program ochrony Środowiska - powiat suski · 3.3. długoterminowe cele powiatowego programu...

Załącznik Nr 1 do uchwały Nr 0049/XVIII/113/04 Rady Powiatu Suskiego z 29 czerwca 2004 r.

ZARZĄD

POWIATU SUSKIEGO

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

DLA POWIATU SUSKIEGO

NA LATA 2004-2007 WRAZ

Z PERSPEKTYWĄ DO 2011 ROKU

I CZĘŚĆ

Zespół autorski: mgr Krzysztof Tyrała – koordynator dr Renata Przywarska

Współpraca: prof. zw. dr hab. Franciszek Piontek dr Wojciech Piontek

Gliwice, grudzień 2003

Program ochrony środowiska dla Powiatu Suskiego na lata 2004 – 2007 wraz z perspektywą do 2011 roku

2

SPIS TREŚCI

strona

WPROWADZENIE .............................................................................................................. 9

I STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE SUSKIM .................................................... 12

Wstęp ............................................................................................................................ 12

1. Charakterystyka powiatu suskiego.............................................................................. 13

1.1. PołoŜenie geograficzne i administracyjne ............................................................. 13 1.2. Historia regionu .....................................................................................................13 1.3. Ukształtowanie powierzchni i geomorfologia....................................................... 15 1.4. Warunki klimatyczne i hydrologiczne................................................................... 16 1.5. Budowa geologiczna ..............................................................................................18 1.6. Analiza zagospodarowania przestrzennego........................................................... 18

1.6.1. Demografia ............................................................................................... 18 1.6.2. Zatrudnienie i bezrobocie ......................................................................... 19 1.6.3. Gospodarka ............................................................................................... 20 1.6.4. Rolnictwo .................... ............................................................................. 21 1.6.5. Infrastruktura inŜynieryjna ....................................................................... 22

1.7 Walory turystyczne ............................................................................................... 24

2. Charakterystyka gleb................................................................................................... 25

2.1. Rodzaje gleb.......................................................................................................... 25 2.2. Waloryzacja gleb uŜytków rolnych ....................................................................... 25 2.3. Sposoby uŜytkowania gleb .................................................................................... 26 2.4. Odczyn gleb i zasobność w przyswajalne składniki pokarmowe.......................... 26

2.4.1. Odczyn gleb i potrzeby wapnowania......................................................... 26 2.4.2. Zawartość przyswajalnych form makroelementów i mikroelementów..... 27

2.5. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi.................................................. 28 2.5.1. Źródła zanieczyszczenia gleb .................................................................... 28 2.5.2. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi i sposoby

wykorzystania gleb skaŜonych .................................................................. 29 2.5.3. Zawartość metali cięŜkich ......................................................................... 30 2.5.4. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb ........................................................... 35

3. Charakterystyka lasów.................................................................................................. 36

3.1. Zasięg występowania lasów .................................................................................. 36 3.2. Skład gatunkowy, typy siedliskowe, zasobność, wiek lasu................................... 37 3.3. ZagroŜenia lasów................................................................................................... 39

3.3.1. Stopień uszkodzeń drzewostanów............................................................. 39 3.3.2. Jesienne poszukiwanie szkodników świerka.............................................39 3.3.3. Obserwacje zasięgu występowania grzybów patogenicznych................... 40 3.3.4. Zwalczanie szkodników ............................................................................ 40 3.3.5. Szkody wywołane czynnikami atmosferycznymi...................................... 40 3 3.6. ZagroŜenie poŜarowe lasów ...................................................................... 40 3.3.7. Szkody wyrządzane przez zwierzynę ........................................................ 41

3.4. Gospodarka w lasach prywatnych i państwowych ................................................ 41 3.5. Przyrodnicze i gospodarcze znaczenie lasów........................................................ 45

strona


3

4. Ochrona przyrody......................................................................................................... 46

4.1. Wstęp..................................................................................................................... 46 4.2. Formy ochrony przyrody w powiecie.................................................................... 47

4.2.1. Babiogórski Park Narodowy......................................................................47 4.2.2. Ochrona przyrody w Babiogórskim Parku Narodowym............................ 48 4.2.3. Rezerwaty przyrody................................................................................... 50 4.2.4. Parki krajobrazowe.................................................................................... 50 4.2.5. Obszary chronionego krajobrazu............................................................... 50 4.2.6. Pomniki przyrody ...................................................................................... 50 4.2.7. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ........................................................ 54 4.2.8. Zabytkowe parki ........................................................................................ 55

5. Jakość wód ..................................................................................................................... 56

5.1 Wody powierzchniowe ............................................................................................ 56 5.1. 1. Metodyka wykonania oceny....................................................................... 56

5.1. 2. Stan czystości wód powierzchniowych w 2000 r....................................... 58 5.1. 3. Stan czystości wód powierzchniowych w 2002 r....................................... 60

5.2. Wody podziemne .................................................................................................... 64

6. Woda do picia i na potrzeby gospodarcze................................................................... 66

6.1. Podziemne źródła wody pitnej .............................................................................. 66 6.2. Powierzchniowe źródła wody pitnej ..................................................................... 67 6.3. Uzdatnianie wody.................................................................................................. 68 6.4. Zbiorowe zaopatrzenie ludności w wodę pitną ..................................................... 69

6.4.1. Wodociągi sieciowe publiczne i zakładowe.............................................. 69 6.4.2. Wodociągi lokalne..................................................................................... 72 6.4.3. Studnie przydomowe ................................................................................. 73

6.5. Ocena zdrowotnej jakości wody przeznaczonej do picia ...................................... 73 6.6. Jakość wody pitnej w powiecie suskim................................................................. 74 6.7. Alternatywne źródła zaopatrzenia wodę .............................................................. 75

7. Gospodarka wodno-ściekowa....................................................................................... 76

8. Czystość powietrza......................................................................................................... 81

8.1. Źródła zanieczyszczeń powietrza ......................................................................... 81 8.2. Metodyka wykonania oceny.................................................................................. 82 8.3 Wyniki badań przeprowadzonych w okresie 2000 – 2001 r................................. 84 8.4. Wyniki badań przeprowadzonych w 2002 r. ........................................................ 88 8.5. Ochrona powietrza ................................................................................................ 89 8.6. Gazy cieplarniane .................................................................................................. 91 8.7. Odory..................................................................................................................... 92

9. Hałas ............................................................................................................................... 94 9.1. Hałas przemysłowy .................................................................................................. 95 9.2. Hałas komunikacyjny................................................................................................ 96 9.3. Hałas osiedlowy i mieszkaniowy.............................................................................. 96

9.4. Wibracje .................................................................................................................... 97

strona


4

10. Promieniowanie elektromagnetyczne .......................................................................... 98

10.1. Promieniowanie jonizujące ................................................................................... 98 10.2. Promieniowanie niejonizujące .. ........................................................................... 99

11. Potencjalne zagroŜenia środowiska .......................................................................... 102

11.1. ZagroŜenia powodziowe...................................................................................... 102

11.1.1 Rodzaje powodzi ....................................................................................102 11.1.2 Powodzie na terenie powiatu ..................................................................102 11.1.3. Ocena zagroŜenia powodziowego na terenie powiatu ............................ 103 11.1.4 Ochrona przeciwpowodziowa ................................................................. 105 11.1.5 Nowe rozwiązania prawne ...................................................................... 106

11.2. ZagroŜenia osuwiskowe.......................................................................................107

11.2.1. Klasyfikacja osuwisk, morfologia stoku osuwiskowego, przyczyny powstawania ........................................................................................... 107

11.2.2. Uwarunkowania powiatu suskiego dla potencjalnego tworzenia się osuwisk................................................................................................... 109

11.2.3. Przegląd procesów osuwiskowych w poszczególnych gminach powiatu suskiego ................................................................................................... 112

11.2.4. Wnioski ................................................................................................... 115 11.3. Awarie przemysłowe .......................................................................................... 115

11.3.1. ZagroŜenia związane z technicznymi środkami przemysłowymi ........... 115 11.3.2. SkaŜenia promieniotwórcze .................................................................... 117

12. Gospodarka odpadami............................................................................................... 117

13. Zmiany prawne w ochronie środowiska................................................................... 118

13.1. Praktyczne znaczenie zmian prawnych ............................................................... 123 13.2. Zasady korzystania ze środowiska ...................................................................... 123

14. Wnioski z diagnostyki stanu środowiska.................................................................. 126

14.1. Stan środowiska przyrodniczego i stopień jego degradacji................................. 126 14.1. Główne zagroŜenia środowiska na terenie powiatu suskiego ............................. 129

15. Literatura (wyłącznie do cz. I)................................................................................... 130

II. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU SUSKIEGO

NA LATA 2004 – 2007 WRAZ Z PERSPEKTYWĄ DO 2011 ROKU.................. 133

1. Zasady i cele polityki ekologicznej państwa ............................................................ 133

1.1. II Polityka Ekologiczna Państwa .......................................................................... 133 1.2. Program wykonawczy do „II Polityki Ekologicznej Państwa” ............................. 137 1.3. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem

perspektywy na lata 2007 – 2010 .......................................................................... 137 1.4. Narodowy Plan Rozwoju ...................................................................................... 138

strona


5

2. Cele polityki ekologicznej województwa małopolskiego ........................................ 139

2.1. Główne obszary rozwojowe województwa a ochrona środowiska........................ 139 2.2. Strategia ochrony środowiska w województwie małopolskim. Długoterminowa

polityka ochrony środowiska w zakresie poszczególnych elementów środowiska i uciąŜliwości – cele długoterminowe do 2015 roku ............................................ 140

2.3. Wojewódzki plan operacyjny, a przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w obszarze powiatu suskiego ................................................................................................141

3. Cele i priorytetowe działania ekologiczne w powiecie suskim................................ 142

3.1. ZałoŜenia i cele „Strategii rozwoju powiatu suskiego” ......................................... 142

3.2. ZałoŜenia i cele „Programu rozwoju przedsiębiorczości w powiecie suskim” ..... 145

3.3. Długoterminowe cele powiatowego programu ochrony środowiska do 2011 r. ... 147

3.4. Priorytetowe działania w ramach realizacji powiatowego programu ochrony środowiska w latach 2004 – 2007 ........................................................... 148

4. Program zadaniowy – plan operacyjny na lata 2004 – 2007 i działania do 2011 roku............................................................................................. 150

4.1. Cele i zadania w kształtowaniu postaw społeczeństwa w zakresie działań proekologicznych................................................................................................... 150

4.2. Cele i zadania w zakresie ochrony zasobów wód powierzchniowych, zasobów wód podziemnych i racjonalnego, poprawa ich jakości i zapobieganie zanieczyszczeniom ............................................................................................... 150

4.3. Cele i zadania w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem pyłem zawieszonym i pyłem azbestowym .......................................................................151

4.4. Cele i zadania w zakresie minimalizacji ilości powstających odpadów, wzrostu odzysku i recyklingu i bezpiecznego unieszkodliwiania pozostałych odpadów .. 151

4.5. Cele i zadania w zakresie ochrony gleb i powierzchni ziemi ............................... 152

4.6. Cele i zadania w zakresie ochrony róŜnorodności biologicznej oraz ochrony lasów ............................................................................................... 152

4.7. Cele i zadania w zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym............................................................................................ 154

4.8. Cele i zadania systemowego monitorowania stanu środowiska ........................... 154

4.9. Zadania własne powiatu, harmonogram i koszty realizacji programu .................. 169

4.10.Zadania koordynowane ........................................................................................ 170

4.11.Wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska ............. 176

4.11.1. Szczegółowe wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska ............................................................... 178

5. Ocena źródeł finansowania programu w okresie 2004 – 2007 roku ...................... 186

5.1. Analiza źródeł finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego ..................................... 187

5.2. Szacunkowe koszty realizacji programu w latach 2004 – 2007 ........................... 187

6. Uwarunkowania realizacyjne programu ................................................................. 189

6.1. Zgodność programu w układzie hierarchicznym i horyzontalnym ....................... 189 strona


6

6.2. Rozwiązania prawne ............................................................................................. 189 6.3. Uwarunkowania ekonomiczne .............................................................................. 191

6.4. Uwarunkowania przestrzenne – planowanie i zagospodarowanie przestrzenne jako instrument ochrony środowiska .................................................................... 191

6.5. Uwarunkowania społeczne ................................................................................... 192 6.6. Uwarunkowania unijne ......................................................................................... 193

7. Zarządzanie programem, wdroŜenie i monitoring programu................................ 195

7.1. Zarządzanie środowiskiem, zarządzanie środowiskowe ....................................... 195 7.2. Zarządzanie powiatowym programem ochrony środowiska ................................. 195 7.3. Sprawozdawczość z realizacji programu .............................................................. 196 7.4. Monitoring wdraŜania programu ........................................................................... 197 7.5. Harmonogram wdraŜania programu ..................................................................... 202

8. Materiały źródłowe .................................................................................................... 203

SPIS TABEL strona

Część I Tabela 1-1. Podział Powiatu Suskiego na jednostki terytorialne ........................................ 13

Tabela 1-2. Ludność Powiatu Suskiego w czerwcu 2003 r. ............................................... 19

Tabela 1-3. Ludność poszczególnych gmin Powiatu Suskiego .......................................... 19

Tabela 1-4. Stopa bezrobocia w Powiecie Suskim w okresie grudzień 2000 r. – grudzień 2003 r. ................................................................. 19

Tabela 1-5. Charakterystyka największych podmiotów gospodarczych prowadzących działalność przemysłową na terenie powiatu suskiego według kryterium zatrudnienia. ..................................................................................................... 20

Tabela 2-1. Potrzeby wapnowania w % powierzchni uŜytków rolnych na terenie gminy Maków Podhalański, Jordanów, Bystra–Sidzina.............................................. 27

Tabela 2-2. Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia cynkiem. ............... 30

Tabela 2-3. Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia kadmem. ............... 31

Tabela 2-4. Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia miedzią. ................ 32

Tabela 2-5. Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia niklem................... 33

Tabela 2-6. Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia ołowiem................ 34

Tabela 2-7. Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia siarką. ................... 35

Tabela 3-1. Powierzchnia lasów państwowych i prywatnych.............................................. 37

Tabela 3-2. Zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2000 roku. .............. 43

Tabela 3-3. Zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2001 roku................ 44



Tabela 4-1. Zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu suskiego. ....................... 51

Tabela 4-2. Zestawienie kosztów wykonanych prac na pomnikach przyrody na terenie . .. 53

strona


7

Tabela 5-1. Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2000 roku.................... 60

Tabela 5-2. Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2002 roku.................... 62

Tabela 5-3. Wielkość przekroczeń normatywu w wodach powiatu suskiego ..................... 63

Tabela 5-4. Charakterystyka GZWP ................................................................................... 64

Tabela 5-5. Rozmieszczenie punktów monitoringowych wód podziemnych ..................... 65

Tabela 6-1. Ilość zatwierdzonej dokumentacji geologicznej w latach 2000 - 2003 . ......... 66

Tabela 6-2. Porównanie jakości wód z rejonów ujęć wody pitnej w 2001 i 2003 r. .......... 67

Tabela 6-3. Charakterystyka wodociągów publicznych funkcjonujących w powiecie suskim ........................................................................................... 70

Tabela 6-4. Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę ...................................................... 75

Tabela 7-1. Stosunek długości kanalizacji sanitarnej do długości sieci wodociągowej w powiatach województwa małopolskiego ..................................................... 76

Tabela 7-2. Wyniki badań ścieków wypływających z Zembrzyc ....................................... 77

Tabela 7-3. Charakterystyka oczyszczalni na terenie powiatu ............................................ 78

Tabela 7-4 Wykaz oczyszczalni planowanych do budowy lub modernizacji w ramach KPOŚK ........................................................................................... 79

Tabela 8-1. Porównanie emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów na terenie powiatu w stosunku do podmiotów gospodarczych z całej Małopolski z lat 2000 i 2002 .............................................................................................. 82

Tabela 8-2. Kryteria oznaczania substancji w powietrzu ................................................... 90

Tabela 8-3. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ......................................... 91

Tabela 8-4. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin ............................................. 91

Tabela 10-1. Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Powiatu Suskiego ........................................................................................................... 99

Tabela 11-1. Wykaz wodowskazów ................................................................................... 105 Część II Tabela 4-1. Zadania własne powiatu. Harmonogram i koszty realizacji Programu ......... 156

Tabela 4-2. Zadania koordynowane o charakterze organizacyjno-prawnym na lata 2004 - 2007 ......................................................................................... 171

Tabela 4-3. Zadania koordynowane o charakterze inwestycyjnym na lata 2004 - 2007 ......................................................................................... 173

Tabela 5-1. Szacunkowe koszty realizacji Programu w latach 2004 – 2007 - zadania własne powiatu pogrupowane według długoterminowych celów programu ochrony środowiska wg tabeli 4-1 ................................................ 188

Tabela 7-1. Główne działania w ramach zarządzania środowiskiem ............................... 197

Tabela 7-2. Wskaźniki skuteczności realizacji Programu ................................................ 199

Tabela 7-3. Harmonogram wdraŜania „Programu ochrony środowiska dla powiatu suskiego” .................................................................................... 202

SPIS WYKRESÓW


8

strona

Wykres 2–1. Wskaźniki waloryzacyjne rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminach powiatu suskiego. ........................................................................ 26

Wykres 5–1. Lesistość gmin powiatu suskiego. .................................................................. 36

Wykres 5–2. Powierzchniowy udział gatunków panujących w lasach................................ 38

Wykres 5–3. Powierzchniowy udział typów siedliskowych lasu. ....................................... 38

Wykres 6–1. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w powiecie suskim w latach 1999 – 2001. .................................................................................... 71

Wykres 6–2. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w wodociągach publicznych miast i gmin powiatu suskiego w latach 1999 – 2001................................... 71

Wykres 6–3. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w ujęciach lokalnych miast i gmin powiatu suskiego w latach 1999 – 2001.................................... 72

Wykres 8-1. Zmiany średnich miesięcznych stęŜeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego w okresie od czerwca 2000 do grudnia 2001 roku. ...... 84

Wykres 8-2. StęŜenia dzienne zanieczyszczeń w lipcu 2000 i w styczniu 2001 roku........ 85

SPIS MAPEK strona

Mapka 1-1. Powiat Suski .................................................................................................. 16

Mapka 5–1. Monitoring wód powierzchniowych w województwie małopolskim. ........... 56

Mapka 5–2. Stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2000 roku według oceny ogólnej............................................................... 63

Mapka 5–3. Planowany stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2015 roku.............................................................................. 64

Mapka 8–1. Średnioroczne stęŜenie pyłu zawieszonego w powiecie suskim w 2000 roku.................................................................................................... 87

Mapka 8–2. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku siarki w 2000 roku.................................. 88

Mapka 8–3. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku azotu w 2000 roku. ................................. 88

Mapka 11-1. Fragment mapy geologicznej okolic Zawoi (wskaźnik osuwiskowości 16%), na której zaznaczono osuwiska róŜnej generacji na tle budowy geologicznej, w tym wielkie holoceńskie osuwisko Babiej Góry. ............... 110

Mapka 11-2. Średnioroczne sumy opadów atmosferycznych 1891 – 1930 ..................... 111

SPIS FOTOGRAFII

strona Fot. 11–1. Charakterystyczny wygląd osuwiska. ................................................................ 108

Fot. 11–2. Wygląd tzw. osuwiska „zgrzybiałego od urodzenia”. ....................................... 108

Fot. 11–3. Stok przeobraŜony przez kolejne sukcesje osuwiskowe.................................... 109

Fot. 11–4. Osuwisko Lachowice Zawodzie. ....................................................................... 114


9

WPROWADZENIE Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku. Prawo ochrony środowiska /Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami/ zobowiązuje zarząd powiatu w celu realizacji polityki ekologicznej państwa do sporządzenia powiatowego programu ochrony środowiska (art. 17 i 18 cyt. w. ustawy).

Projekt powiatowego programu ochrony środowiska podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy województwa, a następnie uchwaleniu przez radę powiatu.

Z wykonania programu zarząd powiatu sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie powiatu.

Termin, czas, przez który ma obowiązywać powiatowy program ochrony środowiska, w znacznej mierze zaleŜy od uznania organu uchwalającego program – rady powiatu. Uwzględniając zapis w ustawie Prawo ochrony środowiska art. 17 ust. 1 i art. 14 ust. 2 moŜna załoŜyć, Ŝe program ochrony środowiska, w tym powiatowy, naleŜy przyjąć na 4 lata z perspektywą działań obejmującą kolejne 4 lata.

Zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zmianami) dla osiągnięcia celów załoŜonych w polityce ekologicznej państwa oraz realizacji zasad gospodarowania odpadami, a takŜe stworzenia w kraju zintegrowanej i wystarczającej sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, spełniających wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska, opracowywane są plany gospodarki odpadami (art. 14.1 ustawy o odpadach).

Projekt powiatowego planu gospodarki odpadami opracowuje zarząd powiatu i stanowi część powiatowego programu ochrony środowiska (art. 14 ust. 5 ustawy o odpadach).

W celu zapewnienia spójności poszczególnych planów, projekty planów gospodarki odpadami podlegają opiniowaniu (art. 14 ust. 7 ustawy o odpadach). W przypadku projektu planu powiatowego gospodarki odpadami, projekt podlega zaopiniowaniu przez zarząd województwa oraz przez zarządy gmin z terenu powiatu.

Na wykonanie „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Z PROJEKTEM PLANU GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU SUSKIEGO” została zawarta umowa z dnia 15 sierpnia 2003 r. pomiędzy Powiatem Suskim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu Suskiego z siedzibą w Suchej Beskidzkiej a firmą ROT Recycling Odpady Technologie, 44-100 Gliwice, ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 11. Przedmiotem opracowania jest wykonanie: • Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Suskiego, • Projektu Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Suskiego - stanowiący załącznik

(wykonany jako odrębna dokumentacja) będący integralną częścią „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Suskiego”.

Zasadniczym celem „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Suskiego” zwanego w dalszej części opracowania Programem... jest realizacja polityki ekologicznej dla Powiatu Suskiego na lata 2004-2007 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2008-2011.

Programy ochrony środowiska jako nowa forma opracowań planistycznych, zostały wprowadzone w/w ustawą Prawo ochrony środowiska.


10

Programy te, m.in. powiatowy program ochrony środowiska, winny określać wymagania odnoszące się do polityki ekologicznej państwa, a w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe.

„Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” (dokument pomocniczy Ministerstwa Środowiska), w rozdziale 2 „Limity krajowe i sposób ich podziału” określa wskaźniki liczbowe, które winny znaleźć odzwierciedlenie w programach powiatowych i gminnych, zaznaczając równocześnie, Ŝe naleŜy traktować je jako wielkości orientacyjne, słuŜące do porównań międzyregionalnych i porównania tempa realizacji celów polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach z tempem realizacji na szczeblu krajowym.

WaŜniejsze limity krajowe związane z poprawą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów – do osiągnięcia najpóźniej w 2010 roku, są następujące:

• zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do stanu z 1990 roku (w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle),

• ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r.,

• ograniczenie zuŜycia energii o 50 % w stosunku do 1990 r. i 25 % w stosunku do 2000 r.,

• dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w pro-cesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r.,

• odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50 % papieru i szkła z odpadów komunalnych,

• pełna (100 %) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemy-słowych,

• zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 r.: - z przemysłu o 50 % - z gospodarki komunalnej (w miastach i osiedlach wiejskich) o 30 % - ze spływu powierzchniowego o 30 %

• ograniczenie emisji w stosunku do stanu z 1990 r.:

- pyłów o 75 % - dwutlenku siarki o 56 % - tlenków azotu o 31 % - niemetanowych lotnych związków organicznych o 4 % - amoniaku o 8 %

• do końca 2005 roku wycofać z uŜytkowania etylinę i przejść wyłącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej.

PowyŜsze wskaźniki w programach powiatowych i gminnych winny być stosowane w pełnym lub wybiórczym zakresie, w zaleŜności od specyfiki powiatu i gminy.

Głównym, celem programów ochrony środowiska jest potrzeba poprawy jakości Ŝycia społeczeństwa, którą moŜna zrealizować m.in. przez:

• przedsięwzięcia wprowadzające skuteczną poprawę stanu środowiska z wszystkimi jego elementami (m.in. powietrze, woda, gleba i grunty, powierzchnie ziemi, zasoby naturalne,


11

flora i fauna),

• racjonalną gospodarkę zasobami naturalnymi z kształtowaniem odpowiedniej struktury gospodarki i tworzeniem rynków pracy w ochronie środowiska

• zmianę zachowań i intensyfikację świadomości ekologicznej społeczeństwa, • skuteczne zarządzanie środowiskiem na kaŜdym szczeblu realizacji zadań z zakresu

ochrony środowiska.

Zakres opracowania zagadnienia z zakresu ochrony środowiska na terenie Powiatu Suskiego, w tym: • ogólne dane o powiecie, • analiza zasobów środowiska przyrodniczego powiatu i diagnozę stanu środowiska

powiatu, • zagroŜenia środowiska w powiecie, • poprawę jakości środowiska w powiecie, • cele i priorytetowe działania ekologiczne w powiecie, • harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu, • uwarunkowania realizacyjne programu, • sposób wdraŜania i monitoringu programu.

Niniejszy „Program ochrony środowiska dla Powiatu Suskiego...” ma charakter otwarty, co oznacza, Ŝe moŜe być on aktualizowany w sytuacjach koniecznych zmian bądź wprowadzania nowych zapisów w terminie uznanym przez zarząd powiatu (jednak nie rzadziej niŜ co 4 lata).

Program został opracowany w oparciu o „Raport o stanie środowiska w powiecie suskim (1998 – 2001) – praca zbiorowa pod redakcją Ryszarda Listwana, dane udostępnione przez Starostwo Powiatowe w Suchej Beskidzkiej – lipiec 2002, dane zebrane bezpośrednio w gminach Powiatu Suskiego, materiały źródłowe oraz literaturę własną wykonawcy.

Program ochrony środowiska, w tym przypadku program ochrony środowiska dla powiatu suskiego, ma mieć charakter „realnych” i bardzo konkretnych, głównie krótko-terminowych zadań własnych powiatu i zadań koordynowanych.

Struktura powiatowego programu ochrony środowiska winna nawiązywać zarówno do struktury „Polityki ekologicznej państwa” jak i „Programu ochrony środowiska dla województwa małopolskiego”, obejmując okres krótkoterminowy 4 letni z perspektywą programu na osiem lat.


12

I. STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE SUSKIM

Wstęp Zgodnie z przyjętym załoŜeniem „STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE SUSKIM” stanowi bezpośrednią adaptację opracowanego przez Starostwo Powiatowe w Suchej Beskidzkiej „Raportu o stanie środowiska w powiecie suskim w latach 1998 – 2001”, Sucha Beskidzka, 2002, pod redakcją Ryszarda Listwana.

Dzięki inicjatywie Komisji Ochrony Środowiska i Porządku Publicznego Rady Powiatu Suskiego oraz wsparciu ze strony Zarządu Powiatu „Raport...” opisuje i ocenia poszczególne elementy środowiska, odnoszące się do zachodzących w ostatnich latach zmian. W raporcie wyeksponowano zasadnicze dla ochrony środowiska cele i priorytety i krytycznie oceniono stan lokalnego środowiska, a takŜe tempo rozbudowy podstawowej infrastruktury gmin powiatu. Raport o stanie środowiska wydano w nakładzie 500 egz. i przesłano do instytucji związanych z ochroną środowiska i szkół, przekazano do bibliotek, zamieszczono na oficjalnej stronie internetowej powiatu.

Zgodnie z intencją autorów „Raportu...”: Raport jest próbą inwentaryzacji stanu środowiska, zastanego w obszarze utworzonego w 1998 roku Powiatu Suskiego. Zawiera analizę przyczyn dotychczasowej sytuacji, odnosi się do podejmowanych przedsięwzięć oraz wskazuje potrzebę działań, które podjąć naleŜy. Jego misja zacznie się spełniać, gdy na nim oprze się dobry powiatowy program ochrony środowiska.”

Przygotowanie „Raportu...” stało się moŜliwe dzięki współpracy Starostwa Suskiego z Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska w Krakowie.


13

1. Charakterystyka Powiatu Suskiego 1.1. PołoŜenie geograficzne i administracyjne Powiat Suski połoŜony jest w południowo–zachodniej części województwa małopolskiego. Jest jednym z 22 powiatów Małopolski. Graniczy on z 4 powiatami: • wadowickim, myślenickim, nowotarskim i Ŝywieckim (województwo śląskie),

oraz z Republiką Słowacji: • powiat Namestovo.

Zajmuje powierzchnię 68.575 ha (około 4,5 % powierzchni w województwie) i jest zamieszkiwany przez 81409 mieszkańców, co stanowi około 2,5 % ludności województwa małopolskiego. W skład powiatu wchodzi 37 miejscowości połączonych w 9 gmin. Podział powiatu na jednostki administracyjne przedstawia tab. 1-1.

Tabela 1-1

Podział Powiatu Suskiego na jednostki terytorialne Lp. Gmina Rodzaj Powierzchnia [ha] Ludność Miejscowości

1. Budzów wiejska 7.341 8.198 6

2. Bystra – Sidzina wiejska 8.043 6.334 2

3. Jordanów miasto 2.092 5.061 1

4. Jordanów wiejska 9.265 10.320 5

5. Maków Podhalański miejsko –wiejska 10.894 15.767 6

6. Stryszawa wiejska 11.324 11.725 8

7. Sucha Beskidzka miasto 2.746 9.711 1

8. Zawoja wiejska 12.880 8.750 2

9. Zembrzyce wiejska 3.990 5.543 5

Powiat suski ogółem 68.575 81.409 37

1.2. Historia regionu

W okresie wczesnego średniowiecza tereny obecnego powiatu suskiego pokrywała puszcza karpacka. Zwarte osadnictwo pojawiło się tu dość późno w stosunku do innych regionów naszego kraju, jednak najstarsze ślady pobytu człowieka w dorzeczu górnej Skawy są bardzo dawne, o czym przekonują wyniki badań archeologicznych. Wiemy między innymi, Ŝe w Zembrzycach istniało znaczne grodzisko, datowane przez większość badaczy na okres kultury łuŜyckiej (700-400 przed Chr.).

Za czasów pierwszych Piastów opisywany obszar znalazł się w granicach Ziemi Krakowskiej, jednak ok. 1179 r. został podzielony. Od tej pory jego zachodnia część znajdowała się na terenie księstw śląskich (początkowo opolskiego, później cieszyńskiego, a następnie, w wyniku kolejnych podziałów Śląska - oświęcimskiego i zatorskiego), a wscho-dnia pozostawała w granicach Królestwa Polskiego. Granica pomiędzy nimi biegła wtedy mniej więcej wzdłuŜ linii Skawy, i dalej na południe w kierunku Pasma Babiej Góry i pogranicza polsko-węgierskiego. Podział ten miał istotne znaczenie dla dalszej historii obu części obecnego powiatu suskiego i sprawił, Ŝe ich dzieje potoczyły się nieco odmiennie.

Pierwsza silniejsza i zwarta fala osadnictwa napłynęła na te tereny w XIV w. Akcja


14

osadnicza była wówczas wspierana przez ksiąŜąt oświęcimskich po stronie zachodniej (Zembrzyce - pierwsza wzmianka z 1333 r., Krzeszów - 1355, Śleszowice - 1376, Sucha -1405) i królów polskich, głównie Kazimierza Wielkiego, po stronie wschodniej (Budzów -1369, Maków - 1378). Te pierwsze w przewaŜającej części pozostały wsiami prywatnymi, szlacheckimi, natomiast te drugie weszły w skład nowo utworzonego starostwa lanckorońskiego i uzyskały w ten sposób status wsi królewskich. Trzecia fala osadnicza kierowała się na teren powiatu suskiego od strony północno-wschodniej, a jej nasilenie miało miejsce w XVI stuleciu i było związane z działalnością znanego rodu Jordanów z Zakliczyna. Zakładali oni kolejne wsie w zachodniej części obecnego powiatu suskiego (Osielec - 1521, Toporzysko, Wysoka, Naprawa), a ukoronowaniem tych działań była w 1564 r. lokacja na terenach dawnej wsi Malejowa pierwszego miasta na tym terenie, które otrzymało od nazwiska swojego załoŜyciela nazwę Jordanów. Prawdopodnie od 2.poł XVI w. znaczną rolę w postępach osadnictwa na opisywanym terenie zaczęli odgrywać równieŜ wędrujący grzbietami pasm górskich pasterze wołoscy.

W 1564 roku Sejm w Warszawie dokonał ostatecznej inkorporacji terenów dawnych księstw oświęcimskiego i zatorskiego, zakupionych przez królów polskich juŜ w poprzednim stuleciu, wcielając je jako powiat śląski do województwa krakowskiego. W ten sposób cały teren obecnego powiatu suskiego znalazł się w granicach Rzeczypospolitej. MoŜna wyróŜnić trzy jego części róŜniące się od siebie zwłaszcza pod względem stosunków własnościowych. Miejscowości połoŜone w środkowej części opisywanego obszaru wchodziły nadal w skład starostwa lanckorońskiego i pozostawały wsiami królewskimi. Osady leŜące na zachodnich i wschodnich krańcach obecnego powiatu znajdowały się w rękach prywatnych właścicieli, o ile jednak na Jordanowszczyźnie była to własność rozdrobniona, o tyle tereny pozostające przed laty w granicach księstw śląskich znalazły się na początku XVII w. w całości we władaniu rodu Komorowskich, co dało początek znacznemu dominium z centrum na zamku w Suchej. Dobra te pozostały w rękach znanych polskich rodów (po Komorowskich byli tu Wielopolscy, Braniccy i Tarnowscy) aŜ do 1939 r.

W 1772 r. w wyniku traktatu rozbiorowego teren obecnego powiatu suskiego został włączony w skład Cesarstwa Austriackiego. Starostwo lanckorońskie przestało istnieć, a miejscowości wchodzące wcześniej w jego skład, stały się własnością skarbu austriackiego. Pewna ich część została wystawiona na sprzedaŜ jeszcze w XVIII w., natomiast Maków wraz z okolicznymi 10 wsiami został zakupiony w 1839 r. przez hr. Filipa Saint-Genois, którego syn odsprzedał z kolei w 1878 r. te tereny arcyksięciu Albrechtowi Habsburgowi. Maków, Zawoja i okolice pozostawały w rękach Habsburgów takŜe po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., przy czym część dóbr została w 1924 r. przekazana Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.

W okresie porozbiorowym, a takŜe później, za czasów II Rzeczypospolitej, przeprowadzano na Podbabiogórzu częste zmiany w podziale administracyjnym. Cały omawiany obszar wchodził najpierw kolejno w skład cyrkułów: w Wieliczce, Myślenicach i Wadowicach. W wyniku reformy, jaka miała miejsce w Cesarstwie w 1867 r., utworzone zostały starostwa powiatowe. Wtedy to dobra suskie znalazły się w granicach powiatu Ŝywieckiego, Maków i okolice - wadowickiego, a Jordanów - myślenickiego. Kilka lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1924 r. utworzony został nowy powiat z siedzibą w Makowie, w którego granicach znalazła się takŜe Sucha wraz z okolicznymi miejscowościami. Taki stan rzeczy utrzymał się jednak tylko niespełna 10 lat, do roku 1933, kiedy to powiat makowski zlikwidowano. Sucha znalazła się wtedy ponownie w powiecie Ŝywieckim, a Maków i okolice w wadowickim. Wschodnia część omawianego obszaru z Jordanowem w okresie II Rzeczypospolitej pozostawała stale w granicach powiatu myślenickiego.

W okresie okupacji hitlerowskiej zachodnia część omawianego obszaru wraz z Suchą została bezpośrednio wcielona do Rzeszy Niemieckiej, natomiast wschodnia, z Ma-


15

kowem i Jordanowem, weszła w skład nowo utworzonego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa. Granica pomiędzy nimi biegła wzdłuŜ Skawy i dalej głównym grzbietem Pasma Jałowieckiego.

W tych trudnych czasach mieszkańcy Podbabiogórza niejednokrotnie dawali dowody swojego patriotyzmu i przywiązania do Ojczyzny. Do historii przeszła dzielna walka, jaką z przewaŜającymi siłami niemieckimi 1-2 września 1939 r. stoczyły w Wysokiej koło Jordanowa oddziały 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej pod dowództwem płk. Stanisława Maczka wspierane przez miejscową ludność. Od pierwszych miesięcy wojny na opisywanym obszarze rozwijał się ruch oporu, duŜą aktywnością wykazywały się liczne oddziały partyzanckie, szczególnie aktywne w ostatnich latach okupacji w rejonie Pasma Polic. W styczniu 1945 r. tereny te zostały zajęte przez wojska radzieckie, które wyparły stąd oddziały niemieckie.

WaŜną datą w powojennej historii Podbabiogórza jest rok 1956, kiedy to z części terenów, wchodzących wcześniej w skład powiatów: Ŝywieckiego, wadowickiego i myślenickiego utworzony został nowy powiat z siedzibą w Suchej. Jednak w 1975 r., w wyniku reformy wprowadzającej nowy, dwustopniowy podział administracyjny kraju (województwa, gminy) został on zlikwidowany, a jego teren podzielony i wcielony do nowoutworzonych województw: bielskiego i nowosądeckiego. Ćwierć wieku później, w wyniku kolejnej reformy, juŜ w czasach III Rzeczypospolitej, 1 I 1999 r., powiat suski, w nieco zmienionym kształcie terytorialnym, powrócił na mapę, wchodząc, zgodnie z tra-dycjami historycznymi i kulturowymi mieszkańców, w skład województwa małopolskiego.

1.3. Ukształtowanie powierzchni i geomorfologia Powiat połoŜony jest w obrębie pasm Beskidów: śywieckiego, Makowskiego

(Średniego) i Małego.

Beskid śywiecki obejmuje pasma: 1. Pasmo Babiogórskie ze szczytami Mała Babia Góra (1515 m n.p.m.), Diablak (1725 m

n.p.m.), Główniak (1617 m n.p.m.), Kępa (1521 m n.p.m.), Sokolica (1367 m n.p.m.). Częścią Pasma Babiogórskiego jest Pasmo Policy – ciągnie się ono od Krowiarek (986 m n.p.m.) poprzez Halę Śmietanową (1298 m n.p.m.), Policę (1369 m n.p.m.), Okrąglicę (1239 m n.p.m.), Urwanicę (1106 m n.p.m.), NaroŜe (1063 m n.p.m.) po dolinę Skawy.

2. Pasmo Jałowieckie – rozciąga się pomiędzy doliną Stryszawy na zachodzie i doliną Skawy na wschodzie, od południa przylega do Pasma Babiogórskiego, a od północy łączy się z Beskidem Makowskim. Główne szczyty tego pasma to Magurka (872 m n.p.m.), Jałowiec (1111 m n.p.m.), Kiczora (905 m n.p.m.).

Krajobraz Beskidu śywieckiego charakteryzują strome zbocza i ostro wcięte doliny. Dominuje las dolnoreglowy, a w wyŜszych partiach grzbietu granicznego, na Babiej Górze i w Paśmie Policy – górnoreglowy bór świerkowy. Urozmaicają go rozległe hale i polany. Szczególnie interesujący jest masyw Babiej Góry – jedynego szczytu w polskich Beskidach, który ma w pełni alpejski charakter, o wyjątkowych walorach krajobrazowych i przyrodniczych.

W skład Beskidu Makowskiego wchodzi: 1. Pasmo Pewelskie wraz z grupą śurawnicy (727 m n.p.m.) oraz pas wzniesień na północ

od doliny Stryszawki, 2. Pasmo Koskowej Góry (869 m n.p.m.) od doliny Skawy na zachodzie po dolinę Raby na

wschodzie.


16

Grupa ta nie ma charakteru wysokogórskiego. Charakteryzuje się płaskimi grzbietami, osiedlami i polami uprawnymi podchodzącymi aŜ pod szczyty.

Na terenie powiatu znajduje się równieŜ część Beskidu Małego ze szczytem Leskowiec (918 m n.p.m.). Występuje tu duŜo dzikich terenów ze stromymi zboczami i wąskimi dolinami. Wśród gęstych lasów dolnoreglowych moŜna spotkać olbrzymie głazy i wychodnie skalne.

Fizyczno geograficzny podział powiatu przedstawia mapka 1-1

Mapka 1-1. Powiat Suski.

1.4. Warunki klimatyczne i hydrologiczne Obszar znajduje się w zasięgu klimatów podgórskiego i górskiego o znacznych róŜnicach w poszczególnych czynnikach klimatycznych w zaleŜności od wysokości n.p.m., rzeźby terenu, wystawy, szaty roślinnej. Charakterystyczną cechą klimatu tego terenu jest jego zmienność, zwłaszcza w rejonie Babiej Góry.

Oceniając wpływ wysokości na klimat, teren powiatu znajduje się w zasięgu 4 pięter klimatycznych:

• umiarkowanie ciepłe piętro klimatyczne - obejmuje najniŜszą część powiatu (do wysokości ok. 700 m n.p.m.),

• umiarkowanie chłodne piętro klimatyczne - obejmuje wyŜsze partie Beskidu Makowskiego, śywieckiego, Średniego do wysokości około 1080 m n.p.m.,

• piętro klimatu chłodnego - obejmuje część Pasma Babiogórskiego od wysokości 1080 m n.p.m. do wys. 1400 m n.p.m.,

• piętro klimatu bardzo chłodnego o cechach wysokogórskich – obejmuje szczytowe partie Babiej Góry.

PrzewaŜający kierunek wiatru zachodni i południowo–zachodni nawiązuje do ukształtowania terenu. W ciągu całego roku wiatr osiąga największą prędkość w partiach


17

szczytowych Babiej Góry. Z wiatrów lokalnych najbardziej odczuwalne jest występowanie wiatru halnego, zwanego tutaj orawiakiem. Jest to ciepły i suchy wiatr wiejący z kierunków południowych, przez 20–24 dni w roku (szczególnie wiosną i jesienią), wpływający niekorzystnie na organizm człowieka.

Średnia temperatura roczna powietrza ulega duŜym wahaniom, od 2,5ºC na wysokości 1100 m n.p.m. do 8,6ºC na wysokości 260 m n.p.m. Suma opadów zwiększa się od podnóŜy ku szczytom gór. Roczna suma opadów waha się od około 700 mm do 1100 mm, a w rejonie Babiej Góry ok. 1400 mm. Najwięcej opadów jest w czerwcu i lipcu, najmniej w styczniu.

Pokrywa śnieŜna utrzymuje się najkrócej w najniŜszym piętrze (od grudnia do marca), w wyŜszych partiach, na północnych zboczach zalega do połowy kwietnia, a na Babiej Górze śnieg pojawia się w październiku, a znika w maju. Średnia grubość pokrywy śnieŜnej w Zawoi wynosi 0,5 m, a w partiach podszczytowych Babiej Góry 1 – 2 m.

Długość okresu wegetacyjnego jest zróŜnicowana i waha się od 160 dni na wysokości 1100 m n.p.m., do około 225 w najniŜszych rejonach.

Średnie roczne zachmurzenie odznacza się duŜą zmiennością lokalną. W przebiegu rocznym rośnie ono wyraźnie od listopada do stycznia bądź lutego. Od marca, szczególnie na formach wypukłych występuje spadek zachmurzenia, chociaŜ w dolinach mogą tworzyć się niskie chmury warstwowe.

Do szczególnie niekorzystnych czynników klimatycznych w tym rejonie naleŜą: • silne wiatry południowo-zachodnie i południowe, zwłaszcza w okresie wczesnej wiosny

i późnej jesieni,

• spóźnione przymrozki wiosenne,

• obfite opady śniegu,

• długotrwałe i obfite opady deszczu w okresie wczesnego lata,

• występowanie mgieł.

Często występują zjawiska inwersji temperatur, polegające na wzroście temperatury wraz ze wzrostem wysokości. Niezapomniane doznania estetyczne wywołuje końcowy efekt tego zjawiska – wynurzanie się szczytów z morza mgieł.

Jedyną rzeką na terenie powiatu jest Skawa, wypływająca spod Przełęczy Spytkowickiej w Paśmie Orawsko–Podhalańskim. Tworzy ona kilka meandrów i przyjmuje kierunek północno – zachodni, by oddzielić wschodnie krańce Beskidu śywieckiego i Małego od Średniego. Licznymi dopływami odwadnia te trzy grupy górskie. Jedynie północna część gminy Jordanów naleŜy do dorzecza rzeki Raby, z powodu uchodzącego do niej potoku Łętówka, przepływającego przez Łętownię.

Największymi prawobrzeŜnymi dopływami Skawy są: Malejów (uchodzący w Jordanowie), Osielec (uchodzący w Osielcu), Wieprzec, śarnowianka, Paleczka (odprowadzająca wody ze stoków Beskidu Makowskiego).

Do lewobrzeŜnych naleŜą m.in. Bystrzanka (zbiera wodę z Bystrej i Sidziny), Cadyński, Skawica (powstaje z połączenia licznych potoków wypływających spod Babiej Góry i płynąc przez dwie gminy odwadnia Pasmo Jałowieckie na wschodzie oraz Pasmo Babiogórskie na zachodzie), Grzechynianka, Stryszawka (odprowadza wody ze stoków Beskidu Makowskiego), Tarnawka (bierze początek w Beskidzie Małym, u stóp Leskowca).

Grzbietem Babiej Góry i zachodnią częścią Pasma Policy przebiega główny Europejski Dział Wodny, który oddziela zlewisko Bałtyku od zlewiska Morza Czarnego. Potoki spływające z Babiej Góry na północ stanowią dopływ Wisły i naleŜą do zlewiska Morza Bałtyckiego. Te które spływają na południe wpadają do dopływów Dunaju i razem z nim do Morza Czarnego.


18

Na terenie powiatu brak tam, śluz, występują natomiast zapory przeciwrumowiskowe w ilości 15 szt. (na terenie Suchej Beskidzkiej, Makowa Podhalańskiego, Juszczyna, Kukowa, Osielca, których wysokość piętrzenia wynosi od 1-6 m) oraz w Zawoi zapora do magazynowania wody do naśnieŜania stoku narciarskiego.

Pomiędzy Wadowicami a Suchą Beskidzką, na rzece Skawie, budowany jest zbiornik wodny (powierzchnia zalewu ok. 1035 ha, pojemność zbiornika 161 mln m3) znajdujący się w obrębie miejscowości: Świnna Poręba, Jaszczurowa, Mucharz, Skawce, Łękawica, Stryszów, Tarnawa Dolna, Zembrzyce.

