UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI PARASHKOLLOR

PUNIM DIPLOME

TEMA: HISTORIKU I MËSONJËTORES KOMBЁTARE

SHQIPE TЁ KORÇЁS

Mentor: Kandidatja:

Mr.Sc. Gjergj Gojani, prof. Zyher Dervishaj

Gjakovë, 2017

2

PËRMBAJTJA E TEMËS

PARATHËNIE.............................................................................................................................................. 2

HYRJE......................................................................................................................................................... 3

I. HISTORIKU I MËSONJËTORES KOMBËTARE SHQIPE TË KORÇËS........................................................... 4

I. 1. VETITË KARAKETRISTIKE TË EVALUMIT TË SHKOLLËS SË PARË TË KORÇËS..................................... 5

1. Mësuesit e parë të Mësonjëtores së Korçës................................................................................. 5

2. Lëndet mësimore sipas të Mësonjëtores së parë të Korçës........................................................... 6

3. Tekstet e para për Mësonjëtores e Korçës...................................................................................... 7

4. Objekti i shkollës së Korçës.............................................................................................................8

5. Numri i nxënësve në Mësonjëtores e Korçës................................................................................... 8

6. Abetarja në gjuhën shqipe............................................................................................................ 9

7. Rilindësit kombëtar të shquar....................................................................................................... 10

8. Revista”Drita”................................................................................................................................. 11

II. MËSONJËTORJA E VAJZAVE TË KORÇËS......................................................................................... 12

III. KONGRESI I MANASTIRIT ............................................................................................................... 13

IV. KURRIKULA NË SHKOLLËN E PARË TË KORÇËS............................................................................ 16

IV.1 Programi mësimor i lëndeve në shkollën e parë të Korçës................................................... 19

IV.2 Programi mësimor në shkollën kombëtare të parë së Korçës e djemeve...............................................20

IV.3 Programi mësimor në shkollën kombëtare të parë së Korçës e vajzave............................................ 24

IV.4 Përmbajtja mësimore e kurrikules së shkollës së parë të Korçës.......................................... 27

IV. 5 Vlerësimi i nxënësve në mësonjetoren e Korçës.................................................................... 34

IV. LICEUN E KORÇËS............................................................................................................... 40

REZUME.....................................................................................................................................41

LITERATURA...............................................................................................................................43

3

PARATHËNIE

Punimin e temës “Vetitë karakteristike të evaluimit të shkollës së parë të

Korçës”, më është dashur që të bazohem në literaturë nga lëmenjtë : Historia

Arsimit dhe Mendimit Pedagogjik Shqiptar , Mësonjëtorja e Parë Laike Shqip,

Shkollat e Para Kombëtare Shqipe, Fjalor Pedagogjik, etj.

Ky punim është i ndarë nga katër kaptina të veçanta:

Në kapitullin e parë kam paraqitur historikun e shkollës së parë shqipe të

Korçës dhe vetitë karaktreistike të evaluimit të shkollës së parë shqipe të

Korçës, sepse siç e dimë përpjekjet e përbashkëta nga atdhetarët shqiptarë të

Korçës, Bukureshtit e Stambollit për çeljen e një shkolle të rregullt shqipe u

intesifikuan në vitet e fundit të shekullit të XIX-të.

Në kapitullin e dytë kam paraqitur mësonjëtorën e vajzave të Korçës, themelimin

e mësonjëtorës, mësuesit e parë, plani mësimor, tekstet që mësonin në

mësonjëtore, numrin e nxënëseve etj.

Në kapitullin e tretë kam paraqitur ndikimin e Kongresit të Manasitirt në

Mësonjëtoren e parë të Korçës,të gjuhës shqipe, të alfabetimit të saj, Ëvetarët apo

abetarët ,lista e delegatëve nga Korça, shoqërinë”Drita”, gazeta “Korça”etj.

Në kapitullin e katërt dhe të fundit kam paraqitur Liceun e Korçës, në raport me

vetivë karakteristike të shkollës së Korçës.

4

HYRJE

Mësonjëtorja Parë e Korçës ka më se një shekull që është hapur në vitin

(1887). Gjatë kësaj periudhe shkolla jonë kombëtare ka përballur shumë sfida

të rënda për të mbijetuar; i është dashur të punojë në klandestinitet, të shpiki

forma dhe metoda të reja punës, si: të mësuarit më mësues shëtitës, shkolla

nate etj. Këto forma herë – herë janë shkruar me gjakë, janë shoqëruar me

tortura, burgosje, etj.

Gjatë periudhës, kur u ngrit Mësonjëtorja e Parë në Korçë (1887), e deri më

sot kemi kapërcyer Rilindjen kombëtare, Pavarësinë,pushtetin fashist, diktaturës e

proletariatit dhe prej më se një dekadë, po jetojmë trazicionin. Përfaqësuesit e

këtyre epokave lanë gjurmët e tyre në arsim.

“Vetitë karaktreistike të evaluimit të shkollës së parë të Korçës”, është një temë

me interes të veçantë, meqë përmes saj studiohen vetitë veçanta dhe

themblësore të evaluimit të shkollës së parë të Korçës.

Në një letër të Thimi Markos, dërguar nga Korça në Bukuresht më 1887

thuhej: “Sot nuk ka vend të Shqipërisë që të mos ndodhen burra shqiptarë, në

fyejt e të cilëve të mos lëvrinjë gjak shqiptari dhe të cilët të mos përpiqen për

këtë të shenjtëruar punë. Nga të gjitha anët e Shqipërisë marrim karta hiri dhe

gëzimi për shkollën që hapmë... Megjithëqë na dërguat afro 600 copë vivlla, u

lutemi të na dërgoni edhe të tjera”

5

I. HISTORIKU I MËSONJËTORËS KOMBËTARE SHQIPE TË KORÇËS

Mësonjëtorja shqipe e Korçës u hap më 7 mars 1887. Ideator dhe realizator i

saj ishte Naim Frashëri. Rilindësit shqiptarë të prirë nga Naim e Sami Frashëri,

ia dolën që nga Porta e Lartë të marrin”një leje në emër të Pandeli Sotirit ,

për të çelur një shkollë shqipe në Korçë”.

Mësues dhe drejtor i kësaj shkolle ishte Pandeli Sotiri. Shkolla u vendos në

shtëpinë e dhuruar falas nga Diamandi Tërposi nga Korça, I cili ishte anëtar I

Shoqërisë “Drita” të Bukureshtit.

Në Stamboll formuan Shoqërinë Kulturore”Vllëzëria shqipëtare”. Në emër të tij,

Naim e Sami Frashëri nxorën lejen për themelimin Mësonjëtores së Korçës dhe

për nxjerrjen e revistës “Drita/Dituria”. Pandeli Sotiri ishte drejtor dhe mësues I

parë I kësaj shkolle. Ai jepte : Shkrim dhe Këndim shqip, Gramatikë të gjuhës

shqipe, Histori, Gjografi,Aritmetikë, Mësim natyre dhe Frëngjisht.1

Mësonjëtorja e pare shqipe, cilësohet shkolla e pare kombëtare shqipe për faktin

se ajo ishte shkolla kombëtare, si nga forma, ashtu edhe nga përmbajtja; ajo

ishte shkolla e parë laike shqipe, e cila kishte për bazë shkencën dhe synim

diturinë; ajo ishte shkollë e përgjithshme në të cilën vijonin mësimin fëmijët

shqiptarë të besimeve të ndryshme; ajo ishte shkollë demokratike në të cilën u

arsimuan fëmijët e shtresave dhe gjinive të ndryshme. Mësonjëtoren e Korçës e

konceptuan ideatorët e Rilindjes Kombëtare, por mbi të gjitha, atë e 1hapi dhe e

mbajti vetë populli shqiptar. Rilindësit luftuan për përhapjen e gjuhës shqipe në

forma të ndryshme ilegale. Mësonjëtoren shqipe të Korçës e mbyllën autoritete

turke në vitin 1902, për t‟u rihapur në vitin 1908. U mbyll përsëri në vitin 1912

dhe u hapë pas pesë vjetësh, përkatësisht më 1917.2

Duke shprehur këtë nevojë të madhe të kohës, sipas Kostandin

Kristoforidhit shkrunate më 1888 citojë : (“ Ndë mos u shkroftë gjuha e

shqipes edhe sot mbë këtë ditë nuk do të shkojmë shumë vjet dhe nuk do të

ketë më Shqipërinë ndë faqe të dheut dhe as nuk do të shënohet më emri

i Shqipërisë ndë hartë të botës”)

1 Më gjerësisht për këtë, shih Dr.Hajrullah Koliqi: Mësonjëtorja e parë laike shqipe, Buletin i Fakultetit Filozofik

nr. XXIII/1993, fq.45-58 2

Hysni Myzyri: Shkollat e para kombëtare shqipe, Tiranë,1978, fq.67

6

I.1 VETITË KARAKTERISTIKE TË EVALUIMIT TË SHKOLLËS SË

PARË SHQIPE NË KORÇË

Vetitë karakteristike të evaluimit të shkollës së parë shqipe në

Korçë janë:

Mësuesit e parë të mësonjëtores së Korçës,

Lëndet mësimore sipas planit mësimor të mësonjëtores së parë të Korçës,

Tekstet e para për mësonjëtoren e Korçës,

Objekti i shkollës së Korçës,

Numri i nxënëseve në mësonjëtoren e Korçës,

Abetarja në gjuhën shqipe,

Rilindësit kombëtar të shquar,

Revista “Drita”.

1. MËSUESIT E PARË TË MËSONJËTORES SË KORÇËS

Mësuesit shqiptarë ishin të arsimuar,edukatorë,kultivonin atdhedashurinë, pajtimtarë dhe miq më të gjithë. Didaktika na mëson se mësuesi është arkitekt që formon njeriun: personalitetin e tij, qytetarin, të diturin, të aftin, humanistin, profesionistin. Në këtë drejtim mësuesit e Rilindjes kanë qenë etalon, model për t„u ndjekur, nga të gjithë, pa përjashtim, kanë lënë gjurmë prej mjeshtrit. Pedagogjia bashkëkohore e vlerëson shumë shembullin personal të tyre. Për hapjen e Mësënjtores shqipe të Korçës, për atë ëndërruan e punuan kolosët e mendimit

përparimtar shqiptar, të cilët ishin edhe mësuesit e parë si : Naimi e Sami Frashëri , Jani Vreto dhe Vaso Pasha, Pandeli e Koto Sotiri, Petro Nini Luarasi, Thoma Avrami, Janko Minxha, Kristo Vodica, Thanas Nano, Nikolla Lako, Ali Korça, Mati Logoreci, Sevasti e Parashqevi Qiriazi, Nuçi Naçi, Luigj Gurakuqi,Papa Kristo Negovani, Molla Idriz Gjilani, At Shtjefen Gjeçovi etj. Mësonjtorja shqipe e Korçës, shënonte një hap të madh përpara në zhvillimin e arsimit tonë Kombëtar. Ajo ishte e para shkollë fillore shqipe me fizionomi të plotë kombëtare, laike dhe demokratike e kohës. Hapja e Mësonjtores ishte fryt i përpjekjeve të përbashkëta të atdhetarëve brenda vendit e të shoqërive patriotike shqiptare të mërgimit dhe

përbënte një fitore për gjithë Lëvizjen Kombëtare.3

3. Prof.Dr.sc.Hajrullah Koliqi : Historia e Arsimit dhe e Mendimit Pedagogjik Shqiptar

7

2. LËNDET MËSIMORE TË MËSONJËTORES SË PARË TË KORÇËS

Plani mësimor, të cilin e hartuan Naim e Sami Frasheri, Jani Vreto, Pandeli Sotiri,

Naum Veqilharxhi, etj, përbëhej nga lëndet mësimore të përcaktuar sipas programit

, ku nxënësit mësonin gjuhë amtare, histori,gjeografi,dituri natyre, gjuhë turke,

gjuhë greke, gjuhë frënge, gjimnastik, muzikë etj.Përmbatja e shëndoshë patriotike e

procesit mësimor dhe karakteri kombëtar e laik i Mësonjëtores së Korçes e bëjnë

atë të dallohet nga shkollat e mëparshme që ekzistonin në Shqipëri. Ajo, ndonëse

me vështerësi,hapi përspektiva në një rrugë të paarritur gjerë atëherë. Programet e

planet mësimore, por edhe mësonjësit e saj patën si qëllim kryesor edukimin

patriotik, përparimin dhe arsimimin si dhe përgatitjen e luftëtarëve të lirisë .

