Prof. Dr. Sadullah BAHAR

S.Ü. Veteriner Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Anatomi Nedir?

Anatomi tabiat bilimleri içerisinde yer alan

biyolojinin bir alt koludur.

Anatomi en eski tıp bilimidir.

Anatomi terimi, eski Yunanca Ana (=içinden, baştan sona) ve tome (-Temnein) (=kesmek, parçalara ayırmak) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Keserek ayırma, parçalama anlamınagelmektedir.

Anatomi teriminin Latince’deki karşılığı dissection’dur.

Bugün, kadavranın bölgelere ayrılması ve bu bölgelerin kesilerek incelenmesi yöntemi için kullanılan bir terimdir.

Anatomi: Canlı vücudunu şekillendiren doku ve organların,

normal şekil, yapı, doğal duruş ve komşu organlarla ilişkilerini

işlevsel etkileşimleriyle makroskopik ve subgros olarak

inceleyen bilim dalıdır.

VETERİNER HEKİMLİK EĞİTİMİNDE ANATOMİ

Anatomi«Tıbbın Temelidir»“AnatomistveCerrah Andreas VESALIUS” «De Humani Corporis Fabrica libri septem» Yedi kitapta insan vücudunun yapısı (1543).

Hekimlik eğitim sürecinin en başında yer alan kapsamlı ilk mesleki derstir.

Hekimlik terminolojisi, bilinci ve misyonunun kazanılması bu dersle başlar.

Bu dersle amaçlanan; öğrencilere sağlıklı evcil memeli ve kanatlı hayvanlarda vücudu oluşturan doku, organ ve sistemlerin morfolojik özelliklerini, vücuttaki konumlarını ve birbirleriyle olan ilişkilerini, işlevsel temelde, karşılaştırmalı ve klinik bilimlerle ilişkilendirerek öğretmek ve mesleki derslere temel oluşturmaktır.

Başarılı bir

Cerrah,

Dahiliyeci,

Doğumcu,

Zooteknist,

Hekim, olmanın en önemli koşullu, iyi bir anatomi bilgisine sahip olmaktır.

Anatomi bilgisinden yoksun doktorlar köstebeğe benzerler. Belirsizlik içinde, karanlıkta çalışan elleri ile birçok mezarlar yaratırlar. Prof. Dr. Tiedemann

Anatominin Kısa Tarihçesi

Anatomi en eski tıp bilimidir.

M.Ö. 1600 Mısır Antik dönem anatomi tarihine ilişkin ilk yazılı bilgilere Edwin Smith papirusunda rastlanmaktadır. Beyin ve iç organların anatomik yapısıyla ilgili ilk bilinen tanımlamaları yapmıştır.

M.Ö. 460 - 377 yıllarında anatomi Hippocrates (Tıbbın babası olarak kabul edilir) tarafından Yunanistan’da çalışıldı ve Anatomi ile ilgili bir kaç kitap yazdı.

M. Ö. 384-322 (Yunanistan) Aristoteles’de anatomi ile ilgili tanımlamalarda bulunmuştur. Komparativ anatomi ve gelişimsel anatomi (embriyoloji) üzerine çalışmalar yaptı ve ilk defa “kesip ayırma, parçalama” anlamına gelen Anatomi terimini kullandı.

Herophilus(M. Ö. 335-280 Kadıköy/İST) ve Erasistratus (M.Ö. 310-

250) Mısır’da(iskenderiye) ilk defa insan vücudunun sistematik diseksiyonu yaptı, Sinir, dolaşım ve lenf sistemleri üzerinde çalıştı. Herophilus ve Erasistratus anatominin kurucusu kabul edilir. Herofilus beyini sinir sisteminin merkezi ve ‘aklın yeri’ olarak tarif etmiştir. (vivectomi)

Herophilus of Alexandria (325-255 B. C.): The Father of Anatomy,

Spine Volume 23(17), 1 September 1998, p 1904-1914

Kısa Tarihçe

M.S. 130-210 antik çağın son büyük anatomisti Bergamalı Galen hayvan (maymun, köpek) diseksiyonlarına ağırlık vermiştir. Daha sonra insanlarda da tanımlanmış olan periferik sinirler, eklemler ve kaslar üzerinde gözlemler yapmıştır. Galenos’un anatomik oluşumları ve çeşitli hastalıkları tanımladığı eserleri orta çağın sonlarına kadar kullanılmıştır.