Budowę zbiornika rozpoczęto w 1985 r., a zakończenie planowano na rok 1996. Obecnie stan zaawansowania robót wynosi około 40% (w sierpniu 2003 r. przełoŜono koryto Skawy do wybudowanej wcześniej sztolni), a zakończenie budowy przewiduje się na rok 2010.

Podstawowymi funkcjami zbiornika będą: ochrona przeciwpowodziowa, rekreacja, pokrycie deficytów wody oraz produkcja energii. Dokończenie budowy zbiornika do roku 2010 jest zapisane w programie wykonawczym polityki ekologicznej RP. Jest to inwestycja szczebla centralnego i priorytetowa inwestycja w rejonie dorzecza Górnej Wisły.

Osobliwością Babiej Góry są liczne, jak na warunki beskidzkie, stawki. Mają one róŜną powierzchnię i odznaczają się silną dynamiką poziomu wody. Największe spośród nich i najbardziej znane, to: Mokry Stawek (1025 m n.p.m., 750 m2), Markowy Stawek (1125 m n.p.m., 350 m2), Orawski DuŜy Stawek (1468 m n.p.m., 200 m2).

Rejon Babiej Góry odznacza się takŜe duŜą zasobnością wód powierzchniowych i obfituje w zbiorniki wód podziemnych.

1.5. Budowa geologiczna Obszar powiatu suskiego jest zbudowany z utworów fliszowych (naprzemianległych zespołów piaskowców i zlepieńców przekładanych łupkami ilastymi). W obszarze powiatu występują dwie wielkie jednostki strukturalne: płaszczowina magurska zajmująca około 85 % powiatu i płaszczowina śląska. Płaszczowina magurska w przewaŜającej swej masie zbudowana jest z gruboławicowego piaskowca magurskiego, budującego najwyŜsze wzniesienia i wypełniającego synkliny. W dolinach i partiach niŜsszych wzgóŜ odsłaniają się starsze warstwy złoŜone z drobnorytmicznie przekładanych fliszów lub teŜ czerwonych tzw. pstrych łupków ilastych.

Na terenie powiatu występują złoŜa kopalin: • gaz ziemny (Lachowice) - złoŜe perspektywiczne, obecnie nieeksploatowane • piaskowce (Toporzysko Działy, Toporzysko Głaza, Sikorowiec, Kurów) - złoŜa

perspektywiczne, obecnie nieeksploatowane oraz Osielec - złoŜe eksploatowane • kruszywo naturalne (Zembrzyce) - w obrębie budowanego zbiornika Świnna Poręba

1.6. Analiza zagospodarowania przestrzennego powiatu 1.6.1. Demografia

Ludność powiatu (wg stanu na 30 czerwca 2003 r.) liczy 81.409 osoby. Stawia to powiat suski na 18 miejscu wśród 22 powiatów województwa małopolskiego. Mniej mieszkańców posiadają jedynie powiaty: proszowicki, miechowski, dąbrowski, tatrzański.

Tabela 1-2

Ludność Powiatu Suskiego (w tys. osób) w czerwcu 2003 r.

Ludność na terenie miast Ludność na wsi


19

kobiety 10.630 30.351 męŜczyźni 9.844 30.584

ogółem 20.474 60.935

Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie, sierpień 2003 r.

Tabela 1-3

Ludność poszczególnych gmin powiatu

Jednostka administracyjna Liczba ludności Gmina Budzów 8.198

Gmina Bystra – Sidzina 6.334 Miasto Jordanów 5.061 Gmina Jordanów 10.320

Gmina miejsko – wiejska Maków Podhalański

15.767

Miasto Sucha Beskidzka 9.711 Gmina Stryszawa 11.725 Gmina Zawoja 8.750

Gmina Zembrzyce 5.543

Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie, sierpień 2003 r.

Gęstość zaludnienia powiatu (119,7 osób na 1 km2) jest zbliŜona do średniej krajowej (123,6 osób na 1 km2). Jednocześnie jest ona niemal dwukrotnie niŜsza w stosunku do średniej wojewódzkiej (212 osób na 1 km2). Wskaźnik ten jest bardzo zróŜnicowany na obszarach poszczególnych gmin – od 66,0 (Zawoja) do 358,4 (Sucha Beskidzka) osób na 1 km2.

Wskaźnik urbanizacji wynosi 27,2%. 1.6.2. Zatrudnienie i bezrobocie

Ilość bezrobotnych na początku 2003 r. wynosiła 5101 osób, a stopa bezrobocia prawie 13 %. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 25.09.2003 r. na 335 sklasyfikowanych powiatów w Polsce, Powiat Suski znajduje się na 25 miejscu licząc od najniŜszej stopy bezrobocia jaka występuje w stołecznym urzędzie pracy (6,1 %).

W tabeli 1-4 przedstawiono charakterystykę stanu bezrobocia w powiecie w okresie grudzień 2000 r. – grudzień 2003 r.

Tabela 1-4

Stopa bezrobocia w Powiecie Suskim w okresie grudzień 2000 r. – grudzień 2003 r.

Wskaźnik grudzień 2000 r.

grudzień 2001 r.

grudzień 2002 r.

grudzień 2003 r.

liczba bezrobotnych

4020 4853 4920 5101

stopa bezrobocia (%)

10,3 12,3 12,5 12,9

Źródło : Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, styczeń 2004

Poziom bezrobocia w gminach jest bardzo zróŜnicowany i waha się w granicach 7-15 %. Najmniejsza stopa bezrobocia jest obecnie w gminach: Bystra-Sidzina, Jordanów miasto i Sucha Beskidzka, a najwyŜsza w gminach Zawoja, Stryszawa, Zembrzyce


20

Porównując ilość bezrobotnych w poszczególnych gminach w okresie 9 miesięcy 2002 i 2003 r. stwierdza, się, Ŝe tylko w dwóch gminach w Zawoi i Jordanowie miasto zmniejszyła się ich ilość, w pozostałych zanotowano wzrost.

Struktura bezrobocia w 2003 r. była względnie stabilna i generalnie nie odbiegała od średnich krajowych i wojewódzkich. Widoczne są pewne zmiany w udziale niektórych grup bezrobotnych. Od trzech lat zmniejsza się nieznacznie przewaga kobiet. Wyraźnie rośnie odsetek osób, które przez okres ponad roku pozostają na bezrobociu. We wrześniu 2003 r. w rejestrach bezrobotnych młodzieŜ w wieku 18-24 lat stanowiła 33,6 %, a wśród długotrwa-le bezrobotnych aŜ 23 %.

Problem bezrobocia w powiecie suskim pozostaje jednym z największych problemów społecznych. Jego rozwiązanie leŜy w gestii instytucji i partnerów działających na lokalnym rynku pracy. 1.6.3. Gospodarka Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON na terenie powiatu suskiego w 2002 r. wynosiła ogółem 6939. Prawie 24,0 % podmiotów gospodarczych zarejestrowanych było na terenie gminy Maków Podhalański (1700), a najmniej na terenie gminy Zembrzyce – około 5,5 % (375 ).

Liczba zarejestrowanych jednostek w przeliczeniu na 1000 mieszkańców jest nieco niŜsza od średniej dla Małopolski i wynosi 58,0. NajwyŜsza koncentracja jednostek na 1000 mieszkańców występuje na terenie miasta Jordanów (92,8), w mieście Maków Podhalański (84,0) i Suchej Beskidzkiej (76,7). Na drugim biegunie są gminy Budzów (35,2) i Stryszawa (33,1). W pozostałych gminach liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON na 1000 mieszkańców waha się w przedziale 51,3 – 64,0.

Powiat jest obszarem o duŜej koncentracji małych i średnich firm produkcyjnych. Największe znaczenie odgrywa tu produkcja wyrobów z drewna, mebli, maszyn i urządzeń, wyrobów metalowych, artykułów spoŜywczych i odzieŜy.

Liczba zatrudnionych w przemyśle powiatu suskiego wynosi ogółem 5.759 osób, a wskaźnik pracujących w przemyśle 71 osób na 1000 mieszkańców (9 miejsce w woje-wództwie).

Tabela 1-5

Charakterystyka najwi ększych podmiotów gospodarczych prowadzących działalność przemysłową na terenie powiatu suskiego według kryterium zatrudnienia

Firma (lokalizacja)

Udziałowcy Zatrudnienie

w 2003 r. Profil działalności

Jordanowska Fabryka Armatury „Valvex” S. A.

(Jordanów)

spółka akcyjna

650 produkcja armatury

Fabryka Osłonek Białkowych „Fabios”

(Białka)

przedsiębiorstwo państwowe

500 produkcja osłonki

wędliniarskiej

Spółdzielnia Pracy Przemysłu OdzieŜowego

„Jordanowianka” (Jordanów)

spółdzielnia 260 przemysł odzieŜowy,

odzieŜ narciarska, koszule, garnitury


21

Drzewna Spółdzielnia Pracy „Spólnota”

(Maków Podhalański) spółdzielnia 180 leŜaki i sanki drewniane

„Fideltronik” (Zembrzyce)

Zbigniew Fidelus

160 produkcja osprzętu

elektronicznego

„Rajdimpex" (Sucha Beskidzka)

Spółka jawna Bogumił

i Krystyna Rajda 120

przetwórstwo owocowo-warzywne

Z.P.H. „Palettenwerk” (Jordanów)

Kazimierz Kozik

100 produkcja palet

Zakłady Mięsne „Mi śkowiec”

(Sucha Beskidzka)

osoba fizyczna 100 produkcja i przetwórstwo

mięsne

„Stolmarx” (Sucha Beskidzka)

spółka akcyjna 80 produkcja mebli

„Oster Polska” Fabryka Mebli

(Sucha Beskidzka) spółka z o.o. 78 produkcja mebli

„Trans-Mak” (Sucha Beskidzka)

spółka z o.o. 69 produkcja odzieŜy ochronnej

Spółdzielnia Pracy „Podhalanka”

(Maków Podhalański) spółdzielnia 60

produkcja metalowa, usługi galwanizerskie

1.6.4. Rolnictwo Teren powiatu pod względem zróŜnicowania przyrodniczo–ekonomicznego naleŜy do strefy umiarkowanego rozwoju rolnictwa ekologicznego i ochrony krajobrazu wsi. UŜytki rolne to najsłabsze gleby w województwie i w Polsce (gleby płytkie, silnie szkieletowe, naraŜone na procesy erozyjne i wymywanie części spławianych). Wartość rolnicza tych gleb jest bardzo niska. Do niekorzystnych czynników przyrodniczych naleŜy takŜe urozmaicona rzeźba terenu, która powoduje zróŜnicowanie temperatur i opadów atmosferycznych oraz długość okresu wegetacyjnego i dni z pokrywą śnieŜną.

Na terenie powiatu znajduje się 12.333 indywidualnych gospodarstw rolnych (wg danych z grudnia 2003 r.). Średnia powierzchnia 1 gospodarstwa wynosi 2,61 ha (dla porównania w województwie małopolskim wynosi ona odpowiednio 3,2 ha; w Polsce 7,0 ha; w UE 17,0 ha).

Zdecydowaną większość (94%) to gospodarstwa o powierzchni mniejszej niŜ 5,0 ha Gospodarstwa o powierzchni powyŜej 50 ha na terenie powiatu nie występują.

Struktura agrarna powiatu wskazuje na znaczne rozdrobnienie rolnictwa. Drugą cechą charakterystyczną tutejszych gospodarstw indywidualnych jest rozproszenie gruntów tworzące niekorzystne szachownice pól.

Na terenie powiatu istnieje zjawisko bezrobocia agrarnego. Szacunki eksperckie wskazują na nadwyŜkę wynoszącą prawie 9 tys. osób, przy przyjęciu wskaźnika zatrudnienia w rolnictwie na poziomie 40 osób/100 ha uŜytków rolnych. NadwyŜka zasobów pracy w rolnictwie występuje na terenie wszystkich gmin powiatu.


22

Jedynie 4 % gospodarstw prowadzi produkcję towarową o większym znaczeniu. Pozostali mieszkający na wsi najczęściej posiadają kwatery dla wczasowiczów lub niewielkie gospodarstwa, pracują dorywczo. Cześć z nich zatrudniona jest poza rolnictwem (przemysł, budownictwo, usługi).

W strukturze upraw dominują zboŜa. Najwięcej uprawia się pszenicy i owsa, a najmniej Ŝyta i jęczmienia. Istotną pozycję w strukturze upraw stanowią ziemniaki. Pozostałe grunty uŜytkowane są głównie pod uprawę roślin pastewnych. W 2002 r. powiat posiadał jeden z wyŜszych w województwie wskaźnik gruntów odłogowanych (50,5%). W porównaniu z innymi powiatami województwa plonowanie utrzymuje się na niskim poziomie np. plon pszenicy wynosi 11,3 q/ha.

Podstawowymi kierunkami produkcji zwierzęcej jest chów bydła i trzody chlewnej. Obsada bydła na 100 ha uŜytków rolnych wyniosła 20–40 szt., a trzody chlewnej 23 szt. (wg danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r.). Ubojem zwierząt parzystokopytnych zajmują się 3 zakłady.

Warunki klimatyczno–glebowe ograniczają produkcję rolną do wykorzystywania po-wierzchni jako źródło paszy dla przeŜuwaczy. MoŜliwe są tu jedynie ekstensywne kierunki produkcji bydła, zwłaszcza mlecznego i owiec ras górskich.

Zwiększa się zainteresowanie hodowlą ryb typu łososiowatego (pstrąg) wymagających dobrej jakości wody. Na terenie Zawoi wykonywane są przez spółkę Pstrąg Zawojski stawy hodowlane o pojemności 1614 m3 i poborze wody z potoku Skawica Q max = 400 l / s za pomocą urządzenia piętrzącego o wysokości h = 0,8 m.

Na terenie powiatu suskiego pozostało jeszcze kilka reliktowych hal górskich (Hala Śmietanowa, Hala Trzebuńska, Hala Krupowa), które nieuŜytkowane rolniczo pod wypas, stopniowo zarastają. Z punktu widzenia wartości krajobrazowych i kulturowych korzystne byłoby przywrócenie wypasu owiec.

Rolnictwo na terenie powiatu nastawione jest w zdecydowanym stopniu na zaspokojenie potrzeb Ŝyciowych rodzin rolniczych, w bardzo ograniczonym stopniu na miejscową sprzedaŜ ludności pozarolniczej i wczasowiczom.

Zmniejszenie pogłowia zwierząt gospodarskich, jak równieŜ ograniczenie stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, zmniejszają stopień zagroŜenia środowiska naturalnego, co jest zjawiskiem korzystnym.

1.6.5. Infrastruktura techniczno-inŜynieryjna powiatu

Zaopatrzenie w energię elektryczną Na terenie powiatu nie ma elektrowni, jak równieŜ elektrociepłowni. Linia wysokiego

napięcia 110 kV o rozpiętości 6,5 m przebiega przez miejscowości: Śleszowice, Sucha Beskidzka, Białka, Jordanów. Wschodnią część powiatu przecinają dwie linie wysokiego napięcia 110 kV prowadzące z Rabki przez Jordanów do Skawiny (o rozpiętości 6,4 -8,6 m) oraz z Szaflar przez Jordanów do Skawiny (o rozpiętości 7,6 - 10,6 m). Stacje transformatorowe znajdują się Suchej Beskidzkiej, Białce, Jordanowie.

Zaopatrzenie w energię cieplną Na terenie Suchej Beskidzkiej, Makowa Podhalańskiego, Jordanowa znajdują się

lokalne kotłownie osiedlowe zasilające od kilku do kilkunastu pięciokondygnacyjnych bloków osiedlowych. W budynkach uŜyteczności publicznej obserwuje się stopniowy system zamiany kotłowni na paliwo stałe na kotłownie gazowe lub olejowe. Dominującym źródłem ciepła w budynkach mieszkańców są indywidualne kotłownie domowe, opalane węglem.


23

Zaopatrzenie w gaz ziemny Sieć gazowa przebiega przez miejscowości: Sucha Beskidzka (dł. sieci 10.310 m),

Zembrzyce (dł. sieci 15.565 m), Marcówka (dł. sieci 14.934 m). Źródłem zasilania jest gazociąg wysokopręŜny relacji Stryszów - Zembrzyce - Sucha Beskidzka, który docelowo ma być doprowadzony do Makowa Podhalańskiego. Stacje redukcyjno - pomiarowe zlokalizowane są w: - Zembrzycach nad Paleczką (w rejonie mostu do Marcówki), - Suchej Beskidzkiej nad Skawą (w rejonie stacji CPN)

Sieć wodociągowa i zaopatrzenie w wodę Na terenie powiatu funkcjonuje 173 km sieci wodociągowej. Największa długość sieci

wodociągowej występuje w gminie Stryszawa (32,2 km) oraz w Suchej Beskidzkiej (33,1 km). Obszar wiejski gminy Maków Podhalański sieci wodociągowej wogóle nie posiada.

Wody powierzchniowe zaopatrują w wodę pitną prawie ¼ mieszkańców powiatu tj. ok. 20 tys. ludzi. Inną formą zaopatrzenia w wodę, są ujęcia powierzchniowo-podziemne, dostarczające wodę do ok. 10 tys. ludności. Ujęcia te ujmują wody podziemne i okresowo lub stale dosilają je wodami powierzchniowymi.

Najwięcej mieszkańców - ok. 50 tys. – korzysta z róŜnego rodzaju ujęć wód podziemnych (studnie kopane, wiercone, ujęcia źródlane).

Sieć kanalizacyjna i odprowadzanie ścieków Ogółem na terenie powiatu znajduje się 56,4 km sieci kanalizacyjnej zbiorczej.

NajdłuŜszą sieć kanalizacyjną posiada Sucha Beskidzka (25,6 km). Na terenie gminy Bystra-Sidzina, Jordanów, Zembrzyce sieć kanalizacyjna nie występuje. Mieszkańcy tych terenów korzystają z przydomowych zbiorników na nieczystości (szamb). Na terenie powiatu działa 8 oczyszczalni. Pojawia się coraz więcej małych przydomowych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych.

Drogi i transport Na terenie powiatu znajdują się:

� droga krajowa nr 28: Wadowice – Sucha Beskidzka – Maków Podhalański – Jordanów – Rabka – Limanowa – kierunek Nowy Sącz,

� droga krajowa nr 7: Kraków – Myślenice – Naprawa – kierunek Zakopane, � droga wojewódzka nr 946: Sucha Beskidzka – Stryszawa – kierunek śywiec, � droga wojewódzka nr 956: Sułkowice – Budzów – Zembrzyce, � droga wojewódzka nr 957: Maków Podhalański – Zawoja – Przełęcz Krowiarki –

Zubrzyca Górna – Jabłonka – Czarny Dunajec – kierunek Nowy Targ, prowadząca do przejścia granicznego ChyŜne

Dopełnienie głównego układu szkieletowego dróg stanowi sieć dróg powiatowych

i gminnych. Struktura dróg w powiecie przedstawia się następująco:

� drogi krajowe – 35 km

� drogi wojewódzkie – 51 km

� drogi powiatowe – 196,2 km (zamiejskie); 26,3 km (miejskie)

� drogi gminne – 249 km

Wskaźnik gęstości dróg wynosi dla powiatu 36,3 km/100 km2 i jest znacznie niŜszy,

zarówno od średniej dla województwa małopolskiego (110,5 km/100 km2) jak i średniej

krajowej (59,5 km/100 km2).

Przez teren powiatu przechodzą linie kolejowe relacji:

� śywiec – Lachowice - śywiec

� Kraków – Kalwaria Zebrzydowska – Zakopane - Kraków


24

1.7. Walory turystyczne

Bogactwem i atutem powiatu są walory przyrodnicze i krajobrazowe, które sprawiają,

Ŝe obszar ten stanowi atrakcyjne miejsce dla turystyki i wypoczynku.

Najcenniejszą przyrodniczo częścią powiatu jest obszar Babiogórskiego Parku

Narodowego, z najwyŜszym szczytem Beskidów – Babią Górą (1725 m n.p.m.). Przy dobrej

widoczności szczyt ten jest doskonałym punktem widokowym. Widać z niego Tatry, NiŜnie

Tatry, Wielką i Małą Fatrę, Góry Choczańskie, Beskid śywiecki, Śląski, Mały, Średni,

Wyspowy i Pieniny. Prawdziwą osobliwością i niezwykłym widowiskiem są wschody słońca

oglądane ze szczytu Babiej Góry.

Na obszarze powiatu dominują następujące formy turystyki kwalifikowanej:

� turystyka górska piesza będąca najczęściej uprawianą formą turystyki kwalifikowanej,

� turystyka narciarska,

� turystyka rowerowa.

Turystyka poznawcza, której celem jest zwiedzanie jakiegoś obiektu, miejscowości czy

regionu dotyczy przede wszystkim masywu Babiej Góry.

Wśród zasobów dziedzictwa historycznego do ciekawszych naleŜą między innymi: renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej zwany „Małym Wawelem”, legendarna karczma „Rzym”, dwór na Wysokiej (w którym ma siedzibę Fundacja Lutni Staropolskiej), Muzeum Etnograficzne w Sidzinie, Skansen PTTK w Zawoi Markowej, liczne obiekty sakralne np.: kościoły w Lachowicach, Makowie Podhalańskim, Suchej Beskidzkiej, Jordanowie, Sidzinie, Łętowni, Zawoi.

Zwiększa się ilość uŜytkowanych i modernizowanych wyciągów narciarskich obejmujących takŜe proces sztucznego śnieŜenia i związany z tym zwiększony pobór wody z potoków górskich oraz wykonanie urządzeń piętrzących wodę. W grudniu 2003 r. oddano do uŜytku Ośrodek Turystyczno-Narciarski Mosorny Groń w Zawoi (w skład którego wchodzi trasa narciarska oraz linowa kolej krzesełkowa).

Walory środowiska przyrodniczego predysponują obszar powiatu do pełnienia funkcji turystycznej i rekreacyjnej, której rozwój powinien być prowadzony zgodnie z zasadami zrównowaŜonego rozwoju (ekorozwoju) polegającymi na integracji wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego z ich ochroną.


25

2. Charakterystyka gleb 2.1. Rodzaje gleb Rozwój pokrywy glebowej i właściwości gleb wyraźnie nawiązują do głównych czynników glebotwórczych tego terenu, którymi są podłoŜe geologiczne, urozmaicona rzeźba terenu oraz zróŜnicowane warunki klimatyczne i roślinne.

Podstawowymi gatunkami gleb występującymi w powiecie są gleby gliniaste, ilaste i pyłowe. Na gliniasto–ilastych pokrywach i zwietrzelinach skał fliszowych wytworzyły się gleby brunatne kwaśne. Wykazują one kwaśny odczyn w całym profilu glebowym (pH poniŜej 5,0). Są one mało zasobne w składniki pokarmowe dla roślin, co powoduje ich małą przydatność rolniczą. W obszarach leśnych stanowią one siedliska dla zbiorowisk lasów mieszanych lub borowych.

W kotlinach śródgórskich, gdzie występują głębokie pokrywy pyłowych utworów lesso-podobnych, spotyka się gleby opadowo–glejowe.

Gleby bielicowe stanowią charakterystyczne siedliska dla kwaśnych zbiorowisk lasów sosnowych i świerkowych. Ze względu na kwaśny odczyn tych gleb oraz niewielką zawartość składników biogennych, rolnicze ich wykorzystanie naleŜy do mało produktywnych. Spotyka się je w rejonie Babiej Góry.

W partiach podszczytowych gór występują gleby silnie zakwaszone i z natury ubogie w składniki pokarmowe. Gleby gliniaste niŜszych połoŜeń odznaczają się nie tylko większą zasobnością w składniki pokarmowe i mniejszym zakwaszeniem, lecz takŜe - z uwagi na bardziej zwięzły skład mechaniczny - mniejszą podatnością na wymywanie łatwiej rozpusz-czalnych związków chemicznych.

WzdłuŜ potoków występują mady górskie słabo wykształcone. Są to gleby aluwialne wytworzone z osadów akumulacji wodnej.

2.2. Waloryzacja gleb i uŜytków rolnych

Na ocenę przydatności rolniczej gleb (klasyfikacja bonitacyjna) wpływa głębokość profilu glebowego, uziarnienie, stosunki wodno–powietrzne, głębokość poziomu próchnicz-nego, zawartość próchnicy wraz ze składnikami pokarmowymi, ale równieŜ moŜliwości produkcyjne. Wynikają one z warunków geomorfologicznych (wysokość nad poziom morza, nachylenie terenu, zagroŜenie erozją, dostępność terenu do uprawy), z warunków klimatycznych (opady, temperatura) i długości okresu wegetacyjnego.

Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej oceniający poszczególne elementy środowiska (opracowany przez Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach) – waha się w powiecie od 34,2 do 54,0, podczas gdy najlepsze tereny przydatne do produkcji rolniczej w województwie małopolskim osiągają wskaźnik ponad 100.

Jak wynika z wykresu 2-1 najniŜszy wskaźnik występuje w gminie Zawoja, najwyŜszy w gminie Zembrzyce.


26

0

10

20

30

40

50

60

wie

lkość

wsk

aźni

ka

Budzów

Bystra

-Sidz

ina

Jor d

anów

(mia

sto+

gmina

)

Maków P

odh.

Strysz

awa

Sucha

Bes

kidzk

a

Zawoja

Zembr

zyce

Wykres 2–1. Wskaźniki waloryzacyjne rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminach powiatu suskiego.

Na terenie powiatu gleby naleŜące do I, II, III klasy bonitacyjnej stanowią niewielki

procent gleb, bo zaledwie 3,1%. Dominują gleby klasy IV (39,5%) i V (39,4%) oraz VI (18,0%). Są to często gleby płytkie, silnie szkieletowe, naraŜone na procesy erozyjne. Ich występowanie związane jest z trudnymi warunkami fizjograficznymi (strome i niekiedy wysoko połoŜone stoki).

2.3. Sposoby uŜytkowania gleb Na ogólną powierzchnię powiatu 68.575 ha, powierzchnia uŜytków rolnych wynosi 43,9%.

Blisko połowę powierzchni powiatu (48,7%) zajmują lasy. W strukturze uŜytkowania gruntów 31,4% zajmują grunty orne, łąki i pastwiska 12,0%, sady 0,5%. Pozostałe grunty i nieuŜytki stanowią 7,4%.

2.4. Odczyn gleb i zasobność w przyswajalne składniki pokarmowe 2.4.1. Odczyn gleb i potrzeby wapnowania Odczyn gleb zaleŜy od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego i zabiegów agrotechnicznych. Reguluje on pobieranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwaśny hamuje pobieranie przyswajalnych składników z gleby i równocześnie zwiększa dostępność metali cięŜkich.


27

Badania przeprowadzone w latach 1993 – 1998 przez Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach wykazały, Ŝe 64 % gleb województwa to gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym, 23% gleb posiada odczyn lekko kwaśny. Tylko 13 % gleb uŜytkowanych rolniczo wykazuje odczyn obojętny i zasadowy. Na terenie powiatu badania odczynu gleb były przeprowadzane tylko w 3 gminach: Maków Podhalański, Bystra–Sidzina, Jordanów (miasto i gmina).

Podczas badań wykazano, Ŝe 80% gleb uŜytkowanych rolniczo na terenie gmin Bystra–Sidzina, Maków Podhalański, a w gminie Jordanów nawet 90 % posiada odczyn bardzo kwaśny (pH do 4,5) i kwaśny (pH 4,6 – 7,2). Tylko 1 % uŜytkowanych rolniczo gleb gminy Jordanów i 5 – 6% w gminach Bystra–Sidzina i Maków Podhalański, to gleby o odczynie obojętnym (pH 6,6 – 7,2). Gleby o odczynie zasadowym (pH powyŜej 7,2) na terenie badanych gmin nie występują. Prawdopodobnie w pozostałych gminach gleby posiadają odczyny zbliŜone, do badanych terenów.

Na podstawie odczynu i składu granulometrycznego gleby opracowano potrzeby wapno-wania słuŜące do określenia wysokości dawki i formy nawozu wapniowego. Potrzeby wapnowania określa 5 przedziałów: konieczne, potrzebne, wskazane, ograniczone i zbędne. Potrzeby takie w badanych gminach przedstawia tabela.

Tabela 2-1

Potrzeby wapnowania w % powierzchni uŜytków rolnych na terenie gminy Maków Podhalański, Jordanów, Bystra–Sidzina

Potrzeby wapnowania w % powierzchni uŜytków rolnych Gmina konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne

Maków Podhal. 70 9 9 5 7 Jordanów 86 8 4 1 1 Bystra–Sidzina 76 11 7 3 3

Jak wynika z powyŜszej tabeli przewaŜająca część gleb uŜytkowanych rolniczo wymaga ciągłego i regularnego wapnowania. 2.4.2. Zawartość przyswajalnych form makroelementów i mikroelementów

Fosfor, potas i magnez to jedne z podstawowych makroskładników (obok azotu i wapnia), które warunkują prawidłowy wzrost i rozwój roślin.

Badania zawartości fosforu, potasu i magnezu były wykonane w latach 1993 – 1998 na terenie gmin: Maków Podhalański, Jordanów (miasto + gmina), Bystra–Sidzina.

Gleby wszystkich badanych gmin wykazują znaczny niedobór fosforu: Bystra–Sidzina – 67 %, Maków Podhalański – 68 %, Jordanów – 76 % powierzchni uŜytków rolnych.

Bardzo niską i niską zawartość przyswajalnego potasu stwierdzono w połowie gleb uŜytków rolnych na terenie gminy Bystra–Sidzina i Maków Podhalański. Na terenie miasta i gminy Jordanów znaczny niedobór potasu stwierdzono na 65 % gleb uŜytków rolnych.

Inaczej przedstawia się zasobność gleb w przyswajalny magnez, bo aŜ 58 % i 63 % gleb uŜytków rolnych na terenie gminy Bystra–Sidzina i Maków Podhalański wykazuje wysoką i bardzo wysoką zawartość tego składnika. Na terenie miasta i gminy Jordanów 38 % gleb uŜytków rolnych wykazuje średnią zawartość tego składnika, a 39 % wysoką i bardzo wysoką.

Oprócz makroelementów niezbędne dla roślin są składniki, które - mimo iŜ pobierane - w mniejszych ilościach, decydują o przebiegu procesów biochemicznych. Nazywane są mikroelementami i naleŜą do nich: bor, cynk, mangan, Ŝelazo, miedź, molibden. Ich brak


28

powoduje szereg zakłóceń w prawidłowym wzroście i rozwoju roślin (nekrozy tkanek, zahamowanie wzrostu, chlorozy), które są przyczyną obniŜenia plonów.

Zawartość przyswajalnych form mikroelementów kształtuje się w województwie na wysokim poziomie (za wyjątkiem boru).

2.5. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi

2.5.1.Źródła zanieczyszczenia gleb

RóŜne czynniki pochodzenia naturalnego i antropogenicznego wpływają na spadek urodzajności gleb, powodując ich degradację. Degradacja powodowana jest m.in. procesami erozyjnymi, dopływem toksycznych składników, zakwaszeniem gleby, przez wyczerpywanie się składników pokarmowych, obniŜenie ilości i jakości próchnicy, naruszenie równowagi jonowej oraz obniŜenie poziomu wód gruntowych.

Do naturalnych procesów mających istotny wpływ na jakość środowiska glebowego naleŜą ciągłe zmiany klimatu, szaty roślinnej oraz procesy erozyjne. Stopień zagroŜenia erozją zaleŜy głównie od ukształtowania terenu (a zwłaszcza od nachylenia stoku, jego długości i wystawy), od częstotliwości i natęŜenia opadów, składu mechanicznego gleby oraz pokrycia roślinnością.

Główne znaczenie dla niszczących procesów erozyjnych ma na terenie powiatu erozja wodna, powodowana przez opady i wody płynące, przy czym procesy te w znacznym stopniu przyspiesza działalność człowieka. Stopień zagroŜenia erozją wodną południowej części województwa małopolskiego (w tym równieŜ powiatu suskiego) naleŜy do najwyŜszych na terenie kraju.

Natomiast do czynników pochodzenia antropogenicznego, które mogą być przyczyną skaŜenia gleb metalami cięŜkimi, naleŜą: � emisje pyłów i gazów ze źródeł przemysłowych,

� motoryzacja – w wyniku spalania paliw następuje zanieczyszczenie tlenkami azotu, węglowodorami, pierwiastkami śladowymi, w tym ołowiem,

� spalanie odpadów i śmieci – moŜe lokalnie zwiększać zrzut kadmu i cynku do środowiska,

� osady ściekowe stosowane do uŜyźniania gleb nie spełniające norm pod względem zawartości pierwiastków – zawierają kadm, miedź, cynk, nikiel,

� nieprawidłowe stosowanie nawozów sztucznych – mogą zawierać cynk i miedź,

� preparaty ochrony roślin – mogą zawierać cynk, miedź, siarkę,

� kwaśne deszcze – zawierają siarkę.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości, m.in. poprzez utrzymanie (lub doprowadzenie) jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów. Jeśli doszłoby do zanieczyszczenia powierzchni gleby lub ziemi, władający (w szczególnych przypadkach starosta) zobowiązany jest do przeprowadzenia rekultywacji, czyli przywrócenia do stanu wymaganego standardami jakości. Na obszarze, na którym istnieje przekroczenie standardów jakości i gleby starosta, moŜe nałoŜyć na władającego powierzchnią ziemi obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie lub w ziemi.


29

2.5.2. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi i sposoby wykorzystania gleb skaŜonych

Gleba zdegradowana ma duŜy wpływ na skład chemiczny, cechy smakowe i wartość odŜywczą produktów roślinnych, a takŜe pośrednio na skład chemiczny następnych ogniw łańcucha pokarmowego.

Jedną z podstawowych przyczyn degradacji chemicznej gleb oraz zanieczyszczenia wód glebowo–gruntowych i powierzchniowych stanowi nadmierna akumulacja metali cięŜkich w warstwie powierzchniowej gleb. Nagromadzenie w glebach metali cięŜkich, szczególnie w formie łatwo dostępnej dla roślin, moŜe być bezpośrednią przyczyną ich nadmiernego pobierania przez rośliny.

O dostępności metali cięŜkich decyduje wiele elementów środowiska przyrodniczego, przy czym najwaŜniejsze są: skład granulometryczny, odczyn i zasobność gleb w próchnicę. Przedstawione w kolejnym podrozdziale wyniki badań skaŜenia gleb metalami cięŜkimi zostały przeprowadzone w latach 1992 – 1997 przez stacje chemiczno–rolnicze na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej.

Największą trudność w badaniach zawartości metali cięŜkich w glebie stanowi wycena uzyskanych wyników, poniewaŜ brak jest odpowiedniej normy, która by określała najwyŜszą dopuszczalną zawartość metali cięŜkich w glebach uŜytkowanych rolniczo. Do celów praktyki rolniczej w stacjach chemiczno–rolniczych stosowana jest ocena zawartości metali cięŜkich opracowana przez Instytut Uprawy, NawoŜenia Gleboznawstwa w Puławach. Ocena ta uwzględnia odczyn i skład mechaniczny gleby.

W zaleŜności od tych elementów wprowadzono podział gleb na 6 stopni zanieczysz-czenia (od 0 – V), gdzie:

00 – zawartość naturalna, I0 – zawartość podwyŜszona, II0 – słabe zanieczyszczenie, III 0 – średnie zanieczyszczenie, IV0 – silne zanieczyszczenie, V0 – bardzo silne zanieczyszczenie.

W poszczególnych gminach powiatu wyznaczono punkty badawcze, tak by kaŜdy z nich reprezentował obszar około 400 ha (2 x 2 km) i z kaŜdego pobrano próbki glebowe. I tak na terenie gminy Budzów pobrano – 11 próbek glebowych, Bystra–Sidzina – 10, Jordanów – 17, Maków Podhalański – 16, Stryszawa – 26, Sucha Beskidzka – 5, Zawoja – 21, Zembrzyce – 6. Sposoby wykorzystania gleb skaŜonych zaleŜą od ich stopnia zanieczyszczenia.

00 gleby niezanieczyszczone – mogą być wykorzystane pod uprawę wszystkich roślin ogrodniczych i rolniczych, szczególnie przeznaczonych do konsumpcji dzieci i niemowląt.

I0 gleby o podwyŜszonej zawartości metali, na których mogą być uprawiane wszystkie rośliny uprawy polowej z ograniczeniem warzyw przeznaczonych na przetwory i do bezpośredniej konsumpcji dla dzieci.

II0 gleby słabo zanieczyszczone – rośliny uprawiane na tych glebach mogą być chemicznie zanieczyszczone. Z uprawy naleŜy wykluczyć takie warzywa jak np. szpinak, sałata, kalafior, dozwolona jest uprawa zbóŜ, roślin okopowych, pastewnych, kośne i pastwiskowe uŜytkowanie uŜytków zielonych.

III 0 gleby średnio zanieczyszczone – rośliny uprawiane na tych glebach są naraŜone na skaŜenie metalami cięŜkimi. Zalecana jest uprawa roślin zboŜowych, okopowych, pastewnych (z okresową kontrolą zawartości metali w konsumpcyjnych i paszowych częściach roślin), a takŜe roślin przemysłowych i na materiał siewny.


30

IV0 gleby silnie zanieczyszczone – na lepszych odmianach tych gleb zaleca się uprawiać rośliny przemysłowe (konopie, len) wiklinę, zboŜa i trawy (materiał siewny), sadzonki drzew i krzewów.

V0 gleby bardzo silnie zanieczyszczone – powinny być wyłączone z produkcji rolniczej i zalesione, ze względu na przenoszenie ziemi z pyłami glebowymi.

2.5.3. Zawartość metali cięŜkich

Cynk Cynk jest powszechnym składnikiem skorupy ziemskiej. W procesach wietrzenia

wszystkie związki cynku są łatwo rozpuszczalne, zwłaszcza w środowiskach kwaśnych, a uwalniane jony tworzą połączenia mineralne lub organiczno–mineralne o duŜej mobilności.

Substancja organiczna gleb tworzy dosyć trwałe wiązania z cynkiem, i dlatego następuje jego akumulacja w powierzchniowych poziomach gleb.

Cynk jest jednym z bardziej ruchliwych metali w glebie, na co wpływają zarówno jego formy wymienne, jak i związki z substancją organiczną. Bez względu na formy cynku jego rozpuszczalność maleje proporcjonalnie do wzrostu odczynu gleby.

DuŜa rozpuszczalność związków, w których występuje ten pierwiastek powoduje, Ŝe jego pobieranie przez rośliny moŜe być znaczne, co stanowi powaŜne ryzyko jego przechodzenia do łańcucha Ŝywieniowego.

W odróŜnieniu od kadmu i ołowiu, cynk jest pierwiastkiem niezbędnym dla prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmów. Jego nadmiar, jak i niedobór, powodują szereg nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmów. Cynk jest m.in. składnikiem róŜnych enzymów, bierze udział w metabolizmie białek i węglowodanów, wpływa na przepuszczalność błon komórkowych. Nadmiar cynku uwaŜa się za jedną z przyczyn powstawania chorób nowotworowych, a równocześnie jego niedobór wywołuje zaburzenia w funkcjonowaniu układu krwionośnego i rozrodczego oraz choroby skóry.

Objawami nadmiernych stęŜeń cynku w roślinach są zmiany chlorotyczne i nekrotyczne na liściach oraz ograniczenie wzrostu i kiełkowania nasion.

Stopień zanieczyszczenia gleb cynkiem Ze względu na znaczną powierzchnię występowania rud metalonośnych oraz brak

wyznaczonych zasięgów gleb skaŜonych pyłami metalonośnymi nie jest moŜliwe ustalenie tzw. naturalnej zawartości cynku w glebach.

Zawartość cynku w glebach Polski mieści się w szerokich granicach od 0,5 mg/kg do 5754,0 mg/kg. Średnia zawartość w glebach Polski wynosi 32,4 mg/kg. Gleby województwa małopolskiego wykazują średnią zawartość 75,22 mg/kg (przy rozpiętości od 2,40 do 5754,0 mg/kg).

Tabela 2-2 Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia cynkiem

Procentowy udział gleb w klasach zanieczyszczenia Lp. Gmina

0 I II III IV V 1. Budzów 9,10 90,90 2. Bystra–Sidzina 30,00 70,00 3. Jordanów 17,65 82,35 4. Maków Podhalański 93,75 6,25 5. Stryszawa 96,20 3,80 6. Sucha Beskidzka 40,00 60,00 7. Zawoja 85,70 14,30 8. Zembrzyce 100,00


31

We wszystkich gminach powiatu stwierdzono pewien procent gleb o podwyŜszonej zawartości cynku (najwięcej na terenie gmin Stryszawa, Maków Podhalański, Budzów). Całość gleb gminy Zembrzyce zawiera podwyŜszoną ilość cynku.

Kadm Kadm jest pierwiastkiem silnie rozproszonym w skałach i w poziomach

powierzchniowych gleb. W procesach wietrzenia kadm jest łatwo uruchamiany, a następnie wiązany przez minerały ilaste, wodorotlenki Ŝelaza oraz substancję organiczną. Pomimo na ogół znacznego rozproszenia w środowisku glebowym, wykazuje duŜą mobilność, szczególnie przy kwaśnym odczynie gleby. W tych warunkach nawet stosunkowo niewielkie stęŜenia kadmu mogą być toksyczne dla ludzi i zwierząt.

Pierwiastek ten stanowi szczególne ryzyko dla człowieka i zwierząt, poniewaŜ jest on łatwo wchłaniany, stosunkowo długo zatrzymywany w tkankach i podlega akumulacji w organach spełniających waŜne funkcje w organizmie. Toksyczne działanie kadmu polega na zaburzeniu metabolizmu wapnia, czynności nerek i funkcji rozrodczych, a takŜe powodowaniu choroby nadciśnieniowej i zmian nowotworowych. Wchłonięty do organizmu kadm tworzy kompleksy z białkami, z którymi jest łatwo transportowany, a następnie deponowany głównie w nerkach i wątrobie. Kadm powoduje zaburzenia w metabolizmie białek i zwiększa ich wydalanie z moczem oraz zakłóca przemianę witaminy B1.

Pomimo, Ŝe kadm nie jest potrzebny do rozwoju roślin, jest pobierany wyjątkowo łatwo, zarówno przez system korzeniowy, jak i liście, na ogół proporcjonalnie do stęŜenia w środo-wisku. Korzenie roślin łatwo pobierają kadm, podobnie jak cynk. Kadm jest przyswajany przez rośliny bez względu na właściwości gleb. Niemniej jednak kwaśny odczyn gleb uwaŜany jest zgodnie za najwaŜniejszy czynnik wpływający na zwiększoną jego fitoprzyswajalność. Fizjologiczny efekt nadmiaru kadmu wiąŜe się z zaburzeniem procesów fotosyntezy transpi-racji i przemian związków azotowych oraz ze zmianami przepuszczalności błon komórko-wych i struktury DNA.

Stopień zanieczyszczenia gleb kadmem W glebach nie zanieczyszczonych naturalna zawartość kadmu jest niska i nie przekracza

1,0 mg/kg. Średnia zawartość kadmu w glebach Polski wynosi 0,21 mg/kg. Gleby województwa małopolskiego wykazują średnią zawartość 0,83 mg/kg (przy rozpiętości od 0,01 do 33,00 mg/kg).

Tabela 2-3 Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia kadmem

Procentowy udział gleb w klasach zanieczyszczenia Lp. Gmina 0 I II III IV V

1. Budzów 54,50 45,50 2. Bystra–Sidzina 50,00 50,00 3. Jordanów 53,00 47,00 4. Maków Podhalański 6,25 68,75 25,00 5. Stryszawa 3,80 61,60 34,60 6. Sucha Beskidzka 60,00 20,00 20,00 7. Zawoja 52,40 47,60 8. Zembrzyce 66,70 33,30

Jak wynika z przeprowadzonych badań wszystkie gminy powiatu zawierają pewien procent gleb o podwyŜszonej zawartości kadmu (od 20% w gminie Sucha Beskidzka do


32

66,70% w gminie Zembrzyce). Gleby 6 gmin (Budzów, Maków Podhalański, Stryszawa, Sucha Beskidzka, Zawoja, Zembrzyce) charakteryzują się zanieczyszczeniem kadmem w stopniu słabym.

Miedź Występowanie miedzi w środowisku przyrodniczym jest powszechne. W glebach miedź występuje w połączeniach z substancją organiczną, minerałami

ilastymi a takŜe wytrąca się w postaci siarczanów, siarczków, węglanów itp., dając w efekcie mało mobilne formy. Na ogół miedź jest silnie wiązana w powierzchniowych poziomach gleb i nie podlega przemieszczaniu w głąb profilu glebowego.

Do czynników, które wpływają na zachowanie się miedzi w glebach, a przede wszystkim na rozpuszczalność, migrację i przyswajalność, naleŜą: odczyn gleby, substancja organiczna, zawartość wodorotlenków Ŝelaza, manganu, glinu, ilość i rodzaj minerałów ilastych.

Miedź jest niezbędnym składnikiem poŜywienia wszystkich zwierząt i człowieka, a pełne pokrycie zapotrzebowania na nią jest podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju i zdrowia. Niedobór miedzi moŜe powodować anemię, zakłócenia funkcji rozrodczych, upośledzenie wzrostu, zaburzenia układu krąŜenia. Nadmiar miedzi moŜe być czynnikiem wywołującym zmiany w tkance mózgowej, naczyniach wieńcowych i w organach wewnętrznych m.in. w nerkach i mięśniu sercowym.

U roślin obecność miedzi warunkuje przebieg procesów generatywnych, fotosyntezę, oddychanie, przemianę związków azotowych.

Stopień zanieczyszczenia gleb miedzią Wyniki najnowszych badań wskazują, Ŝe przeciętna zawartość miedzi w glebach Polski jest

bardzo niska i wynosi 6,5 mg/kg, przy zakresie od 0,2 do 725,0 mg/kg. W glebach województwa małopolskiego średnia zawartość miedzi jest wyŜsza (15,6 mg/kg) przy zakresie od 1,0 do 106 mg/kg.

Na podstawie przeprowadzonych badań moŜna uznać, Ŝe na terenie powiatu nie występuje problem zanieczyszczenia gleb miedzią. Całość gleb w gminach Budzów i Zembrzyce cechuje naturalna zawartość miedzi. Niewielki procent gleb w gminie Zawoja (4,8%) i Bystra–Sidzina (10%) charakteryzuje się zanieczyszczeniem w stopniu słabym.

