pravoslavlje kao izvor savremenog sektaŠtva · godine, i da su svi vaseljenski sabori održani...

PRAVOSLAVLJE KAO IZVOR SAVREMENOG

SEKTAŠTVA

Ivica Stamenković

Osamnaesto poglavlje iz knjige "Pravoslavlje obasjano evanđeljem".

http://biblijskaistina.blogspot.com



2

"Teško njima što pođoše Kainovim putem i u zabludu

Valaamove plate padoše, i protivljenjem Korejevim izgiboše. Ti ljudi su ljage na vašim agapama, koji se bez zazora sa vama časte, napasajući sami sebe; bezvodni oblaci koje vetrovi nose tamo amo, jesenja jalova drveta koja su dva puta umrla i iz korena iščupana; besni morski valovi koji se pene svojim sramotama; planete za koje je sačuvana najcrnja večna tama."

Poslanica Judina 11-13

Prosečni pravoslavni vernik u Srbiji na početku XXI veka, koji nije preterano upućen u verska pitanja i ne poznaje dovoljno "svoju veru", uglavnom smatra da Pravoslavlje, nasuprot rascepkanom zapadnom hrišćanstvu u okviru kojeg postoje mnoge verske struje, predstavlja jednu celovitu versku organizaciju, koja (ako se zaboravi činjenica da su Pravoslavne crkve uglavnom podeljene na nacionalnoj osnovi) u svojim okvirima ne poseduje nikakve međusobne nesuglasice ili, ne daj Bože, raskole. Budući da poslednjih decenija Pravoslavna crkva u Srbiji vrši propagandu širokih razmera protiv malih verskih zajednica, nazivajući protestantski pokret izvorom savremenog sektaštva, dok sebe propagira kao "jedinu, svetu, sabornu i apostolsku Crkvu" (misleći pritom na vaseljensko Pravoslavlje), narodu se nameće mišljenje da među Pravoslavnim crkvama koje danas postoje u svetu vlada apsolutna dogmatska i svaka druga usaglašenost – koja rezultuje savršenom harmonijom u njihovim međusobnim odnosima. No ipak, ukoliko se detaljnije udubimo u načine funkcionisanja samo nekih od pomesnih Pravoslavnih crkava i to samo u XX veku, kao i na neka dešavanja u okviru vaseljenske carigradske patrijaršije u istom periodu, uvidećemo da ni Istočna crkva nije imuna na pojavljivanje raskola, pa čak ni na prilično ozbiljna izopštenja i anatemisanja (proklinjanja) od strane međusobno suprotstavljenih arhijereja ili čitavih sinoda. U daljem proučavanju pomenućemo raskole koji su se odigrali u okviru nekih Pravoslavnih crkava u prošlom stoleću. To su: raskol izazvan uvođenjem reformiranog julijanskog kalendara na svepravoslavnom kongresu u Carigradu



3

(Istambulu) 1923. godine; raskol u okviru Ruske pravoslavne crkve izazvan događajima povezanim sa Oktobarskom revolucijom 1917. god.; kao i neki "manji" raskoli koji su se desili i okvirima bugarske i Srpske pravoslavne crkve.

RASKOLI U PRAVOSLAVNIM CRKVAMA

Raskol u vaseljenskom Pravoslavlju nastao usled uvođenja reformisanog "novojulijanskog" kalendara

Godine 1923. u Carigradu (Istambulu), pod pokroviteljstvom vaseljenske patrijaršije i njenog patrijarha Meletija Metaksakisa, održan je svepravoslavni kongres koji je trebao da izvrši reformu postojećeg starog julijanskog kalendara, po kojem su do tada vreme računale sve istočne, Pravoslavne crkve. Ovaj kongres je posle nekoliko nedelja rada jednodušno usvojio reformu kalendara na predlog delegacije srpske crkve i države. Kalendar koji je bio usvojen znatno se razlikovao od starog julijanskog kalendara, a u isto vreme je bio veoma sličan gregorijanskom, kojeg je već vekovima do tada, od 1582. godine, koristila zapadna, Rimokatolička crkva. Reč je o kalendaru poznatog srpskog astronoma i univerzitetskog profesora Milutina Milankovića. No, pre nego što detaljnije sagledamo na koji je način došlo do usvajanja reformisanog Milankovićevog kalendara, kojeg mnogi, zbog njegovih veoma malih razlika u odnosu na onaj koji je uveo papa Grigorije III, nazivaju gregorijanskim, bilo bi dobro da napravimo istorijski osvrt i odgovorimo na pitanje odakle i od kada potiče sam julijanski kalendar. Poznato je, naime, da je julijanski kalendar (koji nosi ime po rimskom caru Gaju Juliju Cezaru i potiče iz I veka pre nove ere) bio u upotrebi i u Zapadnoj crkvi do 1582. godine, i da su svi Vaseljenski sabori održani (poslednji u VIII veku posle Hrista) dok je on još bio u punoj važnosti.

Poreklo starog (julijanskog) kalendara

I pored uvreženog mišljenja nekih pravoslavaca koji pridaju naročitu važnost julijanskom kalendaru i smatraju ga "svetootačkim", za razliku od novog – gregorijanskog, istina je da



4

ovaj kalendar u potpunosti potiče iz predhrišćanske egipatske civilizacije, i to iz III veka pre nove ere. Milutin Milanković, u svojoj knjizi "Kroz vasionu i vekove" o poreklu ovog kalendara iznosi sledeće podatke:

"Stari Egipćani upotrebljavali su u svome kalendaru godinu koja je imala stalnu dužinu od 365 dana. Hiljadugodišnja iskustva pokazaše da se takav kalendar ne slaže sa tokom prirode. Zaista, poplave Nila, najvažniji godišnji događaji njihove zemlje, zakašnjavale su iz godine u godinu da tek posle 1460 godina dođu na staro mesto u kalendaru. To je značilo da je za vreme te dugačke periode, koju su zvali sotisovom, egipatski kalendar zaostao prema prirodi za punu godinu ili za 365 dana. Jednostavna deoba pokazuje da je godišnje zadocnjavanje njihovog kalendara bilo četvrt dana. Kako da se ispomognu, to se oni ili nisu setili ili se nisu usudili. No, 238. godine pre Hrista, u devetoj godini vlade Ptolemeja Euergeta, egipatski kalendar je reformisan. Te godine odlučilo je sveštenstvo Egipta da se svake četvrte godine uvede u kalendar jedan prestupni dan kao svetac dobrotvornih bogova. Čudnovata je stvar da se ovaj događaj ne spominje nijednom reči u staroj, srednjevekovnoj, a i novovekovnoj kalendariografskoj literaturi. No, on je nesumnjivo utvrđen. Godine 1866. pronašao je i objavio nemački egiptolog Lepsius jedan kameni natpis koji, na tri jezika, objavljuje ovu kalendarsku odredbu, i koji je datiran 7. marta 238. godine pre Hrista. Ta odredba zove se u nauci Kanopski Edikt, jer je izdana u Kanopusu, predgrađu Aleksandrije."

1

Nešto manje od dva veka kasnije, prilikom osvajanja Egipta od strane Julija Cezara i pokoravanja egipatskih (a zapravo poreklom grčkih) vladara iz dinastije Ptolomeja, i njegovog zbližavanja sa egipatskom princezom i kraljicom Kleopatrom, Julije je pozvao ovu, od sebe više od trideset godina mlađu, lepoticu (sa kojom je u međuvremenu dobio i sina) da poseti Rim.

"Pa kako je taj kalendar, koji u samome Egiptu verovatno ni stupio nije u život, došao do nas, i kako je dobio ime Julijanskog kalendara? Da na to odgovorimo, potrebno je da prelistamo još koju stranu istorije... (...) Kleopatrino putovanje u Rim izvedeno je sa najvećim sjajem. Cela flota egipatska, onda najveća na celome svetu, pratila je kraljičinu galiju. (...) U kraljičinoj pratnji bilo je i 1 Milutin Milanković, Kroz vasionu i vekove, str. 72-73. Naglasak moj.



5

nekoliko naučnika aleksandrijskog Muzeuma, a među njima astronom Sosigen. (...) Poslednje godine svoga života upotrebio je Cezar da uredi rimsku državu koja je od građanskih ratova mnogo stradala. I kalendar je bio sasvim u neredu; valjalo ga je reformisati i dati mu stalan oblik. U samome Rimu ne bi se niko našao ko bi bio dovoljno upućen u astronomiju, jer su Rimljani bili velike neznalice u egzaktnim naukama. Zato je bila prava sreća da se u Kleopatrinoj pratnji našao Sosigen, kojemu je Cezar poverio reformu kalendara. Sosigenova kalendarska odredba, u pitanju rasporeda godina, identična je sa odredbom Kanopskoga edikta. Zato je u Julijanskom kalendaru svaka četvrta godina prestupna. Sedmi mesec u godini dobio je, u počast Juliju Cezaru, naziv Julius, a kasnije je ta počast učinjena i Augustusu, nazivajući osmi mesec njegovim imenom. Taj Julijanski kalendar preuzele su i hrišćanske crkve. On je, kao što smo videli, aleksandriskog porekla, a Kleopatra ga je donela u Rim."

2

Kao što je dakle jasno, stari julijanski kalendar ne poseduje nikakvu posebnost i "svetost" sam po sebi, jer ga nisu ustanovili, na primer, Hristos i apostoli, već je on, kao što smo upravo mogli da pročitamo, proizvod egipatske misli i genija aleksandrijskih (dakle paganskih) astronoma. Naravno, istina je da se stara Crkva upravljala prema ovom kalendaru i da su kasnije po njemu ustanovljeni tradicionalni verski praznici, ali to samo iz razloga što do donošenja novog, gregorijanskog – nije postojao drugi prema kome bi se moglo upravljati. Međutim, kako su vekovi prolazili, sve je više počelo da se uviđa da i julijanski kalendar ima svoje nedostatke, tj. da i on sve više postaje neprecizan. Reformu julijanskog kalendara je prvi sproveo, po projektu Alojziusa Liliusa, papa Grigorije XIII, a taj su kalendar, postepeno, prihvatili svi zapadni narodi:

"I u tome je kalendaru svaka četvrta godina prestupna (kao i u Julijanskom: ona čiji se broj dade bez ostatka podeliti sa četiri) no, to ne važi za sekularne godine. To su one godine koje se svršavaju sa dve nule. One su u Gregorijanskom kalendaru samo onda prestupne ako se broj njihovih vekova dade bez ostatka podeliti sa četiri, inače su obične. Zato ima Gregorijski kalendar u četiri stotine godina tri prestupne godine manje nego Julijanski, pa 2 Navedeno delo, str. 73-76. Naglasak moj.



6

je zbog toga srednja dužina njegove godine kraća. Sa svojih 365 dana, 5 sati, 49 minuta i 12 sekunada, ona se približava tropskoj godini bolje nego srednja godina Julijanskog kalendara. Ova odredba stvorila je i drugu razliku hrišćanskih kalendara: Julijanski kalendar zaostao je prema Gregorijanskom. U ovome, a i u idućem veku datumi se u oba kalendara razlikuju za trinaest dana."

3

No, iako je gregorijanski kalendar "ispravio" ono što se u julijanskom, tokom vekova, bilo "nakrivilo", njegovo uvođenje nije prihvaćeno na hrišćanskom istoku. Na istoku su bile odbacivane sve novine koje nisu poticale iz zvaničnih crkvenih pravoslavnih izvora, bez obzira da li se tu radilo o običnim sujeverjima ili o novim naučnim otkrićima i dostignućima. Evo šta Milanković govori o odnosu Pravoslavnih crkava prema svakoj vrsti naučnog stvaralaštva tokom čitavog srednjeg veka (možda će nam posle čitanja narednih redova postati još jasnije zbog čega se ovo razdoblje ljudske istorije naziva "mračnim dobom"):

"Kada je Konstantin Veliki načinio 330. godine Carigrad prestonicom istočnog rimskog carstva, nazvao ga novim Rimom i učinio hrišćanstvo državnom religijom, onda je smrću grčkih bogova izumrla i grčka nauka. Da nije bilo Arapa, koji su nam sačuvali dela grčkih naučnika, propale bi sve tekovine aleksandriske kulture. Preko jedanaest vekova bio je Carigrad prestonicom vizantiske carevine, i za sve to vreme nije on dao nauci stoti deo onoga što je Aleksandrija dala za dva veka. Ali kada je sultan Muhamed II, Osvajač, ušao 30. maja 1453. u Carigrad, i kada je – tako mi bar pričaše uslužni čičeron u crkvi Svete Sofije – taj sultan udario svojom šakom, a njegov konj kopitom, o jedan mramorni stub te crkve, onda se seme grčkoga genija, koje je hiljadu godina ležalo neplodno na ovome tlu, rasulo po zapadnoj Evropi, i iz njega je iznikla obnova nauka i umetnosti. (...) U njenom razvitku nadovezuju se na Aleksandrijce obnavljači astronomske nauke: Kopernik, Galilej, Kepler."

4

Iz razloga ovakvog odnosa prema nauci, nije ni čudo što moderniji i tačniji gregorijanski kalendar nije prihvaćen od strane crkava na istoku. Jedan od razloga je, naravno, bio i taj što je novi

3 Isto, str. 85.

4 Isto, str. 84. Naglasak moj.



7

kalendar potekao od Latina – koji su bili tretirani kao jeretici i šizmatici (raskolnici).