M.S. 980-1037 yıllarında yaşayan ve Avrupalılar tarafından Avicenna ismi ile tanınan İbn-i Sina "el-Ḳānûn fi’ṭ-ṭıb-Tıp Kanunu" isimli kitabında insan anatomisi ve fizyolojisi ile ilgili konulara da yer vermiştir. İbn-i Sina eserlerinde Hippocrates ve Galen’in görüşlerinden de yararlanmıştır.

İbn-i Nefis (1213-1288 Şam) bir Arap bilginidir. Postmortem

otopsilerle anatomik diseksiyon tekniklerinin gelişimine büyük katkıda bulundu. İbn-i Sina ve Galen’in teorilerine eleştiriler getirmiştir. En önemli eseri ibn-i Sina’nı tıp kanunu isimli kitabındaki anatomi bilgilerine yorumlar isimli eseridir.

Kısa Tarihçe

M. S. 1452-1519 Leonardo da Vinci’nin insan vücudu ile ilgili çizimleri geçerliğini bugün de sürdürmektedir.

Anatomi, ancak 16. yüzyılda bağımsız bir bilim dalı konumuna gelmiştir. İlk anatomist ve modern anatominin kurucusu olarak kabul edilen Andreas Vesalius (1514-1564) çok sayıda insan cesedi incelemiş ve insan vücut yapısı ile ilgili tanımlamalar yapmıştır. 1543 yılında yazdığı "De Humani Corporis Fabrica" adlı eseri Avrupa ülkelerinde uzun yıllar anatomi ders kitabı olarak kullanılmıştır.

Kısa Tarihçe Henry Gray (1827-1861) İngiliz anatomist ve cerrah. 1858'de, 750 sayfayı kapsayan ve 363 çizim içeren Anatomi kitabının ilk baskısını yayınladı. Kitap hala Grey's Anatomy başlığı altında yayınlanmakta ve tıp öğrencileri için güvenilir bir kitap olarak kullanılmaktadır.34 yaşında çiçek hastalığından öldü.

Robert Heinrich Johannes Sobotta (1869-1945) Alman anatomistir. Sobotto Atlas der deskriptiven Anatomie des Menschen «Açıklayıcı insan anatomi atlası (İlk baskısı 1904 yayınlandı) makroskobik anatominin baş yapıtlarından biridir.

Frank H. Netter (1906 - 1991),Amerikalı, tıp doktoru ve tıp ressamı. Netter tarafından çizilen ve 20.000'denfazlaşekiliçeren13 ciltlik "Netter Collection of Medical Illustrations", şu ana kadar basılanların içinde en bilinen medikal çalışmadır. «Netter İnsanAnatomisi Atlası» ilk baskısı 1989 yılında yapıldı. Bugün bu kitaplar 8 bölümden oluşan 13 çitlik bir koleksiyondur.

Veteriner anatomi 1598 Carlo Ruini’nin ilk kapsamlı at anatomi kitabı olarak değerlendirilen «Dell ‘Anatomia e dell’ Infirmita Dell Cavallo» yayınlandı ve bu kitap uzun yıllar ders kitabı olarak kullanılmıştır.

1772 Philippe Etienne LAFOSSE Veteriner anatominin babası kabul edilen «Cours d'hippiatrique, ou Traité complet de la médecine des chevaux» Hippodik Kurs veya At Tıbbında Kapsamlı Bir İnceleme isimli çalışması modern veteriner anatomi kitap formatında hazırlanmıştır.

C. Ruini 1598

P.E. Lafosse 1772

1821 Konrad Ludwig Schwab «Lehrbuch der Anatomie der Hausthiere» Evcil hayvanların anatomisi ilk Alman kapsamlı Veteriner anatomi kaynağı.

1822 Ernst Friedrich Gurlt «Handbuch der

vergleichenden Anatomie der Haus-Säugetiere» Evcil memelilerin karşılaştırmalı anatomi kitabı.