Procesi mësimor është punë e përbashkët t nxënësve dhe e mësimdhënësit, ku

nën udhëheqjen e mësimdhënësit si dhe me pjesëmarrjen e vet aktive nxënësit

përvetësojnë dituri, formojnë shprehi, zhvillojnë aftësinë e tyre psiko –fizkike drejt

zhvillimit të gjithanshëm, kjo na jep mundësi të përfundojmë se edhe në

shqyrtimet pedagogjike të Naim Frashërit shquhen shumë mirë këta faktorë, që

ai i respekton dhe që në njëfarë mënyre i përcakton ligjshmëritë sipas të cilave

duhet që të zhvillohet puna edukativo – arsimore.4 Vlerat pedagogjike të shkollës

së parë së Korçës në përhapjen e ideve arsimore dhe shkollore në trojet

shqipatre, ndërsa nga kjo shkollë kanë dalur kuadro dhe resurest njerëzore më

të spikatur të kohës.

Vlerat pedagogjike dhe të arsimimit nga shkolla e Korçës që ka rrezatuar dhe

ndikuar në hapjen edhe të shkollave të tjera shqiptare. Vlerat pedagogjike janë:

emancipimi i mësimdhënësit, edukimi morale, familjar,estetik, edukimi i punës,

intelektual, diciplina seriozitetit në arsim, tekstet shkollore etj.

Procesi i organizimit mësimor ishte:

1.Metoda monologe ose shpegimit gojor,

2. Metoda dialoge ose bashkëbisedimit,

3. Metoda e punës me tekst dhe

4. Metoda e punëve ilusrative –grafike.5

4.Prof. Dr. sc. Nijazi Zylfiu:”Mendimet pedagogjike dhe humaniste te Naim Frashërit” Prishtinë, fq. 85

5. Dr. Xheladin Murati :”Naim Frashëri”, Shkup, 1993, fq.206

8

3.TEKSTET E PARA PËR MËSONJËTOREN E KORÇËS

Tekstet e para për Mëosnjëtoren e Korçës dhe për shkollat e tjera kombëtare I

hartuan Naim Frashëri, (“E këndimit çunave - Këndonjëtorja”,në dy vëllime ;

“ Vjeshta për mësonjëtoret e para”; “Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret e

para”;”Dituritë për mësonjëtore të para; “Istori e Shqipërisë”),

Sami Frashëri,(“ Shkronjëtore e gjuhësë shqip”; “Abetare e gjuhës shqip”;

“Dheshkronjë”) Jani Vreto (“Numëratorja”;” Mirëvetija”etj).

Ato u botuan fshehurazi në shtypshkronjën “Drita” të Bukureshtit. Në vitin

1888 u formua në Korçë”Shoqëria e Mësimit Shqip”, e cila kishte karakter

kulturor-arsimor dhe politik. Ajo synonte që me grumbullimin të mjeteve

financiare, sigurimin e personelit arsimor, të teksteve shkollore, botimin e një

organi periodik-reviste etj., të hapë shkolla të reja shqipe dhe të propagandojë

arsimin kombëtar. Si tekste mësimore përdoreshin ato që ishin përgatitur nga Naim

Frashëri, Sami Frashëri etj., dhe që qenë shtypur e ishin dërguar pa shpërblim nga

kolonia shqiptare e Bukureshtit. Mësonjëtorja e Korçës u bë qendër e përhapjes së

shkrimit e të këndimit të gjuhës shqipe edhe për të rriturit. Ajo ishte gjithashtu qendër

e përhapjes së ideve kombëtare shqiptare. Duke qenë shkollë e përbashkët për fëmijët

e besimeve të ndryshme, ajo ndihmonte bashkimin e shqiptarëve pavarësisht nga feja

dhe ngrinte tek ata ndërgjegjen kombëtare.

Kundër kësaj shoqërie u ngriten organet e pushtetit Osman dhe të Patrikanës së

Stambollit, dhe për pasojë, e penguan dhe e pamundësuan veprimtarinë e

mëtejshme të saj. Që të arrihej synimi i caktuar, e i dëshiruar, hapja e shkollave

shqipe, u shtypën abetare e libra të tjera në ndihmë të mësimit të shqipës, me

autorë rilindësit tanë të shquar. Jo vetëm në Shqipëri, por dhe në emigracionin

arbëreshe, e në diasporë,atdhetarët tanë bënë çmos që fëmijët shqipatrë të

shkolloheshin në gjuhën amtare. 6

Hapja e shkollës kombëtare të Korçës ngjalli entuziazëm te patriotët brenda e jashtë

atdheut. Poeti i shquar i Rilindjes, Naim Frashëri, duke përshëndetur Mësonjëtoren e

hapur në Korçë, shkruante ploë frymëzim, citoj: (“Hapu, hapu errësirë; Pa jakë

tëhu o dritë; Se arriti koh’ e mirë; U gdhi nata u bë ditë; Lumja ti, moj Korç’ o

lule; Q’i le pas shoqet e tua; Si trimi në ball’ u sule; Ta paçim për jetë hua”).

6 Dr.sc. Hysni Myzyri: Shkollat e para kombëtare shqipe. Tiranë,1978,fq.66

9

4.OBJEKTI I SHKOLLËS SË KORÇËS

Mësonjëtorja e Korçës ishte shkollë fillore. Kishte

katër klasë mësimore të rregullta dhe një klasë

përgatitore.

Nxënësit e saj ishin shqiptarë besimesh të

ndryshme fetar (myslimanë,ortodoksë,krishterë)

dhe të shtresave shoqërore të ndryshme, nga

qyteti dhe fshati. Në mesin tyre kishte edhe

vajza. Aty mësonin jo vetëm fëmijet por edhe të

rriturit. Mësonin në gjuhën shqipe. Nuk duhet të harrojmë se të gjithë shqiptarët e

arsimuar jashtë, që kishin pasur lidhje me klubet dhe shoqatat patriotike, sollën në

këte mësonjëtore fshehurazi librat shqip. Dihet se më 7 mars 1887, u hap shkolla e

parë shqipe në qytetin e Korçës, e cila ishte private, sepse si ndërtesa edhe mjete

mësimore siguroheshin nga banorët. Kjo godinë e vjetër, që ka nxjerrë intelektualë në

fusha të ndryshme të jetës, kishte nevojë për kujdesin e të gjithëve dhe ia vlen që u

quajt “Monument Kulture”. Këto klasa, kjo godinë e

lashtë, e cila na mësoi ABC-në, që na mësoi të dua

mëmë e atë, që ta duam këtë tokë të larë në gjak, të dua

njerëzit e drobitur nga hallet dhe vuajtjet shekullore, por

mbi të gjitha, na edukoi të jemi shqiptarë të arsimuar.

Nga kjo godinë, ku hodhën hapat e para drejt dijes,

kulturës, shkencës dhe mirësisë, e cila na çeli portat e

jetës. Falë punës së tyre dhe vullnetit të fëmijëve, në

dekada nga kjo shkollë kanë dalë mjaft nxënës të

mrekullueshëm, të cilët pas studimeve kanë dhënë dhe

japin vlerat e tyre intelektuale dhe profesionale në fusha

të ndryshme të jetës.

5. NUMRI I NXËNËSEVE NË MËSONJËTOREN E KORÇËS

Qysh në ditën e parë në këtë shkollë u regjistruan 35 nxënës. Megjithëse edhe

me parë ishin bërë përpjekje për hapjen e shkollave shqipe, shkolla e parë e Korçes

dallohej për fizionominë e saj kombëtare, laike dhe demokratike. Në të mësimi

zhvillohej vetëm shqip, nuk kishte përmbajtje fetare dhe në të mësonin djem e vajza pa

asnjë dallim. Në fillim kjo shkollë kishte katër klasa, numri i nxënësve pas tre muajsh

arriti në 60 dhe në vitin e dytë te saj në 300 nxënës. Numri i nxënësve vazhdimisht

rritet.7

7. http://korcajone.net/lajmet-e-fundit-/mesonjetorja-e-pare-aty-ku-nisi-te-lexohej-shqip.html

10

6. ABETARJA NË GJUHËN SHQIPE

Abetarja e parë e gjuhës shqipe, ishte e vitit 1844, me titull "Fort i

shkurtër e i përdorshem Evëtar shqip", u përgatit nga

personaliteti i shquar e Rilindjes Kombëtare, Naum Veqilharxhi.

Hartimi dhe realizimi i kësaj abetareje e vuri Shqipërine në rradhën

e vendëve të qytetëruara, duke treguar se ky vend i vogël ka një

popull ka karakteristikat e tij, me gjuhën dhe zakonët e veta dhe

me një thesar te trashëguar nga brezat. Ky program i parë

kulturor-arsimor u ribotua me 1845 me titull "Fare i ri Evëtar shqip për djem

nismetarë", me 50 faqe dhe më disa pjesë leximi. Punën e Veqilharxhit e vazhdojë

Kostandin Kristoforidhi, një figurë tjetër e shquar e Rilindjes Kombëtare, i cili në vitin

1867 botoi një abetare gegërisht dhe nje toskërisht dhe u mësoi me to shqipen shumë

bashkëatdhetarëve gjatë udhëtimeve nëpër Shqipëri. Epokën e re për librat shkollore

dhe përgatitjen e truallit per shkollen kombetare e përgatiten figurat e njohura si :Jani

Vreto, Sami Frashëri, Pashko Vasa dhe Koto Hoxhi, te cilet, gjate periudhes se Lidhjes

Shqiptare të Prizrenit ne vitin 1879, botuan "Alfabetarja e gjuhës shqipe". 8

Me pas, rruga e hartimit të Abetares shqipe kalon ndër emra të njohur, të cilet

punuan me përkushtim brenda dhe jashte vendit si :Luigj

Gurakuqi (1905), Parashqevi Qiriazi (1906), Nikolla Lako (1906),

Simon Shuteriqi (1911) etj, dhe në vitet e mëvonshme

A.Xhuvani, Th.Papapano, M.Logoreci, J.Minga, duke krijuar

kështu një tradite tëfuqishme .Punimi i mirëfilltë shkencor i

Abetares shqipe u bë pas vitit 1944, përgatitja e të cilit u vu mbi

baza shkencore pedagogjike e gjuhësore. Abetaret e viteve të

fundit janë përpunuar duke u mbështetur në arritjet e gjuhësisë dhe të përvojes se

fituar nga shkolla shqiptare të shoqëruara me ilustrime, të cilat i përshtaten veçorive

psikologjike të moshës dhe kërkesave gjuhësore të fëmijve.

Përpjekjet për shqipen e shkruar kanë qenë gjithmonë në rritje. Krahas luftës për

gjuhën shqipe të shkruar, përgatiteshin edhe kryengritjet e armatosura për liri.

Shqiptarëve u duhej një abetare që të mësonin gjuhën e mëmës. Në programin e

Rilindjes, mësimi dhe lëvrimi i gjuhës amtare, përpjekjet për pasurimin e saj dhe

pastrimin nga fjalët e huaja dhe të panevojëshme, zinin një vend qëndror. Gjatë kësaj

periudhe, u zhvillua një veprimtari e gjerë letrare, kulturore dhe gjuhësore.

Në vitin 1879, u krijua “Shoqata e të shtypurit shkronja shqip”, që i dha një shtysë

të re kësaj veprimtarie. U hartuan gramatikat e para me synime normative dhe u bë

hapi i parë për hartimin e një fjalori kombëtar të gjuhës shqipe, që është “Fjalori i

Gjuhës Shqipe” i Kostandin Kristoforidhit, i botuar pas vdekjes së autorit, më 1904.

