PROFILAKTYKA WAD POSTAWY CIAŁA Program działań wspierających zajęcia z gimnastyki korekcyjnej dla szkoły podstawowej

OPRACOWAŁ ZESPÓŁ NAUCZYCIELI

SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 4 W ANDRYCHOWIE mgr Ewa Bury mgr Anna Zarębska mgr Rafał Babiński mgr Marcin Cieluch WSTĘP „Dobrze ukształtowanego dziecięcia trzeba pilnować, aby równie dobrze rosło, aby tej pierwiastkowej budowy nie nadwyręŜało, słabych zaś i źle utworzonych tak naleŜy kierować, aby te zboczenia sprostować i uchybienia ile moŜna naprawić.” Jędrzej Śniadecki Statystyki podają, Ŝe 70-90 % populacji dzieci w wieku szkolnym „dotkniętych” jest deformacją aparatu ruchu. W praktyce co trzecie, czwarte dziecko objęte jest opieką i działaniami profilaktyczno-leczniczymi pod względem prawidłowości statyki ciała! Dane te mogą szokować, ale teŜ stają się bodźcem do poszukiwania sposobów zapobiegania powiększania się grupy dzieci z dysfunkcjami narządu ruchu.

2

W Szkole Podstawowej Nr 4 dzieci ze wskazaniem do udziału w zajęciach gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej stanowią 58 % ogółu uczniów tej szkoły. Liczba ta określa ilość przypadków zdiagnozowanych, prawdopodobnie nie oddając rzeczywistego obrazu populacji dzieci z zaburzeniami rozwoju narządu ruchu. RóŜnice te mogą wynikać z braku systematycznej kontroli lekarskiej jak i z powodu nie dającego się przewidzieć okresu rozwoju wad u dzieci w wieku szkolnym. Około 90 % zaistniałych wad charakteryzuje się idiopatycznym - nieznanym pochodzeniem co sprawia Ŝe bardzo trudno, a wręcz niemoŜliwym jest ustalenie okresu ich ujawnienia się. Wiek szkolny charakteryzuje się duŜą plastycznością i podatnością młodego organizmu na czynniki i bodźce zewnętrzne zarówno te korzystne jak i negatywne. DuŜy, a moŜe nawet zasadniczy wpływ na rozwój fizyczny i psychiczny dzieci ma postęp cywilizacji. Uczniowie szkół podstawowych klas I-III spędzają dziennie ok. 4 - 5 godzin w szkole z czego 90 % ucząc się w klasie, a tylko 10 % w ramach przerwy międzylekcyjnej. W wyŜszych poziomach klas zwiększa się ilość godzin lekcyjnych niestety proporcje czasu nauki i przebywania w ławce do czasu trwania przerwy pozostają bez istotnych zmian. W dobie dbania o edukację zapomina się o naturalnej potrzebie ruchu.

WaŜne jest by dziecko opanowało na dodatkowych zajęciach obsługę komputera czy teŜ język obcy nie stwarzając mu równocześnie dodatkowych moŜliwości nauki np. pływania czy gry w piłkę ograniczając się tylko do lekcji wychowania fizycznego przez co naraŜamy jego kształtujący się organizm na zdecydowanie wypaczony proces rozwoju psycho - fizycznego. Mając świadomość zachwiania proporcji między czasem kiedy dziecko ucząc się pozostaje w bezruchu, do czasu kiedy moŜe w naturalny sposób w czasie przerwy między lekcyjnej zaspokoić potrzebę ruchu, powinniśmy stwarzać moŜliwie duŜo okazji do prawidłowej stymulacji rozwoju sprawności ruchowej. Z racji specyfiki przedmiotu najwięcej do zrobienia w tym względzie mają nauczyciele wychowania fizycznego oraz nauczyciele gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej. W ramach tych właśnie zajęć dzieci zyskują najwięcej okazji do podejmowania wysiłku fizycznego poprzez wykonywanie odpowiednio dobranych ćwiczeń często z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu.

Lekcja wychowania fizycznego to w przypadku wielu dzieci jedyna okazja do podjęcia aktywności ruchowej w ciągu całego dnia, dlatego tym bardziej waŜne jest, by poprzez atrakcyjność i duŜą róŜnorodność stosowanych ćwiczeń

3

i sprzętu zachęcać dzieci do świadomego uczestnictwa w zajęciach. Bardzo waŜnym, a często niezbędnym elementem procesu prawidłowego kształtowania organizmu dzieci w wieku szkolnym są zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej. Zgodnie z określeniem M. Demela „ Kompensacja stanowi zorganizowany system bodźców dopełniających oraz antybodźców mających wyrównywać i równowaŜyć ślepe działania hiperadaptacji. Polega więc na czynnym regulowaniu strumienia bodźców, wyrównywaniu ich bilansu m.in. przez uzupełnianie tych podniet, których skąpi tryb Ŝycia.” We współczesnym świecie kompensacji domaga się siedzący (sedenteryjny) tryb Ŝycia, charakteryzujący się ponadto ogólnym niedoborem ruchu (hipokinezja). Kompensacja obejmuje więc zakres działań profilaktycznych, uprzedzających odchylenia od normy czy teŜ zaburzenia rozwoju. Korekcja natomiast dotyczy przeciwdziałania odchyleniom juŜ zaistniałym, zbliŜona jest więc do terapii. Z narządów i układów, których odchylenia rozwojowe korygowane są najskuteczniej środkami i metodami wychowania fizycznego, a właściwie gimnastyki korekcyjnej najwaŜniejszy jest narząd ruchu, a szczególnie statyka ciała. Dlatego waŜne jest by elementy gimnastyki korekcyjnej moŜliwie często wplatać nie tylko w lekcje wychowania fizycznego ale takŜe i innych przedmiotów, które ze względu na swój charakter wymuszają na uczniach, poprzez siedzenie w ławkach, niemal całkowite ograniczenie aktywności ruchowej. Najskuteczniejszym sposobem „dostarczenia” uczniom ruchu w czasie lekcji jest zastosowanie przerw śródlekcyjnych, w czasie których dzieci instruowane przez nauczyciela wykonywać będą odpowiednio dobrane ćwiczenia. W zaleŜności od wieku dzieci stosujemy róŜnorodne formy ćwiczeń, w klasach „młodszych” będą to zabawy i naśladownictwo, a w klasach „starszych” metody ścisłe dające moŜliwość bardziej precyzyjnego oddziaływania na poszczególne części narządu ruchu. Wplatanie ćwiczeń śródlekcyjnych ma znaczenie nie tylko dla fizycznej sprawności ucznia, ale w takim samym stopniu równieŜ dla jego sprawności umysłowej. Ma to szczególne znaczenie w klasach I-III, gdzie dzieci dopiero adoptują się do długotrwałego siedzenia w ławce i skupiania się na pracy umysłowej wymagającej nieustannej koncentracji. Tak pojęta profilaktyka stwarza uczniom moŜliwość harmonijnego rozwoju psycho – ruchowego dając podwaliny prawidłowym nawykom, które w przyszłości zaowocują świadomą potrzebą aktywnego i higienicznego trybu Ŝycia. W celu przedłuŜenia pozytywnego oddziaływania ćwiczeń fizycznych warto przygotować kilka zestawów ćwiczeń do realizacji w domu. Ćwiczenia w nich zawarte muszą być tak dobrane by ich wykonanie było moŜliwe przy uŜyciu podstawowych sprzętów : piłki, skakanki, kija od miotły, kocyka lub ręcznika, krzesła, itp. Odpowiednio skonstruowany

4

zestaw domowy pozwoli dziecku wraz z całą rodziną aktywnie spędzać czas wolny i skutecznie kompensować niedobór ruchu wynikający często z braku własnej inwencji i niedostatecznej wiedzy fachowej. WaŜne jest równieŜ przekazanie uczniom podstawowej wiedzy z zakresu teorii sportu, co ułatwi im rozpoznawanie pozytywnych lub negatywnych symptomów związanych z wpływem ogólnie pojętego sportu na całe ich przyszłe Ŝycie. Mając na uwadze te wszystkie aspekty, opierając się na wynikach badań i analiz przygotowaliśmy program profilaktyki wad postawy zawierający : - ćwiczenia śródlekcyjne dla klas I-VI, - ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne stosowane w lekcji wychowania fizycznego,

- przykładowe zestawy ćwiczeń do stosowania w domu.

KONCEPCJA PROGRAMU Zdrowie jest dla człowieka jedną z najwaŜniejszych spraw Ŝyciowych. Oczywisty jest fakt konieczności zabiegania o nie juŜ od najwcześniejszych lat Ŝycia, a szczególnie okresu, w którym znajduje się ono pod wpływem szkoły. Przyczyna tego tkwi zarówno w plastyczności młodego organizmu – co sprzyja uleganiu wpływom korzystnym i niekorzystnym – jak i większej efektywności wychowania zdrowotnego. Bowiem jak mówi M. Demel w „Pedagogice zdrowia” chodzi o wykształcenie trwałych nawyków higieniczno- kulturalnych, odpowiednich postaw wobec zdrowia fizycznego i psychicznego, wreszcie o wiedzę i umiejętności. Zabiegów o zdrowie wymagają przede wszystkim te dzieci, które mają predyspozycje do zaburzeń rozwojowych lub chorób. Jak wynika z badań u dzieci szkolnych występuje wiele negatywnych zjawisk zdrowotnych. Wśród nich czołowe miejsce zajmują wady postawy ciała. Oznacza to konieczność zwiększonej opieki i działań profilaktyczno-leczniczych, z których podstawowym jest gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna.