Türkiye’de Anatomi

Not: Anatomi- Osmanlıcada İlm-i teşrih olarak ifade edilirdi.

Dr. Hasan Mazhar Paşa (1845 – 1920) Fransa’da tıp öğrenimi yaptı. 1874’te yurda dönmüş ve Türkiye’de modern anatominin kurucusu olmuştur. Onun yanında yetişen Ord. Prof. Dr. Nurettin Ali Berkol’un (1881-1952) anatomi eğitiminin ve çalışmalarının gelişmesinde büyük katkısı olmuştur. Türkiye’de ilk kadavra hazırlama çalışmalarını yapmıştır.

Türkiye’de Veteriner Anatomi

Türkiye’de veteriner hekimliği öğretiminin başlangıcı kabul edilen, Askeri Veteriner Okulu’nun 1842’de açıldı. Anatomi dersi, okulun kurulması için görevlendirilen Veteriner Hekim Godlewsky tarafından Gurlt’un resimli anatomi kitabından verilmiştir.

Anatomi, bağımsız bir ders olarak ilk kez 1849 yılında Askeri Veteriner Okulu’nun ders programına alınmıştır. Daha sonra bu ders Dubroca, Lewis, Vahit ve Neşet Bey’ler ile Ahmet Mesut, Hilmi Dilgimen ve Ahmet Hamdi tarafından okutulmuştur.

1889 yılında öğretime başlayan Sivil Veteriner Hekim Okulu’nda anatomi dersini Neşet Bey, Ahmet Mesut ve Hilmi Dilgimen vermiştir.

• 1920 yılında Sivil ve Askeri Veteriner Okullarının birleşmesinden sonra, okul 1933 yılında Ankara’ya nakledilinceye kadar anatomi dersi Ahmet Hamdi ve Hilmi Dilgimen tarafından verilmiştir.

• 1933 yılında Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulunca Baytar Fakültesi bünyesinde Anatomi Enstitüsü kurulmuştur. Anatomi Enstitüsü Direktörlüğüne ise Prof. Dr. Hans Richter atanmış ve beraberindeki diğer öğretim üyesi kadrosuyla anatomi dersini vermişlerdir.

VETERİNER ANATOMİ EĞİTİMİNE EMEĞİ GEÇMİŞ HOCALARIMIZ…

Prof. Dr. Sabri DOĞUER

Prof. Dr. Zihni ERENÇİN

Prof. Dr. Turgut ÖZGÜDEN

Prof. Dr. Süleyman TECİRLİOĞLU Prof. Dr. Metin TAŞBAŞ Prof. Dr. Tayyip ÇALIŞLAR

Prof. Dr. Yaşar UÇAR Prof. Dr. Nejdet DURSUN Prof. Dr. M.Kamil ÖCAL Prof. Dr. Rıfat MUTUŞ

Anthropotomia

(İnsan Anatomisi)

Hayvan türlerine göre

Hippotomia (At anatomisi)

Kynotomia (Köperk anatomisi)

Ruminantia anatomisi

(Gevişgetiren anatomisi)

Sus Anatomisi

Morfoloji

Anatomi

(Anatomia)

Histoloji

Zootomia

(Hayvan Anatomisi)

Phytotomia

(Bitki anatomisi)

Öğretim metoduna göre

Aves Anatomisi

Sistematik Anatomi

(Anatomia Systematica)

Karşılaştırmalı Anatomi (Anatomia Comparativa)

Bölgesel Anatomi (Anatomia

Topographica-Anatomia Regionalis)

Cerrahi Anatomi

(Anatomia Chirurgica)

Fizyoloji

Klinik Anatomi

(Anatomia Clinica)

Kesitsel Anatomi (Radyolojik Anatomi)

Yüzeysel (Surface) Anatomi

BİYO

LO

Jİ

Sistematik Anatomi (Anatomia systematica)

Teorik ders : 1+1+1 saati/hafta Uygulamalı ders : 1+1+1+1 saati/ hafta

Anatomi I

Anatomi II

Systema locomotorium (Hareket sistemi)

Pasif hareket sistemi (Systema skeletale- İskelet sistemi)

Osteologia (Kemik bilimi)

