przegląd prawniczy uniwersytetu warszawskiego 3/2014

PR

ZE

GL

D

PR

AW

NIC

ZY

UN

IWE

RSY

TE

TU

WA

RSZ

AW

SKIE

GO

RO

K X

III Gru

dzie

2014 Nu

mer 3

PRZEGLD PRAWNICZY

UNIWERSYTETU

WARSZAWSKIEGO

WARSAW UNIVERSITY LAW REVIEW

Koo NaukoweWydzia Prawa i AdministracjiUniwersytetu Warszawskiego

ROK XIII Listopad 2014 NUMER 3

okladka_III_2014_okladka.indd 1 2015-02-18 08:14:34

PRZEGLD PRAWNICZY

UNIWERSYTETU

WARSZAWSKIEGO

WARSAW UNIVERSITY LAW REVIEW

Koo NaukoweWydzia Prawa i AdministracjiUniwersytetu Warszawskiego

ROK XIII Listopad 2014 NUMER 3

Redakcja:

Wojciech Gaamon redaktor naczelny

Jacek Kendysz z-ca redaktora naczelnego

Maciej Tro skarbnik

mgr Magdalena Brodawka

mgr Marta Dobrzycka

mgr Sebastian Gajewski

mgr Jakub Leszczyski

mgr Filip Ludwin

mgr Krzysztof Wawrzyniak

Bartosz Dbek

Anna abuzek

Katarzyna Stradomska

Szczepan Szczsny Daria widerska

Mariusz Tomaszuk

ISSN: 1644-0242

Nakad: 150 egzemplarzy

Ten numer Przegldu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego zosta wydany dziki pomocy finansowej (this Warsaw University Law Review was published with the financial support of):

Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

Adres redakcji: Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00-927 Warszawa e-mail: [email protected]

Wydawca: Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00-927 Warszawa e-mail: [email protected]

Skad i amanie: PanDawer, www.pandawer.pl

Organizacja druku: PanDawer, www.pandawer.pl

Rada Naukowa:prof. dr hab. Tadeusz Ereciski

prof. dr hab. Ludwik Florek

prof. dr hab. Lech Gardocki

prof. dr hab. Hubert Izdebski

prof. dr hab. Jzef Okolski

prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

prof. dr hab. Jerzy Rajski

prof. dr hab. Marek Safjan

prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski

prof. dr hab. Mirosaw Wyrzykowski

prof. dr hab. Maria Zabocka

Konsultant programowy:dr Tomasz Kozowski

Wykaz skrtW

AA Anonimowi AlkoholicyDz.U. Dziennik UstawDz.Urz. UE Dziennik Urzdowy Unii EuropejskiejDz.Urz. WE Dziennik Urzdowy Wsplnot EuropejskichEPCL European Principles of Contract LawEWG Europejska Wsplnota Gospodarczak.c. ustawa Kodeks cywilnyk.k. ustawa Kodeks karnyKN ustawa Kodeks cywilny francuski (Kodeks Napoleona)k.p.a. ustawa Kodeks postpowania administracyjnegok.p.c. ustawa Kodeks postpowania cywilnegok.p.k. ustawa Kodeks postpowania karnegoKPP Kwartalnik Prawa Prywatnegok.r.o. ustawa Kodeks rodzinny i opiekuczyk.s.h. ustawa Kodeks spek handlowychMoP Monitor PrawniczyMPPOiP Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i PolitycznychNKPK Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, red. L. BoguniaNP Nowe PrawoOSAB Orzecznictwo Sdw Apelacji BiaostockiejOSNC Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba CywilnaOSNCK Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna i Izba KarnaOSNCP Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna i Izba Pracy i Ubezpiecze

SpoecznychOSNKW Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Karna i Izba WojskowaOSP Orzecznictwo Sdw PolskichOSPiKA Orzecznictwo Sdw Polskich i Komisji ArbitraowychOTK Orzecznictwo Trybunau KonstytucyjnegoOTK ZU Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego. Zbir UrzdowyPal. PalestraPiP Pastwo i PrawoPiZS Prawo i Zabezpieczenia Spoecznep.o.p.c. ustawa Przepisy oglne prawa cywilnegoPPH Przegld Prawa Handlowegopr. aut. ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnychPPUW Przegld Prawniczy Uniwersytetu WarszawskiegoPr. S. Prawo SpekPS Przegld Sdowyp.w.p. ustawa Prawo wasnoci przemysowejp.u.s.a. ustawa Prawo o ustroju sdw administracyjnychRPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznyR. Pr. Radca PrawnySC Studia CywilistyczneSI Studia IuridicaSN Sd NajwyszySOKiK Sd Ochrony Konkurencji i KonsumentwSPP Studia Prawa Prywatnego

4 Przegld Prawniczy

SW Suba WiziennaTFUE Traktat o Funkcjonowaniu Unii EuropejskiejTK Trybuna KonstytucyjnyTWE Traktat ustanawiajcy Wsplnot EuropejskUE Unia EuropejskaUNIDROIT Midzynarodowy Instytut Unifikacji Prawa PrywatnegoWE Wsplnoty EuropejskieWPP Wojskowy Przegld Prawniczy

drodzy czytelnicy!

Z najwiksz radoci oddajemy w Wasze rce kolejny numer Przegldu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego. Odnajdziecie w nim dwie glosy: jedn do uchway Sdu Najwyszego, drug natomiast do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego. Tego rodzaju publikacje to nowo w naszym czasopimie mamy nadziej, e nie zabraknie ich take w nastpnych odsonach periodyku.

Waszej uwadze nie moe rwnie umkn tekst autorstwa Katarzyny Wawrzyczak dotyczcy nowelizacji kodeksu postpowania karnego. Artyku ten, traktujcy o zmianach w przygotowawczym stadium procesu, z pewnoci okae si pomocny w zrozumieniu idei reformy postpowania karnego.

Ciekawym uzupenieniem numeru jest sprawozdanie z midzynarodowej konferencji Normatywizm Hansa Kelsena a wspczesna nauka prawa, zorganizowanej na Uniwersytecie Warszawskim w dniu 27.05.2014 r.

Wojciech GaamonRedaktor Naczelny

Kolegium Redakcyjne

DEAR READERS,

We are publishing the next volume of PPUW with a great pleasure. You will find two glosses inside one to a resolution of the Supreme Court, the other one to a decision of the Supreme Administrative Court. This kind of article appears in PPUW for the first time we hope to see more glosses in the next editions of our journal.

The article by Katarzyna Wawrzyczak about the novelty of the Code of Criminal Procedure should not escape your attention. The article touches the topic of changes in preliminary stage of the process, which surely will be helpful in understanding the idea of criminal procedure reform.

An interesting addition to the current volume is the report from the international conference Hans Kelsens normativism and modern legal science, which took place at the University of Warsaw on May 27, 2014.

We wish you a pleasant read.

Wojciech Gaamon Editor in chief

The Editors

Spis treci (Contents)

Artykuy (Articles)

Katarzyna WawrzyczakPrzygotowawcze stadium procesu w wietle nowelizacji k.p.k. prawdziwa rewolucja czy niedokoczona reforma? ........................................... 11

Janusz RoszkiewiczGlosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego z 22 listopada 2012 r., I OSK 2685/12 (CBOSA) ...................................................... 28

Martyna SepkoGlosa do uchway Sdu Najwyszego z dnia 20 czerwca 2012 r., I KZP 9/12 ......................................................................................................................... 38

Anna SiwierskaPomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii a eutanazja .......... 45

ukasz HnatkowskiMiarkowanie kary umownej w kontekcie jej zasadnoci ................................... 56

Magdalena LaskowskaOn Death Penalty To Let Die or Not to Let Die? .............................................. 66

ukasz StrycharczykStatus winia szczeglnie niebezpiecznego a prawa czowieka ...................... 75

Paulina Szymaska vel SzymanekPrawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru? Charakter prawny zgody pacjenta na zabieg medyczny ...................................... 90

mgr Filip LudwinSprawozdanie z midzynarodowej konferencji naukowej Normatywizm Hansa Kelsena a wspczesna nauka prawa (27.05.2014 r.) ..................................................................................................................... 103

Artykuy

(Articles)

Katarzyna Wawrzyczak*

PrzygotowAwcze stAdium Procesu w wietle nowelizAcji k.P.k. PrAwdziwA rewolucjA czy niedokoczonA reformA?

1. Wprowadzenie

Reforma polskiej procedury karnej wprowadzona ustaw z dnia 27 wrzenia 2013 r.1 bya prezentowana przez jej twrcw i jej zwolennikw pod hasami zmiany filozofii pro-wadzenia procesu2 czy gruntownej nowelizacji przepisw postpowania karnego3 zrywa-jcej z modelem postpowania, ktry mia sw proweniencj w sowietyzacji polskiego ycia spoeczno-politycznego, ktra dokonaa si na przeomie lat 40. i 50. XX wieku4. Ustawo-dawca, kierujc si koniecznoci zniwelowania pogbiajcej si przewlekoci postpowa karnych, ktra godzi w podstawowe prawa i wolnoci czowieka, a jednoczenie dc do zapewnienia najwyszego poziomu sprawiedliwoci karnomaterialnej, pooy nacisk na wzmocnienie kontradyktoryjnoci. Intensyfikacja oddziaywania zasady spornoci miaa si w zaoeniu przejawia we wszystkich stadiach procesu karnego, ze szczeglnym akcentem pooonym na postpowanie jurysdykcyjne.

Jednym z celw zakrelonych w uzasadnieniu do projektu noweli, byo przemode-lowanie w zakresie niezbdnym dla zbudowania modelu kontradyktoryjnej rozprawy postpowania przygotowawczego5. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego ju na samym wstpie ograniczya jednak zakres tej reformy, wskazujc dalej, i rzeczona przebu-dowa ma obejmowa zwaszcza redefinicj celw postpowania przygotowawczego. Mimo pozostawienia tej otwartej formuy katalogu przewidywanych zmian ostatecznie okazao si, e dokonane modyfikacje w postpowaniu przygotowawczym koncentruj si wok tego jednego zagadnienia, tj. przedmiotu postpowania przygotowawczego. Ju pobiena analiza nowych przepisw pozwala na postawienie tezy, e reforma postpowania przygoto-wawczego zostaa niejako zatrzymana w poowie drogi, pozostawiajc inkwizycyjny wyom w zakadanym kontradyktoryjnym modelu postpowania. Jak susznie zwrci uwag J. Sko-rupka, inkwizycyjnie prowadzone postpowanie przedsdowe nie stoi na przeszkodzie

* Autorka jest studentk V roku Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, semina-rzystk prof. UW dr hab. M. Rogackiej-Rzewnickiej.1 Ustawa z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247). 2 Informacja zamieszczona na oficjalnej stronie Ministerstwa Sprawiedliwoci w artykule pt. Zmiana filo-zofii prowadzenia procesu Sejm przyj nowelizacj procedury karnej z dnia 27 wrzenia 2013 r., http://ms.gov.pl/pl/ (dostp: 17.08.2014).3 Uzasadnienie Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego i niektrych innych ustaw, druk sejmo-wy nr 870, s. 1. 4 P. Kruszyski, M. Zbrojewska, Nowy model postpowania karnego uksztatowany nowel do k.p.k. z 2 wrzenia 2013 r., Palestra 2014, nr 12, s. 55. 5 Uzasadnienie Projektu ustawy, op. cit., s. 2.

12 Przegld Prawniczy

w przeprowadzeniu kontradyktoryjnej rozprawy sdowej6, czego dobitnym przykadem jest proces karny w systemie common law. Co wicej, w przypadku postpowania przygoto-wawczego trudno mwi o zawizaniu si faktycznego sporu pomidzy uczestnikami, zwa-ywszy na to, e stronami w tej fazie procesu s pokrzywdzony i podejrzany. Nadto S. Wal-to podnosi, i ustalenia postpowania przygotowawczego posiadaj cech tymczasowoci, przez co stanowi swego rodzaju propozycj dla sdu, ktra ma zosta zweryfikowana dopiero w toku rozprawy. Wobec powyszego, wprowadzenie kontradyktoryjnej debaty do postpowania przygotowawczego deprecjonowaoby znaczenie i podwaaoby sens przewodu sdowego7. Mimo to naley si zastanowi, czy zmiany zaproponowane przez polskiego ustawodawc nie s nazbyt fasadowe i czy w zwizku z tym nie oka si bezsku-teczne w obliczu praktyki organw cigania, wymuszonej uwarunkowaniami mentalnymi i wzgldami organizacyjno-administracyjnymi. Brak gruntownej reformy postpowania przygotowawczego implikuje wiele problemw. Z uwagi na ograniczone ramy niniejszego artykuu konieczne jest dokonanie ich subiektywnego wyboru. Sam proces poznawczy jest bowiem do pewnego stopnia procesem selekcji tych aspektw rzeczywistoci, ktre uzna-jemy za istotne dla rozwizania postawionych kwestii8.