Tabela 2-4 Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia miedzią


1. Budzów 100,00 2. Bystra–Sidzina 70,00 20,00 10,00 3. Jordanów 88,20 11,80 4. Maków Podhalański 55,25 44,75 5. Stryszawa 44,20 55,80 6. Sucha Beskidzka 60,00 40,00 7. Zawoja 33,30 61,90 4,80 8. Zembrzyce 100,00

Nikiel Nikiel jest pierwiastkiem geochemicznie związanym z Ŝelazem i kobaltem. Decyduje to

o jego rozmieszczeniu i zachowaniu się w środowisku. Jest on silnie wiązany przez substancję


33

organiczną gleby i kompleks sorpcyjny gleby. Rozpuszczalność niklu wzrasta wraz ze stopniem zakwaszenia gleby.

Fizjologiczna rola niklu nie jest do końca wyjaśniona. Nie jest to pierwiastek niezbędny w procesach metabolicznych organizmów, chociaŜ niektóre gatunki roślin nie mogą się nor-malnie rozwijać bez jego obecności w glebie. Bierze udział w procesach wiązania azotu przez bakterie glebowe. Pobierany jest przez rośliny proporcjonalnie do zawartości w glebie.

Kumulowany jest głównie w częściach generatywnych roślin, a jego nadmiar moŜe powodować zaburzenia fotosyntezy, transpiracji, chlorozy.

W organizmach ludzi i zwierząt nadmiar niklu moŜe powodować uszkodzenie błon śluzowych, zaburzenia metabolizmu białek, powstawanie komórek nowotworowych. Przy zwiększonych dawkach gromadzony jest w nerkach i surowicy krwi.

Stopień zanieczyszczenia gleb niklem Tabela 2-5

Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia niklem Procentowy udział gleb w klasach zanieczyszczenia Lp. Gmina

0 I II III IV V 1. Budzów 63,60 36,40 2. Bystra–Sidzina 30,00 50,00 20,00 3. Jordanów 64,70 17,60 11,70 6,00 4. Maków Podhalański 0,00 87,50 12,50 5. Stryszawa 34,60 46,20 11,50 7,70 6. Sucha Beskidzka 60,00 20,00 20,00 7. Zawoja 4,80 66,60 19,00 4,80 4,80 8. Zembrzyce 66,60 16,70 16,70

W poszczególnych gminach powiatu stwierdzono duŜe zróŜnicowanie zawartości niklu w glebach.

Więcej niŜ połowa gleb w gminach Zembrzyce, Jordanów, Budzów, Sucha Beskidzka wykazuje naturalną zawartość niklu. Gleby na terenie gminy Maków Podhalański w przewaŜającej większości wykazują podwyŜszony poziom niklu.

Ołów Ołów jest obok kadmu jednym z najbardziej szkodliwych pierwiastków, szczególnie

groźnym dla człowieka. Występowanie ołowiu w glebach związane jest ze składem granulometrycznym,

substan-cją organiczną, a takŜe rodzajem skały, z której gleba powstała. W porównaniu z kadmem ołów jest w glebach mniej ruchliwy. Pomimo tego stosunkowo łatwo pobierają go rośliny. Zdolność pobierania ołowiu zwiększa się wraz ze wzrostem zakwaszenia.

Ołów jest zbędnym składnikiem, tak dla ludzi jak i zwierząt. W środowisku skaŜonym następuje gromadzenie tego metalu w wątrobie, nerkach, szpiku kostnym i mózgu, co powoduje schorzenia tych organów, m.in. nowotwory.

W organizmach roślinnych powoduje zaburzenia procesu fotosyntezy i procesu podziału komórek. Objawem szkodliwego oddziaływania u roślin jest ciemnozielone zabarwienie liści i wyraźne skrócenie korzeni.

Ustalenie naturalnych zawartości w glebach jest trudne ze względu na antropogeniczne zniekształcenia ich poziomów powierzchniowych, związane z dopływem tego pierwiastka z pyłami metalonośnymi transportowanymi niekiedy na znaczne odległości.


34

Stopień zanieczyszczenia gleb ołowiem Średnia zawartość ołowiu w glebach Polski wynosi 13,6 mg/kg, natomiast w glebach

województwa małopolskiego średnia zawartość ołowiu sięga 41,05 mg/kg, przy zakresie od 3,60 do 2787 mg/kg.

Tabela 2-6 Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia ołowiem


1. Budzów 81,80 18,20 2. Bystra–Sidzina 100,00 3. Jordanów 100,00 4. Maków Podhalański 62,50 37,50 5. Stryszawa 65,40 34,60 6. Sucha Beskidzka 60,00 40,00 7. Zawoja 42,90 57,10 8. Zembrzyce 66,70 33,30

Wszystkie gleby gminy Jordanów oraz gminy Bystra–Sidzina zawierają ołów w ilości naturalnej. W pozostałych gminach stwierdzono podwyŜszone zawartości tego pierwiastka (od 18,2% gleb w gminie Budzów do 57,10% w gminie Zawoja).

Siarka Siarka występuje powszechnie w związkach organicznych i nieorganicznych. Jest

pierwiastkiem wpływającym na prawidłowy wzrost i rozwój roślin. Przez rośliny pobierana jest z gleby w formie siarczanowej, która stanowi wskaźnik antropogenicznego zanieczysz-czenia gleb.

WaŜna jest ocena zawartości siarki w glebie pod kątem określenia obszarów niedoborowych i zdegradowanych przez nadmiar tego pierwiastka. Zawartość siarki od I0 – III 0 odpowiada zawartości niskiej, średniej i wysokiej, a stopień IV wskazuje na zawartość podwyŜszoną w wyniku antropopresji.

Stopień zanieczyszczenia gleb siarką Na skutek antropopresji gleby województwa małopolskiego charakteryzują się

podwyŜszoną zawartością siarki. Szczególnie wysoką zawartość siarki w glebach uŜytkowanych rolniczo stwierdzono w niektórych gminach powiatu (Budzów 36%, Zembrzyce 66%).


35

Tabela 2-7

Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia siarką

Procentowy udział gleb w klasach zanieczyszczenia Lp. Gmina 0 I II III IV

1. Budzów 45,40 9,15 9,09 36,36 2. Bystra–Sidzina 90,00 10,00 3. Jordanów 82,40 11,70 5,90 4. Maków Podhalański 75,00 12,50 12,50 5. Stryszawa 69,23 19,23 11,54 6. Sucha Beskidzka 80,00 20,00 7. Zawoja 57,14 19,05 9,53 14,28 8. Zembrzyce 33,34 66,66

2.5.4.Ocena stanu zanieczyszczenia gleb

Gleby powiatu suskiego charakteryzują się zróŜnicowaniem w zawartości poszcze-gólnych metali cięŜkich. Identyfikacja źródeł zanieczyszczenia, która ma duŜe znaczenie dla określenia kierunków produkcji rolniczej, jest sprawą bardzo trudną. Degradacja chemiczna moŜe być spowodowana antropogenicznym wpływem na środowisko lub wynikać z budowy geologicznej

W powiecie suskim - mniej naraŜonym od innych terenów województwa na antropogeniczne działanie – przyczyną podwyŜszonej zawartości w glebach metali cięŜkich jest czynnik geologiczny. Na przewaŜającej części obszaru powiatu występują bowiem utwory fliszowe i trzeciorzędowe zawierające metale cięŜkie i będące skałami macierzystymi gleb. Mimo podwyŜszonych ilości metali w tych glebach, nie zawsze obserwuje się tu zwiększoną akumulację metali w płodach rolnych.


36

3. Charakterystyka lasów 3.1. Zasięg występowania lasów Na ogólną powierzchnię powiatu suskiego 685,7 km2 powierzchnia lasów wynosi 318 km2. Stopień zalesienia powiatu (48,7 %) jest wyŜszy zarówno od średniej krajowej (28 %), jak i średniej dla województwa małopolskiego (29 %). W skali województwa powiat zajmuje drugie miejsce, za powiatem tatrzańskim. Spośród gmin, najwyŜszym wskaźnikiem lesistości cechuje się Zawoja (65,8 %) i Bystra–Sidzina (54,6 %). Lesistość w poszczególnych gminach powiatu przedstawia wykres 3–1.

0

10

20

30

40

50

60

70

Pow

ierz

chni

a la

sów

(%

)

Budzó

w

Bystra

- S

idzina

Jord

anów -

gmi n

a

Jord

anów -

miast

o

Maków

Podh

.

Strysz

awa

Sucha

Beski

dzka

Zawoj

a

Zembrzy

ce

Wykres 3-1. Lesistość gmin powiatu suskiego.

Pod względem struktury własnościowej lasy państwowe stanowią 44,42 %. Pozostała część (55,58 %) to lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa.

Lasy państwowe zarządzane są przez 3 nadleśnictwa – Sucha, Jeleśnia i Myślenice podlegające Regionalnym Dyrekcjom LP w Katowicach i Krakowie, oraz przez Babiogórski Park Narodowy podlegający Krajowemu Zarządowi Parków Narodowych w Warszawie. Zasięg powierzchniowy nadleśnictw przedstawia tabela 3-1.


37

Tabela 3-1

Powierzchnia lasów państwowych i prywatnych

Powierzchnia [ha] Nadleśnictwo / Park narodowy

Gmina lasów państwowych lasów niepaństwowych

Bystra – Sidzina 1649 2743 Jordanów miasto 261 459 Myślenice

Jordanów 1112 2662 Budzów 800 2265 Maków

Podhalański 590 4439

Stryszawa 3.194 + 130 ha lasów

nadzorowanych przez Nadleśnictwo

Jeleśnia

2082

Sucha Beskidzka 454 681 Zawoja 3.150 2807

Sucha

Zembrzyce 656 920 Razem nadleśnictwa 11.866 19.058

Babiogórski Park Narodowy

Zawoja 3.392 101

Ogółem 15.258 19.159 Lasy Państwowe od 1998 roku posiadają certyfikat ekologiczny międzynarodowej

organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council Forestry z Oxfordu (Wielka Brytania) świadczący o tym, Ŝe powierzchnie leśne są zagospodarowywane zgodnie z zasadami trwałej i zrównowaŜonej gospodarki leśnej, która spełnia wszelkie, uznawane na całym świecie kryteria profesjonalnego i racjonalnego leśnictwa.

3.2. Skład gatunkowy, typy siedliskowe, zasobność, wiek lasu

W aktualnym składzie gatunkowym przewaŜają gatunki iglaste. Największy udział posiada świerk pospolity, jodła zwyczajna. Spośród gatunków liściastych, najliczniej reprezentowany jest buk zwyczajny.

Procentowy udział powierzchniowy gatunków drzew w lasach powiatu przedstawiono graficznie na wykresie 3–2

Wprowadzone na przełomie XIX/XX w. drzewostany świerkowe, które porastają dziś w duŜej części zbocza Beskidów, są osłabione i podatne na działanie szkodników owadzich, chorób grzybowych i silnych wiatrów. Reakcją leśników na pogarszający się stan świerczyn jest prowadzona od lat osiemdziesiątych tzw. przebudowa drzewostanów. Monokultury świerkowe podsadza się bukiem i jodłą. Wprowadza się teŜ inne gatunki domieszkowe, takie jak: jawor, jesion, wiąz, lipa.


38

3,2 2,4

38,8

20

31,3

1,3 0,6 0,4 0,3 1,50,1 0,10,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

Pow

ierz

chni

a (%

)

sosn

a

mod

rzew

św

ierk

jodł

a

buk

dąb

klon

jesi

on

grab

brzo

za

olch

a cz

arna

olch

a sz

ara

Wykres 3–2. Powierzchniowy udział gatunków panujących w lasach.

Mieszany drzewostan, w porównaniu z jednogatunkowym, jest zdecydowanie odporniejszy na szkody wywołane przez owady, grzyby, wiatry, śnieg, zanieczyszczenie powietrza czy okresowe susze. Jego oddziaływanie na środowisko leśne jest duŜo korzystniejsze i sprzyja naturalnemu odnawianiu się lasu.

Dominującymi siedliskowymi typami lasu są las mieszany górski i las górski - wykres 3–3.

1,2 0,15 4,1

52,8

5,8

30,9

0,10,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

Pow

ierz

chni

a (%

)

bór

wys

okog

órsk

i

bór

mie

szan

yw

ysok

ogór

ski

bór

mie

szan

ygó

rski

las

mie

szan

yw

yŜyn

ny

las

mie

szan

ygó

rski

las

wyŜyn

ny

las

górs

ki

las

łęgo

wy

górs

ki

Wykres 3-3. Powierzchniowy udział typów siedliskowych lasu.


39

Las mieszany górski — Ŝyzne siedlisko występujące na glebach brunatnych (wytwo-rzonych z łupków i piaskowców na zwietrzelinie gliniastej), oraz na glebach brunatno–rdzawych i bielicowych. W Karpatach występuje do wysokości 1050 m n.p.m. Runo trawiasto–zielne tworzą: średnio wysokie paprocie (nerecznice samcze, wietlice) oraz zioła: zachyłka, kosmatka, płonnik, gajowiec, starzec. Warstwę podszytu stanowią samosiewy gatunków występujących w drzewostanie oraz jarzębina, bez koralowy i czarny, suchodrzew. Drzewostan tworzą buk, świerk, jodła, czasem w domieszce występują: jawor, jesion, wiąz, lipa, olsza.

Las górski – siedlisko występujące na glebach brunatnych, słabo wykształconych i opadowo–glejowych wytworzonych ze szkieletowych glin lub pyłów gliniastych róŜnej grubości. W Krainie Karpackiej występuje w reglu dolnym. Składnikami runa są rośliny zielne, takie jak: kopytnik, miodunka, gajowiec, storczyki, malina, jeŜyny, paprocie, zawilec, fiołek, wawrzynek. W podszycie występują: bez koralowy i czarny, jarzębina, kruszyna, leszczyna, a takŜe samosiewy gatunków wchodzących w skład drzewostanów. Drzewostany mieszane, jak i lite, tworzą buk, jodła, świerk z domieszką: jawora, klonu, świerka, modrzewia, dębu szypułkowego i bezszypułkowego, lipy, czasem jesionu i wiązu górskiego.

W dolinach potoków występują olszyny. Są to niezbyt wysokie zarośla, w skład których wchodzi olsza szara, z domieszką wierzb i jesionów. Podszyt składa się z suchodrzewu, porzeczki i jeŜyn. W runie wiosną zakwita knieć górska.

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci przeciętna zasobność małopolskich lasów wynosi 232 m3/ha, przy średniej krajowej 207 m3/ha.

Zasobność lasów prywatnych jest nieco niŜsza niŜ państwowych.

Małopolskie lasy charakteryzuje przeciętny wiek drzewostanów wynoszący 61 lat, będący jednym z najwyŜszych w kraju.

3.3. ZagroŜenia lasów 3.3.1. Stopień uszkodzeń drzewostanów

Szkodliwy wpływ gazów i pyłów przemysłowych do tej pory nie spowodował znaczących szkód w drzewostanach. Lasy nadleśnictw Sucha i Myślenice naleŜą do I strefy, słabego uszkodzenia spowodowanego pyłami i gazami.

Wzrost emisji przemysłowej przyczynić się moŜe do pogorszenia stanu zdrowotnego drzewostanów, zwiększenia wydzielania posuszu i wzmoŜonego rozrodu szkodników owadzich.

3.3.2. Jesienne poszukiwanie szkodników świerka

W ostatnich latach obserwuje się w polskich lasach masowe pojawy wielu gatunków szkodliwych owadów. DuŜa zmienność liczebności populacji owadów oraz okresowe gradacje stwarzają powaŜne zagroŜenie dla lasów.

Z grupy szkodników pierwotnych, uszkadzających igły i liście, w ostatnich latach obserwowany był wzrost populacji zasnui świerkowej. Od 1991 roku prognozowaniem objęte są wszystkie drzewostany świerkowe liczące powyŜej 30 lat. W latach 1995 i 1999 na 39 ha prowadzone były zabiegi lotnicze zwalczające zasnuję. Tego typu szkodnikiem zagroŜone są głównie drzewostany gminy Zawoja, Stryszawa.


40

W drzewostanach beskidzkich w bieŜącym 50–leciu stwierdzono występowanie w świe-rczynach brudnicy mniszki oraz w dąbrowach zwójki zieloneczki. Owady te nie stwarzają większego zagroŜenia na tym terenie.

3.3.3. Obserwacje zasięgu występowania grzybów patogenicznych

Grzyby korzeniowe – opieńka miodowa i korzeniowiec wieloletni swoją destrukcyjną działalnością osłabiają w znacznym stopniu drzewostan, przez co jest on bardziej naraŜony na działanie wiatru oraz szkodniki owadzie.

Do walki z grzybami uszkadzającymi korzenie stosuje się na terenach zagroŜonych biopreparaty rozkładające pniaki po ściętych drzewach, głównie sosnowych. Profilaktycznie prowadzi się teŜ przebudowę składu gatunkowego drzewostanów. 3.3.4. Zwalczanie szkodników

Drzewostany świerkowe gminy Zawoja zagroŜone są w znacznym stopniu przez szkodniki wtórne (kornik drukarz, rytownik pospolity).

Walka z tymi szkodnikami polega przede wszystkim na wyszukiwaniu w drzewostanie zasiedlonych przez te owady drzew, a następnie na niezwłocznym ich ścięciu i wywiezieniu poza strefę zagroŜenia. W przypadku braku moŜliwości szybkiego wywozu stosuje się korowanie drewna w celu zahamowania cyklu rozwojowego owadów.

Dodatkowo stosuje się odłowy owadów doskonałych w pułapkach feromonowych oraz na pułapkach klasycznych (wyłoŜone ścięte drzewo świerkowe w celu zwabienia szkodników podkorowych). Drzewo to po zasiedleniu koruje się. Okrzesane gałęzie iglaste oraz korę pochodzącą z drzew zasiedlonych i pułapek klasycznych pali się lub w przypadku braku takiej moŜliwości układa się w stosy celem zaparzenia.

W lasach państwowych walka ze szkodnikami daje rezultaty, natomiast w lasach prywatnych jest utrudniona. Trudno bowiem wyegzekwować od wielu właścicieli, aby we właściwym czasie i miejscu pozyskali, okorowali i wywieźli z lasu opanowane drzewa. 3.3.5. Szkody wywołane czynnikami atmosferycznymi

Straty wywołane niekorzystnymi warunkami pogodowymi naleŜą do najwaŜniejszych spośród czynników abiotycznych. Wśród nich największe szkody powodowane są przez wiatr, a polegają one na powstawaniu złomów i wywałów zarówno w drzewostanach iglastych, jak i li ściastych. Szczególnie naraŜone są drzewostany w podszczytowych partiach gór, rosnące na niewłaściwym siedlisku np. monokultury świerkowe. Szkodliwe działanie wiatru powoduje teŜ niekiedy naderwanie systemów korzeniowych, co sprawia Ŝe osłabione drzewa zostają chętnie zasiedlane przez szkodniki owadzie.

Istotnymi czynnikami abiotycznymi uszkadzającymi drzewostany są śnieg oraz szadź lodowa i śniegowa. Poprzez łamanie gałęzi i pni powodują one duŜe szkody, zwłaszcza w drzewostanach świerkowych i sosnowych.

Szkody wywołane działaniem czynników abiotycznych – wiatrołomów i okiści - w naj-większym natęŜeniu występują w gminie Zawoja, Bystra–Sidzina, Stryszawa. Największe rozmiary szkód wywołane czynnikami abiotycznymi wystąpiły na przełomie lat 1986/87 i 1994/95 a uszkodzeniu uległo okolo 55 tys. m3 drewna.

3.3.6. ZagroŜenie poŜarowe lasów

Lasy zaliczono do III – najniŜszej kategorii zagroŜenia poŜarowego. Największe zagroŜenie istnieje wiosną przed rozpoczęciem okresu wegetacyjnego. Dotyczy to zwłaszcza sąsiadujących z polami lasów prywatnych, z uwagi na zagroŜenie spowodowane wypalaniem traw. WzmoŜone natęŜenie ruchu turystycznego moŜe równieŜ stworzyć większe zagroŜenie


41

poŜarowe, takie tereny zajmują około 100 ha. DuŜe niebezpieczeństwo wybuchu poŜaru występuje teŜ w pobliŜu linii kolejowych przebiegających na trasie Sucha – Hucisko, Sucha – Stryszów.

Aby zmniejszyć to zagroŜenie w drzewostanach, nadleśnictwa podejmują działania zapobiegawcze, polegające na porządkowaniu terenu wzdłuŜ szlaków turystycznych oraz ustawianiu tablic ostrzegawczych, prowadzeniu akcji informacyjnych, a w okresie wiosennym i jesiennym organizowaniu patroli. Pomimo tego zjawisko wypalania traw wykazuje tendencję wzrostową.

3.3.7. Szkody wyrządzane przez zwierzynę

DuŜe szkody w drzewostanach powoduje zwierzyna, zwłaszcza z rodziny jeleniowatych. Najbardziej naraŜone na zgryzanie pączków szczytowych, spałowanie pni oraz osmykiwanie gałęzi są takie gatunki jak: jodła, jesion, jawor, buk (zgryzanie i spałowanie) oraz modrzew (osmykiwanie).

Przeciętnie rocznie uszkadzane są uprawy na powierzchni około 193 ha. W młodnikach i starszych drzewostanach obserwuje się zmniejszenie szkód wyrządzonych przez zwierzynę.

W celu zabezpieczenia upraw leśnych (jodłowych, bukowych, jesionowych) przed zgryzaniem i spałowaniem stosuje się środki chemiczne w postaci repelentów odstraszających, natomiast przed osmykiwaniem modrzewia palikowanie. Dobre rezultaty daje grodzenie upraw, ale jest to sposób kosztowny.

Prawidłowe prowadzenie gospodarki łowieckiej opartej na zasadach regulacji struktury płciowej i wiekowej populacji sarny oraz jelenia moŜe w znacznym stopniu ograniczyć szkody powodowane przez te zwierzęta. Zadanie to realizowane jest przez Koła Łowieckie, których na terenie powiatu jest 17.

3.4. Gospodarka w lasach prywatnych i państwowych

Nadzór nad lasami prywatnymi w Powiecie Suskim został powierzony Lasom Państwowym. Na terenie gmin: Budzów, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce, Maków Podhalański, Sucha Beskidzka nadzór sprawuje Nadleśnictwo Sucha (ogólna nadzorowana powierzchnia wynosi 13.194 ha), a na terenie miasta i gminy Jordanów oraz Bystra–Sidzina nadzór prowadzi Nadleśnictwo Myślenice (wielkość nadzorowanej powierzchni 5864 ha).

W myśl ustawy o lasach, prywatny właściciel lasu jest zobowiązany do wykonywania czynności gospodarczych określonych w tzw. uproszczonych planach urządzenia lasu. Plan taki zawiera opis lasu, rozmiar dozwolonego pozyskania, a takŜe wskazania z zakresu zagospodarowania, pielęgnacji i ochrony na okres 10 lat.

Na terenie powiatu aktualne plany urządzeniowe posiada tylko 1288 ha lasów prywatnych. Dla miejscowości nie posiadających opracowanych aktualnych planów urządzenia lasu zadania z zakresu prac gospodarczo–hodowlanych ustala się na podstawie bezpośredniej oceny lasu oraz bieŜącego rozpoznania terenowego.

Nadleśnictwa wydają decyzje nakazujące właścicielom lasów wykonanie niezbędnych czynności gospodarczych. Występujące zaległości w lasach prywatnych dotyczą najczęściej odnowienia powierzchni w następstwie prowadzonego uŜytkowania lasu, a takŜe pielęgno-wania upraw, czyszczeń wczesnych i późnych, terminowego usuwania drzew zasiedlonych przez szkodniki, ochrony lasu przed chorobami oraz ochrony przed poŜarami.

Działania administracji leśnej bardzo duŜą uwagę przywiązują do ochrony i zagospo-darowania wszystkich lasów niezaleŜnie od formy ich własności. NajwaŜniejszym celem jest


42

zabezpieczenie trwałości lasów, właściwy stopień ich rozwoju oraz zabezpieczenie odnowienia powierzchni.

Zgodnie z przyjętą Strategią Rozwoju Powiatu Suskiego jak i Programem ZrównowaŜonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2001 – 2015 w zakresie gospodarki leśnej celami działania są: • ochrona ekosystemów leśnych, • prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej, • wzrost lesistości.

Krajowy Program Zwiększenia Lesistości przewiduje zalesienia w latach 2001-2020 na terenie powiatu 3335 ha w lasach niepaństwowych i 64 ha w lasach państwowych.

Zgodnie z Programem do zalesienia powinny być przeznaczane przede wszystkim grunty orne, a w mniejszym stopniu uŜytki zielone: • klasy bonitacyjne VI z do zalesienia w całości, • klasy bonitacyjne VI do zalesienia w całości z wyjątkiem gruntów rokujących ich rolnicze

uŜytkowanie, • klasy bonitacyjne V do zalesienia częściowo, tj. stanowiące śródleśne enklawy i

półenklawy o powierzchni do 2 ha w jednym konturze lub o szerokości między brzegami lasu do 150 m (8-10 krotna wysokość drzew), jeŜeli odległość od tych gruntów do obecnych lub perspektywicznych siedlisk gospodarstw rolnych wynosi ponad 5 km, a ich nachylenie przekracza 12º oraz inne w uzasadnionych lokalnie przypadkach,

• klasa IVa i IVb do zalesienia w przypadkach sporadycznych, tj. enklawy i półenklawy o powierzchni do 0,5 ha lub o szerokości do 50 m (3-5 krotna wysokość drzew), szczególnie z utrudnionym dojazdem, małe powierzchnie nieregularnych wcięć w głąb lasu (do 0,1 ha) oraz grunty o nachyleniu powyŜej 20º,

• grunty klas I-III mogą być zalesiane jedynie wyjątkowo w przypadkach bardzo małych wydłuŜonych enklaw i półenklaw, połoŜonych w uciąŜliwej szachownicy z gruntami leśnymi o szerokości między lasami do 30 m (2 krotna wysokość drzew) oraz grunty o nachyleniu powyŜej 25º,

• inne grunty oraz nieuŜytki nadające się do zalesienia, bądź mogące stanowić uzupełniający składnik ekosystemu leśnego, a w szczególności: 1) grunty skaŜone, zdegradowane i zagroŜone erozją silną, 2) grunty połoŜone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłuŜ brzegów

rzek oraz na obrzeŜach zbiorników wodnych, 4) strome stoki, zbocza urwiska i zapadliska.

Lokalizacja zalesień powinna zapewniać zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia

kompleksów leśnych. NaleŜy dąŜyć do tego, Ŝeby docelowa powierzchnia kompleksu leśnego nie była mniejsza niŜ 5 ha. Powierzchnie poniŜej 0,5 ha powinny być wykorzystywane do tworzenia zbiorowisk drzewiasto-krzewiastych o funkcjach zadrzewień.

Zalesianie gruntów porolnych powinno sprzyjać tworzeniu zwartych kompleksów

leśnych o racjonalnej granicy rolno-leśnej, a takŜe tworzeniu zwartego systemu przyrodniczego łącznie z innymi obszarami o funkcjach ekologicznych. Zalesienia powinny uwzględniać równieŜ tworzenie korytarzy ekologicznych pomiędzy duŜymi kompleksami leśnymi.

Z programu zalesień naleŜy bezwzględnie wykluczyć następujące kategorie uŜytko-wania ziemi: 1) grunty rolne i śródpolne nieuŜytki zaliczane do siedlisk priorytetowych w programie rolno-środowiskowym (np. oczka wodne, solniska, trzcinowiska i inne siedliska okresowo


43

podmokłe, murawy kserotermiczne, remizy, wrzosowiska, gołoborza i wychodnie skalne), nie chronione lub objęte ochroną prawną jako np. uŜytki ekologiczne,

2) miejsca cenne z historycznego bądź archeologicznego punktu widzenia.

Na terenie obszarów chronionych (parki narodowe, parki krajobrazowe, otuliny parków narodowych, obszary chronionego krajobrazu) oraz projektowanej sieci obszarów NATURA 2000 decyzje o zalesieniu muszą być zgodne z planami ochrony tych obszarów lub w przypadku braku takich planów zaopiniowanie przez właściwe słuŜby ochrony przyrody zgodnie z kompetencjami (dyrektor parku narodowego lub krajobrazowego, wojewódzki konserwator przyrody).

Kontrolowanych decyzji wymagać będą projekty zalesiania: 1) siedlisk zlokalizowanych w dolinach rzek i na terenie zabagnionych obniŜeń, 2) rolniczych polan (enklawy) puszczańskich o walorach przyrodniczych i kulturowych 3) obszarów o wybitnych walorach widokowych (obszary takie naleŜy zaznaczyć w planach

zagospodarowania przestrzennego gmin).

Przy wykonywaniu zalesień naleŜy zwrócić szczególną uwagę na dostosowanie składu gatunkowego do moŜliwości produkcyjnych siedlisk i wprowadzanie gatunków biocenotycznych. Będzie to miało na celu zwiększenie bioróŜnorodności i naturalnej odporności przyszłych drzewostanów.

Nadleśnictwa, dzięki środkom z Funduszu Leśnego, jak i Starostwo, dzięki dotacji z Urzędu Wojewódzkiego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Krakowie, co roku podejmują akcję zalesiania, polegającą na przekazywaniu sadzonek dla właścicieli, którzy mają grunty przeznaczone do zalesienia. Przeprowadza się teŜ dalszą kontrolę prowadzonych upraw.

Tabela 3-2

Wykonane zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2000 roku

Nadleśnictwo Myślenice Nadleśnictwo Sucha Zadania lasy

państwowe lasy

prywatne lasy

państwowe lasy

prywatne Odnowienia naturalne i sztuczne

(ha) 28 14 52 26

Zalesienia gruntów porolnych (ha) - 5 17 Czyszczenia wczesne (ha) 52 7 164 - Czyszczenia późne (ha) 125 24 351 118 Melioracje agrotechniczne 27 8 35 - Pielęgnowanie gleby w uprawach (ha)

135 18 265 -

Zabezpieczenia chemiczne upraw (ha)

196 13 355 82

Pozyskanie drewna (m3) 14.354 8.341 69.324 14.084 Pozyskanie posuszu (m3) 7.726 920 19.932 990


44

Tabela 3-3 Wykonane zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2001 roku

Nadleśnictwo Myślenice Nadleśnictwo Sucha Zadania Lasy

państwowe Lasy

prywatne Lasy

państwowe Lasy

prywatne odnowienia naturalne i sztuczne

(ha) 27 7 62 22

zalesienia gruntów porolnych (ha) - 2 3 czyszczenia wczesne (ha) 45 6 68 92 czyszczenia późne (ha) 96 22 201 110 melioracje agrotechniczne 17 6 12 - pielęgnowanie gleby w uprawach (ha)

135 30 195 -

zabezpieczenia chemiczne upraw (ha)

194 17 310 135

pozyskanie drewna (m3) 14.887 6.650 56.015 9.627 pozyskanie posuszu (m3) 7135 100 14.713 1356

Tabela 3-4

Zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2002 roku


państwowe Lasy

prywatne Lasy

państwowe Lasy


(ha) 22 10 53 19

zalesienia gruntów porolnych (ha) - 1 1 27 czyszczenia wczesne (ha) 40 7 43 113 czyszczenia późne (ha) 117 21 100 83 melioracje agrotechniczne 24 2 17 - pielęgnowanie gleby w uprawach (ha)

136 32 168 -


198 18 114 141

pozyskanie drewna (m3) 14.250 5.898 62.421 10.843 pozyskanie posuszu (m3) 8.339 95 19345 994

Tabela 3-5

Wykonane zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2003 roku


państwowe Lasy

prywatne Lasy

państwowe Lasy


(ha) 25 14 41 6

zalesienia gruntów porolnych (ha) - 19 1 24 czyszczenia wczesne (ha) 29 8 51 92 czyszczenia późne (ha) 65 22 168 57


45

melioracje agrotechniczne 19 4 11 - pielęgnowanie gleby w uprawach (ha)

118 43 121 -


193 22 239 105

pozyskanie drewna (m3) 14.112 5.898 64.190 9.117 pozyskanie posuszu (m3) 10.176 335 23.313 919

3.5. Przyrodnicze i gospodarcze znaczenie lasów Obowiązujące prawo leśne zrównało wartości środowiskotwórcze i ogólnospołeczne

z ich funkcjami produkcyjnymi. Jest to wynik zrozumienia, Ŝe stan środowiska przyrodniczego jest bardzo waŜnym elementem współdecydującym o warunkach Ŝycia i zdrowia jego mieszkańców.

Podstawowe funkcje lasu to: � regulacja obiegu wody w przyrodzie,

� przeciwdziałanie powodziom, lawinom, osuwiskom,

� ochrona gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem,

� ograniczanie skutków hałasu oraz pyłowych i gazowych zanieczyszczeń powietrza,

� zachowanie róŜnorodności biologicznej,

� kształtowanie lepszych warunków dla zdrowia, Ŝycia, rekreacji,

� rozwój kultury, nauki i edukacji społeczeństwa.

Całość lasów państwowych została zaliczona do ochronnych, ze względu na swój glebo– i wodochronny charakter.

Lasy Wspólnot Leśnych z Makowa Podhalańskiego (126 ha), Juszczyna (133 ha), śarnówki (164 ha) i Grzechyni (100 ha) decyzją Wojewody Małopolskiego z czerwca 2002 roku uznane zostały za wodochronne.

Lasy są takŜe źródłem drewna, zysków ze sprzedaŜy towarów i usług związanych z leśnictwem (w tym z łowiectwa i agroturystyki) oraz miejsc pracy.


46

4. Ochrona przyrody 4.1. Wstęp Ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zachowanie róŜnorodności biologicznej i dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin i zwierząt, utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, zasobów przyrody, a takŜe kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody. Według ustawy z 16 października 1991 roku o ochronie przyrody ochrona przyrody jest obowiązkiem kaŜdego obywatela.

Wymienione wyŜej cele realizowane są m.in. przez obejmowanie zasobów przyrody i jej składników róŜnymi formami ochrony. Poddanie pod ochronę następuje przez:

1. Tworzenie parków narodowych (rozporządzeniem Rady Ministrów). Park narodowy obejmuje obszar chroniony o szczególnych wartościach naukowych, przyrodniczych, społecznych, kulturowych i wychowawczych, o powierzchni nie mniejszej niŜ 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu.

2. Uznawanie określonych obszarów za rezerwaty przyrody (rozporządzeniem wojewody lub w pewnych przypadkach właściwego ministra). Rezerwat przyrody jest to obszar, na którym znajdują się w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieoŜy-wionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych.

3. Tworzenie parków krajobrazowych (rozporządzeniem wojewody). Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na przyrodnicze, historyczne i kulturowe wartości, a celem jego jest zachowanie, upowszechnianie i popularyzacja tych wartości w warunkach zrównowaŜonego rozwoju.

4. Wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu (rozporządzeniem wojewody lub rady gminy). Obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze względu na wyróŜniające się krajobrazowo tereny o zróŜnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na moŜliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką, wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne.

5. Wprowadzanie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt (rozporządzeniem ministra właściwego do spraw środowiska lub wojewody). Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących gatunków oraz ich siedlisk, jak teŜ zachowanie róŜnorodności gatunkowej i genetycznej.

6. Wprowadzanie ochrony indywidualnej krajobrazu (rozporządzeniem wojewody lub rady gminy) w drodze uznania obiektów za :

� pomniki przyrody,

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno–pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczającej się indywidualnymi cechami wyróŜniającymi je wśród innych tworów. W szczególności są to sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy, źródła, wodospady, skałki, jary, głazy narzutowe itp.


47

� stanowiska dokumentacyjne,

Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieoŜywionej to waŜne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych oraz fragmenty wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.

� uŜytki ekologiczne,

UŜytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typu środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, stanowiska rzadkich roślin i zwierząt.

� zespoły przyrodniczo–krajobrazowe.

Zespoły przyrodniczo–krajobrazowe wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych frag-mentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych.

4.2. Formy ochrony przyrody w powiecie

4.2.1. Babiogórski Park Narodowy

Historia utworzenia Parku Narodowego na Babiej Górze Pierwszym znanym obiektem przyrodniczym chronionym nieformalnie w masywie

Babiej Góry była słynna „Gruba Jodła”. To osobliwe drzewo rosło w Kniei CzatoŜańskiej aŜ do 1914 roku. W wieku około 600 lat drzewo osiągnęło imponujące wymiary: 55 m wysokości, 700 cm obwodu, i około 50 m3 objętości drewna. Odtworzoną w kamieniu 1962 roku w nasadę pnia tej jodły, moŜna do dziś podziwiać w pobliŜu Ŝółtego szlaku prowadzącego z Zawoi CzatoŜy na Markowe Szczawiny.

Świadome starania o ochronę babiogórskiej przyrody rozpoczęto na początku XX w. W 1910 roku prof. Marian Raciborski, prekursor ochrony przyrody w Polsce, w artykule wydanym na łamach lwowskiego „Kosmosu” zwrócił uwagę na konieczność ochrony Puszczy CzatoŜańskiej – kompleksu leśnego na północnych stokach Babiej Góry. W 1923 roku prof. Kazimierz Sosnowski, krajoznawca i turysta, podał propozycję utworzenia rezerwatu w najcenniejszych partiach północnego stoku Babiej Góry. Pierwsze głosy o utworzeniu parku narodowego pojawiły się w trakcie realizacji przez prof. Walerego Goetla idei pogranicznych parków karpackich. Z konkretnym projektem powołania parku wystąpił w 1929 roku prof. Władysław Midowicz, geograf i kierownik schroniska PTT na Markowych Szczawinach. W 1934 roku dzięki staraniom prof. Władysława Szafera, Polska Akademia Umiejętności utworzyła na północnych stokach Babiej Góry rezerwat o powierzchni 642 ha, który stał się zaczątkiem przyszłego parku narodowego. Wieloletnie starania przyrodników o utworzenie parku narodowego zostały uwieńczone 30 paŜdziernika 1954 roku, kiedy to Rada Ministrów powołała Babiogórski Park Narodowy.

Aktualnie park narodowy obejmuje 3 391,55 ha powierzchni, w tym 121,92 ha jest w posiadaniu właścicieli indywidualnych i wspólnot leśnych. Powierzchnia rezerwatów ścisłych wynosi 1 062 ha, częściowych 2 174 ha, krajobrazowych 156 ha. Strefa ochronna wokół Parku posiada powierzchnię 8 437 ha.

W dniu 12.02.2004 r. jednym z przedmiotów obrad Rady Powiatu Suskiego był „Plan ochrony Babiogórskiego Parku Narodowego”, który został przyjęty, pod warunkiem


48

� dopuszczenia moŜliwości uprawiania turystyki rowerowej, konnej, narciarskiej określenia zasad współpracy pomiędzy właścicielami lasów prywatnych połoŜonych w obrębie i otulinie Parku, a słuŜbami sprawującymi nadzór nad lasami,

� moŜliwości rozbudowy dróg. Jednocześnie Rada Powiatu Suskiego wyraziła negatywną opinię w sprawie poszerzenia granic Parku. 4.2.2. Ochrona przyrody w Babiogórskim Parku Narodowym

Park prowadzi działalność wydawniczą, posiada muzeum, pracownię badawczą oraz ośrodek dydaktyczny prowadzący spotkania edukacyjne dotyczące ochrony przyrody i walo-rów przyrodniczych Babiej Góry.

Wyjątkowy stan zachowania przyrody oraz jej wartości naukowe znalazły uznanie na forum międzynarodowym. W 1976 roku Międzynarodowa Rada Koordynacyjna Programu „Man and Biosphere”, działająca w ramach UNESCO, włączyła Babiogórski Park Narodowy do światowej sieci Rezerwatów Biosfery. Rezerwaty biosfery mają chronić zasoby genowe roślin i zwierząt oraz słuŜyć monitoringowi wpływu człowieka na biosferę, szkoleniu i edukacji.

Grzbiet i północne stoki Babiej Góry oraz reglowe biotopy Jałowca i Policy zostały zaliczone jako ostoje przyrody CORINE. Program badawczy CORINE (COoRdination of IN formation on the Environment) powstał w celu zbudowania ogólnoeuropejskiej bazy danych o stanie środowiska przyrodniczego. Finansowany i koordynowany jest przez Unię Europejską. Jednym z trzech działów programu CORINE jest program CORINE biotopes – powołany dla inwentaryzacji terenów stanowiących ostoje europejskiego dziedzictwa przyrodniczego. Wytypowane miejsce jako ostoja przyrody musi reprezentować zagroŜony w skali europejskiej gatunek lub siedlisko.

Babia Góra wraz z Pasmem Policy naleŜy takŜe do krajowej sieci ekologicznej ECONET. Istotą tej sieci jest połączenie najlepiej zachowanych i stosunkowo jeszcze bogatych ekosystemów (o duŜej róŜnorodności gatunkowej, siedliskowej, bogactwie form krajobrazowych) korytarzami ekologicznymi.

Park obejmuje najwyŜszy szczyt Beskidów Zachodnich – Babią Górę, która jest naturalnym, modelowym przykładem ukazującym piętrowy układ roślinności w górach:

� do 1150 m n.p.m. – regiel dolny – dominuje buczyna karpacka, posiadająca cechy dawnej puszczy karpackiej z pomnikowymi okazami pomnikowymi okazami jodeł i buków. W mniej Ŝyznych miejscach występuje bór mieszany jodłowo–świerkowy. Do naj-rzadszych zbiorowisk roślinnych w tym piętrze naleŜy olszynka bagienna (występująca wzdłuŜ potoków), las jodłowy, ziołorośla z lepięŜnikiem białym.

� do 1400 m n.p.m. – regiel górny – niemal pierwotny bór świerkowy, w którego drzewostanie moŜna spotkać świerki mające ponad 380 lat. Bór świerkowy wyznacza górną granicę lasu. W reglu, w pobliŜu cieków wodnych, na polanach występują zbiorowiska ziołoroślowe z barwnymi roślinami.

� do 1650 m n.p.m. – piętro kosodrzewiny - wśród której pojawiają się m.in. jarzębina i wierzba. Innymi zespołami roślinnymi w tym piętrze są ziołorośla miłosny górskiej, lepięŜnika, wietlicy alpejskiej, traworośla trzcinnika, borówczyska czernicowe, murawy bliźniczkowe. Na półkach skalnych i stromych urwiskach występuje zespół kostrzewy pstrej.

� powyŜej – piętro alpejskie - (nigdzie poza Babią Górą w Beskidach nie spotykane) z florą alpejską wśród piargów i skalnych rumowisk. Największą powierzchnię zajmują murawy


49

z kosmatką brunatną, sitem skuciną. W miejscach długotrwałego zalegania śniegu wykształca się zbiorowisko wyleŜysk śnieŜnych z silnie płoŜącą się wierzbą zielną.

Na terenie Parku wyróŜniono 60 zespołów roślinnych, a wśród nich 700 gatunków roślin naczyniowych, blisko 200 gatunków mchów, ponad 100 gatunków wątrobowców, 100 gatunków glonów, ponad 250 gatunków porostów, ponad 800 gatunków grzybów większych.

Szczególnie ciekawe są rośliny wysokogórskie w ilości 70, które poza Babią Górą nie są spotykane nigdzie w Beskidach. Najrzadsze z nich to – sasanka alpejska, zawilec narcyzowy, róŜeniec górski, wierzba Ŝyłkowata, jaskier skalny, skalnica gronkowa.

Największe osobliwości florystyczne Babiej Góry to rośliny okrzyn jeleni i rogownica alpejska, które mają tutaj swoje jedyne stanowiska w Polsce. Okrzyn jeleni, wysoka roślina z rodziny baldaszkowatych, będąca składnikiem ziołorośli przy górnej granicy lasu została uznana za symbol parku.

Masyw Babiej Góry jest miejscem występowania wielu rzadkich i cennych gatunków zwierząt. Fauna kręgowców liczy 166 gatunków (w tym: 2 gatunki ryb, 6 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 115 ptaków i 38 ssaków) oraz 2440 gatunków bezkręgowców.

Najliczniej reprezentowanymi zwierzętami w parku są ptaki, z których najpospolitsze to: myszołów zwyczajny, jastrząb gołębiarz, krogulec, kuraki (cietrzew, głuszec, jarząbek), sowa uszata, puszczyk, dzięcioły (zielonosiwy, czarny, pstry duŜy, pstry mały, trójpalczaty, krętogłów), jaskółki (dymówka, oknówka), sikory (bogatka, czubatka, sosnówka, uboga, modra), pokrzewki (ogrodowa, cierniówka, jarzębata), świstunki (leśna, zielonawa), płochacze (halny, siwarnik, świergotek łąkowy, drzewny), pliszki (górska, siwa), drozdy (śpiewak, kwiczoł, paszkot). Do rzadkich, jedynie zalatujących gatunków naleŜą: orzeł przedni i puchacz.

Do najokazalszych zwierząt, choć trudnych do wypatrzenia naleŜą: borsuk, lis, ryś, dzik, jeleń, sarna oraz niedźwiedź brunatny. Co jakiś czas w okolicach Babiej Góry pojawiają się wilki.

NiezauwaŜane na ogół przez turystów, ale wartościowe dla biocenoz parku są ssaki owadoŜerne: jeŜ, kret, ryjówki (górska, aksamitna, malutka), nietoperze (gacek wielkouch, nocek wąsatek). Z gryzoni występują: zając szarak, nornica ruda, darniówka, orzesznica, myszy (leśna, polna, domowa), szczur wędrowny. Do rzadkich ssaków naleŜą: kuna leśna, kuna domowa, tchórz i wydra.

Faunę potoków reprezentują: pstrąg potokowy, mający najwyŜszy spośród gatunków ryb pionowy zasięg występowania, sięgając, aŜ do wysokości 1100 m n.p.m., oraz głowacz pręgo-płetwy obserwowany poniŜej 800 m n.p.m. W strumieniach, a takŜe w niektórych dolnoreglowych stawkach występują płazy: salamandra plamista, traszki (grzebieniasta, zwyczajna, karpacka, górska), kumak górski, ropuchy (zwyczajna, zielona), rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, Ŝaby (jeziorkowa, wodna, trawna).

Gady w Paśmie Babiogórskim reprezentowane są przez jaszczurki (zwinka, Ŝyworódka, padalec), Ŝmija zygzakowata, gniewosz plamisty.