Stwierdzenie tych faktów jest waŜne, gdyŜ mimo Ŝe odchylenia te nie eliminują dziecka z normalnej szkoły, to jednak zmniejszają jego sprawność szkolną oraz ograniczają wybór dalszej nauki i przyszłego zawodu - a więc rzutują na całe jego Ŝycie. NaleŜy sobie takŜe zdać sprawę i z tego faktu, Ŝe część wymienionych odchyleń od normy zdrowotnej,

5

nie wyrównana w wieku rozwojowym, ujawnia się w późniejszych okresach Ŝycia w postaci trudnej do leczenia patologii. Z narządów i układów, których odchylenia rozwojowe korygowane są najskuteczniej środkami i metodami wychowania fizycznego, a właściwie gimnastyki korekcyjnej, najwaŜniejszy jest narząd ruchu, a szczególnie statyka ciała. Dlatego ten rodzaj zaburzeń jest główną domeną korektywy. Elementy korektywy na lekcjach kultury fizycznej

KaŜde zajęcie ruchowe powinno uwzględniać nie tylko potrzeby rozwojowe, ale takŜe korekcyjne. Działania

konieczne są w stosunku do dzieci z wadami postawy, a mogą stanowić działania profilaktyczne w odniesieniu do dzieci nie dotkniętych Ŝadnymi odchyleniami w budowie i postawie ciała, ale często o słabej i wiotkiej muskulaturze. Dlatego konspekty lekcji kultury fizycznej, a szczególnie gimnastyki korekcyjnej, powinny uwzględniać elementy ćwiczeń korekcyjnych. Mogą one występować w części wstępnej, głównej lub końcowej.

WaŜnym momentem w zajęciach kultury fizycznej jest stosowanie i przestrzeganie pozycji wyjściowych. NaleŜy ćwiczyć w róŜnych pozycjach wyjściowych stosując ich zmienność, a zatem w staniu, siadach, klękach, leŜeniu przodem i tyłem. Nie naleŜy łączyć ćwiczeń o podobnym charakterze, oddziałujących na te same grupy mięśniowe. NaleŜy przestrzegać dokładności wykonywania ćwiczeń i dąŜyć do wyrobienia nawyku prawidłowej postawy w czasie stania, w chodzie, w biegu, w siadzie itp.

Błędem jest , jeśli dzieci z wadami są zwalniane z zajęć przez rodziców lub lekarzy. Wpływa to oczywiście ujemnie na ich aktywność ruchową. Nauczyciel kultury fizycznej, znając występujące w zespole klasowym odchylenia, powinien w szkolnych zajęciach ruchowych uwzględnić potrzeby korektywy. Pomocne mogą okazać się zarówno metody prowadzenia zajęć, jak i działania organizacyjne, np. podział uczniów na zespoły, zastosowanie zadań dodatkowych lub metody stacyjnej, nawet wykonywanie własnego zestawu ćwiczeń domowych zaleconych przez prowadzącego ćwiczenia korekcyjne.

6

Rola ćwiczeń śródlekcyjnych

Ćwiczenia śródlekcyjne i swobodny ruch w czasie przerw międzylekcyjnych mogą stać się częściowym antidotum przeciwko nie zawsze właściwym warunkom pracy dziecka w szkole /kilkugodzinne siedzenie w ławkach, niewłaściwy dobór wysokości ławek, przeciąŜone tornistry/. Oddziaływanie ćwiczeń śródlekcyjnych z punktu widzenia ich wpływu na narząd ruchu skierowane jest na napięcie grup mięśniowych rozciągniętych wskutek siedzenia w ławkach, z jednoczesnym rozluźnieniem mięśni nadmiernie napiętych. Konieczne jest takŜe włączenie do pracy większych zespołów mięśniowych, a takŜe układów krąŜenia i oddychania. NaleŜy pamiętać, Ŝe ćwiczenia śródlekcyjne mają stanowi przeciwwagę dla monotonnej pozycji pracy dziecka, odpręŜyć go fizycznie i psychicznie

CELE PROGRAMU

1. Cele główne • Korygowanie istniejących zaburzeń statyki ciała i doprowadzenie jej, o ile to moŜliwe, do stanu prawidłowego. • Niedopuszczenie do powstania wad postawy, gdy zaistnieją warunki sprzyjające ich powstaniu. • Doprowadzenie sprawności fizycznej dziecka do stanu uznanego za prawidłowy. 2. Cele szczegółowe

• Wyrobienie u dziecka nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich sytuacjach i czynnościach dnia codziennego.

• Wzmacnianie mięśni posturalnych odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowej postawy ciała. • WdroŜenie do rekreacji ruchowej uwzględniającej elementy profilaktyki i korekcji zaburzeń zagraŜających

lub istniejących u dziecka.

7

• Opanowanie przez dziecko i jego środowisko opiekuńcze wiedzy i umiejętności dotyczących spraw jego zdrowia.

3. Oczekiwane rezultaty

•••• Wiedza Uczeń wie jak wielkie znaczenie ma dla niego prawidłowa postawa ciała i ma świadomość, Ŝe tylko własną pracą moŜe ją kształtować. •••• Umiejętności Uczeń potrafi prawidłowo wykonywać określone ćwiczenia korekcyjne. Zna zabawy mające pozytywny wpływ na postawę ciała. •••• Postawy Efektem naszej pracy powinien być uczeń charakteryzujący się społecznie wartościowymi postawami: - mieć nawyk dbania o własne zdrowie i kształtowanie właściwej postawy ciała - wykazywać dąŜność do kształtowania właściwych cech charakteru; odpowiedzialność za własne zdrowie,

wytrzymałość, zdyscyplinowanie; - wykazywać dąŜność do samodzielnej aktywności.

8

SPOSOBY REALIZACJI 1. Metody

Stosując odpowiednie metody pracy nauczyciel wspiera dzieci w uzyskiwaniu coraz lepszych efektów. Metody

te powinny sprzyjać rozwojowi dziecka w sferze poznawczej, motorycznej i emocjonalnej. Powinny nawiązywać do jego moŜliwości i potrzeb. Wiedza nauczyciela o prawidłowościach rozwojowych, potrzebach psychicznych oraz odchyleniach w budowie i postawie ciała, jak równieŜ rozwoju motorycznym powinna być zasadniczym kryterium ułatwiającym dobór właściwych metod i form pracy.

Dla pełnej realizacji zamierzonych celów naleŜy stosować róŜne metody pracy, takie jak: - metoda zabawowo-naśladowcza - metoda bezpośredniej celowości ruchu /zadaniowa/ - metoda ścisła - metoda ruchowej ekspresji twórczej. 2. Środki Podstawowym miejscem do prowadzenia zajęć ruchowych jest sala gimnastyczna. Pomieszczenie to powinno odpowiadać określonym wymogom. WyposaŜenie sali w przyrządy to: drabinki przyścienne, ławeczki gimnastyczne, materace, skrzynie. Sprzęt i przybory: kocyki, laski, piłki lekarskie, piłki ćwiczebne, chorągiewki, woreczki, kółka ringo, cięŜarki, obręcze róŜnej wielkości. Proponowany program przewiduje jednakŜe wykorzystanie do ćwiczeń równieŜ typowej sali szkolnej. NaleŜy wówczas wykorzystać przedmioty będące na jej wyposaŜeniu: krzesła ,ławki szkolne, przybory uczniów/ ksiąŜki, przybory do pisania, plecaki, zwykłe kartki , kulki z papieru itp./ W ćwiczeniach domowych do zabaw i ćwiczeń z powodzeniem wykorzystać moŜna przedmioty codziennego uŜytku: stół, krzesło, koc. Do ćwiczeń oddechowych doskonale nadają się: wstąŜki, piłeczki pingpongowe, szmatki, luźne

9

kartki papieru, świece, baloniki do dmuchania, piórka, a nawet zwykłe pluszowe zabawki. Do ćwiczeń stóp słuŜyć mogą róŜnorodne drobne przedmioty typu: wstąŜki, tasiemki, piłeczki, woreczki itp. NaleŜy pamiętać, iŜ duŜą wartość przedstawiają takŜe ćwiczenia z partnerem, którym moŜe być rodzeństwo, rodzice, szkolni koledzy. Poza zajęciami wewnątrz budynku planuje się prowadzenie ćwiczeń na powietrzu. W tym celu korzystać będziemy przede wszystkim z boiska przyszkolnego. Zajęcia ruchowe odpowiednio dawkowane i jednocześnie uprawiane w otwartej przestrzeni przedstawiają największe walory i zapewniają maksymalne efekty zdrowotno-rozwojowe.

PROFILAKTYKA WAD POSTAWY CIAŁA CELE SZCZEGÓŁOWE

ZADANIA SPOSOBY REALIZACJI

TERMIN REALIZACJI

ODPOWIEDZIALNI OSI ĄGNIĘCIA

EWALUACJA

1 2

3

4 5 6

7

1.Wyrobienie u dziecka nawyku prawidłowej postawy ciała.

• Nauka przyjmowania prawidłowej postawy ciała. • Kształtowanie właściwej postawy w stosunku do własnego ciała. • Wyrabiane nawyku przyjmowania właściwej postawy.

