PRIRODNI I ATRAKTIVNI FAKTORI IVANJICE

Profesorka: Učenica:

Ankica Vučetić Tamara Mijatović

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

POLOŽAJ

Ivanjica. Prelepa varošica u jugozapadnoj Srbiji. Leži na obalama reke Moravice, začetnice naše najveće reke, Zapadne a potom Velike Morave. Smeštena je u živopisnoj kotlini okružena planinskim vencima Golije, Javora, Mučnja, Čemerna i Radočela. Stanište čestitih, toplih i gostoprimljivih domaćina, oaza mira, čistog vazduha i ekološki zdrave sredine.

Opština Ivanjica se nalazi u delu Srbije poznatom kao Starovlaško-Raška visija. Administrativni je, privredni,

prosvetno-kulturni i zdravstveni centar i sedište opštine. Opština obuhvata teritoriju ranijeg sreza Moravičkog, čije je sedište bila Ivanjica.

Moravički srez administrativno je formiran kad i svi drugi srezovi u Kneževini Srbiji, posle ukidanja nahija i novog ustrojstva vlasti, a ukinut je 1964. godine kada su u Srbiji stvoreni regioni i opštine.

Opština Ivanjica bila je u Užičkom regionu sve do nove administrativne organizacije 1992. godine kada su stvoreni okruzi. U novoj administrativnoj organizaciji, opština Ivanjica nalazi se u sastavu Moravičkog okruga sa opštinama Lučani, Čačak i Gornji Milanovac, sa sedištem u Čačku. Tako se, posle perioda duže administrativne vezanosti za Užice, Ivanjica našla sa opštinama sa kojima u geografskom, saobraćajnom i privrednom pogledu čini prirodnu celinu.

Opština Ivanjica graniči se sa istoka opštinama Raškog okruga: Kraljevom, Raškom i Novim Pazarom, sa zapada opštinama Zlatiborskog okruga: Ariljem, Novom Varoši i Sjenicom, a sa severa opštinom Lučani iz Moravičkog okruga. Sa površinom od  1.090 km2, spada medju teritorijalno najveće opštine u Srbiji i zauzima šesto mesto.

Ivanjica je stekla status varoši 16. juna 1866. godine, Ukazom Kneza Mihaila Obrenovića, medju prvima u regionu.

2

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Ivanjica koristi amblem kružnog oblika, koji se sastoji iz petnaest "latica" postavljenih oko diska na kome su ime opštine, beli disk koji predstavlja jedinu satelitsku stanicu u Srbiji, u selu Prilike. Stilizovani most predstavlja jednolučni kameni most preko reke Moravice, jedan od vizuelnih simbola grada. U dnu diska su geometrijski oblici koji predstavljaju izvore mineralne vode i stilizovan list javora. Ivanjica nema zastavu ni grb.

Ivanjica se nalazi izmedju 43° 34' 49" Severne geografske širine i 20° 13' 52" Istočne geografske dužine.

RELJEF

Geološka gradja prostora Moravičkog kraja je veoma raznovrsna. Na tako malom prostoru zastupljene su stene od starijeg paleozoika pa do halocena. Najveće rasprostranjenje ima paleozojska, a potom trijanska grupa. Paleozoik- paleozojsku grupu stena sačinjavaju karbonske i permske tvorevine. Ova grupa stena je ogromne debljine i dostiže najveću debljinu na Goliji u odnosu na sve druge stene.

U donjem delu karbonske serije preovladjuju i gotovo jedino se javljaju filiti iargilosisti. U gornjem delu ove stene su retke, a njihovo mesto zauzimaju peščari raznog sastava, obično vrlo liskunoviti, sive boje. Trijas, zauzima prostrani zapadni deo sliva, zapadno od linije Mučanj – Malič.Od svih trijanskih tvorevina najzastupljeniji je u gornjem toku Lučke reke dijabas, rožnjačke formacije. Ta je formacija predstavljena kvarcnim peščarima crvene i sive boje, serijom glinovitih peščara i

3

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

peskovitih glinaca finog zrna i crvene boje.

Pored paleozojskog i trijaskog pojasa,  pruža se u severoistočnom delu sliva Golijske reke pojas krečnjačke grede. To su ovde samo obodni delovi znatno prostranijeg kretacijskog predela koji se iz susednih slivova uvlači u ovu oblast.

Eruptivne stene su relativno česte i predstavljene su posebno dacitima injihovim tufovima. Daciti probijaju karbonske i permske tvorevine. Tako naJankovom kamenu, Prijekom brdu i Trubi, probijaju permski peščari i konglomerati. Na njihovom dodiru sa paleozojikom, zapažene su pojave kontaktnog metamorfizma.

Vrtače su stalni pratilac kraških terena sliva Moravice, samo su na raznim krečnjačkim partijama različite čestine, oblika i položaja. Predeo Lise se sastoji od gornjokretacijskih krečnjaka sa tankim pokrivačem laporca i peščara flisnog habitusa.Deo krečnjačke table Mučnja je izmedju njegovog najvišeg vrha 1.534 m i kote 1.424 metra, toliko izražen vrtačama da daje utisak divljeg predela.

Jedna od interesantnosti reljefa je i Hadži Prodanova pećina. Ona se nalazi u gornjem delu Rašćanske reke. Usečena je u trijanske krečnjake koji su ispresecani dijaklazama. Njene glavne karakteristike su veliki salivi od bigra, debeli i kratki stalagniti i mnogi preseci.

Nadmorska visina pojedinih mesta u Moravičkom kraju:

- Bele Vode, Golija - 1.390 m - Bozac (tv relej) - 1.281 m - Bratljevo - 1.060 m - Grob Boška Jugovića - 780 m - Golija, Jankov kamen - 1.833 m - Devići - 740 m - Ivanjica - 468 m - Javor, Vasilijin vrh - 1.519 m - Katići - 1 020 m - Klekovica, spomen česma - 1.140 m - Kušići - 909 m - Osonica - 600 m- Maće - 900 m - Medjurečje - 536 m - Mučanj, Jerinin grad - 1.534 m - Prilički Kiseljak - 490 m - Prilike - 439 m - Ravana - 520 m - Rimski most, Kumanica - 632 m - Tičar jezero, Golija - 1.340 m - Crvena gora - 990 m

4

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Planine su dominantan oblik reljefa u ovom kraju, a vremenom nastanka, geološkim sastavom i pravcem pružanja, pripadaju dinarskom tipu planina. Bogate su šumama, proplancima, pašnjacima, hladnim izvorima, bistrim rečicama i čistim vazduhom, divljim voćem, raznom divljači i šumskim plodovima. Pogodne su za izlete, lovni, zdravstveni, zimski i seoski turizam. Zastupljene su, kako četinarske, tako i lišćarske vrste drveća u čistim i mešovitim postojbinama sa veoma bogatim fondom vrsta drveća. Od četinara se javljaju: smrča, jela, beli i crni bor, duglazija, ariš i druge, a od lišćara: bukva, cer , grab, kitnjak, breza, jasika kao i plemeniti lišćari: javor, jasen, brest, divlja trešnja i dr.

Na teritoriji opštine Ivanjica se nalazi Park prirode "Golija" i Rezervat biosfere „Golija - Studenica" (UNESCO), koji su Uredbom Vlade Republike Srbije proglašeni kao zaštićena prirodna dobra od izuzetne vrednosti.

Šume ovoga kraja su bogate i fitocenozama koje se mogu koristiti za sakupljanje lekovitog bilja, a obiluju i šumskim plodovima kao što su: borovnica, jagoda, kupina, malina i sl. Zastupljen je i veliki

broj jestivog bilja, bogate su krupnom i sitnom divljači, što otvara mogućnost za lovni turizam.