Bardzo bogatą grupę zwierząt stanowią bezkręgowce, wśród których najliczniej reprezentowane są owady, a spośród nich chrząszcze. Do najpiękniejszych naleŜą drapieŜne biegacze. Licznie reprezentowane są takŜe mięczaki (głównie ślimaki nagie i skorupowe) oraz pajęczaki. Spośród bezkręgowców niektóre stanowią formy reliktowe lub endemiczne, a niektóre z nich występują od podnóŜy masywu po sam szczyt.


50

4.2.3. Rezerwaty przyrody

Ponad 60 % Babiogórskiego Parku Narodowego zajmują rezerwaty ścisłe, które tworzą zwarty kompleks przyrodniczy. W jego obrębie chroni się całe piętro halne (alpejskie), piętro kosodrzewiny oraz biocenozy najwyŜszego leśnego piętra tj. regla górnego. W reglu dolnym niektóre fragmenty puszczańskiego lasu zachowały się w nienaruszonym stanie i chronione są takŜe jako rezerwaty ścisłe.

Do rezerwatów ścisłych naleŜą:

� „Knieja CzatoŜańska pod Czarną Halą” – stanowi jeden z najpiękniejszych starodrzewów, będący fragmentem puszczy karpackiej. Tworzy go dolnoreglowy kompleks potęŜnych jodeł i buków, których wiek ocenia się na 300 lat. Ozdobą lasu są takŜe okazałe, stare jawory. Spotkać tu moŜna rosnące przewaŜnie pojedynczo, stare i piękne świerki. Na powalonych pniach, których stąd nikt nie usuwa, rozwijają się owocniki róŜnych grzybów.

� „Las pomiędzy Mokrym Stawkiem a Halą śarnówka” – występują w nim ogromne stare jodły i buki mające ponad 1,5 m grubości w pierśnicy.

� „Las między Markowym Potokiem a Markowymi Szczawinami” – obejmuje prastary drzewostan zaliczony do zespołu buczyny karpackiej. Oprócz potęŜnych buków, występują w nim pojedynczo i w grupach potęŜne świerki, jawory.

� „Rezerwat na Policy im. Z. Klemensiewicza” – rezerwat leśny stanowiący enklawę Babiogórskiego Parku Narodowego. PołoŜony jest na północnych stokach Policy, na wysokości 1100 – 1368 m n.p.m. W tym częściowym rezerwacie znajdującym się w otulinie Parku chroni się piękny płat górnoreglowego boru świerkowego. W partii szczytowej masywu Policy występuje zuboŜałe zbiorowisko sztucznie nasadzonej kosodrzewiny i jałowca halnego. W pobliŜu rezerwatu 2 kwietnia 1969 roku zginął w wypadku samolotowym znakomity językoznawca prof. Z. Klemensiewicz.

Po słowackiej stronie Babiej Góry przyrodę chroni się jako Obszar Chronionego Krajobrazu Górna Orawa o powierzchni 500 ha. 4.2.4. Parki krajobrazowe

Park Krajobrazowy Beskidu Małego – utworzony w 1998 roku - połoŜony jest na obszarze województwa małopolskiego i śląskiego. Na terenie powiatu w gminie Zembrzyce znajduje się część parku wraz z jego otuliną, które obejmują południowo–wschodnie zbocza Leskowca. 4.2.5. Obszary chronionego krajobrazu

Tereny 3 gmin byłego województwa nowosądeckiego (Jordanów miasto i gmina, Bystra–Sidzina) znajdują się w granicach zasięgu Obszaru Chronionego Krajobrazu Województwa Nowosądeckiego utworzonego w 1997 roku.

4.2.6. Pomniki przyrody

Najstarszym pomnikiem przyrody na terenie powiatu jest dąb szypułkowy „Adam” rosnący w Sidzinie. Jego wiek jest szacowany na około 800 lat, obwód pnia wynosi 7,5 m, a korony 45 metrów.


51

W latach 1999 - 2002 Starostwo przeprowadziło inwentaryzacje pomników przyrody na terenie powiatu wraz z dokumentacją fotograficzną. Inwentaryzacja była utrudniona z uwagi na prowadzenie dwóch rejestrów przed przejęciem kompetencji przez Starostwo przez Wojewodę Bielskiego i Wojewodę Nowosądeckiego. Niektóre drzewa oznaczone były symbolem pomnika przyrody choć miana takiego nie posiadały.

Tabela 4-1

Zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu suskiego

Lp Miasto Gmina

Miejscowość PołoŜenie Pomnik przyrody

1. Budzów Baczyn działka prywatna lipa

przy drodze Osielec-Sidzina-Zubrzyca

dąb „Adam” 1. Sidzina

działka prywatna dąb „Ewa” dąb

2. Sidzina otoczenie kościoła parafialnego w Sidzinie

lipa (13 szt.) kasztanowiec jesion jawor

3. Bystra Podhalańska w pobliŜu budynku naleŜącego do Nadleśnictwa Myślenice

dąb

4. Bystra Podhalańska działka prywatna dąb

5. Sidzina otoczenie kościoła parafialnego w Sidzinie

dąb „Abraham”

6.

By

str

a –

Sid

zin

a

Bystra Podhalańska obok Urzędu Gminy Bystra–Sidzina

lipa

1. Osielec działka prywatna dąb (2 szt.)

2. Wysoka obok szkoły podstawowej jesion (4 szt.) lipa (3 szt.) dąb

3. Naprawa obok drogi Jordanów – Rabka dąb

4. Toporzysko park podworski modrzew kasztanowiec lipa

5. Łętownia obok kościoła parafialnego jesion (6 szt.)

6.

Gm

ina

Jo

rda

nó

w

Łętownia park podworski obok leśniczówki

dąb (10 szt.) lipa

1. Jordanów otoczenie kościoła parafialnego lipa jawor jesion (2 szt.)

2. Jordanów przy drodze Jordanów-Łętownia sosna pospolita

3.

Mia

sto

Jo

rda

nó

w

Jordanów – Chrobacze

Zespół Szkół im. bł. ks. P. Dańkowskiego

lipa (2 szt.) jesion (2 szt.) świerk (2 szt.) brzoza, dąb


52

Lp Miasto Gmina


4.

Jordanów – Chrobacze

Zespół Szkół im. bł. ks. P. Dańkowskiego

lipa (4 szt.) dęby, świerki, jesiony, modrzewie

1. Maków

Podhalański Maków Podhalański

ulica 3 Maja dąb (4 szt.)

1. Lachowice przy drodze Lachowice-Koszarawa działka prywatna

lipa

2. Lachowice działka prywatna cis

3. Lachowice przy drodze Lachowice – Koszarawa na działce prywatna

kasztanowiec

4. Targoszów działka prywatna cis 5. Stryszawa obok leśniczówki modrzew

6. Krzeszów w masywie śurawnicy (734 m n.p.m.)

grupa skałek

7. Krzeszów ogród parafialny cis

8. Stryszawa oddział 181a Nadleśnictwa Sucha przy drodze zrywkowej w kierunku masywu Jałowca)

świerk

9. Targoszów działka prywatna dąb

10. Krzeszów obok wiejskiego ośrodka zdrowia

dąb szypułkowy

11.

Gm

ina

Str

ys

za

wa

Kuków działka prywatna klon jawor

1. Sucha Beskidzka

przy ul. Mickiewicza (naprzeciwko Urzędu Miejskiego)

wiąz

2. Sucha Beskidzka

obok kościoła parafialnego w Suchej Beskidzkiej oraz w KsięŜym Potoku

dąb lipa

3. Sucha Beskidzka

naprzeciwko Sadu Rejonowego ul. Mickiewicza

sosna wejmutka (2 szt.)

4. Sucha Beskidzka

osiedle Zasypnica – Kamienne lipa (2 szt.)

5.

Mia

sto

Su

ch

a B

es

kid

zk

a

Sucha Beskidzka

brzeg potoku Stryszawki (łąka obok torów kolejowych)

dąb szypułkowy

1. Zawoja Widły skarpa szosy Maków Podhalański – Zawoja Widły

dąb

2. Zawoja Budzonie przy drodze Maków Podha-lański – Zawoja Widły, działka prywatna

dąb

3. Gm

ina

Za

wo

ja

Zawoja

działka prywatna wiąz


53

Lp Miasto Gmina


4. Zawoja Policzne działka prywatna buk (3 szt.)

5. Zawoja Wełcza w pobliŜu leśniczówki „Wełcza”

dąb

6. Zawoja Wełcza ogród leśniczówki „Wełcza” dąb

7.

Zawoja Marszałki działka prywatna lipa

8. Zawoja – Centrum działka prywatna lipa (2 szt.)

9. Zawoja – Centrum działka prywatna Jawor

10. Zawoja – Wełcza działka prywatna Lipa

11. Zawoja – Policzne otoczenie przydroŜnej kapliczki lipa (4 szt.) wiąz (2 szt.)

12. Zawoja – Wilczna działka prywatna wiąz górski

13. Zawoja – Wilczna działka prywatna buk

14.

Gm

ina

Za

wo

ja

Zawoja – Policzne działka prywatna lipa

1. Zembrzyce Marcówka działka prywatna dąb

W latach 2002 – 2003 ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej przeprowadzono prace pielęgnacyjne na pomnikach przyrody (tab. 4-2).

Tabela 4-2 Zestawienie kosztów wykonanych prac na pomnikach przyrody

Koszt

Gatunek drzewa Miejscowość Zakres prac pielęgnacyjnych PFOŚiGW Sucha B.

/ zł /

WFOŚiGW Kraków

/ zł / 2002 r.

lipa drobnolistna Zawoja poprawa statyki drzewa leczenie ubytków wgłębnych

1.400,00 1.400.00

dąb szypułkowy „Adam”

Sidzina leczenie ubytków wgłębnych poprawa statyki drzewa

1.800,00 1.800,00

sosna wejmutka /2 szt./

Sucha B. korekcja korony 500,00 500,00

dąb szypułkowy „Ewa”

dąb szypułkowy

Sidzina leczenie ubytków wgłębnych poprawa statyki drzewa

1.650,00 1.650,00

2003 r. dąb szypułkowy Krzeszów poprawa statyki drzewa

leczenie ubytków wgłębnych 1.550,00 1.550,00

wiąz górski Sucha B. poprawa statyki drzewa załoŜenie wiązań elastycznych leczenie ubytków wgłębnych

1.850,00 1.850,00


54

dąb szypułkowy lipa drobnolistna

Sucha B. poprawa statyki drzewa załoŜenie wiązań elastycznych leczenie ubytków wgłębnych

2.500,00 2.500,00

dąb szypułkowy Osielec poprawa statyki drzewa leczenie ubytków wgłębnych

725,00 725,00

Prace na pomnikowych drzewach wykonywane były przez specjalistyczną firmę

posiadającą wymagane uprawnienia, a ich zakres uzgadniano z Wojewódzkim Konserwa-torem Przyrody w Krakowie. 4.2.7. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt

Z roślin podlegających ścisłej ochronie na terenie powiatu moŜna spotkać:

Krzewy, krzewinki: a) kosodrzewina –płoŜący się krzew, o gałęziach wznoszących się, tworzy gęste zarośla

ponad górną granicą lasu, występuje tylko na Babiej Górze. b) wawrzynek wilczełyko – rośnie w lasach na glebach próchnicznych, jedna z najwcześniej

kwitnących roślin c) bluszcz pospolity – rośnie głownie w lasach liściastych, pnąc się po powierzchni pni,

gałęziach, skałach lub glebie

Rośliny zielne:

a) skrzyp olbrzymi – rośnie w wilgotnych zaroślach i w lasach łęgowych oraz na obrzeŜach mokrych łąk. Występuje m.in. na terenie gminy Zawoja, Zembrzyce.

b) dziewięćsił bezłodygowy – spotykany najczęściej na suchych łąkach, w widnych lasach. Roślina obserwowana we wszystkich gminach powiatu, a w szczególności w rejonach górskich i podgórskich.

c) ciemięŜyca zielona – występuje w wilgotnych lasach liściastych oraz na ich obrzeŜach, a w wyŜszych połoŜeniach górskich jest ona częstym składnikiem ziołorośli. Roślina obserwowana we wszystkich gminach powiatu.

d) szafran spiski – charakterystyczny górski zwiastun wiosny, za najbardziej typowe siedliska występowania uznaje się łąki górskie i płaty tzw. roślinności ziołoroślowej, a znacznie rzadziej widne lasy. Występuje m.in. na terenie gminy Zawoja, Stryszawa.

e) ozorka zielona – występuje najczęściej w miejscach odkrytych na halach i na łąkach, jak i w zaroślach i w lasach. ZagroŜeniem dla gatunku jest przeorywanie łąk oraz ich nawoŜenie.

f) storczyca kulista – rośnie na trawiastych stokach, w murawach górskich oraz w płatach ziołorośli i wśród luźnych zarośli. Roślina obserwowana we wszystkich gminach powiatu.

g) storczyk męski – preferuje łąki świeŜe i suche oraz umiarkowanie suche zarośla i widne lasy liściaste. Roślina obserwowana we wszystkich gminach powiatu.

h) wyblin jednolistny – roślina torfowisk niskich i przejściowych, wilgotnych lasów oraz muraw na podłoŜu wapiennym.

Ze zwierząt podlegających ścisłej ochronie prawnej na omawianym obszarze występują:

� Ryby: strzeble, kiełbie,

� Płazy: salamandra plamista, traszka (grzebieniasta, zwyczajna, karpacka, górska), kumak górski, ropucha (zwyczajna, zielona), rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna,

� Gady: zaskroniec zwyczajny, jaszczurka (Ŝyworodna, padalec, zwinka), gniewosz plamisty, Ŝmija zygzakowata,


55

� Ptaki: dzięcioł (czarny, zielony, pstry, krętogłów), bocian, derkacz, puszczyk, skowronek, jaskółka, drozd, mysikrólik, wilga, zięba, czyŜ, krzyŜodzioby, szczygieł, kulczyk, trznadel, kukułka, jemiołuszka, pustułka, kowalik, szpak, kos, rudzik, pliszka, pluszcz, sikorka, myszołów zwyczajny, orzeł przedni,

� Ssaki: niedźwiedź brunatny, wilk, nietoperz (gacek wielkouch, gacek wąsatek), jeŜ, kret, ryjówka (aksamitna, górska, malutka), wiewiórka.

4.2.8. Zabytkowe parki

Parki zabytkowe są to przewaŜnie tereny połoŜone na obszarach miejskich i wiejskich, pokryte starodrzewiem o charakterze parkowym, stanowiące pozostałość parków i ogrodów zakładanych w przeszłości wokół dworów, zamków, kościołów, klasztorów. NaleŜą do nich:

Park dworski w Bystrej (gmina Bystra-Sidzina) – załoŜony w połowie XIX w., nad potokiem Bystrzanka, niedaleko od siedziby urzędu gminy, od której prowadzi do niego aleja lipowa. W parku moŜna spotkać okazałe dęby, lipy, jesiony, klony.

Park zamkowy w Suchej Beskidzkiej – połoŜony u podnóŜa góry Jasień, w pobliŜu ujścia Stryszawki do Skawy przy renesansowym zamku. ZałoŜony został w XVIII w. W parku krajobrazowym występują drzewa o charakterze pomnikowym w ilości około 12 szt. Do najcenniejszych naleŜą: platan klonolistny, 7 dębów szypułkowych, jesion wyniosły oraz 3 lipy drobnolistne. Poza tym na uwagę zasługują: limba, jesion o pędach zwisających, dąb czerwony i sędziwe wejmutki.

Park przyklasztorny w Suchej Beskidzkiej – załoŜony w XVIII w., wokół kościoła

p. w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. W parku rosną sędziwe dęby i lipy. Park dworski w Toporzysku /gmina Jordanów/ – załoŜony na przełomie XIX / XX w.,

starodrzew tworzą m.in.: graby /w formie alei/, klony, jawory, tulipanowiec, daglezja, platan, wierzby, modrzewie, wiązy.

Park dworski w Wysokiej /gmina Jordanów/ - w otoczeniu dworu, w którym ma siedzibę Fundacja Lutni Staropolskiej, zachowały się do dzisiaj pierwotne załoŜenia zieleni: ogrodu, parku krajobrazowego i tzw. zwierzyńca (lasu w przedłuŜeniu ogrodu dworskiego).


56

5. Jakość wód

5.1. Wody powierzchniowe 5.1.1. Metodyka wykonania oceny

Ocena jakości (czystości) wód powierzchniowych opracowana została na podstawie badań wykonanych przez Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie. Laboratorium to posiada akredytację wydaną przez Państwowe Centrum Akredytacji.

Roczną ocenę czystości wód w poszczególnych rzekach sporządza się na podstawie analizy wyników badań laboratoryjnych próbek wód, pobieranych regularnie 12 lub 6 razy w roku, w wyznaczonych miejscach rzek. Ze względu na duŜy koszt badań, miejsca te wyznacza się tak, by pobierane próbki charakteryzowały jak największy obszar dorzecza. Dzięki tym badaniom moŜliwa staje się ocena zanieczyszczania rzek przez gminy i podmioty gospodarcze. Zespół wyznaczonych w ten sposób punktów pobierania próbek, stanowi sieć regionalnego monitoringu wód powierzchniowych w województwie małopolskim. Obrazuje to mapka nr 5–1

Wieliczka

KRAKÓW

Miechów

Olkusz

ChrzanówOswiecim

Wadowice

Sucha Beskidzka

Myslenice

Bochnia

Brzesko

Limanowa

Proszowice

Nowy Targ

Zakopane

Nowy Sacz

Tarnów

DabrowaTarnowska

Gorlice

ZBIORNIKI ZAPOROWE - sie ć regionalna:

o funkcji ujęcia wody pitnej (3)

o funkcji retencyjno - przeciwpowodziowo - rekreacyjnej (4)

Sieć regionalna:

monitoring regionalny (76 ppk.), w tym:

20 ppk. powyŜej ujęć wody pitnej

WODY POWIERZCHNIOWEPŁYNĄCE

Sieć krajowa:

reper (1 ppk. Obsługuje IMGW oddział Kraków)

monitoring graniczny (4 ppk.)

monitoring podstawowy (19 ppk.)

LEGENDA

Mapka 5–1. Monitoring wód powierzchniowych w województwie małopolskim.

W powiecie suskim od roku 2000, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska prowadzi badania kontrolne w czterech punktach pomiarowo–kontrolnych (ppk. ). Na rzece Skawie w miejscowościach: Jordanów i Sucha Beskidzka (powyŜej miasta) próbki pobierane są co miesiąc. Co dwa miesiące próbki pobiera się w Suchej Beskidzkiej z rzeki Stryszawki przy ujściu do Skawy i poniŜej Zembrzyc z potoku Paleczka.

Roczną ocenę jakości wód opracowuje się dla wszystkich punktów kontrolno–pomiarowych.


57

KaŜda z rzek klasyfikowana jest według 3 grup wskaźników: � fizykochemicznych,

� hydrobiologicznych,

� bakteriologicznych.

O ostatecznej ocenie decyduje najniekorzystniejszy parametr ze wszystkich grup wskaźników. Dla oceny kaŜdej z wyŜej wymienionych grup zastosowano metodę stęŜeń charakterystycznych (tzw. Metodę CUGW). Przez stęŜenia charakterystyczne naleŜy rozumieć: � dla wskaźników chemicznych nietoksycznych: średnią arytmetyczną z dwóch najmniej

korzystnych wyników po odrzuceniu maksymalnego, gdy odbiega on o 200% od wyniku poprzedniego,

� dla wskaźników chemicznych toksycznych: wynik najmniej korzystny,

� dla wskaźników saprobowości: wynik najmniej korzystny,

� dla wskaźnika miano Coli: drugi z kolei wynik najmniej korzystny.

Jak widać, by zakwalifikować rzekę do gorszej klasy czystości nie musi ona charakteryzować się przez cały rok ponadnormatywnymi wynikami badań jej wód. Wystarczy przekroczenie w jednym miesiącu określonej normatywem ilości substancji chemicznie toksycznych (np. metali cięŜkich, fenoli lotnych, cyjanków, siarczków itp.) lub przekroczenie wskaźnika saprobowości. Dwa razy w roku musi być przekroczona wielkość wskaźnika „miano Coli”, bądź stęŜenie substancji nietoksycznych (np. azotynów, manganu, BZT5 itp.).

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 5 listopada 1991 roku określało moŜliwości wykorzystywania wód powierzchniowych w zaleŜności od stopnia ich zanieczyszczenia. I tak:

Wody zakwalifikowane do klasy pierwszej nadają się do: � zaopatrzenia ludności w wodę do picia,

� zaopatrzenia zakładów wymagających wody o jakości wody do picia,

� bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych.

Wody zakwalifikowane do klasy drugiej nadają się do: � bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niŜ łososiowate,

� chowu i hodowli zwierząt gospodarskich,

� celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz do urządzenia zorganizowanych kąpielisk,

Wody zakwalifikowane do klasy trzeciej nadają się do: � zaopatrzenia zakładów innych niŜ zakłady wymagające wody o jakości wody do picia,

� nawadniania terenów rolniczych, wykorzystywanych do upraw ogrodniczych oraz upraw pod szkłem i pod osłonami z innych materiałów.

Wody silnie zanieczyszczone, w których stęŜenia zanieczyszczeń przekraczają wartości dopuszczalne dla wyŜej wymienionych klas czystości, określone są jako wody pozaklasowe i oznaczane są jako „non”.

W opracowaniu tym, badania fizykochemiczne rozdzielono na podzespoły, dokonując ocen grupowych w odniesieniu do następujących grup zanieczyszczeń: � substancji organicznych (charakteryzowanych wskaźnikami: BZT–5, ChZT–Cr, ChZT–

Mn oraz zawartością tlenu rozpuszczonego),


58

� składników zasolenia (określanego zawartością chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych),

� ilości niesionych zawiesin,

� substancji biogennych (do których zaliczane są: azot amonowy, azot azotynowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny),

� substancji specyficznych (takich jak związki fenolowe, siarczki, metale cięŜkie: chrom ogólny, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć).

Od grudnia 2002 r. ocenę jakości wód przeprowadza się pod kątem wymagań jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27 listopada .2002 r. Zgodnie z powyŜszym wody zostały podzielone na następujące kategorie:

� wody odpowiadające kategorii A1 tj. wymagające prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji i dezynfekcji

� wody odpowiadające kategorii A2 tj. wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji i dezynfekcji – chlorowanie końcowe,

� wody odpowiadające kategorii A3 tj. wymagające wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji – ozonowanie, chlorowanie końcowe

5.1.2. Stan czystości wód powierzchniowych w 2000 r.

SKAWA w Jordanowie – 71,1 km

Według kryterium fizykochemicznego wody w tym punkcie pomiarowo–kontrolnym sklasyfikowano jako nieodpowiadające normatywom. Zadecydowały o tym stęŜenia azotu azotynowego oraz zawiesina. Oprócz azotynów, duŜe było takŜe stęŜenie związków fosforu (III klasa). Substancje organiczne występowały w wartościach II klasy czystości (o czym decydował wskaźnik BZT–5), a substancje nieorganiczne odpowiadały normatywom I klasy czystości.

Substancje specyficzne odpowiadały II klasie czystości, z uwagi na związki fenolowe. Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do III klasy czystości z przewagą organizmów strefy a–mezosaprobowej). Stan sanitarny nie odpowiadał normatywom.

W ocenie ogólnej rzekę Skawę w okolicy Jordanowa zaliczono do wód pozaklasowych (non), z uwagi na fizykochemiczne i bakteriologiczne zanieczyszczenia. SKAWA powyŜej Suchej Beskidzkiej – 45,7 km

Według kryterium fizykochemicznego wody rzeki zakwalifikowano do II klasy czystości (z uwagi na wskaźniki: BZT–5, odczyn pH i mangan).

W poszczególnych rodzajach zanieczyszczeń, składających się na ocenę fizykoche-miczną, jakość wód rzeki była następująca:


59

� substancje organiczne występowały w wartościach II klasy czystości (o czym decydował wskaźnik BZT–5),

� substancje nieorganiczne oraz obciąŜenie rzeki zawiesiną odpowiadały normatywom I klasy czystości,

� substancje biogenne (związki azotu i fosforu) występowały na poziomie I klasy czystości

� substancje specyficzne odpowiadały równieŜ I klasie czystości.

Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do III klasy czystości z przewagą organizmów strefy a–mezosaprobowej). Stan sanitarny odpowiadał III klasie czystości.

POTOK STRYSZAWKA przy uj ściu do Skawy

Według kryterium fizykochemicznego – II klasy czystości, z uwagi na stęŜenia substancji organicznych, wyraŜonych wskaźnikiem BZT–5 i stęŜenia manganu. W maju 2000 roku wskaźnik pH nie odpowiadał normatywom. Ze względu na fakt, iŜ w skali roku więcej niŜ 50% pomiarów tego wskaźnika odpowiadało I klasie czystości – zdarzenie to potraktowano jako incydentalne. Pozostałe oznaczane wskaźniki chemiczne spełniają wymogi I klasy czystości.

Pod względem hydrobiologicznym wody potoku zaliczono do II klasy czystości, z przewagą organizmów strefy a– mezosaprobowej.

Według kryterium bakteriologicznego wody odpowiadają III klasie czystości. W ocenie ogólnej potok Stryszawkę przy ujściu do Skawy zaliczono do wód odpowiadających III klasie czystości.

POTOK PALECZKA przy uj ściu do Skawy

Wody nie odpowiadające normatywom (non) w zakresie zanieczyszczeń fizykochemicz-nych ze względu na zanieczyszczenia organiczne wyraŜone wskaźnikami: BZT-5, ChZT-Mn i ChZT-Cr. Zarówno azot azotynowy, jak i zanieczyszczenia specyficzne (chrom+3 i siarczki), występowały w ilościach ponadnormatywnych. Zawartość zawiesiny oraz azotu amonowego i fosforu ogólnego odpowiadała III klasie czystości. Pod względem hydrobiologicznym wody potoku zaliczono do III klasy czystości, z przewagą organizmów strefy a– mezosaprobowej. Pod względem bakteriologicznym potok prowadził wody nie odpowiadające normatywom.

W ocenie ogólnej potok Paleczka w okolicy Zembrzyc zaliczony został do wód poza-klasowych (non), z uwagi na fizykochemiczne i bakteriologiczne zanieczyszczenia.


60

Tabela 5-1

Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2000 roku

rzek

a

punk

t pom

iaro

wo–

kont

roln

y (p

pk.)

km b

iegu

rze

ki

subs

tanc

je

orga

nicz

ne

zaso

leni

e

zaw

iesi

ny

subs

tancj

e bi

ogen

ne

subs

tanc

je

spec

yfic

zne

ocen

a w

g kr

yter

iów

fiz

ykoc

hem

iczn

ych

stan

san

itarn

y

wsk

aźni

ki

hydr

obio

logi

czne

ocen

a og

ólna

Jordanów 71,1

II BZT–5

ChZT–Cr ChZT–Mn

I non

non NNO2

II

fenole non non III non

Skawa powyŜej Suchej Be-skidzkiej

45,7 II

BZT–5 I I I I II III III. III

Stryszawka ujście do Skawy

0,3 II

BZT–5 I I I I II III II non

Paleczka ujście do Skawy

0,1

non BZT–5

ChZT–Cr ChZT–Mn

I

III

non NNO2

non chrom

siarczki

non

non

III

non

*non – nie odpowiada normatywom

5.1.3. Stan czystości wód powierzchniowych w 2002 r. SKAWA w Jordanowie – 71,1 km

Według kryterium fizykochemicznego wody w tym punkcie pomiarowo–kontrolnym sklasyfikowano jako nieodpowiadające normatywom z uwagi na zawartość substancji biogennych. W grupach parametrów charakteryzujących określony rodzaj zanieczyszczeń jakość rzeki przedstawiała się następująco:

� substancje organiczne występowały w wartościach stęŜeń wymaganych dla I klasy czystości, nasycenie wód tlenem wynosiła 96,4 %,

� substancje nieorganiczne (tzw. zasolenie) odpowiadały normatywom I klasy czystości,

� obciąŜenie rzeki zawiesinami występowało w granicach normatywów dopuszczalnych dla II klasy czystości,

� substancje biogenne nie odpowiadały normatywom, ze względu na 4,5 krotne przekroczenie we wskaźniku azot azotynowy. StęŜenia w granicach normatywów II klasy odnotowano we wskaźnikach fosforany oraz fosfor ogólny,

� substancje specyficzne występowały na poziomie normatywów II klasy czystości, a wskaźnikiem decydującym były stęŜenia fenoli lotnych.

W wodach Skawy w rejonie Jordanowa na poziomie klasy czystości występuje mangan (tzw. naturalne wzbogacenie wód tym pierwiastkiem i uwarunkowane głownie budową geologiczną, wietrzeniem skal i migracją uruchamianego pierwiastka) oraz detergenty anionoaktywne.


61

Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do II klasy czystości z przewagą organizmów strefy β –mezosaprobowej).

Stan sanitarny wód odpowiadał normatywom III klasy czystości wód powierzchniowych. W ocenie ogólnej rzekę Skawę w okolicy Jordanowa zaliczono do wód pozaklasowych (non), z uwagi na biogenne zanieczyszczenia. SKAWA powyŜej Suchej Beskidzkiej – 45,7 km

Według kryterium fizykochemicznego wody rzeki zakwalifikowano do wód nie odpowiadających normatywom, z uwagi na wskaźniki azotynowy.

W poszczególnych rodzajach zanieczyszczeń jakość wód rzeki była następująca:

� substancje organiczne występowały w wartościach I klasy czystości,

� substancje nieorganiczne występowały w granicach I klasy czystości,

� obciąŜenie rzeki zawiesinami odpowiadało normatywom III klasy czystości,

� substancje biogenne (związki azotu azotynowego) występowały na poziomie ponadnormatywnym,

� substancje specyficzne odpowiadały I klasie czystości.

Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do II klasy czystości z przewagą organizmów strefy a–mezosaprobowej. Stan sanitarny odpowiadał III klasie czystości. W ocenie ogólnej rzekę Skawę powyŜej Suchej Beskidzkiej zaliczono do wód pozaklasowych, o czym zadecydowały biogenne zanieczyszczenia.

POTOK STRYSZAWKA przy uj ściu do Skawy

Według kryterium fizykochemicznego – II klasy czystości, z uwagi na obecność fenoli lotnych. StęŜenia pozostałych badanych wskaźników zanieczyszczenia nie przekraczały normatywów dla I kasy czystości. Pod względem hydrobiologicznym wody potoku zaliczono do II klasy czystości, z przewagą organizmów strefy a– mezosaprobowej.

Według kryterium bakteriologicznego wody odpowiadają III klasie czystości. W ocenie ogólnej potok Stryszawkę przy ujściu do Skawy zaliczono do wód odpowiadających III klasie czystości, ze względu na bakteriologiczne zanieczyszczenia.

POTOK PALECZKA przy uj ściu do Skawy

Wody nie odpowiadające normatywom (non) w zakresie zanieczyszczeń fizykoche-micznych ze względu na zanieczyszczenia organiczne wyraŜone wskaźnikami: BZT-5.

W grupach parametrów charakteryzujących określony rodzaj zanieczyszczeń jakość wód potoku przedstawiała się następująco:

� substancje organiczne występowały na poziomie ponadnormatywnym (BZT-5), a za-wartość substancji łatwo i trudno rozpuszczalnych charakteryzowanych wskaźnikami: CHZT-Mn oraz CHZT-Cr występowała w granicach stęŜeń III klasy czystości. Koncentracja tlenu rozpuszczonego odpowiadała II klasie czystości, nasycenie wód tlenem wynosiło 101,2 %,

� substancje nieorganiczne odpowiadaly normatywom I kalsy czystości,

� obciąŜenie rzeki zawiesinami występowało w granicach normatywów dopuszczalnych dla II kasy czystości,


62

� substancje biogenne odpowiadały normatywom III kasy czystości ze względu na 4,8 krotne przekroczenie we wskaźniku azot amonowy. StęŜenia w granicach normatywów II klasy odnotowano we wskaźnikach azot azotynowy oraz fosfor ogólny,

� substancje specyficzne występowały na poziomie normatywów III klasy czystości, a wskaźnikiem decydującym były stęŜenia siarczków. Fenole lotne występowały na poziomie III klasy czystości.

Pod względem hydrobiologicznym wody potoku zaliczono do II klasy czystości, z przewagą organizmów strefy β– mezosaprobowej. Pod względem bakteriologicznym potok prowadził wody nie odpowiadające normatywom.

W ocenie ogólnej potok Paleczka w okolicy Zembrzyc zaliczony został do wód poza-klasowych (non), z uwagi na fizykochemiczne i bakteriologiczne zanieczyszczenia.

Wody Skawy i Stryszawki nie wykazują cech eutrofizzacji, natomiast wody Paleczki są wodami wykazującymi eutrofizację ( z uwagi na azot ogólny).

Tabela 5-2

Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2002 roku

rzek

a

punk

t pom

iaro

wo–

kont

roln

y (p

pk.)

km b

iegu

rze

ki

subs

tanc

je

orga

nicz

ne

zaso

leni

e

zaw

iesi

ny

subs

tancj

e bi

ogen

ne

subs

tanc

je

spec

yfic

zne

ocen

a w

g kr

yter

iów

fiz

ykoc

hem

iczn

ych

stan

san

itarn

y

wsk

aźni

ki

hydr

obio

logi

czne

ocen

a og

ólna

Jordanów 71,1 I

I II

non NNO2

II

non non II

sest. non

Skawa powyŜej Suchej Be-skidzkiej

45,7 I

I II non NNO2

I non III II

sest. non


0,3 I

I I I II II III II

sest. III


0,1 non

BZT–5

I

II

III NNO2

III siarczki

non

non

II sest.

non

*non – nie odpowiada normatywom

Powiat suski leŜy poza strefą oddziaływania duŜego przemysłu. Nie ma teŜ zasolonych

wód kopalnianych, spływających do Małopolski ze Śląska. Głównym źródłem zanieczyszczenia wód (poza przypadkiem Zembrzyc) są ścieki komunalne. Analiza wyników badań wód powierzchniowych pokazuje, Ŝe rzeka Skawa i jej dopływy prowadzą wody o złej i bardzo złej jakości. Szczególnie zanieczyszczone są wody w okolicach Zembrzyc i Jorda-nowa.

W ciągu ostatnich lat poprawiła się nieco czystość wód w okolicach Suchej Beskidzkiej i Makowa Podhalańskiego. Wpływająca z Makowa do Suchej Skawa oraz wpływająca do Skawy Stryszawka, w roku 2000 i 2002 wykazywały mniejsze skaŜenie bakteriologiczne (poprawa oceny z „non” do III klasy czystości). Istnieje duŜa szansa by w niedługim czasie


63

potok Stryszawka został zaliczony do wód czystych. Dotychczasową poprawę uzyskano dzięki wybudowaniu w części miasta kanalizacji sanitarnej.

O końcowej ocenie jakości wód w rzekach przesądzają zazwyczaj zanieczyszczenia bakteriologiczne. Podstawą oceny stopnia zanieczyszczenia bakteriologicznego jest liczebnoś w wodach bakterii Coli typu kałowego. Najlepszym odzwierciedleniem zachodzących w wo-dzie zmian są zmiany wielkość wskaźników przekroczeń (tab.5-3).

Tabela 5-3

Wielkość przekroczeń normatywu w wodach Powiatu Suskiego

Wskaźnik przekroczenia* normatywu klasy I

Rzeka Punkt

pom.-kontr.

1999 r. 2000 r. 2001 r. 2002 r.

Jordanów 500 (non) 250 (non) 250 (non) 50 (III) Skawa

powyŜej Suchej Beskidzkiej

nie badano - 50 (III) 250 (non) 25 (III)


nie badano - 25 (III) 50 (III) 25 (III)


nie badano - 250 (non) 1250 (non) 125 (non)

* / wskaźnik przekroczenia normatywu (wielkość, która informuje ile razy stwierdzone w danym wskaźniku stęŜenie przekracza wartość dopuszczalną dla wymaganej klasy czystości)

Podsumowując, stwierdzić naleŜy, Ŝe w ukierunkowanym na rozwój turystyki, agroturystyki i rekreacji, powiecie suskim, nie moŜemy nie dostrzegać faktu złej i bardzo złej jakości naszych wód rzutujących w przyszłości na jakość wód zbiornika Świnna Poręba, a w szczególności odprowadzanych przez zakłady garbarskie z terenu Zembrzyc nieoczyszczonych ścieków przemysłowych zawierających wysoki ładunek zanieczyszczeń.

Wieliczka

KRAKÓW

Miechów

Olkusz

ChrzanówOswiecim

Wadowice

Sucha Beskidzka

Myslenice

Bochnia

Brzesko

Limanowa

Proszowice

Nowy Targ

Zakopane

Nowy Sacz

Tarnów

DabrowaTarnowska

Gorlice

LEGENDA

Klasy czystości wódIIIIIInon - (

)nie odpowiada

normatywom

57,1%

37,0%

5,9%

Mapka 5–2. Stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim

w 2000 roku według oceny ogólnej.


64

Wieliczka

KRAKÓW

Miechów

Olkusz

ChrzanówOswiecim

Wadowice

Sucha Beskidzka

Myslenice

Bochnia

Brzesko

Limanowa

Proszowice

Nowy Targ

Zakopane

Nowy Sacz

Tarnów

DabrowaTarnowska

Gorlice

LEGENDA

Klasy czystości wódIIIIII

Mapka 5–3. Planowany stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim

w 2015 roku.

5.2. Wody podziemne

Powszechność skaŜeń ujęć wód powierzchniowych w Polsce, zwłaszcza pod względem sanitarnym, powoduje, Ŝe wody podziemne są często jedynym moŜliwym do wykorzystania źródłem wody pitnej dobrej jakości.

Jednostki hydrogeologiczne tworzą uŜytkowe poziomy wód podziemnych tj. złoŜa wód podziemnych o dobrej jakości i przyjętych wartościach modułu zasobów regionalnych powyŜej 5 m3 /d / km2 oraz wydajności potencjalnej studni powyŜej 5 m3 / h. Najbardziej zasobne fragmenty jednostek hydrogeologicznych zostały zaliczone do głównych zbiorników wód podziemnych – GZWP, wydzielonych w ramach programu „Strategia ochrony głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce”. Są to zbiorniki spełniające następujące kryteria jakościowe i ilościowe: potencjalna wydajność studni powyŜej 70 m3 / h, wydajność ujęcia powyŜej 10 m3 / h.

Na terenie powiatu suskiego występują następujące główne zbiorniki wód podziemnych (tab. 5-4).

Tabela 5-4 Charakterystyka głównych zbiorników wód podziemnych

Pro

win

cja

hydr

o-

geol

ogic

zna

Reg

ion

Pas

mo

Nr

zbio

rnik

a

Naz

wa

zbio

rnik

a

Typ

ośr

odka

Wie

k sk

ał

Pow

. GZ

WP

/k

m2

/

Śre

dnia

głęb

okość

ujęć

Sza

cunk

owe

zaso

by

dysp

ozyc

yjn

Zbi

orni

ki w

ód

czw

arto

rzędo

-w

ych

444 Dolina

rz. Skawa

porowy Qp 36 8 16,5

Pro

win

cja

hy-d

roge

olog

czna

gó

rsko

-wyŜ

ynna

Mas

yw

k

arpa

cki

Zbi

orni

ki

wód

fli-

szow

ych

445

Zbiornik warstw Magura (Babia Góra)

Szczeli-nowo-porowy

rF

763

80

23,5


65

Q D - utwory czwartorzędu związane z dolinami rzek TrF – trzeciorzęd i kreda we fliszu

Wody podziemne są monitorowane przez Państwowy Instytut Geologiczny, co ma na

celu prowadzenie obserwacji stanu zwierciadła wód podziemnych oraz kontroli jakości wód pięter wodonośnych znajdujących się pod wpływem ognisk zanieczyszczeń. W tabeli 5-5 przedstawiono rozmieszczenie punktów naleŜących do sieci stacjonarnych obserwacji hydrogeologicznych (SOH) oraz monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych (M).

Tabela 5-5

Rozmieszczenie punktów monitoringu wód podziemnych

Miejscowość Obszar GZWP

Nr punktu monitoringu

Woda

UŜytkowanie terenu

Klasa Wód

Sucha B. 444 116 - M gruntowa grunty orne II Zawoja 445 117 - M gruntowa grunty orne I a

Jordanów 444 533 - M źródło grunty orne I b Zawoja 445 1723 SOH wgłębna lasy I b Zawoja 445 1724 SOH gruntowa lasy I a Zawoja 445 1728 SOH wgłębna lasy I b

Ze względu na to, Ŝe podobnie jak w latach poprzednich brak na terenie województwa

badań wód podziemnych prowadzonych w sieci regionalnej, które pozwalałaby na prowadzenie bieŜącej obserwacji stanu zasobów, jak i zmian jakości wód, ocenę jakości wód oparto o wyniki badań uzyskane w 2002 r. w sieci krajowej. Podstawą oceny jest klasyfikacja Państwowego Inspektoratu Ochrony Środowiska opracowana dla potrzeb monitoringu wód podziemnych.

Z przeprowadzonych badań wynika, Ŝe na terenie powiatu przewaŜają wody wysokiej jakości (klasa I a i I b) przy stosunkowo niskim udziale wód średniej klasy jakości (II klasa).

Poza oceną jakości wód dla potrzeb monitoringu, w oparciu o wyniki badań monitoringu z lat 1999 – 2002 przeprowadzono ocenę stopnia zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu ze źródeł rolniczych. Podstawą oceny stanowi Rozporządzenie Ministra Środowiska z 23 grudnia.2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wraŜliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093). Przeprowadzone badania wskazują, Ŝe na terenie powiatu nie stwierdza się zagroŜenia zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu ze źródeł rolniczych.


66

6. Woda do picia i na potrzeby gospodarcze Zapotrzebowanie na wodę pitną dla mieszkańców i na potrzeby gospodarki powiatu suskiego pokrywają wody podziemne i powierzchniowe. Niektóre ujęcia wykorzystują wody mieszane (podziemne i powierzchniowe) lub infiltracyjne ze zbiorników wód powierzch-niowych. Szacuje się, Ŝe ujmowane wody powierzchniowe zaopatrują w wodę pitną około 20 000 ludzi, wody mieszane wykorzystuje około 10 000 osób, najwięcej – około 50 000 – korzysta z wód podziemnych.

6.1. Podziemne źródła wody pitnej

Wody podziemne zasilające ujęcia wód pitnych na obszarze powiatu suskiego pochodzą głównie z utworów trzeciorzędowych i czwartorzędowych fliszu karpackiego. Utwory fliszowe zawierają wody gruntowe, których zwierciadło leŜy na róŜnych wysokościach: w pobliŜu dolin średnio na głębokości 1 – 3 m, bliŜej grzbietów 2 – 5 m.

Najbardziej wydajnymi warstwami wodonośnymi są Ŝwirowe utwory tarasów dolinnych. Zwierciadło wód gruntowych znajduje się w nich na głębokości 0,5 do 2 m. Ze względu na budowę geologiczną i płytkie zaleganie wód gruntowych studnie powiatu suskiego nie osiągają duŜych głębokości. Większość ujmowanych wód pochodzi z pierwszego poziomu wodonośnego, co zawsze niesie ryzyko zanieczyszczenia skaŜonymi wodami podskórnymi. Na degradację jakości szczególnie naraŜone są wody utworów czwartorzędowych występujące w dolinach rzek i kotlinach śródgórskich. Płytkie występowanie warstwy wodonośnej i dobra przepuszczalność aluwiów powodują lokalne skaŜenia bakteriologiczne i chemiczne. Głównymi ogniskami tych skaŜeń są: gospodarka komunalna i spływy powierzchniowe z obszarów rolniczych oraz zabudowy miejskiej i wiejskiej. Znacznie mniejsze naraŜenie na zanieczyszczenie wykazują wody w utworach kredowych i trzeciorzędowych fliszu, poniewaŜ zalegają stosunkowo głęboko.

Zasilanie wód wgłębnych jest raczej słabe. Spowodowane to jest szeroko rozwiniętą obfitą zwietrzeliną i przekładaniem słabo przepuszczalnymi utworami łupkowymi przeszkadzającymi w przenikaniu wód z warstwy do warstwy. Ujmowanie wód z głębokich poziomów wodonośnych jest więc nie tylko trudne, ale i bardzo kosztowne. W powiecie suskim studni głębinowych jest niewiele i w większości stanowią własność prywatną. Mieszkańcy powiatu nie decydują się na budowę studni głębinowych, najczęściej z przyczyn ekonomicznych. W związku z okresem suchym w latach 2002 - 2003 wzrosła liczba odwiercanych studni głębinowych korzystających z trzeciorzędowego poziomu wodonośnego (średnia głębokość studni 30 m). W latach 2000 - 2003 r. zatwierdzono następującą ilość projektów prac geologicznych na wykonanie studni (tab. 6-1)

Tabela 6-1 Ilość zatwierdzonej dokumentacji geologicznej w poszczególnych latach

Rok Ilość zatwierdzonej dokumentacji geologicznej [szt.]

Zapotrzebowanie na wodę [m 3 / d ]

2000 - - 2001 9 20 2002 5 159 2003 25 390


67

6.2. Powierzchniowe źródła wody pitnej Wodociągi sieciowe i niektóre lokalne wykorzystują bezpośrednio lub infiltracyjnie wody rzek i górskich potoków płynących przez obszar powiatu. Wody powierzchniowe ujmowane do celów konsumpcyjnych powinny – w myśl Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 5 listopada 1991 roku – posiadać I klasę czystości. W powiecie suskim tylko nieliczne górskie potoki spełniają te wymogi. Od grudnia 2002 r. ocenę jakości wód przeprowadza się pod kątem wymagań jakim powinny odpo-wiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27 listopada 2002 r. Wodociągi sieciowe ujmują do celów pitnych wody z 12 zbiorników powierzchniowych.

Tabela 6-2 Porównanie jakości wód z rejonów ujęć wody pitnej w 2001 i 2003 r.