• Ćwiczenia śródlekcyjne. • Ćwiczenia korekcyjne stosowane na lekcjach wychowania fizycznego. • Poszerzenie wiadomości dziecka na dany temat. • Pogadanki. • Pedagogizacja rodziców. • Stosowania gier i zabaw ruchowych sprzyjających przyjmowaniu prawidłowej postawy ciała.

• Cały rok.

• Nauczyciele gimnastyki korekcyjno- kompensacyjnej. • Nauczyciele wychowania fizycznego. • Wychowawcy klas. • Nauczyciele prowadzący ćwiczenia śródlekcyjne. • Pielęgniarka szkolna

• Uczniowie posiadają nawyk przyjmowania prawidłowej postawy ciała we wszystkich sytuacjach i czynnościach dnia codziennego.

• Obserwacja uczniów na terenie szkoły. • Sprawozdania nauczycieli z dokonanej ewaluacji. • Ankiety dla nauczycieli prowadzących gimnastykę śródlekcyjną w oparciu o przygotowane zestawy ćwiczeń.

11

1 2

3

4 5 6

7

2.Wzmacnianie mięśni posturalnych odpowiedzial- nych za utrzymanie prawidłowej postawy ciała.

• Nauka ćwiczeń wzmacniających mięśnie posturalne. • Poszerzenie wiedzy na dany temat. • WdraŜanie do dbałości o własne zdrowie. • Rozwijanie talentów i zainteresowań.

• Ćwiczenia śródlekcyjne. • Ćwiczenia korekcyjne stosowane na lekcjach wychowania fizycznego. • Wyjazdy na basen. • Pogadanki. • Poszerzanie wiedzy na temat zaleŜności między budową ciała a stanem zdrowia. • Korzystanie z zajęć pozalekcyjnych oferowanych przez szkołę i gminę. • Stosowanie odpowiednich gier i zabaw ruchowych. • Pedagogizacja rodziców.

• Cały rok

• Nauczyciele gimnastyki korekcyjno- kompensacyjnej. • Nauczyciele wychowania fizycznego. • Nauczyciele przedmiotowi. • Pedagog szkolny. • Pielęgniarka szkolna • Wszyscy pracownicy szkoły jako osoby wspierające. • Ośrodek Wspierania Rodziny.

• U uczniów następuje wzmocnienie mięśni posturalnych. • Uczniowie znają ćwiczenia mające wpływ na kształtowanie ciała i potrafią je prawidłowo wykonywać. • Uczniowie znają zabawy mające pozytywny wpływ na mięśnie posturalne.

• Test sprawności fizycznej. • Test wykrywania przykurczy „test ścienny”, test Thomasa. • Analiza dokumentacji.

12

1 2

3

4 5 6

7

3.WdraŜanie do rekreacji ruchowej uwzględnia- jącej elementy profilaktyki i korekcji.

• Zapoznanie z rolą sportu i rozwijanie zainteresowań. • Zorganizowanie Dnia Sportu Szkolnego. • Zachęcanie do aktywnego trybu Ŝycia.

• Koła zainteresowań. • SKS. • Rajdy, wycieczki. • Wyjazdy na basen. • Konkursy propagujące zdrowy tryb Ŝycia. ∗ Konkurs na hasło propagujący ruch fizyczny. ∗ Konkurs plastyczny: „Moje ulubione zabawy na świeŜym powietrzu”

• Cały rok

• Nauczyciele gimnastyki korekcyjno- kompensacyjnej. • Nauczyciele wychowania fizycznego. • Wychowawcy klas. • Dyrekcja z gronem pedagogicznym • Pielęgniarka szkolna • Pedagog szkolny. • Rodzice.

• Uczniowie mają nawyk dbania o własne zdrowie poprzez świadome podejmowanie róŜnorodnych działań. • Uczniowie wykazują samodzielną aktywność w tym zakresie. • Uczniowie prowadzą zdrowy tryb Ŝycia.

• Analiza dokumentacji. • Sprawozdania z działalności kół sportowych. • Ilościowe zestawienia uczniów biorących udział w zajęciach. • Sprawozdania z odbytych wycieczek, wyjazdów na basen. • Podsumowanie konkursów. • Obserwacje

13

1 2

3

4 5 6

7

4.Opanowanie przez dziecko i jego środowisko opiekuńcze wiedzy i umiejętności dotyczących spraw jego zdrowia.

• Upowszechnienie informacji prozdrowotnych. • Upowszechnienie informacji dotyczących zapobieganiu uzaleŜnieniom. • Ćwiczenie umiejętności podejmowania decyzji.

• Pogadanki na dany temat. • Projekcje filmowe. • Gazetki tematyczne: ∗ „Wady postawy ciała”; ∗ „Jak zadbać o własną sylwetkę”; • Tworzenie sytuacji wychowaw- czych dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia. • Treści programu zdrowotnego, program: „Spójrz inaczej”.

• Cały rok

• Nauczyciele gimnastyki korekcyjno- kompensacyjnej. • Nauczyciele wychowania fizycznego. • Pielęgniarka szkolna • Pedagog szkolny.

• Uczniowie posiadają wiedzę dotyczącą spraw jego zdrowia. • Uczniowie prowadzą zdrowy tryb Ŝycia i potrafią podejmować trafne decyzje. • Uczniowie wykazują odpowiedzial- ność za własne zdrowie.

• Referaty przygotowane przez uczniów na dany temat. • Konkurs wiedzy „Co wiem o sobie? Jak dbać o zdrowie?” • Dokumentacja – treści gazetek ściennych.

UZASADNIENIE PROGRAMU Analiza stanu zdrowia uczniów Szkoły Podstawowej Nr 4 w Andrychowie

Współczesne tempo zmian cywilizacyjnych i zmieniające się środowisko w jakim Ŝyje człowiek stają się przyczyną powstawania niekorzystnych zmian szczególnie w postawie ciała dzieci i młodzieŜy. Głównym mankamentem Ŝycia zarówno przy pracy jak i odpoczynku jest jego sedenteryjność /siedzący tryb Ŝycia 12-13 godz. na dobę/ oraz wynikający z niego spadek aktywności ruchowej, co w konsekwencji prowadzi do niekorzystnego rozwoju fizycznego i związanego z tym alarmującego wzrostu poziomu wad postawy ciała u dzieci i młodzieŜy.

Na podstawie badań przesiewowych skalę zjawiska występowania wad postawy ciała szacowano na 70% populacji. NaleŜy podkreślić nie tylko skalę tego zjawiska, ale takŜe zmiany jakościowe- coraz więcej skolioz z rotacjami trudnymi do korekcji nie tylko w szkolnej gimnastyce korekcyjnej, ale równieŜ w rehabilitacji.

W Szkole Podstawowej Nr4 w Andrychowie uczy się 763 dzieci. Wskazania do udziału w gimnastyce korekcyjno- kompensacyjnej mają 443 osoby co stanowi 58% ogółu. Szczegółowe dane na ten temat przedstawia poniŜsza tabelka.

Klasy I Klasy II Klasy III Klasy IV Klasy V Klasy VI Skoliozy 10 12 4 4 23 21 plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetria łopatek 47 36 44 73 25 68 wady kończyn 15 13 2 1 2 4 wady występujące łącznie 16 6 2 1 2 0 inne 3 1 2 2 3 2 suma 91 68 54 81 55 95

15

Ilość uczniów, u których występują wady postawy w zaleŜności od poziomu klas przedstawia się następująco:

• klasy I - 91 osób co stanowi 69% • klasy II - 68 osób co stanowi 63% • klasy III - 54 osoby co stanowi 48% • klasy IV - 81 osób co stanowi 60% • klasy V - 55 osób co stanowi 48% • klasy VI - 95 osób co stanowi 59%

NaleŜy zwrócić uwagę na fakt, iŜ wśród dzieci uczęszczających na gimnastykę korekcyjną istnieje pewna grupa, u której obserwuje się równoczesne występowanie dwóch lub więcej wad. Jest to 27 osób, co stanowi 6% ogółu. Najczęściej są to wady typu: plecy okrągłe, odstawanie łopatek, asymetria łopatek w połączeniu z wadami kończyn dolnych /koślawość kolan, płaskostopie/. Ilościowy udział poszczególnych wad postawy w zaleŜności od wieku przedstawiają poniŜsze zestawienia. Klasy pierwsze − wiek − 7 lat I a I b I c Id I e I f razem Skoliozy 1 1 1 4 4 4 15 plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetria łopatek 5 6 13 10 11 15 60 wady kończyn 3 4 4 6 6 5 28 Inne - 2 - 4 - 1 7 Razem 9 13 18 24 21 25 100

16

Klasy drugie − wiek − 8 lat II a II b II c II d II e razem Skoliozy - 6 2 5 3 16 plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetria łopatek 7 9 7 12 8 43 wady kończyn 4 6 1 4 5 20 Inne - 1 - - - 1 Razem 11 22 10 21 16 80 Klasy trzecie − wiek − 9 lat III a III b III c III d III e razem skoliozy - - 2 1 1 4 plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetria łopatek 9 9 8 9 10 45 wady kończyn - 1 - 1 1 3 inne 1 1 - - - 2 Razem 10 11 10 11 12 54