PLANINE

Planine su dominantan oblik reljefa u ovom kraju, a vremenom nastanka, geološkim sastavom i pravcem pružanja pripadaju dinarskom tipu planina. Bogate su šumama, proplancima, pašnjacima, hladnim izvorima, bistrim rečicama i čistim vazduhom, divljim voćem, raznom divljači i šumskim plodovima. Pogodne su za izlete, lovni, zdravstveni, zimski i seoski turizam. Zastupljene su, kako četinarske, tako i lišćarske vrste drveća u čistim

i mešovitim postojbinama sa veoma bogatim fondom vrsta drveća. Od četinara se javljaju: smrča, jela, beli i crni bor, duglazija, ariš i dr., a od lišćara: bukva, cer, grab, kitnjak, breza, jasika kao i plemeniti lišćari: javor, jasen, brest, divlja trešnja i dr.

Na teritoriji opštine Ivanjica se nalazi Park prirode "Golija" i Rezervat biosfere "Golija - Studenica" (UNESCO), koji su Uredbom Vlade Republike Srbije proglašeni kao zaštićena prirodna dobra od izuzetne vrednosti.

Šume ovoga kraja su bogate u fitocenozama koje se mogu koristiti za sakupljanje lekovitog bilja, a obiluju i šumskim plodovima kao što su: borovnica, jagoda, kupina, malina i sl. Zastupljen je i veliki broj jestivog bilja, bogate su i sa krupnom i sitnom divljači, što otvara mogućnost za lovni turizam.

GOLIJA, čiji je najviši vrh Jankov kamen na 1833 metra, je jedna od najlepših i šumom najbogatijih planina u Srbiji. Od strane UNESCO-a je proglašena Rezervatom biosfre, a odlukom Vlade Republike Srbije, Parkom Prirode. Planina je bogata četinarskim šumama, izvorima, rečicama punim ribe, divljači, šumskim i lekovitim biljem i ima

5

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

izvanredne terene za smučanje. Na Goliji izviru Moravica i Studenica, koje su izuzetno bogate ribom.

JAVOR obuhvata prostor izmedju reka Tisovice, Uvca,     Brnjice i Nošnice. Nošnica je prirodna granica između Javora i Golije, a najviši vrh je Vasilin vrh od 1520 metara. Bogat je pašnjacima i čistim izvorima i u pravom smislu je istorijska planina, jer su na njoj vodjeni ratovi: 1804, 1876/1878. i 1912. godine. Sve do Balkanskog rata 1912 godine, ovde je bila srpsko - turska granica.Krečnjački sastav uslovio je u ovom kraju stvaranje podzemnih morfoloških oblika, odnosno

pećina.

MUČANJ se svojim obroncima uzdiže iznad Presječke reke, Velikog Rzava i Grabovice. Najviši vrh je Jerinin grad na 1534 metra, krenjačkog je sastava, a na visoravnima postoje vrtače dubine od 10 do 15 metara i širine 33 do 50 metara. Jedan deo je pod šumom, ali je najveći deo bezvodan, kraški predeo.

ČEMERNICA se prostire između Mučnja, Javora i Tisovice, Presječke reke i Uvca. To je krečnjačka visoravan sa najvišim vrhom Belom stenom od 1482 metra.

KUKUTNICA, ima najviši vrh od 1382 mnv. Pripada atarima ivanjičkog i ariljskog sela Šarenik, odnosno Bjeluša. Kukutnica je veoma bogata

vodom, zabeleženo je 365 izvora koji se ulivaju u Mali Rzav i Panjicu. Na ovoj planini se odigrao čuveni i opevani boj, 24. maja 1809. godine, u kome je Miloš Obrenović sa ustanicima i narodom ovoga kraja na vrlo lukav način uspeo da zaustavi prodor

6

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Turaka pod vodjstvom Sulejman Paše Skopljaka. Glavna borba je vodjena od Crkvišta na Vodicama, pa vencem Kukutnice do Rzava.

ČEMERNO se pruža od zapada ka istoku u dužini od oko 21 km. Najviši vrh je Smrdljuč na visini od 1579 metara. Zatim slede Goleš, Gvozdac i drugi. Sa juga je planina Čemerno ograničena dolinom reke Studenice i planinom Golija, a sa severa dolinama reka Dubočica i Borošnica. Pod vrhovima ove planine nalaze se mnogi izvori od kojih su najpoznatiji Kadina voda i Zmajevac. Pored šumskog prostranstva Čemerno je poznato i po velikoj površini na kojoj raste borovnica.Tokom Drugog svetskog rata, ovde su vodjene žestoke borbe protiv nemačkih jedinica, o čemu svedoči veliki broj i danas vidljivih rovova.

RADOČELO je planina na levoj strani reke Ibar, oko 12 km zapadno od varošice Ušće. Ovo je planinski venac pravca severoistok - jugozapad, izvijen prema jugoistoku. Sa zapadne i severne strane planina je obuhvaćena dolinom reke Studenice, leve pritoke Ibra. Dolinama desnih pritoka Studenice i izvorišnih krakova Brvenice, leve pritoke Ibra, raščlanjena je na visoke kose i veća uzvišenja: Krivaču od 1643. metra

na severozapadu i Vrhove od 1533. metra nadmorske visine na jugozapadu. U jugozapadnom delu se sastoji od gornjekarbonskih škriljaca, a u severnom od permskih peščara, dok su središnji delovi od peridotita i serpentina. Pretežno je obrasla šumom, mestimično znatno proredjenom.

KLIMA

Prema geografskoj širini, Ivanjica i njena okolina bi trebalo da imaju umerenokontinetalnu klimu, ali su reljef i biljni pokrivac uticali da skoro ceo Moravički kraj ima planinsku klimu, sa  umereno toplim letima i hladnim zimama sa dosta snežnih padavina. Jedino u dolini Moravice je umerenokontinentalna klima.

Karakteristike klime svrstavaju ovaj kraj u ekskluzivne evropske klimatske banje i nije slučajno u Ivanjici izgradjen Zavod za specijalizovanu rehabilitaciju.

Padavine su ravnomerno rasporedjene u toku godišnjih doba. Kiše su česte u proleće i jesen. Vetrovi su blagi i donose promenu vremena. Ističu se južni vetar i severac. Južni duva s kraja zime i početkom proleća, pa ubrzava topljenje snega. Severac duva tokom cele godine, ali znatno jače zimi. Ovaj vetar doprinosi tome da i u najtoplijim letnjim danima nema velikih vrućina. Srednja godišnja temperatura:   9,30 CSrednja temperatura u v

7

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Najtopliji mesec: jul - 18,80 C Sušni period: jul - avgustApsolutni temperaturni maksimum: 38,40 CApsolutni temperaturni minimum: -25,20 CNajduža insolacija: jul - 257 časovaNajkraća insolacija: februar - 87 časovaPoslednji prolećni mrazevi: aprilPrvi jesenji mrazevi: oktobarNajhladniji mesec:  januar - 1,30 C  Debljina snežnog pokrivača: 44 - 60 cmBroj snežnih dana: 80 -100Ukupna godišnja insolacija: 1.933 časovaProsečna godišnja količina padavina:  920 mm Relativna vlažnost vazduha: 78,2 %

VODE

Rečni sistem opštine i bliske okoline čine bistre, čiste, i brze planinske reke Moravica, Studenica i Nošnica, koje sa svojim pritokama vijugaju niz moravičke planine, dube krečnjačka korita i stvaraju uske i strme klisure.

Sve reke su izuzetno bogate ribom i pogodne za razvoj sportskog ribolova. Na teritoriji opštine Ivanjica se nalaze vodotokovi dva sliva: sliva Moravice i sliva Studenice koji su razdvojeni masivima i obroncima Golije. Iako ovi vodotokovi medju sobom nemaju nikakve fizičke veze, po svojim vodnim karakteristikama su veoma slični, a prostiru se na terenu sa nadmorskom visinom od preko 500 m, većinom i preko 700 m i spadaju u čist salmonidni region. Vode prelaznog regiona su površinski veoma malo zahvaćene, a vode mrenskog regiona još manje.