Arthrologia (Eklem Bilimi)

Aktif hareket sistemi (Myologia-Kas bilimi, systema

musculare - kas sistemi))

Systema digestorium (Sindirim sistemi)

Systema respiratorium (Solunum sistemi)

Systema urogenitale (Boşaltım ve üreme sistemleri)

Systema endocrinea (Endocrin sistem, İç salgı sistemi)

Systema vasorum (Angiologia - Dolaşım sistemi)

Systema nervosum (Neurologia - Sinir sistemi)

Organa sensuum (Aesthesiologia - Duyu bilimi)

BASILI KAYNAKLAR

Türkçe kaynaklar

Klasik kaynaklar: S.Ü. Kütüphanesi

Atlaslar

Dijital Kaynaklar Ders notları

İnternet üzerinde ulaşılacak materyaller

İnternet üzerinden ulaşılabilecek 3B veteriner anatomi atlasları

ZOOLOJİK SINIFLANDIRMA

Vertebratae - Omurgalılar

Mamalia: Memeliler Aves: Kanatlılar

Animalia domestica mammalia (Evcil memeliler hayvanlar) Carnivora : Et yiyenler

Omnivora : Herşeyi yiyenler

Herbivora : Ot yiyenler

Carnivora (Et yiyenler) Canidae (köpekgiller)

Canis famillaris : Evcil Köpek Felidae (kedigiller)

Felis domestica: Evcil kedi

Omnivora (herşeyi yiyenler)

Suidae (domuzgiller)

Sus scrofa domesticus: evcil domuz

Herbivora : Ot yiyenler

Bovidae-ruminantia-pecora (Çift tırnaklı) familyası

Bos taurus: Evcil sığır

Bos bubalis: Evcil manda

Ovis aries : Evcil koyun

Capra hircus : Evcil keçi

Camellus dromedarius : Tek hörgüçlü deve

Camelus barctianus: çift hörgüçlü deve

Equidae (tek tırnaklı) familyası

Equus caballus: Evcil at

Equus asinus: Evcil eşek

Mullus: Katır

Leporidea

(tavşangiller) Rhodentia (kemirgenler) familyası Cavia porcellus : Kobay Rattus norvegicus : Fare

Aves domestica (evcil kanatlılar) Gallus domesticus : Evcil tavuk

Anas domesticus: Evcil ördek: Anser domestica: Evcil kaz: Meleagris gallopavo: Evcil hindi Columba domestica: Evcil güvercin

Temel Anatomik Kavramlar

Diğer bilim dallarında da olduğu gibi Anatomininde kendine özgü bir terminolojisi vardır.

Tıp Anatomi:Nomina Anatomica yeni adı (1998)

Terminologia Anatomica

Veteriner Anatomi: World Association of Veterinary Anatomists (1968

Nomina Anatomica Veterinaria (2017)

Anatomik terimler belirli vücut bölgelerinin tanımlanmasını sağlayan kesin anlamlı sözcüklerdir.

Bunlar yüzlerce yıldır kullanılan ve çoğunluğu Latince ve az bir bölümü de eski Yunanca (Grekçe) kökenli olan terimlerdir.

Latince, Temel olarak 26 harften oluşan ve Türkçe

gibi fonetik bir dildir yani yazıldığı gibi okunur. Latince

harflerin okunuşu büyük oranda Türkçedekilere

benzer.

Anatomik terimlerin doğru telaffuz edilebilmesi için bazı Latince okunuş

kuralları

Latince Türkçe Örnek sözcük Okunuşu

ae e Vertebrae, venae Vertebre, vene

au o, av auto, auricula oto, avrikula

ca ka caput, scapula kaput, skapula

) ce se cerebrum serebrum

ci si circulus sirkulus

ch k chorda korda

i y Cilium, nuclei Silyum, nukley

j y jejunum yeyunum

oe, eu ö oesophagus, eupnea ösofagus, öpne

ph f phalanx falanks

sh ş shock şok

sch ş schwann şıvan

th t Thorax, urethra Toraks, uretra

ps pıs psoas pısoas

qu ku quadratus kuadratus

y i systema, hypodermis sistema, hipodermis

x ks axon, larynx akson, larinks

sca,scu,sco ska,sku,sko scala,scutum skala, skutum

v v velum velum

GENEL ANATOMİK TERİMLER

Vücut Düzlemleri (Plana corporis)