8.

http://buzuku.info/Arkivi/Buzuku%2020/Kulture.htm

11

7. RILINDËSIT KOMBËTAR TË SHQUAR

Emrat e Rilindasëve të shquar si: Naum Veqilharxhi, Zef Jubani, Jeronim de Rada, Konstandin Kristoforidhi, Thimi Marko, Naim e Sami Frashëri, Pashko Vasa, Hasan Tahsini, Koto Hoxhi, Pandeli Sotiri e të tjerë. Këta luftëtarë të shquar kanë ditur ta bashkëdyzojnë çështjen e luftës për liri me çështjen po aq të rëndësishme të hapjes së shkollave shqipe dhe përhapjes së diturisë në gjuhën amtare. Gjithmonë më përpjekje dhe më vështirësi ata shkruan abetare dhe libra, hapën shkolla edhe jashtë Shqipërisë. Abetaret e Veqilharxhit, ato të shoqërisë “Të shtypurit shkronjave shqip”, abetarja e Tahsinit, u përhapën dorë më dorë dhe u bënë sfidë për pushtuesit. Porosia dhe vrulli i tyre, impakti që dhanë, ishte I pandashëm. Por kërkohej hapja e një shkolle të parë kombëtare. Kjo ishte sfida reale dhe me shumë përpjekje u bë e mundur që në Korçë, pikërisht në këtë qytet ku me krenari të ligjshme , me nismën e Komitetit të Stambollit dhe në mbështetje të Komitetit Kombëtar të Korçës, në shtëpinë që fali patrioti Korçar Tërpo, më 7 mars të 1887, u hapë Mësonjëtorja e Parë Kombëtare Shqipe - një akt madhështor, i guximshëm, përjetësisht me gërma të arta do të mbetet në historinë e kombit tonë. Dhe mjeshtërisht është përjetësuar nga Naim Frashëri citoj: (“Lumja ti, moj Korçë, lule/ që le pas shoqet e tua/ si trimi në ballë u sule/ta paçim përjetë hua”). 9

Patriotët e Rilindjes punuan me përkushtim për zhvillimin e arsimit kombëtar. Rilindësit tanë bazament

kishin në radhë të parë mësimin e gjuhës amtare, që luante një rol të rëndësishëm në jetën e popullit

shqiptar dhe që u kishte bërë ballë me sukses trysnive shekullore asimiluese të pushtuesve të huaj,që

pretendonin ta zhduknin këtë gjuhë. Te Rilindasit në përgjithësi ishte formuar bindja se tani vetëm

duke e shkruar mund të ruhej gjuha shqipe, se vetëm me gjuhën amtare mund të zhvillohej arsimi dhe

kultura kombëtare, mund të shkolloheshin të gjithë shqiptarët, pavarësisht nga gjendja ekonomike,

mund të edukohej atdhetarizmi dhe mund të mbrohej kombi nga asimilimi. Pikërisht në atë periudhë

Kostandin Kristoforidhi shkruante, citoj: “Shqipëria nuk mësonet dot, as nuk ndritet sot, as nuk

qytetëronet dot me gjuhë të huaj, përveç me gjuhën e mëmës ... Edhe ndë u shkroftë gjuha e shqipes

në këtë kohë që gjendemi sot, edhe ndë futet ndëpër skolirat e Shqipërisë, kemi shpresë se do të na

njohën për komp e për vendarë ndë dhe t’onë, edhe do të kemi pjesë e vent ndë rretht e ndë shoqërit

të kombevet tjerë që gjenden në Evropë...”. Të njëjtën ide mbronte Sami Frashëri kur disa vjet më vonë

shkruante,citojë : “S’mund të ketë Shqipëri pa shqiptarë, s’mund të ketë shqiptarë pa gjuhë shqip,

s’mund të ketë gjuhë shqipe pa shkolla në të cilat do të mësohet shqipja”.Rilindësit bënë përpjekje të

shumta për të nxjerrë nga Porta e Lartë lejen e përdorimit të gjuhës amtare në shkollat e vendit, për

botimin e librave shqip, për shpërndarjen e tyre në Shqipëri dhe për nxjerrjen e një organi periodik

shqip, qoftë edhe me përmbajtje krejtësisht kulturore.

9 Gazeta mësuesi , 8 mars 2007, faqe 8-9

12

8. REVISTA “DRITA”

Leja për botimin e një reviste shqipe u dha nga

Ministria turke e Arsimit në emrin e Petro Pogës. Pas

kësaj, më 10 gusht 1884 doli në Stamboll numri i

parë i revistës “Drita”. Për shkak të censurës, lënda

e revistës u kufizua në shkrime letrare e arsimore.

Meqenëse Porta e Lartë ua ndalonte shqiptarëve myslimanë shkrimin e shqipes, Sami

Frashëri e Naim Frashëri, nga penda e të cilëve u përgatit shumica e lëndës, nënshkruanin

me pseudonime, i pari me tre yje, kurse i dyti me shkronjën “D”. Në revistën “Drita”

botuan shkrimet e tyre edhe Jani Vretoja, Pandeli Sotiri, Koto Hoxhi etj.

Qëllimi i kësaj reviste ishte përhapja e diturisë, zhvillimi i arsimit dhe ngritja e vetëdijes

kombëtare. Revista kryente njëherësh edhe misionin e mësuesit për përhapjen e ideve

iluministe të rilindësve. “Drita” u botua me alfabetin e Stambollit dhe në këtë mënyrë

ndikoi në përhapjen e këtij alfabeti te lexuesit e saj shqiptarë.

Ndonëse përmbante vetëm shkrime me karakter arsimor-kulturor, botimi i revistës

“Drita” shkaktoi shqetësimin e qarqeve klerike e politike greke, të cilat ushtruan trysni të

fortë ndaj Petro Pogës dhe e detyruan të hiqte dorë nga revista, pas botimit të numrit të saj

të tretë. Por atdhetarët shqiptarë të Stambollit nxorën në emrin e Pandeli Sotirit një leje të

dytë për një revistë të re me emrin “Dituria”, e cila u bë vazhdim i “Dritës”. Duke bërë

fjalë për misionin e revistës “Dituria”, Sami Frashëri shkruante në një artikull të

numrit të parë të saj, citoj: “Dituria është ajo që e bëri njeriun të quhet njeri”.

Artikujt me karakter shkencor e pedagogjik që u botuan në “Drita” dhe në “Dituria”

shërbyen si bazë për hartimin e teksteve shkollore shqipe. Revista “Dituria” u mbyll në

numrin 12 të saj, në korrik të vitit 1885.10

Edhe përhapja e shkrimit dhe e shkollës shqipe ndeshte gjithnjë në pengesa të shumta. Në

kohën kur në Shqipëri po shtohej numri i shkollave greke, serbe e bullgare, Porta e Lartë

ndalonte hapjen e shkollave shqipe. Madje Ministria turke e Arsimit tërhoqi edhe lejen që

kishte dhënë për botimin e fjalorit të Kostandin Kristoforidhit. Përhapja e shkrimit dhe e

shkollës shqipe pengohej edhe nga fanatizmi fetar e nga konservatorizmi ,të kultivuar prej

shekujsh, sikundër edhe më fort nga kundërshtimet e turkomanëve e të grekomanëve.

Megjithëse në kushte shumë të vështira, shkrimi i gjuhës shqipe vijoi të mësohej

fshehurazi në vise të ndryshme të Shqipërisë. Gjatë viteve 1882-1887 u bë një përhapja e i

shkrimit të gjuhës shqipe dhe i ndjenjave kombëtare. Po kështu Kostandin Kristoforidhi,

me t‟u kthyer në atdhe në vitin 1884, hyri si mësues i greqishtes në shkollën e Elbasanit

dhe ashtu siç kishte bërë dikur në Tiranë, filloi t‟u mësonte nxënësve fshehurazi gjuhën

shqipe.

10 www.shqiperia.com/kat/m/shfaqart/aid/323/Organizimi-dhe-veprimtaria-e-diaspores-shqiptare.html - 72k

13

II. MËSONJËTORJA E VAJZAVE TË KORÇËS

Mësonjëtorja e vajzave të Korçës u hap më 15

tetor 1981. Lejen për hapjen e saj nga Porta e

Lartë e nxorri Gjerasim Qiriazi, i cili së bashku me

motrën e tij, Sevastinë, edhe e themeluar atë.

Mësuesja e parë ishte Sevasti Qiriazi, e cila

kishte mbaruar Kolegjin Amerikan në Stanboll. Aty

punonin edhe mësuese të tjera si: Fanka Efthimi

, më vonë edhe Polikseni Luarasi e Parashqevi

Qiriazi etj. Ishte shkolla e parë kombëtare

shqipe për vajzat të besimeve dhe moshave të

ndryshme .

Ajo qëndroi mbi ndarjet fetare. Bazat e

veprimtarisë së saj mësimore ishte gjuha shqipe dhe kultura kombëtare. Ishte

shkollë kombëtare, ku mësimi zhvillohej në gjuhën shqipe.

Plani mësimor , të cilin e hartoi Gjerasim Qiriazi , e përbënin këto lëndë: Gjuha

shqipe, Histori, Dhjata e Vjetër, Dhjata e Re, Aritmetika, Gjeografia, Dituaria

natyrore, Punëdorja dhe elementet e ekonomisë shtëpiake. Në këtë shkollë

nxënësit mësonin edhe gjuhën angleze dhe atë greke.Në mësim përdornin

tekstet e përgatitura nga Naim Frashëri, Sami Frashëri, Jani Vreto, Gjerasim,

Gjergje Sevasti Qiriazi, si dhe tekste të përshtatura ose të përkthyera nga

mësuesit e kësaj shkolle. Qysh në vitin e parë numri i nxënëseve u rrit në 27.

Më vonë shkolla kishte çdo vit 30-50 nxënëse. Shkolla u vendos në një shtëpi

private. Më vonë themelohet edhe një konvikit për ato vajza që nuk ishin nga

Korça. Pas vdekjes së Gjerasimit, këtë shkollë e mbështet dhe ndihmon sidomos

vëllai i tij, Gjergj Qiriazi. Në vitin 1910 kur autoritetet osmane godinën rëndë

Lëvizjen Kombëtare dhe mbyllën të gjitha shkollat shqipe, Shkolla e Vajzave ne

Korçë, e cila gëzon mbrojtjen amerikane, “ishte e vetmja shkollë shqipatre që

funksiononte në vend. Në këtë kohë shkolla mori emrin Shkolla

Amerikane”. 11

"Mësonjëtorja",mësuesja Sevasti Qiriazi që nuk përfilli as kërcenimet e shetit turk

dhe kishes greke,por me guxim të paparë hapi shkollen e parë shqipe te vajzave në

Korçë ,do të persekutohet dhe përndiqet në fund te jetës se saj, jo nga shteti grek apo

turk,por nga sheti shqiptar...

11. Dr.xhon Kuanrud : Besë,shpresë dhe dashuri (Jeta e Gjerasim Qiriazit).

14

III. KONGRESI I MANASTIRIT

Ndikimi i kongresit në Mësonjëtoren e Korçës

Kongresi u hap në Manastir më 14 nëntor 1908 dhe i vijoi

punimet deri më 22 nëntor. Në Kongres morën pjesë 32

delegatë me të drejtë vote, që përfaqësonin 26 qytete e

shoqëri të ndryshme shqiptare brenda dhe jashtë atdheut,

si dhe 18 delegatë të tjerë si pjesëmarrës pa të drejtë vote.

Kongresi i Manastirit u shndërrua kështu në një kuvend

të vërtetë mbarëshqiptar, në të cilin morën pjesë gjithsej

50 delegatë nga të gjitha anët e Shqipërisë, nga qytetet e

vilajeteve të Manastirit, të Kosovës, të Janinës e të

Shkodrës, si edhe nga shoqëritë shqiptare. Përhapja e

shkollave dhe e mësimit në gjuhën shqipe, si edhe

zhvillimi i kulturës kombëtare në përgjithësi, shtruan

nevojën imediate e caktimit të një alfabeti të vetëm.12

Rilindësit me të drejtë e shihnin mungesën e një alfabeti të unifikuar të gjuhës shqipe

jo vetëm si një problem gjuhësor e kulturor, por edhe si një çështje politike, një shenjë

ndasie, që pengonte bashkimin e shqiptarëve. Zgjidhja e saj hapte horizonte si në

lëvrimin e mëtejshëm të gjuhës e të letërsisë shqipe, ashtu edhe në konsolidimin e

unitetit kombëtar dhe të bashkimit politik të popullit shqiptar.

Vendosja e një alfabeti të njëjtë të gjuhës shqipe u përgatit gjatë një epoke të tërë të

Rilindjes, falë veprimtarisë krijuese në lëmin e gjuhësisë dhe të letërsisë të brezave të

tërë të iluministëve shqiptarë, gjuhëtarë, shkrimtarë, poetë, publicistë etj. Një

ndihmesë të vyer dhanë organet e shtypit, sidomos ato të viteve të fundit të shek. XIX

dhe të fillimit të shek. XX, ku spikaten në mënyrë të veçantë revista “Albania”

(Bruksel-Londër, 1897-1909) e Faik Konicës.

Miratimi i alfabetit (alfabetares) të Stambollit, në vitin 1879, ndonëse shënoi një hap të

rëndësishëm përpara në rrugën e vendosjes së një alfabeti të njëjtë të gjuhës shqipe,

nuk arriti ta zgjidhte përfundimisht këtë çështje.

Alfabeti i Stambollit u përhap vetëm në Shqipërinë e Jugut e të Mesme, ndërsa në

Shqipërinë e Veriut, posaçërisht në Shkodër përdoreshin tri alfabete të tjera për

shkrimin e shqipes, ai i shoqërisë “Bashkimi” (1899), i “Agimit” (i Jezuitëve) dhe

alfabeti i shkrimtarëve të vjetër të Veriut, që përdorej më shumë nga klerikët

katolikë.