Sa sigurnošću se može tvrditi da se na teritoriji opštine Ivanjica i ne susreću pravi vodotokovi mrenskog regiona, pošto se potočna pastrmka susreće čitavom dužinom pripadajućih vodotokova.

Moravicu, koja razdvaja masive Golije i Javora, obrazuju Golijska reka i Jabukovački potok, sastajući se ispod Gledjice. Moravica kod Medjurečja prima sa leve strane Nošnicu, kod Bukovice reku Bukovicu, a nešto severnije Grabovicu. Desne pritoke su joj Pakašnica, Manjanski i Budoželjski potok, Lučka, Marina i Lišanska reka.

Na Moravici je 1904. godine izgradjen kameni most na principu klinova koji je jedan od najvećih jednolučnih mostova na Balkanu.

8

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Godine 1911. je u centru grada na Moravici izgradjena hidrocentrala, deveta u tadašnjoj Srbiji, posle hidrocentrala u Beogradu, Valjevu, Užicu, Leskovcu, Kraljevu, Šapcu, Nišu i Zaječaru.Izvorište Moravice se nalazi ispod najviših vrhova Golije sa severne strane. Teče na sever i

prima znatan broj desnih i levih pritoka. Korito reke je zasuto šljuknovitim nanosom i većim delom degradirano usled veoma izražene erozije i bujičnih karaktera vodotoka. Širina korita pod vodom se kreće od 2 do 3 m u gornjem toku, pa čak do 10 m na izlasku sa teritorije opštine. Količina vode varira od 30 do 1.200 lit/sec, dok se za vreme perioda povodnja količina vode povećava čak i za 100 puta.

Stanje na vodotoku Moravice je jako izmenjeno u odnosu na nekadašnji period. Nestali su karakteristični virovi duboki čak i do 3 m, kao i brzaci od nagomilanog stenja i krupnog kamenja koji su činili izrazite bukove.

Danas je, usled intenzivne seče šuma na Goliji, ova nekad jedna od najizrazitijih reka šumskog područja, postala bujičavi vodotok, što se odrazilo na količinu, sadržaj vode i nagli nadolazak vode, dužinu trajanja pomute, kao i na sadržaj i uslove razmnožavanja najzastupljenije riblje vrste u ovom vodotoku, potočne pastrmke.

Najkarakterističnije i najvažnije desne pritoke Moravice su: Sapatnica, Golijska reka, Pakašnica, Manska reka, Budoželjski potok, Lučka reka sa pritokama Osoničkom i Rzinjskom rekom, Marina, Rašćanska i Lišanska reka. Svi ovi vodotokovi protiču kroz ogolelo područje posečenih šuma i pretežno su bujičastog karaktera. Medjutim, mali vodotokovi i potoci koji su pritoke navedenih reka još uvek protiču kroz pošumljene terene i veoma su pogodni za uzgajanje mladji potočne pastrmke u prvoj godini života.

Leve pritoke Moravice su: Nošnica, Bukovička reka, Grabovička reka, Zarića potok i Darijevića reka. Na ovim vodotokovima nije registrovan izrazito bujični karakter, već su pomute kraćeg trajanja i bujice blaže izražene.

U sliv Moravice spadaju i vodotokovi Malog i Veliki Rzava. Prvi nastaje od Četovačke reke kod Katića, a drugi od Presečke reke kod Močioca.

Fizičke karakteristike vodotokova u temperaturnom pogledu su sledeće: gornji tok Moravice sa pritokama ima temperaturu vode u letnjem periodu od 14 do 17 stepeni Celzijusa, a vodotokovi koji protiču kroz šumu imaju i nižu temperaturu. Kako se spuštaju u

predele sa nižom nadmorskom visinom i temperatura vode se u letnjem periodu penje i prelazi 20 stepeni. U zimskom periodu Moravica i većina pritoka se lede. U regionu gornjeg toka Moravice iznad sastava sa Golijskom rekom, predvidja se u narednom periodu izgradnja akumulacije za pijaću vodu, koja bi po svojim karakteristikama mogla biti izrazito salmonidna akumulacija.

Sliv Studenice karakteriše veliki broj vodotokova desnih i levih pritoka koje imaju znatne

9

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

količine vode u svako doba godine. Sve ove pritoke izviru sa Golije ili okolnih planina koje su još uvek pošumljene, te nisu izrazito bujičavog karaktera. I ovde se oseća uticaj seče šuma, ali nešto slabiji nego u slivu Moravice. Nadmorska visina korita Studenice je znatno veća i kreće se od 650 do 980 m.

Studenica nastaje iznad Brusnika, od Crne reke i Studenca. Korito reke je danas delimično zasuto šljunkom, ali još uvek postoje izraziti brzaci i virovi. Količina vode se kreće od 100 do 2.400 lit/sek, a za vreme izrazitih bujica se količina vode povećava za više od sto puta. Širina reke se idući nizvodno, kreće od 3 do 14 m, a dubina varira od 30 do 120 cm, u virovima i do 3 m. Desne pritoke Studenice su Samokovka, Izubra i Sklapojevac, a leve Brusnička reka, Jastrebovac, Braduljička reka i gornji tok Beloševe reke.

Temperatura vode u letnjem periodu u donjem delu Studenice se kreće čak do 22 stepena, ali je u pritokama koje protiču kroz šumu znatno niža. Studenica je izrazito salmonidna voda u kojoj, sem potočne pastrmke, ima uslova i za uzgajanje lipljana. U donjem delu Studenice predvidja se izgradnja akumulacije od koje će se 1/3 nalaziti na teritoriji ivanjičke opštine.

Posmatrajući vodotokove na teritoriji ovog područja, usled nastalih promena u zasipanju korita vodotoka, njihova stvarna površina povećana je, ali su dužina i proizvodna moć ostali isti, ili čak niža od nekadašnjih.

Ukupna dužina vodotoka na teritoriji opštine Ivanjica računa se na 215 km, a površina na oko 355 ha.  Na teritoriji opštine se nalazi i veliki broj klisura reka Nošnice, Studenice, Malog i Velikog Rzava, Lišanske i Hajdučke reke.

REKE

Bistre, čiste i brze planinske reke Moravica, Studenica i Nošnica sa svojim pritokama, vijugaju niz moravičke planine, dube krečnjačka korita i stvaraju niz uskih i strmih klisura.

Golijska reka i Jabukovački potok, koji razdvajaju masive Golije i Javora, sastaju se ispod Gledjice i obrazuju MORAVICU. Moravica kod Medjurečja prima s leve strane Nošnicu, kod Bukovice Bukovicu, a nešto severnije Grabovicu. Desne su joj pritoke Pakašnica, Manjanski i Budoželjski potok, Lučka, Marina i Lišanska reka. Po reci Moravici ovaj deo Starog Vlaha u srednjem veku dobio je ime Moravički Stari Vlah, kasnije u tursko doba Moravička nahija, a

danas je deo Moravičkog okruga.Moravica je duga 60 km i teče od juga prema severu.

10

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

STUDENICA skuplja vodu istočnog dela Golije, a izvorišta su joj na Odvraćenici i u Čestim vrelima na nadmorskoj visini od 1.615 metara. Nastaje od Crne reke i Studenca. Kod Devića prima Brusničku reku. Probijajuci se izmedju Golije i Radočela, uliva se u Ibar kod Ušća kao njegova leva pritoka. Duga je 57,6 km a njen sliv ima površinu od 582 km2. Dolina reke Studenice je vrlo uzana i duboka. Na platou iznad ove bistre, kristalno čiste i hladne reke izgradjen je velelepni manastir, zadužbina Stefana Nemanje, koji se kao i ova reka, zove Studenica.

GRABOVICA nastaje od Brezovačke i Stragačinske reke. Obe izviru ispod Mučnja. Mesto gde se sastaju Brezovačka i Stragačinska reka nalazi se na 600 m nadmorske visine, a mesto gde se Grabovica uliva u Moravicu je na visini od 470 m. Otuda ova planinska reka ima veoma mali pad.