Planum medianum (orta düzlem)

Vücudu baş-kuyruk doğrultusunda, sağ-solikisimetrikyarımaayıran

düzlem

Planum sagittale (oksal-

boyuna düzlem)

Planum medianum’a paralel geçen düzlem(-ler)

Planum transversale (enine düzlem)

Vücudun veya vücut parçasının uzun

eksenine dik olan düzlem(-ler)

Planum dorsale (horizontale) (yatay

düzlem)

Vücudu üst-alt (sırt – karın) olarak

ayıran düzlem(-ler)

GENEL ANATOMİK TERİMLER

Yön gösteren bazı terimler

Dexter (sağ, sağ taraftaki)

Sinister (sol, sol taraftaki)

Cranialis (baş tarafına yakın olan)

Caudalis (arka tarafa yakın olan)

Anterior (ön tarafa yakın olan)

Posterior (Arka tarafa yakın olan)

Superior (üst, üst tarafta bulunan)

İnferior (alt, aşağı, altında bulunan)

Dorsalis (sırta yakın olan)

Ventralis (karına yakın olan)

Medialis (Median düzleme yakın olan)

Lateralis (Median düzleme uzak olan)

Proximalis (gövdeye yakın taraf)

Distalis (gövdeyeuzak taraf)

Internus (bir organ yada boşluğun içinde olan)

Externus (bir organ yada boşluğun dışında olan)

Superficialis (yüzeye yakın olan)

Profundus (yüzeye uzak, derin olan)

Axialis (eksene ait , eksene yakın

olan)

Abaxialis (eksenden uzakolan)

Oralis (ağızda, ağıza yakın)

Aboralis (ağızın gerisinde-uzak olan)

Palmaris (Ön ayak tabanı tarafı)

Plantaris (arka ayak tabanı tarafı)

Nomina anatomica veterinaria‘daki bazı terimlerin tekil-çoğul ve kısaltma şekilleri

Tekil Çoğul

A. : arteria (atardamar, arter) aa. : arteriae

Art. : articulatio (eklem) Articulationes

Cart. : cartilago (kıkırdak) Cartilagines

Canalis (kanal) Canales

For. : foramen (delik) Forr. : foramina

Gl. : glandula(bez) Gll. : glanduae

Gang. : ganglion Ganglia

Lig. : Ligamentum (bağ) Ligg. : ligamenta

M. : musculus (kas) Mm. : musculi

N. : nervus (sinir) Nn. : nervi

Os (ağız, kemik) Ossa (kemikler)

R. : ramus (dal) Rr. : rami

V. :vena (toplardamar, vena) Vv. : venae

Sistematik Anatomi (Anatomia systematica)

Anatomi I

Anatomi II

Systema locomotorium (Hareket sistemi)

Pasif hareket sistemi (Systema skeletale- İskelet sistemi)

Osteologia (Kemik bilimi)

Arthrologia (Eklem Bilimi)

Aktif hareket sistemi (Myologia-Kas bilimi, systema

musculare - kas sistemi))

Systema digestorium (Sindirim sistemi)

Systema respiratorium (Solunum sistemi)

Systema urogenitale (Boşaltım ve üreme sistemleri)

Systema endocrinea (Endocrin sistem, İç salgı sistemi)

Systema vasorum (Angiologia - Dolaşım sistemi)

Systema nervosum (Neurologia - Sinir sistemi)

Organa sensuum (Aesthesiologia - Duyu bilimi)

Osteologia (Kemik bilimi)

Arthrologia (Eklem Bilimi)

Myologia (Kas bilimi)

kas sistemi)

OSTEOLOGIA (KEMİK BİLİMİ) Os: Kemik, ossa: Kemikler

A. Genel osteologia (genel kemik bilim)

B. Özel osteologia (özel kemik bilim)

A. Genel osteologia (genel kemik bilim) Kemikler, pasif hareket sisteminin en önemli bölümünü

oluştururlar. Embriyonal dönemden başlayarak bağ dokunun (baş kemikleri dışında) önce kıkırdak dokuya sonra da kemik dokuya dönüşümü ile oluşurlar. Genel olarak sarımtırak beyaz renkte, dişlerden sonra vücudun en sert ve dayanıklı oluşumlarıdır.