12. http://forum.theranda.com/index.php?topic=36.0

15

Ky Kongres kryesohej nga Midhat

Frashëri që ishte edhe

ideatori.Pak pas hapjes se

punimeve Kongresi vendosi

krijimin e një komisione nga

delegatet më të aftë për te

zgjedhur Alfabetin. Ky Komision

pati per Kryetar At Gjergj

Fishten. Fillimisht Ky komision i

vuri si detyre vetës tre çështje:

1) Te zgjidhej njëra nga tre

abecete (ajo e Stambollit,

Bashkimit,Agimit),

2) Të merrnin pjesë nga çdo

abece për të krijuar një të re,

3) Të bëhej një alfabet i ri.

Pas diskutimeve për me shumë

se tri ditësh çështjen e

Alfabetit,komisioni doli në përfundime, njëra rrymë mendonte për të krijuar një

Alfabet të mbështetur në 25 germat Latine dhe krijimin e germave të tjera me

bashkimin e dy germave.Ne pak fjale ky Alfabet ishte pothuajse si ai i Shoqërise Agimi.

13

Ndërsa pjesa tjetër perkrahte Alfabetin e Stambollit. Organet e shtypit shqiptar,

ndonëse botoheshin të gjitha me alfabetin latin, kishin ndryshime ndërmjet tyre. Në

rrethana të tilla, vendosja e një alfabeti të njëjtë të gjuhës shqipe do të arrihej jo vetëm

në luftë me sunduesit e huaj osmanë, që përpiqeshin ta pengonin atë si një arritje që

do të çonte në afirmimin e mëtejshëm të kombit shqiptar, por edhe duke kapërcyer

frymën dhe interesat lokalë të shoqërive e të grupeve kulturore shqiptare, që

ushqeheshin edhe nga ndasitë krahinore të trashëguara nga e kaluara.Ndonëse në

thelb ishte një çështje kulture, njësimi i alfabetit të gjuhës shqipe paraqitej njëherazi

një nga problemet më të rëndësishme politike të kohës, zgjidhja e të cilit do të varej

nga zhvillimi i lëvizjes kombëtare në përgjithësi. Në të vërtetë, thirrja e kongresit për

njësimin e alfabetit të gjuhës shqipe u bë e mundur vetëm në rrethanat e reja, që u

krijuan për lëvizjen kulturore-kombëtare.Nismën për thirrjen e kongresit për njësimin

e alfabetit të gjuhës shqipe e mori klubi “Bashkimi” i Manastirit, që luante rolin

kryesor ndërmjet klubeve shqiptare. Drejtuesit e këtij klubi, menjëherë pas themelimit

të tij, e shpallën zgjidhjen e kësaj çështjeje si detyrën më të ngutshme të lëvizjes

kombëtare.

13. http://gjuha-shqipe.com/permbajtja/per_gjuhen/dokumente/historiku_i_gjuhes_shqipe.html

16

Gjatë mujeve gusht-shtator, pasi kishte marrë edhe pëlqimin e klubeve e të shoqërive

të tjera atdhetare, klubi i Manastirit ndërmori masat konkrete për thirrjen e kongresit

kombëtar për çështjen e alfabetit. Nisma e tij u prit mirë nga atdhetarët shqiptarë dhe

nga klubet e shoqëritë patriotike brenda e jashtë vendit, që u treguan të gatshme të

dërgonin përfaqësuesit e tyre në këtë kongres.

Kongresi i Manastirit për çështjet që diskutoi e zgjidhi dhe si një nga tubimet më të

gjera e më përfaqësuese nga përbërja e tij, vlerësohet me të drejtë si kuvendi më i

rëndësishëm kombëtar në historinë politike e kulturore të shqiptarëve në fillim të

shek. XX.

Delegatë të tij ishin shkrimtarët dhe

publicistët më të njohur, lëvrues të

gjuhës shqipe, laikë e klerikë, si :

Gjergj Fishta, Nikollë Kaçori, Ndre

Mjeda, Gjergj Qiriazi, Mithat

Frashëri, Hilë Mosi, Mati Logoreci,

Thoma Avrami, Sotir Peci, Shahin

Kolonja, Luigj Gurakuqi, Adam

Shkaba; veprimtarë të lëvizjes

kombëtare dhe të klubeve

shqiptare, si Bajo e Çerçis Topulli,

Mihal Grameno, Fehim Zavalani,

Dhimitër Mole, Nyzhet Vrioni, Rrok

Berisha, Leonidha Naço,

Dhimitraq Buda, Akil Eftimi,

Shefqet Frashëri, Refik Toptani,

Gligor Cilka, Emin bej Shkupi,

Hafiz Ibrahim efendiu (nga

Shkupi), Ramiz Daci, Xhemal Beu

(nga Ohri), Fahri Frashëri (nga

Resna) etj. 14

Kryetar i Kongresit u zgjodh Mit’hat Frashëri, ndërsa nënkryetarë Luigj Gurakuqi e

Gjergj Qiriazi. Megjithatë, për një varg arsyerash të diktuara nga rrethanat e kohës,

pati edhe intelektualë të shquar (si Faik Konica etj.) që nuk arritën të merrnin pjesë në

punimet e këtij Kongresi. Gjatë dy ditëve të para të Kongresit u zhvilluan mbledhje të

gjera e të hapura, ku morën pjesë, përveç delegatëve, edhe intelektualë e nxënës të

shkollave të Manastirit, si edhe banorë të tjerë të këtij qyteti, rreth 400 veta.

14.

Gazeta mësuesi ,19 nëntor2008,Tiranë,faqe 8

17

Këto mbledhje u shndërruan në manifestime kombëtare, në të cilat u mbajtën fjalime

patriotike për nevojën e bashkimit të të gjithë shqiptarëve, gegë e toskë, myslimanë,

ortodoksë e të krishterë, për përparimin e kombit e të kulturës shqipatre.Vendin

kryesor në punimet e Kongresit, duke përfshirë edhe mbledhjet e hapura, e zuri

çështja e caktimit të një alfabeti të përbashkët për të gjithë shqiptarët. Gjatë

diskutimeve që u bënë në ditët e para, të gjithë shfaqën mendimin se alfabeti që do të

vendosej duhej të kishte si bazë atë latin. Por pikëpamjet e delegatëve më tej u ndanë,

prandaj në ditën e tretë të punimeve Kongresi zgjodhi një komision prej 11 vetash, të

kryesuar nga at Gjergj Fishta, ku bënin pjesë njohësit më të mirë të gjuhës shqipe,

përkrahës të alfabeteve të Stambollit, të “Bashkimit”, të “Agimit”, si dhe

intelektualë të tjerë të shquar. Komisionit iu dhanë fuqi të plota për të vendosur për

këtë çështje.15

Pas shumë diskutimesh Komisioni vendosi që të mos merrej në vështrim asnjëri nga

tri alfabetet e përmendura më sipër, por të krijohej një alfabet i ri mbi bazën e atij

latin, duke u dhënë shkronjave latine vlera fonetike në përputhje me nevojat e gjuhës

shqipe. Por Komisioni ndeshi në vështirësi për caktimin e shkronjave dyshe, që

nevojiteshin për ata tinguj të shqipes, që i mungonin latinishtes si : ( dh,gj, nj,

sh,th etj.). Në këto rrethana, pas tri ditë diskutimesh (17-19 nëntor), anëtarët e

Komisionit, sikurse thuhej në vendimin e Kongresit, “shtyrë edhe nga disa shkaqe

të përjashtme”, të nuk arritën të caktonin një alfabet të vetëm për gjuhën shqipe,

prandaj vendosën “të kthehen prapa”, duke pranuar alfabetin e Stambollit “e me të

bashkë edhe një abece thjesht latine, që të përdoreshin e të mësoheshin

bashkarisht në mes të shqiptarëve”. Të dy alfabetet do të përdoreshin detyrimisht

në shkolla.Ky vendim, që vetë Kongresi e quajti kthim prapa, u argumentua nga

Komisioni me “disa shkaqe të përjashtme” dhe pikërisht me nevojën për të shtypur me

alfabetin thjesht latin libra jashtë Shqipërisë dhe për korrespondencat me jashtë. Në

të vërtetë, me shkaqe të jashtme nuk kuptoheshin vetëm ato thjesht teknike, por edhe

trysnia e ushtruar mbi Komisionin nga qarqet e shoqëritë e ndryshme shqiptare, që

ishin për alfabetin e Stambollit (në Shqipërinë e Jugut) dhe atë të “Bashkimit” në

Gegëri e sidomos në Shkodër. Vendimi për të përdorur bashkërisht dy alfabete u mor

për të mos shkaktuar përçarje në radhët e delegatëve dhe të shqiptarëve në përgjithësi.

Në të njëjtën kohë ai u quajt si një zgjidhje e përkohshme për të kaluar në të ardhmen

në përdorimin e një alfabeti të vetëm. Ndonëse nuk caktoi një alfabet të vetëm,

vendimi i Kongresit të Manastirit ishte një hap i rëndësishëm përpara në rrugën e

zgjidhjes përfundimtare të çështjes së alfabetit të shqipes dhe ushtroi një ndikim të

fuqishëm në bashkimin politik dhe përparimin e mëtejshëm kulturor të kombit

shqiptar.

15 Gazeta mësuesi, 19 Nëntor 2008, Tiranë,faqe 15

18

Me këtë vendim iu dha fund kaosit që mbretëronte deri atëherë në çështjen e shkrimit

të shqipes. Në vend të alfabeteve të shumta që ishin përhapur në Shqipëri e në

kolonitë e mërgimit, tani do të përdoreshin vetëm dy, edhe këta bashkarisht.

Përveç kësaj, duke vendosur për dy alfabete, që mbështeteshin në atë latin, Kongresi i

Manastirit ripohoi edhe njëherë vendosmërinë e shqiptarëve për të mbrojtur

individualitetin e tyre kombëtar, kundër orvatjeve të xhonturqve për t‟u imponuar

alfabetin arab dhe për t‟i identifikuar ata me turqit.Atë që nuk e çoi dot deri në fund

Kongresi i Manastirit, e zgjidhi përfundimisht vetë jeta e popullit shqiptar.

Alfabeti thjesht latin, duke qenë i papërzier e më homogjen nga karakteri i shkronjave,

më i lehtë e më praktik për shtyp, u përhap gjithnjë e më shumë dhe nga fundi i

Luftës së Parë Botërore u bë tashmë alfabeti i përbashkët e i vetëm për gjithë

shqiptarët, alfabeti i sotëm i gjuhës shqipe.

Megjithëse çështja e njësimit të alfabetit zuri vendin kryesor në punimet e Kongresit të

Manastirit, vetë Kongresi nuk ishte një mbledhje thjesht gjuhësore, por edhe një

manifestim politik. Krahas tubimeve të hapura, u organizuan edhe mbledhje të

fshehta kushtuar çështjeve politike të kohës.

Objekti kryesor i diskutimeve në këto mbledhje ishin marrëdhëniet e shqiptarëve me

turqit, lufta për të drejtat kombëtare të popullit shqiptar, për zhvillimin kulturor dhe

ekonomik të vendit, si edhe marrëdhëniet me shtetet evropiane.

Përfundimet e këtyre diskutimeve dhe vendimet që u morën në këto mbledhje, u

përfshinë në programin kombëtar prej 18 pikash që iu dha deputetit të Korçës,

Shahin Kolonjës, për ta paraqitur në parlament në emër të shqiptarëve.

Ky program ështe një nga dokumentet më të rëndësishme të Kongresit të Manastirit,

në të cilin u pasqyruan aspiratat e shqiptarëve për autonominë territoriale-

administrative të Shqiptarëve.

19

IV. KURRIKULA NË SHKOLLËN E PARË TË KORÇËS

Kërkesa për gjuhën e shkollën shqipe bënte pjesë në të gjitha programet e

përpunuara nga lëvizja kombëtare në vitet 1877 – 1881. Për shkak të kushteve

në të cilat vepruam dhe të kohës së shkurtër të funksionimit është vështirë të

flasësh për programet mësimore – kurrikulat dhe nivelin e shumicës së

shkollave shqipe në atë periudhë. Një ide më e qartë mund të formohet për

shkollat shqipe të Korçës, të cilat ndonëse me vështirësi të shumta vazhduan

për vite me rradhë. Nga afati i studimit dhe nga përmbatja e programeve

mësimore del se shkolla shqipe të Korçës ishin të një nievli mjaft të ngritur

për kohen. Përveq lëndeve kryesore : gjuhë shqipe, aritmetikës, historisë dhe

gjografisë në programet e tyre përfshiheshin edhe lëndet si fizika, gjeometria,

botanika, zoologjia, anatomia etj.16

Me interes është fakti se që të dyja shkollat shqipe të Korçës, veçanërisht ajo e

vajzave, i kushtuan një vëmendje të madhe pregatitjes parashkollore e cila ishte

një pjesë e veçantë e planit të përgjithshëm mësimor të tyre. Me këtë u

hodhën edhe themelet e para të arsimit parashkollor në vendin tonë. Me këtë

u hodhën edhe themelet e para të arsimit të shek. XIX u bënë shumë

përpjekje për t‟i ngritur shkollat laike të Korçës, në një shkallë më të lartë se

shkolla fillore.