Sve reke u slivovima Moravice i Studenice do sada su čiste i nezagadjene. Njihova ekološka zaštita je jedan od osnovnih uslova za razvoj turizma. Sve imaju uslove za izgradnju malih hidrocentrala, koje bi davale dovoljne

količine električne energije pa ne bi bilo nikakvih potreba za naftom i ugljem kao energentima, koji zagadjuju okolinu.

Područje opštine Ivanjica ima izvore mineralne vode u Brusniku (Golija), u Ivanjici na više mesta, na Bukovici, u Gjiječi, Cerovi, Marinoj reci i u Priličkom kiseljaku. Nažalost, trenutno se nedovoljno eksploatisu.

JEZERA

"TIČAR" ili "DAJIĆKO"

nalazi se na severozapadnoj strani Golije, na nadmorskoj visini od 1.420 metara i na oko 30 km od Ivanjice. Okruženo je gustom četinarskom šumom. Prečnika je izmedju 10 i 12 metara.

Jezero je godinama predstavljalo zagonetku i za njega su vezane brojne legende. Botaničar Dr Nedeljko Košanin je studijom iz 1907.

godine razrešio neke prirodne tajne vezane za jezero. U studiji se kaže da je obim vodene površine bio 103 metra, površina 460 m2 a najveća izmerena dubina 3,2 metra. Nekada je jezero zahvatalo 1.660 m2 ali se godinama smanjuje jer obrasta barskom i tresavskom vegetacijom. Današnji prečnik jezera je oko desetak metara.

11

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Samo jezero sa okolinom, zaštićeno je od strane države kao prirodni rezervat.

"NEBESKA SUZA"

Iznad puta za Goliju, na mestu zvanom Okruglica, na nadmorskoj visini od 1.495 metara nalazi se jezero Nebeska suza. Nastalo je  sredinom osme decenije prošlog veka posle jednog  velikog zemljotresa u Rumuniji. Inače je najveće jezero u moravičkom kraju i svojevrstan je kuriozitet.

STANJE VODA

Opština Ivanjica, preko Zavoda za javno zdravlje Čačak, radi analize rečne vode Moravice na tri merna mesta i to: Kumanica (vodozahvat), kupalište na naperu, i Prilike - Panjica, posle uliva svih otpadnih voda.Na osnovu izveštaja može se zaključiti da uzorci vode prema uradjenim parametrima

hemijske analize vode, prema Pravilniku o opasnim materijama u vodi, kazuju da je hemijska ispravnost vode u granicama dozvoljenih vrednosti, izuzev povremenih „ekscesa“. Dakle ivanjičani piju prilično kvalitetnu vodu.

VODOSNABDEVANJE

Podaci iz  2007. godine odnose se na sistem vodosnabdevanja Kumanica - Ivanjica, bez seoskih vodovoda. U ovom sistemu je ukupna realizovana dužina primarne vodovodne mreže 33,09 km, dok je njena potrebna dužina  40,89 km. Primarna vodovodna mreža je rekonstruisana u dužini od 0,8 km, a potrebe postoje za rekonstrukcijom jos 26,59 km.

Postojeći sistem vodosnabdevanja se zasniva na postrojenju za preradu vode „Lučka Reka“, koje je izgradjeno 1973. godine. Postrojenje se nalazi južno od Ivanjice, na uzvišenju, u zoni naselja Bedina Varoš. Snabdeva se zahvatanjem vode iz Rzinjske reke i Drvničkog potoka. Kapacitet ovih vodozahvata je oko 40-60 l/s.

Dugoročno snabdevanje vodom naselja Ivanjice predvidjeno je da se odvija preko sistema  „Kumanica - Ivanjica“. Ovaj sistem je samo delom realizovan 1991. godine, kada je izgradjen vodozahvat „Kumanica“, postavljen magistralni cevovod dužine 12,5 km (gravitaciono doprema vodu na postrojenje „Lučka Reka“) i izgradjeno razdelno okno u Medjurečju. Kapacitet vodozahvata „Kumanica“ iznosi oko 240 l/s, što sa kapacitetom vodozahvata Rzinjske reke i Drvničkog potoka, treba da podmiri buduće potrebe ovog područja.Izgradnjom rezervoara ,,Mrkočevac’’ u februaru 2008. godine, kapaciteta 1.000 m3, povećane su mogućnosti akumulacije vode, ali se procenjuje da nedostaje još 3.000 m3 rezervoarskog prostora.

12

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

U sistemu vodosnabdevanja Ivanjice registrovano je 4.866 priključaka: 4.300 stanovništva, 550 male privrede, 11 industrijskih i 5 javnih ustanova. Procena da vodu za piće iz ovog sistema koristi oko 18.000 stanovnika u Mesnim zajednicama Ivanjica, Bukovicai Prilike. Ostala naselja na području opštine Ivanjica snabdevaju se neprečiščenom vodom sa lokalnih izvorišta, od kojih postoji razvodna mreža koja je uglavnom u lošem stanju, izuzev vodovoda u Lisi koji je završen 2006.godine.

Generalnim projektom vodosnabdevanja opštine Ivanjica predvidjena je izgradnja magistralnog cevovoda od rezervoara „Mrkocevac“ do rezervoara „Centar“ dužine 3.000 metara i magistralnog cevovoda od industrijske zone do Prilika dužine oko 4.800 metara, zatim uključenje naselja na prostoru od Ivanjice do naselja Prilike u sistem vodosnabdevanja „Kumanica - Ivanjica“.

U toku je kompletna rekonstrukcija fabrike za filtraciju vode na Lučkoj reci. Njenim završetkom protok pijaće vode u sekundi povećaće sa na oko 150 litara.

OTPADNE VODE

Opština Ivanjica nema adekvatno rešeno pitanje sakupljanja, odvodjenja i prečišćavanja otpadnih voda. U samom gradskom području postoji kanalizaciona mreža koja pokriva jedan deo naselja. U ostalim naseljima ne postoje sistemi za sakupljanje, odvodjenje i tretman otpadnih voda. Ispuštanje otpadnih voda se vrši individualno, u septičke jame, kopane bunare ili obližnje vodotokove.

Ukupna dužina primarne mreže fekalne kanalizacije iznosi 22,68 km, a potrebno je izgraditi dodatnih 179 km. Do sada je ukupno rekonstruisano 0,5 km primarne mreže fekalne kanalizacije, a potrebno je rekonstruisati primarnu mrežu u dužini od 22,18 km. Mreža gradske fekalne kanalizacije je gradjena u periodu od 1954-1968. godine, pa i kasnije, sa širenjem gradskog područja. Mreža fekalne kanalizacije je približne dužine od oko 22.680 metara. Azbestno-cementnih cevi 10.773 metara, armirano-betonskih 6.470 metara i PVC cevi 4.310 metara.

Generalni projekat i prethodna studija opravdanosti sakupljanja, odvodjenja i prečišćavanja otpadnih voda naselja opštine Ivanjica, izradjeni 2007.godine, predvidjaju separatno prečišćavanje vode usled razudjenosti naselja u opštini. Pored širenja kanalizacione mreže, planirana je i izgradnja sistema za prečišćavanje otpadnih voda, za koga bi bio vezan jedinstven sistem kolekcije za gradsko i prigradsko područje. Preostala seoska područja bi bila pokrivena sa 37 postrojenja.

Trenutno na gradskoj mreži fekalne kanalizacije postoji 3.300 priključaka, od čega 2.940 čine priključci stanovništva, 350 male privrede, 5 industrijskih i 5 javnih ustanova.

KOMUNALNI OTPAD

13

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Od ukupne količine otpada, koja se godišnje proizvede na teritoriji opštine (3.412,89 t), od domaćinstava potiče 1.610,05 t, od preduzeća 1.502,93 tona, ne računajući industrijski otpad, sa javnih površina 15,99 tona i od ustanova 283,92 tona. Podaci se odnose na 2007. godinu,

a procenjeni su na osnovu raspoloživih kapaciteta komunalnog preduzeća.