Yetişkin bir bireye ait her bir kemik canlı olup kendine özel kan damarlarına, lenf damarlarına ve sinirlere sahiptir. Destek, koruma, mineral deposu ve kan yapımı gibi fonksiyonları da dikkate alındığında her bir kemik bir organdır.

Kemikler pasif hareket sisteminin diğer unsurlarıyla (kıkırdak, ligament (bağ) ve eklemler) birlikte bir düzene uyarak, hareketli ve hareket etmeyecek tarzda bir araya gelerek oluşturdukları esnek çatıya iskelet/ iskelet sistemi (skeleton / Systema skeletale) adı verilir.

İskelet kemiklerinin dışında bazı organları destekleyen os penis, os glandis, ossa cordis gibi organsal kemiklerde bulunur.

Kemik Dokusu ve Hücreleri

Kemik dokusu: İnorganik (%70),

Organik (%30) materyalden oluşur.

İnorganik materyal (mineraller):

–Hidroksiapatit kristalleri; Ca10[PO4]6[OH]2, Ca+2,OH ve fosfat iyonlarından oluşan yapı

–Na, Mg, Karbonat, ve Florid’dir.

Organik materyal:

-Kemik hücreleri (%2)

-Kemik matriksi (%98)

–Tip I kollagen %90

–Nonkollagen protinler

• Substantia compacta (sert kemik)

• Substantia corticalis (kısa kemiklerin dış kompakt

tabakasına verilen isim)

• Cavum medullare • Medulla ossea (kemik iliği)

• Medulla ossium flava (sarı kemik iliği) • Medulla ossium rubra (kırmızı kemik iliği)

• Diaphysis • Metaphysis

• Cartilago physialis • Linea physialis

• Epiphysis • Cartilago epiphysialis • Cartilago articularis

• Kemik zarları • Periosteum

• Sharpey iplikleri • Endosteum

• Foramina nutricium • Canalis nutricium

Kemiğin yapısı Substantia ossea (kemik cevheri)

Substantia spongiosa (Süngerimsi kemik)

Kemik Doku Hücreleri • 1-Osteoprogenitor hücreler:

• Mezenkim hücrelerinden köken alır,

• Mitozla çoğalırlar ve osteoblasta veya kondroblasta dönüşürler,

• Kemik yapımı sırasında aktif ve boldurlar,

• Periost ve endostta, Havers ve Volkman kanallarında, bu

kanalları çevreleyen gevşek bağ doku içerisinde inaktif olarak bulunabilirler.

• Kemik kırıklarında aktif hale gelerek osteoblastta dönüşürler.

• 2- Osteoblastlar • Kemik yapan genç hücrelerdir,

• Şekillenmekte olan kemik dokunun yüzeyinde tek sıra halinde dizilirler,

• Prizmatik, kübik yada yassı şekilli olabilirler, • Yüksek metabolikaktiviteye sahiptirler.

• 3- Osteositler • Osteoblastların yassılaşması ve aktivitelerini azaltmasıyla

şekillenirler, • Kemiğin esas ve olgun hücreleridir • Sitoplazmik uzantılara sahiptirler (madde transportun),

• Kalsiyumun kemiklerden kana verilmesinde ve hameostatik mekanizmayı düzenlemede rol alırlar.

• 4-Osteklastlar: • Kemik yıkımından sorumlu hücreler,

• Kemiklerin yapımı aşamasında iç yüzleri yıkımlayarak osteoblastların tekrar kemik dokusu yapmasına, kemiklerin uzayıp genişlemesine aracılık ederler. Başka bir deyişle osteoblastlarla koordineli çalışarak kemiğin şekillenmesini sağlarlar. Kemikler; yaşam boyu yapımve yıkımolaylarıyla dönüşen bir dokudur.

Yetişkinde kortikal kemiğin %3’ü ve trabeküler kemiğin %25’i her yıl yeniden

modellenmektedir.