Evo šta o razlozima Rima koji su doveli do reforme julijanskog kalendara a potom i do reakcija Istoka koji je uzvratio anatemom, kazuje Aleksej Judin u svom tekstu "Rimokatolicizam i Pravoslavlje, znakovi vremena":

"Upravo se problem kalendara u svoj svojoj žestini pojavio pred hrišćanskim svetom nakon korenite reforme računanja vremena, koja je bila 1582. godine u vreme pape Grigorija XIII, pa je po njemu sadašnji kalendar i nazvan – gregorijanski. Julijanski (po imperatoru Julijanu, poganinu) i gregorijanski kalendar sastavljeni su na sasvim različitim principima: julijanski je orjentisan na dužinu siderične odnosno zvezdane godine, što se poklapa s vremenom celokupnog kretanja Zemlje oko Sunca. A u osnovu gregorijanskog kalendara stavljena je tropska ili sunčana godina, odnosno uslovna astronomska dužina orjentisana na ritmove Zemlje. Ti kalendari su zaista neuporedivi: siderična godina je duža od tropske za 11 minuta i 14 sekundi. Za 25.765 tropskih godina gregorijanski kalendar će se razlikovati od julijanskog za celu godinu.

Papa Grigorije XIII zamislio je reformu kalendara tako da prolećnu ravnodnevnicu, koja je u XVI veku bila 11. marta, približi prvobitnom trenutku pashalnih računanja, koje je u davnini Crkva povezivala sa danom prolećne ravnodnevnice 21. marta. Zbog toga je u kalendaru trebalo ispustiti 10 dana, a sama 1582. godina, prema reformisanom kalendaru pape Grigorija XIII imala je 365 dana. Kasnije je sav zapadni hrišćanski svet prihvatio gregorijanski način brojenja vremena. (...) Međutim, ta kalendarska reforma prouzročila je novo ideološko zaoštravanje među Zapadnom i Istočnom Crkvom. Pomesni Konstantinopoljski sabor 1583. godine, kome su prisustvovali takođe jerusalimski i aleksandrijski patrijarsi, odbio je uvesti gregorijanski kalendar i bacio na njega prokletstvo (anatemu). Tu anatemu su Pravoslavne Crkve praktično priznavale sve do 1923. godine, kada je na inicijativu Konstantinopolja sazvano Predsaborsko savetovanje i tada je odlučeno da se pređe na novi kalendar, kojeg je pripremio jugoslovenski astronom Milutin Milanković."

5

5 Vidi u: Hrišćanstvo na pragu trećeg milenijuma; sa ukrajinskog preveo i priredio



8

Svetogorski monasi iz Esfigmena objašnjavaju razloge bacanja ove anateme:

"Krenimo redom. Kada je jeretički Rim uveo novi kalendar 1582, i sa namerom da ga podmetne i među pravoslavne, tadašnji Patrijarh u Carigradu, Jeremija, saziva Sabor i osuđuje kalendar. Tekst anateme glasi:

"Iz Rima su došle izvesne osobe koje su tamo naučile da misle kao Latini; i loše je to, što iako Vizantinci, i rođeni i odrasli u našim krajevima, oni ne samo što su promenili svoju veru, nego se još i bore protiv pravoslavnih i istinskih dogmi Istočne Crkve koje su sam Hristos, božanski apostoli i Sveti Sabori predali nama. Izopačivši ove, dakle, kao pokvarene članove, mi naređujemo:

(...) Ko god ne prati Crkvene običaje proglašene od strane sedam Vaseljenskih sabora, i Svetu Pashu i kalendar koje su oni dobro ustanovili za nas da ih pratimo, nego želi da prati novoizmišljenu Pashaliju i novi kalendar bezbožnih, papinih astronoma: i protiveći se želi da odbaci i uništi učenje i običaje Crkve, koje smo primili od naših Otaca neka svako takav ima anatemu i neka bude izvan Crkve i van Sabora Vernih.

(...) Mi pozivamo sve pobožne Pravoslavne hrišćane: ostanite u onome u čemu ste naučeni, u čemu ste rođeni i odrasli, i kada vreme i prilike zahtevaju, prolijte i samu krv da bi sačuvali Veru koju su nam naši Oci predali i svoje ispovedanje. Čuvajte se ovakvih ljudi i vodite računa, da bi vam Gospod naš Isus Hristos pomogao. Neka blagoslov naše smernosti bude sa svima vama. Amin!"

JEREMIJA Konstantinopoljski SILVESTAR Aleksandrijski SOFRONIJE Jerusalimski

(i ostali Episkopi prisutni na saboru)."6

No, i pored ove anateme novog kalendara, kao i ostalih koje su, što saborno što pojedinačno izrečene čak osam puta, i to 1583, 1587, 1593, 1722, 1756, 1848, 1895. i 1904. godine

7, 1923. je

vaseljenski patrijarh Meletije sazvao svepravoslavni kongres koji je

mr Roman Miz, Novi Sad 2000. god. Naglasak moj. 6 Judin poljubac, str. 32-33. Naglasak moj.

7 Vidi u: Navedeno delo, str. 32-33.



9

konačno trebao da reformiše prevaziđeni i netačni julijanski kalendar.

Usvajanje kalendara Milutina Milankovića

Na pomenuti kongres koji je trebao da se održi u Carigradu, bila je pozvana i delegacija Srpske pravoslavne crkve. Nakon što je dobio dopis od strane Ministarstva Vera, Milanković je javio ministrovom kabinetu gde je dobio sledeće informacije:

"Odjurio sam u Ministarstvo. Tu mi je već pomoćnik ministrov saopštio veliku novost: Vaseljenski Patrijarh, najviši poglavica pravoslavne crkve, saziva za prvi maj u Carigrad kongres sviju pravoslavnih crkava. Glavna tačka toga sastanka biće reforma našeg starog Julijanskog Kalendara. I naša crkva dobila je takav poziv i saopštila ga Kraljevskoj Vladi. Ova je odlučila da na taj kongres pošalje, kao svog izaslanika, jednog naučnika, a njen izbor pao je na mene. (...) "Meni, kao istoričaru, dodao je gospodin Ministar, poznat je ceo istorijat našeg kalendarskog pitanja, pa znam da u njemu ima da kaže glavnu reč astronomska nauka. Zato sam predložio Kraljevskoj Vladi da Vas pošalje na taj kongres kao svog izaslanika. Naša pravoslavna crkva dragovoljno je prihvatila taj naš izbor, a naša vlada se saglasila da izaslanika crkve prizna i za svog vlastitog. On će uzimati reč u crkvenim pitanjima, a Vi, gospodine profesore, istupićete, Vašim priznatim autoritetom, u pitanju reforme kalendara."

8

Milanković, koji je na tom crkvenom skupu bio jedini "svetovnjak", u Carigrad je putovao sa jednim mitropolitom - izaslanikom srpske crkve. Kongres je otpočeo 10. maja a njegov rad je trajao više od mesec dana. O temama koje su predložene na kongresu i načinu razrešavanja kalendarskog problema, naš ugledni astronom je pisao ovako:

"Već su prve sednice kongresa, a još više naši neoficijelni sastanci i razgovori, pokazali nepodeljeno mišljenje svih učesnika da razliku od trinaest dana, koja postoji između Gregorijanskog i Julijanskog kalendara, treba ukloniti. Za toliko je dana zaostao naš kalendar prema Sunčevu satu, pa zato treba njegovu kazaljku pomeriti u napred. 8 M. Milanković, Kroz vasionu i vekove, str. 63-64.



10

U tom prvom pitanju nije bilo razmimoilaženja, no šta valja posle toga uraditi, tu su se mišljenja razilazila. Neki su mislili da se treba na tome prvom aktu zaustaviti, pa zadržati do dalje odluke Julijanski kalendar, koji bi se u svojim datumima razišao od Gregorijanskog tek 2100-te godine; neki su opet, izgleda, pomišljali na potpuno usvajanje Gregorijanskog kalendara.

Brzo se pokazalo da nijedan od ovih dvaju putova ne bi bio dobar. Izostavljanjem onih trinaest dana nije Julijanski kalendar doveden u korak sa Gregorijanskim, jer se njegovi pokretni praznici ne bi poklopili sa Gregorijanskim. Videli smo da su pravila za određivanje tih praznika različita u oba hrišćanska kalendara. Kada bismo i ta pravila preuzeli iz Gregorijanskog kalendara, onda bismo u stvari prihvatili taj kalendar.

Ovo rešenje ne bi prihvatile dve najveće pravoslavne crkve, ruska i srpska, a ono ne bi vodilo računa o napretcima nauke, ostvarenim od gregorijanske kalendarske reforme. Ti napretci su ogromni. Dovoljno je da spomenem da u doba te reforme nije još ni postojala nebeska mehanika, nauka najpozvanija za rešavanje kalendarskog pitanja."

9

Nakon napornog Milankovićevog rada na prevazilaženju kalendarskog problema, koji se odvijao i pre dolaska na kongres kao i tokom njegovog održavanja, konačno je došao momenat kada je i srpska delegacija trebala da iznese svoj predlog kalendarske reforme:

"Juče je bila glavna sednica kongresa, u njoj sam uzeo reč, na njoj je usvojen naš predlog reforme kalendara (...) Glavne odredbe toga kalendara su ove.

Novi kalendar dovešće se na isti datum sa Gregorijanskim. U njemu će biti prestupna svaka godina deljiva sa četiri, sa izuzetkom sekularnih godina, koje će samo onda biti prestupne ako broj njihovih vekova podeljen sa devet dadne ostatak dva ili šest.

Tim novim interkalacionim pravilom, koji reguliše raspored prestupnih godina, dobiva se srednja dužina kalendarske godine od 365 dana, 5 sati, 48 minuta i 48 sekunada. Tim najvišim približavanjem tropskoj godini, koje je uopšte moguće, dobiva se do sada nepostignuta tačnost kalendara. No time se dobiva i ovo. Čuli smo da će od narednih sekularnih godina biti u 9 Navedeno delo, str. 86. Naglasak moj.



11

Gregorijanskom kalendaru prestupne samo ove 2000, 2400 i 2800-ta. Da vidimo koje će od sekularnih godina biti prestupne u našem novom kalendaru. Očito 2000-ta, 2400-ta i 2900-ta, jer 20, 24 i 29 podeljeno sa devet daje ostatke 2, 6, 2. To znači da će razmimoilaženje u datumima hrišćanskih kalendara nastupiti tek u godini 2800-toj, dakle za 877 godina.

U principu različit, astronomski ispravniji, naš se kalendar privio oskulirajući uz Gregorijanski.

U pogledu izračunavanja Mesečevih mena, rešeno je, po predlogu Njegove Svetosti, da se za taj posao primeni egzaktni astronomski račun. Tako su sve tri tačke kalendarskog pitanja rešene da ne može bolje biti. Redakcija kalendarskih odluka kongresa poverena je meni."

10

U znak velike zahvalnosti za uspešno završen posao na kalendarskoj reformi, vaseljenski patrijarh je Milutinu Milankoviću poslao i pismo sledeće sadržine:

"Meletius, milošću božjom arhiepiskop Konstantinopolja – Novog Rima i vaseljenski patrijarh.

Veleučeni gospodine profesore, čedo u Gospodu ljubljeno Naše Smernosti, blagodat neka je s Vašom Velikoučenosti i mir od Boga.

Pošto je u Našem Svetom i Časnom Sinodu pročitana odluka Svepravoslavnog Kongresa o kalendaru, u cilju pravilnog usvajanja njenog, koje je usvajanje već sledovalo, kao što to javljamo Presvetim Pravoslavnim Crkvama, Časni Sinod je s osobitim priznanjem primio k znanju najdragoceniju saradnju Vaše duboke Velikoučenosti kao člana Svepravoslavnog kongresa pri sastavljanju te odluke, kojom je tako srećno i potpuno rešen jedan od prvih zadataka Svepravoslavnog Kongresa, i u opšte tako važno kalendarsko pitanje.

S toga, po jednoglasnoj sinodalnoj odluci, izjavljujemo drage volje ovim Našim čestitim pismom naročitu pohvalu i zahvalnost Vašoj Velikoučenosti za takvu prosvećenu i korisnu saradnju njenu.

10

Isto, str. 92. Naglasak moj.



12

Šaljući pak uz to i naše očinske pozdrave i blagoslove, molimo da se za sve što je najbolje Bogu, čija je blagodat neka bude sa Vašom dubokom Velikoučenosti."

11

Međutim, iako su mnoge delegacije Pravoslavnih crkava, pa i srpske, prisustvovale pomenutom Svepravoslavnom Kongresu, i jednoglasno usvojile reformovani kalendar našeg uvaženog astronoma i univerzitetskog profesora, na čemu se Milankoviću pismom, maločas citiranom, lično zahvalio i sam vaseljenski patrijarh (te i pored toga što su najsrdačniji u čestitanjima Milankoviću bili predstavnici Ruske pravoslavne crkve

12), postojale

su i manje ili veće grupe nezadovoljnih arhijereja, pa i čitave crkve, koje nisu pristajale na dogovorenu i usvojenu reformu. Iako je Milankovićev kalendar bio najprecizniji, te i pored toga što, verovatno, ni sam Gospod Bog protiv njega ne bi imao ništa protiv – jer bi on, sa zemaljske tačke gledišta, najtačnije pratio zakone kretanja nebeskih tela koje je On postavio, među pravoslavnima su počela da se javljaju negodovanja zbog napuštanja drevnog "svetootačkog" kalendara i približavanja "jeretičkoj" Rimokatoličkoj crkvi i njenom računanju vremena. Negodovanja, i to prilično burna, desila su se i za vreme samog zasedanja Kongresa, kada je raspomamljena (po veri pravoslavna) rulja, predvođena turskom policijom, zahtevala svrgnuće vaseljenskog patrijarha. Evo kako je srpski mitropolit opisao Milankoviću događaje koji su se odigrali pred sam kraj zasedanja:

"Taman sam bio ostavio patrijaršiju, a pred njenom glavnom kapijom – tako mi pričaše mitropolit – ukaza se jedna čudna četa. Oko dve stotine carigradskih Grka, izopijanih amala, lađara i drugog, na brzinu sakupljenog, ološa. Tu je četu pojačavalo, bolje reći predvodilo, pedesetak turskih policajaca. Otvorivši nasilno kapiju i obijajući sva vrata, koja je posluga na brzu ruku pozaključavala, pokulja ta rulja preko glavnih stepenica, rušeći, preturajući i lomeći sve što joj je došlo do ruke. Tim načinom doprla je i do glavne sale, gde su bili skupljeni učesnici kongresa. Za tren oka su svi ti crkveni knezovi potisnuti u jedan ugao sale, a ostali njen deo zauzela je fukara, koja se bosim prljavim nogama popela na mramorne stolove, svilene stolice,

11

Isto, str. 97. Naglasak moj. 12

Vidi u: Isto, str. 93.