Klasy czwarte − wiek −10 lat IV a IV b IV c IV d IV e IV f razem skoliozy - - 1 1 1 1 4 plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetria łopatek 8 12 11 12 13 18 74 wady kończyn - - - 2 - - 2 inne 1 - 1 - - - 2 Razem 9 12 13 15 14 19 82

17

Klasy piąte – wiek −11 lat V a V b V c V d V e razem skoliozy 9 4 3 5 4 25 plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetria łopatek 2 5 7 6 6 26 wady kończyn - 1 - 2 - 3 inne - 1 1 1 - 3 Razem 11 11 11 14 10 57 Klasy szóste − wiek −12 lat VI a VI b VI c VI d VI e VI f VI g VI h razem skoliozy 1 3 2 1 3 6 3 2 21 plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetria łopatek 9 9 10 9 5 8 6 12 68 wady kończyn 2 - 1 - - - - 1 4 inne - 1 - - - - 1 - 2 Razem 12 13 13 10 8 14 10 15 95

Suma wszystkich występujących wad postawy wynosi 478.Wśród nich dominują: plecy okrągłe, odstające łopatki, asymetrie łopatek w liczbie 316 co stanowi 66%. Drugie z kolei to skoliozy – 85, co stanowi 18%. Wady kończyn –60 /13%/, inne 17 /~ 4%/.W kategorii „inne” mamy do czynienia z takimi wadami jak: lejkowata klatka piersiowa, kurza klatka piersiowa, klatka piersiowa pokrzywicza, niestabilny kręgosłup.

Istnieją róŜnice w ilości występowania danego rodzaju wady w zaleŜności od kategorii wiekowej. O ile częstość występowania pleców okrągłych i wadliwego ustawienia łopatek w klasach starszych i młodszych jest zbliŜona/odpowiednio 71% i 60%/, to wyraźna staje się róŜnica w odniesieniu do skolioz i wad kończyn. W klasach młodszych /klasy I-III/ ilość skolioz kształtuje się na poziomie

18

14%, w klasach starszych /IV-VI/ wzrasta do poziomu 22%.Nieco inaczej sytuacja wygląda jeśli analizujemy częstość występowania wad kończyn dolnych /płaskostopie, koślawość kolan/. W klasach młodszych obserwujemy ich 22%, w klasach starszych ich udział spada do 4%.

Biorąc pod uwagę częstość występowania u uczniów wad postawy i konsekwencje nieprzeciwdziałania im uzasadniony wydaje się wniosek , iŜ rolą szkoły i wszystkich uczących w niej nauczycieli jest podejmowanie wszelkich działań profilaktyczno-leczniczych zmierzających do poprawy statyki ciała uczniów. PROFILAKTYKA WAD POSTAWY CIAŁA Ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne stosowane w lekcji wychowania fizycznego Głównym celem wychowania fizycznego w szkole jest systematyczne kształtowanie i podnoszenie poziomu sprawności fizycznej oraz podwyŜszanie wydolności fizycznej organizmu młodego człowieka. Podstawową formą pracy nauczyciela wychowania fizycznego jest jednostka lekcyjna. Jest ona procesem pedagogicznym realizującym zadania natury fizjologiczno – zdrowotnej, psychologicznej i pedagogicznej. Zadania lekcji to oddziaływanie na prawidłowy harmonijny rozwój ucznia, wyrabianie umiejętności, nawyków ruchowych i higieniczno zdrowotnych. Posiada ona swoistą budowę. W praktyce stosowany jest najczęściej trzyczęściowy tok lekcji składający się z części wstępno – przygotowawczej, głównej oraz końcowej.

•••• Część I wstępno - przygotowawcza 15-20 min Celem jej jest przygotowanie organizmu do wysiłku. Występują tu ćwiczenia o charakterze kształtującym, rozgrzewającym, których zadaniem jest kształtowanie prawidłowej postawy, stopniowe przygotowanie organizmu do wysiłku. •••• Część II główna trwająca około 25-30 min Celem jej jest realizacja głównego zadania lekcji. Zawiera ćwiczenia o największym obciąŜeniu fizycznym i psychicznym. Zadaniem tej części jest nauczanie zasadniczych ćwiczeń lub doskonalenie ich techniki oraz kształtowanie określonych nawyków ruchowych. •••• Część III ko ńcowa trwająca 5-7 min Ta część lekcji pełni funkcję uspokajającą. Składa się z ćwiczeń o malejącym natęŜeniu: ćwiczenia rozluźniające,

19

oddechowe, uspokajające, korekcyjne. Stosuje się szereg ćwiczeń kształtujących, marsze, chód na palcach, spokojne ćwiczenia rytmiczne, zabawy uspokajające / np. ”Minutka”.../ ćwiczenia muzyczno ruchowe. Bezpośredni wpływ na postawę fizyczną dziecka mają mięśnie grzbietu, brzucha, pośladków. W przypadku wad postawy bardzo często są one osłabione. Dlatego teŜ na kaŜdej lekcji wychowania fizycznego naleŜy stosować ćwiczenia poprawiające siłę mięśni brzucha, grzbietu i pośladków.

Decydujący wpływ na sprawność fizyczną, wydolność ogólną organizmu oraz postawę dziecka ma równieŜ układ oddechowy. Włączając ćwiczenia oddechowe do lekcji wychowania fizycznego uczymy dziecko prawidłowych czynności oddechowych, kształtujemy klatkę piersiową i usprawniamy narząd oddechowy.

WaŜną rolę w korekcji postawy ciała dziecka odgrywają równieŜ ćwiczenia wyprostne. W kaŜdej lekcji wychowania fizycznego obowiązują trzy podstawowe zasady oddziaływań korekcyjnych:

1. kształtowanie prawidłowej postawy 2. egzekwowanie precyzji we wszystkich ćwiczeniach korekcyjnych 3. stosowanie ćwiczeń oddechowych.

Ćwiczenia korekcyjne na lekcji wychowania fizycznego mogą występować:

1. W części wstępnej: - ćwiczenia w przyjmowaniu prawidłowej postawy; - ćwiczenia oddechowe; - ćwiczenia stóp. 2. W części głównej: - ćwiczenia mięśni brzucha; - ćwiczenia barków i łopatek; - ćwiczenia tułowia - zwis czynny / przodem i tyłem/ 3. W części końcowej:

20

- ćwiczenia oddechowe; - ćwiczenia stóp; - ćwiczenia poprawnej postawy w miejscu, w marszu lub w biegu.

PRZYKŁADOWE ZESTAWY ĆWICZE Ń KOREKCYJNO - KOMPENSACYJNYCH (CZĘŚĆ KOŃCOWA LEKCJI WYCHOWANIA FIZYCZNEGO) ĆWICZENIA ODDECHOWE 1. Siad klęczny. Ręce wzdłuŜ tułowia. Wdech nosem z jednoczesnym przejściem do klęku prostego i uniesienie rąk do góry.

Wydech ustami, wracając do pozycji siadu na piętach z lekkim opadem tułowia w przód. 2. Siad skrzyŜny, ręce w pozycji „skrzydełek”. Wdech z jednoczesnym przesunięciem rąk w tył i ściągnięciem łopatek.

Wydech z przeniesieniem rąk do przodu, aŜ do złączenia przedramion; 3. Siad na piętach, ręce wzdłuŜ tułowia. Wdech nosem z jednoczesnym przeniesieniem rąk w górę. Wydech ustami z przejściem do pozycji „ ukłonu japońskiego”. 4. Siad skrzyŜny, plecy wyprostowane, ręce oparte na biodrach. Wdech z jednoczesnym spychaniem bioder w dół i „ wydłuŜaniem” tułowia do góry. Wydech z rozluźnieniem mięśni i opuszczeniem głowy. 5. Stanie, ręce wzdłuŜ tułowia. Wdech z jednoczesnym przeniesieniem ramion przodem w górę, a następnie powolny

wydech z opuszczeniem ramion w dół. 6. Klęk podparty. Wdech z uwypukleniem brzucha, wydech z wciągnięciem brzucha. 7. Siad skrzyŜny, ręce proste wzdłuŜ tułowia. Wdech z równoczesnym uniesieniem rąk bokiem do góry. Klaśnięcie nad

głową i wydech z opuszczeniem rąk.

21

ĆWICZENIA MI ĘSNI GRZBIETU 1. Siad klęczny, ręce wzdłuŜ tułowia. Wdech z przejściem do klęku prostego i uniesienie rąk do góry. Wydech wracając do

pozycji siadu klęcznego z lekkim opadem tułowia w przód . 2. LeŜenie przodem, ręce ułoŜone w „skrzydełka”. Uniesienie prostych nóg nad podłogę i wykonanie „noŜyc

poziomych”. Opuszczenie nóg. Wyprost rąk w przód i ściągnięcie ramion do pozycji „skrzydełek”. Ćwiczenie rąk i nóg naleŜy wykonywać na przemian. Klatka piersiowa przylega do podłogi. 3. Przysiad podparty. Wyprost nóg w kolanach do pozycji kociego grzbietu i marsz małymi kroczkami bez uginania kolan i łokci. 4. LeŜenie przodem, nogi wyprostowane, złączone. Ręce proste wyciągnięte w przód i uniesione nad podłogą. Klaśnięcie w dłonie i przeniesienie rąk bokiem nad podłogą w tył. Klaśnięcie nad biodrami i przeniesienie rąk w przód. 5. LeŜenie przodem, głowa uniesiona, ręce wyciągnięte przed siebie, w dłoniach piłka. Uniesienie rąk z piłką nad podłogę.