Embriyonal dönemde ve doğumdan sonra bağ doku ve kıkırdak dokunun kemiğe dönüşmesine kemikleşme (ossifikasyon) denir. Kemikleşme iki yolla oluşur.

A- İntramembranöz

Bkuemtüirklkeeşmmikele:şmede kemikler

embriyodaki mezenşimal bağ dokusu yapısından farklılaşarak doğrudan kemik haline dönüşürler. Bu tür kemikleşme yassı kafa kemiklerinde görülür.

B- Intrakartilagenöz (endokondral) kemikleşme :

Bu tür kemikleşmede bağ dokusu yapısında olan kemik taslağı önce kıkırdak dokusu şekline döner ve daha sonra kemik dokusu halini alır. Ekstremite kemikleri, omurga kemikleri, pelvis kemikleri gibi kısa ve uzun kemikler bu yolla meydana gelir.

Chondrologia (Kıkırdak bilimi) Kemiklerle birlikte lokomotor (hareket) sisteminin pasif unsurları arasında yer alan, Bazı organlara (larynx (gırtlak), trachea (soluk borusu), nasus (burun))destek sağlayan,

Darbe emici, eğilip-bükülebilen, kolayca kesilebilen,

Sınıflandırma Sinir ve damardan yoksun, yarı sert anatomik oluşumlardır.

A- Yapısal Sınıflandırma: Kıkırdak dokunun olgun hücrelerine kondrosit, genç hücrelerine kondroblast denir. Dokunun matriksini ise elastik ve kollojen iplikler ile şekilsiz ara maddelerden oluşmuştur. Kıkırdaklar yapısında yer alan bağ dokusu ipliklerinin tür, miktar ve tertiplenme durumuna göre üç tür kıkırdak dokusu vardır.

1- Cartilago hyaloidea (hiyalin-camsı kıkırdak) • Kemiklerin eklem yüzlerinde (cart. articularis) • Solunum yolları (cart. trachealis), • Kostaların uçlarında (cart. costalis), • Burun (cart. septi nasi), • Larynx (cart. thyroidea,..) ve • Enbriyonal dönemde tüm uzun ve kısa kemik taslaklarında

2- Cartilago fibrosa (ipliksel kıkırdak) • Diz eklemi (meniscus), • Çene ekleminde (discus articularis) • Omurlar arası (diskus intervertebrales), • Eklem kıkırdaklarının dış kısımlarıda

• Symphysis iscihiadica, symphysis mandibula (rum, car.)

• Ligament ve tendoların uçlarında (fibrocartilago patellae),

3- Cartilago elastica ( Esnek kıkırdak) • Kulak kepçesi (cart. auriculae) • Larynx (cart. corniculata, cart. Cuneiformis,epiglottis),

• At ayağında (cart. ungularis)

• Göz kapağında (cart. palpebra tertia) Pericondrium (Kıkırdak zarı): Eklem kıkırdakları ve intervertebral diskler haricinde tüm

kıkırdakları sararlar. Gelişmekte olan kıkırdaklarda iç ve dış iki kattır. Gelişme tamamlanınca

iç kat kaybolur.

Chondrologia (Kıkırdak bilimi)

B- Zaman kavramı itibariyle sınıflandırma: Canlıda bulanan kıkırdakların bir kısmı bireyin yaşantısının belirli bir döneminde görülürler. Bular sonraki dönemlerde ya tamamen ya da kısmen kemik dokuya dönüşür ki bunlar geçici (transitör) denir. Bir kısım kıkırdaklar ise bireyin yaşantısı boyunca varlıklarını sürdürürler. Bunlara ise kalıcı, (daimi, permanent) kıkırdaklar denir.

1-Geçici kıkırdaklar • Baş kemiklerinin bir kısmı hariç tüm iskelet kemikleri canlı yaşamının

başlangıcında birer kıkırdak taslağı halindedir. Birey geliştikçe bu taslaklar içerisinde «ossificatio» merkezleri şekillenir ve kıkırdak kemiğe dönüşür (chondroblast- osteoblast). Ancak kemiklerin eklem yüzlerini oluşturan bölgelerde bu olay şekillenmez.