2. Formy postpowania przygotowawczego zagadnienia modelowe

Zagadnieniem, ktre ley u podstaw przedmiotowych rozwaa, zwaszcza w kontek-cie korekcyjnych jedynie zmian w regulacjach dotyczcych przebiegu ledztwa i docho-dzenia, jest kwestia relacji form postpowania przygotowawczego do norm celowocio-wych zdefiniowanych w art. 297 1 k.p.k. Ustalenia modelowe s nieuniknione, poniewa zabezpieczaj przed dowolnoci dziaa zmierzajcych do wymierzenia sprawiedliwoci. Urzeczywistnienie prawa karania z natury rzeczy musi przyjmowa pewne formy, z tej przyczyny, e kady objaw ycia ludzkiego przybra musi pewne okrelone ksztaty9. Zrnicowanie tych form powinno z reguy wiza si z rnorodnoci treci, ktre maj zosta w tych formach-ramach zamknite. Trudno bowiem znale obiektywnie i logicznie uzasadnione przesanki, by to samo wyraa w rny sposb10. Podstawowym, pierwotnie wskazywanym w doktrynie kryterium zrnicowania formalnego ledztwa i dochodzenia jest odmienny cel obu form postpowania oraz odrbno prowadzcych je organw pro-cesowych11. Zatem wybr rodzaju postpowania powinien by uzaleniony od tego, jakie efekty maj zosta osignite w postpowaniu przygotowawczym, a konkretnie co wedug

6 J. Skorupka, Wpyw kontradyktoryjnoci rozprawy gwnej na przebieg postpowania przygotowawczego, [w:] P. Wi-liski (red.), Kontradyktoryjno w polskim procesie karnym, Warszawa 2013, s. 81. 7 S. Walto, Model postpowania przygotowawczego na tle prawno porwnawczym, Warszawa 1968, s. 263. O te-matyce kontradyktoryjnoci postpowania przygotowawczego wicej m.in. Z. Doda, Kontradyktoryjno postpowania przygotowawczego na tle polskiego prawa karnego procesowego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Prawnicze 1973, z. 61, s. 89107. 8 C. Lvi-Strauss, Smutek tropikw, Warszawa 1964, s. 52. 9 S. liwiski, Polski proces karny przed sdem powszechnym. Zasady oglne, Warszawa 1948, s. 7. 10 L. Schaff, Zakres i formy postpowania przygotowawczego, Warszawa 1961, s. 162. 11 S. Walto, Model postpowania przygotowawczego, op. cit., s. 216.

Przygotowawcze stadium Procesu w wietle nowelizacji k.P.k 13

ustawodawcy ma ono da sdowi orzekajcemu. Jeli postpowanie przygotowawcze ma tylko zgromadzi materia informacyjny dla oskaryciela, to wwczas wystarczy dochodze-nie. () Jeeli za celem postpowania przygotowawczego ma by zebranie dowodw, na ktrych sd ma przede wszystkim oprze swj wyrok, to wwczas (), aby zabezpieczy prawa oskaronego i zapewni bezstronne i zgodne z warunkami formalnymi zbieranie tych wanych dla sdu materiaw naley wprowadzi instytucj ledztwa, najlepiej pro-wadzonego przez niezawisych sdziw12. W art. 297 1 k.p.k. ustawodawca okreli jed-norodne cele i zakres postpowania przygotowawczego bez uwzgldnienia jakichkolwiek odrbnoci przewidzianych dla poszczeglnych form tego postpowania. W dalszej czci Dziau VII k.p.k. utrzymano w mocy przepis okrelony w art. 325h k.p.k., dotychczasowy lex specialis dotyczcy moliwoci ograniczenia zakresu prowadzonego dochodzenia, ktry w obecnym stanie prawnym odpowiada treci znowelizowanego art. 297 1 pkt 5 k.p.k. Jeli zatem celem postpowania przygotowawczego (rozumianego jako caociowe, jednolite sta-dium bdce praktyczn koniecznoci kadego procesu13) jest zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw w zakresie niezbdnym do stwierdzenia zasadnoci wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenie ich przed sdem, to wzgldy prakseolo-giczne przemawiaj za przyjciem jednolitego modelu tego stadium procesu, bez wyodrb-niania jego form14.

Ju w 1933 r. L. Peiper wskazywa w swoim komentarzu, i utrzymanie podziau post-powania przygotowawczego na dwie formy jest niepotrzebnym anachronizmem, ktry z punktu widzenia nurtw rozwoju procedury karnej stanowi jedynie reminiscencj sta-rodawnej rnicy midzy inquisitio generalis a inquisitio specialis15. Z pewnoci postawienie tezy o koniecznoci ujednolicenia postpowania przygotowawczego moe si wyda nazbyt miaym posuniciem. Warto jednak, kierujc si klasyczn sokratejsk metod poznania16, zacz od postawienia pytania o zasadno utrzymania tego podziau.

12 S. Kalinowski, Przebieg procesu karnego, Warszawa 1961, s. 27.13 M. Cielak, Przygotowawcze stadium procesu karnego (pojcie-zakres-funkcje-struktura), Zeszyty Naukowe UJ, Prace Prawnicze 1973, nr 61, reprint w zbiorze pod red. M. Waltosia, Marian Cielak, Dziea wybrane, t. IV, Krakw 2011, s. 296.14 Naley odrni w tym miejscu wyodrbnienie tzw. faz rozwojowych postpowania przygotowawczego, tj. postpowania in rem i ad personam, ktrych wzajemn granic wyznacza co do zasady moment przedsta-wienia zarzutw. Szerzej zob. L. Schaff, Zakres i formy, op. cit., s. 159 i n.; S. Walto, P. Hofmaski, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2013, s. 481483; wyrok Sdu Najwyszego z dnia 2 czerwca 2010 r., sygn. V KK 376/09, LEX nr 59030. O instytucji przedstawienia zarzutw jako swoistym cigu czynnoci proce-sowych zob. D. Tarnowska, Instytucja przedstawienia zarzutw w polskim procesie karnym, Szczecin 2013, s. 47 i n. 15 L. Peiper, Komentarz do kodeksu postpowania karnego, Krakw 1933, s. 360, cytat za R. A. Stefaski, Przy-szy model postpowania przygotowawczego, Ius Novum 2009, nr 1, s. 28. Naley wskaza, i w uniwersalnym modelu postpowania inkwizycyjnego wyrniano stadium inkwizycji generalnej (inquisitio generalis), ktra miaa na celu zbadanie, czy zostao popenione przestpstwo i czy istniej dowody uprawdopodobniajce ewentualne sprawstwo oraz stadium inkwizycji specjalnej (inquisitio specialis), prowadzone ju przeciwko konkretnej osobie. Szerzej zob. S. Walto, P. Hofmaski, Proces karny, op.cit, s. 87; K. Sjka-Zieliska, Historia prawa, Warszawa 2009, s. 190 i n.16 W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 1, Warszawa 2011, s. 84.


3. Model postpowania przygotowawczego w perspektywie historycznej

Nie ulega wtpliwoci, i proces karny jest szczeglnym przykadem abstrakcyjnie ujmo-wanego pojcia procesu jako pewnego powizanego przyczynowo zespou zdarze pod-porzdkowanych rzeczywistemu lub zamierzonemu rezultatowi17, tj. pewnemu zaoonemu celowi. Jako cao, w myl art. 2 k.p.k., proces ma zmierza do wykrycia przestpcy i poci-gnicia go do odpowiedzialnoci. Proces jako zjawisko zoone, podlega szczegowej anali-zie i rozkadowi na czynniki pierwsze, stadia, fazy, etapy. Jeli chcemy zapewni efektywno caego procesu, musimy si skupi na podstawach efektywnoci jego poszczeglnych czci. T. Kotarbiski, w swoich rozwaaniach dotyczcych teorii sprawnego dziaania opartego na skutecznoci i ekonomice, wskaza, i sprawno procedury sprowadza si do umiejtnoci dobierania rodkw do celw i to dobierania ich tak, by powsta skutek zamierzony na drodze minimalnego wysiku18. Wszystko po to, by unikn szkodliwego zwaszcza dla autorytetu prawa dysonansu midzy zaoeniami teoretycznymi a praktyk organw ochrony prawnej. W ustawie nowelizujcej k.p.k. z 2013 r.19 mona zauway jednak wyrany rozdwik na paszczynie celw postpowania przygotowawczego i szczegowych instytucji, w jakie ustawa wyposaa organy cigania w tym stadium. Kompleksowa ocena regulacji wymaga jed-nak znacznie szerszego spojrzenia. Aby wiadomie odnosi si do teraniejszoci i formuo-wa postulaty na przyszo, trzeba uwzgldni rozwizania prawne obowizujce w przeszo-ci. Podobnie jak, by zobaczy wiato latarni morskiej musimy si od niej oddali, troch cofn20. Warto zatem pokrtce zarysowa historyczny przebieg ksztatowania si modelu postpowania przygotowawczego w polskiej procedurze karnej.

Stworzenie regulacji dotyczcych postpowania przygotowawczego od pocztku stano-wio dla kodyfikatorw najwiksze wyzwanie, o czym wiadcz liczne nowelizacje zwaszcza tej czci kodeksu21. Warto zauway, i w dotychczasowych reformach procedury karnej dominujc tendencj stanowiy wanie kolejne zmiany regulacji dotyczcych etapu post-powania przygotowawczego. Unormowania odnoszce si do stadium jurysdykcyjnego sta-nowiy niejako constans, zwaszcza w zakresie rozwiza strukturalnych. Za w przypadku reformy z 2013 r. kierunek zmian jest odwrotny, a dziaania prawodawcy na polu postpo-wania przygotowawczego mona uzna za zachowawcze. Trudnoci zwizane ze stworze-niem norm odnoszcych si do tego etapu wynikaj z faktu, i w stadium postpowania przygotowawczego istnieje konieczno pogodzenia wystpujcych kolizji interesw jego

17 M. Cielak, Normy celowociowe i ich rola w procesie karnym, [w:] Zagadnienia prawa karnego i teorii prawa, War-szawa 1959, reprint w zbiorze pod red. M. Waltosia, Marian Cielak, Dziea wybrane, t. IV, Krakw 2011, s. 9697.18 T. Kotarbiski, Medytacje o yciu godziwym, Warszawa 1985, s. 137. 19 Ustawa z dnia 27 wrzenia 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247).20 E. Bloch, Czy istnieje przyszo przeszoci?, [w:] J. Kurczewska, J. Szacki, Tradycja i nowoczesno, Warszawa 1984, s. 13.21 Wystarczy wspomnie, i art. 297 k.p.k. z 1997 r. by nowelizowany a 5-krotnie.


uczestnikw z nadrzdnymi zadaniami wymiaru sprawiedliwoci22. Przez wikszo czasu, poczwszy od regulacji kodeksu postpowania karnego z 1928 r.23 utrzymywa si dychoto-miczny podzia na dwie formy postpowania przygotowawczego, tj. ledztwo i dochodzenie w rnych ich odmianach.

Kodeks postpowania karnego z 1928 r. wprowadzi na wzr francuskiej tradycji proceduralnej z 1808 r.24 model postpowania przygotowawczego obejmujcego docho-dzenie zapiskowe, w toku ktrego przewidziano moliwo dokonywania czynnoci sdo-wych (m.in. przesuchanie podejrzanego, protokolarne utrwalenie ladu dowodowego czy przesuchanie wiadka pod przysig) oraz ledztwo sdowe. Dochodzenie, w myl art. 243 k.p.k., prowadzone przez prokuratora bd policj, miao dostarczy danych niezbdnych do podjcia decyzji o zasadnoci wszczcia postpowania sdowego. Dochodzenie nie miao zatem charakteru procesu sdowego, gdy jak tumaczy to S. liwiski, sprawa w sdzie jeszcze nie zawisa25. Jako e prowadzone byo przez organy administracyjne, uznawano je za niejako mniej wartociowe z dowodowego punktu widzenia. Nie zasugiwao na to, by by uznane za cz postpowania karnego26. Z kolei ledztwo prowadzone przez sdziego ledczego zgodnie z art. 259 k.p.k. koncentrowao si wok wszechstronnego wyjanienia okolicznoci uzasadniajcych przeprowadzenie postpowania sdowego oraz utrwalenia dowodw dla sdu wyrokujcego, ktre inaczej mogyby zagin27. Ten ostatni cel zbli-a ledztwo do czynnoci sdowych podejmowanych w toku dochodzenia28. Czynnoci dochodzenia nie byy protokoowane, sporzdzano z nich jedynie notatki do uytku prowa-dzcego dochodzenie29, ktrych nie mona byo ujawni na rozprawie. W praktyce jednak obchodzono ten zakaz poprzez dopuszczenie moliwoci przesuchiwania funkcjonariuszy jako wiadkw okolicznoci zamieszczonych w zapiskach30. Zgodnie z przedstawionymi

