OBRE IEDINA KADI

OSNOVNI PODACI O LOKALITETU

Selo Obre nalazi se na Raskru nedaleko od Kaknja U neolitsko doba plodna dolina veoma pogodna za zemljoradnju i stoarstvo, sa gustom umom na istonoj strani doline, koja je pruala izvrsne uslove za lov. Ustanovljeno je da je naselje Obre I imalo dosta ovalan oblik. Rasprostiralo se na povrini od 22 000 m do 25 000 m. Naselje je bilo otvoreno i bez fortifikacija.

Mogu se izdvojiti etiri stratuma / faze naselja i to:

FAZA I i II: starevako - impresso kultura (stariji neolitik) FAZA III i IV: protokakanjska i kakanjska kultura (srednji neolitik)

HRONOLOGIJA

STARIJI NEOLITIK (6230 5990.g. pr.n.e.) Starevako impresso I Starevako impresso II

SREDNJI NEOLITIK (5300 4990.g. pr.n.e.) Kakanj I (Proto Kakanj I) Kakanj II (Stariji Kakanj)

Povijest istraivanja

1960.g. Prvi nalazi neolitskog materijala u selu Obre, koji ne iznio na vidjelo postojanje jedne nove kulture. Istraivanja su vrena u periodu od 1963 1965.,zatim 1967 1969 do 1970.godine. 1965. prilikom sondanih radova na lokalitetu Obre II, na oko pola metra pronaen sloj sa primjesom gara, crveno peeno lijepa i keramikih fragmenata, za koje je utvreno da pripadaju starevakoj i kakanjskoj kulturi. U periodu od 12. septembra do 5. oktobra vrena su sondana iskopavanja. Tu su otvorene 3 sonde, a samu treu sondu otvorila je prof. dr. Maria Gimbutas. Od 25. juna do 25. augusta 1968.g. izvreno je na Raskru veliko sistematsko iskopavanje. Tom prilikom bile su otvorene sonde IV VII, a ukupna otkopana povrina iznosila je 450 m.

U ovim iskopavanjima uestvovao je veliki broj amerikih I jugoslavenskih arheologa i antropologa. itavim iskopavanjima rukovodili su sa jugoslavenske strane prof. dr. Alojz Benac,a sa amerike prof. dr. Maria Gimbutas.

Starevako impresso kulturna grupa Nastambe i ognjita

Centralni dio naselja Obre I obuhvatalo je povrinu od oko 5000 m. Tokom istraivanja otkopana je povrina od oko 606 m. Zapaanja prilikom iskopavanja I i II stratuma: - nedostatak jama za stupove, - nisu primjeeni nikakvi kompaktniji ostaci podnica, - ostaci neto lijepa.

Pronaeni samo ostaci od 3 ognjita I 2 rvnjita. Ognjita su bila od kamenih oblutaka, premazana ilovaom. Nalazila su se izvan koliba. rvnjita su bila od kamenih ploa ili veih oblutaka. Na njima su leali rvnjevi i neka kotana orua.

Pogrebni ritus

Tokom iskopavanja 1968.g. i 1970.g. otkriveno je ukupno 8 grobnih cjelina. Prva etiri groba sadravala su kompaktnije kosture, dok su se ostala etiri nalazila rasuta po grobu (dijelovi lubanje i trupa), pomijeana sa ivotinjskim kostima i nekim predmetima. U prva etiri groba (1 - 4) ukopana su dojenad u zgrenom poloaju, a svi kosturi su razliito ukopani. Dakle, nije postojala jedinstvena orijentacija za sve ukope. U druga etiri groba (5 -8), kosti su takoer pripadala dojenadi. Tu se ne radi o pravim grobovima nego o jednom posebnom grobnom ritualu.

Poloaj grobova od 1 4 faze

Posebnu panju zasluuju grobne cjeline 8 i 7, posebno grob 8. GROB 7 djeji trup poloen na podlogu od kamenih oblutaka, opkoljen velikom kamenom ploom. Oko nje nalazila se velika koliina keramiki fragmenata, dva suneva diska; jedan od peene zemlje, a drugi od kamena.

GROB 8 mjesto tano osmiljeno za vrenje nekih kultnih radnji. U poetku dobro uglaana podnica ilovae na kojem se jedan period loila vatra. Kasnije je dio podnice bio prekriven kamenim ploama na kojem se i dalje loila vatra. Nakon odreenog vremena taj itav prostor prekriven je debelim pokrovom od kamenih oblutaka. Tako se dobio pravi kameni tumulus.