Ze zgiętymi łokciami, przeniesienie piłki na kark a następnie prostując łokcie, przeniesienie w przód. Piłka nie dotyka podłoŜa.

6. LeŜenie przodem. Ramiona wyprostowane do przodu, dłonie leŜą na piłce. Przeniesienie prostych ramion bokiem w tył, klaśnięcie nad biodrami i ponowne przeniesienie ramion bokiem w przód, następnie klaśnięcie nad piłką.

7. Uczniowie dobierają się parami. LeŜenie przodem w parach, twarzą do siebie w odległości ok. 2 m. Ręce z przodu uniesione nad podłogą. Toczenie piłki do siebie po podłodze.

ĆWICZENIA MI ĘŚNI BRZUCHA 1. LeŜenie tyłem, nogi ugięte, stopy oparte o podłoŜe. Prostowanie i zginanie nóg w stawie kolanowym i biodrowym

/rowerek /. 2. LeŜenie tyłem, nogi wyprostowane i złączone, ramiona wyprostowane, uniesione lekko w górę. Uniesienie głowy

22

i barków z wyciągnięciem rąk w przód. 3. LeŜenie tyłem, nogi wyprostowane i złączone uniesione do pionu. Ręce proste przy głowie. Zamachem rąk uniesienie głowy i barków. Sięgnięcie rękoma w stronę stóp. 4. Siad prosty, ręce wyprostowane, wyciągnięte w bok. Uniesienie obu nóg i klaśnięcie pod kolanami, a następnie wolne opuszczenie nóg i wyciągnięcie głowy do góry z przeniesieniem rąk w bok.. 5. Siad prosty, ręce wyprostowane w bok, głowa wyciągnięta do góry. Odchylenie prostego tułowia w tył i uniesienie prostych nóg do góry tak, aby między tułowiem a nogami był kąt 90°. Utrzymanie w tej pozycji równowagi, tzw. siad równowaŜny. 6. Uczniowie dobierają się parami. Jeden uczeń wykonuje leŜenie tyłem z nogami ugiętymi, stopy ustabilizowane przez współćwiczącego. Ręce wzdłuŜ tułowia, dłonie zaciśnięte w pięści. Przejście do siadu utrzymując prosty tułów z jednoczesnym przeniesieniem rąk przodem w górę. W siadzie - wyciągnięcie głowy i rąk do góry. 7. Uczniowie dobierają się parami. LeŜenie tyłem, głowami do siebie, ręce wyciągnięte w bok, chwyt za dłonie. Obaj uczniowie unoszą złączone nogi do pionu. Równocześnie opuszczają nogi w swoją prawą stronę do kąta 45°, podnoszą nogi z powrotem do pionu i powtarzają ćwiczenie w lewą stronę. ĆWICZENIA MI ĘŚNI KLATKI PIERSIOWEJ I OBRĘCZY BARKOWEJ 1. Stanie przodem do drabinki, ręce ugięte, dłonie przy barkach. Opad całym ciałem do przodu na drabinki / bez odrywania pięt od podłogi /. Dłonie chwytają szczebelek na wysokości barków. Powrót do stania przy zachowaniu prostego tułowia. 2. Klęk podparty. Wymachy na przemian prawą i lewą ręką przodem w górę. 3. Klęk podparty. Ugięcie ramion w łokciach z opadem ramion do podłogi, z jednoczesnym wyprostem i uniesieniem jednej nogi. 4. LeŜenie tyłem na ławeczce, chwyt dosięŜny za brzegi ławeczki. Ramiona wyprostowane w górę. Podciąganie się na ławeczce w górę przez uginanie ramion. 5. Siad skrzyŜny, ramiona w bok ugięte w łokciach. Rytmiczne wymachy ramion w tył.

23

6. Siad skrzyŜny, tyłem do ściany. ZałoŜenie ramion na kark i nacisk łokciami na ścianę . 7. Podpór leŜąc przodem, współpartner chwyta kolegę powyŜej kolan - „taczki”.Chód w róŜnych kierunkach.

ĆWICZENIA WZMACNIAJĄCE MIĘŚNIE STÓP 1. Stanie, ręce wzdłuŜ tułowia. Wspięcie na palce i opad na całe stopy. 2. Szarfa / woreczek lub skarpetka / przed stopami ćwiczących. Uczniowie chwytają szarfę palcami jednej stopy.

Podnosząc nogę i skręcając stopę do wewnątrz, podają szarfę do przeciwnej ręki. Sylwetka wyprostowana, nie pochylać tułowia w kierunku stopy.

3. Siad na ławeczce, nogi ugięte w kolanach pod kątem prostym, plecy wyprostowane, ręce z tyłu oparte o krawędź ławki. Uderzenia na przemian piętami i palcami stóp o podłogę .

4. Siad ugięty, woreczek umieszczony między złączonymi podeszwami stóp. Energiczne uniesienie stóp i wyrzut woreczka do góry na wysokość ok.1 m. Chwyt woreczka w obie dłonie.

5. LeŜenie tyłem, nogi ugięte i uniesione do góry. Stopy ułoŜone poziomo, na nich leŜy piłka. Ręce wzdłuŜ tułowia. Ćwiczenia: ∗ utrzymanie piłki na stopach w czasie zginania i prostowania nóg

w kolanach, ∗ podrzucanie stopami piłki do góry i łapanie opadającej piłki na stopy

6. Stanie przodem do drabinki, chwyt szczebla na wysokości klatki piersiowej, na przemian wspięcia na palcach. 7. Zginanie, prostowanie, odwodzenie, przywodzenie i krąŜenie stóp. W części końcowej lekcji moŜna równieŜ stosować marsze w postawie skorygowanej / autokorekcja /.

PROFILAKTYKA WAD POSTAWY CIAŁA Ćwiczenia śródlekcyjne dla I i II etapu edukacyjnego.

24

Dzieci w wieku szkolnym mają naturalną potrzebę ruchu, niestety system szkolny wtłoczył je w nienaturalne dla ich wieku rozwojowego warunki klasy (krzesełko, ławka, tablica). Wielogodzinna pozycja siedząca, mała aktywność ruchowa, długotrwały wysiłek umysłowy, stres, słaba wentylacja pomieszczeń (zwłaszcza w okresie jesienno - zimowym ), doprowadza często do zmęczenia psychofizycznego dziecka, obniŜenia jego sprawności umysłowej oraz tendencji do zarysowywania się wad postawy . Brak jakiejkolwiek aktywności ruchowej podczas lekcji prowadzi równieŜ do jej „eksplozji” podczas przerwy, co moŜe być przyczyną róŜnych urazów i sytuacji konfliktowych wśród uczniów. W celu przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom naleŜy wprowadzać 2-3 minutowe przerwy przeznaczone na ćwiczenia śródlekcyjne. Ćwiczenia te powinny być przeprowadzane na kaŜdej lekcji, kiedy tylko nauczyciel zauwaŜy objawy zmęczenia i znuŜenia nie pozwalające uczniom na skupienie uwagi i aktywny udział w lekcji. Dotyczy to głównie zajęć odbywających się w późniejszych godzinach np. po przerwie obiadowej, na lekcjach tzw. podwójnych czyli dwóch lekcjach języka polskiego czy matematyki, oraz w dni w których warunki biometeorologiczne są szczególnie niekorzystne (niskie ciśnienie, duŜe zachmurzenie, opady deszczu itp.). Zadania ćwiczeń śródlekcyjnych: * Pobudzenie czynności układu krąŜeniowo - oddechowego, * Rozciągnięcie mięśni nadmiernie napiętych i przykurczonych długotrwałą pozycją siedzącą ( mm klatki piersiowej, mm brzucha, zginaczy stawu biodrowego), ∗ Napięcie i wzmocnienie mięsni rozciągniętych podczas siedzenia ( mm grzbietu, mm pośladkowych, prostowników stawu biodrowego ), * Kształtowanie nawyku prawidłowej postawy, * OdciąŜenie analizatora wzrokowego i słuchowego, * Rozładowanie stanu napięcia emocjonalnego, * Kształtowanie nawyku aktywnego wypoczynku w czasie pracy umysłowej w szkole i w domu. Wskazówki organizacyjno - metodyczne ćwiczeń śródlekcyjnych: * Ćwiczenia powinny trwać 2-3 minuty, w klasach młodszych moŜna przedłuŜyć czas do 5 minut,

25

∗ Ćwiczenia te powinny pojawić się w chwili gdy nauczyciel zauwaŜy znuŜenie, zmęczenie lub nadmierne napięcie wśród uczniów, * Ćwiczenia naleŜy prowadzić przy otwartych oknach, bez względu na porę roku, * W czasie ćwiczeń naleŜy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, * W klasach I i II stosujemy metodę zabawową, zadaniową, zabawowo – naśladowczą, a począwszy od klasy III stopniowo wprowadzamy metodę ścisłą łącząc ją z zabawową, * Ćwiczenia śródlekcyjne moŜemy uatrakcyjnić muzyką lub śpiewem, * Zestawy ćwiczeń śródlekcyjnych zaleŜą od pomysłowości i inwencji nauczyciela, powinny być uatrakcyjniane i zmieniane dość często, * W ćwiczeniach śródlekcyjnych naleŜy wykorzystywać treści zawarte w aktualnie realizowanym programie nauczania. Tok ćwiczeń śródlekcyjnych: Tok ćwiczeń stosowanych w przerwach śródlekcyjnych powinien składać się z: * ćwiczeń szyi, * ćwiczeń ramion, * ćwiczeń tułowia w róŜnych płaszczyznach, * ćwiczeń nóg, * ćwiczeń oddechowych.