22 M. Siewierski, Koncepcje kodyfikacyjne postpowania przygotowawczego, Problemy kryminalistyki 1961, nr 29, s. 7; J. Tylman, Reforma modelu postpowania karnego,[w:] Problemy Kodyfikacji Prawa Karnego. Ksiga ku czci Profesora Mariana Cielaka, Krakw 1993, s. 461473. 23 Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. Kodeks Postpowania Karnego (Dz. U. Nr 33, poz. 313). 24 P. Hofmaski (red.), System prawa karnego procesowego, T. I, cz. 1, s. 338 i n.; J. Tylman, Postpowanie przygoto-wawcze w procesie karnym, Warszawa 1998, s. 514. 25 S. liwiski, Polski proces karny przed sdem powszechnym. Przebieg procesu i postpowanie wykonawcze, Warszawa 1948, s. 8.26 D. Tarnowska, Rnice midzy dochodzeniem a ledztwem w polskim procesie karnym, Szczecin 2009, s. 2223. 27 Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. Kodeks Postpowania Karnego (Dz. U. Nr 33, poz. 313).28 Ibidem, s. 29. 29 Na mocy art. 20 Rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. Przepisy wpro-wadzajce kodeks postpowania karnego znacznie rozszerzono surogaty czynnoci sdowych w docho-dzeniu. Do ich dokonania w zastpstwie sdziego ledczego upowanieni zostali prokurator oraz policja pastwowa nie tylko w sytuacjach niecierpicych zwoki, ale ilekro uznaj to za niezbdne dla waciwego utrwalenia ladw i dowodw przestpstwa (Dz. U. Nr 33, poz. 314). Zob. szerzej S. liwiski, Polski proces karny przed sdem powszechnym. Przebieg, op. cit., s. 21. 30 J. Tylman, Pozycja prawna Policji w reformach postpowania przygotowawczego, Studia Iuridica 1997, nr XXXIII, s. 212.


unormowaniami dwie wczenie wyrnione formy postpowania nie byy, przynajmniej z zaoenia, rwnoprawne. Pierwsze, zastrzeone do prowadzenia sdziemu ledczemu, dostarczao dowodw reprodukowanych w czasie przewodu sdowego; drugie, bdce domen Policji i prokuratora, w zaoeniu miao tylko informowa o podstawach wniesienia aktu oskarenia z przerzuceniem ciaru dowodzenia na sam rozpraw31.

Reforma z 1949 r.32 wprowadzia jednopostaciow form postpowania przygotowaw-czego, tj. ledztwo prowadzone w caoci przez prokuratora lub powierzone do prowadze-nia Milicji Obywatelskiej (art. 238 wczesnego k.p.k.). Nadto w art. 251 k.p.k. przewidziano moliwo prowadzenia postpowania przez organy bezpieczestwa publicznego. Cele ledztwa pozostay niezmienione i sprowadzay si do wszechstronnego wyjanienia oko-licznoci sprawy, w szczeglnoci poprzez przesuchanie wiadkw, biegych i podejrza-nych oraz przeprowadzenie rewizji i ogldzin33, a take utrwalenia dla sdu wyrokujcego dowodw. W praktyce Milicja Obywatelska czsto korzystaa take ze wstpnego postpo-wania wyjaniajcego, w ramach ktrego dokonywano skutecznych utrwale dowodw dla sdu34.

Nowela z 1955 r.35 przywrcia instytucj dochodzenia, wystpujcego rwnolegle ze ledztwem. Nie oznaczao to jednak powrotu do dawnej koncepcji dochodzenia zapisko-wego i ledztwa sdowego. Wrcz przeciwnie, byy to raczej dwie podobne do siebie formy rnice si jedynie organem uprawnionym do ich prowadzenia36. Dochodzenie zostao powierzone Milicji Obywatelskiej, za ledztwo zostao podporzdkowane prokuratorowi, ktry zyska take szersze uprawnienia kontrolne37. W myl art. 233 1 k.p.k. zadaniem ledztwa byo midzy innymi wszechstronne wyjanienie sprawy celem ustalenia, czy naley wnie akt oskarenia, czy te postpowanie umorzy oraz utrwalenie dla sdu wyrokujcego dowodw. Wszystkie czynnoci byy utrwalane protokolarnie. Dochodzenie byo z kolei prowadzone w sprawach, w ktrych ledztwo nie byo obowizkowe i wtedy

31 S. Walto, Kodeks postpowania karnego z 1997 r. midzy tradycj a wyzwaniem wspczesnoci, [w:] E. Skrto-wicz (red.), Nowy kodeks postpowania karnego. Zagadnienia wzowe, Krakw 1998, s. 89. 32 Jednolity tekst kodeksu postpowania karnego z dnia 19 marca 1928 r. z uwzgldnieniem zmian, wyni-kajcych z dekretu z dnia 1 grudnia 1944 r. o czciowej zmianie kodeksu postpowania karnego, dekretu z dnia 6 czerwca 1945 r. o zmianie przepisw k.p.k., dekretu z dnia 19 sierpnia 1946 r. o zmianie niektrych przepisw k.p.k. oraz z ustawy z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie przepisw postpowania karnego (Dz. U. z 1949 r. Nr 33, poz. 243). 33 Ibidem. 34 J. Tylman, O przedprocesowych czynnociach sprawdzajcych, Zeszyty Naukowe U 1967, Seria I, z. 51, s. 161 i n., cytat za R. A. Stefaski, Postpowanie przygotowawcze: zmiany rewolucyjne czy ewolucyjne?, [w:] T. Grzegorczyk, J. Izydorczyk, R. Olszewski (red.), Z problematyki funkcji procesu karnego, Warszawa 2013, s. 30. 35 Dekret z dnia 21 grudnia 1955 r. o zmianie przepisw postpowania karnego (Dz. U. Nr 46, poz. 309).36 D. Tarnowska, Rnice midzy, op. cit., s. 77. 37 Nadzr prokuratora nad czynnociami postpowania sta si szczeglnie istotnym zagadnieniem, zwaszcza od czasu, gdy na mocy ustawy z 18 czerwca 1959 r. o zmianie przepisw postpowania karnego (Dz. U. Nr 36, poz. 229) wprowadzono moliwo powierzenia ledztwa prowadzonego przez prokuratora w caoci organom Milicji.


mutatis mutandis speniao ono zadania ledztwa okrelone w art. 233 1 k.p.k. Co istotne, nie zrnicowano take wartoci dowodowej tych form38.

Kodeks postpowania karnego z 1969 r.39 utrzyma wczeniejszy model i ustanowi postpowanie przygotowawcze w dwch formach. ledztwo i dochodzenie byy rwno-rzdnymi formami, a zatem protokolarnie utrwalone czynnoci miay jednakowy walor dowodowy40. Po raz pierwszy ustawodawca okreli take jednolite cele dla caego stadium postpowania przygotowawczego, wskazujc przy tym w art. 261 wczesnego k.p.k. na konieczno wszechstronnego wyjanienia okolicznoci sprawy oraz zebrania i utrwale-nia dowodw dla sdu. ledztwo co do zasady prowadzi prokurator, cho mg je powie-rzy Milicji Obywatelskiej, zastrzegajc do osobistego wykonania pewne czynnoci (art. 264 k.p.k.). Dochodzenie, prowadzone przez t formacj, wystpowao w dwch odmianach, tj. dochodzenia zwykego i uproszczonego, ktre w zaoeniu byo bardziej odformalizo-wane, gdy nie wymagao sporzdzenia chociaby postanowienia o przedstawieniu zarzu-tw czy te postanowienia o zamkniciu dochodzenia.

W pierwotnej wersji kodeksu postpowania karnego z 1997 r.41 nazw postpowanie przygotowawcze zarezerwowano na oznaczenie caego wstpnego stadium procesu obej-mujcego take czynnoci niecierpice zwoki oraz faz sporzdzenia aktu oskarenia. Kon-sekwentnie za poj ledztwo i dochodzenie uywano na oznaczenie rozczono-alter-natywnych form tego etapu procesu42, ktre zostay przejte z poprzedniej regulacji i miay niewiele wsplnego z ich XIX-wiecznym francuskim pierwowzorem. Ustawodawca odst-pi jednak od koncepcji wszechstronnego wyjanienia okolicznoci sprawy, co wynikao take z nowego rozwizania, wedug ktrego dochodzenie zwyke mona byo ograniczy do ustalenia, czy zachodz wystarczajce podstawy do wniesienia aktu oskarenia (art. 319 k.p.k. w brzmieniu z 1997 r., uchylony nowel z 2003 r.43, obecnie art. 325h k.p.k.). Zebra-nie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodw jedynie w niezbdnym zakresie miao nastpo-wa z przeznaczeniem do wykorzystania ich przez sd. Odrbnoci ledztwa i dochodze-nia wynikay z przedmiotowej kategorii spraw, organu prowadzcego, czasu trwania oraz zakresu dokonywanych czynnoci dowodowych44. Dochodzenie prowadzia Policja, chyba e prowadzi je prokurator (art. 311 2 k.p.k., zarwno w formie zwykej, jak i uproszczo-nej oraz zapiskowej, w ktrej mona byo ograniczy zakres czynnoci, a niektre z nich utrwali w formie notatki urzdowej). ledztwo zostao zastrzeone dla prokuratora, z tym jednak wyjtkiem, i mg on powierzy jego prowadzenie policji.

38 S. Walto, P. Hofmaski, Proces karny, op.cit, s. 128.39 Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. Nr 13, poz. 95 i 96).40 S. Kalinowski, Polski proces karny w zarysie, Warszawa 1979, s. 262.41 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555) tekst pierwotny. 42 I. Fredrich-Michalska, B. Stachurska-Marciczak (red.), Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami. Kodeks karny. Kodeks postpowania karnego. Kodeks karny wykonawczy., Warszawa 1997, s. 421. 43 Ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania karnego, ustawy przepisy wprowadzajce kodeks postpowania karnego, ustawy o wiadku koronnym oraz ustawy o ochronie infor-macji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155). 44 A. Kietyka, ledztwo po styczniowej (2003) nowelizacji kodeksu postpowania karnego, [w:] Z. Sobolewski, G. Artymiak, Cz. Kak (red.), Problemy znowelizowanej procedury karnej, Krakw 2004, s. 284.


Nowelizacja z 2003 r. uznaa ledztwo za podstawow form postpowania przygo-towawczego prowadzonego rwnowanie przez prokuratora lub Policj. Dotychczasowe unormowanie dochodzenia zwyczajnego zostao zastpione poszerzon w zakresie przed-miotowym wersj dochodzenia uproszczonego, stanowicego dotychczas w polskim pro-cesie karnym fragment jednego z trybw szczeglnych45. W konsekwencji pojawio si dochodzenie jednorodne, ktre stanowio jedynie uzupenienie ledztwa. Zupenym novum okazao si z kolei tzw. dochodzenie rejestrowe okrelone w art. 325f k.p.k.

W 2007 r. odebrano Policji uprawnienie do samodzielnego prowadzenia ledztw oraz podkrelono wiodc rol prokuratora46. Jednoczenie po raz kolejny zmianie pod-dano art. 297 1 pkt 4 i 5 k.p.k., powracajc w jego zaoeniach do modelowej koncepcji z 1969 r., ktra wymagaa wszechstronnego wyjanienia sprawy w postpowaniu przygo-towawczym. Nowela przewidywaa take pene utrwalenie materiau dowodowego na uy-tek postpowania jurysdykcyjnego, tak aby rozstrzygnicie sprawy nastpio na pierwszej rozprawie gwnej. Bardzo szybko jednak ustawodawca, widzc konsekwencje dla szybko-ci i ekonomiki procesu, pynce z tego przepisu, zdecydowa w 2009 r.47 o przywrceniu pierwotnie unormowanej treci art. 297 1 pkt 4 i 5 k.p.k.48

4. Regulacje prawne postpowania przygotowawczego obecnie i po wejciu w ycie reformy k.p.k. z 2013 r.

Zgodnie z wczeniej przyjtym zaoeniem, i utrzymanie zrnicowanej struktury postpowania przygotowawczego jest zasadne, gdy dan form obejmujemy zasadniczo rn materi, konieczne jest zatem pochylenie si nad zakresem i praktycznym wykorzystaniem obecnie jeszcze obowizujcych regulacji dotyczcych ledztwa i dochodzenia. Niezbdne jest rwnie porwnanie tego stanu rzeczy z obrazem postpowania przygotowawczego wyania-jcym si z nowelizacji, ktra wejdzie w ycie w lipcu 2015 r.

Zestawienie przeciwstawnych cech formy ledztwa i dochodzenia najatwiej jest poczy-ni na kilku paszczyznach: organw prowadzcych, czasu trwania i zakresu podejmowa-nych czynnoci oraz sposobu ich utrwalania.