13

fotelje i kanabeta. U svima vratima sale i prozorskim udubljenjima uzeli su mesta turski policajci. Vazduh se ispunio smradom i prolamao od divljačke vike.

Malo po malo moglo se iz njene vike razabrati šta ta rulja hoće. Ona je zahtevala da se Meletius IV, odmah tu pred njom, odreče svoje časti i položaja i otstupi sa patrijaršiske stolice. Sada je bilo svima učesnicima kongresa jasno da je taj skup ljudi imao da, pod zaštitom i po naredbi turske policije, izvrši nasilno svrgnuće vaseljenskog patrijarha.

Meletius IV podigao se sa svoje stolice, držeći se jednom rukom još za nju, a dajući drugom rukom znak da hoće da govori. Nasta tišina. Jasnim glasom i odlučnim rečima izjavi on tada da odbija da tu rulju prizna za legalnog predstavnika svoje pastve (evo dakle dokaza da to su bili pravoslavni "vernici"; prim. I. S.) i da neće pred njom odreći se svoga položaja, pa ma šta bilo. Urnebesna graja se podiže posle tih patrijarhovih reči i pljusak psovki i pretnja polete na njega. On je stajao bled ali uzdignute glave, i na svaki plotun fukarine larme odgovarao: "Ja sam patrijarh!".

Rulja se tada još više uzbesi, ščepa patrijarha i nekoliko hrabrih episkopa koji se iskupiše oko njega da ga brane, i potište, zlostavljajući ih, preko glavnih stepenica pravo ka onoj kapiji na koju je nekad bio obešen Gligorije V. Oni koji u sali ostadoše ne mogoše videti šta se dalje dešava, nego čuše samo urnebesnu viku, pretnje, psovke i, u toj pomamnoj buri, iznemogli glas vrhovnog poglavara istočne crkve.

Odjedanput umuknu sve. Strah i grozne slutnje obuzeše srca svih učesnika kongresa, ali se brzo pretvoriše u radost i veselje, kada se na vratima sale ukazaše francuski vojnici. Oni su, obavešteni telefonski od jednog prisebnog monaha, stigli na vreme da spasu patrijarha iz ruku pomamne rulje. (...) Malo iza toga pojavi se u sali sam patrijarh sa svim episkopima koji su ga verno pratili. Radovanju ne beše kraja, mnogi su plakali od uzbuđenja. Samo mitropolit drački bio je nešto pokunjen; njemu je, dok je svojim telom zaštićivao patrijarha, rulja pocepala mantiju, a nepoznati prsti ukrali njegov novčanik sa svom njegovom zvečećom sadržinom.

Tako je intervencijom francuske vojske sprečeno nasilno rasturivanje kongresa, i on je mogao idućih dana produžiti i okončati svoj rad. Osmoga juna potpisane su od svih učesnika



14

odluke carigradskog kongresa. Posle svečane službe božje, on se razišao."

13

Prihvatanje reformisanog kalendara i raskol u Grčkoj pravoslavnoj crkvi

Nakon usvajanja Milankovićevog kalendara na svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923. godine i njegovog uvođenja u bogoslužbeni život Grčke pravoslavne crkve 1924. god., počele su da sa svih strana stižu negativne reakcije. Uvođenje ovog kalendara je izazvalo veliku neslogu u pravoslavnom svetu, jer na pomenutom kongresu ipak nisu učestvovale sve istočne patrijaršije. Evo šta o zategnutim odnosima između pristalica i protivnika reformiranog kalendara govori Aleksej Judin:

"Taj novi kalendar, nazvan novojulijanski ili ispravljeni gregorijanski, tačnije od gregorijanskog kalendara određuje dužinu sunčane tropske godine, a kako će se on do 2.800. godine sasvim izjednačiti sa gregorijanskim kalendarom, može ga se smatrati privremenom modifikacijom zapadnog kalendara. Pa ipak ova reforma kalendara prouzrokovala je veliku neslogu u pravoslavnom svetu. Na svepravoslavnom kongresu 1923. godine nije bilo predstavnika Jerusalimske, Ruske, Srpske

14 i Bugarske

Crkve, što je odredilo njihov stav15

. (...) Na raskole nije trebalo dugo čekati ni u onim pomesnim crkvama gde je bio uveden novojulijanski kalendar. Primer za to je Grčka (Jelinska) Crkva gde su "kalendarski raskoli" počeli već 1935. godine, 11 godina nakon što je prihvaćen spomenuti kalendar."

16

A evo i reakcija na uvođenje reformiranog kalendara koje su došle od strane nekih arhijereja, a koje su navedene u knjizi "Judin poljubac", koju je izdalo bratstvo manastira Esfigmen – koji, inače, pripada tzv. "raskolničkoj" Grčkoj starokalendarskoj crkvi: 13

Isto, str. 95-97. Naglasak moj. 14

Iz ranije citiranih tekstova Milutina Milankovića saznali smo da su predstavnici ruske i srpske crkve ipak bili prisutni i glasali za reformu kalendara, iako kasnije ova reforma nije zaživela u okviru crkava i naroda u njihovim državama. 15

Novi kalendar je prihvaćen u okviru Rumunske pravoslavne crkve kasnih 20-tih godina XX veka, a u bugarskoj crkvi 1968. godine. (Navedeni podaci potiču iz: Judin poljubac, str. 36). 16

Hrišćanstvo na pragu trećeg milenijuma, str. 42. Naglasak moj.



15

"Samo godinu dana kasnije Metaksakis saziva Sabor u Carigradu, gde se odjednom objavljuje uvođenje novog (papskog) kalendara. Od te godine, zapravo, počinje praktično ostvarivanje ekumenističkog programa. Na ovom saboru istočne Patrijaršije nisu imali svoje zvanične delegacije, tako da je sa formalne strane ovaj sabor bio bez ikakvog legitimiteta. Jednostavno rečeno, bio je potpuno diskreditovan. Neke od reakcija na ovaj sabor su bile sledeće: Na primer, u svome "Memorandumu Svetom Arhijerejskom Sinodu Grčke (14. jun 1929. g.) Mitropolit kasandrijski Irinej napisao je da sabor nije bio "Svepravoslavni", nego "antipravoslavni". Čak je i sam atinski arhiepiskop, koji će godinu dana kasnije uvesti novi kalendar u Grčkoj, priznao: "Nažalost, istočni patrijarsi, koji su odbili da učestvuju na kongresu, odbacili su sve njegove odluke. Da se kongres ograničio samo na pitanje kalendara, verovatno ne bi izazvao takve reakcije".

17

"Prva sledeća pomesna pravoslavna crkva, koja je posle Carigradske Patrijaršije pala u ekumenističku zamku jeste Grčka Pravoslavna Crkva. Ono što je za Carigrad bio Meletije Metaksakis, to je Grčku bio atinski arhiep. Hrizostom Papadopulos. Jedan od kasnijih vođa Istinske Pravoslavne Crkve u Grčkoj, German Dimitrijadski nazvao je Metaksakisa "Luterom Pravoslavne Crkve". Smatramo da se to isto može reći i za Papadopulosa."

18

"Gotovo munjevitom brzinom u Grčkoj crkvi je 1924. g. bio uveden novi kalendar. Jednostavno je bila doneta odluka da se 10-ti mart proglasi za 23-ći. Novi kalendar je u Grčkoj Crkvi uveden uprkos svesti grčke jerarhije da bi to moglo da predstavlja raskolnički akt, što on doista i jeste bio. Da je to tako, potvrdila je i Komisija sastavljena od najboljih pravnika i profesora – bogoslova Državnog Univerziteta, određena za izučavanje kalendarskog pitanja, čiji je jedan od članova bio i Njegovo blaženstvo Arhiepiskop atinski, u svojstvu profesora Crkvene istorije na Državnom Univerzitetu. Pogledajmo kako je mišljenje o novom kalendaru iznela ta Komisija: "Mada su sve Pravoslavne Crkve autokefalne u svojoj unutrašnjoj upravi, one su, i pored toga, međusobno sjedinjene posredstvom dogmata, saborskih odluka i pravila, i ni jedna od njih ne može se odvojiti kao posebna

17

Judin poljubac, str. 32. Naglasak moj. 18

Isto, str. 34.



16

Pravoslavna Crkva niti primiti novi crkveni kalendar, a da ne bude smatrana za raskolničku u odnosu na druge."

19

"Pošto je Njegovo blaženstvo Arhiepiskop atinski sopstvenim potpisom proglasio sebe za raskolnika, koje nam je još svedočanstvo potrebno da bismo pokazali da su on i jerarsi koji su njegovi istomišljenici postali raskolnici zato što su kalendarskom novinom narušili jedinstvo Pravoslavlja i podelili crkvenu i nacionalnu dušu grčkog pravoslavnog naroda?"

20

"Pogledajmo kako su na ovaj razbojnički akt gledali tadašnji arhijereji ostalih Pravoslavnih Crkava.

Slavni mitropolit Ruske Zagranične Crkve, Antonije (Hrapovicki), nazvao je kalendarsku reformu: "besmislenim i tupavim ustupkom masoneriji i papizmu".

Patrijarh Fotije Aleksandrijski je pisao (Arhiepiskopu atinskom Hrizostomu Papadopulosu): "Veliki bol i iznenađenje izazvalo je vaše saopštenje o tome da su, bez ikakvog realnog osnova ili dogmatskih ili kanonskih razloga, odbačeni bratski saveti i uporne molbe četiri apostolska prestola, i da je izvršena "reforma kalendara". Vama preti raskid sa čitavim pravoslavnim crkvenim narodom. Zato ja predlažem sazivanje sabora, kako bi to pitanje bilo istraženo". Kada je Hrizostom odgovorio da sabor ne može da bude sazvan, Fotije je opet odbio da prihvati inovaciju.

Vladimir Mos, u svojoj vanredno dokumentovanoj knjizi, iznosi i jedan vrlo, po nas Srbe značajan podatak, navodeći tačan izvor odakle ga je preuzeo. Naime, episkop i svetitelj Nikolaj Velimirović je 1930. godine na Predsaboru u Svetoj Gori, u Vatopedu odbio da služi sa Grcima ističući da Grci i Sloveni imaju različit tipik. (...) Tokom ovog sabora Episkop ohridski Nikolaj (Velimirović) vatreno je branio pravoslavni kalendar, izjavivši, da je 1923. g. na Kongresu (u Carigradu) koji je odobrio novi kalendar, bio stvoren raskol."

21

U današnje vreme nadpolovični broj Pravoslavnih crkava se pridržava novog Milankovićevog kalendara (kojeg neki, kao što vidimo, namerno pogrešno nazivaju "papskim"), i to na sledeći

19


Isto. 21

Isto, str. 35-36. Naglasak moj.



17

način (citiram reči dr Radomira Popovića, profesora pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu):

"Po pitanju kalendara i njegove primene, jedinstvo savremenog hrišćanskog sveta je razbijeno. Prvi put se to, nažalost, dogodilo i unutar pravoslavnog hrišćanskog crkvenog tela početkom 20. veka. To se desilo 1923. godine kada je Carigradska patrijaršija, prekršivši dogovor postignut iste godine na kongresu u Carigradu, uvela novi kalendar. Slično su učinile još neke crkve pa je danas u pravoslavnom svetu stanje po pitanju kalendara sledeće: crkveni julijanski kalendar i pashaliju drže Jerusalimska, Ruska, Srpska, Gruzijska, Ruska pravoslavna zagranična crkva i Sveta Gora; gregorijanski kalendar, a julijansku pashaliju (praznovanje praznika Vaskrsa; prim. I. S.) drže Carigradska, Aleksandrijska, Antiohijska, Rumunska, Bugarska, zatim crkva u Grčkoj, na Kipru i autonomne crkve zavisne od Carigradske patrijaršije. Finska pravoslavna crkva u potpunosti je prihvatila gregorijanski kalendar i pashaliju."