Gjatë vështirësive të ndryshme për të krijuar shkollën kombëtare , për të hartuar

tekstet shkollore shqiptare kombëtare dhe programet e planet mësimore,

rilindasit shqiptarë përpunuan dhe paraqitjen edhe pikëpamjet e tyre mbi

arsimin dhe edukatën. Ata u bënë përçuesit e pikëpamjeve iluministe e

pedagogjike përparimtare evropiane në trojet shqiptare dhe me gjithë kufizimet

klasore e ideologjike dhanë një kontribut të çmuar në zhvillimin e mendimit

pedagogjik shqiptar.

Në shkrimet e Naum Veqilharxhit, Zef Jubanit, Naim e Sami Frashërit, Gjerasim

e Sevasti Qiriazit etj, u shprehen më qartë se kudo tjetër pikëpamjet

pedagogjike të Rilindjes Shqiptare, gjatë së cilës u bënë përpjekjet për të krijuar

një sistem arsimor unik me karakter demokratik.

Të gjitha pengesat e vështirësit që dilnin në rrugën e zhvillimit të arsimit

kombëtar u kapërcyen në saje të mbështetjes së fuqishme që shkolla shqipe

gjeti në forcat e shëndosha të shoqërisë shqipatre, në rilindasit shqiptarë dhe

në rininë trime e patriote.

16. Hysni Myzyri :” Shkollat e para kombëtare shqipe”, Instituti i studimeve pedagogjike, Trianë

1973, fq.125

20

IV.1 PROGRAMI MËSIMOR I LËNDËS NË SHKOLLËN E PARË TË

KORÇËS

Në vitin 1928, Liceu u pajis me rregulloren e vet të hollësishme. Që në hyrjen

e parë lexojmë : “Liceu i Korçës ka për qëllim t‟u japë nxënësve një kulturë të

përgjithshme humanistike e reale dhe t‟i bëjë gati për degët e ndryshme të

universitetit”. Mësimet zhvilloheshin në shqip dhe frëngjisht, studimet vazhdonin

nëntë vjetë dhe pranoheshin nxënës që kishin kryer katër klasë fillore. Liceu

ndahej në dy periudha:

E para - përfshinte filloren dy vjeçare,

E dyta - kishte dy faza të parën me katër vjet, të dytën me tre vjet.

Në filloren dy vjeçare klasa e tretë dhe e shtatë zhvilloheshin lëndet

sipas programit mësimor të cilat ishin :

Frëngjisht, Vizatim, Shkrim, Histori, Gjeografi, Gjuhë, Aritmetikë, Vizita në natyrë,

Këshilla morale dhe Punë dore.

Në klasat e periudhës së parë, nga klasa e tretë (ose e gjashtë) deri

nëklasën e tretë (ose e shtatë) ishin këto lëndë:

Frëngjisht, Histori e përgjithshme, Gjeografi, Histori natyre, Matematikë, Vizatim

,Gjeometri, Gjuhë shqipe, Moral e dijeni, Latinisht, Histori e Shqipërisë,

Gjeografia e Shqipërisë, Kontabilitet, Kimi, Fizikë, Higjenë, Muzikë, Gjimnastikë,

Punë dore,Përkthime.

17. Koli Xoxi :”Liceu Kombëtar i Korçës”, Shtëpia botuese Lumo Skëndo, vitin 1997, fq.64

Në klasat e periudhës së dytë lëndë:

Frëngjisht, Histori e përgjithshme, Gjeografi, Matematikë, Latinisht, Greqisht,

Vizatim, Ekonomia politike dhe elementet e legjislaturës, Fizikë, Kimi, Përkthime,

Letërsia shqipe, Latinisht, Greqisht, Vizatim, Vizatim gjeometrik, Historia natyre,

Filozofi, Higjenë, Kosmografi , Përkthime, Zgjedhja nga gjuhët: Anglisht ose

Gjermanisht sipas dëshirës.17

21

VI.2 PROGRAMI MËSIMOR NË SHKOLLËN KOMBËTARE TË PARË SË

KORÇËS NË SHKOLLËN E DJEMEVE

Programi mësimor i shkollës së djemeve me atë të vajzave ishte afërsisht i njëjtë:

në të parin mungonin gjuha angleze dhe punëdoret por u shtuan dy gjuhë të

huaja si turqishtja dhe frëngjishtja.

Të dhënat që i kemi rezulton se në fillim të shekullit XX dhe ndarja lëndëve

sipas klasave dhe mësuesit që i zhvillonin ato në dy shkollat shqipe të Korçës.

Programi i mësimeve të shkollës shqipe të djemve për vitin shkollor 1900 –

1901, ishin këto lënd mësimore :

1. Stërvitore dhe klasa e I-rë, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Mësimi me gojë gjithë tok (ushtrime të folurit),

2) Këndimi shqip,

3) Këngë,

4) Të shkruarë,

5) Të shkruarit e numravet gjer më 1000.

2. Klasa II-të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Këndimi shqip,

2) Mësime me gojë,

3) Histori e Shqipërisë,

4) Greqisht,

5) Numeratorë (aritmetikë),

6) Ushtrime të shkruari.

22

3. Klasa e III-të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Këndimi shqip,

2) Shkronjëtore (gramatika),

3) Dheshkronjë (gjeografi),

4) Histori,

5) Këndimi greqisht,

6) Numeratore (aritmetike),

7) Këngë,

8) Kafshë –shkronjë (e nga ato që ka Dituria).

4. Klasa e IV-të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Këndimi shqip e shkronjëtore (gramatikë),

2) Histori e përgjithshme – Popujt e vjetër,

3) Njeri – tregonjë,

4) Kafshë –shkronjë,

5) Fizikë,

6) Këngë,

7) Piktime (Vizatime),

8) Letër – shkronjë,

9) Përralla,

10) Këndim greqisht,

11) Numeratore,

12) Dhemasje (gjeometria),

13) Frengjisht,

14) Mirë – shkronjë,

15) Dheshkronjë dhe Këndim turqisht.

23

5. Klasa e V –të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Këndim shqip e shkronjëtore,

2) Historia e përgjithshme,

3) Njeri – tregojë,

4) Kafshë – shkronjë,

5) Fizikë,

6) Këngë,

7) Piktime (vizatime),

8) Letër – shkronjë,

9) Këndim frengjisht e shkronjëtore,

10) Dhemasje,

11) Numeratore,

12) Greqisht,

13) Përralla me të shkruarë,

14) Dheshkronjë,

15) Këndim turqisht.

6. Klasa e VI-të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Këndim shqip

2) Shkronjëtore,

3) Dheshkronjë,

4) Këndim frengjisht e shkronjëtore,

5) Këndim greqisht e shkronjëtore,

6) Këndimi turqisht e shkronjëtore,

7) Historia e Maqedonisë,

8) Njeri – tregojnë,

9) Kafshë-shkronjë,

24

10) Oriktologji (mineralogji),

11) Bimë – tregonjë,

12) Mirë – shkronjë,

13) Letër- shkronjë,

14) Fizikë,

15) Dhemasje,

16) Numeratore,

17) Piktime,

18) Këngë,

19) Përralla me të shkruarë.

Duke përjashtuar gjuhën turke e gjithë ngarkesa pedagogjike për të 6 klasët

ndahet midis drejtorit të shkollës Nuçi Naçit dhe mësuesit Thamas Nona.

Lëndët mësimore për vitin shkollor 1900 -1901, ishin të ndara në këtë mënyrë:

Nuçi Naçi

zhvillonte:

Aritmetikë (kl. I-II-III), ushtrime të shkruarit (kl. II), mirë-

shkronjë (kl.III-IV-VI), lexim shqip e gramatikë (kl.IV-V-VI),

Histori e përgjithshme (kl.IV-V), Njeri-tregonjë (kl.IV-V-VI),

Kafshë –shkronjë (kl. IV-V-VI), Fizikë (kl.IV-V-VI), Gjeografia

(kl.IV-V-VI), Historia e Maqedonisë (kl.IV-V-VI), Mineralogji

(kl. VI), Botanikë (kl.VI), Greqisht (kl.II-III), Këngë (kl.III-IV-V-

VI), Piktime (kl.IV-V-VI), Letër – shkronjë (kl.IV-V-VI) dhe

Përralla (kl. IV).

Thanas Nona

zhvillonte:

Ushtrime të folurit (kl.I-II), Leximi shqip (kl.I-II-III), Ushtrime

të shkruarit (kl.I),Histori e Shqipërisë (kl.II), Këngë (kl. II),

Gramatika (kl. III), Gjeografia (kl.III), Histori (kl. III), Kafshë –

shkronjë (kl.III), Aritmetikë (kl.IV-V-VI), Gjeometria (kl.IV-V-VI),

Frengjisht (kl.IV-V-VI), dhe Greqisht (kl. IV-V).18

18. Hysni Myzyri :” Shkollat e para kombëtare shqipe”, Instituti i studimeve pedagogjike, Trianë 1973, fq.211

25

VI.3 PROGRAMI MËSIMOR NË SHKOLLËN KOMBËTARE TË PARË SË

KORÇËS NË SHKOLLËN E VAJZAVE

Në të dy shkollat shqipe të Korçës zhvillohej si lëndë e veçantë edhe mësimi i

fesë. Shkolla e vajzave normalisht vazhdonte 9 vjet, që do të thotë 5 vjet

pregatitore dhe katër klasë të plota me

progarmimin më të ri që ekzistonte.

Në përfundim të shkollës qoftë të djmeve , qoftë

të vajzave, nxënësi pajisej me një dokument

shkollor. Ndonëse me pajisje materiale të

kufizuara dhe me personel pedagogjik të pakët

,shkollat shqipe të Korçës, zbatonin një program

mësimor mjaft të plotë për kohën. Kjo shihet

qartë si në numrin e madh të lëndëve që

përfshihin në planin e tyre mësimore ashtu edhe në numrin e klasave. Në

shkollen e djemeve pregatitja parashkollre ishte përfshirë në programin e klasës

së parë ndërsa në shkollën e vajzave ajo ishte pjesë e veçantë e planit

mësimor dhe zgjaste 1 deri 5 vjet, sipas moshës dhe aftësive të nxënëses.

Programi i mësimeve të shkollës shqipe të vajzave për vitin shkollor 1900 –

1901, ishin këto lënd mësimore :

1. Klasat e pregatitores që zgjasnin sipas moshës dhe

intelegjencës së vajzave 1-5 vjet :

1) Mësim vështrimi,

2) A.B.C. Leximi, shkrim,

3) Aritmetikë

2. Klasa e I-rë, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Leximi – shkrim – të mësuarit përmendësh,

2) Aritmetikë,

3) Gjeografi e Shqipërisë,

4) Greqisht,

5) Anglisht.

3. Klasa e II-të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Lexim – shkrim,

2) Gramatikë shqipe,

26

3) Aritmetikë ,

4) Histori dhe gjeografi e Shqipërisë,

5) Anglisht,

6) Greqisht.

4. Klasa e III-të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Gramatikë shqipe, lexim dhe shkrim,

2) Aritemtikë,

3) Histori dhe gjeografi e përgjithshme,

4) Histori natyre (zoologji),

5) Dituri natyre,

6) Anglisht,

7) Greqisht

5. Klasa e IV-të, kishte këto lënd sipas plan programit:

1) Gramatikë shqipe, lexim dhe shkrim,

2) Aritemtikë,

3) Histori dhe gjeografi e përgjithshme,

4) Historia natyre (botanikë),

5) Dituri natyre (fizilogjia dhe astronomia),

6) Anglisht,

7) Greqisht,

8) Këngë,

9) Gjimnastikë,

10) Punë dore.19

27

Personeli pedagogjik i shkollës së vajzave në vitin shkollor 1900-

1901, jepte këto lëndë:

Sevasti Qiriazi: Histori e gjeografisë, Histori e Shqipërisë, Histori e

përgjithshme, Anglisht, Greqisht dhe Aritmetikë.