Tu je postojalo kultno mjesto, neka vrsta neolitskog svetilita. Djeje kosti pokazuju da se u Obrima I vjerovatno vrilo rtvovanje djece zbog prosperiteta naselja.

Materijalna kultura

U I I II fazi od kamenog i kotanog orua, oruja, i nakita pronaeno je : 8 kamenih glaanih sjekira, 7 kalupastog tipa, samo jedna pljosnatog oblika. Specifikum ove grupe su fino uglaane i lijepo izraene spatule od kosti. Malobrojna ila i glaalice, i jedna oblikovana sjekira od jelenjeg roga. Od nakita nalazimo: nakitni predmet u obliku torquesa, privjesak od tamnog ilibara sa rupom za vjeanje, poluobraen predmet od koljke.

Keramika

Vidljivo je mijeanje keramikih elemenata straevake grupe, sa elementima jadranske impresso kulture. U I i II fazi zastupljeni su sljedei keramiki izrazi: - barbotinska keramika tipa Starevo, - ostala gruba keramika tipa Starevo, - obina gruba keramika, - bojena keramika starevakog tipa, - impresso keramika jadranskog tipa- javlja se tremolo ukras - trakasta bojena keramika, - monohromna (poluglaana) keramika. Pojava rtvenika na etiri noge. Noge I platforma su uglavnom ukraeni inkrustiranim motivima izvedeni crvenom bojom.

Plastika veoma rijetka. Sve se svodi na dva odvojena nalaza: - jedne oteene ljudske statue, - jednog dijela antropomorfne vaze.

Duhovni ivot Obra I starevako impresso kulture ogleda se u nekoliko vidova: - kultu mrtvih (rtvovanje djece), - heliolatrijskom kultu , - rtvenicima, i - plastinim izraevinama.

Protokakanjska i kakanjska kutura (III i IV faza) Nastambe i ognjita

U III fazi naselja pronaeno je 5 nadzemnih kua. Sve kue su bile jednodijelne osim jedne, koja je imala dvije zasebne prostorije. Podnice kua su od nabijene ilovae ili tankih kamenih ploa, a zidovi od drvenih oblica ili poluoblica oblijepljeni ilovaom. Na uglovima kua ustanovljene rupe za stupove. Pronaeno 9 vanjskih ognjita krunog oblika. Podloga im je od kamenih oblutaka premazani ilovaom. Najznaajniji objekt bila je Kua 1. Zanimljiva je zbog toga to je imala dvije razvojne faze; stariju i mlau. Uz kuu K 1 pronaeni ostaci nekih pratei objekata, koji su vjerovatno predstavljali neku spremnicu kue.

Materijalna kultura (orue, oruje, nakit)

Kamene sjekire veoma rijetke, u III fazi pronaeno svega tri. Kremeno orue u III I IV fazi doivjet e svoj pravi procvat. U III fazi noii su pravilno obraeni, a javljaju se neka kombinivana orua (noi i struga istovremeno). Krajem ove faze javljaju se prvi veliki noevi, sa retuom na obje strane. Od kotanih alatki i oruja najbrojnija su ila i glaalice. Veoma vana pojava su ila sa lijepo obraenom glavom. Najee glaalice su bile one izraene od uzdu prepolovljene, vee ivotinjske kosti. Nakit predstavljaju pojedinani primjerci: kotani prsten, nepravilan privjesak od kosti, privjesak od veprova zuba, oteen vei privjesak od veprova zuba.

Keramika III faze protokakanjska ili Kakanj I faza

Dijeli se na tri osnova tipa: - barbotinska keramika tipa Starevo, - obina gruba keramika - monohromna keramika. Od oblika javljaju se: trbuasti lonci sa manje izvijenim vratom, trbuasti sud sa cilindrinim vratom, kupe, vii lonci zaobljenog profila, konine zdjele, kupe sa izvijenim gornjim dijelom, zdjele zaobljenog profila, bikonine zdjele, te razni ritoni. Za protokakanju fazu od ornamenata karakteristian je tzv. prskani barbotin, zastupljen na gruboj keramici. Zatim javljaju se jo: kanelirani barbotin, plastine trake, razna plastina ispupenja, tzv. ruica motiv itd. :)

Keramika IV faze Kakanj II

Potpuni nestanak barbotinske keramike. U IV fazi razlikujemo 2 osnovne keramike vrste: - gruba keramika, - monohromna keramika. Od oblika javljaju se: tanjuri sa izvijenim obodom, tanjuri sa zakoenim ili zaravnjenim obodom, tzv. tulipanaste kupe, bikonine i konine zdjele, loptaste vaze sa cilindrinim vratom, klasini ritoni kakanjskog tipa, itd. Ornamenti: plastine trake sa otiscima prsta ili nekog grubog predmeta, razna plastia ispupenja, rijetko ruice, a za monohromnu keramiku karakteristini su rebrasti ukrasi.