26

Oto kilka przykładowych zestawów ćwiczeń śródlekcyjnych: Zestawy dla klasy I i II

Zestaw nr 1 1. " Zegar" - w postawie stojącej lub siedzącej dzieci wykonują skłony głowy w płaszczyźnie czołowej naśladując tykanie zegara (tik - tak), na klaśnięcie lub inny sygnał wykonują skłony w lewo i prawo naśladując wybijanie godziny (bim - bom), 2. " śarówka" - w postawie stojącej lub siedzącej dzieci naśladują ruchy wkręcania i wykręcania Ŝarówek z lampy umieszczonej na róŜnej wysokości, 3. " Drzewa na wietrze" - stojąc w rozkroku z ramionami wzniesionymi w górę, skłony i krąŜenia tułowia w róŜnych płaszczyznach z ruchem rąk, dłoni i palców naśladujących ruch gałęzi drzew podczas wiatru i wichury, 4. "Skacząca piłka" - dzieci wykonują niskie podskoki obunóŜ w miejscu naśladując odbijającą się piłkę, zmieniamy tempo podskoków wolno - szybko, 5. " Z wizytą u doktora" - dzieci pracują nad oddechem, reagując na polecenia nauczyciela "oddychaj - nie oddychaj", "oddychaj głęboko", "wdech i wydech",

Zestaw nr 2 1. " Podlewanie kwiatków" - w postawie skłonem głowy w przód dzieci naśladują więdnący kwiatek, a następnie wyprostem szyi i wyciągnięciem kręgosłupa w górę naśladują podlewany kwiatek, 2. "Płatki kwiatów" - w postawie ramiona w bok - płatki rozchylają się, ręce złączone nad głową - płatki składają się, 3. „Kwiaty rosną, kwiaty więdną" - z postawy przejście do przysiadu - kwiaty więdną, powrót do postawy wznos ramion

w górę - kwiaty rosną, 4. "Bocian na łące" - chód bociana z wysokim unoszeniem kolan, 5. "Dmuchawce" - dziecko naśladuje zdmuchiwanie dmuchawców trzymanych w lewej i prawej dłoni,

27

Zestaw nr 3 1. "Ptaszek pije wodę" - dziecko siedząc w ławce schyla głowę do pulpitu naśladując pijącego ptaszka, a następnie naśladowanie ptaszka który czyści dziobem szyję, 2. "Odlatujące ptaki" - dzieci ruchami rąk naśladują ruchy ptasich skrzydeł, wznos bokiem w górę, opust bokiem w dół, 3. "Struś" - z postawy o nogach prostych, skłon w przód z naśladowaniem strusia chowającego głowę w piasek, 4. "Skaczące ptaszki" - w miejscu niskie podskoki obunóŜ i jednonóŜ, 5. "Dmuchanie piórka" - dzieci wykonują wdech nosem i długi wydech ustami dmuchając na piórko (moŜna wykonać

z przyborem lub bez),

Zestaw nr 4 1. "Pajac kiwa głową" - dzieci wykonują skłon głowy w przód dotykając brodą mostka, 2. "Pajac wesoły" - dzieci wykonują klaśnięcia w dłonie nad głową i przenoszą ramiona bokiem w dół wykonując klaśnięcia za pośladkami ( określamy ilość klaśnięć np. 2, 4, 6), 3. "Marionetka" - w postawie rozkrocznej dzieci naśladują ruchy marionetki wykonując opady tułowia w przód oraz skłony tułowia w przód i w bok, 4. "Pajac skacze" - z postawy dzieci wykonują podskok do rozkroku ze wznosem ramion w górę i zeskok do postawy opustem ramion bokiem w dół, 5. "Pajac i tort" - dzieci wciągają powietrze nosem i wykonują długi wydech ustami gasząc świeczki na torcie pajacyka,

Zestaw nr 5 1. "Wypychanie sufitu" - wyciąganie głowy w górę i rozluźnianie mięśni szyi, 2. "Mycie okien" - stojąc, dzieci ruchem prawej i lewej ręki naśladują mycie ,czyszczenie i pucowanie okien, 3. "Trzepanie dywanów" - dzieci, energiczną pracą ramion i tułowia naśladują trzepanie dywanów, zwrócić uwagę , aby pracowała prawa i lewa ręka, 4. "Froterowanie podłogi" - dzieci wysuwają jedną nogę w przód na palce i podskokiem zmieniają nogi, 5. "A...psik, ale tu kurzu" dzieci wykonują głęboki wdech nosem i wydech w formie kichnięcia z zasłonięciem ust dłońmi,

28

Zestaw nr 6 1. "Pobudka" - postawa w małym rozkroku, skręt głowy w prawo, prawą dłoń zwiniętą w trąbkę unosimy do ust naśladując granie na trąbce, ćwiczenie powtarzamy na lewą stronę, 2. "Myśliwy na polowaniu" - w postawie rozkrocznej, ramiona w skurczu pionowym - rzut ramion w przód: "pif", powrót do skurczu pionowego: "paf", 3. "Przeprawa przez gąszcze" - w staniu dzieci naśladują przedzieranie się przez gąszcze i chaszcze wykonując róŜne skłony, skręty i krąŜenia tułowia, 4. "Zbieranie grzybów" - dzieci maszerują w przysiadzie w róŜnych kierunkach, zbierając grzyby, jagody, szyszki, 5. "Klasowy balon" - dzieci wykonują głębokie wdechy i wydechy napełniając powietrzem wielki klasowy balon, Zestawy dla klasy III i IV

Zestaw nr 1 1. "Rysowanie cyfry głową" - uczniowie ruchem głowy i szyi kreślą kształty cyfr np.: 3, 6, 9, 2. "Podwójne cyferki" - uczniowie rysują prawą i lewą ręką jednocześnie kształty cyfr podanych przez nauczyciela, 3. "Rąbanie drzewa" - uczniowie naśladują rąbanie drzewa, wykonując energiczny opad tułowia w przód i zamach ramion z góry w dół, 4. "Moje imię" - uczniowie stojąc na jednej nodze wypisują swoje imię w powietrzu drugą nogą, pamiętamy o zmianie nogi postawnej i "piszącej", dla równowagi wyciągamy ręce w bok , 5. "Nurek" - dzieci wykonują wspięcie na palce z jednoczesnym wdechem powietrza nosem, a następnie przechodzą do przysiadu (wskakują do wody) wydmuchując powietrze ustami,

Zestaw nr 2 1. "Mój cień" - dzieci wykonują skręty głową w lewą i prawą stronę szukając swojego cienia za plecami, 2. "Rozwieszanie prania" - stojąc w lekkim rozkroku z ramionami w górze, dzieci naśladują rozwieszanie prania na sznurku, 3. "Prawy łokieć lewe kolano" - dzieci wykonują wznos lewego kolana w górę i dotykają go prawym łokciem, następnie podnoszą prawe kolano i dotykają go lewym łokciem, 4. "Wylewanie wody z ucha" - dzieci wykonują podskoki jednonóŜ z głową pochyloną w bok, zmiana nogi,

29

5. "WąŜ" - dzieci wykonują głęboki wdech nosem i wydech ustami jednocześnie naśladując syczenie węŜa,

Zestaw nr 3 1. "Odliczanie" - dzieci ruchem głowy odliczają wszystkich obecnych uczniów, 2. "Rój pszczół" - dowolnymi ruchami ramion we wszystkich płaszczyznach dzieci odganiają pszczoły, 3. "Koci grzbiet" - w klęku podpartym dzieci uwypuklają kręgosłup, chowają głowę między ramiona, następnie uwypuklają klatkę piersiową wzrok skierowany przed siebie, 4. "Wierzgający konik" - dzieci w przysiadzie podpartym wykonują naprzemianstronne wyrzuty nóg w tył, 5. "Klasowy balon" - dzieci wykonują głębokie wdechy i wydechy napełniając powietrzem wielki klasowy balon.