Fanka Eftim: Aritmetikë, Gjeografi, Histori natyrore

Polikseni

Dhespoti

(Laurasi):

Mësime demostrimi, Lexim dhe Shkrim.

Thanas Sina: Gramatikë shqipe , Greqisht.

Grigor Cilka: Anglisht dhe Dituri natyre19

Poeti Naim Frashëri, i frymëzuar nga ngjarjet e Korçës, shkroi poezinë kushtuar Mesonjëtores së

parë shqipe të Korçës :

O vëllezër shqiptarë

Gëzohi! që erth kjo ditë,

Kaq’e mirë e kaq’e mbarë

Që sjell gjithë mirësitë,

Lumja ti! moj Korçë’o lule!

Q’i le pas shoqet e tua,

Si trimi në ball’u sule,

Ta paçim për jetë hua

Hapu,hapu errësirë,

Pa jakë tëhu o dritë!

Se arriti koh’ e mirë,

U – gdhi nata u bë ditë

19. Hysni Myzyri :” Shkollat e para kombëtare shqipe”, Instituti i studimeve pedagogjike, Trianë

1973, fq.125

28

IV.4 PËRMBAJTJA MËSIMORE E KURRIKULËS SË SHKOLLËS SË

PARË TË KORÇËS

Përmbajtja mësimore shkencore në Liceun Kombëtar të Korçës, ka qënë ajo e

shek. XVIII në Francë, e cila që andej u shpërnda në tërë Evropën dhe një

shekull më vonë e Ballkan, pra edhe në Shqipëri, ku shërbeu shumë edhe për

përforcimin e ndërgjegjes kombëtare. Pra, në liceun e Korçës mësohej në

fëngjisht, në një frymë krejt të re që pajtohej plotësisht si me forcimin e

mëtejshme të ndërgjegjes kombëtare shqiptare ashtu edhe për t‟iu afruar

mundësisht sa më shpejt, qytetërimit perëndimor.

Përmbajtja mësimore e kurrikulës së mësonjëtores së parë është në kundërshtim

të plotë me atë të bizationo – osmane që ndihej pre kohësh në Shqipëri.

Përmbatja mësimore e shkollës së Korçës përbëhej prej nëntë klasash, dy të

parat ose si i quheshin ndryshe e teta dhe e shtata, quheshin klasët

përgatitore. Klasa e nëntë sipas rreshtimit shqip, merrte emrin klasa e filozofisë.

Pas përfundimit të dy klasave të para, Liceu ndahej në dy degë : klasike dhe

reale. Lëndët që zhvilloheshin në të i kemi dhënë fjetkë. Nuk e teprojmë të

themi se Liceu prej shumicës dërmuese të nxënësve vlerësohej si një burim i

freskët ku ata shuanin etjen për dituri dhe edukim.

Në liceun kombëtar të Korçës, studjonin edhe pak nxënës nga trojet shqiptare

nën pushtimin e huaj në Ballkan, nga Kosova, Dibra e madhe dhe Çamërija,

zakonisht me bursë shteti. Me burës studijonin edhe nxënës në gjendje të

vështirë ekonomike familjare. Bursistët po të mos studjonin dhe ta kalonin

klasën, sepse sundonte bindja se shkolla nuk është krijuar për të ushqyer të

vobegtit, por për të ushqyer mendjen dhe karakterin.

Lëndet që zhvilloheshin në Liceun e shkollës se Korçës ishin :

Historia e përgjithshme, e cila zhvillohej disa vjet , shfaqej pasqyra e zhvillimit

njerëzor që nga kohërat më të lashtat deri në fillimet e shek. XX. Qytetërimi i

lashtë mesdhetar, por edhe ai i vëndeve të Azisë, Indisë dhe Kina paraqitej si

një pasqyrë e zhvillimit ekonomik, politik, shoqëror, kulturor e shkencor, e

marrëdhënieve të ngushta midis popujeve në veçanti. Në historinë e mesjetës,

sidomos me Humanizimin dhe Rilindjen evropiane shfaqej shpresa për një të

ardhme më të mirë, ndërsa me shpërthimin dhe fitoret e revolucioneve të

mëdha si ai anglez, amerikan dhe sidomos ai francez i vitit 1789. Pikërisht në

mësimet e historisë përmendej mendimi gjenial i liuministëve, sipas të cilit

qeveritë m qëndrojnë më gjatë në pushtet vetëm atëherë kur ato pajtohen me

gjeninë e popullit të qeverisur prej tyre.

Shkencat e sakta, krahas lëndëve të tjera, vënd të rëndësishëm zinte dhe

fizika. Tekstet e kësaj lënde ishin krejt të rinj në përshtatje të plotë me

kërkesat e kohës. Në lënden e fizikës jepeshin njohuritë kryesore, të mësuarit me

themel të saj e ngrinte lart respektin për perëndinë zemërgjërë e bamirëse, por

29

edhe neverinë për fanatiznin fetar dhe pasojat e tij. Dënimi i Kopernikut, Galileo

Galileit, Mikel Servetit, Xhordano Brunos i çudiste njerëzit për egërsisë e pafund

e të pashpirt.

Si tekste të lëndëve shoqërore dhe ato të shkencave të sakta shoqëroheshin me

ilustrime. Kursi i fizikës eksperimentale filloi të zhvillohej edhe më mirë edhe

me ardhjen e një labaratori të fizikës të dhuruar nga qeveria franceze. Shkencat

e natyrës shpreheshin realizimet e reja dhe zbatimet e fundit shkencor, mëndjet

e nxënësve çliroheshin nga supersticionet.

Materialet krejt të reja mësimore të dhënat nga profesorët, u përshtatshin

koncepteve pedagogjike të shekullit të Dritave, nxënësit pasuroheshin me të

dhëna konkrete, të cilat ua forcinin zellin dhe kurreshtjen.

Edukatës morale, për të cilën, si edhe për lëndët e tjera, kishte tekste të

posaçme. Dilte e qartë për të gjithë, se morali njerëzor kishte çelur shumë dhe

në këtë mënyrë i kishte penguar njerëzit të arrinin mbretërinë e shpresuar

qiellore mbi tokë.

Vetëm morali i shëndoshë e kethente njeriun dy këmbësh në njeri të vërtetë, jo

më ujk për veten e tij, por mik të vërtetë, i arsyshëm dhe i ndershëm. Kërkesë

kjo, që ndihej kudo, por rrallë e hasur në jetën e përditshme. Megjithatë

nxënësit e kërkonin këtë gur të çmuar, siç bëjnë peshkatarët e perlave.

Matematika vështrohej si shkenca e dorës së parë, si themeli i diturisë, që e

kishte detyruar njeriun të fluturonte sa më lartë për të gjetur të vërtetën, duke

pasuruar nëpërmjet kësaj rruge, të gjiyha lëndët e tjera shkencore.

Algjebra ishte dega më e rëndësishme e matematikës dhe roli i saj për të

zhvilluat mprehtësinë ishte i jashtëzakonishëm. Disa profesorë kishin ardhur në

përfundimin se vetëm matematika mund të quhej shkencë e vërtetë sepse ajo

arrinte të zbulonte fshehtësitë e natyrës. Matematika e kishte zhveshur mëndjen

njerëzore nga metafizika.

Kimia, mund të themi se Lavuazje quhej si njëri nga themeluesit vendimatrë të

saj, ai kishte qënë nxënësi i Kondijakut dhe mbeti i parë i kimisë në botë në

kohen e vet. Teoritë e tij morën dhenë edhe në botën e qytetëruar një tjetër

Lavuazje dhe vrasja e tij gjatë revolucionit të madhë kidhte qënë një mekat i

pariparueshëm.

Gjeografia, vështrohej e lidhur me të gjitha shkencat , më afër me ato të sakta

natyrore se ato shoqërore. Ajo kishte për detyrë që të vendoste me saktësi

pozicionin e pjesëve të veçanta të globit, veçoritç e tyre ekonomike, fizike e

sociologjike.

30

Studioshin të gjitha pjesët e globit tokësor, analizoheshin veçoritë fizike të

popullsisë, veprimtaria e saj e e gjithanshme ekonomike, bujqësore, zejtare,

tregëtare, burimet ekonomike dhe mundësitë e shfrytëzimit më të mirë të tyre.

Në mësimet e gjeografisë jepshin figurat më në zë të gjeografisë fizike,

studiuesit e natyrës, sociologët, arkeologët, ekonomistët, lundërtarët, ekspeditat

ekonomike që kishin dhënë kontributë të veçantë në zbulimet e shumta të

globit tokësor, në nhjohjen shkencore për shfrytëzimin e tij, por edhe për një

bashkim të tij historiko –politik, në një të ardhme sado të largët.

Frëngjishtes, gramatikës e sintaksës së saj, mund të themi se ai u vinte për

detyrë që t‟u mësonte nxënësve si të shpreheshin më mirë, më qartë e më

korekt si me shkrim ashtu dhe me të folur, vjershat e mësuara po këtë synim

kishin.

Letërsi, nga klasicizmi francez, nga Bualo, Rasini, Molieri, Komeji, lexoheshin

bëmat e fatosëve të lashtësisë, mesjetare e të re si Bruti, Sidi, pjesë nga vepra

“Letra persiane” të Monteskjës, vjersha nga Voltei, tregime nga Rusoi si: “Shëtitje

në këmbë”, e cila ngjallte tek nxënësit një dashuri të zjarrtë për natyrën, për

qetësinë shpirtërore që ajo krijonte, për ajrin e pastër që merrej dhe për ujin e

freskët që pinte i rraskapitur nga rruga. Lexoheshin poezi të të Hygoit si :

“Natën e Oqean”,”Luani” ,Ati im,etj.

Zhan Valzhanit në veprën :”Të mejrët”. Sundentët ngazëlleheshin kur lexonin

mendimin e Hygoit për rolin e mësuesit të vërtetë në jetë. Aty theksohej se, çdo

zanat me ëndje e zell i shërben zhvillimin njerëzor eçmon atë përpara për të

rrojtuar më mirë e më qetë, por ai i mësuesit është i veçantë sepse ai bën

njerëz.

Përmbajtja mësimore në liceun e Korçës përtypej prej nxënësve nëpërmejt

përgatitjes sistematike të përditëshme deri sa ajo përfundonte me provimet e

bakaloreas.

Për ta qartësuar atë përmbajtje po japim edhe disa teza provimesh të lëndët e

ndryshme, të cilat para se t‟u dorëzoheshin sudentëve, shqyrtoheshin nga një

komision profesorësh i kryesuar nga drejtori teknik që do të dorëzonte njërën

nga të tri tezat.

1) Naim Frashëri në zemrat dhe në mendjen e djaloshit shqiptar. Po japim

disa syresh.

2) Të të mbajmë për njeri të madh është gjë e bukur, por është shumë më

e bukur të të mbajnë për njeri të ndershëm sepse veprat e mëdha kurrë

ndonjëherë nuk t‟i falin fajet e rënda.

3) Letërsia na tregon se në ç‟kohë ka qenë më e gjallë ndjenja e

kombësisë dhe vetqeverimit.

31

Në provimet e bakaloreas të vitit 1933 kemi këto tema për hartimin e

lëndës së frëngjishtes :

1) Në qoftëse do te merrnit pjesë në betejën e Hemanit, do të ishit ju

partizan i klasikëve apo i romantikëve. Jepni arsyjet e zgjedhjes suaj.

2) Diskutoni këtë mendim të La Bryjerit :” Gjithshka është thënë dhe ne

jemi vonuar”.

3) Studijoni këtë mendim të Renanit:”Njerëzit e vëretetë të progresit janë ata

që kanë për pikënisje një respekt shumë të thellë pët të kalurën”. Tregoni

në masën që ju e quani të mundeshme se ç‟vlerë ka kjo maksime për

vendin tuaj.

4) Korneji shkruan në parathënien e veprës “ Herakliu : Subjekti i një

tragjedie të bukur nuk duhet të jetë i hamendshëm”. Rasini shkruan në

parathënien e vepërs “Berenica”: Vetëm e hamëndëshjma të pret në

tragjedi”. Ç‟kanë dashur të thonë secili nga të dy poetët? Dhe në ç‟masë të

dyja frazat e mbushin njëra -tjetrin.

Kishte edhe tema të tilla : vlerësoni këto fjalë të Zhan- Zhak Rusonit:” Vendi i

kimerave në këtë botë është vetmi i denjë për t‟u arrirë”.

Temat e hartimit të letërsisë shqipe në bakalorean të vitit 1934 ishin :

1) Naimi në mëndjet e në zemrat e nxënësve shqiptarë.