W myl art. 298 1 k.p.k. organem prowadzcym lub nadzorujcym postpowanie przygotowawcze jest prokurator. To na nim spoczywa obowizek wydania postanowie-nia o wszczciu ledztwa (art. 305 3 k.p.k.). Policja lub inne uprawnione organy wska-zane w art. 312 k.p.k. prowadz postpowanie jedynie w zakresie przewidzianym ustaw, a wic prowadz one co do zasady dochodzenia, chyba e prowadzi je prokurator (art. 325a k.p.k.). Nadto organy te prowadz take ledztwa powierzone przez prokuratora lub doko-nuj w ledztwie poszczeglnych czynnoci niezastrzeonych do osobistego wykonania

45 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postpowanie karne, Warszawa 2011, s. 646. 46 Ustawa z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy Kodeks postpowania kar-nego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432). 47 Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. (Dz. U. Nr 206, poz. 1589).48 J. Tylman, Zmiany w modelu postpowania przygotowawczego, [w:] A. Gerecka-oyska, P. Grecki, H. Palusz-kiewicz, P. Wiliski (red.), Skargowy model procesu karnego. Ksiga ofiarowana Profesorowi Stanisawowi Stachowiako-wi, Warszawa 2008, s. 387399.


przez prokuratora. Wprowadzenie moliwoci powierzenia ledztwa Policji w powizaniu z problemami wynikajcymi zwaszcza z dyslokacji kadry prokuratorskiej49, doprowadziy do tego, i zaoenie prowadzenia przez prokuratora wikszoci ledztw stao si jedynie kodeksow fikcj. wiadcz o tym dobitnie statystyki. W 2012 r. wszczto cznie 768 117 postpowa przygotowawczych, w tym 126 826 w formie ledztwa (z czego tylko 11 568 byo w caoci prowadzonych przez prokuratora, tj. 1,5% ogu wszcztych postpowa), za 641 291 w formie dochodzenia (co stanowi 83,5% ogu)50. Podobna tendencja utrzy-muje si nieprzerwanie od kilku lat, co potwierdzaj informacje przedstawione przez Pro-kuratora Generalnego za rok 2013, w ktrym wszczto 762 620 postpowa przygotowaw-czych, z czego 125 597 w formie ledztwa (11 018 ledztwo wasne prokuratora, co stanowi 1,44% ogu wszcztych postpowa) oraz 637 023 w formie dochodzenia (tj. analogicznie do roku poprzedniego 83,5 % ogu)51. Mimo tak wyranych rozbienoci midzy prak-tyk organw cigania a zaoeniami modelowymi nie powinien dziwi tak szeroki zakres powierzenia prowadzenia postpowa przygotowawczych policji. Nie ulega wtpliwoci, i to policja dysponuje odpowiednio wyksztacon i dowiadczon kadr pod ktem umiejt-noci z zakresu dziaa kryminalistycznych. Nakada si tutaj kwestia infrastruktury ope-racyjno-rozpoznawczej, jak choby niezbdnej sieci informatycznej z systematycznie aktu-alizowanymi bazami danych wykorzystywanych przy tworzeniu wersji kryminalistycznych powstajcych w toku postpowania przygotowawczego52. W zwizku z powyszym, jako uzasadniona jawi si konstatacja poczyniona przez przedstawiciela niemieckiej doktryny ju w 1995 r., i zmianom spoecznym, technicznym i prawnym, jakie nastpiy w prak-tyce w postpowaniu przygotowawczym i wyznaczyy kierunki rozwoju trudno odmwi przymiotu racjonalnoci. W praktyce procesowej prokuratura ukazuje si nam w zakre-sie postpowania przygotowawczego i zdobywania informacji w postpowaniach przed-ledczych, w rozlegych obszarach przestpczoci jako organ o ubocznym znaczeniu53. Zgodnie z nowel, prokuratorzy maj zwikszy poziom swojej aktywnoci przy popieraniu oskarenia przed sdem. Uwzgldniajc dodatkowo ograniczenia natury organizacyjnej54 i obcienie wynikajce choby z koniecznoci podejmowania znacznej iloci decyzji mery-torycznych w toku postpowania przygotowawczego, nie jest racjonalne podtrzymywanie postulatu, by to prokuratorzy wzili na siebie ciar prowadzenia wikszoci postpowa

49 M. Mistygacz, Ustrj prokuratury w Polsce. Tradycja i wspczesno, Warszawa 2013, s. 316317. 50 Sprawozdanie Prokuratora Generalnego z rocznej dziaalnoci prokuratury za rok 2012, www.pg.gov.pl (dostp: 18.08.2014). 51 Sprawozdanie Prokuratora Generalnego z rocznej dziaalnoci prokuratury za rok 2013, www.pg.gov.pl (dostp: 18.08.2014).52 S. Walto, Kodeks postpowania karnego z 1997 r, op. cit., s. 17.53 H. Lilie, Policja i Prokuratura. Wzajemne relacje uprawnie i obowizkw w postpowaniu przygotowawczym, Pro-kuratura i Prawo 1995, nr 78, s. 8. 54 Nadal nie uchwalono nowej ustawy o prokuraturze, ktra wprowadzaaby konieczne zmiany orga-nizacyjne, za od 15 wrzenia 2014 r. obowizuje nowe rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 11 wrzenia 2014 r. Regulamin wewntrznego urzdowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, ktre ma wej w ycie z dniem 1 stycznia 2015 r.. Co jednak istotne, jako norm kompeten-cyjn wskazuje si w nim art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U. z 2011 r., poz. 1599 ze zm.).


przygotowawczych55. Majc w wiadomoci myl greckiego filozofa Teofrasta, ktry przy-pomina, i Prawa naley ustanawia z uwzgldnieniem tych wypadkw, ktre zachodz po najwikszej czci, a nie wbrew oczekiwaniu56, naley si zastanowi nad zmianami legislacyjnymi w tym zakresie, tak by praktyka odzwierciedlaa rzeczywist sytuacj prawn. Jak dotd nowela z 2013 r. nie przynosi zmian w tym zakresie.

Prokurator powinien sprawowa nadzr nad ledztwem w zakresie, w jakim sam go nie prowadzi. Przepisy art. 327 14 k.p.k. oraz 244249 Regulaminu57 okrelaj moliwe przejawy aktywnoci nadzorczej prokuratora58, ktre sprowadzaj si gwnie do udziela-nia wytycznych i kontrolowania poczyna Policji. Dosy szeroko zakrelonym uprawnie-niom nadzorczym nie odpowiada jednak w zadowalajcym stopniu praktyka (cho jest ona zrnicowana i w zasadzie wynika z indywidualnego podejcia i nastawienia prokuratora). Wskazuje si, e nadzr nad dochodzeniem bywa opniony, za w czci spraw pierwszym przejawem nadzoru jest decyzja o przedueniu dochodzenia powyej dwch miesicy59. W obliczu powyszego za suszne naley uzna uchylenie art. 325e 3 k.p.k., ktry kon-stytuowa brak obowizku powiadomienia prokuratora o wszczciu dochodzenia. Naley mie take nadziej, i regulacja dotyczca rozpoznawania przez prokuratora waciwego do spraw nadzoru zaalenia na postanowienie o odmowie wszczcia dochodzenia zrwno-way zmiany w 2 tego artykuu, ktry ogranicza wymg zatwierdzenia przez prokuratora postanowienia o umorzeniu dochodzenia jedynie do decyzji wydawanych ju w fazie ad personam.

Zasadniczego znaczenia nie ma rnica w okresach prowadzenia ledztwa i docho-dzenia. Chocia podstawowy termin dochodzenia jest krtszy, to bez adnych przeszkd (a nawet bez cile okrelonych przesanek) prokurator nadzorujcy moe przeduy okres jego trwania do 3 miesicy, co powoduje faktyczne zrwnanie terminu z okresem prowadzenia ledztwa. Przeduenia na dalszy czas oznaczony nie duszy ni rok doko-nuje w ledztwie, w uzasadnionych wypadkach, prokurator nadzorujcy lub prokurator bez-porednio przeoony nad prokuratorem prowadzcym postpowanie osobicie (art. 310 k.p.k.). W dochodzeniu ustawodawca doprecyzowa, i wypadki uzasadniajce przedue-nie powinny by szczeglne, ale z kolei przeduenia moe dokona prokurator nadzo-rujcy. W ledztwie zaistnienie szczeglnie uzasadnionych wypadkw jest konieczne do

55 Trafne spostrzeenia dotyczce tego praktycznego wymiaru noweli na przykadzie korelacji wyzna-czania terminw rozpraw, w ktrych uczestniczy ma osobicie prokurator wnoszcy i popierajcy akt oskarenia przed sdem zostay przedstawione przez M. Mistygacza w publikacji zawierajcej zbir opraco-wa przedstawicieli doktryny i praktyki prawa biorcych udzia w seminarium zorganizowanym w styczniu 2014 r. przez Rzecznika Praw Obywatelskich, zob. M. Mistygacz, Role prokuratora w procesie karnym w wietle nowelizacji Kodeksu postpowania karnego zagadnienia wybrane, [w:] Prawo do obrony w postpowaniu penalnym. Wy-brane aspekty, Warszawa 2014, s. 110. 56 Teofrast, Pisma filozoficzne, Warszawa 1963, s. 310. 57 Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 24 marca 2010r. Regulamin wewntrznego urzdo-wania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 144), zwany dalej Regulaminem. 58 J. Gurgul, Nadzr prokuratora nad ledztwem powierzonym Policji, Prokuratura i Prawo 2013, nr 5, s. 145.59 J. Tylman, Pozycja prawna Policji w reformach postpowania przygotowawczego, Studia Iuridica 1997, nr XXXIII, s. 214215.


przeduenia okresu jego trwania na dalszy czas oznaczony duszy ni rok i dokonuje tego waciwy prokurator nadrzdny. Dochodzenie z kolei bdzie mg przeduy na dalszy czas oznaczony powyej roku waciwy prokurator bezporednio przeoony, o ile bdzie to uzasadnione szczeglnymi okolicznociami w wyjtkowych wypadkach. Nowela przewiduje zatem zaostrzenie rygorw przeduenia dochodzenia (art. 325i 1 w brzmieniu ustawy, ktra wejdzie w ycie 1 lipca 2015 r.), co paradoksalnie jeszcze bardziej zblia te dwie formy postpowania. Zarwno ledztwo i dochodzenie mog take ulega wzajemnym i legalnym przeksztaceniom.

W obowizujcym stanie prawnym mamy do czynienia z dwiema rwnowanymi for-mami postpowania przygotowawczego, w ktrych wykonuje si takie same czynnoci pro-cesowe zmierzajce do osignicia takiego samego celu. Ich przebieg jest dokumentowany w formie spisywanych protokow, ktre przedstawiaj identyczn warto w toku roz-prawy sdowej. Pewne uproszczenia dotycz jedynie odformalizowanych czynnoci, o kt-rych mowa w art. 325e k.p.k. wprowadzajcym konstrukcj tzw. protokou skrconego, ograniczonego. Asumptem do tego legislacyjnego posunicia z 2003 r. bya de facto ch zastpienia notatek urzdowych, ktrych procesowe wykorzystanie byo wwczas dopusz-czalne60. Twrcy nowelizacji z 2013 r. i jej zwolennicy zgodnie podnosz, i nowy art. 297 1 pkt 5 k.p.k. stanowi o zupenej rewolucji postpowania przygotowawczego. Prowadzcy zarwno ledztwo, jak i dochodzenie ma si bowiem ograniczy do wyjanienia okoliczno-ci sprawy, take tych sprzyjajcych popenieniu czynu zabronionego (utrzymano w mocy art. 297 2 k.p.k.), a jednoczenie skoncentrowa si jedynie na zebraniu, zabezpieczeniu i utrwaleniu dowodw w zakresie niezbdnym do stwierdzenia zasadnoci wniesienia aktu oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodw i przeprowadzenie ich przed sdem61. Wskazuje si zatem, e postpowanie przygotowawcze bdzie prowadzone dla prokuratora62, na wzr daw-nego dochodzenia z k.p.k. z 1928 r. Jednak wnikliwa analiza skania do uznania, i w rzeczy-wistoci prawdopodobnie niewiele si zmieni. Jake aktualna wydaje si bowiem konkluzja jednego z artykuw zamieszczonych w prawniczym periodyku z 1930 r., w ktrym wska-zuje si, i podjcie decyzji o wniesieniu aktu oskarenia, a nastpnie skierowanie go do sdu przeciwko okrelonej osobie zawsze powinno poprzedza kompleksowe wyjanienie sprawy. I nie ma tutaj wikszego znaczenia, czy przepisy normujce kwestie celw postpo-wania bd zawieray literalnie wyraon dyspozycj wszechstronnego jej wyjanienia63. Wynika to zwyczajnie z natury skargi publicznej, jej szczeglnego represyjnego charakteru i stopnia ingerencji w prawa i wolnoci czowieka, jaki wie si ze skierowaniem oskarenia do sdu. Jest rwnie konsekwencj urzeczywistnienia w procesie standardw rzetelnoci postpowania. Nie sposb nie przywoa take susznej uwagi J. Gurgula, ktry zauway, i truizmem jest przypominanie o warunku sine qua non funkcjonowania w prokuraturze, jakim

60 T. Grzegorczyk, Protok uproszczony jako nowy sposb utrwalenia czynnoci procesowych w znowelizowanym post-powaniu karnym i w sprawach o wykroczenia, Prokuratura i Prawo 2003, nr 11, s. 27. 61 Art. 297 1 pkt 5 w brzmieniu ustalonym ustaw z 27 wrzenia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247). 62 P. Kruszyski, M. Zbrojewska, Nowy model..., op. cit., s. 59.63 A.G., Czy ledztwo jest niezbdnym stadium procesu karnego?, Gos Sdownictwa 1930, s. 679.


z ca pewnoci jest rzetelne i uczciwe nastawienie do ycia64. Doprawdy, jake trudno wyobrazi sobie, by prokurator wnis akt oskarenia, nie majc wewntrznego przekonania o susznoci swojej decyzji, a zwaszcza nie kierujc si pewnoci, co prawda subiektywn, o sprawstwie podejrzanego. Bez faktw utrwalonych w formie materiau dowodowego nie-atwo wypracowa w sobie w pogld. Takie podejcie do wykonywanych obowizkw jawi si jako cakowicie naturalny przejaw przyzwoitoci i jest gwarantem upragnionej przez prokuratorw niezalenoci, bo t maj tylko ludzie niezomnego charakteru, zachowujcy si godnie i rzetelnie wykonujcy swoje obowizki65. Przywoujc za bardziej pragmatyczne argumenty, warto wskaza na regulacj z 98 Regulaminu, w myl ktrego za race uchy-bienie w pracy prokuratora uwaa si wniesienie nieuzasadnionego aktu oskarenia.