Ocena jakości wody Wodociąg Rzeka / potok

2001 r. 2003 r. Bystra Centrum potok Wydrzyna I klasa czystości A 2 Bystra Mostów potok Mostów II klasa czystości zmienna jakość ;A1, A2, z

przewagą A1 Fabryka Osłonek

w Białce potok Skawica III klasa i poza nią zmienna jakość: A2, A3, z

przewagą A3 Jordanów rzeka Skawie III klasa i poza nią A 2

Sidzina – Flaków potok Flaków I klasa zmienna jakość ;A1, A2, z przewagą A1

Stryszawa Siwcówka

potok Siwcówka II klasa A 2

Stryszawa Czerna potok Czerna II klasa zmienna jakość:A1,A2,A3 oraz poza A3 z przewagą

A3 i poza nią Sucha Beskidzka potok Stryszawka III klasa i poza nią zmienna jakość: A1,A2,A3

z przewagą A2 Targoszów

w Krzeszowie potok Targoszów II klasa A2

Zawoja Centrum potok Jastrzębiec I klasa A2 Zawoja CzatoŜa potok Jałowiec II klasa zmienna jakość:A1, A2 z

przewagą A1 Zembrzyce potok Paleczka III klasa i poza nią zmienna jakość: A2, A3, z

przewagą A3

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27.listopada 2002 r. wody zostały podzielone na następujące kategorie:

� wody odpowiadające kategorii A1 tj. wymagające prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji i dezynfekcji

� wody odpowiadające kategorii A2 tj. wymagające typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji i dezynfekcji – chlorowanie końcowe,

� wody odpowiadające kategorii A3 tj. wymagające wysokosprawnego uzdatniania fizycznego


68

i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji – ozonowanie, chlorowanie końcowe

W 2003 roku z rejonu ujęć wody pitnej pobrano 51 prób wody powierzchniowej,

z czego 10 wykazywało parametry określone dla A 1, 29 prób klasyfikowało się w A2, 7 prób mieściło się w A3, pozostałe 5 poza klasyfikacją.

Część małych wodociągów lokalnych lub indywidualnych odbiorców równieŜ wykorzystuje do celów pitnych i gospodarczych wody okolicznych potoczków i małych cieków wodnych.

Wody powierzchniowe będące odkrytymi zbiornikami wód w znacznie większym stopniu naraŜone są na róŜnego rodzaju zanieczyszczenia biologiczne, chemiczne, radioaktywne. Największe strefy zanieczyszczeń wód występują w obszarach zabudowanych. Najistotniejsze źródła zanieczyszczeń to gospodarka komunalna i - w mniejszym stopniu - działalność hodowlana w nielicznych juŜ aktywnie działających gospodarstwach rolniczych. Bardzo często obserwuje się tzw. „dzikie odpływy”, odprowadzające ścieki i inne nieczystości wprost do gruntu lub do wód powierzchniowych, zarówno z prywatnych gospodarstw domowych jak i z miejscowych zakładów spoŜywczych i rzemieślniczych. Ścieki bytowe i hodowlane dostarczają do wód i gleby ogromny ładunek zanieczyszczeń biologicznych. Są one – zarówno poprzez spływ powierzchniowy, jak i poprzez wody podskórne – przenoszone w rejony ujęć wody pitnej. Zanieczyszczenia bakteriologiczne wód są dominującym problemem na omawianym obszarze. Szczególnie wody powierzchniowe, przed wykorzystaniem ich do picia i na potrzeby gospodarcze wymagają intensywnych zabiegów oczyszczających i uzdatniających.

6.3. Uzdatnianie wody

Uzdatnianie wody polega na usunięciu z niej zanieczyszczeń fizycznych, chemicznych i biologicznych. Zabiegi uzdatniające przeprowadza się w stacjach uzdatniania wody. Pełny proces obejmuje:

� oddzielanie większych zanieczyszczeń mechanicznych poprzez kraty i sita, � usuwanie mniejszych zanieczyszczeń, glonów, drobnych organizmów wodnych, a takŜe

częściowo drobnoustrojów – na piaskownikach, � napowietrzanie – w celu usunięcia gazów i lotnych związków organicznych, � koagulację – strącającą drobne zawiesiny i ciała koloidalne oraz inne substancje np. jony

metali cięŜkich, pestycydy, węglowodory aromatyczne, bakterie i inne, � filtrację – na filtrach powolnych lub pospiesznych – w celu eliminacji zawiesin

pozostałych po strąceniu i zanieczyszczeń o średnicy cząstek powyŜej 0,1 µm, � strącanie lub wychwytywanie w zaleŜności od potrzeb – związków niekorzystnie

wpływających na jakość wody np. azotany, Ŝelazo, mangan itp. � dezynfekcję – mająca na celu niszczenie drobnoustrojów obecnych w wodzie i zabezpie-

czenie dobrej jakości wody w sieci wodociągowej. Czynnikami wykorzystywanymi do dezynfekcji są: chlor, chloraminy, dwutlenek chloru, promieniowanie UV, ozon.

Najczęściej stosowanym środkiem dezynfekcyjnym jest chlor. DuŜe dawki chloru są jednak szkodliwe dla organizmu człowieka, a takŜe dla zwierząt, ryb i innych organizmów wodnych. Ponadto stwierdzone zostało niebezpieczeństwo powstawania substancji ubocznych. W wyniku rekcji chloru z obecnymi w wodzie związkami organicznymi, substancjami humusowymi, fenolem, węglowodorami, mogą powstawać chlorowane związki


69

organiczne o działaniu kancerogennym, mutagennym, mogące powodować zmiany patologiczne krwi, methemoglobinę, uszkodzenie nerek, hypotermię. Do związków tych naleŜą np. trihalometany (THM–y) lub pochodne chlorowe wielkocząsteczkowych związków organicznych. Dlatego przed procesem dezynfekcji woda powinna być dobrze oczyszczona z zanieczyszczeń chemicznych. NaleŜy przestrzegać dopuszczalnego stęŜenia chloru w wodzie do picia, które wynosi 0,2 mg/dm3 Cl2. Coraz częściej teŜ zaczyna się stosować alternatywne czynniki dezynfekujące. Miejski Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Suchej Beskidzkiej do uzdatniania wody w wodociągu od maja 2003 r. stosuje zamiast podchlorynu sodu stosuje dwutlenek chloru, a Zakład Komunalny w Jordanowie zamiast chloru stosuje od sierpnia 2003 r. promienie UV.

W powiecie suskim nie wszystkie wodociągi sieciowe posiadają stacje uzdatniania wody. Tylko kilka przeprowadza pełny cykl uzdatniania. W pozostałych wodociągach uzdatnianie sprowadza się do zabiegów oczyszczających wodę z zanieczyszczeń mechanicznych i stałej lub okresowej dezynfekcji wody – głównie podchlorynem sodu lub lampami UV.

6.4. Zbiorowe zaopatrzenie ludności w wodę pitną

Wody naturalne (podziemne i powierzchniowe) ujmowane do celów pitnych dostarczane są do konsumentów za pośrednictwem duŜych wodociągów sieciowych (publicznych i zakładowych), mniejszych wodociągów o zasięgu lokalnym lub zasilających obiekty uŜyteczności publicznej oraz studni publicznych. Ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę pitną korzysta około 2/3 ludności powiatu. Pozostali mieszkańcy czerpią wodę z indywidualnych studni przydomowych. Większość mieszkańców – około 70% uŜytkuje wody podziemne, pozostałe 30% ludności zaopatrywana jest w wodę z ujęć powierzchniowych.

6.4.1. Wodociągi sieciowe publiczne i zakładowe

W powiecie suskim funkcjonują 22 wodociągi publiczne: 6 miejskich i 16 wiejskich. Wodociągi dostarczają wodę dla około 27 tys. konsumentów. Liczba ta zwiększa się w obiektach uŜyteczności publicznej, szczególnie w okresach o zwiększonym ruchu turystycznym. Łączna długość sieci wodociągowej wynosi ok. 173 km. Ilość wody produkowanej przez wodociągi sieciowe w ciągu roku sięga blisko 1749 000 m3, tj. 4791,8 m3 na dobę (tab. 6–1).

W większości wodociągi sieciowe ujmują wody powierzchniowe – ponad 63%, wody podziemne – 31,5%. Z wód mieszanych (podziemnych i powierzchniowych) korzystają 3 wodociągi. Właścicielami wodociągów publicznych są zakłady wodociągowe i komunalne, urzędy gmin oraz spółki wodne.

Wodociągi publiczne, ze względu na zasięg i liczbę obsługiwanych konsumentów, pozostają pod stałym nadzorem sanitarnym i laboratoryjnym słuŜb inspekcji sanitarnej. Ponadto kontrolę laboratoryjną wody przesyłanej do sieci prowadzą niektóre zakłady wodociągowe: w Suchej Beskidzkiej, w Makowie Podhalańskim i Jordanowie.


70

Tabela 6-3

Charakterystyka wodociągów publicznych funkcjonujących w powiecie suskim

L.p. Nazwa

wodociągu Rodzaj wody

zasilającej wodociąg

Długość sieci wodociągowej

w km

Produkcja wody

w m3/rok

Liczba obsługiwanej

ludności

1 Sucha Beskidzka powierzchniowa potok Stryszawka

51,8 704 450 6 800

2 Jordanów Centrum

powierzchniowa rzeka Skawa

31,6 255 500 4 000

3 Jordanów Przykrzec

mieszane: potok i źródła 3,2 36 500 320

4 Maków Podhalański I

podziemne 2,2 50 005 1 000

5 Maków Podhalański II

infiltracyjne rzeka Skawa

5,9 101 470 3 000

6 Maków Podhalański ul. Źródlana

podziemne 3,8 87.000 2000

7 Zawoja Centrum powierzchniowa potok Jastrzębiec

5,4 30 660 1 000

8 Zawoja CzatoŜa powierzchniowa potok Jałowiec

9,3 105 010 600

9 Bystra Centrum powierzchniowa potok Wydrzyna

13,0 38 448 500

10 Bystra Mostów powierzchniowa potok Mostów

9,6 46 280 1 200

11 Sidzina Bińkówka

podziemna 2,8 43 800 300

12 Sidzina Flaków powierzchniowa potok Flaków

11,5 70 956 1 000

13 Stryszawa Siwcówka

powierzchniowa potok Siwcówka

12,0 12 045 500

14 Stryszawa Kotliki

powierzchniowa potok Czerna

12,0 79 570 2 100

15 Targoszów–Krzeszów

powierzchniowa potok Targoszów

24,0 29 893 820

16 Grzechynia podziemne 1,3 7 300 300 17 Tarnawa Dolna podziemne 7,0 20 017 420

18 Zembrzyce mieszane: źródło i potok Paleczka

19,6 70 080 1 750

19 Budzów podziemne: studnia głębinowa

0,7 17 520 500

20 Naprawa podziemne 3,7 7 300 250 21 Łętownia podziemne 5,0 21 900 300

22 Wysoka podziemne 11 240 134


71

Systematyczne badania laboratoryjne wody z wodociągów publicznych prowadzone przez Państwową Powiatową Stację Sanitarno–Epidemiologiczną w Suchej Beskidzkiej, wykazują pogarszanie się jakości wody w tych ujęciach (wykresy 6–1,2,).

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

wodociągi publiczne wodociągi lokalne studnie indywidualne

1999 2000 2001

Wykres 6-1. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w powiecie w latach 1999 – 2001 r.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Suc

haB

esk

idzk

a

Jord

anó

w -

m

iast

o

Ma

ków

Pod

halań

ski

Bys

tra

- S

idzi

na

Bud

zów

Jord

anó

w -

gmin

a

Str

ysza

wa

Za

woj

a

Ze

mbr

zyce

1999 2000 2001

Wykres 6–2. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w wodociągach publicznych

miast i gmin powiatu suskiego w latach 1999 – 2001

Wszystkie zdyskwalifikowane próby wykazały zanieczyszczenia bakteriologiczne.

Najczęściej sytuacja ta ma miejsce w ujęciach, w których brak jest stacji uzdatniania wody i nie prowadzi się stałego odkaŜania wody. Największy stopień zakwestionowania wody pitnej posiadają ujęcia zlokalizowane w gminach: Budzów, Bystra–Sidzina, Jordanów oraz w mieście Jordanów. W niektórych ujęciach zaobserwowany w roku 2001 wzrost zanieczyszczenia wody spowodowany był powodzią, jaka wystąpiła w powiecie suskim w lipcu 2001 roku (wykres 6–2). Gwałtowne spływy powierzchniowe i odpływy wód podskórnych zawierające zwykle znaczne ilości łatwo fermentujących substancji organicznych oraz


72

bakterii, pasoŜytów, ich larw i jaj, wypłukiwanych z powierzchni gruntu oraz z gleby, spowodowały zanieczyszczanie zbiorników wody pitnej.

Na obszarze powiatu suskiego funkcjonują 2 wodociągi zakładowe: w Fabryce Osłonek Białkowych w Białce, dostarczający wodę na potrzeby zakładu i mieszkańców bloku przyza-kładowego oraz przy Zakładzie Długoterminowej Opieki Medycznej w Makowie Podha-lańskim. Woda badana w tych obiektach nie wykazała nieodpowiedniej jakości zdrowotnej.

Na terenie miast i gmin powiatu suskiego istnieją równieŜ studnie publiczne – ogólno-dostępne. W ewidencji słuŜb sanitarnych istnieje 8 studni: 4 w mieście (na terenie Jordanowa) i 4 wiejskie. W roku 2001 kwestionowano dwukrotnie jakość wody w tych obiektach. Stwierdzono przekroczenie wskaźników bakteriologicznych i fizykochemicznych.

6.4.2. Wodociągi lokalne

Wodociągi lokalne posiadają mniejszy zasięg i liczbę obsługiwanych odbiorców z jednego ujęcia w porównaniu z wodociągami publicznymi. Zazwyczaj zaopatrują w wodę kilka – kilkadziesiąt gospodarstw domowych lub działają na potrzeby obiektów uŜyteczności publicznej, ośrodków wypoczynkowych, obiektów szkolnych, słuŜby zdrowia itp.

Szacuje się, Ŝe w powiecie suskim z tej formy zaopatrzenia w wodę korzysta prawie 25 tys. mieszkańców, co stanowi ok. 31% ogółu ludności powiatu. W większości wodociągi lokalne funkcjonują na terenach wiejskich. W głównej mierze opierają się na wodach podziemnych. Niektóre dosilane są wodą z okolicznych potoków i strumieni. Systemy uzdatniania wody są tu rzadko wprowadzane. Tylko nieliczne – z nadzorowanych przez inspekcję sanitarną ujęć lokalnych – posiadają urządzenia do stałego uzdatniania wody. Pod nadzorem sanitarnym znajduje się ok. 90 wodociągów lokalnych. Z badań wykonywanych przez Państwową Powiatową Stację Sanitarno–Epidemiologiczną w Suchej Beskidzkiej wynika, Ŝe stopień kwestionowania wody z tego rodzaju ujęć w przeciągu ostatnich trzech lat utrzymuje się na poziomie 30 – 35%. Oznacza to, Ŝe blisko 1/3 nadzorowanych ujęć produkuje wodę o niewłaściwej jakości zdrowotnej. Główną przyczyną tego stanu jest wzrost stopnia zanieczyszczenia bakteriologicznego. Zanieczyszczenia fizykochemiczne są tu stwierdzane sporadycznie – najczęściej jest to pogorszenie właściwości organoleptycznych (barwy, mętności) i podwyŜszenie lub przekroczenie dopuszczalnych stęŜeń związków azotowych (amoniaku, azotynów, azotanów). Stopień zakwestionowania prób wody w poszczególnych gminach powiatu przedstawia wykres 6–3. Najgorszą jakość wody wykazują wodociągi zlokalizowane w gminach Budzów i Zembrzyce.

0

10

20

30

40

50

60

70

warto ść w procentach

Sucha Beskidzka Jordanów - miasto Maków

Podhalańsk i

Bystra - Sidz ina Budzów Jordanów - gmina Stryszawa Zawoja Zembrzyce

1999 2000 2001

Wykres 6-3. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w ujęciach lokalnych miast i gmin

powiatu suskiego w latach 1999 - 2001


73

6.4.3. Studnie przydomowe

Studnie indywidualne stanowią podstawę zaopatrzenia w wodę pitną blisko 30 tys. miesz-kańców, tj. około 37% ludności. Zdecydowana większość studni znajduje się na terenach wiejskich powiatu suskiego. Studnie przydomowe na omawianym obszarze, to przede wszystkim studnie kopane ujmujące płytkie wody gruntowe. Głębokość studni wynosi od 2 m do maksymalnie 10 m. Najczęściej posiadają głębokość 3 – 6 m. Studni głębinowych jest niewiele.

Studnie przydomowe nie są objęte stałym nadzorem sanitarnym, w związku z czym badania jakości wody przeprowadza się tylko na zlecenie przez osoby prywatne lub w przypadku stwierdzenia choroby zakaźnej. Prowadzone w tych obiektach badania wody nie przedstawiają się optymistycznie. Odsetek kwestionowanej wody w studniach przydomowych jest duŜy i co roku utrzymuje się na wysokim poziomie (wykres 6–1) – około trzykrotnie większym niŜ w ujęciach publicznych i ponad dwukrotnie wyŜszym niŜ w ujęciach lokalnych. W okresie powodziowym ilość badanych wód studziennych znacznie się zwiększyła w stosunku do ilości badań wykonywanych w warunkach normalnych. Wszystkie zdyskwalifikowane wody studzienne posiadały niewłaściwą jakość bakteriologiczną. Wody skaŜone były bakteriami coli i coli typu kałowego, paciorkowcami kałowymi oraz innymi drobnoustrojami bytującymi w środowisku wodnym lub znajdującymi się w niej w nadmiernych ilościach przypadkowo.

Pod względem fizykochemicznym kwestionowano niewielką ilość próbek wody (6% ogółu kwestionowanych) – głównie za przekroczenie wskaźników fizycznych (mętności, barwy) i dopuszczalnych stęŜeń związków azotowych (azotanów, amoniaku).

6.5. Ocena zdrowotnej jakości wody przeznaczonej do picia

Oceny zdrowotnej jakości wody do picia i wody przeznaczonej na potrzeby gospodarcze dokonuje się w oparciu o obowiązujące przepisy sanitarne. O przydatności wody do celów pitnych i gospodarczych decydują wskaźniki jakości wody. NaleŜą do nich:

� wskaźniki organoleptyczne: zapach, smak, barwa, mętność, zawiesiny,

� wskaźniki fizykochemiczne: wśród nich wyróŜnia się wskaźniki określające właściwości wody lub zawarte w niej substancje (np. odczyn, twardość, aniony chlorkowe, związki Ŝelaza, manganu) oraz wskaźniki wykazujące substancje niekorzystne i szkodliwie wpływające na zdrowie konsumentów (np. związki azotowe, pestycydy, metale cięŜkie, detergenty, WWA i inne),

� wskaźniki bakteriologiczne stwierdzające w wodzie obecność bakterii chorobotwórczych (np. pałeczki coli i coli typu fekalnego, paciorkowce kałowe, ogólna ilość drobnoustrojów).

W wodzie do picia, w zaleŜności od potrzeb i częstotliwości badań ujęcia lub podejrzeń o zanieczyszczenie, przeprowadza się analizę laboratoryjną podstawową (tzw. sanitarną) lub rozszerzoną.

6.6. Jakość wody pitnej w powiecie suskim


74

Badania laboratoryjne prowadzone na terenie powiatu suskiego w przeciągu ostatnich

kilku lat, wskazują na tendencję do pogarszania się jakości sanitarnej wody pitnej.

Najmniejszy stopień zanieczyszczenia posiada woda w ujęciach publicznych (wykres 6–1). Związane jest to ze stałym nadzorem sanitarnym i laboratoryjnym tych ujęć oraz z zastoso-waniem systemów uzdatniania wody. Pomimo ogólnie obserwowanego wzrostu ilości kwestionowanych prób w wodociągach publicznych (wykres 6–1), w ostatnim roku daje się równocześnie zauwaŜyć nieznaczny spadek kwestionowania wody w niektórych ujęciach publicznych (wykres 6–2). DuŜy odsetek kwestionowania dotyczy ujęć, w których nie dezynfekuje się wody lub przeprowadza się ją okresowo. Ma to miejsce na terenie gmin: Budzów, Bystra–Sidzina, Jordanów, Stryszawa oraz w mieście Jordanów.

Sytuacja ta dotyczy takŜe wodociągów lokalnych. RównieŜ w warunkach normalnych obserwuje się w tych wodociągach większy poziom zanieczyszczenia wody w stosunku do ujęć publicznych (wykresy 6–1, 2, 3). Badania wody w nadzorowanych ujęciach lokalnych przeprowadza się 1 – 2 razy w roku. Tylko nieliczne wodociągi stosują stałą dezynfekcję wody.

Największy stopień zakwestionowania wykazują wody studzienne. Zarówno w studniach, jak i w pozostałych urządzeniach wodnych, wodę dyskwalifikuje się głównie za jakość bakteriologiczną. Zanieczyszczenia te naleŜą do bardzo niebezpiecznych ze zdrowotnego punktu widzenia. Zawierają bowiem zarazki wielu chorób – takŜe zakaźnych – bakteryjnych, wirusowych, pasoŜytniczych. Przekroczenia wskaźników fizykochemicznych występują rzadko. Ich wzrost bardzo często związany jest z nasileniem opadów deszczu. Następuje wówczas podwyŜszenie niemal wszystkich oznaczanych parametrów.

Rodzaj zanieczyszczeń i stopień skaŜenia środowiska w duŜej mierze odzwierciedla się w składzie chemicznym i bakteriologicznym wód naturalnych będących źródłem wody pitnej. Skład jakościowy wody i stopień jej zanieczyszczenia nie jest obojętny dla zdrowia konsu-mentów. SpoŜywanie zanieczyszczonej wody stanowi zagroŜenie zdrowotne i epidemio-logiczne dla ludzi i zwierząt.

Na stan wód wpływają takŜe zmieniające się warunki klimatyczno–atmosferyczne, zwłaszcza zaś pojawiające się w ostatnich latach i powodujące stany powodziowe obfite opady deszczu w okresach letnich, występujące na zmianę z długotrwałymi okresami bezdeszczowymi. Powstające wysokie stany wód, obfite spływy powierzchniowe z terenów zabudowy wiejskiej i miejskiej, powodują zalanie oraz zamulenie urządzeń wodnych i sieci wodociągowej, a w efekcie zanieczyszczenie wody pitnej. W ostatnich 10 latach rejon powiatu suskiego kilkakrotnie był dotknięty klęską powodzi. Największe spustoszenia poczyniła powódź w 2001 roku oraz w roku 1997. Uległo zniszczeniu wiele ujęć wodnych, studni i zbiorników wody pitnej. Mieszkańcy niektórych gmin zostali całkowicie pozbawieni dostępu do wody pitnej.

Coraz większym problemem występującym niemal w kaŜdej miejscowości jest deficyt wody i wysychanie studni. Brak wody dotyka czasem całe osiedla lub znaczną część miejscowości.

Występujące na przemian zarówno okresy suszy jak i obfitych opadów powodują braki w zaopatrzeniu ludności w wodę pitną w dostatecznej ilości i o odpowiedniej jakości. Koniecznym w tej sytuacji wydaje się utworzenie alternatywnych źródeł zaopatrzenia w wodę. Najlepszym rozwiązaniem byłaby budowa studni głębinowych – najbardziej „pewnych” pod względem sanitarnym.


75

Istotną sprawą jest dbałość o stan środowiska, likwidowanie źródeł zanieczyszczenia wód, właściwe prowadzenie gospodarki wodnościekowej oraz zastosowanie systemów uzdatniania wody.

6.7. Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę W listopadzie 2000 r. Zarząd Powiatu Suskiego podjął uchwałę o realizacji programu

„Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę pitną mieszkańców Powiatu Suskiego”. Celem programu było określenie stanu sanitarnego ujęć wody pitnej o znaczeniu lokalnym we wszystkich gminach powiatu, jak teŜ poznanie uwarunkowań mających wpływ na pogarszanie się jakości wody i wskazanie ujęć wody wykazującej najlepsze parametry, które moŜna byłoby wykorzystać jako ujęcia alternatywne w okresach zagroŜeń.

Na podstawie przeprowadzonych badań wytypowano następujące obiekty mogące pełnić funkcje ujęć alternatywnych (tab.6-4).

Tabela 6-4 Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę

Miasto / Gmina

Rodzaj ujęcia POŁOśENIE WYDAJNO ŚĆ

/m3/doba/ Budzów źródło

źródło źródło

Zespół Szkół w Jachówce Szkoła Podstawowa w Zachełmnej

OSP Bieńkówka

24,5 2,4 10

Bystra-Sidzina

źródło studnia

Rola Zagrody Szkoła Podstawowa w Sidzinie

20 3

Jordanów miasto

studnia głębinowa

Liceum ogólnokształcące

48

Jordanów studnia kopana studnia głębinowa

źródło

Osielec Szkoła Podstawowa w Wysokiej

Szkoła Podstawowa w Toporzysku

6 24 8

Maków Podhalański

studnia wiercona źródło

studnia wiercona źródło

Zespół Szkół w Juszczynie Białka Kamienna Góra

na terenie firmy Głuc – Pol Zakład Długoterminowej Opieki

Medycznej

28,8 29

21,6

Stryszawa studnia głębinowa Szkoła Podstawowa w Lachowicach 36 Sucha

Beskidzka źródło Hyrby PodksięŜe 15

Zawoja źródło studnia głębinowa

Zawoja Widły Spółka wodna Szkoła Podstawowa w Zawoi

Wilcznej

140 72

Zembrzyce źródło Marcówka 174

Aby powyŜsze obiekty mogły stanowić zapasowe źródła wody pitnej w sytuacjach specjalnych konieczne będzie ich zamknięcie przed osobami niepowołanymi, właściwe oznakowanie, zabezpieczenie przed skaŜeniami, wyznaczenie strefy ochronnej, zapewnienie dojazdu dla beczkowozów, bądź wyznaczenie punktów czerpalnych oraz monitorowanie ujęcia.


76

7. Gospodarka wodno-ściekowa Zła jakość wód powierzchniowych w powiecie suskim jest efektem utrzymujących się nadal zaniedbań w rozbudowie sieci kanalizacyjnej. Zdecydowanie największa ilość wytwarzanych ścieków komunalnych odprowadzana jest bezpośrednio do wód powierzchniowych, bądź do gleby, skąd infiltruje do wód powierzchniowych lub do wód podziemnych. Tylko 15,2 % mieszkańców powiatu suskiego obsługiwanych jest przez lokalne oczyszczalnie ścieków. W województwie małopolskim wskaźnik ten kształtuje się na poziomie 41,6 % (stan 2002 r.) Wg danych uzyskanych z gmin (ankiety X/XII 2003 r.) z sieci kanalizacji sanitarnej korzystają mieszkańcy miast: Sucha Beskidzka (45 %), Maków Podhalański (11 %), Jordanów (9 %) oraz gmin Stryszawa (4 %), Zawoja (1%), Budzów (0,01 %).

W porównaniu z innymi powiatami, powiat suski nie posiada odpowiednio długiej sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej. Stosunek długości sieci wodociągowej do kanalizacyjnej na terenie województwa przedstawia tabela 7-1

Tabela 7-1

Stosunek długości kanalizacji sanitarnej do długości sieci wodociągowej w powiatach województwa małopolskiego

Wyszczególnienie Długość sieci A wodociągowej

rozdzielczej[km] Długość sieci B

kanalizacyjnej [km] B/Ax 100%

w 1999r Województwo 13674,7 3830,1 28,0 Miasta na prawach powiatu: 1392,7 1218,5 87,5

Kraków 1016,0 903,4 88,9 Nowy Sącz 123,3 130,8 106,0 Tarnów 253,4 184,3 72,7

Powiaty: 12282,0 2601,6 21,2 Bocheński 428,6 113,5 26,5 Brzeski 377,7 48,5 12,8 Chrzanowski 698,9 200,0 28,6 Dąbrowski 773,1 49,3 6,4 Gorlicki 177,2 150,9 85,2 Krakowski 2046,8 200,8 9,8 Limanowski 304,2 120,3 39,5 Miechowski 801,2 33,1 4,1 Myślenicki 522,7 105,8 20,2 Nowosądecki 423,3 178,5 42,4 Nowotarski 577,5 360,1 62,3 Olkuski 742,7 96,6 13,0 Oświęcimski 828,6 186,0 22,4 Proszowicki 614,0 35,3 5,8 Suski 163,2 45,5 27,9 Tarnowski 857,9 191,6 22,3 Tatrzański 244,4 161,9 66,2 Wadowicki 893,4 221,4 24,8 Wielicki 806,6 109,5 13,6


77

Powiat posiada najkrótszą w województwie małopolskim sieć wodociągową oraz najkrótszą po powiatach: proszowickim i miechowskim, kanalizację sanitarną. Oznacza to w praktyce, Ŝe większość ścieków gromadzona jest w tak zwanych zbiornikach wybieralnych, z których wypuszczane są do wód powierzchniowych lub infiltrują do wód gruntowych. Zanieczyszczone ściekami wody gruntowe stanowią główne źródło zaopatrzenia w wodę pitną. Ma to szczególne znaczenie w gminach wiejskich, gdzie sieć wodociągów publicznych jest znikoma a miejscowa ludność spoŜywa wodę o niewłaściwej jakości zdrowotnej.

Gmina Zembrzyce, ze względu na jakość i ilość odprowadzanych ścieków znalazła się na małopolskiej liście zakładów uciąŜliwych dla środowiska. Do systemu rowów i kanałów przebiegających przez Zembrzyce odprowadzane są ścieki z gospodarstw domowych mieszkańców w tym takŜe z zakładów produkcyjnych (przede wszystkim z garbarni) Skawy. Zgodnie z opinią Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie z 21.10.1999 r. z Zembrzyc odprowadzane są ładunki zanieczyszczeń około 10-krotnie wyŜsze niŜ miasta Sucha i Maków razem odprowadzają, w tym wysokie ładunki chromu trójwartościowego. Wyniki badań ścieków pobranych 06.06.2001 r. na wylotach do Skawy i Paleczki przedstawiają się następująco (tab. 7-2)

Tabela 7-2

Wyniki badań ścieków wypływających z Zembrzyc

Badany wskaźnik Wylot

ścieków do Paleczki

Wielkość przekroczeń

/ razy /*

Wylot ścieków

do Skawy

Wielkość przekroczeń

/ razy *

BZT 5 mg O2 / l 4816,3 4786 240,3 210

CHZT – Cr mg O2 / l 3909,2 3759 869,8 719

Chrom ogólny mg Cr / l 25,71 25 1,76 1

Azot amonowy mg N NH4 / l 98,0 92 53,2 47

Substancje rozpuszczone mg / l 8632 6632 2963 963

Zawiesina ogólna mg / l 2008 1958 30 -

* obliczone na podstawie Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 5 listopada 1991 roku w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi.

Zrzut ścieków w Zembrzycach powoduje pogorszenie własności organoleptycznych (smaku i zapachu) wody uzdatnionej na ujęciu wody w Wadowicach, z którego korzysta Miasto Wadowice i Kalwaria Zebrzydowska. Gmina Zembrzyce ma naliczone tzw. dodatkowe opłaty (przed nowelizacją ustawy o ochronie środowiska nazywały się karami) za korzystanie z wód bez pozwolenia i zanieczyszczanie. Ich egzekwowanie zostało jednak zawieszone w związku z deklaracjami budowy oczyszczalni i kanalizacji. Jeśli projektowany obiekt powstanie, to zostaną one całkowicie umorzone.

Na terenie powiatu suskiego istnieje 8 oczyszczalni ścieków, których charakterystykę przedstawia tabela 7-3.


78

Tabela 7-3

Charakterystyka oczyszczalni na terenie powiatu

Miejscowość Odbiornik Zlewnia Q proj.

/m3 / d/ Q rzecz. /m3 / d/

Typ

Budzów Paleczka Skawa 16 mechaniczno - biologiczna

Jordanów Skawa Skawa 400 184 mechaniczno - biologiczna

Maków Podhalański Skawa Skawa 290 149 mechaniczna

Sucha Beskidzka Skawa Skawa 4000 2094 mechaniczno - biologiczna

Stryszawa p. Stryszawka Skawa 44 35 mechaniczno - biologiczna

Zawoja Centrum Skawica Skawa 47 16 mechaniczno - biologiczna

Zawoja Widły Skawica Skawa 804 330 mechaniczno - biologiczna

Białka /oczyszczalnia przyzakładowa/

Skawica Skawa 1600 chemiczno - biologiczna

W przypadku oczyszczalni w Białce ścieki wypuszczane są nad ujęciem wody, z którego zakład pobiera wodę do produkcji.

W fazie projektowania znajdują się oczyszczalnia ścieków w Łętowni Q = 400 m3/d, Zembrzycach Q = 356 m3/d., Osielcu Q = 400 m3/d.

Na terenie oczyszczalni ścieków w Suchej Beskidzkiej od grudnia 2003 r. uruchomiona została stacja odwadniania osadów, który w procesie biologicznego oczyszczania ścieków powstał w znacznych ilościach (około 7 tys. m3). Odwodniony osad wywoŜony jest na składowisko, ale moŜliwa jest równieŜ jego przeróbka na pełnowartościowy nawóz naturalny. Odwadnianie zgromadzonego osadu i jego przerabianie na bieŜąco zneutralizuje uciąŜliwy fetor wydobywający się z oczyszczalni, który jest szczególnie uciąŜliwy w upalne dni.

Ustawa Prawo wodne wprowadza zapis o Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Są to działania zmierzające do wprowadzenia w Polsce Dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, jak teŜ ratyfikowanych tzw. Konwencji Helsińskich w sprawie ochrony wód Bałtyku. Integralna częścią ww. Programu jest wykaz aglomeracji o równowaŜnej liczbie mieszkańców (RLM) powyŜej 2000 (1 RLM odpowiada ładunkowi substancji organicznych biologicznie rozkładalnych, wyraŜony wskaźnikiem BZT5 w ilości do 60 g tlenu na dobę), które powinny być wyposaŜone w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych, zakończone oczyszczalniami (do 2015 r.). Aglome-racja oznacza teren na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczającą skoncentrowane by ścieki były zbierane i przekazywane do oczyszczalni.

W tabeli 7-4 przedstawiono wykaz oczyszczalni ścieków (planowanych do budowy lub modernizacji) na terenie powiatu i inwestycji zakwalifikowanych do Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych.

DuŜe zanieczyszczenie wód powierzchniowych na obszarze całego powiatu suskiego, w połączeniu ze złą jakością wód pitnych w gminach wiejskich, stwarza zagroŜenie dla mieszkańców i w stopniu zasadniczym ogranicza rozwój turystyki i agroturystyki.


79

Tabela 7-4.

Wykaz oczyszczalni planowanych do modernizacji lub budowy na podstawie Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych

Gmina Rodzaj Aglomeracja Oczysz-czalnia

RLM POŚ ROWR DRO PI TR DPOK KWOK BS KWS KWS05 KWS10 KW Z_i

Termin budowy lub modernizacji do 2005 r.

Sucha Beskidzka

miasto Sucha Beskidzka

Sucha Beskidzka

28735 10000 non PUB2

PUB2 M 2005 8621 11581 62 66933 15446 78513


Bystra-Sidzina

wiejska Bystra Sidzina 6383 - B BN 2010 957 4321 36 11918 7334 16239

Jordanów wiejska Łętownia Łętownia 2634 - B BN 2006 395 2096 15 4918 3027 7014

Jordanów wiejska Toporzysko Toporzysko 2127 - B BN 2009 319 1760 12 3972 2444 5731


Jordanów wiejska Osielec Osielec 3123 - B BN 2013 468 2409 17 5831 8240


Budzów wiejska Budzów Budzów 4660 16,2 nonB B RM 2015 699 5669 3 954 6624 Stryszawa wiejska Sucha

Beskidzka Stryszawa 7358 - B BN 2015 1104 4853 40 13421 18275


80

Legenda:

RLM – równowaŜna liczba mieszkańców POŚ – średnia przepustowość oczyszczalni w m3/d ROWR – rodzaj oczyszczalni wg kryteriów rozporządzenia DRO – docelowy rodzaj oczyszczalni

B – biologiczna PUB1 – z podwyŜszonym usuwaniem biogenów; ze standardami odpływu:

Nog = 10 mg/l, Pog = 1 mg/l PUB2 – z podwyŜszonym usuwaniem biogenów ze standardami odpływu:

Nog = 15 mg/l, Pog = 2 mg/l

PI – potrzeby inwestycyjne w zakresie oczyszczalni ścieków c – oczyszczalnie ścieków komunalnych spełniające wymagania UE M – modernizacja oczyszczalni w tym gospodarki osadowej MGO – modernizacja oczyszczalni tylko w zakresie gospodarki osadowej, R – rozbudowa oczyszczalni RM – rozbudowa oczyszczalni wraz z jej modernizacją BN – budowa nowej oczyszczalni L – likwidacja istniejącej oczyszczalni

TR – termin realizacji inwestycji oczyszczalni ścieków DPOK – potrzebna docelowa przepustowość oczyszczalni w m3/d KWOK – koszty wyposaŜenia aglomeracji w oczyszczalnię dostosowaną do wymagań

UE w tys. zł BS – przewidywana budowa sieci w km KWS – koszty budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnej w aglomeracji w tys. zł KWS05 – koszty wyposaŜenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną w tys. zł do 2005 r. KWS10 – koszty wyposaŜenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną w tys. zł do 2010 r. KW – koszty wyposaŜenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną i oczyszczalnię

dostosowaną do wymagań UE w tys. zł do końca roku określonego parametrem TR

Z i – źródło finansowania bd – brak danych n.d. – nie dotyczy


81

8. Czystość powietrza

8.1. Źródła zanieczyszczeń

Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego polega na zwiększeniu stęŜeń dowolnych substancji lub energii powyŜej pewnych wartości progowych oraz na wprowadzeniu do środowiska substancji obcych. Na stan jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu suskiego mają wpływ zanieczyszczenia pochodzące : - z procesów spalania paliw - zbiorowe i indywidualne ogrzewanie pomieszczeń

(zanieczyszczenia: pył, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla) - ze środków transportu kołowego (zanieczyszczenia: węglowodory, tlenek węgla, pył,

ołów) - z procesów produkcyjnych (zanieczyszczenia: węglowodory i ich pochodne, fluor, pyły

siarki, siarkowodór i inne specyficzne dla danej produkcji substancje).

Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu jest emisja zanieczyszczeń z emitorów o niskiej wysokości (od kilku, kilkunastu do maksymalnie 40 m). Z tego powodu są one szczególnie uciąŜliwe dla środowiska. Są to zazwyczaj lokalne kotły grzewcze oraz paleniska domowe, opalane najczęściej węglem o niskiej jakości. Z reguły duŜa ilość tych emitorów i niekorzystne warunki rozprzestrzeniania na ograniczonym terenie kształtują poziom stęŜeń w ich najbliŜszym otoczeniu. Zjawisko takie występuje na terenach o zwartej zabudowie z duŜą ilością indywidualnych palenisk w budynkach mieszkalnych oraz w zakładach usługowych i przemysłowych małej wielkości.

Nieco mniejszym problemem z punktu widzenia lokalnych parametrów czystości powietrza jest niska emisja na terenach zabudowy luźnej, gdyŜ istnieją lepsze warunki przewietrzania i depozycji zanieczyszczeń, a co za tym idzie relatywnie niŜsze stęŜenia. Zanieczyszczeniem wskaźnikowym niskiej emisji jest benzo-a-piren, naleŜący do grupy węglowodorów aromatycznych. Głównym problemem zapobiegania w przypadku niskiej emisji jest brak inwentaryzacji źródeł i wielkości emisji oraz danych o rodzaju i ilości stosowanych paliw (np. spalanie odpadów w instalacjach nie przeznaczonych do tego celu). Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych notuje się wzrost emisji energetycznej w porównaniu do okresów ciepłych.

Drugim waŜnym elementem niskiej emisji są zanieczyszczenia komunikacyjne, obejmujące takie substancje jak: tlenki azotu, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy. Ponadto spaliny w swym składzie zawierają węglowodory aromatyczne i alifatyczne, z których szereg (w tym benzo/a/piren) wykazuje silne działanie rakotwórcze. Samochody są równieŜ jednym z głównych źródeł emisji do powietrza, a takŜe do gleby takich związków jak ołów (z benzyny) i azbest (okładziny samochodowe i tarcze sprzęgieł). Emisja ta wraz z postępującym zwiększaniem się ilości pojazdów na szlakach komunikacyjnych, wykazuje tendencję wzrostową. Szczególnie wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyŜowaniach głównych ulic miasta, przy trasach komunikacyjnych o duŜym natęŜeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest zły stan techniczny pojazdów, zła eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg.


82

W tabeli 8-1 przedstawiono porównanie emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów na terenie powiatu w stosunku do podmiotów gospodarczych z całej Małopolski z lat 2000 i 2002 .

Tabela 8-1

Porównanie emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów na terenie powiatu w stosunku do podmiotów gospodarczych z całej Małopolski z lat 2000 i 2002

Emisja zanieczyszczeń Mg

Rok Pyłowych

udział emisji z terenu powiatu w stosunku do województwa /%/

gazowych udział emisji z terenu powiatu w stosunku do województwa /%/

2000 214 1,24 350 0,23

2002 211 1,57 317 0,25

Jak wynika z powyŜszej tabeli, nie działalność gospodarcza jest główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w powiecie suskim.

W celu poprawy stanu czystości powietrza na terenie powiatu naleŜy zwrócić uwagę przede wszystkim na doprowadzenie alternatywnych źródeł ciepła. NaleŜy dąŜyć do likwidacji palenisk węglowych i zapewnić mieszkańcom dostęp do gazociągu lub sieci cieplnych, w szczególności w centralnych częściach miast i w obszarach zwartej zabudowy.

8.2. Metodyka badań

Ocena czystości powietrza w województwie małopolskim opiera się na analizach próbek powietrza pobieranych i niezwłocznie badanych, przez zespoły mierników na stacjach automatycznego monitoringu, naleŜących do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, a takŜe na analizach prób powietrza pobieranych w sposób ciągły, w punktach sieci tak zwanego monitoringu manualnego, utrzymywanych przez Wojewódzką Stację Sanitarno–Epidemiologiczną lub Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Sieć monitoringu automatycznego składa się z 9 stacji pomiarowych oraz stacji centralnej – centrum komputerowego, do którego spływają wyniki ze stacji pomiarowych. Pomiary wykonują automatyczne analizatory, które oznaczają w powietrzu zawartości dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku azotu, pyłu zawieszonego, tlenku węgla oraz ozonu i węglowodorów. Dodatkowo co 6 dni, pobierany jest przez 24 godziny pył zawieszony, którego cząstki są niewiększe niŜ 0,01 mm. Filtry, na których gromadzi się ten pył przekazywane są do laboratorium. W pyle oznacza się zawartość metali cięŜkich oraz benzoalfapirenu. Stacje automatycznego pomiaru zanieczyszczeń powietrza, ze względu na bardzo duŜy koszt ich utrzymania, zlokalizowano w duŜych aglomeracjach i w rejonach o szczególnym znaczeniu. Stacje manualnego monitoringu zanieczyszczeń powietrza, od połowy 2000 roku funkcjonują w kaŜdym powiecie naszego województwa. Stacje te wyposaŜone są w zestawy urządzeń pompujących powietrze przez filtry i płuczki. Filtry, na których gromadzi się pył zawieszony oraz płyny w płuczkach, absorbujące z powietrza dwutlenek siarki i dwutlenek azotu, wymieniane są codziennie a następnie przekazywane do


83

wojewódzkich laboratoriów. Mierzona jest objętość powietrza, co po oznaczeniu zawartych w płynach lub na sączkach zanieczyszczeń, pozwala określić średniodobowe stęŜenia w powietrzu dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego. W literaturze fachowej stęŜenia te określa się mianem imisji zanieczyszczeń powietrza, róŜniącym się od pojęcia emisji, które określa ilość substancji odprowadzonej do powietrza w określonym czasie przez konkretne źródła (np. zakłady przemysłowe).

Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie otrzymuje dla kaŜdego miejsca, gdzie zlokalizowana jest stacja pomiarowa, zbiory dobowych wyników stęŜeń poszczególnych zanieczyszczeń powietrza. Z danych tych oblicza się wartości średnioroczne zanieczyszczenia powietrza w 33 punktach naszego województwa. Jednym z nich jest stacja manualnego monitoringu zanieczyszczeń powietrza, funkcjonująca od połowy 2000 roku w Suchej Beskidzkiej. Po uwzględnieniu konfiguracji terenu oraz danych meteorologicznych, uzyskane dzięki pracy stacji pomiarowych, wyniki badań prób powietrza, pozwalają oszacować zróŜnicowanie rocznych stęŜeń podstawowych zanieczyszczeń powietrza na obszarze województwa małopolskiego.

W roku 1999 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie dokonał oceny zanieczyszczeń powietrza na obszarze województwa małopolskiego, bazując na wynikach badań wykonanych w roku 1998, przez laboratoria Inspektoratu Ochrony Środowiska i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno–Epidemiologicznej, nadzorujących te tereny przed reformą administracyjną. W latach następnych oceny takie wykonywane były juŜ w oparciu o wyniki inspekcji małopolskich.

Badania stanu zanieczyszczenia powietrza w powiecie suskim zostały w połowie 2001 roku rozszerzone i obejmowały:

� badania imisji zanieczyszczeń prowadzone od 2000 roku w punkcie zlokalizowanym w Suchej Beskidzkiej przy ulicy Beniowskiego 2. Zakres badań obejmował średniodobowe pomiary zanieczyszczeń podstawowych: pył, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, kadm i ołów.

� badanie chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoŜa (prowadzone od czerwca 2001 roku przez Delegaturę WIOŚ w Tarnowie) w Makowie Podhalańskim. Program badawczy obejmował: pomiar ilości opadu atmosferycznego w odstępach dwutygodniowych, w połowie i na końcu kaŜdego miesiąca, pomiar w odstępach 2–tygodniowych odczynu (pH) i przewodności elektrycznej właściwej wód oraz oznaczanie stęŜeń:

• kationów (Ca, Mg, K, Na i NH4),

• anionów (NO3, SO4, PO4, Cl) ,

• metali (Cd, Pb, Cu, Mn, Fe, Cr i Ni).

� badania opadu pyłu, kadmu i ołowiu (prowadzone od czerwca 2001 roku przez Delegaturę WIOŚ w Nowym Sączu) na stanowisku zlokalizowanym w Makowie Podhalańskim (na terenie posterunku meteorologicznego) przy ulicy 3 Maja 74.