2) Bujku e ushtari. Meritat e njerit e të tjetrit ndaj atdheut.

3) Kam qënë dhe jam fjithnjë i kësaj mëndjeje që një shkrimtar i madh

duhet të jetë para se gjithash një i madh qytetar.

Për vitin 1935 jepen këto dy tema në provimet e letërsisë shqipe:

1) Dini të thoni se ç‟pjesë ka pasë zëri i poetëve dhe përgjithësisht e tërë

gojëdhana e jonë në zgjimin e ndërgjegjes kombëtare?

2) Ndjenja e atdheut dhe e njerëzve në poezinë e Naimit.

Në vitin 1936, po në ptovimin e bakaloreas kemi këto tema në letërsinë

shqipe:

1) Shikoj gjërat e mira dhe i pëlqej, por ndjek të ligat.

2) Këndimi i shkrimtarëve të mëdhenj nuk është vetëm ushqim mendor, por

edhe një ngushëllim në rast fatkeqsie.

32

3) Përpara luftëtarit kombëtar: Ndjenja e mendime.

Ndërsa po në vitin 1936, në provimet e bakaloreas jepshin këto tema për

hartimin në letërsinë franceze:

1) Meqenëse çdo njeri do të vdesë , të fillojmë nga dashuria për të vdekurit.

Të mos e njohësh historinë, do të thotë të mbetësh fëmijë për gjithnjë.

2) Me rastin e 100 vjetorit të “Sidit” komentoni këtë gjykim të Sen Bëvit

:”Sidi është fillimi i një njeriu, rifillimi i një poezie, agimi i një shekullit

të madh”.

3) Njëzet herë kthehuni produktit të punës suaj. Pastrojeni pa ndërprerë dhe

ripastrojeni, ka thënë Bualo. Lamartini përkundrazi, “Të krijosh, është e

bukur, por të korrigjosh, të ndryshosh, të prishësh është varfëri e cekët,

është punë prej ustai dhe jo prej artisti”. Cili nga të dy ju duket se ka

arsye? Cilët janë përfitimet dhe pengesat e të dy metodave? A nuk u

përshtaten ato dy temperamenteve të kundërt ?

Në provimet e historisë së Shqipërisë, gjithnjë të bakaloreas në vitin 1937,

jepeshin këto tema:

1) Çfarë pasojash bamirësie ka me pas në jetën tonë shoqërore të zbuluarit

e gruas (heqjes së perçes). Mendime e ndjenja.

2) Studimi i historisë së Skënderbeut e rrit shpirtin e djaloshit shqiptar me

vetija të larta e të bukura. A nuk jeni edhe ju në një mëndje?

3) Njeriu lind për punë. Lumturinë e gjen duke ushtruar fuqinë e veta kah

puna. Çdo punë, qoftë e krahut, qoftë e mëndjes, është e shënjtë, i fal

shpirtit të njeriut gëzim e paqe. E bekuar qoftë punë për shkollën.

Në provimet të gjuhës shqipe për bakalorean e vitit 1938, jepeshin këto

teza:

1. Nëqoftëse historia quhet “magistra vitae”, çfarë mësimi mund të nxjerrim

nga studimi i historisë sonë.

2. Shiko gjithmonë fundin e punës se ky shikim ka për t‟a ndalë vrapim në

paç lëshue kah udha e ligë.

3. Gaberri (i padituri) që shtiret i mësuar bahet loja e botës e të mërzit

shpirtin.

Në provimet e fizikës të vitit 1933, dega matematikë, kemi këto tema:

1. Masa e intensitetit dhe e peshës. Variacionet deg.

2. Ekuivalenti kalorik i kalorisë. Parimi i Zhëlit (Jeule).

33

3. Rendimenti i një makine termike. Parimi i teoremës së Karnos.

Temat në shkencat e natyrës , për bokalorean në vitin 1935:

1. Celula e kafshëve,

2. Struktura, përbërja kimike. Rritja e kockave.

3. Imuniteti i vaksinave, seroterapia.

Tema në provimin e fizikës në vitin 1935, për bakalorean:

1. Diagrami i një makine termike të Uatit.

2. Rendimenti i një makine termike. Pramimi dhe teorema e Karnos.

3. Izoterma e një gazi. Pika kritike.

Temat e provimit në shkencat e natyrës në vitin 1935, kemi këto tema:

1. Fenoment kimike të tretjes.

2. Frymëmarrja e bimëve.

3. Hipoteza transformiste mbi evolucionin e llojeve.

Tema e matematikës, po në atë vit dhe po në bakalorea, kemi këto tema:

1) Interseksioni i një hiperbole dhe një të djathtëze.

2) Ekuacioni i hiperbolës në raport me boshtet.

3) Përcaktimi i hiperbolës nëpërmjet një vatre dhe të një drejtimi.

Tema e provimit të fizikës për vititn 1935, po në bakalorea:

1. Rendimenti i një makine termike.

2. Cilësitë fizilogjike të zërit.

3. Transformatori.

Temat e bakaloreas për të dy klasat matematikë e filozofi , në vitin 1937,

ishin këto tema:

1. Nëqoftëse shkenca s‟ka atdhe, dijetari e ka një. Tregoni se përveç të

vërtetave matematike ka realitete që njeriu duhet t‟i marrë parasysh. Jeta

do të ishte e zbehtë dhe jo e plotë pa gëzimet dhe dritat që burojnë nga

zemra, ajo nuk do të ishte e mundur sepse nuk do t‟u përshtatej

zakoneve dhe traditave të mjedisit. Ajo do të ishte e kotë nëqoftëse ajo

34

nuk do të kishin përpara saj një ideal moral, fetar, patriotik dhe

njerëzor.

2. Cila është ideja juaj për lumturinë njerëzore? Nëqoftëse matematika nuk e

shteron botën reale ajo e bën këtë të njohëshme dhe të dobishme.

3. Ç‟dini për rolin e hipotezës dhe të intuitës në arsyetimin dhe në

njohjen ?20

Nga këto tema , del fare qartë se përmbajtja mësimore dhe përvetësimi i saj, në

liceun e Korçës, pavarësisht se ai punonte e bazuar në programet dhe planet

mësimore franceze dhe në gjuhën frëngjishte, kishte karakter iluminist shkencor,

kombëtar shqiptar, përparimtar i bazuar në një moral të lartë njerëzor. Qëllimi

themelor i asaj përmbajtjeje ishte shndërrimi i nxënësit në një njeri e qytetar

të vërtetë, të cilin e kishin kërkuar personalitetet më të larta të botës iluministe

freanceze dhe asaj të qytetëruar të kohës së atëhershme.

Përmbajtja mësimore e shkencore nga ana e nxënësve, sipas materialeve të

arkivit qendor shetëror të vendit tonë, del se vetëm një pakicë krejt të vogël e

përfundonte shkollën me vlerësimin “shumë mirë” dhe “mirë”, shumica dërmuese

merrnin notën “mjaftueshëm” dhe “kalueshëm”. Kjo dukuri shpejgohet kryesisht me

faktin e njohur se nxënësit hynin në lice pas përfundimit të shkollës fillore në

Shqipëri. Kjo ishte shumë e dobët në krahasim me atë franceze me tradita të

vjetra, pra edhe me mësues shumë më të përgatitur, ndërsa kërkesat ishin të

njëllojta me ato të Francës edhe për shkak të ekuivalencës.

20. Koli Xoxi :”Liceu Kombëtar i Korçës”, Shtëpia botuese Lumo Skëndo, vitin 1997, fq.94

35

IV.5 VLERËSIMI I NXËNËSVE NË MËSONJETOREN E KORÇËS

Realizimi i programit mësimor, jetësor për shkollën e parë të Korçës ishte i

lidhur ngushtë, si kudo, me përgatitjen e ndërgjegjshme të mësuesit apo

profesorit. Detyra themelore e tij ishte që ta pajiste nxënësin me njohuritë

themelore të të gjitha lëndëve mësimore, t‟i zbulonte nxënësit të ri bërthamën

shkencore në të gjitha fushat, matematikë, biologjike, letërsi, histori, gjeografi etj.

Në shkollën e Korçës, ishte një shkollë vërtetë serioze, drejtoria e liceut u rrinte

mbi kokë profesorëve në kryerjen e detyrës së përditshme mësimore, vlerësimi i

nxënësve ishte rigoroz në kuptimin e drejtë, në vlerësimet nuk bëheshin dallime

midis bijve të pasanikëve dhe atyre të të varfërve, të pushtetarëve dhe

qytetarëve të zakonshëm, ato ishin korrekte dhe të rrepta , të bazuara vetëm në

meritat nga një juri (rasti i bakaloreas) e përzgjedhur, e kryesuar, siç është vënë

në dukje nga drejtori teknik tepër serioz i shkollës. Përbërja e jurisë miratohej

me shkrim nga Ministria e Arsimit, e nënshkruar nga vetë ministri. Jurija

tregohej serioze, por edhe dashamirëse dhe e çiltër. Domosdo , ajo gëzohej kur

shikonte se puna e saj nuk kishte shkuar kot pas një lodhje e raskapitje disa

vjeçare.

Vlerësimi i nxënësve ishte në metoden tradicionale, pyetje gojarisht dhe përcjellja

e nxënësit gjatë procesit mësimor. Notimi i notës ishte në dy sisteme :

a) Sistemi frëng,

b) Sistemi shqip.

NOTIMI I NXËNËSVE NË SHKOLLËN E KORÇËS

PËRPARIM SISTEMI FRENG SISTEMI SHQIP SJELLJA

Shumë mirë 10 1 Shembullore

Mirë 9 2 E urtë

Mjaft mirë 8.7 3 Mjaft e urtë

Kaluëshem 6.5 4 E papëlqyshme

Dobët 4.3 5 E keqe 21

Shumë dobët 2.1 6

21. Koli Xoxi :”Liceu Kombëtar i Korçës”, Shtëpia botuese Lumo Skëndo, vitin 1997, fq.176

36

Disa çertifikata për kryerjen e klasave në shkollën e parë të korçës për nxësësit

si në vazhdim:

LYCEU KOMBËTAR

Në Korçë

Korçë, 31/3/1937

Zotni:

Monsiem,

Kemi nderin t‟ju njoftojmë notat e fituara prej nxënësit:

Egrem Shijarn,

të klasës së 6-të të këtij Lycen më të 2 tremuajsh të vitit shkollor

1936/ 1937.

Ju lutem pranoni , Zotni nderimet tona.22

Zv. Drejtori Administrativ Drejtori Teknik

22.

Koli Xoxi :”Liceu Kombëtar i Korçës”, Shtëpia botuese Lumo Skëndo, vitin 1997, fq.179

37

LËNDET QË

MËSOHEN

NOTAT E MESMJA E

PËRGJITHS

HME E

VITIT

TREMUJORI

Kujdesje Detyra

me

shkrim

Pyetje Vletia e

lartinvet

Shkallat Nr.

Nxënësve

Shqip 8 9 71/2

8 35

Fëngjisht 9 7 8 61/2

10

Latinisht 9 9 71/2

2 38

Greqishtja e

Vjetër

Filozofia me

Moral

6 9 1 35

Matematikë 8 7 7 6

Fizikë

Qimi

Shkenca

Natyrore

9 8

Histori 9 8 81/2

2

Gjeografi 9 9 81/2

2

Ricitation 9

Shkrim

Vizatim 6 4

Gjimnastikë 6 8

Muzikë 8 8 4

Sjellja 10

38

LYCEU KOMBËTAR

Në Korçë

Korçë, 30/6/1937

Zotni:

Monsiem,

Kemi nderin t‟ju njoftojmë notat e fituara prej nxënësit:

Syeljman Riza,

të klasës së 4-të të këtij Lycen më të 3 tremuajsh të vitit shkollor

1936/ 1937.

Ju lutem pranoni , Zotni nderimet tona.

Zv. Drejtori Administrativ Drejtori Teknik

39

LËNDET QË

MËSOHEN

NOTAT E MESMJA E

PËRGJITHS

HME E

VITIT

TREMUJORI

Sjellja Kujdesje Detyra

me

shkrim

Pyetje Vletia e

lartinvet

Shkallat Nr.