Opština Ivanjica ima jednu deponiju, na koju komunalno preduzeće odlaže otpad prikupljen sa gradskog i prigradskih područja MZ Medjurečje i MZ Prilike. Gradska deponija

„Grbavčevica“ se nalazi se na oko 4,5 km od grada, na udaljenosti od oko 300 m od najbližih kuća, 300 m od reke Moravice i 300 m od Budoželjske reke. Ukupna površina trupa deponije iznosi 1 ha, a za sanaciju je predvidjen pojas koji obuhvata površinu od 2,5 ha. Ova deponija

se koristi od 1976. godine i pokriva oko 90% gradskih i prigradskih naselja i oko 40% sela Medjurecje i Prilike, odnosno oko 43 % stanovništva cele opštine. Deponija je na granici

kapaciteta prostora namenjenog za odlaganje otpada, pa zbog prostorne popunjenosti, koristi se samo za odlaganje komunalnog otpada, dok se industrijski otpad na nju ne odlaže.

Deponija zahteva sanaciju i biološku rekultivaciju.

Iz navedenih razloga, opština Ivanjica je prinudjena da vrši odlaganje otpada na regionalnu deponiju „Duboko” kod Užica. Broj neuredjenih deponija nije poznat.

Industrijski otpad, najcešće drveni otpad poput strugotine, se uglavnom nekontrolisano odlagao na divlje deponije pored reka, puteva i šuma. Rešenje ovog problema leži u otvaranju preduzeća za preradu sekundarnih sirovina, koje bi od drvenog otpada pravilo brikete ili slične

proizvode.

Od septembra 2007.godine, započeta je akcija, na gradskom području Ivanjice, prikupljanja otpada korisnog za reciklažu, postavljanjem dve vrste kontejnera za prikupljanje papira i

plastične ambalaže.

Za sada ne postoji privredno društvo koje se bavi reciklažom, a za prikupljanje otpada za reciklažu je odgovorno JKP "Komunalno". Baliran otpad se isporučuje zainteresovanim pravnim subjektima iz drugih opština. Za prvih 6 meseci akcije prikupljanja reciklažnog otpada, prikupljeno je i presovano oko 13 tona papirnog i sličnog otpada i oko 2,5 tone

plastične ambalaže.

BILJNI I ŽIVOTINJSKI SVET

14

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Opština Ivanjica ima površinu od 1.090 km2, od čega šume i šumsko zemljište obuhvataju površinu od 57.098 ha, od toga u državnom vlasništvu je 32.957 ha, a u privatnom 24.802 ha.Poljoprivredno zemljište obuhvata 47,06%, šume i šumsko zemljište 49,54%, a neplodne površine 3,40%. Pedološki uslovi odnosno tipovi zemljišta opštine Ivanjica imaju pretežno brdskoplaninski karakter. Pored reljefa i geološka podloga je značajan činilac u obrazovanju

zemljišta. Veliki raspon u nadmorskoj visini od 402 do 1.833 metra, uslovljava klimatske razlike koje utiču na raznovrsnost biljnog sveta na teritoriji opštine Ivanjica. Na prisojnim stranama planina više je njiva i voćnjaka, hrastove i listopadne šume, a na osojnim stranama preovlađuju livade i pašnjaci. U dolinama reka, naročito dolinom Moravice, najviše je njiva, livada i voćnjaka, a u novije vreme sve je više malinjaka. Šumsko blago je izuzetan potencijal Moravičkog kraja, jer na šume otpada oko polovina ukupne površine opštine. Državne šume zauzimaju 32.957, a privatne 24.802 hektara. Od šumskog drveća na visini do 1000 metara rasprostranjeni su vrba, topola, jova, jasen, cer, hrast, grab, brest, bukva, javor i zova, a na visini preko 1.000 metara smrča, jela i bor.

Na ovim prostorima je rasprostranjeno i šumsko bilje: leska, dren, glog, kleka, i zelenika, a na Goliji raste i crvena zova. Šume su bogate šumskim voćem: borovnica, jagoda, malina, kupina, ribizla i ogrozd i različitim vrstama pečuraka: vrganj, smrčak, rudnjača, popovača, lisičarka, mlečnjača. Na području opštine Ivanjica postoje izvanredne mogućnosti za razvoj lovnog turizma, a postoji i udruženje lovaca "Čemernica".

Na ovim prostorima žive: medved, lisica, zec, kuna, srna, jazavac, divlja svinja, fazan, divlja koka, orao, sova, kobac, itd. Odredjene vrste su zakonom zaštićene životinje. Brzi planinski potoci i reke su bogati raznovrsnom ribom: pastrmkom, mladicom, krkušom, mrenom

i klenom.

Na šumskom području ovog kraja se nalaze dva priroda rezervata. Prvi, površine 14 hektara se nalazi pod najvišim vrhom Golije, Jankovim kamenom, a drugi površine od 26 hektara se nalazi ispod Crnog vrha, u blizini Ljutih livada. Ovi rezervati predstavljaju mešavinu jele, smrče i bukve prašumskog karaktera, a najviše stablo jele u rezervatu iznosi 56, smrče 55, a bukve 33 metra.

Prirodne znamenitosti su i strogo zaštićene biljne vrste i to: stablo piramidalne smrče u području Biser Voda - Crni Vrh - Radulovac i stablo smrče sa kuglastom formom krune u delu Dajićke planine. Kao prirodne retkosti zaštićene su zelenika i jeremičak. Posebnu znamenitost predstavlja devet hrastova na Palibrčkom groblju iznad Ivanjice koji po legendi simbolizuju

15

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

devet braće Jugovića.

RUDE

 Opština Ivanjica ima nekoliko rudnih nalazišta koja su nekada eksploatisana. Jedan od njih je rudnik antimona na Gliječi i rudnik Lisa, dok drugi nisu ispitani. Trenutno se radi na ispitivanju rudnih nalazista u selu Lisa. Majdan kamenog krečnjaka u Raščićima je izuzetan materijal i koristi se za izgradnju puteva i gradnju objekata. Nalazište kamena filita u mestu Maće poznato je kao "maćanski kamen" i koristi se kao krovni pokrivač. Postoji i nalazište ukrasnog kamena u Lukama. Na nekoliko desetina

lokaliteta vadjena je ruda prema predanju, jos u rimsko doba i za vreme dinastije Nemanjić. Zanimljiv je podatak da je na tim lokalitetima do 12 metara dubine povadjena sva ruda, pa je pregledom zaostale šljake iz tog vremena utvrdjeno da gotovo nema ostataka rude, što govori o preciznosti u topljenju i eksploatisanju rudnih nalazišta u ovom kraju. Mnogobrojne jame postoje i danas, a izrazito su vidljive na području sela Osonica, gde je Geoloski Institut iz Beograda u nekoliko navrata tokom prošlog veka studiozno radio na ispitivanju rudnih nalazišta na velikom prostoru.Rudnici antimona u Lisi i Gliječi radili su do 1952. godine kada su zatvoreni zbog malog procenta rude u kamenu. Na Goliji po mišljenju strucnjaka ima dosta različitih nalazišta rude. U Zečkom polju iznad Kušića, postoje nalazišta mermera koja se ne koriste.