8.3. Wyniki badań przeprowadzonych w okresie 2000–2001 r.


84

Mapki 8-1 do 8-3 pokazują zanieczyszczenie powietrza w obrębie powiatu suskiego w 2000 r. Na tle województwa małopolskiego, powiat ten naleŜy do obszarów mało zanieczyszczonych dwutlenkiem azotu, którego stęŜenie wzrasta od 14 – 16 µg/m3 na południu (Jordanów, Sidzina, Zawoja), do 16 – 18 µg/m3 na północy (w Suchej, Stryszawie, Zembrzycach i w Budzowie). W stosunku do innych powiatów powietrze jest w nim średnio skaŜone dwutlenkiem siarki. Jego stęŜenie waha się od 4 – 10 µg/m3 na południu (to jest od Jordanowa, Sidziny do Zawoi i Makowa Podhalańskiego), do 15 µg/m3 na północy (w gminach Stryszawa, Sucha Beskidzka, Zembrzyce i Budzów). NaleŜy takŜe powiat suski zaliczyć do grupy powiatów charakteryzujących się stosunkowo duŜym zanieczyszczeniem powietrza drobnym pyłem zawieszonym. StęŜenie tego zanieczyszczenia wzrasta od południowego–wschodu na północny–zachód, osiągając w gminach: Jordanów i Bystra–Sidzina 18 – 25 µg/m3 i 26 – 35 µg/m3 w gminach pozostałych. Maksymalne zanieczysz-czenie powietrza pyłem zawieszonym występuje w zamieszkałych terenach górskich.

Bazowanie na uśrednionych w czasie roku stęŜeniach poszczególnych zanieczyszczeń, nie obrazuje stopnia zanieczyszczenia powietrza w róŜnych jego porach. Uruchomiona przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, stacja stałego monitoringu zanieczysz-czenia powietrza w Suchej Beskidzkiej, pozwala określić zróŜnicowanie tych zanieczyszczeń w czasie.

[µg/m3]

NO 2

SO2

PM109,0

10,1

15,

4

21,3

30,7

72,3

72,4

118

,6

82,8

40,0

19,3

6,3

2,2

3,3

10,5

8,6 25

,3

28,

3

28,

3

39,8

32,8

22,7

17,1

14,9

3,7

6,7

6,7

5,8

10,

2

19,

4

29,8

39,

0

39,

6

20,

1

9,7

3,8

0

20

40

60

80

100

120

cze

rwie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esień

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zie ń

styc

zeń

luty

mar

zec

kwie

cień ma

j

dwutlenek siarki

dwutlenek azotupyłBzaw. PM10 (ref.)

r o k 2 0 0 0 r o k 2 0 0 1

Wykres 8-1. Zmiany średnich miesięcznych stęŜeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego w okresie od czerwca 2000 do grudnia 2001 roku


85

0

20

40

60

80

100

Data 7 14 21 28

[µg/m3]

dwutlenek siarki

0

20

40

60

80

100

Data 7 14 21 28

[µg/m3]

dwutlenek azotu

0

100

200

300

Data 7 14 21 28

[µg/m3]

pył zawieszony

styczeń2001

styczeń2001

styczeń2001

lipiec2000

lipiec2000

lipiec2000

Wykres 8-2. StęŜenia dzienne zanieczyszczeń w lipcu 2000 i w styczniu 2001 roku

PowyŜsze dane dowodzą, Ŝe na terenie powiatu suskiego, stęŜenia zanieczyszczeń powietrza wzrastają w sezonie grzewczym blisko dziesięciokrotnie, w stosunku do sezonu letniego. Mimo duŜego wzrostu w okresie zimowym, stęŜenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu nie przekraczają dopuszczalnej, dobowej granicy 150 µg/m3 powietrza. Gorzej przedstawia się zimą zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym. W listopadzie i w grudniu wielokrotnie przekraczana była maksymalna, dopuszczalna średniodobowa ilość 125 µg drobnego pyłu w m3 powietrza. Zanieczyszczenie powietrza drobnym pyłem (mniejszym niŜ 10 µm) niepokoi wielu etiologów. Pył o większej gradacji wydalany jest przez organizm i nie stwarza takiego zagroŜenia, jak pył bardzo drobny, wnikający do pęcherzyków płucnych. Co więcej, na powierzchni takiego pyłu adsorbowane są szkodliwe, często rakotwórcze substancje, w tym metale cięŜkie, benzoalfapiren i dioksyny.

Celem tego opracowania jest więc takŜe zainicjowanie w powiecie suskim badań nad wpływem skaŜenia powietrza na zdrowotność tutejszej społeczności. MoŜna bowiem spodziewać się w sezonie grzewczym, zwiększonych objawów alergii, chorób płucnych i układu krąŜenia, zwłaszcza u osób starszych i u dzieci.


86

Imisja zanieczyszczeń

Średniodobowe stęŜenie dwutlenku siarki wahało się w przedziale wartości od 0 µg/m3 do 124 µg/m3 i było niŜsze od wartości dopuszczalnej wynoszącej 150 µg/m3. RównieŜ stęŜenie średnioroczne nie przekroczyło wartości dopuszczalnej (40 µg/m3) i wynosiło 15 µg/m3 (co stanowi 37,5% wartości dopuszczalnej).

Średniodobowe stęŜenie dwutlenku azotu wahało się w przedziale wartości od 1 µg/m3 do 98 µg/m3 i było niŜsze od wartości dopuszczalnej wynoszącej 150 µg/m3. RównieŜ stęŜenie średnioroczne nie przekroczyło wartości dopuszczalnej (40 µg/m3) i wynosiło 20 µg/m3, co stanowi 50% wartości dopuszczalnej.

Średniodobowe stęŜenie pyłu zawieszonego PM10 wahało się w przedziale wartości od 0 µg/m3 do 251 µg/m3 i było wyŜsze od wartości dopuszczalnej wynoszącej 125 µg/m3. StęŜenie średnioroczne nie przekroczyło wartości dopuszczalnej (50 µg/m3) i wynosiło w 33 µg/m3, co stanowi 66% wartości dopuszczalnej.

StęŜenia średnioroczne kadmu i ołowiu wynoszą odpowiednio 0,001 µg/m3 i 0,05 µg/m3 i są poniŜej wartości dopuszczalnych.

Chemizm opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoŜa W ramach zadania Monitoring zanieczyszczeń powietrza w województwie małopolskim

w 2001 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – Delegatura w Tarnowie, prowadzi rozpoznanie chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanie-czyszczeń do środowiska. Zgodnie z przyjętym programem badanie chemizmu opadów atmosferycznych oraz depozycji mokrej do podłoŜa, prowadzone jest na terenie całego województwa małopolskiego, począwszy od czerwca 2001 roku w 21 punktach, z których 3 naleŜą do sieci monitoringu krajowego, a 18 do sieci monitoringu regionalnego. Na obszarze powiatu suskiego punkt mokrej depozycji zanieczyszczeń, naleŜący do sieci regionalnej, zlokalizowany jest w miejscowości Maków Podhalański.

Program badawczy obejmuje:

� pomiar ilości opadu atmosferycznego w odstępach dwutygodniowych, w połowie i na końcu kaŜdego miesiąca,

� pomiar w odstępach 2–tygodniowych odczynu (pH) i przewodności elektrycznej właściwej wód,

� oznaczanie stęŜeń: kationów (Ca, Mg, K, Na i NH4), anionów (NO3, SO4, PO4, Cl) i me-tali: (Cd, Pb, Cu, Mn, Fe, Cr i Ni).

Uzyskane wyniki badań charakteryzują siedmiomiesięczny okres pomiarowy od 1 czerwca do 31 grudnia 2001 roku.

Z analizy wielkości stęŜeń i obliczonych depozycji poszczególnych zanieczyszczeń w opadzie atmosferycznym wynika, Ŝe znaczący udział w depozycji zanieczyszczeń mają: siarczany, chlorki, azot azotanowy, azot amonowy, fosforany rozpuszczone, wapń, potas, sód, Ŝelazo, magnez i mangan. Udział takich zanieczyszczeń jak: chrom, kadm, miedź, nikiel i ołów jest nieznaczny a sumaryczny ich udział w depozycji nie przekracza 7 mg/m2.

Średni odczyn wód opadowych wynosił 4,56 (odczyn kwaśny) i wahał się w przedziale od 3,34 (grudzień) do 5,78 (październik). Miesięczna wysokość opadu mieściła się w zakresie od 31,0 do 126,0 mm. Wysokość opadu atmosferycznego z okresu 7 miesięcy wynosiła 520 mm Średnie stęŜenie waŜone chlorków wynosiło 1,00 mg/l, a wartości zmierzone mieściły się w przedziale od 0,65 mg/l do 2,2 mg/l. Depozycja chlorków w poszczególnych miesiącach mieściła się w przedziale od 34,1 mg/m2 (październik) do 122,2 mg/m2 (lipiec).


87

W okresie objętym pomiarami najwyŜszy opad atmosferyczny zanotowano w lipcu (126 mm), a najniŜszy w październiku (31 mm). Wartość średnia odczynu pH opadu atmosferycznego w kaŜdym miesiącu była poniŜej poziomu naturalnego tj. 5,63. (Poziom naturalny pH wynosi 5,63, w temperaturze 15 0 C i stęŜeniu CO2 = 320 ppm).

WyŜsze wartości odczynu pH notowano w okresie letnim a w miesiącach listopad – grudzień stwierdzono znaczne obniŜenie pH opadu atmosferycznego. Największy udział w dopływie zanieczyszczeń z opadem atmosferycznym miały: siarczany (58,9%), chlorki (12,4%) i azot azotanowy (7,9%). Opad pyłu, kadmu i ołowiu

Uzyskane wyniki w zakresie opadu pyłu wskazują na jego stosunkowo niski poziom w porównaniu z normą (200 g/m2 . rok). Opad pyłu ukształtował się na poziomie 10,7 g/m2 w okresie czerwiec – grudzień 2001 rok. Według prognozy rocznej, w roku 2001 w Makowie Podhalańskim opad pyłu kształtuje się na poziomie 18,3 g/m2, co stanowi 9% dopuszczalnej normy.

Opad ołowiu całkowitego uzyskał poziom 4,4 mg/m2 (czerwiec – grudzień 2001 r.). W porównaniu do wartości dopuszczalnej 100 mg/m2 na rok, prognozowany opad roczny ołowiu stanowi 7,3% normy tj. 7,3 mg/m2. Uzyskany wynik wskazuje na niski poziom opadu ołowiu w analizowanym punkcie w odniesieniu do dopuszczalnej normy.

Opad kadmu w pyle opadającym ukształtował się na poziomie 0,32 mg/m2 w analizowanym okresie (czerwiec – grudzień 2001 rok). W porównaniu do wartości dopuszczalnej dla opadu kadmu, która wynosi 10 mg/ m2 na rok, prognozowany opad roczny kadmu kształtuje się na poziomie 0,55 mg/m2, co stanowi około 5 – 6% normy. Wyniki badań wskazują na niski poziom opadu kadmu.

Średni opad roczny pyłu w punktach pomiarowo–kontrolnych województwa małopols-kiego w roku 2001 ukształtował się na poziomie 42 g/m2 na rok, średni opad ołowiu wynosił 6 mg/m2 na rok i kadmu ok. 0,7 mg/m2 na rok. Przedstawione dane za rok 2001 są przybliŜoną prognozą roczną, uzyskaną w oparciu o badania prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska – Delegatura w Nowym Sączu, w okresie czerwiec – grudzień 2001 roku.

Mapka 8–1. Średnioroczne stęŜenie pyłu zawieszonego w powiecie suskim w 2000 roku

15 20 25 30 35g/m[µ ]3

Skawica

Stryszawka

Paleczka

Skawa

20

BudzówZembrzyce

Stryszawa

PodhalańskiMaków

Jordanów

-SidzinaBystra-

Zawoja

SUCHABESKIDZKA

25

30

35


88

5 7 9 12 15g/m[µ ]3

Skawica

Stryszawka

Paleczka

Skawa

7

BudzówZembrzyce

Stryszawa

PodhalańskiMaków

Jordanów

-SidzinaBystra-

Zawoja

SUCHABESKIDZKA

9

12

5

g/m[µ ]3

14 15 16 17 18

Skawica

Stryszawka

Paleczka

Skawa

BudzówZembrzyce

Stryszawa

PodhalańskiMaków

Jordanów

-SidzinaBystra-

Zawoja

SUCHABESKIDZKA

15

16

17

Mapka 8–3. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku azotu w 2000 roku

8.4. Wyniki badań przeprowadzonych w 2002 r.

W 2002 r. obowiązywały nowe wartości dopuszczalne stęŜenia badanych zanieczysz-czeń, określone w Załączniku Nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 796).

Dwutlenek siarki

24 godzinne stęŜenia dwutlenku siarki mieściły się w przedziale od 0 do 119 µg /m3

przy czym wartości maksymalne występowały w sezonie zimowym. NajwyŜsza wartość stęŜeń 24 godzinnych wystąpiła w Suchej Beskidzkiej 18.01.2002 r. i wyniosła 119 µg /m3. Średnie stęŜenie dwutlenku siarki w 2002 r. wyniosło 11 µg /m3, co stanowi do 27,5 % poziomu dopuszczalnego, wynoszącego 40 µg /m3. Nie stwierdzono przekroczeń dopuszczal-nego poziomu stęŜeń 24 godzinnych w roku kalendarzowym oraz dopuszczalnego poziomu stęŜeń 24 godzinnych w roku kalendarzowym wraz z marginesem tolerancji.

Dwutlenek azotu

24 godzinne stęŜenia dwutlenku azotu mieściły się w przedziale od 0 do 76 µg /m3. NajwyŜsza wartość stęŜeń 24 godzinnych wystąpiła 11.01.2002 r. i wyniosła 76 µg /m3

Średnie stęŜenie dwutlenku azotu w 2003 r. wyniosło 17 µg /m 3 i nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego dla roku kalendarzowego ani poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem tolerancji, które wynoszą odpowiednio 40 µg /m 3 i 56 µg /m3 .stęŜenie średnie w 2002 r. wyniosło 42,5 % wartości dopuszczalnej. Pył zawieszony

24 godzinne stęŜenia pyłu zawieszonego mieściły się w przedziale od 0 do 251 µg/ m3

NajwyŜsze stęŜenie 24 godzinne wystąpiło 28.12.2002 r. i wyniosło 251 µg /m3. Średnie stęŜenie pyłu zawieszonego w 2002 r. wyniosło 25 µg /m3 i nie przekroczyło poziomu

Mapka 8–2. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku siarki w 2000 roku


89

dopuszczalnego ani poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem tolerancji, które wynoszą odpowiednio 40 µg /m3 i 44,8 µg /m3. Wystąpiły natomiast przekroczenia częstości

przekraczania dopuszczalnego poziomu stęŜeń 24 godz. I wyniosły w Suchej Beskidzkiej – 41 razy (przy dopuszczalnej ilości 35 razy). Odnotowano takŜe przekroczenia dopuszczalnego poziomu stęŜeń 24 godz. W roku kalendarzowym wraz z z marginesem tolerancji. Wyniosło ono 27 razy, przy wartości dopuszczalnej wynoszącej 35 razy. Metale cięŜkie – kadm i ołów

Średnie stęŜenia kadmu i ołowiu w miesięcznych próbach pyłu zawieszonego wyniosło odpowiednio 0,038 µg /m3 dla ołowiu i 0,013 µg /m3 dla kadmu. Nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnej ani wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji.

Średni arytmetyczny odczyn wód opadowych wynosił 4,76 (odczyn kwaśny) i wahał się w przedziale od 4,26 (styczeń) do 6,57 (kwiecień). Z analizy wielkości stęŜeń i obliczonych depozycji poszczególnych zanieczyszczeń w opadzie atmosferycznym wynika, Ŝe: � znaczący udział w depozycji zanieczyszczeń mają takie zanieczyszczenia jak: siarczany,

chlorki, azot amonowy, azot azotanowy, fosforany rozpuszczone, wapń, potas, sód, Ŝelazo, magnez, mangan,

� udział takich zanieczyszczeń jak: chrom, kadm, miedź, nikiel i ołów jest nieznaczny, a sumaryczny ich udział w depozycji nie przekracza 13 mg / m2.

W zaleŜności od koncentracji danego zanieczyszczenia w opadzie atmosferycznym oraz

ilości opadu, wprowadzana jest odpowiednia wielkość depozytu zanieczyszczeń do podłoŜa. Na obszar powiatu wody opadowe w 2002 r. wniosły 2114, 4 t siarczanów, 471,8 t chlorków, 310,5 t azotu amonowego, 454,7 t wapnia, 323,0 t azotu azotanowego, 70,5 t potasu, 98,1 t sodu.

8.5. Ochrona powietrza

W 2002 r. przeprowadzono pierwszą, roczną ocenę jakości powietrza, opracowaną zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska i wydanymi do niej Rozporządzeniami Ministra Środowiska

• z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798),

• z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796).

Oceny i wynikające z nich działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami, obejmujących teren całego kraju. Zgodnie z ustawą – Prawo ochrony środowiska w Polsce strefę stanowi:

• aglomeracja o liczbie mieszkańców powyŜej 250 tysięcy, • obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji.


90

Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stęŜeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref, w tym aglomeracji, w zakresie umoŜliwiającym: 1) Dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria: dopuszczalny poziom

substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w danej strefie (opracowywania programów ochrony powietrza ).

2) Uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stęŜeń zanieczyszczeń na obszarze aglomeracji lub innej strefy, w zakresie umoŜliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stęŜeń występujących na tych obszarach. Informacje te są niezbędne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub, w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań we wskazanych rejonach.

3) Wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stęŜeń zanieczyszczeń w określonych rejonach (w zakresie moŜliwym do uzyskania na podstawie posiadanych informacji)

4) Wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny.

Oceny dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin (tabela 8-2)

Tabela 8-2 Kryteria oznaczania substancji w powietrzu na terenie powiatu

Na terenie lub części strefy obowiązują dopuszczalne poziomy

substancji określone

Nazwa powiatu ze względu na

ochronę zdrowia [tak/nie]

ze względu na ochronę roślin

[tak/nie]

dla obszarów ochrony

uzdrowiskowej [tak/nie]

dla obszarów parków

narodowych [tak/nie]

Suski tak tak nie tak

Lista zanieczyszczeń, jakie naleŜy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje: benzen C6H6, dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, ołów Pb, tlenek węgla CO, ozon O3, pył PM10.

Do zanieczyszczeń, które naleŜy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony roślin, zalicza się: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOX, ozon O3.

Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowią:

• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu • dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji


91

Tabela 8-3

Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu

ochrony zdrowia

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Powiat

SO2 NOx PM 10 Pb C6H6 CO CO2

Klasa ogólna strefy

Działania wynikające

z klasyfikacji 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

suski A A B A A A A B 1 – PM 10, 2 - C6H6 PM10

Objaśnienia do kolumny 10: 1. wzmocnienie systemu oceny (ze wskazaniem zanieczyszczenia) – PM 10, C6H6 2. określenie obszaru przekroczeń wartości kryterialnych stęŜeń – PM 10

Tabela 8-4

Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu

ochrony roślin.

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych

zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy

Powiat

SO2 NOx O3

Klasa ogólna strefy

Działania wynikające

z klasyfikacji

1. 2. 3. 4. 5. 6. suski A A A A 1 - PM 10, C6H6

Objaśnienia do kolumny 6:

1. wzmocnienie systemu oceny (ze wskazaniem zanieczyszczenia) – PM 10, C6H6

8.6. Gazy cieplarniane

W emisji gazów powodujących efekt cieplarniany największy udział ma dwutlenek węgla (CO2). W mniejszych ilościach występują ponadto metan (CH4) i podtlenek azotu (N2O). W 2001 roku ukazał się Trzeci Raport Rządowy dla Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu. Dokument ten informuje, jak zmienia się udział tych trzech gazów w ogólnej ilości emitowanych w Polsce gazów cieplarnianych, wskazując zarazem na główne źródła emisji. I tak: w roku 1988 CO2 stanowił 84% emitowanych gazów cieplarnianych, CH4 – 12%, natomiast N2O – 4%. W roku 1999 udział CO2 wynosił 82%, CH4 – 12% a N2O – 6%. Udział poszczególnych źródeł emisji gazów cieplarnianych w roku 1999 przedstawiał się następująco: wytwarzanie energii – 84,6%, rolnictwo – 7,0%, procesy przemysłowe – 3,6%, składowanie odpadów – 4,8%.


92

Przewiduje się, Ŝe w latach 2000 – 2020 następował będzie powolny wzrost emisji gazów cieplarnianych. Wzrost stęŜenia gazów cieplarnianych będzie powodował wzrost temperatury powietrza. MoŜe to wydłuŜyć klimatyczny okres wegetacji o 30%. Generalnie, wzrosną w Polsce uŜyteczne ze względu na produkcję rolniczą, klimatyczne zasoby ciepła. JednakŜe ich efektywne wykorzystanie zaleŜeć będzie od zabezpieczenia potrzeb wodnych dla uprawianych roślin. Raport przewiduje zwiększenie wydajności trwałych uŜytków rolnych o 25 – 30% i wydłuŜenie się utrzymywania zwierząt na pastwiskach. Niektóre z uprawianych roślin mogą zareagować zniŜką plonów (np. ziemniaki). Konieczne będzie wprowadzenie odpowiednich zmian w strukturze i technologii produkcji roślinnej. Konsekwencje zmian klimatu na zasoby wodne kraju obejmują zmniejszenie: odpływu wód, wilgoci glebowej, magazynowania wody w ziemi. Wzrośnie temperatura przy zmniejszonej ilości opadów. Spodziewane jest takŜe przesunięcie terminu występowania wiosennych wysokich stanów wód gruntowych z marca – kwietnia na styczeń – luty, w związku z wcześniejszym topnieniem śniegu. PodwyŜszenie temperatury powietrza moŜe spowodować pogorszenie jakości zanieczyszczonych wód, zwłaszcza w zbiornikach wodnych i w nizinnych odcinkach rzek.

Międzynarodowa społeczność, w tym Polska, podejmuje działania na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych do powietrza. Działania te koncentrują się na zwiększeniu efektywności wykorzystania energii oraz na zwiększaniu pochłaniania gazów cieplarnianych. NaleŜą do nich:

� zmniejszenie energochłonności i materiałochłonności przemysłu przez jego restruktu-ryzację,

� zmiana struktury zuŜycia paliw w celu zwiększenia udziału paliw węglowodorowych,

� zmniejszenie zdolności produkcyjnych górnictwa węgla kamiennego i tym samym zmniej-szenie oddziaływania tego sektora na środowisko,

� zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii,

� promowanie transportu kolejowego, kombinowanego i komunikacji zbiorowej oraz wprowadzenie instrumentów ukierunkowanych na zrównowaŜony rozwój transportu,

� zwiększenie termoizolacyjności budynków pozwalające na racjonalne uŜytkowanie energii cieplnej,

� zwiększenie wykorzystania gazu wysypiskowego oraz biogazu z oczyszczalni ścieków,

� intensyfikowanie prac przez zmianę struktury rasowej hodowanego bydła oraz szersze stosowanie technik wychwytujących metan przy bezściółkowej technologii chowu przeŜuwaczy,

� zwiększenie efektywności wykorzystania nawozów mineralnych (w tym azotowych) i zwiększenie udziału nawozów organicznych,

� zwiększenie wiązania i akumulacji dwutlenku węgla w lasach przez zwiększenie lesistości kraju i poprawę stanu zdrowotnego lasów.

8.7. Odory

Odory wiąŜą się z dyskomfortem związanym z przedostawaniem się gazów złowonnych do powietrza atmosferycznego. Na terenie powiatu odory mają głównie oddziaływanie lokalne.

Do źródeł wytwarzających odory na terenie powiatu moŜna zaliczyć:


93

- oczyszczalnie ścieków (odory mogą powstać w wyniku procesów zachodzących na oczyszczalni oraz napowietrzania osadu),

- procesy technologiczne odbywające się w zakładach garbarskich, ubojniach, - przydomowe oczyszczalnie ścieków, zbiorniki bezodpływowe (szamba), - składowiska odpadów komunalnych, - złe posadowienie systemu kanalizacyjnego. - składowiska odpadów przemysłowych - prowadzone procesy technologiczne w zakładach przemysłowych, - niezorganizowane źródła emisji odorów z indywidualnych palenisk domowych (np. spa-

lanie odpadów z tworzyw, gumy w paleniskach domowych). W celu zmniejszenia dyskomfortu powstającego w wyniku przedostawania się gazów

złowonnych do powietrza, proponuje się, aby nie lokalizować w pobliŜu wymienionych obiektów nowej zabudowy jednorodzinnej lub wielorodzinnej, rozszerzać pasy zieleni izolacyjnej, a takŜe prowadzić edukację ekologiczną w przypadku indywidualnych gospodarstw w których moŜe mieć miejsce spalanie odpadów.


94

9. Hałas

Do czynników środowiskowych powodujących znaczne uciąŜliwości naleŜy hałas. Odczuwany jest przez mieszkańców jako jeden z najbardziej uciąŜliwych czynników wpływających ujemnie na środowisko i samopoczucie. Hałas wywołuje zmęczenie, złe samopoczucie, utrudnia wypoczynek, moŜe prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty słuchu. Ponadto powoduje powaŜne zmiany psychosomatyczne, jak zagroŜenie nadciśnie-niem, zaburzenia nerwowe, zaburzenia w układzie kostno-naczyniowym.

Jedna z najbardziej popularnych definicji stwierdza, Ŝe hałasem nazywa się kaŜdy dźwięk, który w danych warunkach jest niepoŜądany, uciąŜliwy, czy teŜ wręcz szkodliwy, niezaleŜnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc bardzo subiektywne i zaleŜy od wraŜliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk akustycznych zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu i prze-strzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. UciąŜliwość hałasu dla organizmu zaleŜy od natęŜenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania.

Podstawę prawną działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem stanowi przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Artykuł 112 stwierdza: „Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: � utrzymanie poziomu hałasu poniŜej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, � zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany

zapobieganiu ich powstawaniu lub przenikaniu do środowiska”.

Wartości progowe poziomów hałasu określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. (Dz.U. Nr 8, poz. 81). Wartości progowe poziomów hałasu wyraŜone są za pomocą równowaŜonego poziomu hałasu i odnoszą się odrębnie dla dróg i linii kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a takŜe startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej.

Inny waŜny zapis dotyczy oceny stanu akustycznego środowiska, którą to ocenę dokonuje się obowiązkowo dla: aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niŜ 100 tys. oraz terenów poza aglomeracjami, na których eksploatacja obiektów (drogi, linii kolejowej, lotniska) moŜe powodować przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu. Obowiązek sporządzenia mapy akustycznej spoczywa na staroście z jednoczesnym uwzględnieniem informacji wynikających z map akustycznych sporządzonych przez zarządzających obiektami mogącymi powodować przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu.

Gdy eksploatacja instalacji powodującej w środowisku hałas przekracza dopuszczalne poziomy, wymagane jest pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska. W przypadku przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, tramwajowych, lotnisk oraz portów zarządzający tymi obiektami zobowiązany jest do wykonywania pomiarów i sporządzania map akustycznych terenów na których występują przekroczenia i zastosowania odpowiednich zabezpieczeń akustycznych. Mapy akustyczne naleŜy aktualizować co 5 lat.


95

W zaleŜności od źródła hałasu dokonuje się jego podziału na: � hałas przemysłowy powodowany przez urządzenia i maszyny w obiektach przemysłowych i usługowych, � hałas komunikacyjny pochodzący od środków transportu drogowego, kolejowego i lotniczego, � hałas komunalny występujący w budynkach mieszkalnych, szczególnie wielorodzinnych i w obiektach uŜyteczności publicznej.

9.1. Hałas przemysłowy

W związku z interwencjami mieszkańców na hałas powodowany przez zakłady Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w okresie 1999 – 2003 przeprowadził na terenie powiatu 15 kontroli pomiarów hałasu. Przeprowadzone pomiary w 13 przypadkach potwierdziły zasadność skarg dotyczących nadmiernej emisji hałasu do środowiska.

W zdecydowanej większości skargi dotyczyły zakładów zajmujących się przerobem drewna (zakłady stolarskie, tartaki) – 12 przypadków. Źródłami hałasu w tych zakładach są najczęściej piły tarczowe, wielopiły, traki do cięcia, cyklony do odciągu trocin. Wysokość przekroczeń wartości dopuszczalnej poziomu natęŜenia dźwięku emitowanego do środowiska dla pory dziennej wynosiła od 0,76 db(A) do 37,8 db(A). W jednym przypadku, ze względu na raŜące przekroczenie dopuszczalnych norm, pozytywnie zaopiniowano decyzję Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska wstrzymującą pracę zakładu.

Pojedyncze przypadki skarg dotyczyły zakładów zajmujących się:

� przerobem skór (garbarnie) – źródłem przekroczeń była praca bębna do garbowania skór, zanotowano przekroczenia wartości dopuszczalnej poziomu natęŜenia dźwięku emitowanego do środowiska dla pory nocnej o 4 db(A),

� segregacją i składowaniem odpadów (składowisko i sortownia odpadów) – źródłem przekroczeń była praca maszyn sortujących wraz z ruchem samochodów obsługujących składowisko,

� działalnością rozrywkową (dyskoteka) – źródłem przekroczeń była praca aparatury nagłaśniającej wysokiej mocy, zanotowano przekroczenia wartości dopuszczalnej poziomu natęŜenia dźwięku emitowanego do środowiska dla pory nocnej o 4 db(A),

Na podstawie przeprowadzonych pomiarów natęŜenia dźwięku emitowanego do środowiska w 11 przypadkach wydano decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska, w 2 przypadkach wezwano zakłady do złoŜenia wniosku o wydanie pozwoleń na emitowanie hałasu do środowiska.

Hałas przemysłowy na terenie powiatu stanowi zagroŜenie o charakterze lokalnym. Występuje na terenach z zabudową o charakterze mieszkalnym, które są zlokalizowane blisko zakładów rzemieślniczych i usługowych. Wpływ ich na ogólny klimat akustyczny powiatu nie jest znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez


96

okolicznych mieszkańców. Do zakładów takich naleŜą najczęściej: stolarskie, tartaki, warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie, ślusarskie.

Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla kaŜdego obiektu i zaleŜy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a takŜe prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. W wielu zakładach przeprowadzono zmiany prowadzące do zmniejszenia emitowanego hałasu, poprzez wymianę parku maszynowego na nowocześniejszy oraz działaniom wyciszającym.

Przyczyną występowania niekorzystnego oddziaływania hałasu przemysłowego są często błędne decyzje lokalizacyjne oraz brak stosownych decyzji niezbędnych do rozpoczęcia określonej działalności gospodarczej.

9.2. Hałas komunikacyjny

Do najpowszechniejszych i najbardziej uciąŜliwych źródeł hałasu naleŜy komunikacja drogowa. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych.

Na terenie powiatu badania hałasu komunikacyjnego nie były wykonywane. JednakŜe moŜna przyjąć, Ŝe największy hałas będzie w miastach powiatu, wzdłuŜ następujących dróg, stanowiących waŜne arterie komunikacyjne: � Sucha Beskidzka – droga wojewódzka nr 946 Sucha – śywiec � Maków Podhalański – droga krajowa nr 98 Wadowice – Limanowa- kierunek Nowy Sącz

Z uwagi na wzrastającą liczbę pojazdów i zwiększające się natęŜenie ich ruchu moŜna przyjąć, Ŝe na terenie powiatu utrzymywać się będzie tendencja wzrostowa natęŜenia hałasu związanego z ruchem kołowym. Przyczyną wzrostu uciąŜliwości jest równieŜ zła jakość nawierzchni dróg. Szczególnie odczuwalne jest to w centrum miast, przez które przebiegają drogi o znaczeniu tranzytowym.

Hałas kolejowy ma na terenie powiatu marginalne znaczenie ze względu mniejsze natęŜenie ruchu oraz usytuowanie linii w terenach o słabej gęstości zabudowy.

9.3. Hałas osiedlowy i mieszkaniowy

Szacuje się, Ŝe w skali kraju aŜ 25 % mieszkańców jest naraŜona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania „oszczędnych” materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrz osiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywoŜenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową itp. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciąŜliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji wodno-kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania, dźwigów, hydroforów, zsypów.


97

9.4. Wibracje

Źródła wibracji moŜna podzielić na dwa główne rodzaje: � wibracje pochodzące od pojazdów, narzędzi i urządzeń, � wibracje przenoszone z podłoŜa, np. z drgających platform, podłóg, siedzeń w pojazdach

mechanicznych itp.

Szkodliwość wibracji zaleŜy od wielkości natęŜenia źródła charakteru zmian, w czasie oraz długotrwałości działania. Na wibracje naraŜony jest kaŜdy człowiek zarówno w pracy jak i w Ŝyciu codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez wzbudzone do drgań konstrukcje budynków mieszkalnych. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka są zmiany w układzie nerwowym, krąŜenia, narządach ruchu oraz układzie pokarmowym. Dlatego teŜ wibracje naleŜy zmniejszać lub likwidować w miejscach ich powstawania m.in. poprzez zmiany w konstrukcji aparatury i maszyn, stosowanie elastycznych podłoŜy (guma, korek), ekranów tłumiących wibracje itp.


98

10. Promieniowanie elektromagnetyczne

Pole elektromagnetyczne to szczególny stan materii, charakteryzujący wszelkie, równoczesne oddziaływania pomiędzy ładunkami elektrycznymi i dipolami magnetycznymi za pośrednictwem pola elektrycznego i magnetycznego.

NajbliŜszym człowiekowi naturalnym źródłem pól elektromagnetycznych jest planeta Ziemia. Rozkład pola elektromagnetycznego Ziemi ulega przejściowym, ale znaczącym zaburzeniom w czasie wzmoŜonej aktywności Słońca, podczas których do naszej planety dociera promieniowanie o częstotliwościach 80 – 200 MHz. śycie biologiczne na Ziemi jest przystosowane do oddziaływania naturalnych pól elektromagnetycznych.

Sztuczna energia elektromagnetyczna stała się dostępna dla ludzkości około 100 lat temu. Szacuje się, Ŝe corocznie przyrasta w środowisku o ok. 6 % ilości źródeł pól elektro-magnetycznych w stosunku do roku poprzedniego.

ZłoŜone spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obej-muje róŜne długości fal, począwszy od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, aŜ do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego moŜna podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące: - promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku uŜytkowania zarówno wzbogaconych,

jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych,

- promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp.

Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy Ŝywe, dlatego teŜ ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z waŜnych zadań ochrony środowiska.

10.1. Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie jonizujące jest nieodłącznym elementem środowiska naturalnego, dociera z Kosmosu, z wnętrza Ziemi. Przy opracowywaniu zbiorczych ocen zagroŜeń radiacyjnych dla ludzi i środowiska rozróŜnia się zagroŜenia pochodzące od radionuklidów naturalnych i sztucznych.

W przyrodzie występuje prawie 80 radioizotopów ok. 20 pierwiastków promieniotwórczych. Do najbardziej znanych naleŜą izotopy uranu i toru, a takŜe potasu, węgla i wodoru. Intensywność promieniowania wywołana naturalnymi pierwiastkami promieniotwórczymi jest róŜna w róŜnych miejscach naszego globu.

Radionuklidy pochodzenia sztucznego przedostały się do środowiska w wyniku prób z bronią jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w


99

Czarnobylu). Są równieŜ wytwarzane przez urządzenia stosowane np. w diagnostyce medycznej, przemyśle, badaniach naukowych.

W wyniku awarii w Czarnobylu w 1986 roku obszar powiatu suskiego został zanieczyszczony w zróŜnicowanym stopniu. StęŜenia sumy radionuklidów cezu (134Cs + 137Cs) na większości obszaru są niskie i wahają się w granicach od 3 do 12 kBq/m2. Wartości te nie obligują do prowadzenia badań stęŜenia tych radionuklidów w produkowanej na tym obszarze Ŝywności.

10.2. Promieniowanie niejonizujące

Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są:

- stacje radiowe i telewizyjne, - elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia, - stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej, - zespoły sieci i urządzeń elektrycznych w gospodarstwie domowym (np. kuchenki

mikrofalowe) - urządzenia radiolokacyjne i radionawigacyjne.

Na terenie Powiatu Suskiego najpowaŜniejszymi źródłami promieniowania

elektromagnetycznego są stacje bazowe telefonii komórkowej. Instalacje te emitują niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, generowane przez anteny stacji w czasie jej pracy, a ich moc promieniowania izotropowo jest róŜna w zaleŜności od wielkości stacji bazowej (często równieŜ powyŜej 100 W). Częstotliwość emitowania pól elektromagne-tycznych waha się w granicach od 30 kHz do 300 GHz.

Tabela 10-1

Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Powiatu Suskiego

Rodzaj i miejsce instalacji PołoŜenie Częstotliwość [MHz, GHz] Stacja bazowa PTK CENTERTEL w skład stacji wchodzi 1) 6 anten rozsiewczych sektorowych, 46 m

n.p.t 2) 1antena paraboliczna nadawczo-odbiorcza,

49 m n.p.t. 3) 6 anten sektorowych 4) 1 antena paraboliczna łączności

radioliniowej

Jordanów działka nr

3879

1) 870-960 MHz, 631 W, 2) 500 GHz, 500 mW, 3) 870 – 960 MHz, 20 W, 4) 500mW, 14,2 –15,3 GHz, Pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują na wysokości 45 m n.p.t.

Stacja bazowa PTK CENTERTEL w skład stacji wchodzą 1) 2 anteny rozsiewcze 42 m n.p.t 2) 1 antena rozsiewcza 42 m n.p.t 3) 1 antena paraboliczna nadawczo-odbiorcza

40 m n.p.t.

Stryszawa Górna oś.

Czepielówka działka nr 5126 / 2

1) 806-960 MHz, 501 W 2) 870–960 MHz, 355 W, 3) 15 GHz, 500 mW, Pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują na wysokości 39,5 m n.p.t.


100

Stacja Nadawczo - Odbiorcza PTK CENTERTEL w skład stacji wchodzą: 1) 2 anteny sektorowe na wysokości 46 m i 54

m n.p.t. 2) 1 antena sektorowa na wysokości 46 m n.p.t. 3) 1 antena paraboliczna na wysokości 36 m

n.p.t. 4) 3 anteny paraboliczne na wysokości 54 m

n.p.t. 5) 2 anteny paraboliczne na wysokości 34 m

n.p.t Na wieŜy zainstalowane są systemy innych uŜytkowników: Operator PLUS GSM posiada 2 anteny radiolinii: antena paraboliczna na wysokości 42 m n.p.t. antena paraboliczna na wysokości 40,5 m n.p.t. Operator Energetyka Beskidzka posiada : 2 anteny paraboliczne na wysokości 20 m n.p.t. 1 antenę na wysokosci 40 m n.p.t. Operator Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo posiada 1 antenę na wysokości 28 m n.p.t. 1 antenę na wysokości 27 m n.p.t.

Maków Podhalański

na Górze Makowskiej Działka nr 7228 / 1

Sumaryczna równowaŜna moc promieniowania izotropowo przez wszystkie anteny sektorowe wynosi 2158 W. Pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne wystąpią na wysokości powyŜej 12 m n.p.t. i odległości 104,8 m od anten

Stacja bazowa PTK CENTERTEL w skład stacji wchodzą 1) 6 anten sektorowych 2) 2 anteny paraboliczne radiolinowe

40,3–41,0 m n.p.t.

Jachówka działka nr 2931/ 5

1) 900 MHz, 25 W; 2) 0,063 W, 23 GHz, Pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują na wysokości 40 m n.p.t. i średnicy 45,8 m

Stacja bazowa Telefonii Komórkowej GSM, w skład stacji wchodzą: 2 anteny sektorowe 28,95 m n.p.t. 1 antena paraboliczna 24,30 m n.p.t. Na wieŜy zainstalowane są systemy antenowe operatorów ERA GSM 2 anteny paraboliczne 23,2 i 23,5 m n.p.t. 3 anteny sektorowa 25 m n.p.t. 1 antena sektorowa 23,35 m n.p.t. PLUS GSM 1 antena sektorowa 15,70 m n.p.t. 1 antena sektorowa 22,85 m n.p.t. EMITEL 4 anteny paraboliczne 31,45 m n.p.t. 6 anten 25,75 m n.p.t. 1 antena odbiorcza 34,05 m n.p.t.

Zawoja Krowiarki

Pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują na: � wysokości 13 m n.p.t. i w promieniu ok.

10 m od wieŜy � w przestrzeni zawartej na wysokości od 18

m od wieŜy do 32,5 m n.p.t. w promieniu 24 m od wieŜy

Stacja Nadawczo Odbiorcza Bazowej Cyfrowej Telefonii Komórkowej PLUS GSM w skład stacji wchodzą 1) 3 sektorowe anteny nadawcze 40 m n.p.t 2) 2 anteny paraboliczne 38 m n.p.t.

Osielec działka nr 4748 / 3

1) 870-960 MHz,. 2) 23 GHZ, Pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują na wysokości 38 m n.p.t.


101

Stacja bazowa PTK CENTERTEL w skład stacji wchodzą 1) urządzenie zasilające i nadawczo-odbiorcze 2) 3 anteny sektorowe 3) 1 antena mikrofalowa linii radiowej 29 m

n.pt.

Sucha Beskidzka

ul. Szpitalna 8 /na budynku

szpitala/

1) 900 MHz, 20 W pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują w zasięgu 29,0 m od obrysu budynku i powyŜej 29.2 m n.p.t. 2) 900 MHz - pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują w zasięgu 24,4 m od obrysu budynku i powyŜej 29,0 m n.p.t. 23 GHz, 17 dBm - pola o gęstości mocy większych niŜ wartości graniczne występują w zasięgu 20,2 m od obrysu budynku i powyŜej 28.4 m n.p.t.

W-maksymalna moc równowaŜna promieniowania izotropowo

Na terenie powiatu nie prowadzono badań poziomu pól elektromagnetycznych oraz

dotyczących oddziaływania promieniowania na środowisko, a w szczególności na zdrowie mieszkańców. Niemniej, moŜna przypuszczać, Ŝe aktualnie w miejscach dostępnych dla ludności nie występują na terenie Powiatu Suskiego pola elektromagnetyczne o natęŜeniach wyŜszych od dopuszczalnych. W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo duŜych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. Wokół budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje moŜliwość tworzenia obszarów ograniczonego uŜytkowania. Na terenie Powiatu Suskiego do tej pory nie wystąpiła potrzeba tworzenia takich obszarów.

PołoŜenie obszarów pól elektromagnetycznych aktywnych biologicznie występuje wyłącznie w wolnej przestrzeni niedostępnej dla ludzi. NaleŜy mieć na uwadze, Ŝe oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko będzie stale wzrastać, co związane jest z postępem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost promieniowania ma przede wszystkim rozwój telefonii komórkowej, ukształtowanie terenu Powiatu suskiego, powstawanie coraz większej liczby stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, itp., pokrywających coraz gęstszą siecią obszary duŜych skupisk ludności. Przedstawiony rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak teŜ zwiększenie liczby i powierzchni obszarów o podwyŜszonym poziomie natęŜenia promieniowania.

ZagroŜenie promieniowaniem niejonizującym moŜe być stosunkowo łatwo wyeliminowane lub ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól przekraczających określone wartości graniczne.

11. Potencjalne zagroŜenia środowiska

Katastrofy wywołane przez siły natury oraz zagroŜenia powodowane przez wszelkiego typu awarie infrastruktury technicznej stwarzające zagroŜenia dla zdrowia i Ŝycia ludzi oraz powodują konieczność prewencji i przeciwdziałania w celu zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu powiatu.

Spośród zagroŜeń naturalnych na terenie powiatu najwaŜniejszą rolę odgrywają zagroŜenia powodziowe i związane z występowaniem osuwisk.

11.1 .ZagroŜenia powodziowe 11.1.1. Rodzaje powodzi


102

Powódź jest nadzwyczajnym zdarzeniem losowym, mającym przyczyny naturalne, polegają-

cym na nadmiernym wezbraniu wód, które po przekroczeniu stanu brzegowego lub teŜ przerwaniu wałów zalewa dolinę rzeczną albo tereny depresyjne, zagraŜając ludziom, powodując straty spo-łeczne, ekonomiczne i przyrodnicze. Nie ma moŜliwości ścisłego określenia czasu, miejsca i wielkości wystąpienia powodzi.

Rodzaje powodzi: � roztopowe – związane z topieniem pokrywy śnieŜnej w terenie górskim; nie jest to

zjawisko częste i groźne, gdyŜ topnienie pokrywy śnieŜnej odbywa się powoli, � zatorowe – powstają, gdy spływające lody utworzą zator i zablokują spływ wody, terenie

powiatu suskiego naleŜą do rzadkości, � krótkotrwałe, gwałtowne wezbrania lokalne związane z przejściem lokalnych, silnych

burz. Jest to zjawisko częste, stwarzające krótkotrwałe i miejscowe zagroŜenie, � opady nawalne – najgroźniejszy czynnik wywołujący powodzie. Najczęściej występują w

lipcu i czerwcu, znacznie rzadziej we wrześniu lub maju. Te czerwcowe nazywane bywają „janówkami”, poniewaŜ występują najczęściej koło święta św. Jana (24 czerwca), lipcowe zaś „jakubówkami” od św. Jakuba, którego święto przypada na 25 lipca.

11.1.2. Powodzie na terenie powiatu

W XX w. powiat nawiedziło jedenaście silnych powodzi – w 1903, 1925, 1931, 1934, 1940, 1948, 1958, 1960, 1962, 1970, 1972. Wszystkie inne, w tym słynna powódź z 1997 r. na terenie powiatu były tylko silnym wezbraniem.

Mianem powodzi katastrofalnych określić naleŜy powodzie: 1931 (rzadko spotykana wrześniowa), 1934 (lipcowa), 1958 (czerwcowa), 1970 (lipcowa).

Dla Jordanowa największa do tej pory była powódź w 1934 roku, gdy 18 lipca zanotowano 550 cm wskazania wodowskazu (stan alarmowy 350 cm). Dla Osielca, największe wskazania wodowskazu odnotowano podczas powodzi 1948 roku – 370 cm (stan alarmowy 280 cm), lecz doszło w tym czasie do równoczesnej kulminacji rzeki Skawy i potoku Bystrzanki, które łączą się w Osielcu. Dla Suchej Beskidzkiej największe wskazania wodowskazowe odnotowano we wrześniu 1931 roku – 500 cm (stan alarmowy na Skawie 300 cm). Były to dla tych miejscowości tzw. wody stuletnie, czyli takie, których prawdopodobieństwo pojawienia się wynosi raz na sto lat.