22

Iako se Srpska pravoslavna crkva (još uvek) upravlja po starom kalendaru, monasi – ziloti joj zameraju zbog otvorenih izjava nekih sveštenika pa i samog patrijarha Pavla, u kome oni izražavaju uverenje da je gregorijanski kalendar ipak ispravniji od julijanskog – te da bi ga, s vremenom, možda trebalo uvesti i u one crkve koje ga do sada nisu usvojile. U intervjuu datom za "Pravoslavlje (br. 910), čiji sam deo maločas citirao, prof. dr Radomir Popović, na primer, kaže da pitanje kalendara uopšte nije suštinsko pitanje za očuvanje pravoslavne vere. Iako se i sam zalaže za zadržavanje starog kalendara u okviru SPC, ovaj protojerej kazuje da Pravoslavna crkva (u Srbiji) neće nikada zabranjivati 22

Pravoslavlje, novine srpske patrijaršije, br. 910; 15. februar 2005. god. str. 12. Svetogorski monasi – starokalendarci (iz Esfigmena), zajedno sa svojom braćom starokalendarcima iz drugih "raskolničkih" crkava, imenuju kao novokalendarske (za razliku od Radomira Popovića) sledeće crkve: konstantinopoljsku, aleksandrijsku, antiohijsku, jerusalimsku, rumunsku, bugarsku, gruzijsku, kiparsku, grčku, poljsku, slovačku, albansku, finsku i srpsku, iako neke od ovih, ipak, drže i upravljaju se po starom julijanskom kalendaru. Naime, bratstvo iz Esfigmena smatra da sve "starokalendarske" crkve koje imaju liturgijsko i evharistijsko opštenje sa novokalendarskim Pravoslavnim crkvama čine greh i upadaju u jeres ekumenizma – prestupajući kanone svetih otaca, na taj način sebe lišavajući blagodati Svetog Duha i čineći otpad od "izvorne Pravoslavne crkve" koju je (po njihovom mišljenju) sam Gospod ustanovio i blagoslovio.



18

(niti pak striktno podržavati) uvođenje nekog modernog i preciznog, astronomski potvrđenog načina računanja vremena (tj. nekog novog kalendara):

"Naše je da mi čuvamo ono što je važno, da čuvamo veru, da čuvamo hrišćansko učenje koje svemu daje smisao, svakom kalendaru kao takvom, da li je to Julijanski ili neki drugi nije važno."

23

Ovakav, rekli bismo, liberalan stav, koji dozvoljava da u budućnosti dođe i do promene kalendara po kojem će se upravljati SPC, jeste upravo onaj koji biva oštro kritikovan od strane radikalnih starokalendaraca sa Svete Gore. Evo šta o navodnim pripremama srpske crkve da prihvati "papski kalendar" kazuju ziloti:

"Na njegovu (vaseljenskog patrijarha Meletija) inicijativu godine 1924. oficijalna Grčka crkva uvodi ovaj novi grigorijanski (papski) kalendar, što će dovesti do raskola i do pobune vernog naroda i dela klira crkve, koji će, sasvim opravdano, verno i hrabro braniti svetootački kalendar i to do dana današnjeg. Ovaj nepravoslavni i bezakoni primer Carigradske patrijaršije i Grčke oficijalne crkve kasnije će slediti i mnoštvo drugih pomesnih crkava, tako da danas imamo slučaj da zvanično još samo SPC i Moskovska patrijaršija služe po starom julijanskom kalendaru . Primetili ste da smo ovde upotrebili izraz "zvanično", a razlog je što je to kod SPC samo puka formalnost i pitanje je dana kada će i novi papski kalendar biti sproveden u delo. Današnje mišljenje i stav patrijarha i ostalih episkopa SPC je da je Srpski narod "teološki prost i nenaobrazovan" i kao takav "nije spreman" za prihvatanje kalendara. (...) Obrazlažući ovu svoju pogubnu teoriju o potrebi uvođenja novog papskog kalendara patrijarh Pavle kaže da će za 24 hiljada godina usled astronomskog kašnjenja starog kalendara, proslava Vaskrsa (Pashe) kao pokretnog praznika pasti iza jesenje ravnodnevnice, što je nedopustivo prema pravilima i kanonima datim nam za proslavu ovog najsvetijeg praznika. Iako patrijarh konstatuje da možda tada za 24 hiljada godina neće ni postojati planeta zemlja i ljudski rod "što nije u opšte bitno u ovom trenutku", on zaključuje da su novokalendarci sasvim u pravu jer uvođenjem novog kalendara (koji je takođe astronomski netačan, 23

Pravoslavlje, br. 910. str. 13.



19

ali navodno sa manjom greškom) oni preduhitravaju grešku koja će se pojaviti, i pritom zaključuje, kako su starokalendarci koji dakle čuvaju izvorni, Bogom i Sv. Ocima potvrđeni kalendar – raskolnici."

24

Ono što bi bilo još interesantno spomenuti jeste da su monasi manastira Esfigmen sa Svete Gore Atonske već godinama na "ratnoj nozi" sa vaseljenskom carigradskom patrijaršijom i njenim patrijarsima – a pod čijom se duhovnom vlašću nalaze. Sve dosadašnje vaseljenske patrijarhe, počevši od Meletija Metaksakisa, preko Atinagore (koji je 1965. godine u društvu pape Pavla VI izvršio "sramni čin" skidanja anateme sa Zapadne crkve koja je na nju bačena još davne 1054. god.), Dimitrija i Vartolomeja, oni nazivaju veoma grubim imenima, kao što su: pseudopatrijarsi, arhijeretici i sl.

"Esfigmen je pristupio Grčkoj starokalendarskoj crkvi, koja se drži julijanskog kalendara (u Grčkoj pravoslavnoj crkvi zbog prelaska na gregorijanski kalendar 1923. došlo je do raskola), čijih blizu dva miliona vernika podržava i pomaže esfigmenske monahe, kako tvrde u ovom svetogorskom manastiru. Esfigmenski ziloti su sa sadašnjim carigradskim patrijarhom Vartolomejem prekinuli svaki kontakt zbog njegove "jeresi ekumenizma". Ni njega, niti za Svetu goru nadležnog carigradskog episkopa ne pominju u molitvama na liturgijama, kako to kanoni nalažu, nego poglavara Grčke starokalendarske crkve arhiepiskopa Hrizostoma. Od Vaseljenske patrijaršije zahtevaju da "vrati julijanski kalendar, prekine svaki dijalog sa jereticima i istupi iz Svetskog saveta crkava, da se odrekne svih nepravoslavnih stavova, kako svojih tako i svojih prethodnika, raščini sve jeretike i prekine svako opštenje sa crkvama koje su pale u jeres".

25

Više puta do sada je ovim monasima, od strane Carigrada, bilo zapoveđeno da napuste manastir, i to uz pretnju nasilne deportacije uz pomoć grčke vojske i policije. No, i pored intervencija specijalaca i dosadašnjih višekratnih naloga carigradske patrijaršije i grčke arhiepiskopije za iseljenjem pomenutog manastira, ovo pravoslavno utvrđenje još uvek postojano odoleva svim iskušenjima. Evo kako je, o odnosu

24

Judin poljubac, str. 130-131. Naglasak moj. 25

Dnevni list Danas; utorak, 28. januar 2003. god. str. 16. Naglasak moj.



20

maločas pomenutih crkava i zvaničnih vlasti Grčke prema Esfigmenu pisao "Nedeljni Telegraf" u februaru 2003. godine, navodeći reči jednog od tamošnjih monaha:

"U toku poslednjih nekoliko dana, dok traje opsada Esfigmena, grčka policija uhapsila je i deportovala dvadeset petoricu braće, zilota koje su lovili kao životinje po Svetoj Gori. U arsani (luci) manastira Hilandar smešteno je dvadesetak policajaca koji su se tu nastanili i kontrolišu situaciju. Ovo je sramota koja se nije dogodila otkad postoji Sveta Gora – kaže u telefonskom razgovoru za NT otac Serafim, zilot koji se u trenutku opsade Esfigmena našao van zidina manastira."

26

"Akcija policije izvedena je u vreme kulminacije sukoba zilota sa vaseljenskim i grčkim patrijarhom. Zilotsko višedecenijsko protivljenje uključivanju pravoslavne crkve u ekumenistički pokret ovih dana je na ivici tragičnog epiloga. Patrijarsi Vartolomej i Hrizostom rešili su da zilote isele sa Svete gore i deportuju iz Grčke. U pomoć su pozvali policiju. (...) Grčki policijski specijalci, vezani alpinističkom opremom, vise sa visoke stene na Egejskim morem. Iz pećine pretvorene u monašku ćeliju, u južnom delu poluostrva Atos, uvezane konopcima, bez previše obzira, na momente čak i grubo, u čamac spuštaju četvoricu uhapšenih kaluđera. Kaluđeri su Rusi, pripadnici zilotskog reda, a nisu prekršili nijedan od grčkih zakona. Na udaru su policije zbog svojih tradicionalnih, verskih opredeljenja – sebe smatraju poslednjim čuvarima pravoslavlja..."

27

"Čak 117 zilota iz manastira Esfigmen, na samom ulazu u Svetu Goru, danima je zabarikadirano unutar zidina – sa eksplozivom! Ziloti, koje neki smatraju pravoslavnim 26

Nedeljni Telegraf, br. 354; 5. 2. 2003. str. 10. 27

Isto. (Da progoni starokalendaraca u Grčkoj nisu pojava novijeg datuma svedoče i događaji od pre više od pola veka. U knjizi "Ekumenizam i vreme apostasije" jeromonah Sava Janjić je na sledeći način opisao progone pravoslavnih vernika – starokalendaraca koje su sprovodili predstavnici zvanične Grčke pravoslavne crkve: "Mitropolit Hrizostom (vođa grčkih starokalendaraca u to vreme; prim. I. S.) je poslednjih nekoliko godina života proveo u velikim progonima i stradanjima zajedno sa mnogim članovima pokreta (sveštenici su zatvarani i brijani, crkve su skrnavljene i demolirane, oduzimani su sveti sasudi, bilo je slučajeva i silovanja monahinja, dok je jedan sveštenik u Patri umro od zadobijenih povreda. Progone je inicirao tadašnji arhiepiskop atinski Spiridon 1949. g.)". str. 68. Naglasak moj).



21

fundamentalistima, opasali su i svoj manastir desetinama kilograma eksplozivnog materijala. Iza zidina najavljuju višegodišnji otpor grčkim specijalcima. Navode da su za svoj cilj – očuvanje autohtone pravoslavne vere – spremni i da umru!"

28

Da situacija po pitanju raskola u Grčkoj uopšte nije tako bezazlena svedoči i činjenica da u toj zemlji postoji ne samo jedna već više "raskolničkih" starokalendarskih crkava koje međusobno ne opšte:

"U današnjoj Grčkoj postoji nekoliko starostilskih sinoda – posebnih crkvenih grupa, koje ne samo da ne priznaju jedna drugu, već svaka od njih sebe smatra jedinim zakonitim predstavnikom "Istinite Pravoslavne Grčke Crkve".

29

28

Isto. 29

Hrišćanstvo na pragu trećeg milenijuma, str. 42. (Evo nekoliko podataka o nastanku starokalendarskog pokreta u Grčkoj iz maločas citirane knjige jeromonaha Save Janjića: "Starokalendarski pokret u početku (1924. -1935. g.) nastaje spontano. Nakon uvođenja novog kalendara broj vernika koji je ostao veran julijanskom kalendaru bio je veoma mali. Doduše među njima je bilo i nekoliko poznatih crkvenih istoričara koji su uživali podršku tadašnjeg aleksandrijskog patrijarha Fotija. Prvih šest meseci u pokretu nije bilo nijedno svešteno lice, dok prva dvojica nisu prišla pokretu. Čuvena pojava časnog krsta na nebu 14-15. septembra 1925. g. na sami praznik Vozdviženija Časnog Krsta (po julijanskom kalendaru) iznad male crkve u predgrađu Atine bio je povod da još veliki broj vernika priđe starokalendarcima. Krst se pojavio na nebu oko ponoći i čitav sat vremena su ga posmatrali vernici i policajci koji su bili poslani da prekinu molitveni skup. Međutim, ipak, najveća zasluga za širenje pokreta pripada svetogorskim monasima, zilotima, koji su obilazili grčku zemlju, utvrđivali verne, osnivali katakombne crkve i manastire. (...) Ipak, pokret je bio bez jerarhije. Prelomni trenutak nastupa 1935. g. kada su jedanaest episkopa najavili prelazak u starokalendarce. Ipak posle niza pritisaka od strane zvanične Crkve, samo su trojica ustrajala. Među njima je bio mitropolit Hrizostom florinski koji je postao i vođa pokreta. (...) Međutim, već vrlo rano počinje da se u pokretu javlja jedna ekstremna struja oko episkopa Mateja koji se 1937. g. odvaja od sinoda mitropolita Hrizostoma, sam počinje da nekanonski hirotoniše svoje episkope i da negira postojanje blagodati u zvaničnoj Crkvi. (...) Posle smrti mitropolita Hrizostoma 1955. g. starokalendarska Crkva ostala je bez episkopa. Tada je u pomoć pritekla Ruska Zagranična Crkva sa nekoliko svojih episkopa koji su, doduše, bez dozvole sinoda, hirotonisali nove episkope. Ova rukopoloženja će sinod RZC priznati tek 1969. g. i objaviti puno liturgijsko opštenje sa starokalendarcima. Nakon dve godine sinod RZC će ispraviti nekanonski status episkopa koje je hirotonisao episkop Matej. U periodu između sedamdesetih i devedesetih godina, grčka starokalendarska zajednica prolazi kroz velika iskušenja međusobne nesloge, obrazovanja novih sinoda, raskola i raščinjenja. U tom



22

Sa druge strane, potvrđujući izjave svetogorskih monaha – zilota, da je današnje vaseljensko pravoslavlje zapalo u duboku krizu kroz zajedničarenje sa nepravoslavnim konfesijama, te da u tom otpadnuću prednjači vaseljenska patrijaršija (a za njom i sve ostale), svedoče i jeromonah Sava Janjić kao i episkop raško-prizrenski Artemije Radosavljević. Evo kakvo mišljenje oni imaju o vaseljenskom patrijarhu, i kako glasi odgovor ep. Artemija na ukore i opomene koje su stigle na njegov račun od strane patrijarha Vartolomeja i Sv. Sinoda SPC (citat iz knjige "Judin poljubac"):

"Pogledajmo kakvo je mišljenje o kanonskoj i dogmatskoj ispravnosti Vaseljenske Patrijaršije i njenog patrijarha Vartolomeja važi među našim crkvenim velikodostojnicima. Jeromonah Sava u jednom blagom komentaru u svojoj knjizi kaže:

"Po prvom kanonu 1. Vaseljenskog sabora svaki episkop je dužan da anatemiše jeresi. Sadašnji Carigradski Patrijarh, kao i njegova dva prethodnika do dana današnjeg nije izjavio otvoreno da je svaka veroispovest izvan Pravoslavne Crkve jeres, već predstavnike tih veroispovesti uporno naziva "braćom u Hristu". I ne samo to već i svojim stavovima daje prećutnu saglasnost nepravilnom ispovedanju hrišćanske vere." (preuzeto iz knjige Save Janjića: "Ekumenizam i vreme apostasije". prim. I. S.)