ŽIVOTNA SREDNINA

Opština Ivanjica od 1998. godine preko Zavoda za javno zdravlje Čačak vrši kontrolu kvaliteta vazduha za područje grada pri čemu se mere koncentracije SO2 , čadji i ukupne taložne materije.Kontrola kvaliteta vazduha vrši se na tri merna mesta i to: industrijska zona ”Fantoni - Špik” , centar grada i industrijska zona ”Hladnjača”. Od 2006. kontrola kvaliteta vazduha za iste parametre se vrši na dva merna mesta i to centar grada i industrijska zona ”Fantoni - Špik”. Na osnovu izveštaja Zavoda za javno zdravlje Čačak, može se zaključiti da je kvalitet vazduha u letnjem periodu u odnosu na merene parametre u granicama dozvoljenih vrednosti, dok u zimskom periodu za vreme grejne sezone, koncentracije SO2 i čadji ugrožavaju dozvoljene vrednosti, dok su ukupne taložne materije na svim mernim mestima cele godine uglavnom (99% merenja) u okviru dozvoljenih vrednosti.Problem aero zagadjenja u opštini Ivanjica je prvenstveno vezan, ne za koncentraciju štetnih materija koje se emituju u okolnu sredinu, već za neadekvatnu lokaciju izvora zagadjivača.Najveći broj ovih izvora zagađenja smešten je u naseljenom delu grada, pa štetne materije koje ovi izvori emituju mogu eventualno ugroziti stanovništvo koje se nalazi u njihovoj neposrednoj blizini.Inače Ivanjica sa svojom okolinom, poznata je po izrazito čistom vazduhu i specifičnom ružom vetrova koja razbija zagadjenost provetravanjem vazduha pa je pojava magle izuzetno retka pojava.

16

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

INFRASTRUKTURA  

Prema podacima koji se odnose na 2005. godinu, na teritoriji opštine Ivanjica se nalazi 33 km magistralnih i 163 km regionalnih puteva. O ovim putevima se stara Republička direkcija za puteve.Magistralni put van grada je u dobrom stanju, dok je deo koji prolazi kroz grad u dužini od 6km znatno oštećen. Nije izgrađena deonica Magistralnog puta M21.1 Kumanica – Brnjica, u dužini od 21 m.Dužina izgrađenih deonica regionalnih puteva je 121 m, od čega na polovini te dužine nije izgrađen drugi sloj asfalta, dok ostatak zahteva

rehabilitaciju postojećeg kolovoza. Oko 42 km regionalnih puteva je makadamskog karaktera i zahteva potpunu modernizaciju sa objektima, uključujući izgradnju tri mosta. Pregled regionalnih puteva, sa postojećim stanjem, je dat u nastavku.R 116: Buk - Braduljica - Studenica, veći deo ovog puta je sa asfaltnim zastorom. U toku 2008. godine u planu je izgradnja asfaltnog zastora na dužini od 5 km što će se finansirati sredstvima iz NIP-a.R117: Guča- Sjenica; cela deonica u dužini od 53 km je asfaltiranaR 227b: Lučka Reka- Luke- Kaona, u dužini od 16 km od čega je 10,5 km sa asfaltnim zastorom. Za 2009. godinu je planirano da se izvrši rekonstrukcija i asfaltiranje deonice od 5,5km, sredstvima NIP-a.R 230: Prilike- Jasenova - Bele Zemlje u dužini od 36 km, asfaltirano je 31 km a u toku 2008. godine planirano je da se asfaltira i preostalih 5 km sredstvima NIP-a.R 272: Kumanica -Duga Poljana dužine 30 km. Deonica dužine 13,5 km je asfaltirana. Planirano je da se u toku 2008.godine asfaltira i deonica od Medjugorja ka Golijskoj Reci dužine 3-4 km a 2009. godine i deonica dužine od 3,2km od Kumanice odnosno priklučenje na magistralni put M 21.1.

Opština se stara o 18 lokalnih puteva čija je dužina 174 km i o nekategorisanim putevima o čijoj dužini ne postoje relevantni podaci, ali se predpostavlja da je ukupna dužina ovih puteva oko 3.600km.Lokalni putevi koji su skupštinskim odlukama proglašeni za lokalne su:

Grabovica – Bela Crkva dužine 15km, Međurečje – Erčege, dužine 25km. Šančevi – Kovilje, dužine 6km. Braduljica – Devići – Ostatija, dužine 20km. Straža - Osonica, dužine 7 km..Bukovica - Lisa-Bioča, dužine 9 km.Marina Reka - Venac - Vučkovica, dužine 14 km. Prilike - Gornje Radaljevo - Lisa, dužine 8 km. Pod asfaltom je 2 km.Malovići - Maslarske vodenice, dužine 10 km. Rimski Most - Gleđica, dužine 7 km. Međugorje - Bele Vode - Sastavci, dužina puta je 16 km.

17

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Ivanjica - Gliječa, dužina puta 5 km,Katići - Glog - Močioci, dužina 8 km, Devići - Brusnik, dužina 8 km, Mazgit - Venac dužina 4 km.Trnje - Luke, dužina puta 3 km, Bela Crkva - Katići, dužine 4 km,.Biljege - Čepovo - Bjeluša, dužine 5 km Od ukupne mreže lokalnih puteva, asfaltirano je 71,5km, 86,5km je sa tucaničkim zastorom, a 16km je sa zemljanim kolovozom.

U toku je izgradnja puta Ivanjica – Studenica – Ušće, kao i plan  izgradnje parking prostora u samom gradu za putnička vozila. Izgradnja auto puta Beograd – Južni Jadran bi u značajnoj meri doprinela ekonomskom razvoj Moravičkog kraja, područja Golije i Peštera.

Elektrifikacija, gasifikacija i grejanje

Trafostanica 110/35 kV «Ivanjica», dalekovodi 35 kV i trafostanice 35/10 kV su primarni visokonaponski objekti putem kojih se vrši distribucija električne energije do potrošača na području opštine Ivanjica. Iz istog sistema se električnom energijom napaja i naselje Latvica koje pripada opštini Arilje.Kapaciteti trafostanice 110/35 kV «Ivanjica» su zadovoljavajući za duži vremenski period. Što se tiče trafostanica tipa 35/10 kV , šest je raspoređeno u gradskom i prigradskom području, a dve u seoskom području. Svi postojeći vodovi 35 kV su na čelično-rešetkastim stubovima, koji imaju zadovoljavajuće prenosne kapacitete. Trafostanice 35/10 kV su u građevinskom smislu dosta dobre. Svim trafostanicama u opštini, potrebno je izvršiti rekonstrukciju relejne zaštite i lokalne automatike, uz uvođenje sistema daljinskog upravljanja i nadzora.Zahvaljujući intenzivnoj izgradnji novih i rekonstrukciji postojećih mreža u prethodnom periodu, niskonaponske mreže imaju dosta dobru strukturu. Niskonaponska mreža je razvedena na betonskim, a manjim delom na drvenim, impregniranim stubovima. Na gradskom području niskonaponska mreža je uglavnom izvedena kablovima.Elektrodistributivni sistem opštine Ivanjica se snabdeva iz jedne od najstarijih hidrocentrala u Srbiji. Izgrađena je 1911. godine, od kada je bila u neprekidnom radu. Stepen elektrifikacije opštine Ivanjica iznosi 90 %. Sva naselja na području opštine Ivanjica su elektrificirana i u njima je do sada na elektrodistributivnu mrežu priključeno 12.283 domaćinstava i 1.174 poslovnih potrošača. Izuzetak predstavljaju dva zaseoka na Goliji u kojima živi šest domaćinstava.

Pored rekonstrukcije visokonaponske i niskonaponske elektro mreže, neophodna je izgradnja drugog voda 110 kV iz pravca Požege ili Guče, izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih trafostanica, kao i sanacija i rekonstrukcija građevinskog dela hidroelektrane Moravica uz modernizaciju i uvođenje sistema daljinskog upravljanja.

Gasna i toplovodna mreža još uvek ne postoje u opštini Ivanjica, ali se intenzivno radi na gasifikaciji grada. Prema projektnoj dokumentaciji i studiji izvodljivosti, gasifikacijom će biti obuhvaćen prostor od

18

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Prilika do Buka, sa mogućnošću produženja trase primarnog gasovoda prema Goliji. Prvi konkretni radovi na gasifikaciji grada počeće tokom aprila 2009. godine.