Kultne posude - RITONI

Velika kuturna nepoznanica u kakanjskoj kulturi su kultne posude na etiri noge ritoni. Ritoni i kult koji su predstavljali, bili su raireni na prostoru sredinje Grke i Tesalije, u sredinjoj Albaniji, u istonoj jadranskoj zoni, sjvernoj i sredinjoj Italiji, i naravno u sredinjoj Bosni. Kada se eli ukazati na izvorno porijeklo i podruje ritona u pretpovijesno vrijeme, preovladavaju 3 miljenja: - da potjeu iz Dalmacije, - da potjeu iz Grke, - da potjeu iz sredinje Albanije. A. Benac tvrdi da su ritoni na 4 noge i oblici njihovih nogu u kakanjskoj kulturi isto jadranskog porijekla.

Ritoni protokakanjske faze / Kakanj I

U ovoj fazi kakanjske kulture mogu se izdvojiti etiri posebna tipa: 1) dosta primitivan tip (4), 2) tesalski tip (2), 3) daniloidni tip (1), 4) kakanjski tip (3). Ritoni su najee bili ukraeni trafiranim trakama, a rijee trafiranim trouglovima ili snopovima urezanih linija.

4.

Ritoni IV faze Kakanj II

Prepoznatljiva po obliku masivnijeg ritona na koninim nogama, poznatiji kao kakanjski riton. Mnogo vea upotreba crvene boje koja se otire. S njom su bili presvueni donji dio ruke, unutranjost recipijenta i donja povrina ritona. Na ritonima dominira ornament bodljikave ice

Tanu namjenu ritona nije mogue utvrditi, ali se sigurno zna da nisu koritene u praktine svrhe. Najvjerovatnija pretpostavka je da su bili vezani za kult plodnosti. Rodovsko ureenje nesumljivo je dralo do kultova koji su se odnosili na plodnosta i raanje, to nam pokazuje crvena boja. Crvena boja simbolizira boju ivota odnosno odreeno kult ivotne vjenosti. M. Gimbutas u ovim ritonima vidi lik medvjedice. Prema njoj medvjedica predstavlja simbol smrti i regeneracije (obnavljanja). Taj simbol bio je povezan sa Boicom Majkom.

Ekonomski aspekt

Arheolokim iskopavanjima ustanovilo se da je glavno zanimanje stanovnika naselja Obre I u sve etiri faze bilo stoarstvo, zatim zemljoradnja i lov. Zemljoradnja mnogo manje razvijena. Mnogo vie panje posveivali stoarstvu, posebno uzgoju krupnije stoke. Uzgajali su goveda, ovce i koze. Nalazi spodylusa I nakita od ilibara svjedoe o trgovini ove kulture sa ostalim neolitikim kulturama. Rije je najvjerovatnije o naturalnoj razmjeni, u kojoj su stanovnici Obra I davali neke ivotinjske proizvode (kou) u zamjenu za proizvode koji se nisu mogli nai u tom podruju.

Zakljuak

Selo Obre I nalazi se na Raskru, nedaleko od rijeke Trstionice koja se ulijeva u Bosnu U prapovijesti plodna dolina okruena umom. Nalazilo se na krajnjoj granici starevako impresso kompleksa, to je pogodovalo spajanju dviju kultura. etiri faze naselja Obre I: starevako impresso I i II faza (5230 5990.g. pr.n.e.) Kakanj I i II odnosno III i IV faza ( 5300 4900.g. pr.n.e.) Nalazi 8 djeji ukopa u I I II fazi naselja, koja su najvjerovatnije rtvovana prilikom osnivanja samog naselja. III I IV fazu naselja karakteriu kultne posude na etiri noge ritoni. Namjena im nije u potpunosti razjanjena, zna se da su bile koritene u neke kultne radnje. Najvjerovatnija pretpostavka je da su bili vezani uz kult plodnosti, neolitiki kult Velike Majke.

HVALA NA PANJI! :)