Njegov odgovor je dakle – jeres. Pogledajmo sada šta je izneo episkop Artemije u svom

otvorenom pismu upućenom Sinodu SPC. Povod za ovo pismo su optužbe vaseljenskog patrijarha Vartolomeja da pojedinim svojim delovanjem e. Artemije ruši ugled Vaseljenske Patrijaršije i da treba, citiramo: "da se drži kanonskog poretka Pravoslavne Crkve"...

Evo šta odgovara e. Artemije u svom pismu Sinodu SPC, citiramo:

periodu je nažalost preovladao radikalni stav u kome su prednjačili "Matejevci", koji potpuno negiraju blagodatnost zvanične Crkve i štaviše i RZC od koje su primili kanonsko apostolsko prejemstvo. Nešto umereniji, ali i dalje sa negativnim stavom prema blagodatnosti novokalendarske Crkve bio je sinod oko arhiepiskopa Avksentija, koga je nasledio i sada vodi tu struju arhiepiskop Hrizostom P. Treću grupu su oformili 1985. g. mitropolit Kiprijan Oroposa i Filija i Đovani sardinijski koji su ostali dosledni prvobitnom stavu da zvanična Grčka Crkva nije ostala bez blagodati, već da je njeno duhovno telo duboko ranjeno jeresi ekumenizma i modernizma." str. 68-69. Naglasak moj).



23

"(...) Prvi deo moje tobožnje krivice da ja "svojim rečima i postupcima rušim ugled Vaseljenske Patrijaršije", nema apsolutno nikakva osnova, niti se za potvrdu toga navodi bilo koji dokaz. Naprotiv, postoje mnogobrojni dokazi da onaj koji mene poziva da se držim "reda i predanja Pravoslavne Crkve" (dakle, Vaseljenski Patrijarh Vartolomej) sam lično, i oni sa njim, do sada su pogazili sve svete Kanone i predanja Crkve, sprovodeći svoje ekumenističke i ekspanzionističke ciljeve. Zato je do suza bolno da on i takvi opominju nekoga na držanje kanonskog predanja.

Ja znam, Vaša Svetosti, da ni naš Sinod, niti bilo koji drugi danas u svetu, nije u stanju, niti je spreman, da uzme u zaštitu Svete Kanone i svetootački crkveni poredak i OSUDI one koji su te osude dostojni (mnogi su i u našoj SPC). Ali zato spreman je i naš Sinod i ostali u svetu da sude i osuđuju one koji, držeći se Svetih Kanona i predanja Crkve Pravoslavne, podižu svoj glas u odbranu vere pravoslavne i žigošu na pristojan način (iznoseći samo činjenice) one koji su davno prestupili međe koje postaviše Oci naši. No ne mari ništa. Živ je Bog naš i svepravedni Sudija, koji to sve dobro vidi i zna, i čiji će sud biti pravedan. Žalosno je samo što mnogi, idući na kompromise i zajedničke molitve sa odlučenima i anatemisanima, sablažnjavaju i vode u večnu pogibao mnoge nevine duše za koje je Hristos postradao. U uslovima u kojima živim i po moći koliko mi dozvoljavaju, trudim se da budem verni sledbenik i čuvar Svetih Kanona i Svetih Otaca, svedočeći jevanđelsku Istinu, da nikakvu zajednicu nema svetlost sa tamom, ni Hristos sa Velijarom. To i takvo moje svedočenje koje sam, tu i tamo, iznosio uglavnom u "Svetom Knezu Lazaru", doživljava se i uzima kao "rušenje ugleda Vaseljenske Patrijaršije". Ovde ću posvedočiti: Nema nikoga na svetu ko bi mogao ugledu Vaseljenske Patrijaršije toliko naškoditi koliko sam Patrijarh Vartolomej i članovi njegove Jerarhije svojim ekumenističkim postupcima i izjavama, a koje su poznate širom sveta." (preuzeto iz "Sv. Knez Lazar" br. 2-3, 1996. god. Časopis raško-prizrenske eparhije; prim. I. S.)."

30

Nakon što smo pročitali priznanje ep. Artemija (koje potiče iz 1996. godine) da vrh današnje SPC nema ni volje ni snage da brani ni svoje drevne kanone i učenja svetih otaca (neka svaki 30

Judin poljubac, str. 119-120. Naglasak moj.



24

iskreni pravoslavac u Srbiji dobro pročita i zapamti ove reči!), te da se kreće putem opšteg otpadnuća od vekovnog Pravoslavlja (upravo kako tvrde monasi iz Esfigmena) – stapajući se polako sa rimokatolicizmom i drugim "jereticima" u okviru ekumenističkog pokreta i Svetskog saveta crkava, prelazimo na drugi raskol koji se desio u Pravoslavlju tokom XX veka. Ovoga puta se radi o raskolu koji se desio u okviru Ruske pravoslavne crkve.

Raskol u Ruskoj pravoslavnoj crkvi i osnivanje Ruske zagranične crkve

Otprilike u isto vreme kada je nastao raskol u Grčkoj pravoslavnoj crkvi povodom uvođenja novog kalendara, raskol se odigrao i u okviru Ruske pravoslavne crkve. Povod ovom raskolu nije bilo kalendarsko pitanje, već svrgavanje dinastije Romanova sa trona Ruskog carstva i preuzimanje vlasti od strane komunista – boljševika. U vreme Oktobarske revolucije, 1917. godine, na čelu ruske crkve nalazio se patrijarh Tihon. Revolucionari (boljševici) su, preuzimanjem vlasti, počeli da se obračunavaju sa glavnim polugama starog režima – a to su bile carska porodica i Ruska pravoslavna crkva. Car Nikolaj II je ubijen 1918. godine. Iste godine je (u januaru mesecu) postradao i prvi arhijerej ruske crkve – mitropolit Vladimir (Kijevski), čije je ubistvo nagovestilo sudbinu mnogih drugih crkvenih velikodostojnika. Zbog velikog progonstva arhijereja crkve, mnogi od njih su napustili Rusiju spasavajući se od utamničenja. Posle smrti patrijarha Tihona (koji je anatemisao boljševike i njihovu "satansku vladavinu", kao i pozvao verni narod da sa komunistima ne stupa ni u kakvo opštenje) – tokom 20-tih godina prošlog veka, boljševici su nastavili da vrše određene pritiske na vodeće crkvene ljude – radi činjenja određenih ustupaka. Međutim, ni čuvar patrijaršijskog trona, mitropolit Petar Poljanski (Kruticki), ni njegov zamenik arhiepiskop Serafim Ugljički nisu pristali na potčinjavanje zahtevima nove vlasti. Budući svesni da njihova crkva neće moći da ispravno funkcioniše ukoliko se bude potčinila svetovnim vlastima, arhiepiskop Serafim i ostali arhijereji su zaključili da je jedini izlaz u decentralizaciji crkve i "silazak u katakombe" (tj. prelazak u ilegalno delovanje). Ipak, dok je veliki broj episkopa, bivajući progonjen, istrajavao pri svom prvobitnom



25

stavu, jedan deo njih se odlučio da uspostavi saradnju sa bezbožnim vlastima:

"Krajem 1926. god. u progonstvu se nalazilo 117 episkopa. U tim trenucima administracija je bila u potpunosti uništena. Čuvar trona je bio mitropolit Sergije, drugi po redu zamenik mitropolita Petra Krutickog. Sasvim iznenada, u martu 1927. god. Sergije biva pušten na slobodu. Stvar je odmah bila jasna. Boljševici su našli Judu. Mitropolit Sergije je prihvatio uslove boljševika, formirao Sinod u Moskvi u koji su ušli sve bivši jeretici-obnovljenici, i 29. jula 1927. god. izdaje čuvenu sramnu Deklaraciju, u kojoj priznaje Sovjete kao zakonitu vlast u Rusiji."

31

Evo kakva je bila reakcija utamničenih i odbeglih episkopa na uspostavljanje saradnje između dela ruske crkve, predvođene mitropolitom Sergijem i njegovim sinodom, i komunista sa druge strane:

"Deklaracija mitropolita Sergija i njegov akt izdaje, bio je jednodušno osuđen od svih arhijereja, kako od zagraničnih, tako i onih koji su čamili u progonstvu. Tako, mitropolit Petar Kruticki, koga je Sergije zamenjivao, čim je čuo za ovu Deklaraciju poručio je slobodnim episkopima da smene mitropolita Sergija, i da prestanu da ga pominju u bogosluženjima."

32

Episkopi u rasejanju su smatrali, predvođeni mitropolitom Antonijem Hrapovickim, da je ruska crkva (u Rusiji) ovakvim odstupanjima od kanona postala "bezblagodatna", tj. bez prisustva Svetoga Duha, što je dalje trebalo da znači da ona, kao takva (jeretička), nije više mogla da ljude vodi ka spasenju. Ovakvo uverenje, pored mitropolita Antonija, delili su još i osnivač "Ruske katakombne crkve" (crkve koja je ostala da deluje ilegalno u Rusiji) mitropolit Josif Petrogradski, kao i svi oni episkopi koji su se držali apostolskog prejemstva nasleđenog od crkve patrijarha Tihona. Nakon rasejanja ruskih episkopa i sveštenika u zemlje Zapada, gde komunizam nije bio na vlasti, u Srbiji, u Sremskim Karlovcima, na čelu sa maločas pomenutim mitropolitom Hrapovickim, osnovana je Ruska zagranična crkva ("Zagranična" znači "iza granica" tj. "van granica" Rusije). Ova alternativna ruska crkva je bila otvoreno antikomunistički nastrojena i raskinula je svako opštenje sa

31

Navedeno delo, str. 46. 32

Isto.



26

zvaničnom Moskovskom patrijaršijom – nazivajući je "lažicrkvom", koja počiva na temeljima jeresi "sergijanizma". Sedište ove crkve je godinama bilo, a i još uvek je u Kanadi. Nakon mitropolita Antonija, na čelu ove crkve bili su još i mitropoliti Anastasije, Filaret, a trenutno je, još uvek, ostareli mitropolit Vitalije. U novije vreme, Ruska zagranična crkva je doživela unutrašnji rascep, jer je jedno njeno krilo, predvođeno arhiepiskopom Lavrom počelo da se približava Moskovskoj patrijaršiji – u želji da se sa njom ujedini. Ne pristajući na to, zakoniti naslednik niza prvojeraraha R. Z. C. mitropolit Vitalije se odvojio od "ekumenista" i osnovao sopstveni sinod koji i dalje nastoji da održi raniju liniju delovanja pomenute crkve – ne mešajući se sa "bezblagodatnim" pravoslavnim crkvama (koje učestvuju u ekumenskom pokretu i Svetskom savetu crkava).

33

Komentarišući nastojanja Moskovske patrijaršije za ujedinjenjem sa Lavrovim "pro-ekumenističkim" krilom R. Z. C., patrijarh Moskovski i cele Rusije, Aleksej II, u intervjuu listu "Pravoslavlje", pokušavajući da ublaži oštrinu sukoba koji je postojao između ove dve crkve, rekao je između ostalog i sledeće:

"Svim vernima dobro je poznato da raskol predstavlja rak-ranu na zdravom telu Crkve Hristove. Ruska Crkva je na najboljem putu da prevaziđe to iskušenje, koje je potresa još od carskih vremena. (...) Zato se termin raskol ne može primeniti na naš odnos prema opštenju sa Ruskom zagraničnom pravoslavnom crkvom. Niko nije stvorio alternativni sinod, nego je samo u skladu sa ukazom tadašnjeg patrijarha moskovskog Tihona obrazovao privremeni autonomni Egzarhat za rusku dijasporu. Srećom, godine političkih i ličnih uvreda su za nama, i mi nastojimo da se iznova sjedinimo sa našom rođenom braćom, sveštenicima koji opslužuju veliki deo ruskih emigranata."

34

Međutim, kao što smo videli ranije, i pored eventualnog budućeg sjedinjenja zvanične crkve sa Lavrovim "raskolničnim" sinodom

35, raskol će još uvek postojati, jer novoosnovani sinod

Ruske pravoslavne crkve u izgnanstvu, na čelu sa mitropolitom Vitalijem nije pristao na ujedinjenje sa zvaničnom ruskom crkvom.