Zestaw nr 4 1. "Moje imię" - dzieci wykonują ruchy głową, wypisując swoje imię, 2. "Wiatrak" - dzieci wykonują krąŜenia ramion naśladując skrzydła wiatraka: najpierw oburącz w przód, w tył, następnie prawa w przód - lewa w tył, lewa w przód - prawa w tył, 3. "Przeplatanka" - dzieci splatają swoje dłonie i próbują przełoŜyć nogi przez splecione ręce, 4. "Skakanka" - dzieci wykonują przeskoki przez skakankę :obunóŜ, jednonóŜ, skrzyŜnie itp., 5. "Pingwin" - zabawa ze śpiewem ( Ach, jak przyjemnie i jak wesoło, w pingwina bawić się, się, się, raz nóŜka lewa, raz nóŜka prawa , do przodu, do tyłu i raz, dwa, trzy),

Zestaw nr 5 1. "Tak i nie" - dzieci wykonują skłony głowy w przód, oraz skręty głowy w lewo i prawo, 2. "Kraul na grzbiecie" - dzieci wykonują obszerne krąŜenia ramion w tył, równoległe i naprzemianstronne, naśladując ruchy podczas pływania na grzbiecie, 3. "Łapanie motyli" - dzieci wykonują skręty tułowia w lewo i prawo z klaśnięciem w dłonie na wysokości twarzy, 4. "Woda - ląd" - dzieci stoją w postawie ze stopami zwartymi, wykonują podskoki obunóŜ w przód i w tył. Na hasło "woda" - podskok w przód, na hasło "ląd" - podskok w tył. Nauczyciel moŜe stosować hasła zwodzące np. dwa razy "woda", 5. "Bańki mydlane" - uczniowie zdmuchają bańki mydlane,

30

Zestaw nr 6 1. "Spójrz kto siedzi za tobą" - dzieci w siadzie na krzesełkach wykonują skręt szyją w lewą i prawą stronę, zaglądając kto za nimi siedzi, 2. "Wypisz imię sąsiada" - dzieci siedząc na krzesełkach ruchem prawej i lewej ręki wypisują imię swojego sąsiada zza pleców, 3. "Przywitaj się z sąsiadem" - dzieci siedząc na krzesełkach wykonują skręt tułowia w lewo i prawo witając się z sąsiadem z tyłu przez podanie dłoni. Skręt w lewo - lewa dłoń, skręt w prawo - prawa dłoń. 4. "Rowerek" - dzieci siedzą na krzesełkach bokiem, dłonie trzymają krawędź krzesełka z tyłu za pośladkami, nogi uniesione nad podłogą wykonują ruchy "rowerka", 5. "Wdechy i wydechy ze skłonem" - dzieci siedzą bokiem na krzesełkach z nogami wyprostowanymi w przód i ramionami wyciągniętymi w górę, wykonują głęboki wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym skłonem w przód do wyprostowanych nóg,

Zestaw nr 7 1. "śaglówki na morzu" - dzieci ustawione w lekkim rozkroku układają dłonie w lornetkę i obserwują Ŝaglówki na morzu, wykonując skręty głowy w lewo i prawo, 2. "Morskie fale" - dzieci splatają palce dłoni przed sobą i złączonymi ramionami naśladują falujący ruch morza, 3. "Płyniemy do brzegu" - dzieci w postawie rozkrocznej wykonują opad tułowia w przód i obszernymi ruchami ramion próbują dopłynąć do brzegu, 4. "Przeskoki przez fale" - dzieci wykonują podskoki obunóŜ nad morskimi falami, 5. "Nurek" - dzieci wykonują głęboki wdech ze wspięciem na palce, a następnie wolny wydech powietrza z jednoczesnym przejściem do przysiadu,

Zestaw nr 8 1. "Kto ma najdłuŜszą szyję ?" - dzieci wyciągają szyję jak najwyŜej, 2. "Kto wykona najwięcej oklasków ?" - kto wykona najwięcej klaśnięć w dłonie w ciągu 10 sekund, 3. "Kto przełoŜy nogę przez splecione ręce?" - dzieci splatają ręce przed sobą i przekładają nogę przez splecione ręce tak, aby nie rozerwać uścisku, 4. "Kto zrobi więcej przysiadów ?" - które dziecko wykona więcej pełnych, poprawnych przysiadów z rękoma w przód

31

w ciągu 10 sekund, 5. "Kto wystudzi mleko ?" - dzieci dmuchają na gorące mleko wykonując wdech nosem, a wydech ustami, Zestawy dla klasy V i VI

Zestaw nr 1 1. W postawie rozkrocznej, uczeń układa ksiąŜkę na głowie i wykonuje skręty głowy w lewo i prawo tak, aby ksiąŜka nie spadła, 2. W postawie rozkrocznej, uczeń trzyma ksiąŜkę w dłoniach przed klatką piersiową, wyprost ramion w przód, powrót, wyprost ramion w górę , 3. Skłon tułowia w przód o nogach prostych, przekładanie ksiąŜki z ręki do ręki na wysokości kolan i kostek , ruch wykonujemy w prawo i w lewo, 4. W postawie z ksiąŜką na głowie, uczeń wykonuje powolne półprzysiady tak ,aby ksiąŜka nie spadła , 5. W postawie z ksiąŜką na głowie , ramiona wzdłuŜ tułowia, uczeń wykonuje wdech powietrza z jednoczesnym wznosem ramion bokiem w górę, opuszczenie ramion bokiem w dół - wydech,

Zestaw nr 2 1. W postawie rozkrocznej, ręce na biodrach uczeń wykonuje skłony głowy w lewo i prawo, zbliŜając ucho do barku, 2. W postawie rozkrocznej, uczeń naśladuje wspięcia po drabinie angaŜując do pracy ręce i nogi, 3. W postawie rozkrocznej, ramiona wyciągnięte w górę, uczeń wykonuje krąŜenia tułowia w lewą stronę starając się wykonać jak najbardziej obszerny ruch tułowiem; zmiana kierunku ćwiczenia, 4. W postawie o stopach zwartych, ramiona w skurczu poziomym, podskoki obunóŜ ze skrętem tułowia ( stopy w lewo- tułów w prawo, stopy w prawo - tułów w lewo), 5. Chuchanie na zmarznięte ręce - głęboki wdech nosem i długi wydech ustami w stronę zmarzniętych, rozcieranych dłoni,

32

Zestaw nr 3 1. W postawie rozkrocznej, ramiona na biodrach - skłon głowy w przód, wyprost, skręt głowy w lewo, wyprost, skłon głowy w przód, wyprost, skręt głowy w prawo, wyprost, 2. "Trening bokserski" - uczniowie wykonują truchcik w miejscu wyrzucając naprzemianstronnie ręce w przód, dłonie zaciśnięte w pięści, 3. W postawie rozkrocznej, ręce w skurczu pionowym, uczniowie wykonują energiczny skręt tułowia w lewo z jednoczesnym wyprostem prawej ręki, następnie skręt tułowia w prawo i wyprost lewej ręki, 4. "Pajacyki" - z postawy , ręce wzdłuŜ tułowia, podskokiem rozkrok - klaśnięcie nad głową, zeskok - ramiona bokiem w dół, 5. "Świecznik" - w postawie ręce w bok z ugiętymi łokciami, głęboki wdech nosem, skręt głowy w prawo i długi wydech tak, aby zgasić "świeczkę", zmiana strony,

Zestaw nr 4 ( ćwiczenia z kinezjologii edukacyjnej Paula Dennisona) 1. "KrąŜenie szyją" - uczeń opuszcza podbródek maksymalnie w dół, rozpoczyna powolny ruch głową od jednego ramienia do drugiego, oddycha swobodnie, 2. "Leniwe ósemki" - uczeń wykonuje ćwiczenie rysując lub wodząc oczami za przedmiotem po kształcie połoŜonej ósemki (znak nieskończoności ). Ruch zaczyna się zawsze od środka w lewo do góry - lewą ręką, następnie prawą ręką i kończymy obydwoma rękoma razem, 3. "Słoń" - uczeń wyciąga rękę w przód, grzbietem dłoni ku górze, głowę układa na ramieniu wyciągniętej ręki, nogi w lekkim rozkroku, kolanach lekko ugięte .Uczeń rysuje ręką w powietrzu obszerne "leniwe ósemki, 4. "Ruchy naprzemienne" - uczeń podnosi prawe kolano i dotyka go lewą dłonią, następnie podnosi lewe kolano i dotka go prawą dłonią, ćwiczenie powinno przypominać marsz w miejscu, 5. "Energetyzator" - uczeń siada na krzesełku, opiera dłonie na ławce, plecy rozluźnione, skupia się na oddychaniu, tak jakby było ono źródłem jego siły, a nie tylko pracą jego mięśni,

Zestaw nr 5 1. "Kierunki świata" - uczeń wykonuje ruchy głową zgodnie z podawanymi przez nauczyciela kierunkami np. północ - skłon głowy w przód, wschód -skłon głowy w prawo, zachód - skłon głowy w lewo,

33

2. "Wyklaskaj wynik" - uczniowie wykonują klaśnięcia w dłonie przed klatką piersiową, nad głową, za pośladkami. Liczba klaśnięć musi być np. wynikiem prostego działania matematycznego 2+2=4, lub np. liczbą liter, sylab w jakimś wyrazie, (wg pomysłowości i inwencji nauczyciela), 3. "Pantomima" - uczeń opowiada ruchem swego ciała jak pracuje np. drwal, górnik, ogrodnik, malarz, lekarz itp., 4. "RozŜarzone węgle" - uczniowie naśladują chodzenie po rozŜarzonych węgielkach, szybko odrywając palce stóp od podłogi, 5. "Przesuń ołówek" - uczniowie siedząc w ławkach wykonują głęboki wdech i długi powolny wydech, którym przesuwają ołówek na ławce,

Zestaw nr 6 (zestaw ćwiczeń w parach) 1. Uczniowie w małym rozkroku naprzeciwko siebie, ręce na biodrach, jeden z ćwiczących wykonuje skłony głowy przód - tył, drugi lewo - prawo, na sygnał nauczyciela zmiana ról, 2. Uczniowie ustawieni bokiem do siebie, twarzą w jednym kierunku podają sobie wewnętrzne dłonie, wspólne wykonywanie obrotów pod złączonymi rękoma; zmiana rąk, 3. Uczniowie ustawieni tyłem do siebie w szerokim rozkroku, wykonują równocześnie skłony tułowia w przód tak, aby klasnąć w dłonie partnera między nogami, powrót do p.w. 4. Uczniowie ustawieni przodem do siebie, ręce podane współćwiczącemu - naprzemienne wykonywanie przysiadów, 5. Uczniowie w przysiadzie przy przeciwległych bokach ławki, pomiędzy nimi kulka ze zmiętego papieru, na sygnał nauczyciela rozpoczyna się pojedynek w zdmuchnięciu kulki na stronę przeciwnika,