Warto zwrci uwag, i okrelenie w niezbdnym zakresie wcale nie musi ozna-cza minimalnie, pobienie, mniej ni dotychczas, jak zdaj si podnosi niektrzy, wskazujc, e nowe brzmienie art. 297 k.p.k. gwarantuje przyspieszenie postpowania66. Jeli bowiem odwoamy si do innego, kolejnego celu reformy, jakim jest stworzenie praw-nych ram szerszego wykorzystania konsensualnych sposobw zakoczenia postpowania karnego67, to nie mona zapomina, e efekt pracy organw cigania stanowi punkt wyj-cia przy uruchamianiu procedur majcych doprowadzi do wydania rozstrzygnicia take w trybie konsensualnym68. Jeli zatem ten sam materia ma stanowi podstaw sporzdze-nia aktu oskarenia, a jednoczenie organ cigania musi uwzgldnia moliwo zakocze-nia postpowania skazaniem w trybie konsensualnym, jasne jest, e materia dowodowy bdzie gromadzony w sposb kompleksowy, tak by uczyni zado przesankom warun-kujcym zastosowanie tych rozwiza (okolicznoci nie budzce wtpliwoci) oraz nad-rzdnej zasadzie prawdy materialnej. Sytuacja ta bdzie miaa miejsce zarwno w ledztwie, jak i w dochodzeniu, zwaywszy, e art. 387 k.p.k. w nowym brzmieniu rozszerza zakres zastosowania instytucji dobrowolnego poddania si karze take na zbrodnie, a wic katego-ri przestpstw, w ktrych prowadzi si obligatoryjne ledztwo.

W kontekcie zrnicowania form postpowania niezbdne jest poruszenie kwestii zakresu i warunkw przeprowadzania procesowych czynnoci dowodowych majcych zna-czenie dla wyrokowania, zwaszcza w formach protokolarnych. Bez wzgldu na przyjte zaoenia modelowe nie mona unikn sytuacji, w ktrej niezbdne okae si signicie do materiau zgromadzonego w toku ledztwa lub dochodzenia (wystarczy wspomnie choby okoliczno, w ktrej naoczny wiadek zdarzenia umiera przed rozpoczciem jurysdyk-cyjnej fazy postpowania, zoywszy uprzednio depozycje w toku stadium przesdowego

64 J. Gurgul, Prokurator jakim jest i jakim by powinien, Prokuratura i Prawo 2005, nr 5, s. 33. 65 Ibidem, s. 34. 66 Dla porzdku warto wskaza, i uproszczenie postpowania przygotowawczego wprowadzone nowel z 2003 r. nie przyczynio si do skrcenia redniego czasu trwania tego etapu procesu. Przeciwnie, postpo-wanie to ulego nawet wydueniu. Zob. S. Walto, Reforma procesu karnego w 2003 r. jako sposb na przyspiesze-nie postpowania karnego, [w:] S. Walto, J. Czapska, Zagubiona szybko procesu karnego. wiato w tunelu, Krakw 2007, s. 41. 67 Uzasadnienie Projektu ustawy , op. cit., s. 2. 68 M. Je-Ludwichowska, Gos w dyskusji, [w:] J. Skorupka, Wpyw kontradyktoryjnoci, op. cit., s. 100.


czy regulacja przewidziana w znowelizowanym art. 391 1 k.p.k.69). Wspczesne postpo-wanie przygotowawcze jest nierzadko obszarem skomplikowanych czynnoci specjalistw z rnych dziedzin nauki. Dziki zastosowaniu rodkw technicznych, ekspertyz i bada zebrany w toku ledztwa lub dochodzenia materia dowodowy przedstawia du warto i uatwia ustalenie prawdy obiektywnej. Czsto tego rodzaju czynnoci musz by podjte ju we wstpnej fazie postpowania, by zapobiec chociaby moliwej kontaminacji ladw dowodowych70. Uwzgldniajc rozszerzone obecnie kontradyktoryjne dyrektywy postpo-wania, a take majc na uwadze ochron rozprawy przed nadmiernym wpywem mate-riaw z postpowania przygotowawczego, rozstrzygn trzeba, jakie protokoy lub inne dokumenty mog by wyjtkowo ujawniane i zaliczane w poczet materiau dowodowego, stanowicego ewentualn podstaw wyroku71.

Nowela z 2013 r. wprowadza zmiany w art. 311 3 k.p.k. ograniczajc moliwo protokolarnego dokumentowania czynnoci procesowych przeprowadzanych przez policj w toku ledztwa. Utrwalenie przesuchania wiadkw przez policj ma nastpowa w for-mie protokou ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych owiadcze. Policja moe take podj inne czynnoci ni te wskazane w zarzdzeniu o powierzeniu, gdy wyoni si taka potrzeba, jednak wtedy w myl art. 311 5 k.p.k., utrwala wypowiedzi wiadka w for-mie notatki urzdowej72.

Majc na uwadze powysze, uprawniona jest konstatacja, i koncepcja utrwalania dowo-dw w tzw. ledztwie policyjnym jest w zasadzie zbiena z regulacj utrzyman w art. 325h k.p.k., tj. dochodzenia w ograniczonym zakresie. W tym kontekcie warto jedynie wspo-mnie, i ustawodawca, szumnie podnoszcy w uzasadnieniu slogany przyspieszenia post-powania przygotowawczego, nie uwzgldni w nowelizacji ograniczenia katalogu czynno-ci wymagajcych spisania protokou, a nawet go rozszerzy (art. 143 k.p.k.). Dodatkowo w myl art. 311 2 k.p.k. policja zostaa uprawniona do wykonywania czynnoci zwizanych z przedstawieniem zarzutw. Nadto warto podkreli suszn uwag poczynion przez M. Mistygacza, ktry podnis, i w zwizku z uchyleniem przepisw regulujcych postpowa-nie w trybie przyspieszonym mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej forma postpowania przygotowawczego przestanie warunkowa tryb postpowania na etapie jurysdykcyjnym73. Tym samym zacieraj si kolejne rnice pomidzy ledztwem a dochodzeniem.

5. Model postpowania przygotowawczego postulaty de lege ferenda

W zasadzie jedyn utrzymujc si rnic midzy ledztwem a dochodzeniem pozo-staje kwestia przedmiotowego podziau tych form postpowania. Zachowanie takiego

69 M. Mistygacz, Role prokuratora w procesie karnym, op. cit., s. 103. 70 J. Porada, Z problematyki kontradyktoryjnoci postpowania przygotowawczego, Problemy praworzdnoci 1977, nr 2, s. 1516.71 J. Tylman, Pozycja prawna Policji w reformach postpowania przygotowawczego, Studia Iuridica 1997, nr XXXIII, s. 209.72 Wprowadzenie tej regulacji naley podda krytyce, zwaszcza przez wzgld na niemono ich wykorzy-stania w przypadku wdroenia konsensualnego trybu zakoczenia postpowania. 73 M. Mistygacz, Role prokuratora w procesie karnym, op. cit., s. 110.


podziau byoby usprawiedliwione jedynie wtedy, gdyby pomidzy opisanymi formami zachodziy istotne rnice merytoryczne, dotyczce choby zada, wartoci dowodowej wykonywanych czynnoci czy sposobu ich utrwalania74. Uwzgldniajc jednak zmiany, ktre wejd w ycie w lipcu 2015 r., nie sposb takowych znale. Krytyka jednak nigdy nie powinna pozostawa goosowna. Naley zawsze wskaza konstruktywne rozwizania, sam proces sformuowania postulatw de lege ferenda pozwala bowiem jeszcze raz przemyle krytykowane zaoenia.

W obliczu nowelizacji kodeksu postpowania karnego naley uzna za zasadne ujed-nolicenie modelu postpowania przygotowawczego. Podstawowym organem prowadzcym postpowanie w tym stadium powinna by policja. Prokurator zasadniczo nie powinien prowadzi postpowania przygotowawczego, a jedynie czuwa nad przestrzeganiem prawa przez organy cigania prowadzce to postpowanie oraz ukierunkowywa ich dziaania. Wzmocnieniu powinna ulec procesowa rola prokuratora jako rzecznika praworzdnoci. To wanie prokurator powinien by gwarantem rzetelnego oraz wraz z sdem praworzdnego prowadzenia postpowania przygotowawczego przez wyspecjalizowane organy pastwa75. Rozwijajc za now regulacj z art. 311 7 k.p.k., dla prokuratora powinny by zastrzeone do osobistego wykonania pewne kluczowe czynnoci w toku tego postpowania, jak choby podjcie decyzji o skierowaniu postpowania przeciwko osobie, pierwszego przesuchania osoby podejrzanej, podejmowanie decyzji o skierowaniu wniosku do sdu o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Nie naley si zgodzi z postulatami cakowitego odseparo-wania prokuratora od prowadzonego postpowania przygotowawczego, bowiem to na nim spoczywa obowizek sporzdzenia aktu oskarenia i popierania go przed sdem. Zasada bezporednioci powinna by odczytywana szerzej i obejmowa take konieczno osobi-stego zetknicia si prokuratora przynajmniej z czci rde dowodowych przed pod-jciem decyzji o sporzdzeniu skargi. Akt oskarenia inicjuje postpowanie jurysdykcyjne, jego wniesienie stanowi zatem, zgodnie z zasad skargowoci, o bycie procesu karnego. Powinien on by sporzdzony z naleyt starannoci i procesow rzetelnoci, poparty gbokim, wewntrznym przekonaniem prokuratora o jego susznoci. Tylko postpowanie, nad ktrym prokurator sprawuje rzeczywisty, szeroki nadzr moe dostarczy argumentw do ugruntowania takiego uzasadnionego przekonania. Wane jest take zapewnienie mo-liwoci osobistego kontaktu prokuratora, zwaszcza z podejrzanym. W protokole przesu-chania nie da si uchwyci pewnych empirycznie odbieranych okolicznoci niezbdnych dla oceny wiarygodnoci podejrzanego76.

Prokurator powinien take zabezpiecza wszelkie dowody, ktrych nie mona prze-prowadzi na rozprawie. Nie zasuguje na aprobat argument, i tylko czynnik sdowy jest w stanie zapewni bezstronne zabezpieczenie dowodw i przeprowadzenie czynnoci nie-powtarzalnych. Jaki bowiem jednostronny interes w dziaaniu mona przypisa prokurato-rowi, ktry w postpowaniu przygotowawczym jest organem, nie za stron procesow?

74 A. Murzynowski, Uwagi na temat modelu postpowania przygotowawczego, Pastwo i Prawo 1968, z. 7, s. 104. 75 J. Skorupka, Rzetelne postpowanie karne, [w:] J. Skorupka, W. Jasiski (red.), Rzetelny proces karny. Materiay konferencji naukowej, Trzebieszowice 1719 wrzenia 2009 r., Warszawa 2010, s. 40.76 M. Hauswirt, S. Popower, Proponowane zmiany ledztwa i dochodzenia w wietle zasad procesowych, Archiwum Kryminologiczne 1933, t. I, z. 14, s. 264.


Powszechnie postrzeganie wyrokw uniewinniajcych czy skazujcych w kategoriach zwy-cistwa lub poraki prokuratora jest przejawem spoecznego niezrozumienia tej instytucji. Gdy prokurator przegrywa spraw, na przykad na skutek niedostatecznie zgromadzo-nego materiau dowodowego pozwalajcego na wydanie wyroku skazujcego, mimo i na awie oskaronych znajdowaa si osoba winna, to w rzeczywistoci jest to przegrana caego spoeczestwa. Rzeczywisty sprawca uniknie bowiem odpowiedzialnoci karnej77. Proku-ratora warto zatem postrzega jako adwokata pastwa, spoeczestwa, prawa, interesw ogu78.