33

Za više detalja vidi u: Judin poljubac, str. 46-49; 194-197. 34

Pravoslavlje, novine srpske patrijaršije, br. 910, 15. februar 2005. god. str. 10. 35

Ovo ujedinjenje se zbilo sredinom 2007. godine.



27

Mitropolit Vitalije i dalje smatra sebe, i svoj sinod, isključivim i pravim predstavnicima zakonite jerarhije koja jednina poseduje apostolsko prejemstvo predato od patrijarha Tihona i njegovih naslednika. Sa druge strane, današnja zvanična ruska crkva (tj. anatemisana "sergijanistička" crkva) koja je, po mitropolitu Vitaliju i njegovim prethodnicima "bezblagodatna", sebe smatra upravo kanonskom i "blagodatnom" – dok neke druge "raskolničke" crkve naziva – bezblagodatnim. Priznajući da i u Ukrajini postoje raskoli među pravoslavnima, patrijarh Aleksej je u maločas pomenutom intervjuu još istakao:

"Sve sinove i kćeri Ruske pravoslavne crkve izuzetno obespokojava crkveni raskol u Ukrajini. Pritom, na prvom mestu ne nalaze se usko duhovni ili liturgijski, nego politički i etnički činioci. Jedan deo građana Ukrajine istorijski naginje Poljskoj, a drugi Rusiji, i to se odražava na sliku verskog stanja, koje neki političari i novinari predstavljaju kao sudar doktrina rimokatolicizma i pravoslavlja, i u funkciji tobožnjeg "stabilizatora" nastoje da ukorene samoproklamovanu i kanonski nepriznatu Ukrajinsku pravoslavnu crkvu Kijevske patrijaršije. Pritom, obratite pažnju na to koliko daleko idu ambicije raskolnika, koji žele da po svaku cenu imaju svog patrijarha!"

36

A evo šta kaže Roman Miz, grkokatolički sveštenik iz Srbije, po nacionalnosti Ukrajinac, po pitanju broja Pravoslavnih crkava koje deluju u Ukrajini (od kojih su neke "kanonske" a druge nisu). Pored navođenja tri najveće Pravoslavne crkve u Ukrajini, i to: Ukrajinske pravoslavne crkve (moskovski patrijarhat), potom "raskolničke" Ukrajinske pravoslavne crkve (kijevski patrijarhat) i Ukrajinske autokefalne pravoslavne crkve, on navodi još i one koje moskovski patrijarh nije pomenuo:

"Osim ovih tri, u Ukrajini deluje još šest drugih Pravoslavnih Crkava: Ruska Pravoslavna Slobodna Crkva (zagranična), Ruska Pravoslavna Crkva, Drevna Pravoslavna Crkva, Nezavisne pravoslavne zajednice, Apokaliptička Pravoslavna Crkva te Grčke pravoslavne parohije. Ali, ni to nije sve. Osim spomenutih, tu su još tri: Ruska Pravoslavna Crkva

36

Isto.



28

staroobredovaca (Bilokrinička jerarhija), Ruska Pravoslavna Crkva staroobredovaca (bespopovci) i Istinska Pravoslavna Crkva."

37

Ostavljajući pravoslavne Ruse da se na miru dogovore oko toga ko zaista poseduje apostolsko prejemstvo i ko se drži svetih kanona a ko ne, prelazimo na sledeći deo ovog poglavlja u kome ćemo reći nekoliko reči o raskolima u okviru Bugarske i Srpske pravoslavne crkve.

Raskol u Bugarskoj pravoslavnoj crkvi

Pored raskola u Grčkoj i Ruskoj pravoslavnoj crkvi i svih zaoštrenosti odnosa između međusobno suprotstavljenih sinoda sa kojima smo imali do sada prilike da se upoznamo, dolazimo i do slučaja raskola u okviru Bugarske pravoslavne crkve, koji je relativno novijeg datuma. Naime, tokom devedesetih godina, u Bugarskoj su postojala dva pravoslavna sinoda, i to onaj tzv. "kanonski" kojeg je predvodio patrijarh Maksim i "raskolnički" pod vođstvom patrijarha Pimena. Na ovom mestu bi valjalo ponovo istaći činjenicu da, kao što smo se uverili i u prethodnim razmatranjima, "kanonske" crkve u vreme postojanja raskola ne priznaju važnost i "blagodatnost" činodejstvovanja raskolničke jerarhije. Sa druge strane, tzv. raskolnici takođe ne priznaju, kao bogonadahnuto, delovanje one grane crkve od koje su se otcepili. Ipak, krajem XX veka, u okviru Bugarske crkve došlo je do smirivanja tenzija i raskol je prevaziđen. Evo kako je o ovom "zacijeljivanju" raskola u Bugarskoj pravoslavnoj crkvi pisao početkom 1998. godine mitropolit crnogorsko - primorski Amfilohije:

"Sa velikom radošću je mitropolija crnogorsko-primorska primila vijest da je na Svepravoslavnom saboru patrijaraha u Sofiji zacijeljen raskol, koji je cijelu proteklu deceniju trajao u Bugarskoj pravoslavnoj crkvi. On je bio rak-rana ne samo za Bugarsku crkvu i pravoslavni bugarski narod, nego je prijetio da se kao bolest prenese i na druge pomjesne Crkve. (...) Bugarska jerarhija, koja se do juče nalazila u raskolu, zapravo i nije bila jerarhija, nego je to postala tek sada, priznata od svepravoslavnog sabora. Istovremeno, pravoslavni patrijarsi su odlučili i jasno stavili do 37

Roman Miz, Hrišćanstvo na pragu trećeg milenijuma, str. 4.



29

znanja da su svi činovi koje je ta jerarhija vršila u raskolničko doba, a koji su bili van jurisdikcije Bugarske patrijaršije – ništavni, nekanonski i nevažeći. To važi i za njihovo priznavanje nekanonske crkvene grupacije u Italiji, pod nadležnošću Vaseljenske patrijaršije, kao i miješanje u unutrašnji poredak Mitropolije crnogorsko-primorske i cijele srpske pravoslavne crkve preko "rukopolaganja" za "episkopa" raspopa Miraša Dedeića, raščinjenog i od Velike Crkve Carigradske prokletog bivšeg sveštenika te Crkve. Zacijelivši u Bugarskoj crkvi ranu raskola, punota Pravoslavne crkve u licu svojih prvojeraraha je tako prirodno odstranila i izrasline te rane kao zli i opaki tumor koji je prijetio za zagađuje sobom i ostale pravoslavne prostore."

38

Međutim, i pored "prevazilaženja raskola" kojeg je mitropolit Amfilohije ovako toplo pozdravio, on se posle kraćeg vremena pojavio ponovo. Ovoga puta se od zvanične crkve odelilo sveštenstvo pod vođstvom "patrijarha" Inokentija. Sudeći prema događajima iz jula 2004. godine, zvanična crkva potpomognuta državom je ovom prilikom rešila da "raskol" okonča primenom sile - uz pomoć policije. Evo na koji način su pristalice raskolničkog patrijarha i njegovog sinoda sprečene u vršenju svojih verskih obreda. Pod naslovom "Pročistili 250 crkava", "Večernje novosti" su nas 23. jula 2004. godine izvestile na sledeći način:

"Sinhronizovanom akcijom policije, iz oko 250 crkava širom Bugarske prekjuče su izbačeni sledbenici "alternativnog patrijarha" Inokentija, javila je juče bugarska štampa. Deo crkava je zapečaćen, a druge su predate predstavnicima zvaničnog Sinoda, patrijarha Maksima. U nekoliko slučajeva, zbog pružanja otpora, policija je morala da primeni silu, a nekoliko najvatreniji pristalica "alternativnog patrijarha" je uhapšeno." (str. 13).

Po svemu sudeći, Bugarsku državu i crkvu će još neko vreme potresati napred opisani nemili događaji. To pogotovo iz razloga što, između ostalog, i u Bugarskoj postoji "raskolnički" starokalendarski pokret koji, iako nepriznat od zvanične crkve kao i drugih "kanonskih" crkava, ipak održava vezu sa starokalendarskim pokretima iz drugih država, i tako čini snažnu opoziciju zvaničnoj jerarhijskoj strukturi. Jeromonah Sava Janjić, u svojoj knjizi koja je

38

Pravoslavlje, novine srpske patrijaršije, br. 759; 1. novembar 1998. god. str. 1. naglasak moj.



30

objavljena 1995. godine, ovako je opisao postojeću situaciju po pitanju raskola u Pravoslavnim crkvama:

"Trenutno situacija je sledeća. Protiv sve razvijenijih ekumenističkih aktivnosti Carigrada i nekih drugih Pomesnih Pravoslavnih crkava, kao i u jeku sve većih papističkih apetita patrijarha Vartolomeja, s druge strane formiran je jedan međunarodni tradicionalistički front koga čine trenutno: Ruska Zagranična Crkva, Starokalendarska Crkva mitropolita Kiprijana, Rumunska starokalendarska Crkva i Bugarska starokalendarska Crkva oko episkopa Fotija, koje se sve međusobno nalaze u liturgijskom opštenju i imaju jedinstven eklisiološki stav. Pored toga, iako ne u zvaničnoj kanonskoj vezi, sa njima održava kontakt veliki broj antiekumenista iz svih pomesnih Pravoslavnih crkava, pogotovo patrijarh jerusalimski Diodor."

39

Raskoli u Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC)

Da ni Srpska pravoslavna crkva nije bila pošteđena raskola u XX veku, od kojih neki traju i preneseni su i u XXI (iako samo mali broj Srba o tome zna), svedoče događaji koji su se odigrali u Severnoj Americi, kao i oni koji se još uvek odigravaju na Balkanskom poluostrvu. Naime, u okviru SPC u poslednjih pola veka, odigrala su se tri velika raskola, tzv. "američki raskol", potom onaj vezan za Makedonsku pravoslavnu crkvu, a zatim i onaj koji je doveo do formiranja Crnogorske pravoslavne crkve.

U vezi prva dva pomenuta raskola, protođakon Lj. Ranković je u svojoj knjizi izneo sledeće:

"Posle rata, u Srpskoj pravoslavnoj crkvi desila su se i dva "krajnje neprijatna" događaja, koja su ostavila "bolnog traga" u životu crkve. Prvi je odvajanje dela Crkve, sa teritorije socijalističke republike Makedonije, u crkvu koja je sebe proglasila autonomnom i nazvala se Makedonska pravoslavna crkva, a drugi takozvani "crkveni raskol u Americi". Inače, u prethodnoj istoriji srpske pravoslavne crkve "nije poznato da je postojao neki raskol". Na crkveno-narodnom saboru u Ohridu, oktobra 1958, objavljena je "obnova Ohridske arhiepiskopije". Tako je za "arhiepiskopa ohridskog i mitropolita makedonskog" izabran toplički episkop 39

Sava Janjić, Ekumenizam i vreme apostasije, str. 69. Naglasak autora knjige.



31

Dositej. Donesen je i ustav Makedonske pravoslavne crkve. Jedina veza sa Srpskom crkvom trebalo je da bude, kako je tada odlučeno, zajednički patrijarh u licu poglavara Srpske pravoslavne crkve. Od 1967. godine crkva u Makedoniji se i sasvim odvojila. Autokefalnost koju ona proglašava, u pravoslavnom svetu nije priznata."

40

Prema tekstu mitropolita Amfilohija kojeg sam citirao u prethodnoj celini ovoga poglavlja, kao i prema na više mesta do sada spomenutom pravoslavnom učenju o tome da činodejstvovanje "raskolničkih" crkava nema nikakvu posledičnu važnost, očigledno nam se nameće zaključak da se i najveći deo makedonskog naroda, iako poseduje u potpunosti pravoslavnu veru, nalazi daleko od Hrista i spasenja iz razloga kanonske nepriznatosti svoje crkve. Potvrdu ovakvog zaključka nalazimo i u izjavi patrijarha Alekseja II upravo povodom osnivanja i rada autokefalne makedonske crkve:

"Nije moguće prosto ostati po strani u situaciji kada milioni ljudi pravoslavne vere u samom srcu Evrope stoje izvan kanonskog opštenja i blagodatnih spasonosnih svetih Tajni.

41

Želeo bih da sada izbliza pogledamo razloge koji su doveli do raskola u SPC, i onemogućavanja "spasenja" ogromnog broja ljudi i pored njihove pripadnosti i ispovedanju pravoslavne vere.

Osnivanje Makedonske pravoslavne crkve (MPC)

Nacionalna Pravoslavna crkva makedonskog naroda proglasila je svoju samostalnost i nezavisnost od Srpske pravoslavne crkve u drugoj polovini XX veka. Danas, ovu crkvu po pitanju kanonskog priznanja za samostalnu (autokefalnu) ne priznaju ostale kanonske crkve. Prema mišljenju "priznatih" kanonskih crkava, one raskolničke, pa prema tome i makedonska, jesu neka vrsta "jeretika i šizmatika", nad kojima ne prebiva niti u njima deluje Duh Sveti. Ruska pravoslavna crkva, na primer, smatra da samostalna makedonska crkva nema prava na postojanje, već da se tu radi o raskolu u okviru SPC koji treba da bude prevaziđen. U ranije pomenutom intervjuu objavljenom u listu

40

Ljubomir Ranković, Život srpske crkve, Valjevo 1989. god. str. 128. 41

Pravoslavlje, br. 910. str. 11. Naglasak moj.