2-Daimi Kıkırdaklar 1. Tamamlayıcı kıkırdaklar

Cart. scapula, cart. cuneiformis, cart. costalis, menicus…

2. Eklem kıkırdağı

3. Organ kıkırdağı

Şekillerine göre kemikler:

1. Os longum(Uzun kemikler): Humerus,

os femoris(femur), tibia

2. Os breve (kısa kemikler): Ossa carpi,

ossa tarsi, vertebrae

3. Os planum (yassı kemikler): Os nasale,

scapula

4. Os irregulare (düzensiz kemikler): os

occipitale, os temporale, vertebrae,

5. Os pneumaticum (Hava boşluğuna sahip kemikler): maxilla, os frontale kanatlı kemikleri

6. Os sesamoideum (susam kemikleri):

B- Özel Osteologia (Özel kemik Bilimi Pasif hareket sisteminin unsurları olan kemikler, kıkırdaklar, ligamentler (bağlar) ve eklemlerin belirli bir biyomekanik düzene uyarak oluşturduğu esnek çatıya iskelet / iskelet sistemi (skeleton - systema skeletale) adı verilir.

Fonksiyonu: Mekanik destek ve koruma; ayakta dik durma ve hareket, vücuda dış yapı ve şekil kazandırma, şekillendirdiği boşluklarla diğer doku, organ ve sistemlere barınma alanı sağlama ve koruma, Hematopoetik işlev: kan üretimi Metabolik işlev: kalsiyum ve fosfor deposu (vücut kalsiyumunun %99)

Skeleton / Systema skeletale (İskelet/ İskelet sistemi)

Skeleton axiale (eksensel iskelet) Cranium (Baş iskeleti) Columna vertebralis (omur direği) Costae (kaburgalar)

Sternum (döş kemiği)

Skeleton appendiculare(takısal iskelet) Ossa membri thoracici (ön bacak kemikleri)

Ossa membri pelvini (arka bacak kemikleri)

Skeleton axiale (eksensel iskelet) Cranium (Baş iskeleti)

Ossa cranii (neurocranim-beyni çevreleyen kemikler) Ossa faciei (viscerocranium- yüz kemikleri)

Columna vertebralis (omur direği -Omurga) 1. Pars cervicalis - Vertebrae cervicales (boyun omurları) 2. Pars thoracalis - Vertebrae thoracicae (sırt omurları) 3. Pars lumbalis - Vertebrae lumbales (bel omurları) 4. Pars sacralis - Vertebrae sacrales (sağrı omurları)

5. Pars caudalis - Vertebrae caudales (coccygeae-kuyruk

omurları)

Costae (kaburgalar) Sternum (döş kemiği)

Skeleton appendiculare (Takısal iskelet)

Ossa membri thoracici (ön bacak kemikleri)

Cingulum membri thoracici Scapula - Kürek kemiği Clevicula - Köprücük kemiği Os coracoides - Çengel kemik

Skeleton brachii (kol - pazu iskeleti) Humerus - Kol-pazu kemiği

Skeleton antebrachii (ön kol iskeleti) Radius -ön kol kemiği Ulna - dirsek kemiği

Skeleton manus (ön ayak iskeleti) Ossa carpi - Ön ayak bilek kemikleri Ossa metacarpalia - Ön ayak tarak kemikleri

Ossa digitorum manus - Ön ayak parmak kemikleri

Ossa membri pelvini (Arka bacak kemikleri)

Cingulum membri pelvini Os coxae - Kalça kemiği

Os ilium - İlye kemiği

Os ischii – Çatı kemiği

Os pubis – Oturaç kemiği

Skeleton femoris (uyluk iskeleti) Os femoris – femur - Uyluk kemiği

Patella - Diz kapağı kemiği

Skeleton cruris (ossa cruris – baldır

kemikleri) Tibia - Kaval kemiği

Fibula -İğne kemiği

Skeleton pedis (arka ayak iskeleti) Ossa tarsi - Arka ayak bilek kemikleri

Ossa metatarsalia - Arka ayak tarak kemikleri

Ossa digitorum pedis - Arka ayak parmak kemikleri