Nie znajduje take racji bytu argument przytaczany za Komisj Kodyfikacyjn, dziaa-jc w latach 19261927, przez zwolennikw wprowadzenia instytucji sdziego ds. post-powania przygotowawczego, i do czynnoci, spenionej przez stron, nigdy nie mona mie takiego zaufania, jak do czynnoci sdowej; zawsze moe powsta przypuszczenie stronnoci, umylnego lub nawet mimowolnego nakrcenia faktw w kierunku dla oskar-yciela dogodnym79. Obawa o bezstronno prokuratora nie moe by brana powanie pod uwag, take z tego wzgldu, e organy prowadzce postpowanie przygotowawcze s zobligowane, w myl art. 4 k.p.k., do zachowania obiektywizmu przy badaniu oraz uwzgld-nianiu okolicznoci przemawiajcych zarwno na korzy, jak i na niekorzy oskaronego. I nie zmieni tego fakt, i prokurator odgrywa w procesie take rol oskaryciela przed sdem, a to wymaga swoistej oskarycielskiej stronniczoci80. S to bowiem role odrbne, nie zawsze nastpujce po sobie. A majc na uwadze, i prokurator jest take rzecznikiem praworzdnoci, nie mona traktowa adnej z nich jako swego rodzaju antycypacji kolej-nego z przejaww aktywnoci prokuratora w procesie karnym81.

Co interesujce, ju w 1933 r. M. Siewierski wskazywa, i jedynie faszowanie proto-kow w postpowaniu przygotowawczym stwarza niebezpieczestwo wadliwego sdzenia w oparciu o stronnicze dochodzenie. Faszywe oskarenia lub faszyw obron tworz nie organa rejestrujce zeznania w toku postpowania, lecz ci, ktrzy wprowadzaj do procesu nieprawdziwe dowody, przede wszystkim inspiruj faszywych wiadkw, przed czem nie moe uchroni taka czy inna forma postpowania. Nie w samej zatem normie niezawisoci organu kierujcego postpowaniem przygotowawczem szuka naley gwarancyj bezstron-noci, lecz w poziomie moralnym i intelektualnym tego organu82.

77 M. Je-Ludwichowska, Gos w dyskusji, [w:] J. Skorupka, Wpyw kontradyktoryjnoci, op. cit., s. 101.78 A. Peyrefitte, Wymiar sprawiedliwoci midzy ideaem a rzeczywistoci, Warszawa 1987, s. 138. 79 Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, Sekcja Postpowania Karnego, Projekt ustawy postpowania karnego z uzasadnieniem, Warszawa-Lww 19261927, s. 34. 80 J. Grajewski, Niektre problemy nadzoru nad postpowaniem przygotowawczym i zakresu wpywu sdu na przebieg procesu karnego, [w:] A. Gerecka-oyska, P. Grecki, H. Paluszkiewicz, P. Wiliski (red.), Skargowy model procesu karnego. Ksiga ofiarowana Profesorowi Stanisawowi Stachowiakowi, Warszawa 2008, s. 94.81 Szerzej na temat rl procesowych prokuratora zob. R. Olszewski, Role prokuratora w postpowaniu karnym, Prokuratura i Prawo 2014, nr 1.82 M. Siewierski, O reform postpowania przygotowawczego, Archiwum Kryminologiczne 1933, t. I, z. 14, s. 248.


6. Konkluzje

Za suszn naley uzna konstatacj, e jedn z gwarancji prawidowego wymiaru sprawiedliwoci jest zapewnienie moliwoci kontrolnych sdu nad czynnociami dokony-wanymi w postpowaniu przygotowawczym83. Chocia zakres udziau sdu w czynnociach postpowania przygotowawczego jest obecnie bardzo rozlegy i widoczna jest tendencja do jego poszerzania, co jaki czas w doktrynie powraca si do koncepcji wprowadzenia instytucji sdziego do spraw ledztwa/dochodzenia, majcego zapewni na wstpnym etapie procesu gwarancj przestrzegania praw obywatela84. Takie rozwizanie funkcjonuje z powodzeniem w systemach pastw Europy Zachodniej, gdzie sd peni w postpowaniu przedjurysdykcyjnym funkcj przygotowawcz polegajc na przeprowadzeniu dowodw na potrzeby rozprawy gwnej oraz funkcj gwarancyjn polegajc na zapewnieniu prze-strzegania praw obywatelskich85. Sdzia do spraw postpowania przygotowawczego wyst-puje w niemieckim i woskim procesie karnym, a ostatnio zosta wprowadzony do procesu austriackiego. Dla przykadu w niemieckim postpowaniu karnym czynnoci sdziego kon-centruj si na zarzdzaniu stosowania rodkw przymusu i czynnoci dowodowych ingeru-jcych w wolnoci osobiste oraz na przeprowadzaniu czynnoci, ktrych nie bdzie mona powtrzy na rozprawie86.

Mimo niewtpliwej susznoci celw wprowadzenia instytucji sdziego do spraw ledztwa/dochodzenia naley stwierdzi, i pogbiona refleksja nad polskim stanem praw-nym nie dostarcza racjonalnego uzasadnienia dla wprowadzenia tej dodatkowej instytucji. Choby dlatego, i ewentualne kompetencje tego organu odpowiadaj obecnej roli sdu w przedsdowym stadium procesu. Rnica polega na tym, i czynnoci wykonuje Sd, postrzegany w kategoriach instytucjonalnych, a nie konkretny sdzia, cho w rzeczywistoci sd w tych incydentalnych kwestiach proceduje jednoosobowo. Dodatkowo, jak byo to ju wczeniej podnoszone, nie naley zgadza si z tez, i prokurator, z racji swojego umo-cowania w systemie organizacyjno-instytucjonalnym prokuratury, nie moe by traktowany jako gwarant praworzdnoci przygotowawczego etapu postpowania karnego.

Stworzenie odpowiedniego modelu postpowania przygotowawczego jest uznawane za jedno z najtrudniejszych wyzwa stojcych przed ustawodawc. Wynika to z faktu, i w stadium tym zbiegaj si dwie potrzeby wymiaru sprawiedliwoci przyspieszenie wyrokowania i naleyte przygotowanie materiau dowodowego, ktre pozostaj w cigej sprzecznoci87. Gdy dodamy do tego tak aktualne wspczenie zagadnienie wywaenia proporcji midzy koniecznoci zabezpieczenia metod wykrycia przestpstwa i ujcia

83 J. Grajewski, Ingerencja sdu w postpowanie przygotowawcze w wietle przepisw nowego Kodeksu postpowania karne-go (zarys problematyki), [w:] E. Skrtowicz (red.), Nowy kodeks postpowania karnego. Zagadnienia wzowe, Krakw 1998, s. 209. 84 C. Kulesza, Ewolucja europejskich modeli postpowania przygotowawczego na przeomie wiekw, [w:] P. Kruszyski, Sz. Pawelec, M. Warcho (red.), Europejski kodeks postpowania karnego, Warszawa 2010, s. 42.85 C. Kulesza, Sdzia ledczy na tle zmian europejskich modeli postpowania przygotowawczego, [w:] P. Hofmaski (red.), Wzowe problemy procesu karnego, Warszawa 2010, s. 128129.86 P. Girdwoy, Zarys niemieckiego procesu karnego, Biaystok 2006, s. 6063 i 125.87 Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, s. 326.


sprawcy, a zagwarantowaniem podstawowych praw obywatelskich osb, przeciwko ktrym toczy si to postpowanie88, skonstruowanie poprawnych zaoe reformy jest jeszcze trudniejsze. Polski ustawodawca jest dopiero na pocztku drogi wiodcej do wypracowa-nia nowego, efektywnego modelu postpowania przygotowawczego. Pewne kroki zostay ju poczynione, cigle jednak brakuje wewntrznej spjnoci projektowanych regula-cji, kompleksowego spojrzenia na tworzone instytucje, szerszego dialogu z uczestnikami postpowania i odejcia od praktyki doranego odnoszenia si do palcych problemw o podou spoeczno-politycznym. Nie mona zapomina, i racjonalno ustawodawcy jest jedynie apriorycznym zaoeniem wykadni, a tworzenie prawa wymaga przede wszyst-kim dowiadcze, wyobrani, otwartoci, umiejtnoci wyjcia poza wasny krg interesw i rozwinitego pogldu na wiat89. Waciwa reforma postpowania przygotowawczego jest zatem cigle jeszcze przed nami.

Summary of the article Preparatory proceedings under the amended Code of Criminal Procedure real revolution or unfinished reform?

S u m m a r y

This paper presents the critical analysis of the amendment to the Code of Criminal Pro-cedure under the Act of 27th September 2013, with particular focus on the existing model of preparatory proceedings remaining intact. While noticing the essential role of a preparatory stage of the trail, the author points to a necessity of deeper change of the current model, espe-cially establishment of a single form of investigation. In support of the foregoing, numerous arguments are presented seeking to prove that differences between currently existing forms have become blurred. New regulations on objectives of procedure arent reflected in rules on conduct of a preparatory proceeding. Such a discrepancy might result in diminished quality of proceed-ings and smaller extent of social confidence in law. Moreover, an historical perspective of this paper emphasizes the contemporary trends such as increasing role of the prosecutors oversight of the polices extended powers.

88 M. Cielak, Kodyfikacja prawa karnego procesowego a zagadnienie gwarancji procesowych, Nowe Prawo 1953, nr 89, s. 34.89 M. Szyszkowska, Zarys europejskiej filozofii prawa, Biaystok 2004, s. 57.

Janusz Roszkiewicz*

glosA do PostAnowieniA nAczelnego sdu AdministrAcyjnego z 22 listoPAdA 2012 r., i osk 2685/12 (cBosA)

Analiza przepisw powoanej ustawy o stosunku Pastwa do Kocioa Adwen-tystw Dnia Sidmego w Rzeczypospolitej Polskiej prowadzi, w ocenie Naczelnego Sdu Administracyjnego, do wniosku, e do Wyszej Szkoy Teologiczno-Huma-nistycznej im. Michaa Beliny-Czechowskiego w Podkowie Lenej nie maj zasto-sowania przepisy ustawy o szkolnictwie wyszym, w tym art. 190 ww. ustawy okre-lajcy katalog przesanek warunkujcych skrelenie z listy studentw oraz art. 207 ust. 1 tej ustawy nakazujcy odpowiednie stosowania przepisw k.p.a. w sprawach indywidualnych studentw.

1. Wprowadzenie

Glosowane orzeczenie dotyczy zagadnienia kontroli przez sd administracyjny roz-strzygnicia organu uczelni prowadzonej przez Koci lub zwizek wyznaniowy. W bada-nym przez NSA stanie faktycznym rozstrzygniciem tym bya uchwaa Rady Wyszej Szkoy Teologiczno-Humanistycznej im. Michaa Beliny-Czechowskiego w Podkowie Lenej w przedmiocie skrelenia z listy studentw1. Skarcy wnis skarg kasacyjn od orzecze-nia WSA odrzucajcego jego skarg na przedmiotow uchwa. W poniszych rozwaa-niach wpierw zostan wskazane najwaniejsze motywy postanowienia NSA, potem nastpi przypomnienie gwnego kierunku orzecznictwa w tej materii, w zakoczeniu rozwaona zostanie relacja midzy konstytucyjnie gwarantowan autonomi zwizkw wyznaniowych a obowizkiem stosowania kodeksu postpowania administracyjnego2.

2. Gwne motywy postanowienia NSA

NSA oddali skarg kasacyjn.

* Autor jest studentem IV roku prawa na WPiA UW, a od maja 2014 roku prezesem Koa Naukowego Prawa Konstytucyjnego Legislator.1 Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 22 listopada 2012 r., I OSK 2685/12, od-rzucajce skarg kasacyjn W. K. od postanowienia Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2012 r., II SA/Wa 1198/12, o odrzuceniu skargi W. K. na uchwa Rady Wyszej Szkoy Teologiczno-Humanistycznej im. Michaa BelinyCzechowskiego w Podkowie Lenej z dnia [...] marca 2012 r., nr [...] w przedmiocie skrelenia z listy studentw. To i wszystkie pozostae orzeczenia sdw administracyjnych przywoywane poniej pochodz ze strony internetowej orzeczenia.nsa.gov.pl. (dalej: CBOSA).2 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r., poz. 267 ze zm.), dalej: k.p.a.

glosa do Postanowienia naczelnego sdu administracyjnego z 22 listoPada 2012 r. 29

Sd zway, e z ust. 2 art. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym3 jednoznacznie wynika, e ustawodawca nie chcia podda reimowi tej regu-lacji szk wyszych i wyszych seminariw duchownych prowadzonych przez Kocioy i zwizki wyznaniowe. Przypomnia, e Wysza Szkoa Teologiczna-Humanistyczna im. Michaa Beliny-Czechowskiego w Podkowie Lenej (dalej take: Szkoa, WSTH) jest szko teologiczn wyposaon w osobowo prawn na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Pastwa do Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego w Rzeczypospolitej Polskiej4. Zdaniem NSA wynika z tego, e do ww. szkoy nie stosuje si art. 190 i art. 207 ust. 1 p.s.w., ktre okrelaj katalog przesanek warunkujcych skrelenie z listy studentw oraz nakazuj odpowiednio stosowa przepisy k.p.a. w indywidualnych sprawach studentw. Tym samym podzieli on przywoany przez sd I instancji pogld NSA wyraony w posta-nowieniu z dnia 8 sierpnia 2012 r., wedug ktrego stosunki midzy wadzami szkoy a jej studentami maj charakter wewntrzny5.