32

Pravoslavlje, patrijarh Aleksej II je izneo sledeći stav u vezi rešavanja spornog pitanja osamostaljenja MPC:

"Ruska pravoslavna crkva je veoma zabrinuta zbog složene situacije u Makedoniji, koja po nečemu podseća na Ukrajinu. Mi kao kanonska pravoslavna crkva ne održavamo kontakte sa nepriznatom takozvanom Makedonskom crkvom i čvrsto stojimo na stanovištu o neophodnosti mirnog prevazilaženja tog raskola putem pomirenja sa Srpskom pravoslavnom crkvom. (...) Nalazeći se u takvom kanonskom opštenju, mi priznajemo odluke Sabora i Sinoda pomesnih Crkava i osuđujemo sve raskolnike, jer oni unose smutnju i potpadaju pod osudu kanonskih Crkava."

42

Dakle, kao što vidimo, raskolnička MPC se nalazi pod osudom kanonskih crkava. No, ova ista crkva se nalazi pod osudom i nekih drugih raskolnika, koji su takođe osuđeni od kanonskih crkava. Rascep u okviru SPC i formiranje autokefalne MPC osuđuju i svetogorski starokalendarci – ziloti. Oni između ostalog iznose:

"Tri mračna datuma u najnovijoj istoriji Srpske crkve: 13. septembar 1958. g. kad je Germanu predato žezlo i panagija srpskih Patrijaraha; 17. juni 1959. g. priznavanje raskolničke Makedonske crkve i 11. maj 1963. g. izbor prot. Stevana Lastavice za episkopa srednje istočne američko-kanadske eparhije."

43

Iz upravo navedenog citata, uviđamo činjenicu da je SPC u vreme patrijarha Germana priznala samostalnost MPC - koju sada osporava, te da se od strane zilota, datum priznavanja nezavisnosti ove crkve naziva "jednim od najmračnijih datuma u novijoj istoriji" srpske crkve. No, pre nego što se upoznamo sa načinom osamostaljenja MPC u XX veku i zaključimo da današnji odnosi između nekih od Pravoslavnih crkava zapravo nemaju nikakve veze ni sa Biblijom a ni sa Svetim Duhom, već da se radi o jednoj najobičnijoj petljaniji i zamešateljstvu, obratićemo pažnju na istorijski razvoj događaja u vezi prvobitnog osnivanja Ohridske arhiepiskopije i njenog odnosa sa okolnim Pravoslavnim crkvama. Kao što ćemo se uveriti, istorijski izvori nam daju do znanja da je nekada davno, pre bezmalo deset vekova, tadašnja Pravoslavna crkva srpskog naroda bila u istom položaju prema nadređenoj crkvi

42

Na istom mestu. Naglasak moj. 43

Judin poljubac, str. 58. Naglasak moj.



33

u Makedoniji, te da se na isti "nekanonski" način odvojila od nje kao što je to sada slučaj sa odvajanjem MPC od SPC.

Formiranje i razvoj Ohridske arhiepiskopije

Osnivanje nacionalne crkve slovenskog makedonskog naroda usko je vezana za uspostavljanje prve makedonske države na Balkanu. Ova crkva je nazvana Ohridskom arhiepiskopijom (neko vreme i patrijaršijom) a uz povremene manje ili veće probleme, kao i potpadanja pod različite jurisdikcije ili potpuna ukidanja, uspela je da preživi sve do današnjih dana. Evo šta o nastanku, kao i istorijskom putu ove crkve kaže Jone Miševski:

"Posle smrti bugarskog cara Petra (969) Makedonski Sloveni, koristeći unutrašnje krize u bugarskoj državi, podigli su ustanak i formirali samostalnu državu. Na čelu nove države stajao je Samuil, koji je 1000. godine od pape dobio carsku krunu. Samuilova država širila se vrlo brzo, i početkom XI veka ona je obuhvatila Makedoniju, Tesaliju, Epir, Albaniju, srpske zemlje – Bosnu, Srem i Podunavsku Bugarsku. Prestonica Samuilove države u početku bila je Prespa, a kasnije Ohrid.

Car Samuil je nakon formiranja države pristupio organiziranju svoje crkve, koja je u istoriji poznata kao Ohridska arhiepiskopija ili Ohridska patrijaršija . Formiranje nove crkve je bilo dosta olakšano jer su Kliment i Naum postavili zdrave temelje, razvijajući velike aktivnosti na duhovnom i kulturno - prosvetnom polju.

Samuilova država stvorena na makedonskom tlu zadržala se punih pedeset godina. U vremenu njenog postojanja i samostalnog razvoja smatra se da je završen proces etnogeneze Makedonskih Slovena.

Posle propasti Samuilovog carstva (1018), Vizantinci su zavladali tim prostorom ali nisu ukinuli Ohridsku patrijaršiju, već su je sveli na stepen arhiepiskopije i podredili je svojim interesima. Ohridska arhiepiskopija je tada imala 31 eparhiju na području današnje Makedonije, Epira, Tesalije, Bugarske, Srbije i Albanije. Sve ove zemlje su bile u sastavu Vizantijskog carstva. Tako je



34

Ohrid postao važan crkveni centar za veći deo zemalja Balkanskog poluostrva."

44

Nakon njenog osnivanja a potom i odvajanja i proglašavanja autonomije od strane nekih njenih episkopija (srpske, bugarske) za samostalne nacionalne crkve, Ohridska arhiepiskopija je zadržala svoju autonomiju punih osam vekova, sve do 1767. godine, kada je ukinuta i potpala pod jurisdikciju Vaseljenske patrijaršije (zahvaljujući sporazumu između vaseljenskog patrijarha Samuila i sultana Mustafe III). Sto godina nakon njenog ukidanja, odlukom turskog sultana na teritoriji Makedonije uspostavljena je (28. 2. 1870.) bugarska egzarhija, a makedonski pravoslavni narod je imao slobodu da se opredeli između pripadnosti slovenskoj (bugarskoj) ili grčkoj (carigradskoj) crkvi. Iako su Makedonci isprva većinski izabrali privrženost bugarskoj crkvi, ubrzo su uvideli da se njene namere ne razlikuju od stremljenja carigradske. Naime, namere ovih crkava bile su usmerene ka denacionalizaciji naroda u Makedoniji, nametanjem bugarske i grčke kulture – i stapanjem Makedonaca sa bugarskom ili pak grčkom etničkom grupom. Sa druge strane, i srpska crkva, koja je takođe imala verske, kao i kulturno – socijalne pretenzije prema Makedoncima (nazivajući ih "južnosrbijancima") pokušala je da sprovede svoj upliv u verske tokove tog dela turske imperije:

"Uporedo sa dva već prisutna crkveno – kulturna uticaja tada se javlja i srpski crkveni uticaj, sa nastojanjem da se u makedonskim eparhijama za episkope imenuju Srbi. Namesto dotadašnjih episkopa Grka u prizrenskoj, skopskoj i debarsko–veleškoj eparhiji imenovani su Srbi. Zatim su namesto dotadašnje grčko–patrijaršijske crkvene opštine proglašene srpske opštine. Tako su u Makedoniji, pored rimokatoličkog i protestantskog, sukobila i tri pravoslavna crkveno – politička uticaja."

45

Sa druge strane, nakon Balkanskih ratova (1912. i 1913. god.), teritorija Makedonije je bila podeljena na tri dela, od strane Srbije, Bugarske i Grčke. Svaka od tri Pravoslavne crkve čije su države okupirale Makedoniju, na svojoj teritoriji vršile su progon sveštenstva drugih sestrinskih istoverujućih crkava, a makedonski

44

Religija i društvo, zbornik tekstova; Beograd 1988. god. str. 393-394. Naglasak moj. 45

Navedeno delo, str. 395.



35

narod proglašavale za srpski, bugarski ili grčki, želeći da izbrišu njihov nacionalni identitet. A evo kakva je situacija nastala nakon prvog svetskog rata, nakon stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a po pitanju identiteta Pravoslavne crkve u Makedoniji:

"Srpska crkva je 1918. u novoj kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca pristupila organizovanju jedinstvene crkve, jer na teritoriji Kraljevine postojale su tri autokefalne crkve: Beogradska arhiepiskopija i Srpska mitropolija sa pet eparhija, Crnogorsko-primorska arhiepiskopija i mitropolija sa tri eparhije i Karlovačka mitropolija sa mitropolitom i sedam eparhija, zatim crkve u Bosni i Hercegovini sa četiri eparhije i Makedonija sa šest eparhija, koje su u kanonskom smislu bile podređene Carigradskoj patrijaršiji. Diplomatskim pregovorima između predstavnika vlade Kraljevine SHS i Carigradske patrijaršije postignut je sporazum kojim je država platila 1 500 000 zlatnih franaka za otpust šest makedonskih eparhija. Kraljevim ukazom proglašeno je ujedinjenje svih pravoslavnih crkvenih oblasti u Kraljevini."

46

Kao što možemo da uočimo, pravoslavne eparhije u Makedoniji, koje su bile pod jurisdikcijom vaseljenske patrijaršije, "otkupljene" su za račun Pravoslavne crkve u Srbiji (koja je posle stvaranja Kraljevine nazvana sadašnjim nazivom: Srpska pravoslavna crkva), koja je i sama dobila autokefalnost od carigradske patrijaršije četrdesetak godina ranije.

47

U toku Drugog svetskog rata mitropolit skopski Josif, episkop zletovsko-strumički Vikentije i svi sveštenici SPC, koji nisu hteli da izraze lojalnost okupacionoj vlasti, bili su proterani u Srbiju. Teritorija Makedonije je bila podeljena od strane Nemaca, Italijana i Bugara. Istočni deo Makedonije je pripao Bugarskoj, a njeni stanovnici su bili tretirani kao Bugari. Prema autoru Jone Miševskom, bugarski pravoslavni sveštenici, kao i oni albanski, bili su deo fašističkog aparata koji je radio u pravcu denacionalizacije Makedonaca. Ipak, u toku rata, 11. oktobra 1943. godine, Glavni štab NOV-a je formirao versko povereništvo, sa zadatkom da organizuje verski život u oslobođenim krajevima. Takođe značajan 46

Navedeno delo, str. 396. Naglasak moj. 47

Pravoslavna crkva u Srbiji dobila je autonomnost septembra 1831. g. a postala autokefalna (potpuno samostalna) 20. oktobra 1879. godine, kada je carigradska patrijaršija izdala Tomos o autokefalnosti crkve u Srbiji. (Vidi u: Sveti knez Lazar, br. 1-2 (37-38), Prizren 2002. god. str. 161.)



36

datum predstavlja i oktobar 1944. godine, kada je u selu Vranovci, gde se nalazio Glavni štab, formiran tzv. "inicijativni odbor za organizovanje crkvenog života u Makedoniji". Formiranje verskog povereništva a kasnije i inicijativnog odbora bili su prvi koraci ka stvaranju nezavisne Makedonske pravoslavne crkve. Protivno zvaničnim stavovima SPC, inicijativni odbor je sazvao prvi crkveno-narodni sabor u Skoplju 4. marta 1945. godine, na kome je jednoglasnom odlukom 300 prisutnih delegata izglasano obnavljanje Ohridske arhiepiskopije i stvaranje nezavisne MPC. Nekoliko dana nakon ovog sabora, sveti arhijerejski sinod SPC je sazvao episkopsku konferenciju u Beogradu, koja je održana 12. marta. Na njoj je zaključeno da odluka crkveno-narodnog sabora iz Skoplja predstavlja nasilno razbijanje Srpske pravoslavne crkve. Nakon svoga povratka u zemlju 1946. godine, patrijarh Gavrilo Dožić je takođe odbio da učini bilo kakve ustupke što se tiče izdavanja saglasnosti po pitanju osnivanja samostalne MPC. I on, kao i čitav sinod, energično su zahtevali da u Makedoniju budu vraćeni srpski episkopi, predvođeni mitropolitom Josifom. Ipak, to se nije dogodilo, jer su povratak srpskih arhijereja ometale nove komunističke vlasti, koje su bile u sprezi sa makedonskim sveštenstvom (treba naglasiti da je u ono vreme postojao i jedan broj sveštenika koji je pripadao komunističkoj partiji

48). Pošto je

"inicijativni odbor" koji je radio na osnivanju autokefalne MPC više puta stupao u kontakte sa zvaničnom SPC, i u više navrata redefinisao svoje stavove, na kraju je u mnogome minimizirao svoje zahteve i predložio status crkve "sa ograničenom samostalnošću i personalnom unijom, priznajući patrijarha srpskog i za poglavara makedonske crkve (MPC)."

49 Ovaj predlog je bio

prihvaćen od strane Arhijerejskog sabora SPC na zasedanju održanom 27. maja 1957. godine, nakon čega je održan i Drugi crkveno-narodni sabor u Ohridu (4-6. oktobra 1958. g.). Na ovom saboru, svih 219 prisutnih delegata je jednoglasno donelo odluku o obnovi Ohridske arhiepiskopije i o stvaranju Makedonske pravoslavne crkve. Za arhiepiskopa ohridskog i makedonskog izabran je dotadašnji vikarni episkop patrijarha srpskog Germana, toplički vladika Dositej. Takođe, izabrani su i episkopi za

48

Vidi u: Sveti knez Lazar, br. 1-2 (37-38), Prizren 2002. str. 163. 49

Religija i društvo, zbornik tekstova; Beograd 1988. god.