PoniewaŜ od 1972 roku na naszym terenie nie było powaŜnej powodzi, „przyroda postanowiła odrobić zaległości”. Zaczęło się 21 lipca 2001 roku i ulewne deszcze trwały przez 8 dni. Największy kryzys przyszedł 25 lipca. Oprócz ciągle padającego deszczu nasiliły się lokalne oberwania chmur. W wyniku jednego z oberwań chmur nad Spytkowicami, o godz. 16 Skawa w Jordanowie osiągnęła 460 cm zalewając m.in. osiedle Zagrody, miejski stadion, Zakłady Armatury „Valvex”, fragment drogi do Toporzyska. W Osielcu Bystrzanka „dołoŜyła swoje wody” i Skawa osiągnęła nienotowany stan 384 cm, pustosząc nadbrzeŜne pola uprawne. W Makowie Podhalańskim nastąpiła prawdziwa hekatomba. Oprócz normalnego wezbrania Skawy, nastąpiło kolosalne oberwanie chmury nad Makowską Górą, Bieńkówką i Budzowem. Rynek w Makowie zasypany został rumowiskiem naniesionym przez potoki przeobraŜone niemal w minucie w rwące rzeki.

W Suchej o godz. 19 Skawa wystąpiła z koryta osiągając poziom 500 cm, a wiec wyrównany został poziom wody stuletniej. Silne opady w centrum Bieńkówki osiągnęły nieprawdopodobne rozmiary niszcząc domy, drogi i mosty w gminie Budzów.


103

W czasie powodzi w 2001 roku zniszczeniu uległo 761 budynków, 8 km dróg krajowych, ponad 20 km dróg wojewódzkich, 59 km dróg powiatowych, 277 km dróg gminnych, 70 km brzegów rzek i potoków, 11 budowli hydrotechnicznych, 302 ha gruntów ornych, 277 ha uŜytków zielonych. Poza tym zanotowano wielkie straty w infrastrukturze energetycznej, telekomunikacyjnej i w drzewostanach. 11.1.3. Ocena zagroŜenia powodziowego na terenie powiatu

Intensywność powodzi zaleŜy od sumy opadów przypadających na jednostkę powierzchni oraz od wielkości dorzecza.

Na terenie powiatu występują dwa ośrodki deszczowe, wokół których koncentrują się największe ilości opadów. Pierwszym z nich jest Bienkówka, gdzie od wieloleci deszczomierz wykazuje rekordowe sumy rocznych i miesięcznych opadów (średnia wieloletnich opadów rocznych dla Bieńkówki wynosi 1031 mm, dla Suchej 834 mm, dla Jordanowa 797 mm). Drugim takim ośrodkiem deszczowym jest teren Zawoi ze średnią 944 mm. Powierzchnia zlewni Skawy w Jordanowie wynosi 98 km2, w Osielcu 227 km2, a w Suchej 475 km2.

W połoŜonym w dorzeczu górnej Wisły powiecie suskim występują naturalne warunki powodujące zagroŜenie powodziowe. NaleŜą do nich:

� krótkotrwałe, gwałtowne, lokalne wezbrania związane z przejściem nawalnych burz i rozlewne deszcze, które najczęściej występują w czerwcu i lipcu - trwające kilka dni i osiągające do 200 mm/dobę,

� sprzyjające warunki szybkiego spływu powierzchniowego,

� teren powiatu suskiego jest obszarem, w którym wskaźniki opadu i odpływu przewyŜszają ich średnie wartości dla obszaru Polski. PrzewyŜszenia te są znaczne i wynoszą odpowiednio 4-10% i 50–80%, co odpowiada górskiemu charakterowi rzek i potoków.

� niski poziom retencji powierzchniowej i gruntowej wód opadowych spowodowany topografią terenu, jego budową geologiczną, niewielką miąŜszością gleby i znacznymi spadkami.

WyŜej wymienione czynniki powodują, Ŝe powiat suski wraz z powiatem limanowskim, brzeskim, nowosądeckim według Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie naleŜy do obszarów o najwyŜszym stopniu zagroŜenia powodziowego w województwie małopolskim.

ZagroŜenie powodziowe w poszczególnych gminach powiatu jest zróŜnicowane.

Na terenie gminy Budzów największe zagroŜenie powodziowe występuje w Bieńkówce, Jachówce, Budzowie i Baczynie. Nie mogą czuć się bezpiecznie osoby mieszkające wzdłuŜ potoku Paleczka i jego dopływów. W czasie obfitych i ciągłych opadów atmosferycznych jest on szczególnie niebezpieczna w swym dolnym biegu. Usytuowanie i ukształtowanie gminy powoduje, Ŝe wezbrane wody natychmiast zrywają wszystko, co napotykają. Znajdująca się nad Paleczką oczyszczalnia ścieków w Budzowie została zabezpieczona na długości 250 m opaską siatkowo–kamienną. Ilość osób zagroŜonych – 679, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 50 ha.

ZagroŜenie powodziowe na terenie gminy Bystra–Sidzina stanowi potok Bystrzanka, którego koryto poszerzyło się miejscami nawet do kilkudziesięciu metrów. DuŜe zagroŜenie stanowią takŜe potoki Sidzinka, Ciśniawka, Flaków. Ilość osób zagroŜonych – 14, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 5 ha.


104

W gminie Jordanów największe zagroŜenie powodziowe niesie rzeka Skawa w miejsco-wościach Osielec i Toporzysko. Rzeka nie jest obwałowana, koryto rzeczne w przewaŜającej części jest dość głębokie, ale są miejsca znacznych spłyceń, czy teŜ zwęŜeń koryta, gdzie wystąpienie powodzi jest bardzo prawdopodobne. Takimi miejscami są: dolny odcinek Skawy w Osielcu (przy granicy administracyjnej z Makowem Podhalańskim), gdzie obszar zagroŜony określono na 8 ha Niebezpieczny jest teŜ przebiegający przez Toporzysko odcinek o obszarze zagroŜenia wynoszącym 3 ha. Spłycenia i zwęŜenia koryta stanowią potencjalne warunki dla tworzenia się zatorów lodowych. Powstały w styczniu 2002 roku zator na Skawie w Górnym Osielcu spowodował zagroŜenie zalania znacznych obszarów. Władze gminy Jordanów musiały zwrócić się o wsparcie wojska, które za pomocą detonacji usunęło zagroŜenie. Liczba osób zagroŜonych na terenie gminy wynosi 87. Pozostałe potoki - Dziarski, Łętówka, Sidzinianka, Wronkówka, jak i strumyki bez nazwy przy ulewnych deszczach takŜe mogą stwarzać zagroŜenie.

Na terenie miasta Jordanów zagroŜenie powodziowe występuje w części miasta połoŜonej nad Skawą i potokiem Malejówka. Miejsca te są w mniejszym lub większym stopniu zalewane podczas powodzi. Rzeka Skawa w Jordanowie jest obwałowana na długości 500 m, lecz stan techniczny wału i jego niewielka długość powodują, Ŝe nie stanowi on zabezpieczenia przy wystąpieniu duŜej wody. W przypadku kilkudniowych opadów deszczu zagroŜenie mogą stanowić potoki spływające z okolicznych wzniesień. Ilość osób zagroŜonych – 80, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 22 ha. Na podstawie obserwacji z powodzi 2001 roku, według danych Urzędu Miasta Jordanów, oczyszczalnia ścieków i byłe wysypisko nie są zagroŜone.

W Makowie Podhalańskim największe zagroŜenie stanowi rzeka Skawa w rejonie Osiedla Jazy oraz potok KsięŜy, który wraz z innymi potokami w lipcu 2001 roku zmienił się w rwące rzeki powodując zalanie miasta. Ujęcie wody oraz wysypisko połoŜone nad Skawą nie są zagroŜone. Na terenie miasta i gminy zagroŜenie stanowi takŜe potok Cadynka w Juszczynie. Ilość osób zagroŜonych – 82, powierzchnię zagroŜoną zalaniem wyznaczono na długości 2,4 km.

W gminie Stryszawa zagroŜenie powodziowe istnieje wzdłuŜ potoków Lachówka, Kocońka, Targoszówka i Stryszawka. Ilość osób zagroŜonych – 69, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 5 ha.

Gwałtowne i długotrwałe ulewy w Suchej Beskidzkiej mogą spowodować wystąpienie wody z koryta Stryszawki i Skawy, co moŜe być przyczyną:

� przerwania rurociągu doprowadzającego wodę pitną do Osiedla Garce i na ul. Makowską,

� zalania budynków i terenów połoŜonych przy ul. Nad Skawą, � zalania placu targowego oraz części ogródków działkowych, � przerwania wału wzdłuŜ Osiedla Kułasówka i zalania budynków mieszkalnych, � uszkodzenia i zerwania mostów na potokach: Stryszawka, Błądzonka, Zasepniczanka.

Z prowadzonych podczas powodzi w 2001 r. obserwacji wynika, Ŝe oczyszczalnia ścieków, wysypisko oraz stacja redukcji gazu nie są zagroŜone. Ilość osób zagroŜonych – 181, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 3 ha.

Na terenie gminy Zawoja zagroŜenie stanowi przepływający przez całą gminę potok Skawica wraz z dopływami. Z oceny miejsc zagroŜonych wynika, Ŝe przy mniejszym stanie wód nie przewiduje się zagroŜenia, aczkolwiek nie wyklucza się go przy gwałtownym podwyŜszeniu poziomu wód. Ilość osób zagroŜonych – 587, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 27 ha.


105

W gminie Zembrzyce nieumocnione brzegi Skawy, Paleczki w Zembrzycach i Tarnawki w Tarnawie Dolnej stwarzają zagroŜenie dla okolicznych terenów. Ilość osób zagroŜonych – 496, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 75 ha.

Ogólna liczba osób zagroŜonych na terenie powiatu wynosi 2275, a powierzchnia zagroŜona zalaniem 131 ha. O wielkości skali zagroŜenia moŜe świadczyć fakt, Ŝe przed powodzią z 2001 r. w powiecie, według informacji urzędów miast i gmin zagroŜonych było 549 osób, a powierzchnia zagroŜona zalaniem wynosiła 80 ha. 11.1.4. Ochrona przeciwpowodziowa

Techniczne metod ochrony przeciwpowodziowej stosowane na terenie powiatu:

1. budowa obiektów hydrotechnicznych (mosty, przepusty) przygotowanych na tzw. "wielką wodę”- - bez środkowych podpór w moście, co eliminuje ryzyko podmycia przęseł przez wysoką

wodę i tworzenia się zapór z niesionych przez rzekę konarów i pni drzew, które z kolei piętrząc wodę powodują ich powalenie,

- posadowienie na podporach bocznych, które są zamocowane w litej skale, - odwodnienia zapewniające odprowadzenie wielkiej wody - kamienne zabezpieczenia brzegów (przyczółków)

2. zabezpieczanie brzegów koryt koszami siatkowo – kamiennymi

3. usuwanie drzew umoŜliwiających powstanie zatorów

Z nietechnicznych metod stosuje się:

1. monitoring stanu wód na rzekach oraz ilości opadu

Monitoring rzek i informacje o wielkości opadów deszczu ma szczególne znaczenie w zlewiskach rzek górskich z uwagi na gwałtowny częsty charakter opadów, które w bardzo krótkim okresie czasu mogą wywołać zagroŜenie powodziowe. Sieć pomiarowa pracująca na potrzeby osłony przeciwpowodziowej składa się ze standardowych sygnalizacyjnych posterunków wodowskazowych i opadowych. Na terenie powiatu wodowskazy znajdują się w Jordanowie, Osielcu i Suchej Beskidzkiej (tabela11-1). Wodowskazy w Osielcu i Jordanowie naleŜą do sieci posterunków „sygnalizujących” Systemu Hydrologii Operacyjnej IMiGW. Tabela 11-1 Wykaz wodowskazów na terenie powiatu Wodowskaz Rzeka / potok Stan ostrzegawczy Stan alarmowy Jordanów ul. Kolejowa Skawa 270 350 Osielec Skawa 230 280 Sucha Beskidzka ul. Zamkowa Stryszawka 270 340 Sucha Beskidzka ul. Wadowicka Skawa 200 300

W przypadku przekroczenia stanów ostrzegawczych wody, na terenie co najmniej dwóch gmin Starosta ogłasza pogotowie przeciwpowodziowe, a po przekroczeniu stanów alarmowych - alarm przeciwpowodziowy. Ponadto RZGW Kraków na potoku Paleczka w km 0+928 (Zembrzyce) oraz na rzece Skawie w km 40+230 (Sucha Beskidzka) planuje wykonanie automatycznych posterunków wodowskazowych w ramach monitoringu dopływów do zbiornika Świnna Poręba. Po


106

zainstalowaniu tych posterunków będzie istnieć moŜliwość udostępniania przez kierownictwo zbiornika danych dla potrzeb Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w sytuacjach nadzwyczajnych. Dla uzyskiwania danych o zagroŜeniu powodziowym i zasadach ostrzegania pomiędzy Starostwem Powiatowym w Suchej Beskidzkiej a IMiGW Oddział Kraków zostanie zawarte stosowne porozumienie. Posterunki opadowe znajdują się w Suchej Beskidzkiej (na terenie Rejonowej Sortowni i Składowiska Odpadów przy ul. Wadowickiej 4) oraz w Makowie Podhalańskim (przy ul. 3 Maja 74). 2. prognozy pogodowe wraz z wielkością opadów deszczu 3. ustalenie moŜliwości wystąpienia powodzi oraz obszarów, które mogą być zalane.

W 2004 r. RZGW w Krakowie opracowuje Studium określające granice obszarów bezpośredniego zagroŜenia powodzią dla terenów nieobwałowanych w zlewni Skawy, które winno być w przyszłości wykorzystane przez gminy do wyznaczenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obszarów bezpośredniego zagroŜenia powodzią, o których mowa w art. 82 ust. 1 ustawy Prawo wodne.

Uniknięcie zniszczeń i strat spowodowanych przez powódź moŜe być moŜliwe pod warunkiem ograniczania zabudowy na terenach zalewowych takich obiektów jak: budynki mieszkalne, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, magazyny, szpitale, szkoły itp.

Powódź w lipcu 2001 roku odsłoniła słabość istniejącego systemu w zakresie ochrony przeciwpowodziowej. Wysokość poniesionych strat zmusza do zastanowienia się nad przyczynami. Nie naleŜy upatrywać ich tylko w zdarzeniu losowym. Przyczyny takiego stanu rzeczy wynikają z niedostatków natury organizacyjnej i braków w infrastrukturze hydrotechnicznej. Lokalnie na terenie miast przyczyną wysokich strat mogą być niedo-ciągnięcia w zakresie funkcjonowania kanalizacji deszczowej (złe rozwiązania w dziedzinie kanałów burzowych, a głównie ich niedroŜność wywołana zanieczyszczeniami np. odpady, gałęzie).

11.1.5. Nowe rozwiązania prawne

Konstytucja RP przewiduje trzy stany nadzwyczajne: wojenny, wyjątkowy i klęski Ŝywiołowej. Dotychczas tylko ten ostatni nie był uregulowany w odrębnej ustawie. Przyjęta 18 kwietnia 2002 Ustawa o stanie klęski Ŝywiołowej wypełnia dotkliwą lukę prawną, która w istotny sposób rzutowała na prowadzenie akcji ratowniczej.

Ustawa określa następujące zagadnienia:

1. Stan klęski Ŝywiołowej wprowadza Rada Ministrów na części albo całości terytorium kraju, na czas nie dłuŜszy niŜ 30 dni. Na przedłuŜenie terminu zgodę musi wydać Sejm.

2. W czasie stanu klęski Ŝywiołowej dotychczasowe organy władzy publicznej powinny działać w dotychczasowych strukturach organizacyjnych i w ramach przysługujących im kompetencji.

3. Wprowadzona zostaje zasada decentralizacji decyzji – na obszarze gminy działaniami kieruje wójt przy pomocy gminnego sztabu kryzysowego, a na terenie powiatu starosta przy pomocy powiatowego sztabu kryzysowego.

4. Starosta moŜe wydawać polecenia wiąŜące wójtom, burmistrzom, kierownikom jednostek organizacyjnych utworzonych przez powiat, kierownikom powiatowych inspekcji, straŜy, kierownikom jednostek ochrony przeciwpoŜarowej. W razie niewykonania poleceń starosty w zakresie akcji ratowniczej lub ich niewłaściwe wykonanie, starosta moŜe wnioskować do


107

wojewody (w przypadku wójtów, burmistrzów, przełoŜonych funkcjonariuszy słuŜb i straŜy) o zawieszenie ich uprawnień i wyznaczenie pełnomocnika do prowadzenia akcji ratowniczej.

5. Wprowadzone zostają ograniczenia wolności i praw, takie jak np. zakaz lub nakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, nakaz ewakuacji, obo-wiązkową kwarantannę, przymusowe badania lekarskie. Ograniczenia te wprowadza starosta na terenie kilku gmin lub całego powiatu.

6. Wprowadza się katalog świadczeń osobistych i rzeczowych, jako obowiązków nakładanych w przypadku, gdy siły i środki, którymi dysponuje wójt, burmistrz są niewystarczające. MoŜe to być np. obowiązek udzielania pierwszej pomocy, wykonania określonych prac, czy przyjęcia na przechowanie i pilnowanie mienia osób ewakuowanych.

7. Za naruszanie przepisów stanu klęski Ŝywiołowej wprowadzone zostają sankcje karne – moŜe to być kara aresztu lub grzywny.

11.2. ZagroŜenia osuwiskowe Osuwiskiem nazywamy nagłe przemieszczenie się mas skalnych, skalno–zwietrzelinowych lub tylko zwietrzelinowych w obrębie stoku wzdłuŜ określonych płaszczyzn, w których została przekroczona wytrzymałość na ścinanie.

JeŜeli proces ten jest bardzo powolny, to zjawisko takie nazywamy spełzywaniem. Jeśli proces ten trwa wiele lat, to mamy do czynienia ze zjawiskiem chronicznym. Sprzyja temu duŜe zawilgocenie i mały spadek terenu nie pozwalający na szybkie uzyskanie nowego stanu równowagi. O ile klasyczne osuwiska są niszczące dla budowli i dróg, o tyle chroniczne spełzywania są uciąŜliwe dla drogowców, gdyŜ powodują stałe deformacje korpusu drogi. Istnieją równieŜ obrywy — natychmiastowe pionowe przemieszczenia się fragmentów skalnych - są to zjawiska pokrewne osuwiskom.

11.2.1. Klasyfikacja osuwisk, morfologia stoku i przyczyny powstawania osuwisk

a) ze względu na rodzaj przemieszczanego materiału: skalne, skalno–zwietrzelinowe, zwietrzelinowe, ziemne,

b) w stosunku do większych form terenu: stokowe, stokowo–zboczowe, dolinne, w lejach źródłowych,

c) w stosunku do budowy podłoŜa: konsekwentne (tzn. zgodne z zapadaniem warstw), konsekwentno–szczelinowe (zgodne z systemem rozszczelinienia masywu), asekwentne w materiale jednorodnym, obsekwentne (na czołach ławic),

d) ze względu na stan zachowania przemieszczanych mas: pakietowe (cały pakiet wewnątrz nie zaburzony ulega przemieszczeniu), rumoszowe (pakiety ulegają dezintegracji i formuje się rozdrobniony rumosz), spływy gruzowo–błotne,

e) głębokie, płytkie,

f) osuwiska stare zamarłe, stare odmłodzone, młode ustabilizowane, młode aktywne.

Morfologia stoku osuwiskowego


108

Procesy osuwiskowe pozostawiają w morfologii terenu wyraźnie zaznaczone formy w postaci niszy osuwiska, języka rozpadlin (fot. 11-1)

Fot. 11–1. Charakterystyczny wygląd osuwiska

W niektórych przypadkach osuwisk zdarza się, Ŝe stok zostaje przemieszczony,

pofalowany, lecz nie dochodzi do porozrywania darni lub roślinności. Nisza i język nie są wyraźnie zaznaczone - mówimy wtedy za T. Ziętarą o tzw. „osuwiskach zgrzybiałych od urodzenia” (fot. 11-2).

Fot. 11–2. Wygląd tzw. osuwiska „zgrzybiałego od urodzenia”

Stok, który w swej historii geologicznej i współczesnej przechodził kilkakrotnie procesy osuwiskowe posiada charakterystyczną morfologię opisaną jako osuwiskowy typ rzeźby (fot. 11-3).

ZauwaŜamy charakterystyczne pofałdowania, nierówności, zagłębienia bezodpływowe. Stok nie dotknięty procesami osuwiskowymi posiada profil wypukły i wyrównaną powierzchnię.


109

Właściwe rozpoznanie charakteru stoku przez obserwacje wyglądu zewnętrznego ma kolosalne znaczenie dla kwalifikowania przydatności terenu pod zabudowę.

Fot. 11–3. Stok przeobraŜony przez kolejne sukcesje osuwiskowe

Przyczyny powstawania osuwisk

Przyczyn powstawania osuwisk moŜemy upatrywać w czynnikach biernych i aktywnych. Do czynników biernych zaliczamy: rodzaj budowy geologicznej, a co za tym idzie kąt

zapadania warstw, wzajemne następstwo warstw, głębokość poziomu wód gruntowych, obecność uskoków i spękań, czynniki geomorfologiczne, takie jak kąt nachylenia stoków i powiązanie czynników geologicznych i geomorfologicznych. Do czynników aktywnych zaliczamy: wysokość opadów atmosferycznych, topnienie śniegu, wstrząsy sejsmiczne, działalność człowieka (obciąŜanie stoków obiektami, podcięcia, budowa zapór wodnych zmieniających warunki hydrogeologiczne w podłoŜu).

11.2.2.Uwarunkowania powiatu suskiego dla potencjalnego tworzenia się osuwisk Uwarunkowania wynikające z budowy geologicznej

Całość powiatu suskiego jest zbudowana z utworów fliszowych. Flisz jest to naprze-mianległy zespół piaskowców, zlepieńców przekładany łupkami ilastymi. JuŜ sam fakt, Ŝe sztywne piaskowce kontaktują się z podatnymi na poślizgi łupkami ilastymi tłumaczy nam, dlaczego obszary fliszowe tego terenu są w skali całej Polski najbardziej podatne na osuwiska. W obrębie powiatu Sucha Beskidzka występują 2 wielkie jednostki strukturalne: płaszczowina magurska zajmująca około 85% powiatu suskiego i płaszczowina śląska, którą obserwujemy w Krzeszowie, Śleszowicach, Tarnawie Dolnej.

Płaszczowina magurska w przewaŜającej swej masie zbudowana jest z gruboławicowe-go piaskowca magurskiego budującego najwyŜsze wzniesienia i wypełniającego synkliny. W dolinach i partiach niŜszych wzgórz odsłaniają się starsze warstwy złoŜone z drobno-rytmicznie przekładanych fliszów (warstwy hieroglifowe, warstwy beloweskie, warstwy inoceramowe) lub teŜ czerwonych tzw. pstrych łupków ilastych. Obszar występowania utworów płaszczowiny magurskiej charakteryzuje się w skali Karpat średnią osuwiskowością, co nie oznacza, Ŝe przy nałoŜeniu się róŜnych niekorzystnych czynników nie dojdzie do katastrofalnych zjawisk.

Dla zobrazowania zjawiska posłuŜmy się tzw. wskaźnikiem osuwiskowości.


110

Dla całych Karpat fliszowych wynosi on 2,89%; dla obszarów najbardziej osuwiskowych, np. okolic Raby k. Myślenic, 25,6%; a na terenie powiatu suskiego średnio 3%. Maksymalnie w rejonach szczególnie podatnych wynosi do 16%.

Osuwiskowość terenów jednostki śląskiej jest duŜo mniejsza niŜ magurskiej. Zagęszczenie osuwisk na terenie powiatu suskiego jest zróŜnicowane — od terenów całkowicie bezpiecznych, do terenów bardzo podatnych. Generalnie analiza warunków geologicznych pozwala stwierdzić, Ŝe niebezpieczeństwo osuwisk istnieje wszędzie tam, gdzie ogniwo gruboławicowych piaskowców magurskich kontaktuje się ze starszymi ogniwami, wykształconymi jako łupki ilaste lub drobnorytmiczny flisz z przewagą łupków ilastych.

Najbardziej sprzyjający powstawaniu osuwisk jest taki układ, gdy wierzchołek i górne części stoków zbudowane są z odpornych piaskowców, a dolne części stoków z utworów ilastych. W takim przypadku spełzujące w dolnych częściach utwory łupkowe powodują stromienie odcinków stoków na pograniczu tych utworów, co w konsekwencji powoduje odkłucie nadległych zawodnionych mas piaskowca i powstanie rozległych osuwisk o stro-mych i wysokich niszach głównych.

Drugi układ, którego następstwem jest częste powstawanie osuwisk polega na zgodności zapadania warstw z kierunkiem zapadania stoku przy występowaniu fliszów drobno-rytmicznych. Warstwą poślizgową są łupki ilaste, po których zsuwają się bez przeszkód nadległe, przeciąŜone wodą warstwy.

Jeszcze bardziej sprzyjające osuwiskom uwarunkowania występują wtedy, gdy kąt zapadania stoku jest idealnie zgodny z kątem zapadania warstw skalnych. Najbardziej niebezpieczny układ kątowy to przedział 15–300.

Ogólnie moŜna stwierdzić, Ŝe wszystkie stoki o nachyleniu przekraczającym 150 są podatne na osuwiska. Warto mieć teŜ na uwadze, Ŝe w wyjątkowych sytuacjach w Karpatach fliszowych z powolnym chronicznym spełzywaniem moŜemy się spotkać juŜ przy nachyleniu 70. W zwartych kompleksach piaskowca magurskiego osuwiska powstają rzadziej. Jeśli występują tam, to jedynie stare, bardzo głębokie osuwiska załoŜone na systemie spękań. PoniewaŜ zwarte masy piaskowca magurskiego zajmują największe, przewaŜnie niezalud-nione obszary, w mniejszy sposób zagraŜają budowlom (np. rejon Babiej Góry) (mapka 11-1)


111

Mapka 11-1. Fragment mapy geologicznej okolic Zawoi (wskaźnik osuwiskowości 16%), na której zaznaczono osuwiska róŜnej generacji na tle budowy geologicznej, w tym wielkie holoceńskie osuwisko Babiej Góry.

Warto równieŜ zwrócić uwagę, Ŝe ze względu na ogólne uwarunkowania tektoniczne większość warstw skalnych w powiecie suskim ma zapadanie południowe, dlatego stoki o ekspozycji południowej wykazujące zgodność z podłoŜem są bardzo niebezpieczne. NaleŜy koniecznie zwrócić uwagę, Ŝe omówione czynniki budowy geologicznej warunkują w więk-szy lub mniejszy sposób stoki do rozwoju osuwisk, jednak czynnikiem decydującym, czy osuwisko wystąpi, są czynniki aktywne, takie jak opady, roztopy, działalność człowieka. Uwarunkowania związane z opadami i ulewnymi deszczami

Powiat suski jest obszarem, który otrzymuje stosunkowo duŜo opadów rocznie. Średnia wielolecia to od około 700 do 1300 mm. Dla procesów osuwiskowych najgroźniejsze są opady lipca, których średnia wynosi ok. 120 mm. W rekordowych, mokrych latach opady te mogą sięgać 340 mm. Groźba zaczyna występować, gdy opady miesięczne przekraczają 300 mm. Istotne są takŜe opady dobowe. Katastrofalne są, gdy dobowa suma opadów przekracza 100 mm. W roku 1970 w Bieńkówce zdarzyło się 208,1 mm. PoniewaŜ kształtowanie się płaszczyzny osuwania jest procesem wieloletnim, moŜe się zdarzyć, Ŝe taki kolosalny opad dobowy jest tym „języczkiem uwagi”, który zaburza równowagę chwiejną i powoduje osuwisko.

Mapka 11-2.Średnioroczne sumy opadów atmosferycznych 1891 – 1930 (Wiszniewski, 1953).


112

Na podstawie mapki 11-2 obrazującej sumy średniorocznych opadów atmosferycznych, moŜemy stwierdzić, Ŝe w powiecie suskim występują dwa centra opadowe. Jednym z nich jest teren Bieńkówki, drugim rejon Zawoi. O ile w powiecie sądeckim i limanowskim w ciągu ostatnich stu lat po prawie kaŜdej powodzi i roztopach dochodziło do osuwisk, co wzmagało czujność słuŜb geologicznych, to w powiecie suskim zjawiska te były jakby uśpione. Po mokrym lipcu 1949 roku odnotowano wielkie osuwisko na Przykrzcu, po rekordowych opadach 1960 roku odnotowano tylko 2 osu-wiska w okolicach Błądzonki, po rekordowej powodzi 1970 roku nie odnotowano w ogóle osuwisk. Potem wystąpiła susza hydrologiczna 1981–1995, podczas której o osuwiskach nie mogło być mowy. Po powodzi 1997 osuwiska równieŜ nie ujawniły się, ale ogólnie duŜa suma opadów lat 1996–1999 spowodowała inicjalny system rozszczelinienia, i jak gdyby osuwiska były przygotowane do uruchomienia. „Czekały” na odpowiedni impuls. Impulsem tym były olbrzymie opady 20–27 lipca 2001 roku, które zaskoczyły mieszkańców i spowodowały katastrofalne skutki.

Podsumowując, największe prawdopodobieństwo występowania osuwisk, zwłaszcza zwietrzelinowych, występuje podczas gwałtownych i obfitych opadów trwających zazwyczaj krótko 2–3 dni. Oczywiście musi być to poprzedzone stopniowym nawodnieniem tzw. mokrych lat. Opady równomiernie rozłoŜone w dłuŜszym czasie wywołują mniejsze skutki.

Roztopy

Bardzo groźna sytuacja występuje, gdy bezpośrednio po klęsce osuwiskowej w porze letniej, powstaje gruba pokrywa śnieŜna na niezamarzniętej ziemi. Woda z topniejącego śniegu wchodzi wówczas w szczeliny osuwisk i powoduje ich odmłodzenie lub teŜ powstanie nowych osuwisk.

Wstrząsy sejsmiczne

Wprawdzie obszar Karpat Polskich naleŜy do obszarów słabosejsmicznych, jednak z częstotliwością raz na trzysta lat występuje bardzo silne trzęsienie ziemi. Ostatnie bardzo silne trzęsienie ziemi wg J. Pagaczewskiego - z epicentrum w rejonie Myślenic o sile 6,8 w skali Richtera - miało miejsce w 1786 roku. Raz na sto lat występuje trzęsienie o średniej sile. JeŜeli współcześnie wystąpiłoby takie trzęsienie, spowodowałoby katastrofalne skutki.

Uwarunkowania wynikające z działalności ludzkiej

ObciąŜanie stoków podatnych na powstawanie osuwisk obiektami budowlanymi Niebezpieczne jest lokalizowanie cięŜkich obiektów budowlanych w górnej części

stoków podatnych na osuwiska – zwłaszcza, gdy bezpośrednio pod obiektem stok załamuje się i zwiększa swoją stromość. ObciąŜenie obiektem i obciąŜenie zwietrzeliny wodą, mogą w konsekwencji wywołać przekroczenie granicznych warunków ścinania oraz uruchomienie osuwiska.

Lokalizacja obiektów w środkowej i dolnej części stoków o predyspozycjach osuwiskowych

W przypadku powstania osuwiska, obiekt ulega zniszczeniu. Dodatkowym czynnikiem jest w większości przypadków brak jakiejkolwiek infrastruktury odwadniającej, która by mogła przeciwdziałać nawodnieniu zwietrzeliny. W tym przypadku obiekt nie wywołuje osuwiska, ale jest tylko jego „ofiarą”.

Lokalizacja obiektów na terenie starych, nieczynnych osuwisk Lokalizacja taka jest dopuszczalna pod warunkiem opracowania dokumentacji

geologiczno–inŜynierskiej i całkowitego odwodnienia tak, aby nie dopuścić wody do obszaru zabudowy, a tym samym do odmłodzenia osuwiska.


113

Podcinanie stoków przy budowie nowych dróg Niewłaściwe podcięcie stoku przez korpus drogi moŜe być przyczyną uruchomienia

osuwiska. Wyznaczenie trasy podcięcia powinno być konsultowane z geologiem.

Budowa zapór wodnych Generalnie powstanie zapory wodnej wpływa na wzrost liczby występowania osuwisk

w jej najbliŜszym sąsiedztwie. Zapora wodna powoduje podniesienie się poziomu wód gruntowych, wzrost wpływu ciśnienia porowego i wyporu. Dowodem tego jest występowanie duŜej liczby osuwisk w koronach zbiorników roŜnowskiego i dobczyckiego. W kilka lat po uruchomieniu zbiornika Świnna Poręba moŜemy spodziewać się wzrostu procesów osuwiskowych w Zembrzycach i Tarnawie Dolnej.

Podsumowując, aby doszło do osuwiska, konieczne jest nałoŜenie się przynajmniej dwóch lub więcej z wyŜej omówionych przyczyn.

11.2.3. Przegląd procesów osuwiskowych w poszczególnych gminach powiatu suskiego

Gmina Budzów Główną przyczyną powstawania osuwisk jest tu stwierdzone od wielu lat centrum wzmoŜonych opadów znacznie przekraczających sąsiednie obszary. Uwarunkowania geologiczne odgrywają mniejszą rolę. W 2002 r. stwierdzono 2 powaŜne osuwiska w Budzowie, w osiedlu Kozłówka, gdzie zagroŜony był budynek, oraz w Jachówce na osiedlu Suwajówka.

Godnym zauwaŜenia jest fakt, Ŝe pomimo katastrofalnych opadów, największych w powiecie uwarunkowania geologiczne tego terenu nacechowane są pewną stabilnością.

Gmina Bystra-Sidzina Nie odnotowano osuwisk katastrofalnych. Budowa geologiczna wykazuje średnie uwarunkowania do powstawania procesów osuwiskowych. Wskaźnik osuwiskowości dla tych terenów to 5%. Fakt nie wystąpienia większych osuwisk tłumaczymy niŜszą sumą opadów, jaką otrzymał ten obszar.

Miasto Jordanów Budowa geologiczna wzgórza Przykrzec powoduje, Ŝe obszar ten jest szczególnie podatny na tworzenie się osuwisk. Na niewielkim obszarze skoncentrowane jest 16 róŜnowiekowych osuwisk. Ostatnie katastrofalne z 1949 roku. W 2002 roku stwierdzono wystąpienie inicjalnych spękań z tendencją do dalszego rozwoju. To, Ŝe wystąpił tylko jeden proces, tłumaczymy duŜo mniejszą skalą opadów, o około 40 mm mniejszą w skali dobowej. Pomimo to rejon góry Przykrzec pozostaje jednym z najbardziej zagroŜonych procesami osuwiskowymi. Gmina Jordanów Z gminy tej napłynęło duŜo zgłoszeń, lecz w większości przypadków dotyczyły one obrywów brzegowych powstałych na skutek podcięć erozyjnych rzek. Klasyczne osuwiska, w większości zwietrzelinowe, wystąpiły w Osielcu (7). Dwa z nich zasypały linię kolejową Kraków – Zakopane. Jest to wynikiem nałoŜenia się uwarunkowań geologicznych (wskaźnik osuwiskowości 6–10%) oraz bardzo duŜych sum opadów dobowych. Jest to drugi obok Przykrzca potencjalny teren istotnych zagroŜeń osuwiskowych. Miasto i gmina Maków Podhalański Wystąpiło tu najwięcej znaczących osuwisk — około 30. Brak jest szczegółowych danych, gdyŜ gmina nie dostarczyła sprawozdania. Najbardziej ucierpiała Makowska Góra, gdzie wskutek ekstremalnych opadów w okolicach Zakładu Długoterminowej Opieki


114

Medycznej i Domu Pomocy Społecznej zlokalizowano około 20 osuwisk róŜnego typu i generacji zagraŜających i niszczących obiekty oraz infrastrukturę. PoniewaŜ do tej pory na mapach geologicznych obszar ten był wykazywany jako stabilny (wskaźnik osuwiskowości 0–2%), głównej przyczyny upatrujemy w krytycznym przeciąŜeniu zwietrzeliny i ekstremalnym opadzie, który „pokonał opory” wynikające z korzystnych uwarunkowań geologicznych.

Drugim rejonem koncentracji osuwisk są Kojszówka i Wieprzec. Podczas powodzi 2001 roku nałoŜyły się tu uwarunkowania geologiczne i bardzo silny opad. Jest to trzeci obszar maksymalnego zagroŜenia osuwiskowego. Miasto Sucha Beskidzka Odnotowano około 5 znaczących osuwisk w rejonie osiedla Błądzonka i Zasypnica (w zestawieniu nie ujęto licznie zgłaszanych obrywów brzegowych). NałoŜyły się tu uwarunkowania geologiczne i duŜa suma opadów. Gmina Stryszawa We wsi Lachowice na os. Zawodzie wystąpiło jedno z najbardziej katastrofalnych, frontalnych osuwisk. Zniszczonych doszczętnie zostało kilkanaście domostw. Pierwszoplanową rolę odegrała tu wybitnie niekorzystna sytuacja geologiczna: stok o ekspozycji południowej, nachylenie stoku całkowicie zgodne z kierunkiem i kątem zapadania warstw wy-kształconych w rozwoju łupkowo–piaskowcowych. Stok niezalesiony. PrzeciąŜenie zwietrzeliny wodą spowodowało poślizg po warstwie łupka z wytworzeniem klasycznego lustra ześlizgowego. W dolnej partii stoku nastąpiło spiętrzenie przemiesz-czanego materiału powodujące doszczętne niszczenie budowli. Jest to przykład, gdy uwarunkowania geologiczne odegrały pierwszoplanową rolę, a opady - zresztą nie tak katastrofalne jak w Makowie stanowiły dodatkowy impuls. Nie bez znaczenia było teŜ chaotyczne obciąŜenie stoku obiektami. Stok całkowicie do wyłączenia spod zabudowy.

Na terenie tej gminy wystąpiło jeszcze 8 osuwisk, które nie spowodowały katastrof. Obszar gminy szczególnie niebezpieczny, jeśli chodzi o osuwiska. Wymaga

opracowania kompleksowej mapy geologiczno-inŜynierskiej w skali 1:10 000.

Fot. 11–4. Osuwisko Lachowice Zawodzie

Gmina Zawoja

Do tej pory na podstawie analiz map geologicznych teren tej gminy uznawany był za najbardziej podatny na osuwiska (wskaźnik osuwiskowości 16%).


115

W 2001 roku w Gołyni wystąpiło tylko 1 osuwisko. Tłumaczyć to naleŜy tym, Ŝe rejon Zawoi otrzymał duŜo mniejszą dawkę opadów od ekstremów Makowa i Budzowa. Niemniej jednak jest to w dalszym ciągu obszar najwyŜszego zagroŜenia osuwiskowego. Gmina Zembrzyce

Wystąpiły tam 3 znaczące osuwiska z uszkodzeniem jednego budynku spowodowane nałoŜeniem się uwarunkowań geologicznych i duŜych opadów. 11.2.4. Wnioski

1. Gminy Maków Podhalański, Stryszawa, Zawoja powinny w pierwszej kolejności opracować mapy geologiczno–inŜynierskie w skali 1:10 000, które stanowić powinny załącznik do planu zagospodarowania przestrzennego. Mapy te muszą być wykonane rzetelnie, w oparciu o badania terenowe kaŜdego stoku, a nie tylko studia materiałów archiwalnych. Powinny być opracowywane przez geologów karpackich dokładnie orientujących się w specyfice fliszu karpackiego, a nie przez biura z innych części Polski, którym problematyka osuwisk fliszowych jest mniej znana.

2. Wszelkie wyłączenia spod zabudowy naleŜy poprzedzić szczegółową, obszerną analizą i uzasadnieniem.

3. Dla lokalizacji na stokach o nachyleniu powyŜej 150 naleŜy bezwzględnie Ŝądać w warunkach zabudowy dokumentacji geotechnicznej, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach dokumentacji geologiczno–inŜynierskiej.

4. Edukować społeczeństwo o zgubnych skutkach nadmiernych wylesień stoków.

5. Zgodnie z nowelizacją ustawy z 27 listopada 2001 r. Prawo ochrony środowiska starosta winien prowadzić rejestr i obserwacje zjawisk masowych

W przypadku istnienia obiektów na stokach podejrzanych o osuwiskowość, powinno być przeprowadzone kompleksowe odwodnienie, nim dojdzie jeszcze do znamion osuwania. Zaznaczyć naleŜy, Ŝe przeciwdziałanie skutkom uruchomionego osuwiska (palowanie, mury oporowe, dreny) jest bardzo kosztowne i nie zawsze kończy się pozytywnym skutkiem.

11. 3. Awarie przemysłowe 11.3. 1. ZagroŜenia związane z technicznymi środkami przemysłowymi

Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy dotychczas stosowanej – „nadzwyczajne zagroŜenie środowiska” problematykę pod nazwą „powaŜne awarie” wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicje powaŜnej awarii i powaŜnej awarii przemysłowej określa odpowiednio art. 3 pkt.23 i 24 w/w ustawy:

powaŜna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, poŜar lub eksplozja powstała w trak-cie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagroŜenia z opóźnieniem. Potencjalne zagroŜenia środowiska na terenie Powiatu Suskiego stwarzają głównie:


116

1. urządzenia techniczne (instalacje) w zakładach magazynujących lub stosujących

w procesie produkcji toksyczne środki przemysłowe (amoniak, produkty ropopo-chodne, inne chemiczne),

2. transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, łatwopalnych, wybuchowych) głównie na drogach krajowych, wojewódzkich oraz szlakach kolejowych, a takŜe rurociągami, powodując m. in. zagroŜenie zanieczyszczenia gleb oraz poŜarowe na terenach leśnych,

3. magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych.

Na terenie Powiatu Suskiego nie znajdują się zakłady o duŜym lub zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej. NaleŜy jednak wymienić takie zakłady jak:

Fabryka Osłonek Białkowych w Białce (ze względu na amoniak, kwas siarkowy, formalina, podchloryn sodu, wodorotlenek sodu, kwas solny), Jordanowska fabryka Armatury „Valvex” w Jordanowie (kwas siarkowy, alkohol metylowy) MZWiK Sucha Beskidzka (podchloryn sodu), Zakład Komunalny Jordanów (podchloryn sodu), gdzie ze względu na magazynowanie tych środków, potencjalnie moŜe wystąpić zagroŜenie środowiska.

Przez teren powiatu transport materiałów niebezpiecznych odbywa się następującymi trasami drogowymi:

a) droga krajowa nr 98 Wadowice - Sucha Beskidzka - Maków Podhalański - Jordanów - Rabka - Limanowa - kier. Nowy Sącz

b) droga krajowa nr 7 Kraków – Zakopane (w miejscowości Naprawa)

c) droga wojewódzka nr 946 Sucha Beskidzka - Stryszawa - kier. śywiec

d) droga wojewódzka nr 956 Sułkowice - Budzów - Zembrzyce,

e) droga wojewódzka nr 957 Maków Podhalański - Zawoja - Przełęcz Krowiarki - Zubrzyca Górna - Jabłonka-Czarny Dunajec - kier. Nowy Targ,

Transport materiałów niebezpiecznych odbywa się przewaŜnie autocysternami. Przewozi się głównie paliwa ciekłe (etylina, olej napędowy), gaz ciekły (propan-butan) oraz chemikalia (amoniak, chlor, kwasy, rozpuszczalniki). Prawdopodobne skutki skaŜeń powstałych wskutek wypadku drogowego zaleŜą od okoliczności zdarzenia i rodzaju przewoŜonej substancji. W przypadku uszkodzeń autocysterny połączonych z wyciekiem ciekłych substancji zanieczyszczeniu ulegnie droga, oraz pobocze. W warunkach miejskich substancja moŜe przedostać się do kanalizacji deszczowej i tą drogą zanieczyścić wody powierzchniowe będące zwykle odbiornikiem wód deszczowych. Niebezpiecznymi są miejsca skrzyŜowań dróg z ciekami wodnymi, a szczególnie z ciekami wodnymi: Skawica, Skawa.

Groźniejszymi zdarzeniami są wypadki w których biorą udział cysterny wiozące substancje gazowe, a szczególnie toksyczne. W tym przypadku moŜe dojść, w zaleŜności od miejsca wypadku (odludzie czy teŜ miasto) do zagroŜenia Ŝycia duŜej liczby ludzi i skaŜenia znacznego obszaru w zaleŜności od warunków meteorologicznych. W w/w układzie tras największe zagroŜenie występuje w tych miejscowościach. gdzie zabudowa sąsiaduje bezpośrednio z drogą komunikacyjną i są to następujące miejscowości: Zembrzyce, Maków podhalański, Sucha Beskidzka.

Materiały niebezpieczne (substancje ropopochodne z rafinerii Płock, oraz gaz propan – butan) transportowane są takŜe koleją, następującymi trasami: Sucha – śywiec, Sucha – Chabówka, Sucha – Kraków.

Przez obszar powiatu nie przebiegają rurociągi paliwowe, natomiast sieć gazowa znajduje się w Suchej Beskidzkiej, Zembrzycach, Marcówce. Potencjalne źródła zagroŜeń środowiska:


117

- rozszczelnienie rurociągu tłocznego w wyniku ukrytych wad fabrycznych rur, zmęczenia materiału (szczególnie na przejściach pod torami i drogami),

- uszkodzenie rurociągu w wyniku działania osób trzecich, - nieprawidłowo działająca instalacja ochrony rurociągu.

11.3.2. SkaŜenia promieniotwórcze

Źródłem skaŜeń promieniotwórczych Powiatu Suskiego w ramach zagroŜenia całego obszaru Polski, mogą być awarie reaktorów jądrowych rozmieszczone w elektrowniach państw ościennych. Polska, nie posiadając sama elektrowni jądrowych, ma w sąsiedztwie, w odległości do ok. 300 km od swych granic, 11 elektrowni jądrowych (26 bloków reaktorów energetycznych), które mogą stanowić potencjalne źródło zagroŜenia radiacyjnego.

W przypadku awarii reaktora w elektrowniach państw ościennych istnieje duŜe prawdopodobieństwo wystąpienia zagroŜenia radiologicznego na terenie Polski. Sytuacja jest jedynie o tyle korzystna, Ŝe w wypadku emisji pyłów radioaktywnych do atmosfery, musi upłynąć przynajmniej kilka godzin, nim chmura dotrze do naszych granic. Dlatego teŜ Polska zawarła z krajami sąsiednimi dwustronne umowy o wczesnym powiadamianiu o awariach jądrowych i o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego.