3. Linia orzecznicza w przedmiocie kognicji sdw administracyjnych wobec rozstrzygni organw szk wyszych

Pocztkowo pod rzdami k.p.a. istniay wtpliwoci co do jego stosowania przed organami zakadw administracyjnych, do ktrych nale szkoy wysze6. Stosunki mi-dzy organami zakadw a ich uytkownikami byy ujte w ramy wadztwa zakadowego, ktre zdaniem niektrych7 wynikay z samej istoty zakadu i nie miay charakteru wadztwa pastwowego. Ostatecznie wykrystalizowa si jednak pogld, e w ramach wadztwa zaka-dowego wydawane s dwie kategorie aktw administracyjnych zewntrzne, podlege prze-pisom oglnego postpowania administracyjnego, oraz wewntrzzakadowe, wyczone

3 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r., poz. 572 ze zm.), dalej: p.s.w. Zgodnie z art. 1 ust. 2 p.s.w. ustawy nie stosuje si do szk wyszych i wyszych semi-nariw duchownych prowadzonych przez kocioy i zwizki wyznaniowe, z wyjtkiem Katolickiego Uni-wersytetu Lubelskiego, chyba e ustawa lub umowa midzy rzdem a wadzami kociow lub zwizkw wyznaniowych stanowi inaczej.4 Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Pastwa do Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1995 r. Nr 97, poz. 481), dalej: u.s.p.k.a.5 Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 8 sierpnia 2012 r., I OSK 1697/12, CBOSA6 Warto w tym miejscu odnotowa kontrowersyjn tez E. Ochendowskiego, ktry w 2003 roku na przekr wikszoci przedstawicieli doktryny stwierdzi wskaza, e publiczna szkoa wysza nie jest ju zakadem administracyjnym, lecz korporacj zob. E. Ochendowski, Pozycja prawna studenta uniwersytetu uytkownik zakadu publicznego czy czonek korporacji publicznej, [w:] J. Filipek (red.), Jednostka w demokratycznym pastwie prawa, Bielsko-Biaa 2003, s. 455 i n. oraz polemik Z. Janku, Publiczna szkoa wysza korporacja czy zakad administracyjny, [w:] J. Supernat (red.), Midzy tradycj a przyszoci w nauce prawa administracyjnego. Ksiga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi, Wrocaw 2009, s. 234242.7 Takiego zdania broni m.in. E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2012, s. 183. Zob. inaczej: R. Michalska--Badziak, [w:] Z. Duniewska, B. Jaworska-Dbska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Szaowska, M. Stahl, Prawo administracyjne, pojcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2000, s. 193, a take D. Kurzyna--Chmiel, Podstawy prawne i organizacyjne owiaty. Prawo owiatowe w zarysie, Warszawa 2009, s. 125126.


z tych regulacji8. Za zewntrzne uznaje si te akty, ktre stanowi o nawizaniu, przekszta-ceniu lub rozwizaniu administracyjnego stosunku zalenoci zakadowej czcego stu-denta ze szko wysz. Judykatura uznaa, e przepisom k.p.a. podlega rozstrzygnicie wadz szkoy wyszej w sprawie przyjcia lub nieprzyjcia na I rok studiw9, akt nadania stopnia naukowego10, uchwaa komisji egzaminacyjnej pastwowej szkoy wyszej stwier-dzajca zoenie egzaminu magisterskiego i postanawiajca o wydaniu dyplomu11, odmowa lub zwolnienie od uiszczenia opaty za zajcia dydaktyczne na studiach zaocznych12, a take rozstrzygnicia w przedmiocie stypendium naukowego13, wpisu warunkowego14, udzielenia urlopu dziekaskiego15, opaty za powtarzanie przedmiotu16, wreszcie decyzja organu szkoy wyszej o skreleniu z listy studentw17, a take przeduenie przez organ wyszy uczelni sesji egzaminacyjnej studentowi, powodujce zmian decyzji o skreleniu z listy studentw18. Nie budzi wic wtpliwoci, e skrelenie z listy studentw podlega reimowi k.p.a.

4. Uwagi wasne

Kwesti szczeglnej wagi jest jednak analiza, czy takie samo rozstrzygnicie o skre-leniu z listy studentw wydane przez specyficzny typ szkoy wyszej, jakim jest uczel-nia teologiczna, podlega kontroli sdu administracyjnego. Zgodnie z art. 25 ust. 3 Kon-stytucji RP stosunki midzy pastwem a Kocioami i innymi zwizkami wyznaniowymi s ksztatowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezalenoci kadego w swoim zakresie. W doktrynie prawa konstytucyjnego przyjmuje si, e autono-mia odnosi si do sfery wewntrznej, za niezaleno do relacji zewntrznych. Pierwsze

8 M. Wierzbowski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 2013, s. 113. 9 Wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 29 czerwca 1982 r., II SA 532/82, CBOSA, z glosa-mi J. Homplewicza (OSPiKA 1983, z. 1, poz. 20, s. 53) i J. Filipka (PiP 1983, z. 8, s. 148)10 Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 13 lipca 1983 r., II SA 983/83, CBOSA.11 Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 12 czerwca 1992 r., SAB/Po 41/91, CBOSA.12 Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 12 stycznia 2000 r., II SA/Wr 499/99, CBOSA.13 Postanowienie Sdu Najwyszego z dnia 5 stycznia 2001 r., III RN 45/00, CBOSA.14 Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Krakowie z dnia 30 maja 2007 r., III SA/Lu 508/05, CBOSA.15 Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w odzi z dnia 19 listopada 2009 r., III Sa/d 429/09, CBOSA.16 Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Krakowie z dnia 20 stycznia 2011 r., III SA/Kr 41/10, CBOSA.17 Uchwaa Sdu Najwyszego z dnia 27 wrzenia 1983 r., III AZP 3/83, CBOSA oraz wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 19 grudnia 1985 r., SA/Gd 577/85., CBOSA.18 Wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 25 wrzenia 1986 r., SA/Gd 513/86, CBOSA, sze-rzej orzecznictwo w sprawach kontroli sdowej rozstrzygni w sprawach studentw omawia A. Jakubow-ski, Ewolucja orzecznictwa i ustawodawstwa w sprawach studentw i doktorantw, [w:] R. Stankiewicz (red.), Kierunki rozwoju prawa administracyjnego, Warszawa 2011, s. 5170.


pojcie oznacza wic prawo samodzielnego rozstrzygania o wasnych sprawach19 albo, innymi sowy, mono tworzenia wasnego prawa wewntrznego20, natomiast przez to drugie naley rozumie brak podporzdkowania innym podmiotom21. W ramach art. 25 organy wadzy publicznej wykonuj zadania publiczne niezalenie od jakichkolwiek zwiz-kw wyznaniowych, a zwizki wyznaniowe pozostaj samorzdne w sprawach zwizanych z kultem i okrelaniem wewntrznej organizacji22.

Kluczowy problem w zawisej przed NSA sprawie stanowia kwestia, czy rozstrzygni-cie o skreleniu z listy studentw WSTH mieci si w granicach autonomii Kocioa Adwen-tystw Dnia Sidmego (dalej take: Kocioa Adwentystw). To wymagao za odpowiedzi na pytanie, czy stosunki midzy t szko a jej studentami reguluje wycznie wewntrzne prawo kocielne stanowione samorzdnie przez Koci Adwentystw, a co za tym idzie, czy pozostaj wyczone spod regulacji k.p.a., czy te reim Kodeksu znajdzie zastosowanie take tutaj.

Jak zostao to ju wskazane wyej, NSA odpowiedzia na to pytanie twierdzco. Moim zdaniem naley zgodzi si z tym orzeczeniem, mimo e pozornie odbiega ono od dotych-czasowej linii orzeczniczej.

Dotychczasowe orzecznictwo wyranie uznawao bowiem dopuszczalno zaskara-nia rozstrzygni organw szk wyszych, w tym decyzji w przedmiocie skrelenia z listy studentw23. Dotyczyo to zarwno szk publicznych, jak i niepublicznych24. WSTH jest typem szkoy niepublicznej, wic prima facie w wietle jednoznacznego pogldu judykatury rozstrzygnicia organw szkoy, regulujce stosunki ze studentami powinny zosta uznane za decyzje administracyjne w rozumieniu k.p.a., podobnie jak rozstrzygnicia innych szk wyszych. Przepisy k.p.a. maj bowiem zastosowanie do wszelkich postpowa administra-cyjnych, chyba e zostay one expressis verbis wyczone spod jego zakresu obowizywania25. Organ szkoy teologicznej mieci si w hipotezie normy z art. 1 pkt 2 k.p.a., poniewa aden przepis kodeksu nie wycza jego dziaania spod tej regulacji. Autor niniejszej glosy nie podziela powyszej argumentacji z trzech powodw.

Po pierwsze, naley pamita, e przytoczone wyej orzeczenia dotyczyy szk publicz-nych i niepublicznych objtych zakresem podmiotowym wpierw ustawy o szkolnictwie

19 D. Dudek, Rwnouprawnienie Kociow i zwizkw wyznaniowych na tle konstytucyjnych zasad prawa wyznaniowego, [w:] A. Mezglewski (red.), Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego, Lublin 2004, s. 207.20 P. Borecki, Geneza konstytucyjnego modelu stosunkw pastwo-koci, Warszawa 2003, s. 387. 21 Zob. D. Dudek, op. cit., s. 207.22 B. Banaszak, Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2012, s. 187.23 Z nowszych orzecze zob. np. wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 19 czerwca 2007 r., I OSK 460/07, CBOSA; wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 21 kwietnia 2011 r., I OSK 146/11, CBOSA; wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 14 maja 2005 r., I OSK 485/14, CBOSA24 Zob. uchwaa Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 5 marca 2001 r., OPS 15/00, CBOSA: oko-liczno, i sprawa dotyczy niepastwowej szkoy wyszej sama przez si nie moe przesdza o niedo-puszczalnoci skargi do sdu administracyjnego.25 E. Ochendowski, Postpowanie administracyjne oglne i egzekucyjne. Wybr orzecznictwa, Toru 2003, s. 30.


wyszym z 1982 r.26, zastpionej ustaw o szkolnictwie wyszym z 1990 r.27, a po niej p.s.w. Zaskarone rozstrzygnicia organw uczelni publicznych i niepublicznych w przedmiocie skrelenia z listy studentw do 1990 r. miay podstaw prawn w art. 93 ustawy z 1982 r., potem w art. 148 ustawy z 1990 r., a obecnie w art. 190 p.s.w.28 Podstawa prawna rozstrzy-gnicia stanowi jeden z elementw minimum, ktry pozwala zakwalifikowa je jako decy-zj administracyjn29. Z kolei podstaw prawn decyzji stanowi przepis prawa powierzajcy organowi administracji publicznej zaatwienie sprawy w tej formie prawnej (por. art. 104 k.p.a.)30. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem takiego przepisu naleaoby szuka w p.s.w. Tymczasem WSTH jako szkoa prowadzona przez Koci Adwentystw na mocy art. 1 ust. 2 p.s.w. pozostaje wyczona spod regulacji caej ustawy, w tym spod jej art. 190 okrelajcego przesanki skrelenia z listy studentw, a take art. 207 ust. 1 nakazujcego stosowanie k.p.a. do decyzji w sprawach indywidualnych31. Zgodnie z brzmieniem art. 1 ust. 2 in fine, wyjtki od tej reguy moe przewidywa jedynie ustawa, a u.s.p.k.a. w tym wzgldzie milczy.