KULTURNO ISTORISKE ZAMENITOSTI-SPOMENICI

Hadži Prodanova pećina - Ivanjica

Hadži-Prodanova pećina je dobila ime po Karadjordjevom vojvodi koji je u pećinu sklanjao zbegove. Nalazi se u dolini Rašćanske reke,( pa je zbog toga zovu i "Rašćanska pećina"- raniji naziv "Šljepaja"), udaljena 7 kilometara od Ivanjice na putu za Guču na nadmorskoj visini oko 600 metara.

          Ispitana dužina pećine je oko 400 metara i sastoji se od dva sprata. Donji sprat pored glavnog ima i dva sporedna kanala. Ulazni

deo pećine je širine oko 3 metra i završava se suženjem iza koga se nalaze prostrane dvorane koje su dugačke oko 50 metara i široke oko 15 metara. Desna strana ove dvorane pokrivena je bigrenim salivom i serijom plitkih bazenčića. U centralnom delu dvorane nalaze se debeli stalaktiti i stalagniti, a na stranama moćni salivi kao okamenjeni vodopadi. Dvorana se završava sa dva manja prodora-procepa. Gornji sprat počinje iz dvorane glavnog kanala i ispunjen je raznobojnim i raznovrsnim nakitom.

          U Hadži-Prodanovoj pećini je, ekipa studenata na čelu sa profesorom Biološkog fakulteta Beogradskog univerziteta  dr. Božidarom Ćurčićem, pronašla 25 novih vrsta pećinskih životinja (insekata), koje u svetu, ili nisu poznate ili su retke.

          Na inicijativu SO- Ivanjica i Turističke organizacije opštine Ivanjica pristupilo se uredjenju pećine.

          U periodu izmedju 9 i 30 juna 2003 godine u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva, a čije troškove je snosila SO Ivanjica, su sprovedena zaštitna arheološka iskopavanja u pećini. Istraživanja su realizovana u saradnji Filozofskog fakulteta ( dr Dušan Mihailović, docent na Odelenju za arheologiju) i Narodnog muzeja u Beogradu, a u njima su učestvovali i stručnjaci Geografskog fakulteta u Beogradu, Istorijskog instituta u Beogradu kao i studenti arheologije iz Beograda.

          Prilikom iskopavanja u površinskom sloju i recentnom ukopu na samom ulazu u pećinu nadjeni su fragmenti keramike iz starijeg gvozdenog doba (Basarabi kompleks), zatim u geološkom sloju 2 kostatovani su okresani kameni artefakti koji pripadaju

19

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

gravetijenskom ili epigravetijenskom tehnokompleksu i pripadaju vremenu 20. ili 10. milenijuma pre n.e.(mladji horizont), u geološkom sloju 5, ispitanom na površini od svega 2 m2, otkriveni su nalazi srednjeg paleolita i nije mladji od 40. milenijuma  pre n.e.(stariji horizont), kao i velika količina kostiju pleistocenskih životinja.

          Svi nalazi su veoma značajni jer pripadaju periodima koji u našoj zemlji  nisu dovoljno istraženi, tj. radi se o nalazima koji su tipični za periode i kulture kojima pripadaju (musterijen, gravetijen/epigravetijen).

          Nalazi od kristala kvarca nisu karakteristični, kako za srednji tako i za rani gornji paleolit pa bi Hadži-Prodanova pećina mogla da predstavlja jedno od najstarijih nalazišta u svetu na kome se javljaju artefakti od ovog materijala.

          U drugoj polovini jula i početkom avgusta  2004 godine su nastavljena istraživanja (iskopavanja) od strane iste ekipe čiji rad je finansiralo Ministarstvo kulture R. Srbije i pronađeno je oko

šezdesetak predmeta starih od 40 do 45 hiljada godina p.n.e. U pitanju su ostaci materijalne kulture neandertalaca. Većina pronađenih alatki je napravljena od kvarca. Pronađeni su kristali kvarca što je retkost u Evropi, kao i alatku od gorskog kristala koja je svedočanstvo o duhovnom životu neandertalaca tj. o njihovom osećaju za lepo.

          Pećina je bila privremeno stanište lovaca-neandertalaca i pećinskog medveda čija su lobanja i brojne kosti i zubi pronađeni u pećini.

          Hadži-Prodanova pećina ulazi u malobrojna višeslojna paleolitska nalazišta na centralnom Balkanu i pruža veliki potencijal za buduća istraživanja.

          Hadži-Prodanova pećina predstavlja kombinaciju važnog turističkog, speleološkog i arheološkog objekta.

          Iznova je sagrađena porušena crkva ispred pećine poznatija kao "Adžijina" koja je prvi put sagrađena 1909 godine i posvećena Arhangelu Mihailu, a u narednom periodu predstoji unutrašnje uredjenje i otvaranje Hadži-Prodanove pećine za posetioce.

        Crkva "Sv. Car Konstantin i Carica Jelena" - Ivanjica            

            Nalazi se u centru Ivanjice. Podignuta je 1836 godine, tri godine posle formiranja varošice. Jedini je objekat iz tog doba u Ivanjici. Preživela je dva požara u kojima je izgorela čitava varoš. Živopisana je 1862. godine i živopis je u celini očuvan. Živopisao je slikar Dimitrije Posniković. Posećenost ove crkve je značajna, kako od strane turista,

20

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

tako i od stanovnika Ivanjice. Danas se u prostorijama Parohijskog doma održava nastava iz veronauke za sve zainteresovane.

            Kameni most na reci Moravici

Za posetioce Ivanjice od posebnog interesa je kameni most na Javorsko – Dragačevskom putu. Predstavlja najveći jednolučni most na Balkanu, sagrađen po principu klinova, bez vezivnog materijala. Gradili su ga italijanski majstori 1906. godine od velikih kamenih blokova. Još uvek se koristi za saobraćaj i prelazak pešaka. Poslednjih godina zabranjen je prolaz teretnih vozila.

            Električna centrala na Moravici 

            Sagradjena je 1911 godine. Predstavlja petu hidrocentralu u zemlji. Snaga joj je 240 KS. Još uvek je u funkciji (osvetljava gradski park), ali je pretvorena u muzej. Sa svojim starim Simensovim mašinama, muzejske vrednosti ona danas predstavlja zanimljiv objekat koji privlači elektrostručnjake i turiste. Betonska brana visine 9 m čini ispred hidrocentrale prelep vodopad koji je

vizuelni simbol grada. Mladi i smeli kupači u toku leta rado dolaze na branu i skaču u dubinu.

   Spomenik Djeneralu Draži Mihailoviću(1893-1946)

Nalazi se u centru grada, podignut je aprila 2003. godine u znak pažnje legendarnom vođi Ravnogorskog pokreta u II svetskom ratu (đeneralu i komandantu jugoslovenske Kraljevske vojske u otadžbini). Pored spomenika je dom (Čičin dom) koji prerasta u Ravnogorsku biblioteku i muzej Ravnogorskog pokreta. Plato oko spomenika se nalazi u fazi uređenja tako da će nakon toga biti prijatno mesto za odmor i predah. Spomenik izaziva veliko interesovanje turista

koji posećuju Ivanjicu .

*Spomenik Revolucije

Lociran je u samom centru Ivanjice. Delo je poznatog likovnog stvaraoca i revolucionara Đorđa Andrejevića - Kuna. Spomenik je u stvari mozaik veličine 5x2,4 m, i prikazuje ustanak, borbu i pobedu protiv okupatora.