Nxënësve

Shqip 20 15 17 19 16 2e

30 18

Fëngjisht 18 18 16 18 16 1e 31 17

Latinisht

Filozofia me

Morale

16 16 18 18 1e

30 17

Matematikë 18 18 16 16 20 1e

25 16

Fizikë 20 15 15 15 1e

19 15

Qimi 191/2

1e

26

Shkenca

Natyrore

19

Histori 20 20 19 20 1e

29 19

Gjeografi 19 1e

29 18

Gjuhë te

Gjalla

19 18 19 16 19 1e

8 16

Ricitation 17 1e

10

Kontabilitet 20 17 17 151/2

1e

21

Vizatim 14 21

Gjimnastikë

Muzikë

Sjellja 20

40

Vlerësimi i notës Vlerësimi i notës

20 Fare e mirë 9-8-7 E pakët

19-18-17 Shumë mirë 6-5 Shumë e pakët

16-15 Mirë 4-3 E keqe

14-13 Si e mirë 2-1 Shumë e keqe

12-11-10 E shikueshme 0 Nulla 23

Të nesërmen e asaj dite të shënuar, kur u çel shkolla e

parë shqipe në Korçë, Th.Marko iu drejtoi një letër bashkatdhetarëve në Bukuresht. Ndër të tjera, ai u

shkruante: "Dëshira jonë u mbarua: shkolla shqipe u hap, druri që vumë në dhetë këtu e dy vjet, sot lulëzoi e dha pemë të ëmbla".

Prindërit kënaqeshin, kur dëgjonin fëmijët e tyre që këndonin vargjet aq domethënëse në gjuhën shqipe: "Vëllezër shqiptarë,/ lidhuni me dashuri;/ erdhi koh' e mësimit,/ të fitojmë dituri!"

Por mësimi i shqipes dhe shkrimi i saj nuk u ndërprenë

asnjëherë, siç pohonte Sami Frashëri ynë : "Shkollat nuk u shtuan e të vinin mbarë si duheshe, po shkronjat shqip u përhapën nëpër gjithë anët e Shqipërisë.

Shqiptari është mësuar të nxërë shkronja edhe pa shkollë".

Sot, bota shqiptare, në saje të këmbëngulësisë së vet, ka me qindra e mijëra

nxënës, studentë, profesor, magjistra, doktor, akademik e kandidat shkencash

në lëmi të ndryshme, ushtarak, pra një armatë milionëshe intelektualësh...

Nuk ka fuqi në botë më që mund ta mbys zërin e shqiptarit, këtë tanimë e ka

kuptuar e tërë bota.

23.

Koli Xoxi :”Liceu Kombëtar i Korçës”, Shtëpia botuese Lumo Skëndo, vitin 1997, fq.179

41

V. LICEUN E KORÇËS

Korçës, më 25 mars 1917. Në Korçë ishte themeluar shoqëria “PËRPARIMI” që do të

përhapte ndjenjat kombëtare të vëllazërisë dhe të përparimit kombëtarë. Më 25 tetor të

vitit 1917 në Korçë, u hap liceu kombëtarë me drejtor francezin Vital Gerson, i cili

kishte ardhur nga misioni laik i Selanikut dhe më vonë me të punoi edhe oficeri

francez Recoing, mbi bazën vullnetare, po kështu me ta punonin dhe shqiptarët

Mihail Ballkameni, Vasil Qirko, Dhimitër Gjeorgjani dhe një vit më vonë punuan

Kostandin Xega, Nikuca Ballaci, Sejfulla Ibrahimi dhe Dhosi Haviari. Në vitin e

parë mësimor u regjistruan 36 nxënës nga të cilën morën mature vetëm 9 studentë.

Duke filluar nga viti 1921 arrijnë ne Korçë shumë profesor francez që drejtuan këtë

lice, si :Monboyran, Victor Coutant, Oddes Joles, Bailly Conte, Leon Perreti,

Xavier De Courville , të cilët punuan me pasion dhe profesionalizëm pedagogjik dhe

së bashku me profesorët shqiptarë dhanë një ndihmesë të admirueshme në

konsolidimin e arsimit në vendin tonë.Në vitin 1920 vjen në Korçë çifti Joinon,

profesori Rolandin për kimi dhe profesori Eglise për muzikë, po kështu në

periudha të ndryshme deri në vitin 1938, erdhën dhe professor të tjerë francez si: G.

Limpour, M. Journe, Oddes, A. Marford, Andrea Bregeault, Jean Bigou, Pierre

Saint-Genes, Fracois De Laur, M. Maraval, Celestine Daniele, Cavalier, Paul Boy

si dhe mësuesit e fillores Rene Granier e Lucien Cavler. Krahas këtyre

personaliteteve të botës pedagogjike franceze kanë punuar dhe personeli pedagogjik

shqiptarë si: Mihal Sherko, Simon Shuteriqi, Gjergj Gjeçoja, Haki Mborja, Llambi

Germenji, Aleko Tashko, Petraq Pepo, Ligor Serafin, Nonda Bulka, Kostandin

Xega, Perikli Mborja, Loni Kristo(jepte gjuhën angleze), Angjelin Kromiqi (jepte

gjuhën gjermane), Hilmi Dako, Alush Saraci, Selman Riza, Aldo Çoba, Vangjush

Mio dhe shumë e shumë të tjerë. Veprimtaria arsimore pedagogjike dhe edukative e

liceut të Korçës ishte e admirueshme, ai edukoi me frymën e lirive të njeriut, të

barazisë njerëzore, qindra studentë që studiuan në këtë shkollë elitare. 24 Struktura e

programit mësimor të liceut të Korçës, ishte bërë e tillë që nxënësit të merrnin një

kulturë sa më të plotë në mënyrë që të ishin në gjendje të përballonin kërkesat e

universiteteve prestigjioze europiane. Mësimet zhvilloheshin në shqip dhe frëngjisht

dhe vazhdonin për 9 vjet, pranoheshin nxënës që kishin kryer 4 klasë fillore. Në

drejtimin e liceut ishte një drejtori me dy drejtorë, njëri për pjesën administrative dhe

tjetri për anën mësimore.Liceu ndahej në dy periudha: e para përshinte filloren 2-

vjeçare, e dyta kishte dy faza, të parën me katër vjet dhe të dytën me tre vjet, tërësisht

me nëntë vjet. Nxënësi që fillonte duhet që të mos kishte kaluar moshën 15 vjeç, ato

ndaheshin me pagesë, me gjysmë burse dhe me bursë të plotë. Procesi mësimor

fillonte më 1 tetor dhe pagesat e profesorëve francez ishin dyfishin e atyre shqiptarë 30

napolona, këtyre u paguhej qiraja e shtëpisë dhe shpenzimet për udhëtim në

vendlindjen e tyre një herë në dy vjet.

24. Gazeta mësuesi, 17 Tetor 2007, faqe 14

42

R E Z U M E

Duke u mbështetur në literature nga fusha : Historia e Arsimit dhe

Mendimit Pedagogjik Shqiptar, Shkolla e Pare Kombëtare Shqipe, Historia e Arsimit Shqiptar, Fjalor Pedagogjik, Mësonjëtoria e Pare Laike Shqipe,

Alfabeti I Gjuhës Shqipe dhe Kongresi I Manastirit. Vetitë karakteristike të evalumit të shkollës së parë shqipe të Korçës , janë

të rëndësisë esenciale për arsimin, edukimin dhe prospertitetin e popullit shqiptarë. Konkluzat dhe misioni i këtij punimi kërkimore – shkencorë

pasqyron qelulen e parë të arsimimit të popullit shqiptarë në trojet e veta pas një periudhe të gjatë e të errët, që i kishin vënë pushtusit më të ndryshëm kombit shqiparë.

Forma dhe përmbatja e hapjes së shkollës – mësonjëtorës laike të Korçës paraqet diellin që rrezaton për zënjen e diturisë dhe arsimimit në gjuhën amtare shqipe dhe ishte shëmbulltyrë dhe udhërrefyes për hapjen

e shkollave të tjera në trojet shqiptare siç ishin : në Elbasan, në Dibër, në Krujë, në Berat, në Gjirokastër, në Pogradec, në Vlorë, në Prizren , etj.

Vetitë karakteristike të evaluimit të shkollës së parë të Korçës, ndikuan që dijetaret më të arismuar shqiptar të asaj kohe të mblidhen rreth kësaj

mësonjëtore për të përhapur diturin dhe arsimimin në gjuhën amtare duke avancuar vetëdisimin e popullitë shqiptar duke mbartur dituri nga

vendet e ndryshme të avancuar në shkollim të kohës prej nga edhe vinin (nga shkollat Turko-Osmane, Greke,Franceze,Austro – Hugareze,Italiane, etj).

Në fund të shek. XIX ishte agimi për shumë kombe që ishin nën sundimin Osman dhe Austro – Hungarezë, andaj edhe Rilindësit Shqipatrë e kuptuan momentin ekzistencial të një rrugëtimi të mbushur me

përpjekje edhe të gjakosura , nga armiqet e shkollës shqipe , që në çdo mënyrë e pengonin përhapjen e shkrimit shqip e sidomos fanatizmi fetar

dhe hegjemonizmat e kultivuar prej shkekujsh, sikundër edhe më fort nga kundërshtimet e turkomanëve, e të grekomanëve ndërsa patriot shqiparë të shquar , realizuan objektivin për hapjen e Mësonjëtores Shqipe , ku

do të mësohej, këndohej dhe lëxohej vetëm shqip.

Rrugëtimi dhe evaluimi për abetarën janë të gjata dhe zgjedhja e metodave të lexim-shkrimit të shqipës, kërkonte kohë, përkushtim, profesionalizëm, në psiko – pedagogji dhe lingustikë dhe njohje të parimeve ku janë mbështetur autorët e abetareve nga më të mëdhenjët, si: Naum Veqilharxhi, Konstandin Kristoforidhi, Jani Vreto,Sami Frashëri, L .Gurakuqi, D.Borici, A.Ulqinaku, A.Xhuvani , etj.

Duke konsideruar se ky punim ka paraqitur një rreze drite, për të

ndriçuar fuqinë e madhe që ka mësonjëtorja e parë shqipe e Korçës, do isha e lumtur poqëse i kam arritur sado pak këtij qëllimi.

43

Shkollimi dhe arsimimi kanë forcën më të madhe se atomi, andaj udhërrefyes për mua kanë qenë thëniet dy dijetareve si më poshtë:

Sipas filozofit Graf I cili thotë, citoj : (“Arsimimi është bimë e

tmerrshme, që s’nxjerr gjethe e s’lulëzon, nëse nuk e ujisim me lot dhe gjak”). Sipas pedagogut Evdin Zhak të cilin e citon një kler françezo-

shqiptar të qujatur Leonardo, i cili lidhur me thelbin e këtyre shkollave, pohon : (“ Ne jemi më shumë misionarë të qytetrimit se sa të fesë”).

44

LITERATURA

1. Prof. Dr.sc. Nijazi Zylfiu :“Mendimet pedagogjike dhe humaniste të

Naim Frashërit”, Prishtinë

2. Dr. Xheladin Murati :”Naim Frashëri”, Shkup, 1993 3. Prof.Dr.sc.Hajrullah Koliqi : Historia e Arsimit dhe e Mendimit

Pedagogjik Shqiptar. Prishtinë, 2002

4. Prof.Dr.sc.Hajrullah Koliqi : Mësonjëtorja e parë laike shqipe.

5. Dr.sc. Hysni Myzyri: Shkollat e para kombëtare shqipe.,Tiranë, 1973

6. Emin Selenica:”Korça në faqet e Historisë”, Tiranë,1982

7. Dr.Shefik Osmani: Fjalor i Pedagogjisë, Tiranë 1983.

8. Dr.Musa kraja: Mësuesit për kombin shqiptar, Tiranë,1993

9. Dr.xhon Kuanrud : Besë,shpresë dhe dashuri (Jeta e Gjerasim Qiriazit),

Tiranë, 1998.

10. Alfabeti i gjuhës shqipe dhe Kongresi i Manastirit. 11. Gazeta mësuesi.

Lietarura shtesë nga Interneti :

12. http://www.shqip.dk/modules.php?name=News&file 13. http://korcajone.net/lajmet-e-fundit-/mesonjetorja-e-pare-aty- 14. http://www.shqiperia.com

15. http://www.galeriashqiptare.net/displayimage-23230.html 16. http://www.forumivirtual.com-mesonjetorja-e-pare-aty-ku-nisi-te-

mesohej-shqipja.html

17. http://www.gazeta55.net/index.php?kat=opinion&artikulli=2154 18. http://albaone.top-board.com/historia-shqipetare-f34/historia-e-

korces-t141.htm 19. http://buzuku.info/Arkivi/Buzuku%2020/Kulture.htm 20. http://www.forumishqiptar.com/archive/index.php/t-27058.html

21. http://forum.qerkinaj.com/index.php?topic=1920.0 22. http://lajme.shqiperia.com/html/media/artikull/iden/131577/tit

ulli/Alfabeti-udhetim-mes-shekujve