Po drugie, zgodnie z art. 14 ust. 2 u.s.p.k.a., WSTH jest wysz szko teologiczn uprawnion do nadawania absolwentom tytuu zawodowego licencjata teologii, a wedug art. 15 tej ustawy status prawny wszystkich szk wyszych Kocioa Adwentystw, a take tryb i zakres uznawania przez pastwo stopni i tytuw przez nie nadawanych reguluj umowy midzy Ministrem Edukacji Narodowej a zarzdem Kocioa. Zdaniem skarcego, w analizowanej sprawie, art. 14 ust. 2 u.s.p.k.a. nie moe by interpretowany wycznie jako przywilej w postaci prawa do nadawania przez szko tytuu licencjata bez powizania tego przywileju z odpowiadajcymi mu obowizkami wynikajcymi z przepisw ustawowych, w tym przepisw k.p.a. Argument byby nie do przyjcia ze wzgldu na art. 15 u.s.p.k.a sta-nowicy lex specialis do regulacji k.p.a. Jednak z informacji Internetowego Systemu Aktw Prawnych wynika, e przepis ten nie zosta wykonany, poniewa midzy MEN a zarzdem Kocioa nie zawarto adnej umowy32. wiadczy to o utrzymywaniu si swoistej luki w pra-wie. Mimo to wydaje si, e w wietle wykadanych prokonstytucyjnie przepisw oglnych u.s.p.k.a. naley przyj, e w braku umowy to prawo kocielne, a nie pastwowe (w tym

26 Uchylona ustawa z dnia 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyszym (tekst jednolity: Dz.U. z 1985 r. Nr 42, poz. 201 ze zm.), dalej: ustawa z 1982 r. oraz przywoujcy art. 93 tej ustawy wyrok Naczelnego Sdu Ad-ministracyjnego z dnia 14 stycznia 1986 r., I SA 1177/85.27 Uchylona ustawa z dnia 12 wrzenia 1990 r. o szkolnictwie wyszym (Dz.U. nr 65 poz. 385 ze zm.), dalej: ustawa z 1990 r. oraz przywoujcy art. 148 tej ustawy wyrok NSA z 23 lutego 2005 r., OSK 399/04.28 Zob. np. przywoujcy art. 190 tej ustawy wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 6 czerwca 2013 r., I OSK 396/13, CBOSA.29 Por. uchwaa Sdu Najwyszego z dnia 5 lutego 1988 r., III AZP 1/88, CBOSA i cytowana tam dok-tryna.30 Zob. postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 19 marca 1996 r., SA/Ka 347/96, CBOSA. Naley pamita, e decyzja wydana bez podstawy prawnej jest niewana w myl art. 156 1 pkt 2 k.p.a., co ma niebagatelne znaczenie dla dalszych rozwaa. 31 W. Sanetra, M. Wierzbowski (red.), Prawo o szkolnictwie wyszym. Komentarz, Warszawa 2013, s. 19, a take przywoane w przyp. 4. postanowienie NSA.32 Zob.: http://isap.sejm.gov.pl/RelatedServlet?id=WDU19950970481&type=9&isNew=true [dostp: 24.11.2014].


k.p.a.) okrela status prawny szk wyszych Kocioa Adwentystw. Podobne, cho ogl-niejsze stanowisko wyrazio Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego w informacji z 18 wrzenia 2014 r., w ktrej podano, e do WSTH nie stosuje si p.s.w., a jej status regu-luje u.s.p.k.a.33 Tak wic to w szczegowych regulacjach prawa kocielnego naley szuka podstaw dla decyzji w przedmiocie skrelenia z listy studentw, a nie w przepisach prawa powszechnie obowizujcego. Skoro wic szczegowe regulacje prawa kocielnego jako jedyny akt prawny okrelaj zasady funkcjonowania WSTH, w tym zasady wpisywania i skrelania z listy studentw, naley traktowa je jako czynno prawn umow, podobnie jak traktuje si statut stowarzyszenia rejestrowego, za stosunek midzy studentem a uczel-ni jako stosunek cywilnoprawny, do ktrego stosuje si przepisy Kodeksu cywilnego34. Ergo, rozstrzygnicie Rady WSTH w sprawie skrelenia skarcego z listy studentw naley zakwalifikowa raczej jako czynno prawn, podobnie jak przyjmuje si to w przypadku roz-strzygni organw stowarzysze rejestrowych w przedmiocie pozbawienia czonkostwa35. Po trzecie, u.s.p.k.a. naley do szczeglnej kategorii ustaw wyznaniowych, ktrych uchwale-nie stanowi realizacj dyspozycji art. 25 ust. 5 Konstytucji. Zgodnie z nim stosunki midzy pastwem a innymi ni Koci katolicki zwizkami wyznaniowymi i Kocioami okrelaj ustawy uchwalone na podstawie umw zawartych przez Rad Ministrw. Jak zauwaa Pawe A. Leszczyski, [u]mowa zawarta w rzeczonym artykule () jest formalnym narzdziem w rku zwizkw wyznaniowych, ktre daje im wpyw na uksztatowanie zakresu libertas ecclesiae, a wic wolnoci religijnej w wymiarze wsplnotowym. Poprzez brzmienie ustawy wyznaniowej umowa zakrela indywidualne forum externum posannictwa danego zwizku wyznaniowego36. Tym samym ratio legis tego artykuu stanowi caociowa regulacja sta-tusu prawnego nierzymskokatolickich zwizkw wyznaniowych37. Obejmuje ona nie tylko ramy dziaalnoci samego zwizku wyznaniowego, ale rwnie ramy dziaalnoci powiza-nych z nim osb prawnych, takich jak szkoy wysze. Tak rozumiany art. 25 ust. 5 pozo-staje w cisym zwizku z art. 25 ust. 3 i wyraon w nim zasad autonomii i niezalenoci Kociow oraz innych zwizkw wyznaniowych. Wszelkie ingerencje organw wadzy publicznej w forum externum Kociow i zwizkw wyznaniowych w stopniu wikszym, ni pozwala na to ustawa wyznaniowa, s niekonstytucyjne. Uwzgldnienie skargi na rozstrzy-gnicie Rady WSTH przez zastosowanie do niego przepisw k.p.a. przez sd administra-cyjny stanowioby ograniczenie ram jej dziaalnoci jako osoby prawnej Kocioa Adwen-tystw, ktre byoby dopuszczalne wtedy i tylko wtedy, gdyby regulacja u.s.p.k.a. na nie pozwalaa. Trudno jednak w niej znale podstaw dla takiego twierdzenia. Zgodnie z art. 3 u.s.p.k.a. Koci rzdzi si w swoich sprawach prawem kocielnym, a umiejscowienie tego przepisu w rozdziale pierwszym, zatytuowanym Przepisy oglne, pozwala go odnie do

33 Zob.http://www.nauka.gov.pl/komunikaty/informacja-dotyczaca-wyzszej-szkoly-teologiczno-huma-nistycznej-im-michala-beliny-czechowskiego-w-podkowie-lesnej.html [dostp: 06.10.2014].34 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm.).35 Zob. np. wyrok z 15 marca 2013 r. Sdu Apelacyjnego w Gdasku, I ACa 841/12, POSP.36 P.A. Leszczyski, Regulacja stosunkw midzy pastwem a nierzymskokatolickimi Kocioami i innymi zwizkami wyznaniowymi okrelona w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP, Gorzw Wielkopolski 2012, s. 196197.37 Zob. szerzej J. Szymanek, Prawo wyznaniowe w praktyce III RP (zagadnienia wybrane), Ruch Prawniczy, Eko-nomiczny i Socjologiczny 2006, z. 1, s. 103107.


caoksztatu dziaalnoci Kocioa i jego osb prawnych regulowanej przez ustaw (argumen-tum a rubrica), o ile przepis szczeglny tej ustawy nie stanowi inaczej. W art. 14 i 15 u.s.p.k.a. Koci ma zapewnione prawo do prowadzenia seminariw duchownych i szk wyszych, a poniewa w rozdziale trzecim, w ktrym znajduj si oba przepisy, nie ma adnego lex spe-cialis, ktry by stanowi inaczej, naley przyj, e przy prowadzeniu tych seminariw i szk Koci rzdzi si prawem kocielnym.

Wprawdzie takim lex specialis mgby by art. 15 odsyajcy do umowy midzy MEN a zarzdem Kocioa, ale ze wzgldu na jej brak naley przyj, e do okrelania statusu prawnego szk wyszych Kocioa Adwentystw naley stosowa prawo kocielne w zw. z art. 3 u.s.p.k.a. Jak zostao to ju wspomniane powyej, za takim pogldem przemawia prokonstytucyjna wykadnia przepisw u.s.p.k.a., zgodnie z ktr ustaw t naley traktowa jako caociow regulacj statusu prawnego Kocioa Adwentystw, w tym jego osb praw-nych. To samo tyczy WSTH, bdcej jedn z takich szk, oraz rozstrzygni w przedmiocie skrelenia z listy studentw, ktre stanowi sprawy Kocioa w rozumieniu art. 3 u.s.p.k.a. Na marginesie warto wspomnie o wyroku Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Kra-kowie38, ktry uzna, e skarga na decyzj kocielnej szkoy wyszej w przedmiocie pomocy materialnej uczestnikowi studiw doktoranckich, naley do jego waciwoci. Jednak w tym przypadku zgodnie z art. 25 ust. 5 Konstytucji podstaw kognicji WSA by 5 umowy midzy Rzdem RP a Konferencj Episkopatu Polski39 w zw. z art. 15 ust. 2 konkordatu40, ktry zawiera wyrane odesanie do ustawy o szkolnictwie wyszym z 1990 r. Zgodnie z przywoanym przez WSA orzeczeniem Trybunau Konstytucyjnego41 powoanie 5 umowy ustawy ju nieobowizujcej w czasie orzekania naley rozumie obecnie jako ode-sanie do p.s.w. Rozstrzygnicie Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego stanowio wic ingerencj wadzy publicznej w forum externum Kocioa katolickiego, ale w stopniu dopusz-czalnym przez konkordat42. Do rozwaenia pozostaje skdind cakowicie przemilczana przez NSA w glosowanym orzeczeniu kwestia kolizji autonomii Kocioa Adwentystw z konstytucyjnym prawem do nauki skarcego rozumianym jako klasyczne prawo socjalne tworzce po stronie jednostki roszczenie wobec aparatu pastwowego o dostp do narz-dzi umoliwiajcych pobieranie nauki. Jednym z takich narzdzi moe by prawo zoenia skargi do sdu administracyjnego na decyzj w przedmiocie skrelenia z listy studentw.

38 Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Krakowie z dnia 15 stycznia 2014 r., III SA/Kr 570/13, CBOSA39 Umowa midzy RP a Konferencj Episkopatu Polski w sprawie statusu prawnego szk wyszych zakada-nych i prowadzonych przez Koci katolicki, w tym uniwersytetw, odrbnych wydziaw i wyszych semina-riw duchownych oraz w sprawie trybu i zakresu uznawania przez Pastwo stopni i tytuw nadawanych przez szkoy wysze zaczona do obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 29 lipca 1999 r. o wykonaniu Konkordatu midzy Stolic Apostolsk i Rzeczpospolit Polsk (Dz.U. z 1999 r. Nr 63, poz. 727).40 Konkordat midzy Stolic Apostolsk i Rzeczpospolit Polsk, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318).41 Wyrok Trybunau Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2009 r., K 55/07, OTK ZU 2009, seria A, nr 11, poz. 167.42 Tu naley pamita, e inaczej ni w przypadku innych zwizkw wyznaniowych, stosunki pastwa z Kocioem katolickim reguluje konkordat, czyli umowa midzynarodowa zawarta ze Stolic Apostolsk (por. art. 25 ust. 4 Konstytucji).


Z prawem do nauki z art. 70 ust. 1 Konstytucji wie si bowiem obowizek wadz publicz-nych nie tylko zorganizowania, prowadzenia i utrzymania systemu szk publicznych, ale rwnie kontroli funkcjonowania szk prywatnych43. Najbardziej oczywist konsekwencj takiej wykadni jest powizanie art. 70 ust. 1 z art. 45 Konstytucji, poniewa trudno wyobra-zi sobie inny model kontroli funkcjonowania szk prywatnych ni model sdowy admi-nistracyjny lub cywilny.

Istniej wic podstawy, aby z art. 70 ust. 1 Konstytucji wyprowadzi istotn czstk normy upowaniajcej sdy administracyjne (lub cywilne o czym mowa poniej) do kon-troli tych rozstrzygni organw szk wyszych, ktre rozstrzygaj o prawie do nauki, np. decyzji w przedmiocie skrelenia z listy studentw. Kolejne czstki tej normy mona odnale w art. 184 Konstytucji, rozwinitym w art. 1 pkt 2 k.p.a. oraz art. 3 2 pkt 1 p.p.s.a., ktre zgodnie z powszechnie przyjt wykadni pozwalaj na sdow kontrol niektrych aktw zakadowych organw uczelni wyszych. W tym miejscu wydaje si konieczne przypomnie-nie, e dopuszczalno sdowej kontroli zewntrznych aktw zakadowych organw uczelni wyszych opiera si na zaoeniu, e s one zakadami administracyjnymi, czyli podmiotami mieszczcymi si w zakresie podmiotowym wyznaczonym przez art. 1 pkt 2 k.p.a. Jeeli jed-nak dana uczelnia wysza nie moe zosta uznana za zakad administracyjny, wwczas odpada podstawa prawna do sdowo-administracyjnej kontroli jej jakichkolwiek rozstrzygni. A cont-rario z art. 184 Konstytucji w zw. z art. 3 1 i 3 p.p.s.a. wynika, e spod kognicji sdw admini-stracyjnych wyczona jest dziaalno podmiotw spoza administracji publicznej.

Wspczenie przyjmuje si, e zakadem administracyjnym jest instytucja wyod-rbniona organizacyjnie (i), wyposaona w materialne rodki dziaania (ii), majca za cel wiadczenie usug o szczeglnym znaczeniu spoecznym (iii), tworzca swoisty stosunek prawny midzy jej organami a uytkownikami (iv), z reguy finansowana z budetu pastwa i dysponujca osobowoci prawn (v)44. W kontekcie tych rozwaa na szczegln uwag zasuguje cecha (iv). Organy instytucji uznanej za zakad administracyjny s wyposaone w zdolno nawizywania stosunkw administracyjnoprawnych midzy organami zakadu a jego uytkownikami w

przegląd prawniczy uniwersytetu warszawskiego 3/2014

Documents