            Palibrčki grob

21

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Crkva Lazarica – nalazi se na brdu iznad Ivanjice na 780 m nadmorske visine, 4 km od grada. Prema predanju na ovom mestu je sahranjen Boško Jugović. “Pre 40-50 godina kažu da je došao od nekuda u Stari Vlah jedan čovek koji je našao jedan grobni kamen i razvaline od crkve u planini više Ivanjice i kazao ljudima: - Ovo je grob Boška Jugovića. Ranjen, veli, na Kosovu, došao je ovde i tu umro, pa mu je ova crkva bila podignuta za dušu”. Tu je

godine 1911. Blagoje Luković, građevinar iz Ivanjice, podigao crkvicu i zasadio devet hrastova koji simbolizuju devet Jugovića. Prilikom kopanja temelja nađen je jedan kalpak težak 4 kg.

Pre desetak godina ova crkva je obnovljena sredstvima prikupljenim od strane građana Ivanjice. Crkva se zove Lazarica zato što je posvećena Svetom Knezu Lazaru.

Manastir Kovilje

            Hram se nalazi u selu Smiljevac, na 25 km jugozapadno od Ivanjice. Izgrađen je u steni pored reke. Ime potiče od istoimenog sela podno planine Javor. Manastirski kompleks čine dve crkve. Prva je posvećena Sv. Arhanđelima Mihailu i Gavrilu, a druga Sv. Nikoli. Crkva posvećena Sv. Arhanđelima smeštena je u pećinskom delu stene. To je jednobrodna građevina sa oltarskom apsidom. Crkva je veoma stara i smatra se da je izgrađena u XII veku. Prvi put se pominje 1606. godine u Kruševačkom pomeniku. Raški mitropolit Gavrilo obnovio je manastir 1644.godine i ostao u njemu sve do izbora za patrijarha. Tada je izgrađena crkva Sv. Nikole, koja je većih dimenzija od crkve posvećene Sv. Arhanđelima.

Drugi hram ima pravougaonu osnovu i slepu kupolu. Od živopisa iz XIII veka koji je sačuvan samo u fragmentima, dobro su sačuvani likovi svetitelja. Manastira je imao izuzetan značaj kao kulturni i duhovni centar ovog kraja . Ovde je otvorena jedna od najstarijih škola u Srbiji godine 1867. Postojala je i škola za buduće sveštenike. Od 1813. godine manastir vrši aktivnu funkciju redovne parohijske crkve.

 

Manastir Pridvorica

Nalazi se u Pridvorici, 28 km jugoistočno od Ivanjice. Po arhitektonskim karakteristikama tipičan je predstavnik srednjovekovne raške škole. Pominje se u Nemanjinoj povelji, što znači da je veoma stara. U Nemanjinoj povelji datoj manastiru Studenica navodi se kao manastir u kome su boravile monahinje. Njen živopis je uništen.

22

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

 

           

Rimski most - Kumanica

U selu Kumanica na 16-tom km jugozapadno od Ivanjice u pravcu prema planini Golija u blizini stare zapuštene vodenice–potočare, nalazi se stari kameni most preko reke Moravice. Reka Moravica je u stvari Zapadna Morava u svom gornjem toku kroz Ivanjicu i više prema Goliji i nastaje od dva izvora koji izviru; jedan ispod Jankovog kamena, a drugi ispod Golije „Pašina česma“ i oba od sela Jasenovica prave Golijsku reku koja teče sve do blizine „Rimskog mosta“ odakle se dalje zove Moravica. U Moravicu se ulivaju manje reke kao i Nošnica u selu Medjurečje.

Stari most preko gornjeg toka reke, nalazi se na starom, zapuštenom putu prohodnom isključivo za pešake i tovarne konje, koji je iz Ivanjice, preko Međurečja, vodio preko sela Bratljeva, za Sandžak (Sjenicu). Ispred i iza mosta, trasa ovog starog puta, oštrim krivinama i velikim usponima, penje se na obale Moravice.Usko korito planinske reke Moravice premošćeno je jednim svodom polukružnog oblika, koji se svojim oporcima, upornjacima, preko ne baš izraženih obalnih stubova oslanja na stenovite obale reke. Obale reke Moravice su uglavnom od glinenih škriljaca, tamnih po svojim površinama škriljavosti, koji su jednim delom upotrebljeni u konstrukciji mosta. Manji deo čeonog zida, uz čela svodova, ozidan je krupnim lomljenim kamenom, dobro izčivijanim uz čelo svoda. Mestimično ima nepravilnih komada oblutaka. Ostali, mnogo veći deo, konstruisan je od pločasto lomljenog kamena, od krupnih pločastih komada škriljaste stene koje ima praktično u neograničenim količinama u okolini. Zbog različitih materijala, predpostavlja se da je most napravljen u više perioda.

Na uzvodnoj strani mosta, na desnom obalnom stubu, postoje ostaci nepravilno izvedenog kljuna, ostaci neke vrste zaštitnog zida, koji je imao zadatak da velike vode Moravice usmeri ispod svoda i na taj način zaštiti vertikalni krilni zid mosta. Sličan ovome, ali skoro neprimenljiv ostatak postoji i kod levog oporca uzvodno. Oporci svoda zajedno sa paralelnim krilnim zidovima čine obalne stubove mosta.

Širina mosta je 2,40 m i to je istovremeno i širina kolovoza. Ukupna dužina mosta (sa stubovima) je oko 14 m, veličina lučnog otvora je 6,72 m, a visina oko 4 m.

23

[Pick the date]

PRIRODNE I ATRAKTIVNE ODLIKE IVANJICE

Danas ovaj most koriste samo pešaci, a oko njega se granaju brdski putići od kojih jedan vodi za selo Erčege.

Nemoguće je utvrditi ko je i kada podigao ovaj most u selu Kumanici. Ali je nesumnjivo to vešto tvorena i lepa građevina, neobilno vitkih i skladnih linija. Pripada tipu lepših turskih mostova. Otvor ovog mosta sličan je jedinom očuvanom otvoru na mostu preko reke Uvac. Sudeći po njegovoj tehnici, on bi mogao biti građen u isto vreme kad i mostovi u Prizrenu, što znači u XV veku. U tradiciji ovog kraja most postoji pod nazivom „Rimski most“, premda u njemu nema ničeg rimskog. Opet, s obzirom na stari put, koji je najkraća spona Sandžaka i Srbije, moguće je da u narodu živi pamćenje na ostatke nekog puta iz rimskog vremena, pa je predpostaviti da je na ovom istom mestu bio i most.

Ovim mostom su prema Sandžaku i dalje išli trgovački karavani.U sredini u kojoj postoji most je kao građevina nenametljiv. Utisak koji pruža veoma je prijatan. On predstavlja osveženje u ovom skoro nenestanjenom kraju. Sa svih strana okružen je zelenilom , koje ga prosto stapa sa prirodom, tako da ne deluje kao nametnuta građevina, sastavni je deo pejzaža.

                     

Spomenik Majoru Iliću na Javoru

U prvom oslobodilačkom (Javorskom) ratu 1876. godine srpska vojska nije imala mnogo uspeha. Porazna je bila Kalipoljska bitka 24 juna 1876 godine. U drugim bitkama vođenim u avgustu srpska vojska uspela je da zaustavi turska napredovanja. U tim borbama posebno se istakao major Mihailo Ilić koji je predvodio Moravičane, i slavno poginuo 24. avgusta 1876. godine. O tom

događaju govori spomenik majoru Iliću podignut 1907. godine. Udaljen je od Ivanjice 36 km i nalazi se na Javoru, na brdu iznad bivše carinarnice, na mestu gde je bila granica sa turskom carevinom. U okolini spomenika se nalaze humke koje predstavljaju počivalište izginulih junaka iz Javorskog rata.

            Moravički kraj spada u krajeve sa dosta i sa posebno zanimljivim, retkim i neobičnim nadgrobnim spomenicima i krajputašima. Sa ovih spomenika i krajputaša zapaža se bogatstvo jezičkog kazivanja, a posebnu pažnju izazivaju epitafi sa raznim duhovitim ili tužnim izrekama i stihovima.

            Pored navedenog, postoji veliki broj crkava kao i ostataka porušenih crkava iz doba Nemanjića, i gradina (ostataka porušenih utvrđenja).

24