34

PROFILAKTYKA WAD POSTAWY CIAŁA Zestaw ćwiczeń do stosowania w domu. Ćwiczenia z laskami 1. Stanie. W dłoniach laseczka (lub trzonek). Uniesienie rąk w górę, nad głowę, wdech. Opuszczenie w dół, wydech (10x). 2. Siad rozkroczny np. na krześle. Chwyt oburącz laski. Przenoszenie rąk w górę. Powrót do pozycji wyjściowej. 3. Siad ugięty. Ręce w pozycji „skrzydełek”. Laska ułoŜona poziomo na plecach na wysokości łopatek. Ściągnąć ramiona, wstrzymać, rozluźnić mięśnie piersiowe. 4. LeŜenie przodem. Nogi wyprostowane i złączone. Ręce wyciągnięte przed siebie, w dłoniach trzymana oburącz laska. Współćwiczący w siadzie klęcznym, zwrócony twarzą do partnera. Współćwiczący unosi laskę. Ćwiczący stara się rozluźnić mięśnie piersiowe. 5. Pozycja niska- opad tułowia w klęku. laska trzymana oburącz za końce. Współćwiczący w siadzie klęcznym pociąga laskę w górę. Ćwiczący stara się rozluźnić mięśnie piersiowe. 6. LeŜenie przodem na stole, tułów od pasa zwisa poza stół. Ręce opuszczone. Laska trzymana oburącz za końce. Uniesienie tułowia nieco poniŜej poziomu, wytrzymanie. 7. LeŜenie tyłem. nogi ugięte w kolanach. Ręce w pozycji „skrzydełek”- w dłoniach – laska. Ćwiczenia oddechowe. 8. Siad klęczny. Układ „japoński”- wysuwanie laski jak najdalej po podłoŜu. 9. Laska leŜy na podłodze. Chodzenie po lasce- jak „po linie”. MasaŜ stóp. 10. Chodzenie po pokoju na palcach. Ramiona z laską w górze lub laska z tyłu pomiędzy łopatkami i łokciami. 11. Stanie. Skłony tułowia z laską połączone z ćwiczeniami oddechowymi. Ćwiczenia z wykorzystaniem piłki lekarskiej 1. LeŜenie przodem. Nogi wyprostowane i złączone. Ręce wyprostowane i wyciągnięte przed siebie, dłonie na piłce. pod brzuchem, w okolicach pępka zrolowany kocyk. Wytrzymać, rozluźnić mięśnie piersiowe. 2. Stanie twarzą do drabinki. Opad tułowia w przód. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie trzymają szczebel na wysokości bioder. Na plecach piłka cięŜka. wytrzymać, rozluźnić mięsnie piersiowe.

35

3. Klęk prosty. Opad tułowia w przód. Przedramiona i łokcie oparte na krzesło. Na plecach cięŜka piłka. Wytrzymać rozluźnić mięsnie piersiowe. 4. LeŜenie przodem. Nogi wyprostowane i złączone. Głowa uniesiona, wyciągnięta w przód, wzrok skierowany w podłogę. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie. W dłoniach piłka lekarska. Pod brzuchem kocyk. Uniesienie rąk z piłką nad podłogę i przeniesienie piłki nad kark. 5. Pozycja leŜąca jak w poprzednim ćwiczeniu. Toczenie piłki po podłodze. 6. Pozycja leŜąca jak w poprzednim ćwiczeniu. Uniesienie piłki nad podłogę i rzut sprzed głowy w przód. 8. Siad prosty. Nogi w rozkroku. Między stopami na podłodze piłka. Dłonie oparte z tyłu na podłodze. Uniesienie nóg i złączenie ich nad piłką. Ćwiczenia z krzesłem 1. Stanie. Wdech nosem z uniesieniem rąk w górę, a następnie wydech ustami ze skłonem w przód (10 razy) 2. Siad na krześle. Dłonie splecione na karku. Wdech nosem, z cofnięciem łokci, ściągnięciem łopatek i uwypuklenie klatki piersiowej, a następnie wydech ustami, z opadem tułowia w przód. 3. Klęk prosty. Opad tułowia w przód. Dłonie i łokcie oparte o krzesło. Rozciąganie i rozluźnianie mięsni piersiowych. (klatkę ciągnąć do podłogi). 4. Klęk podparty. KrąŜenia raz prawą, raz lewą ręką w tył. 5. Klęk podparty. Wyginanie kręgosłupa w górę (koci grzbiet) i w dół, a następnie ustawienie odcinka lędźwiowego w pozycji skorygowanej. 6. Siad rozkroczny na krześle. skłon tułowia w przód z delikatnym pogłębieniem przez ugięcie rąk. 7. LeŜenie tyłem. Ręce ułoŜone w skrzydełka. Przyciąganie naprzemiennie prawego i lewego kolana do klatki piersiowej. 8. LeŜenie tyłem. Nogi wyprostowane. Ręce w pozycji skrzydełek. Unoszenie prostej nogi w górę z jednoczesnym przyciskaniem drugiej nogi do podłogi. 9. Stanie przodem do krzesła. Przeniesienie jednej nogi łukiem nad oparciem krzesła. Zmiana nogi. 10. Siad na krześle. Stopy oparte na podłodze. Maksymalne zgięcie grzbietowe stóp bez odrywania pięt od podłogi. 11. Siad na krześle. Stopy oparte na podłodze. Naprzemienne podkurczanie i prostowanie palców.

36

12. Siad na krześle. Uniesienie nóg nad podłogę i dotknięcie podeszwą jednej stopy do podeszwy drugiej stopy. Ćwiczenia z kocykiem 1. Siad skrzyŜny na kocyku. Nadmuchiwanie balonika. 2. Siad klęczny. Wdech nosem z uniesieniem rąk w górę, a następnie wydech ustami z przyjściem do ukłonu i maksymalnym wyciągnięciem rąk. 3. LeŜenie przodem. Nogi wyprostowane i złączone. Ręce wyprostowane przed siebie. Pod brzuchem zrolowany kocyk. Wymachy raz prawą, raz lewą ręką. 4. LeŜenie przodem. Nogi i ręce wyprostowane. Pod brzuchem kocyk. Równocześnie wymachy obu rąk w górę. 5. LeŜenie przodem. Ręce wzdłuŜ tułowia. Pod brzuchem kocyk. Uniesienie rąk z klaśnięciem w dłonie jak najwyŜej biodra. 6. LeŜenie tyłem. Nogi ugięte, ręce wyprostowane .Pod plecami zwinięty kocyk. Przesuwanie wyprostowanych rąk po podłodze w górę i w dół. 7. Siad ugięty. Plecy wyprostowane. Dłonie na barkach . KrąŜenie rąk w tył. 8. Siad ugięty. Plecy wyprostowane. Ręce wyprostowane, w dół, dłonie złączone z tyłu za biodrami. Unoszenie wyprostowanych i złączonych rąk. 9. Siad prosty. Ręce oparte na podłodze z tyłu. Maksymalne zgięcie grzbietowe stóp. 10. Siad ugięty. Dłonie oparte na podłodze z tyłu. Przed stopami na podłodze ręcznik. Podnoszenie palcami stopy nad podłogę i opuszczanie. 11. Stanie we wspięciu na placach. Marsz we wspięciu na palcach. 12. Siad skrzyŜny. Ręce w pozycji skrzydełek. Wdech nosem i wydech ustami z próbą bezdechu, zatrzymania powietrza w płucach.

EWALUACJA PROGRAMU:

mgr Ewa Kołodziejczyk mgr Ewa Bury

mgr Krystian Nowak

37

Bibliografia: Babulska Ł. Kasperczyk T. – 1984. „Materiały pomocnicze do prowadzenia zajęć korekcyjnych”. KSOS Kraków; Bizoń A. Laszczak L. Szczepaniak G. – 2003. „Przeciwdziałanie wadom postawy u dzieci.” WOM Bielsko Biała; Bondarowicz M. Owczarek S. – 1996. „Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej.” W S i P Warszawa; Demel M. Skład A. – 1986. „Teoria wychowania fizycznego” PWN Warszawa 1974; Kasperczyk T. – 1999. „Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie”.

Kraków; Kasperczyk T. – 1996. „Poradnik ćwiczeń korekcyjnych”. Kraków; Kutner – Kozińska M. – 2001. „Proces korygowania wad postawy”

AWF Warszawa; Kutner – Kozińska M. – 1986. „Korekcja wad postawy”. W S i P Warszawa Owczarek S. – 1998. „Atlas ćwiczeń korekcyjnych.” W S i P Warszawa Tuzinek S. – 2000. „ Zarys metodyki postępowania korekcyjnego.” Politechnika Radomska, Radom; Czasopisma poświęcone wychowaniu fizycznemu –

38

• „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, • „LIDER” ;

Publikacje INTERNETOWE.