12. Gospodarka odpadami Program gospodarki odpadami dla powiatu suskiego stanowi odrębną dokumentację jako załącznik do niniejszego programu.


118

13. Zmiany prawne w ochronie środowiska

W ciągu ostatnich dwunastu lat stan środowiska w Polsce uległ wyraźnej poprawie. Znaczą-co zmalało skaŜenie powietrza i wód zanieczyszczeniami przemysłowymi. W wielu gminach, gdzie wybudowano oczyszczalnie, kanalizację, składowiska odpadów i gazociągi, zmalała ilość zanieczyszczeń pochodzących z gospodarstw domowych. Nie znaczy to jednak, Ŝe nasze środo-wisko jest czyste, oraz Ŝe poprawa następuje równomiernie w większości gmin, powiatów czy województw.

Uchwalona przez sejm 8 marca 1990 roku ustawa o samorządzie gminnym do zadań własnych gmin włączyła obowiązek zaspakajania potrzeb wspólnoty w zakresie gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody. Tak więc obowiązkiem rad gminnych, wójtów i bur-mistrzów stało się budowanie oczyszczalni ścieków, składowisk odpadów, kanalizacji, gazo-ciągów czy ciepłowni. Przy realizacji tak duŜych zadań samorządy mogły liczyć na stworzone przez państwo bardzo korzystne kredyty inwestycyjne. Kredytów udzielały Narodowy oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Fundusze te wspierały szczególnie słabsze finansowo a zarazem aktywne gminy. Udzielano kredytów oprocentowanych czterokrotnie niŜej niŜ w bankach, a w przypadkach terminowego wykonania zadań umarzano od 50 do 100% zaciągniętego długu. DuŜa część gmin szansy tej jednak nie dała rady wykorzystać. Skutkiem tego w wielu gminach na znaczne zanieczyszczenie środowiska nie wpływa działalność duŜego przemysłu, lecz zanieczyszczenia pochodzące z gospodarstw domowych oraz z działalności drobnych i średnich podmiotów gospodarczych. Taka sytuacja jest teŜ w gminach powiatu suskiego.

W roku 2001 Sejm RP uchwalił pakiet ustaw odnoszących się do ochrony środowiska. WdraŜane od 1 października 2001 roku nowe prawo ochrony środowiska dostosowane jest do przepisów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej. Główną pozycją tego prawa jest ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Zastąpiła ona dwie ustawy: ustawę z 31 stycznia 1980 roku O ochronie i kształtowaniu środowiska oraz ustawę z 9 listopada 2000 roku O dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Ustawa centralnie ukierunkowuje system polskiego prawa ekologicznego, wprowadzając i definiując szereg norm prawnych. Określa zasady: dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, ochrony poszczególnych elementów środowiska, przeciwdziałania zanieczyszczeniom oraz powaŜnym awariom. Precyzuje środki finansowo–prawne ochrony środowiska, ustanawia organy oraz instytucje ochrony środowiska, wyszczególniając zakres ich kompetencji oraz wprowadza programy dostosowawcze.

Ustawa zawiera szereg definicji, które mają zastosowanie takŜe do innych regulacji prawnych w ochronie środowiska. Ustanawia zmodyfikowany system pozwoleń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, a takŜe system opłat za korzystanie ze środowiska, administracyjnych kar pienięŜnych oraz określa odpowiedzialność karną, cywilną i administracyjną za naruszanie prawa o ochronie środowiska.

Nowością jest nałoŜony na rząd obowiązek opracowania i przedłoŜenia Sejmowi RP do 31 grudnia 2002 roku, projektu nowej polityki ekologicznej państwa. Po przyjęciu przez sejm program stanie się polityką ekologiczną państwa na cztery lata. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska określi: cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmo-nogram działań oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno–ekonomiczne i środki finansowe. W oparciu o załoŜenia polityki ekologicznej państwa zarządy województw, powiatów i gmin zobowiązane są opracować wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska. Projekty tych programów opiniowane będą przez zarządy


119

jednostek wyŜszego szczebla. Sejmiki województw uchwalą swoje programy ochrony środowiska do 30 czerwca, rady powiatów do 31 grudnia 2003 roku, a rady gmin do 30 czerwca 2004 roku.

W nowej ustawie wyeksponowano rolę państwowego monitoringu jako źródła informacji o środowisku, zobowiązując takŜe samorządy do jego prowadzenia (przy ocenie gleb i hałasu), bądź współfinansowania z samorządowych funduszy ochrony środowiska. Monitoring środowiska będzie podstawową bazą informacji, niezbędnych dla opracowania planów doprowadzania środowiska do stanu zgodnego z wymaganymi standardami. Ustawa zobowiązuje organy ochrony środowiska do wdraŜania w formie prawa lokalnego, programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. Dotyczy to takŜe zmniejszania zanieczyszczeń juŜ istniejących do poziomów standardów, które minister środowiska zobowiązany jest określić w formie odrębnych rozporządzeń. W pierwszej kolejności wprowadzony będzie program ochrony powietrza. Zobowiązano wojewodów do wyodrębnienia w terminie do 31 marca 2002 roku, stref, w których przekraczane są dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń. Przez strefę rozumie się obszar powiatu lub aglomeracji powyŜej 250 tysięcy mieszkańców. Dla stref tych do 30 czerwca 2003 roku, wojewoda po zasięgnięciu opinii właściwych starostów, określi w formie rozporządzenia, program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu.

Ustawa normuje zasady ograniczania uciąŜliwości wynikających z prowadzonej działalności. Odnosi się do eksploatacji instalacji i urządzeń, infrastruktury transportowej, substancji i produktów. SłuŜą temu procedury wydawania i cofania pozwoleń na wprowadzanie substancji i energii do środowiska, kontrola przestrzegania standardów, moŜliwość dokonywania przeglądów ekologicznych oraz system zakazów, opłat i kar. Wśród nowych regulacji dotyczących eksploatacji instalacji i urządzeń na uwagę zasługują:

� określenie zasad odpowiedzialności za eksploatację,

� określenie wymagań, które muszą być spełnione przy eksploatacji,

� wprowadzenie wyŜszych wymagań dla instalacji objętych wymogiem posiadania pozwolenia zintegrowanego (wymóg stosowania „najlepszej dostępnej techniki”),

� wprowadzenie obowiązku zgłaszania właściwemu organowi ochrony środowiska zamiaru podjęcia eksploatacji niektórych rodzajów instalacji, nie wymagających pozwolenia (organowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu),

� zawęŜenia do instalacji o duŜo większej mocy, obowiązku posiadania pozwolenia na emisję gazów i pyłów do powietrza,

� wprowadzenie moŜliwości określania w drodze decyzji warunków eksploatacji instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia,

� wprowadzenie szerszego zakazu uŜywania urządzeń nagłaśniających,

� wprowadzenie moŜliwości ustanowienia w pozwoleniu zabezpieczenia ewentualnych roszczeń, jako warunku eksploatacji instalacji,

� wprowadzenie pozwoleń zintegrowanych dla grupy instalacji mogących znacząco oddziaływać na środowisko (jedna decyzja obejmuje warunki wszystkich rodzajów emisji).

Spośród regulacji dotyczących funkcjonowania organów administracji, odpowiedzialnych za ochronę środowiska, na większą uwagę zasługuje szczegółowy podział kompetencji. Zgodnie z artykułem 376 ustawy Prawo ochrony środowiska, organami ochrony środowiska są: wójt, burmistrz, starosta, wojewoda i minister środowiska. Ponadto organy Inspekcji Ochrony Środowiska wykonują zadania w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. W szczególności, do obowiązków wójtów


120

i burmistrzów naleŜy egzekwowanie od osób fizycznych przepisów prawa, w zakresie zwykłego korzystania ze środowiska. Dotyczy to odprowadzania ścieków do wód lub gleby, składowania odpadów, czy zanieczyszczania powietrza. Przysługuje im prawo przeprowadzania kontroli, wydawania decyzji i ich egzekwowania.

Jeszcze szersze uprawnienia posiada starosta. Jest on władny do uzgadniania decyzji w sprawach przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Uzgadnia on wnioski (wraz z dokumentacją) oraz zakres raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć na środowisko, co warunkuje wydanie następujących decyzji: � decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,

� decyzji o pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego oraz decyzji o pozwoleniu na zmianę sposobu uŜytkowania obiektu budowlanego,

� pozwoleń wodno–prawnych w zakresie: wykonywania urządzeń wodnych, poboru wód podziemnych i rolniczego wykorzystania ścieków,

� decyzji ustalających warunki prowadzenia robót, polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a takŜe robót melioracyjnych,

� decyzji zatwierdzających projekty scalania gruntów,

� decyzji o zmianie lasu na uŜytek rolny.

Dla wymienionych powyŜej decyzji starosta określa tryb postępowania w oparciu o wymogi ustawy Prawo ochrony środowiska i związane z nim rozporządzenia. W gestii starosty jest teŜ szeroko pojęta ochrona powierzchni ziemi. Obejmuje ona zachowanie jej wartości przyrodniczych, jak teŜ utrzymanie jakości gleby i ziemi na poziomie wymaganych standardów oraz rekultywację gleb lub ziem skaŜonych. Starosta prowadzi teŜ okresowe badania gleby i ziemi w ramach państwowego monitoringu środowiska. Do jego kompetencji naleŜy teŜ ochrona przed hałasem. Najpóźniej do 30 czerwca 2009 roku starostowie są zobowiązani sporządzić dla swoich powiatów mapy akustyczne. Dla terenów, gdzie poziom hałasu przekroczy poziom dopuszczalny, rada powiatu do 30 czerwca 2010 roku uchwali program działań, którego celem będzie dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Starosta opiniował teŜ będzie projekty rozporządzeń wydawanych przez wojewodę dla stref (powiatów), w których przekroczony został dopuszczalny poziom zanieczyszczenia powietrza. Będą to, wydane w formie prawa lokalnego, programy ochrony jakości powietrza.

Tylko dla duŜych przedsięwzięć, mogących znacząco oddziaływać na środowisko, właściwym organem w zakresie ochrony środowiska będzie wojewoda. Rada Ministrów, uwzględniając moŜliwe oddziaływanie na środowisko, określi rodzaje tych przedsięwzięć i kryteria ich kwalifikowania. Rozporządzenie to będzie kluczowe przy podziale na przedsięwzięcia będące w gestii wojewody lub starosty.

Marszałek województwa prowadzi wykaz zawierający informacje o korzystaniu ze środowiska przez podmioty. Dane te wykorzystywane są do ustalania wysokości opłat. W razie nie uiszczania opłat albo uiszczania ich w wysokości nasuwającej zastrzeŜenia, marszałek województwa wymierza opłatę w drodze decyzji, na podstawie własnych ustaleń lub kontroli oraz wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. NaleŜy przy tym zaznaczyć, Ŝe opłaty za ścieki, gdy podmiot nie posiada pozwolenia wodno–prawnego są pięciokrotnie większe od opłat normalnych. Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość opłaty i wnosi ją na konto Urzędu Marszałkowskiego.

W myśl niniejszej ustawy przez określenie „podmiot” rozumie się:

� przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej (z 1999 r. Dz. U. Nr 101, poz. 1178) oraz osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie (uprawy


121

rolne, hodowla zwierząt, ogrodnictwo, rybactwo) lub wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki,

� jednostkę organizacyjną nie będącą przedsiębiorcą (np. gminę),

� osobę fizyczną korzystającą ze środowiska w zakresie, jakim korzystanie wymaga pozwolenia (np. gdy właściciel przydomowej oczyszczalni odprowadza do wód lub gleby więcej niŜ 5 m3 ścieków na dobę).

Wojewódzki inspektor ochrony środowiska wymierza podmiotom kary pienięŜne za korzystanie ze środowiska niezgodne z pozwoleniami. Fakt naruszenia pozwolenia stwierdza na podstawie własnych pomiarów lub pomiarów prowadzonych przez korzystający ze środowiska podmiot, jeśli jest on do takich pomiarów zobowiązany.

W praktyce będzie to oznaczać, Ŝe jeśli podmiot zamierza odprowadzać ścieki do wód lub gleby, musi od starosty (lub wojewody) uzyskać pozwolenie wodnoprawne. Pozwolenie określa ilość i jakość odprowadzanych ścieków. Jeśli skład i ilość ścieków odpowiada kryteriom pozwolenia, sam podmiot wylicza i płaci marszałkowi województwa opłatę normalną za korzystanie ze środowiska. Gdy wojewódzki inspektor ochrony środowiska stwierdzi, Ŝe kryteria zostały przekroczone, nalicza i egzekwuje od podmiotu dodatkowo (poza opłatą normalną dla marszałka) karę pienięŜną. Jeśli natomiast podmiot odprowadza ścieki bez pozwolenia, ma obowiązek płacić marszałkowi województwa opłatę podwyŜszoną, to jest pięciokrotnie wyŜszą od opłaty normalnej. Z kolei, za składowanie odpadów bez zatwierdzonej instrukcji eksploatacji składowiska, zarządzający nim płaci marszałkowi województwa opłatę podwyŜszoną, wynoszącą za kaŜdy dzień składowania odpadów, 5% jednostkowej stawki za umieszczenie odpadów na składowisku. Ten radykalny sposób egzekwowania opłat za korzystanie ze środowiska bez wymaganych pozwoleń lub z ich naruszeniem, zmusza do skutecznych inwestycji ekologicznych. Na wniosek podmiotu zobowiązanego do uiszczenia płatności, marszałek województwa lub wojewódzki inspektor ochrony środowiska, moŜe odroczyć ten obowiązek, jeŜeli podmiot zrealizuje przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyŜszonych opłat lub kar, w okresie nie dłuŜszym niŜ 5 lat. W przypadkach, gdy terminowe zrealizowanie przedsięwzięcia będącego podstawą odroczenia płatności, usunęło przyczyny ponoszenia opłat, marszałek lub wojewódzki inspektor ochrony środowiska w drodze decyzji orzeka o zmniejszeniu odroczonych opłat o sumę środków własnych wydatkowanych na realizację przedsięwzięcia. JeŜeli odroczeniu uległy opłaty za składowanie odpadów, bez uzyskania decyzji zatwierdzającej instrukcję na eksploatację składowiska, a przedsięwzięcie zostało zre-alizowane terminowo, umorzeniu ulegnie cała odroczona opłata. Z tych teŜ powodów bardzo waŜny jest dla tutejszych gmin sposób budowania powiatowej sortowni i składowiska odpadów komunalnych w Suchej Beskidzkiej.

Ustawa Prawo ochrony środowiska uzupełniana jest kilkoma ustawami, z którymi tworzy spójny zespół przepisów. Do najwaŜniejszych z nich naleŜą:

� Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229). Wprowadza system klasyfikowania wód, określając dla poszczególnych rodzajów wód wymagania jakościowe. Ustala zasady ochrony wód, precyzując zakresy uprawnień poszczególnych organów, w tym zarządów gospodarki wodnej. Zmienia zasady ustanawiania stref ochronnych dla ujęć wody.

� Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628). Wprowadza nowe za-sady klasyfikowania odpadów. Nakłada odpowiedzialność za odpady na ich posiadaczy, przy czym, posiadaczem ustawa czyni właściciela posesji, na którym złoŜono odpady. Zo-bowiązuje do posiadania zezwoleń na działalność wiąŜącą się ze zbieraniem, transportem, odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów. Normuje obowiązek uzyskania pozwoleń na wytwarzanie odpadów (dla instalacji wytwarzających powyŜej 1 tony odpadów niebez-


122

piecznych rocznie, bądź powyŜej 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych niŜ niebezpieczne), a takŜe w zróŜnicowanej formie, dla wytwórców odpadów posiadających bądź nie posiadających instalacje, określa kiedy istnieje obowiązek posiadania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami, a kiedy obowiązek przedkładania informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach nimi gospodarowania (art. 17). Ustawa reguluje zasady funkcjonowania spalarni i składowisk odpadów. Nakłada na zarządzających składowiskami obowiązki, których niespełnienie grozi odczuwalnymi konsekwencjami. Daje prawo wójtom i burmistrzom, do wydawania w formie decyzji posiadaczom odpadów nakazów usunięcia tych odpadów z miejsc do ich składowania nie przeznaczonych (art. 34). Reguluje zasady postępowania z komunalnymi osadami ściekowymi, powstającymi przy oczyszczaniu ścieków. Określa zasady prowadzenia ewidencji odpadów.

� Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 662), określa między innymi, zasady prawa egzekwowanego przez wójtów i bur-mistrzów, w zakresie zwykłego korzystania ze środowiska.

� Ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638), nakłada na producentów, importerów i eksporterów, obowiązek minimalizowania masy i objętości opakowań. Ustanawia szereg obowiązków ciąŜących na handlu detalicznym. Dotyczą one obowiązku posiadania w ofercie napojów w opakowaniach wielokrotnego uŜytku, jeśli sprzedaje się napoje w opakowaniach jednorazowych (w jednostkach o powierzchni powyŜej 25 m2) i przyjmowania opakowań wielokrotnego uŜytku po produktach znajdujących się w ofercie handlowej jednostki. Prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych po produktach znajdujących się w ofercie jednostki o powierzchni powyŜej 2000 m2.

� Ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami, o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639), wprowadza mechanizm ograniczenia uciąŜliwości odpadów z niektórych produktów. Dotyczy to zarówno odpadów opakowaniowych, jak teŜ akumulatorów, opon, baterii, przepracowanych olejów czy substancji redukujących warstwę ozonową. Na pod-mioty wprowadzające opakowania do obrotu nakłada obowiązek zapewnienia odzysku lub recyklingu, odpadów opakowaniowych i pouŜytkowych. Od zobowiązanych do odzysku i recyklingu egzekwowane będą opłaty produktowe w przypadkach nie wykonania obowiązków zbiórki. Opłata ta będzie zryczałtowanym ekwiwalentem kosztów, ustalanym w oparciu o wysokość nakładów ponoszonych dla uzyskania, ustalonego w skali kraju, poziomu odzysku odpadów. Zgodnie z tą ustawą gminy zobowiązane są do przedkładania sprawozdań wykazujących stopień odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Akumulatory ołowiane objęte są opłatą, którą sprzedający pobierają od nabywców. Sprzedawcy i producenci zobowiązani są do zapewnienia informacji o systemie zbiórki zuŜytych akumulatorów.

� Ustawa z 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), precyzuje terminy i warunki wdraŜania wymogów, zawartych w dwóch wymienionych w tytule ustawach, wprowadza teŜ dotyczące ochrony środowiska zmiany w ustawach: z 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska, z 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, z 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, z 27 października 1994 r. o autostradach płatnych, z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (zmiana informuje, Ŝe minister gospodarki, określi w drodze rozporządzenia, sposoby i warunki bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest), z 12 maja 2000 r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego.


123

13.1. Praktyczne znaczenie zmian prawnych

Analizując wdraŜane prawo ochrony środowiska rozwaŜyć naleŜy, co jego wprowadzenie wnosi dla ludzi, którzy nie zajmują się profesjonalnie tą dziedziną wiedzy. Chcąc to wyjaśnić, naleŜy wskazać na istotne załoŜenia nowego prawa. Dwa z nich mają znaczenie kluczowe.

Pierwsze zakłada, Ŝe wszyscy obywatele mają prawo i moŜliwość nadzorowania ochrony środowiska. Artykuł 19 ustawy – Prawo ochrony środowiska, zobowiązuje organy administracji, do udostępniania kaŜdemu, znajdujących się w posiadaniu danego urzędu lub instytucji, informacji o środowisku i jego ochronie. Przepis ten wyszczególnia 28 rodzajów dokumentów. Powszechny dostęp do dokumentacji ułatwia skuteczność społecznego działania, w postępowaniach prowadzonych przez organa administracji.

Drugim zasadniczym załoŜeniem nowego prawa jest nałoŜenie na gminy i powiaty obowiązku rozwiązywania większości spraw dotyczących ochrony środowiska. Wójt, burmistrz czy starosta są organami ochrony środowiska. Są oni władni do przeprowadzania kontroli, wydawania decyzji i występowania w roli oskarŜycieli publicznych w zakresie określonym ustawą Prawo ochrony środowiska. Gdy ich kontrole wykaŜą potrzebę wykonania pomiarów lub przeciwdziałania ewidentnym zagroŜeniom powodowanym przez wskazane podmioty, na wniosek wójta, burmistrza lub starosty włącza się Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska.

Wójt lub burmistrz ma obowiązek tworzyć w swojej gminie podstawową infrastrukturę komunalną (kolektory, oczyszczalnie, system odbioru odpadów komunalnych), a takŜe egzekwować by osoby fizyczne, korzystając ze środowiska nie naruszały prawa. Wójt lub burmistrz powinien zatem zakazać właścicielom posesji, wpuszczania do gleby lub wód powierzchniowych, nieoczyszczonych ścieków. Powinien teŜ reagować na zaśmiecanie terenów oraz na zanieczyszczanie powietrza przez urządzenia i instalacje naleŜące do osób fizycznych.

Nie ulega wątpliwości, Ŝe ochrona środowiska będzie skuteczną tylko wtedy, gdy mieszkańcy gmin w sposób czytelny dawać będą wyraz oczekiwaniom, by właściwe organa tworzyły niezbędną infrastrukturę, oraz Ŝeby wymuszały drogą administracyjną bądź karną, zgodny z prawem sposób korzystania ze środowiska. Obecnie stan wiedzy o ekologii, zwłaszcza w zakresie funkcjonowania prawa i kompetencji organów administracji, jest bardzo skromny. Utrudnia to podejmowanie skutecznych działań. Dlatego teŜ ustawa – Prawo ochrony środowiska nakłada obowiązek uwzględniania w podstawach programowych dla wszystkich typów szkół, problematyki ochrony środowiska i zrównowaŜonego rozwoju. Pozwoli to z czasem uświadomić duŜej części społeczeństwa, jakie uprawnienia i obowiązki w zakresie korzystania ze środowiska ma kaŜdy obywatel oraz jak i gdzie moŜe swoich praw dochodzić.

13.2. Zasady korzystania ze środowiska

Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku określa zasady korzystania ze środowiska, wyróŜniając korzystanie: powszechne, zwykłe i szczególne.

Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje kaŜdemu i obejmuje korzystanie bez uŜycia instalacji, w zakresie wprowadzania do środowiska substancji lub energii oraz korzystania z wód, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu.


124

Zwykłym korzystaniem ze środowiska jest takie korzystanie wykraczające poza ramy korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza obowiązku uzyskania pozwolenia. W przypadku korzystania z wód, jest to zaspakajanie potrzeb gospodarstwa domowego lub rolnego z wyłączeniem następujących czynności:

� nawadniania gruntów wodą podziemną za pomocą deszczowni,

� korzystania z wody podziemnej, jeśli urządzenia pobierające umoŜliwiają pobór większy niŜ 5 m3 na dobę,

� korzystania z wód na potrzeby działalności gospodarczej,

� wprowadzania do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeśli ich ilość jest większa niŜ 5 m3 na dobę.

Szczególnym korzystaniem ze środowiska, w tym z wód, wykraczającym poza korzystanie powszechne i zwyczajne, wymagającym pozwolenia, jest w szczególności:

� pobór lub odprowadzanie wód powierzchniowych albo podziemnych,

� wprowadzanie ścieków do wód lub do gleby,

� piętrzenie lub retencjonowanie wód powierzchniowych,

� korzystanie z wód do celów energetycznych,

� wydobywanie z wód kamienia, piasku, Ŝwiru oraz innych materiałów, a takŜe wycinanie roślin z wód lub brzegu.

Za zgodą właściciela wody, w celu zaspokojenia potrzeb społecznych, rada gminy w drodze uchwały moŜe zezwolić na wydobywanie kamienia, Ŝwiru i piasku oraz innych materiałów z wód, w miejscach wyznaczonych, na zasadzie powszechnego korzystania (art. 34 ust. 4 – Prawo wodne).

W celu zaspokojenia potrzeb społecznych, rada powiatu moŜe w drodze uchwały rozszerzyć zakres powszechnego korzystania z wód powierzchniowych, ustalając jednocześnie dopuszczalny zakres tego korzystania, ale właścicielowi wody przysługuje wtedy odszkodowanie z budŜetu powiatu.

Właścicielowi gruntu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących jego własność oraz z wody podziemnej, znajdującej się na jego gruncie. Prawo to nie uprawnia do wykorzystywania urządzeń bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego.

Ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego korzystania ze środowiska, oczyszczone w stopniu wymaganym przepisami nie mogą:

� zawierać odpadów ani zanieczyszczeń pływających, związków zaliczanych do DDT, PCB i PCI, chorobotwórczych drobnoustrojów,

� powodować w wodzie zmian w naturalnej ich biocenozie, zmian naturalnej mętności, barwy i zapachu, formowania się osadów lub piany.

Stopień oczyszczenia odprowadzanych do wód lub do ziemi ścieków normuje Załącznik Nr 2 do Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 5 listopada 1991 r. Od 1 stycznia 2003 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska z 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie naleŜy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.

Ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2001 roku zapowiada nowe, bardziej kompleksowe uregulowanie problemów gospodarki ściekowej.

Jednym z priorytetów prawa ochrony środowiska jest zasada, Ŝe do wód lub gleb wolno odprowadzać tylko ścieki oczyszczone! Ścieki nie oczyszczone mogą być wypuszczane do


125

sieci kanalizacyjnej lub – gdy kanalizacji nie ma – do bezodpływowych zbiorników nieczystości ciekłych. Obowiązek taki na właścicieli nieruchomości nakłada art. 5 ustawy z 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Nadzór nad realizacją tego obowiązku sprawuje wójt lub burmistrz. Tak więc wójt lub burmistrz powinien w drodze egzekucji administracyjnej wyeliminować przypadki wpuszczania z indywidualnych posesji nie oczyszczonych ścieków do wód lub gleb (art. 5 ust. 6 wymienionej powyŜej ustawy). Do zadań gmin naleŜy teŜ prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych, w celu kontroli częstotliwości ich opróŜniania oraz prowadzenie ewidencji przydomowych oczyszczalni ścieków, w celu kontroli częstotliwości i sposobu pozbywania się komunalnych osadów ściekowych.

Dyrektor RZGW na mocy ustawy Prawo wodne otrzymał kompetencje w zakresie ochrony zasobów wodnych, do których naleŜą: 1) kontrole gospodarowania wodami, 2) decyzje administracyjne � decyzje zwalniające z zakazu gromadzenia ścieków i prowadzenia odzysku odpadów na

obszarach bezpośredniego zagroŜenia powodzią,

� decyzje zwalniające z zakazu wykonywania robót na obszarach bezpośredniego zagroŜenia powodzią,

� decyzje wskazujące sposób uprawy na obszarach bezpośredniego zagroŜenia powodzią, � decyzje nakazujące usunięcie drzew i krzewów na obszarach bezpośredniego zagroŜenia

powodzią 3) akty prawa miejscowego � rozporządzenia ustalające warunki korzystania z wód regionu wodnego oraz warunki

korzystania z wód zlewni, � rozporządzenia określające wody powierzchniowe i podziemne wraŜliwe na

zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie naraŜone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód naleŜy ograniczyć,

� rozporządzenia ustanawiające strefy ochronne ujęć wody obejmujące teren ochrony bezpośredniej i pośredniej,

� rozporządzenia ustanawiające obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.

Utrzymywanie czystości i porządku w gminach naleŜy do obowiązkowych zadań własnych gmin. Gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie i tworzą warunki niezbędne do ich utrzymania, a w szczególności:

� zapewniają budowę, utrzymanie i eksploatację własnych lub wspólnych z innymi gminami:

1) instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych, 2) stacji zlewnych, w przypadku gdy podłączenie wszystkich nieruchomości do sieci

kanalizacyjnej jest niemoŜliwe lub zbyt kosztowne, 3) instalacji i urządzeń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych

lub ich części, 4) szaletów publicznych.

� tworzą jednostki organizacyjne zapewniające wykonanie prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy,

� zapobiegają zanieczyszczaniu ulic, placów i terenów otwartych,


126

� organizują selektywną zbiórkę, segregację oraz magazynowanie odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych, przydatnych do odzysku oraz współdziałają z przed-siębiorcami podejmującymi działalność w zakresie gospodarowania tego typu odpadami.


127

14. Wnioski z diagnostyki stanu środowiska PoniŜsze wnioski zostały sformułowane na podstawie przeprowadzonej diagnostyki stanu środowiska w powiecie suskim (podstawa „Raport...”) oraz dodatkowo autorzy Programu uwzględnili dane z „Raportu o stanie środowiska województwa małopolskiego w 2002 r.”, opracowanego przez WIOŚ Kraków 2003 r.

14.1.Stan środowiska przyrodniczego i stopień jego degradacji Gleby

• Gleby na obszarze powiatu suskiego w przewaŜającej części to gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym - praktycznie powyŜej 80 % gleb uŜytkowanych i wymagają systematycznego wapnowania.

• Gleby na obszarze powiatu są zasobne i średniozasobne w przyswajalny magnez, natomiast odznaczają się deficytem przyswajalnego fosforu i potasu.

• Stopień zagroŜenia gleb procesami erozyjnymi na terenie powiatu naleŜy do najwyŜszych na terenie kraju

• Grunty antropogeniczne obszarów zabudowanych o zabudowie luźnej występują praktycznie we wszystkich miejscowościach powiatu suskiego. Zabudowa zwarta występuje na średnich i niewielkich powierzchniach, głównie w miejscowościach Jordanów, Maków Podhalański, Sucha Beskidzka i Zembrzyce.

• Zanieczyszczenie gleb powiatu suskiego metalami cięŜkimi jest niewielkie. Na terenie powiatu nie występują znaczące źródła zanieczyszczeń gleb metalami cięŜkimi

Odpady

• Stan unieszkodliwiania odpadów (przez składowanie) na terenie powiatu suskiego jest niezadawalający. W związku z powyŜszym Zarządzający składowiskami decyzjami Starosty Suskiego zostali zobowiązani do zamknięcia składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne, w tym składowiska w Makowie Podhalańskim do 15.12.2004 r., składowiska w Suchej Beskidzkiej do końca 2004 roku, składowiska w Zembrzycach do końca 2005 roku.

• W przypadku składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne Fabryki Osłonek Białkowych :FABIOS” w Białce k/ Makowa Podhalańskiego, decyzją Wojewody Małopolskiego zarządzający nim j.w. został zobowiązany do dostosowania składowiska do wymogów ustawy o odpadach do dnia 31 grudnia 2005 r.

• NaleŜy przeprowadzić szczegółową inwentaryzację dzikich, nielegalnych wysypisk, składowisk w ramach gminnych planów gospodarki odpadami oraz określić ich sposób likwidacji i rekultywacji.

• Nie prowadzi się praktycznie wydzielania strumienia odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych.

• Szczegółowe dane dotyczące gospodarki odpadami na terenie powiatu przedstawiono w „Planie gospodarki odpadami w powiecie suskim” jako załączniku do niniejszego Programu.


128

Lasy

• Stan naraŜenia drzewostanu na terenie powiatu związany z emisją gazów i pyłów przemysłowych jest praktycznie niewielki.

• Stan zdrowotny drzewostanu wyłącznie naraŜony jest na czynniki biotyczne i abiotyczne.

• Stan zagroŜenia poŜarowego lasów powiatu suskiego zaliczany jest do III najniŜszej kategorii zagroŜenia poŜarowego, z moŜliwością zwiększenia zagroŜenia poŜarowego związanego ze wzmoŜonym ruchem turystycznym i niebezpieczeństwem powstania poŜaru w pobliŜu linii kolejowych Sucha – Hucisko i Sucha – Stryszów.

• Tereny mało przydatne lub wyłączone z produkcji rolniczej stanowią nowe obszary do zalesiania zgodnie z Krajowym Programem Zwiększania Lesistości Kraju.

Walory przyrodnicze, krajobrazowe, turystyczne i rekreacyjne

• Obszar powiatu suskiego odznacza się doskonałymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, turystycznymi i rekreacyjnymi z Babiogórskim Parkiem Narodowym, częścią Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, częścią Obszaru Chronionego Krajobrazu (byłego województwa nowosądeckiego), pomnikami przyrody, zabytkowymi parkami, pasem Beskidu Małego i Makowskiego i dorzeczem górnej Skawy.

• Na terenie powiatu w wybranych obszarach prowadzona jest ścisła ochrona gatunkowa roślin i zwierząt.

Wody powierzchniowe

• Stan czystości wód powierzchniowych na terenie powiatu suskiego jest zły co oznacza, według prowadzonego monitoringu jakości wód, Ŝe rzeka Skawa na odcinku od Jordanowa do granic powiatu prowadzi wody pozaklasowe: nie odpowiadające normatywom (kryterium fizykochemiczne), III klasy czystości (pod względem hydrobiologicznym). W przypadku potoku Stryszawki wody odpowiadają w ocenie ogólnej III klasie czystości (podwyŜszone zanieczyszczenia bakteriologiczne). Natomiast w przypadku potoku Paleczka stan jakości wód nie odpowiada normatywom zarówno ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne jak i bakteriologiczne.

• Ocena wód powierzchniowych powyŜej ujęć wody przeznaczonej do picia prowadzona przez WIOŚ w Krakowie wykazuje, Ŝe wody ujmowane dla celów pitnych dla Jordanowa to wody kategorii A2 i A3 wymagające wysokosprawnego uzdatnienia fizycznego i chemicznego. W przypadku pozostałych ujęć wód powierzchniowych do celów pitnych tj. ujęć z potoków na terenie powiatu, tylko nieliczne potoki spełniają wymogi, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŜycia.

Wody podziemne

• Powiat suski naleŜy do obszarów o małym stopniu eksploatacyjnym wód podziemnych do celów przeznaczonych do spoŜycia - 31,5 % wszystkich wód ujmowanych w sieci wodociągowe. Jakość wód podziemnych ujmowanych przez wodociągi sieciowe publiczne i lokalne naleŜy zaliczyć do wód wysokiej klasy Ia i Ib (Zawoja, Jordanów) i średniej jakości, klasa II (Sucha)

• W przypadku studni przydomowych (ujmujących płytkie wody gruntowe) brak stałego nadzoru sanitarnego, brak odpowiedniej gospodarki surowcami rolniczymi i produktami ubocznymi (obornik, gnojowica), stan jakości wody wykazuje przekroczenia ponadnormatywne głównie pod względem bakteriologicznym.


129

• Na obszarze powiatu nie stwierdza się zagroŜenia zanieczyszczenia wód podziemnych (oprócz ujęć ze studni przydomowych) związkami azotu ze źródeł rolniczych.

Jakość wody pitnej

• Najmniejszy stopień zanieczyszczenia posiada woda w ujęciach publicznych i lokalnych

• W przypadku wody studziennej jak wyŜej wodę dyskwalifikuje się za przekroczenia dopuszczalnych wskaźników bakteriologicznych, np. pałeczki coli i coli typu fekalnego, paciorkowce kołowe oraz inne drobnoustroje.

Powietrze

• Zgodnie z kryterium ochrony zdrowia powiat suski zaklasyfikowany jest do klasy B (wyłącznie z powodu emisji pyłu zawieszonego) co oznacza, Ŝe na terenie powiatu naleŜy określić obszary przekroczeń dopuszczalnych.

• Zgodnie z kryterium ochrony roślin powiat suski został zaklasyfikowany do klasy A oznaczającej brak przekroczeń dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu.

• Badania chemizmu wód opadowych w województwie małopolskim pozwalają stwierdzić, Ŝe na obszarze powiatu suskiego występują opady o odczynie kwaśnym. NajwyŜsza depozycja niklu w województwie wystąpiła na obszarze powiatu suskiego.

Hałas

• Na terenie powiatu suskiego nie prowadzono badań monitoringowych, kontrolnych zagroŜeń akustycznych generowanych przez komunikację.

• Hałas przemysłowy i komunalny z terenu obiektów prowadzących działalność gospodar-czą w związku z działaniami zapobiegawczymi nie powoduje uciąŜliwości dla otoczenia.

Promieniowanie elektromagnetyczne

• Na terenie powiatu suskiego nie prowadzi się monitoringu źródeł promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego (poza badaniami okresowymi prowadzonymi przez operatorów sieci telefonii komórkowej odnoszących się do przekaźników), ze względu na brak tych zagroŜeń dla środowiska, .

Potencjalne zagroŜenia środowiska

• Obszary fliszowe powiatu suskiego naraŜone są na osuwiska o róŜnym potencjale zagroŜenia w poszczególnych gminach. Do obszarów maksymalnego zagroŜenia osuwiskowego naleŜy zaliczyć: rejon gór Przykrzec (miasto Jordanów), gminę Jordanów, miasto i gminę Maków Podhalański, natomiast do obszarów najwyŜszego i szczególnego zagroŜenia osuwiskowego naleŜy zaliczyć: gminę Stryszawa, gminę Zawoja, gminę Sucha Beskidzka. Pozostałe obszary gmin Bystra-Sidzina, Zembrzyce zaliczane są do średniego zagroŜenia osuwiskowego, a obszar gminy Budzów z uwarunkowaniami geologicznymi odznacza się stabilnością, mało podatną do powstawania osuwisk.

• Teren powiatu suskiego wraz z powiatem limanowskim i nowosądeckim naleŜy do obszarów o najwyŜszym stopniu zagroŜenia powodziowego w województwie małopol-skim. Największe zagroŜenie powodziowe występuje na potoku: Błądzonka, Bystra, Cadynka, DroŜdŜyna, Grabace, Grzechynka, Jachówka, Kocońka, Królów, KsięŜy, Kurówka, Lachówka, Marcówka, Paleczka, Skawica, Stanaszków, Stryszawka, Tarnowskie, Toporzysko, Wątrobówka i śarnówka oraz na rzece Skawie.

• Ogólnie (nie uwzględniając zagroŜeń osuwiskowych i powodziowych) naleŜy stwierdzić, Ŝe obszar powiatu suskiego pod względem degradacji powierzchni terenu jest w stanie dobrym.


130

• Na terenie powiatu suskiego nie występują zakłady o szczególnym zagroŜeniu dla środowiska.

• Awarie komunikacyjne mogą wystąpić jedynie jako zdarzenia losowe.

14.2. Główne zagroŜenia na terenie powiatu suskiego

• Brak odpowiednio długiej kanalizacji sanitarnej w obszarach zabudowy zwartej z odpro-wadzeniem ścieków do istniejących oczyszczalni (lub do nowozbudowanych).

• SkaŜenie środowiska ściekami i odpadami pochodzącymi z zakładów garbarskich

• Brak przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach o zabudowie rozproszonej.

• Brak wyposaŜenia gospodarstw rolnych w szczelne zbiorniki i szczelne płyty (podłoŜa) na produkty uboczne z działalności hodowlanej i rolniczej.

• Bardzo wysoki udział ogrzewania gospodarstw, budynków jednorodzinnych paleniskami węglowymi o niskiej sprawności.

• Zabudowa obiektów mieszkalnych, jednorodzinnych, gospodarstw rolnych znacznie „zestarzałymi” wyrobami budowlanymi zawierającymi azbest i potencjalna moŜliwość ich „niefachowego” demontaŜu i usunięcia. (Pojęcie „zestarzałe” – pęknięcia wyrobów, znacznie zerodowana warstwa powierzchniowa wyrobów azbestowych w wyniku naraŜenia na kilkudziesięcioletnią ekspozycję na czynniki atmosferyczne).

• Wysoka koncentracja obszarów fliszowych powiatu suskiego z wysokim wskaźnikiem osuwiskowości.

• Wysoki stopień zagroŜenia powodziowego powiatu.

• Brak systemu odzysku, zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych.

• Brak infrastruktury przy drodze głównej powiatu Sucha – Jordanów – miejsca awaryjnego przeładunku materiałów niebezpiecznych, zmniejszającego zagroŜenie dla środowiska w wyniku wypadku komunikacyjnego.

• Zwiększony stopień działań czynników abiotycznych na terenie powiatu w stosunku do istniejącego drzewostanu.

• Zjawiska zwiększonego wzrostu populacji szkodliwych owadów stanowiących zagroŜenie dla drzewostanu.

• Zwiększona obecność ludzi związanych z turystyką i rekreacją w obszarach ochrony gatunkowej roślin i zwierząt.

• Mały stopień wyposaŜenia w urządzenia ochrony środowiska obszarów szczególnie intensywnie wykorzystywanych do rekreacji i ruchu turystycznego.


131

15. Literatura (wyłącznie do cz. I) 1. Alexandrowicz S. W.: Holoceńskie fazy intensyfikacji procesów osuwiskowych

w Karpatach, Kw. AGH, Kraków 1996.

2. Bober L.: Rejony osuwiskowe w polskich Karpatach fliszowych i ich związek z budową geologiczną regionu, Biul. IG 340, Kraków 1984.

3. Gospodarowanie w lasach drobnej własności, Praca zbiorowa pod red. A. Gorzelaka, IBL, Warszawa 2001.

4. Guzik W.: Monografia turystyczna Miasta i Gminy Maków Podhalański, Praca magisterska, Kraków 1997.

5. J. Jagielak , M. Biernacka, J. Henschke, A. Sosińska: Radiologiczny Atlas Polski 1997, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1998.

6. Nemcok A.: Zosuwy w slovenskich Karpatach, Bratysława 1983.

7. Kosman W.: Program ochrony przyrody Nadleśnictwa Sucha, RDLP, Katowice 2000.

8. Kowal L., Świderska-BróŜ A.: Oczyszczanie wody, PWN, Warszawa-Wrocław 1998.

9. KsiąŜkiewicz M.: Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski, ark. Sucha Beskidzka, (1014) 1:50000, Zakład Geologii UJ, Kraków 1973.

10. KsiąŜkiewicz M.: Mapa geologiczna 1:50 000, ark. Zawoja.

11. Lasy i gospodarka leśna RDLP w Krakowie, Praca zbiorowa, RDLP Kraków 2000.

12. Michałowicz-Kubal M.: Powiat suski, Oficyna Wyd. Apla, Krosno 2002.

13. Monitoring chemizmu gleb ornych, Praca zbiorowa, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1999.

14. Monografia Zawoi, Praca zbiorowa pod red. U. Janickiej-Krzywda, Wyd. Forma, Kraków Zawoja 1996.

15. Nasza zielona Małopolska. Program zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata 2001 – 2015, Praca zbiorowa, Oficyna Wyd. „Text”, Kraków 2000.

16. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa małopolskiego metalami cięŜkimi i siarką, Praca zbiorowa pod red. M. Tokarz i K. P. Turzańskiego, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 1999.

17. Ochrona środowiska w województwie małopolskim w 1998 r. Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 1999.

18. Osobliwości szaty roślinnej województwa bielskiego, Praca zbiorowa pod red. A. Bla-rowskiego, Colgraf-Press, Poznań 1998.

19. Pagaczewski J.: Katalog trzęsień ziemi w Polsce w latach 1000-1970, Pr. Inst. Geof., Kraków 1972.


132

20. Park Narodowy na Babiej Górze - Przyroda i człowiek, Opracowanie zbiorowe pod red. K. Zabierowskiego, PWN, Warszawa-Kraków 1983.

21. Pierwiastki śladowe w glebach uŜytków rolnych Polski, Praca zbiorowa, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2000.

22. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Sucha na okres gospodarczy 1.01.1996-31.12.2005, Biuro Urządzania Lasu, Kraków 1996.

23. Projekt budowlany rejonowej sortowni i składowiska odpadów komunalnych., Praca zbiorowa, All-Con Bielsko-Biała 1999 – 2000.

24. Przyroda województwa bielskiego. Stan poznania, zagroŜenia, ochrona, Praca zbiorowa, Colgraf – Press, Poznań 1997.

25. Radiologiczny atlas Polski, Praca zbiorowa pod red. J. .Jagielak, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1998.

26. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 1998 r., Praca zbiorowa pod red. K. P. Turzańskiego i J. Wertza, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 1999.

27. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 1999 r., Praca zbiorowa pod red. K. P. Turzańskiego i J. Wertza, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 2000.

28. Raport z realizacji programu „Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę pitną ludności powiatu suskiego w warunkach specjalnych” J. Gołuszka, W. Kwaśny, Sucha Beskidzka

29. Stan obecny i planowanie rozwoju gospodarki wodnej w dorzeczu Górnej Wisły, Praca zbiorowa pod red. E. Nachlik, RZGW, Kraków 2001.

30. Stan rolnictwa oraz kierunki przemian w rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich województwa małopolskiego, Urząd Marszałkowski w Krakowie, Departament Gospodarki, Rolnictwa i Infrastruktury, Kraków 1999.

31. Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2000 r. na podstawie badań monitoringowych, Praca zbiorowa pod red. J. Wawrzoniak, J. Małachowskiej, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2001.

32. Strategia Rozwoju Powiatu Suskiego, Fundacja Promocji Gospodarczej Regionu Krakowskiego, Kraków 1999.

33. Strategia rozwoju województwa małopolskiego przyjęta przez Sejmik Województwa Małopolskiego 28 sierpnia 2000 r. - NajwaŜniejsze inwestycje do realizacji na terenie województwa małopolskiego – propozycje na 2001 rok, Kraków 2000.

34. Strategia zrównowaŜonego rozwoju (ekorozwoju) Karpat w granicach województwa nowosądeckiego, Opracowanie zbiorowe pod red. A. Maneckiego, PAN, Kraków 1998.

35. Szpak T., Guzik I.: Zmiany form metali cięŜkich w górnym biegu rzeki Skawy, Praca magisterska, Bielsko-Biała 2000.

36. Świerad J.: Babiogórski Park Narodowy. Rezerwat biosfery, Wyd. PTTK „Kraj”, Warszawa 1991.

37. Trzeci Raport Rządowy dla Konferencji Stanu Ramowej Narodów Zjednoczonych


133

w Sprawie Zmian Klimatu, Warszawa 2001.

38. Wiszniewski W.: Atlas opadów atmosferycznych w Polsce 1891-1930, PIHM, Wyd. Kom.

39. Worszyńska J.: Karpaty Polskie. Przyroda , człowiek i jego działalność, UJ Kraków 1995.

40. www.krakow-pios.gov.pl – strona internetowa WIOŚ w Krakowie

41. www.powiatsuski.pl - strona internetowa Starostwa Powiatowego w Suchej Beskidzkiej

42. www.stat.gov.pl – strona internetowa Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie

43. www.wup-krakow.pl - strona internetowa Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie

44. Ziętara T.: Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby Beskidów. Pr. Inst. Geografii, Kraków 1968.

program ochrony Środowiska - powiat suski · 3.3. długoterminowe cele powiatowego programu...

Documents