37

prespansko-bitoljsku i zletovsko-strumičku eparhiju, kao i Ustav MPC. U crkvi svetog Mine u Skoplju, 12. oktobra te godine, ustoličen je episkop toplički Dositej i proglašen arhiepiskopom ohridskim i skopskim i mitropolitom makedonskim. Međutim, pored ustoličenja arhiepiskopa (koji je već posedovao kanonsku hirotoniju) postavilo se pitanje načina rukopoloženja ostale dvojice episkopa novoosnovane MPC, iz razloga što se ni u zemlji ni u inostranstvu, među pravoslavnim episkopima nije našao ni jedan koji bi želeo da, zajedno sa arhiep. Dositejem rukopoloži episkope samostalne MPC. Bilo je predloženo čak (pošto po kanonima Pravoslavne crkve rukopolaganje novog episkopa moraju da izvrše najmanje tri episkopa; vidi 4. pravilo Prvog vaseljenskog sabora) takvo rukopoloženje u kome bi arhijerejsku liturgiju služio sam Dositej, a potom, prilikom rukopolaganja, pored Dositejevih ruku, na glavu novog episkopa bila položena i ruka (svete mošti) nekog već umrlog svetitelja (koji je za života bio episkop).

50 No ipak,

nakon što je sveti arhijerejski sabor SPC u junu 1959. godine i zvanično priznao postojanje samostalne MPC i proglasio nevažećim propise Ustava SPC na teritoriji Makedonije, jednog od makedonskih vladika, episkopa prespansko-strumičkog, rukopoložili su 19. jula 1959. g. patrijarh srpski German, episkop bački Nikanor i mitropolit makedonski Dositej.

51 Iako su u početku,

nakon prihvatanja faktičkog stanja u Makedoniji od strane zvanične SPC, njeni odnosi sa MPC bili prividno normalni, kasnije je situacija počela da se komplikuje. Evo kako događaje iz tog perioda komentariše ranije citirani makedonski autor:

"Tokom 1961. godine odnosi su počeli naglo da se menjaju i zahlađuju. Rukovodstvo SPC, i pored Odluke iz 1959. godine, i dalje je ostalo rezervisano prema MPC. Odluka nije objavljena u ‘Službenom glasniku SPC’, niti je bila dostavljena carigradskom patrijarhu. Rukovodstvo SPC takođe je izbegavalo da predstavi MPC drugim pravoslavnim crkvama u svetu. Zatim, sve su uočljiviji bili otpori prema makedonskoj crkvi u smislu osporavanja normativnih akata koje je doneo crkveno-narodni sabor, a u prvom redu Ustava MPC. Sa ciljem da se degradira, makedonska crkva tretirana je kao mitropolija u sastavu SPC, a arhiepiskop – kao

50

Vidi u: Sveti knez Lazar, br. 1-2 (37-38), 2002. god. str. 175. 51

Vidi u: Navedeno delo, str. 175.



38

mitropolit skopski. Odlukom Arhijerejskog sabora od 23. V 1966. godine, posle osam godina postojanja MPC i njenog samostalnog i uspešnog delovanja, napravljen je pokušaj da se ona podredi potpunoj zavisnosti od Arhijerejskog sabora SPC, naročito u donošenju i menjanju Ustava Crkve. U uslovima sve izraženijih tendencija vrha SPC za negiranje Odluke iz 1959. godine, Sinod MPC je 5. XII 1966. godine uputio pismeni zahtev Arhijerejskom saboru Srpske pravoslavne crkve da prizna autokefalni status MPC, budući da su za to ispunjeni svi kanonski i zakonski uslovi. Međutim, Arhijerejski sabor nije udovoljio ovoj molbi, već je najavio da će preduzeti odgovarajuće sankcije ukoliko ona samostalno proglasi autokefalnost.

Sinod MPC, polazeći od konstatacije da za proglašenje crkvene autokefalnosti ne postoje nikakve smetnje, da su prošle 22. godine od oslobađanja i u tom vremenskom razmaku SPC nije pokazala spremnost da razreši to pitanje, a imajući u vidu praksu drugih pravoslavnih crkava, 18. VI 1967. godine, u Ohridu je doneo odluku kojom je MPC proglasio za autokefalnu. U to vreme u Ohridu se održavao Treći crkveno-narodni sabor i ovo najviše crkveno telo među prvima je i jednodušno podržalo odluku Sinoda MPC."

52 Nakon proglašenja autokefalne MPC, i njenog

"nekanonskog" otcepljenja o tzv. "Majke crkve", SPC je ovu crkvu proglasila nekanonskom raskolničkom organizacijom sa čijom je jerarhijom prekinula sva bogoslužbena i kanonska opštenja. Prema današnjim zvaničnicima i teolozima SPC, makedonska crkva se, i pored posedovanja potpuno istog verovanja koje zastupaju i ostale Pravoslavne crkve, nalazi pod prokletstvom. Evo kakvo mišljenje o duhovnom stanju MPC iznosi jedan od pravoslavnih teologa, docent pravnog fakulteta u Beogradu, sveštenik dr Dimšo Perić. Obratimo posebnu pažnju na izjavu ovog sveštenika u kojoj on svojim čitaocima stavlja do znanja da SPC nezavisnu i međunarodno priznatu državu (bivšu Jugoslovensku Republiku) Makedoniju smatra Južnom Srbijom, i na taj način očigledno utiče da se kod nekih ljudi pojavi nacionalna mržnja i verska netrpeljivost prema našim južnim susedima:

52

Religija i društvo, Beograd 1988. god. str. 398-399.



39

"Srpska pravoslavna crkva je eparhijama u današnjoj Makedoniji dala najširi mogući stepen autonomije, što je ikada jedna autonomna crkva u istoriji dobila. Oni su to zloupotrebili. Zbog čega su sami sebe osudili na propast. Oni i oni, koji ih pomažu, nalaze se pod osudom Svetih apostola, vaseljenskih sabora, pomesnih sabora i svetih Otaca, koji su na saborima učestvovali i sačuvali Crkvu da ona bude i ostane Jedna, Sveta, Saborna i Apostolska. Za simoniju i pomoć državnih vlasti, da se dođe do položaja i čina u Crkvi, kanoni nalažu svrgnuće i isključenje iz Crkve. Pod osudom su Gospoda Isusa Hrista, jer su pocepali rizu njegovu (Crkvu Hristovu). Oni su prekinuli apostolsko prejemstvo, tako da sada i nemaju episkopa. Crkvu sačinjava: episkop, sveštenstvo i vernici. Nedostaje li bilo šta od ovo troje, to nije Crkva Hristova. A oni nemaju episkope, ni sveštenstvo, upravo zbog prekinutog apostolskog prejemstva. Po čemu su oni onda Crkva?! (...) Danas, kada Južna Srbija (Republika Makedonija) postade država, treba imati na umu sledeće: (...) To malo pravoslavnog naroda, koji sada živi na tim prostorima, ne može opstati sam. Njihova tzv. MPC je bez blagoslova Majke crkve

53, a što je bez blagoslova, to je pod

prokletstvom."54

Iako su bogoslovi kanonski priznate SPC verovatno u pravu

kada tvrde da je makedonska crkva na nedozvoljen način proglasila autokefalnost, jer to nije učinila u skladu sa kanonima po kojima moraju da se upravljaju sve Pravoslavne crkve, ipak, postavlja se pitanje zar ne bi bilo mnogo plemenitije od SPC kada bi ona, kao "Majka crkva" priznala i blagoslovila autokefalnost makedonske

53

Očigledno želeći da "udeli blagoslov" tzv. ‘južnosrbijancima’, SPC je, i pored postojanja zvanične crkvene strukture u Makedoniji, postavila i svog "kanonskog" arhiepiskopa ohridskog i mitropolita skopskog, u liku vladike Jovana (inače makedonskog državljanina). Ovaj episkop SPC, najverovatnije zbog otvorenog zastupanja istih stavova koje o autokefalnoj MPC iznose i njegova sabraća arhijereji u Srbiji (dakle o tome da je makedonska crkva pod prokletstvom, da su Makedonci zapravo Srbi, da MPC predstavlja raskolničku organizaciju itd,) vređajući na taj način verska i nacionalna osećanja stotina hiljada građana, osuđen je (u julu 2005. god.) na izdržavanje zatvorske kazne u trajanju od dve i po godine. On je bio (očigledno sa pravom) optužen za širenje nacionalne mržnje i verske netrpeljivosti, a zatvorsku kaznu je izdržavao u skopskom zatvoru "Idrizovo". (Kurir, dnevne novine, 27. 7. 2005. str. 5). 54

Sv. knez Lazar, br. 1-2 (37-38), 2002. god. str. 176-177. Naglasak moj.



40

crkve? Na taj način bi SPC doprinela "spasenju duša" mnogih stotina hiljada pravoslavnih vernika u Makedoniji, koji su se, ni krivi ni dužni, našli pod pokroviteljstvom svoje "nekanonske", "bezblagodatne" i "proklete" crkve, u okvirima koje neće niti može biti spasenja. Uostalom, zar se "udeljivanje blagoslova" od strane SPC ne očekuje između ostalog i zbog toga što se ovde radi o crkvi koja deli potpuno jednako verovanje kakvo zastupaju i sve ostale Pravoslavne crkve širom sveta? Sa druge strane, Pravoslavna crkva u Srbiji (SPC) bi trebala da se priseti svoje davne prošlosti, iz vremena Svetog Save, kada je i sama na "nekanonski" način stekla zvanje arhiepiskopije. Potvrdu tvrdnje da je i po pitanju proglašenja autokefalnosti srpske crkve bilo odstupanja od "svetih pravoslavnih kanona", a od strane Svetog Save, nalazimo u delu "Istorija srpske crkve", autora Čedomira Marjanovića:

"Iz povelje koju je car Vasilije II dao 1018. patrijarhu ohridskom Jovanu znamo da je grad Ras potpadao pod Ohridsku arhiepiskopiju. Prema tome, Sava bi u redovnim prilikama trebao da se odista obrati Ohridu za arhiepiskopiju utoliko pre što je ova bila autokefalna. Ali Sava je znao da je u stvari Ohridska arhiepiskopija bila potčinjena Carigradu i da su iz Carigrada slati arhiepiskopi u Ohrid. Sem toga sticaj političkih prilika bio je takav da bi dozvola iz Ohrida, baš i kad bi došla, bila bez vrednosti, dok je ne odobri carigradska crkva. Zbog svega toga Sava je obišao Ohrid i otišao u Nikeju.

Ali ovakav postupak Savin uvredio je ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana i on je protestvovao. Na protest ga je pobudilo najviše to što je prizrenskog episkopa Jovana Sava proterao i na njegovo mesto drugog postavio."

55

55

Čedomir Marjanović, Istorija srpske crkve, Beograd 2001. god. str. 67. Naglasak moj. Bilo bi veoma zanimljivo, uz ovaj pomen nekanonskog proglašenja srpske crkve arhiepiskopijom, ukratko opisati i događaje u vezi uzdignuća srpske crkve u rang patrijaršije. Naime, do ideje da srpsku crkvu proglasi patrijaršijom, došao je car Stefan Dušan (Silni). Naime, nakon značajnog proširenja srpske države i osvajanja mnogih oblasti (od Save i Dunava na severu, do Egejskog mora na jugu), srpski vladar je zaželeo da sebe ovenča carskom krunom. No, prema vizantijskim običajima, carsku krunu na vladarevu glavu nije mogao da stavi arhiepiskop već patrijarh, te je Dušan na Cveti 9. aprila 1346. godine okupio crkveni sabor u Skoplju, koji je proglasio srpsku crkvu patrijaršijom. Srpski arhiepiskop Janićije je bio proglašen patrijarhom koji je, odmah naredne nedelje,



41

Sukob između SPC i MPC još uvek nije završen. Umesto međusobnog uvažavanja i tolerancije, između ove dve "istoverujuće" crkve i dalje pljušte međusobne optužbe i anatemisanja. Da to nije nimalo u skladu sa učenjem Svetog pisma, koje ne poznaje nikakva "kanonska pravila" koja postoje i poštuju se u okviru vaseljenskog Pravoslavlja, više je nego jasno. Ipak, nastanak tzv. "makedonskog raskola" u SPC delimično je uticao i na nastajanje još jednog, koji se, ovoga puta, odigrao u Americi. U narednom delu ovoga poglavlja reći ćemo nekoliko reči i o tome.

Američki raskol u SPC

Za raskol koji se desio u okviru SPC, a što se tiče odnosa crkve u zemlji matici i eparhija na Severnoameričkom kontinentu, postoji više uzročnih razloga.

Prema dr Mirku Mirkoviću, episkop Dionisije Milivojević koji je upravljao američko-kanadskom eparhijom, udružio se sa ekstremnim desničarima – srpskim emigrantima (četničkom emigracijom) i vršio verbalne napade i optuživao SPC u zemlji matici za popustljivost i saradnju sa domaćim socijalističkim režimom. Takođe, prema istom autoru, priznavanje samostalnosti MPC, i na taj način "izdaje srpskog naroda" od strane zvanične SPC, jedan je od ključnih razloga njegovog izdvajanja iz kanonskog jedinstva sa crkvom u Jugoslaviji.

56

Sa druge strane, svetogorski monasi iz Esfigmena, citirajući navode iz pravoslavnih časopisa štampanih u Americi, imaju drugačije viđenje po pitanju stanja koje je prethodilo i bilo uzrok raskola u SPC:

"Stupanje vladike Dionisija i Amerikansko-Kanadske eparhije u Svetski Savet Crkava 1958. god. izazvalo je neviđenu sablazan među svesnim srbskim pravoslavnim ličnostima, pa čak i u Sinodu u Beogradu. "Saznajemo iz Beograda da je samovoljno i protivzakonito pristupanje Amerikansko-Kanadske Eparhije

16. aprila 1346. godine, Dušana krunisao za cara. (Nakon ovakvog proglašenja patrijaršije, srpska crkva se našla pod anatemom carigradske patrijaršije pod kojom je provela od 1352.-1375. godine. Vidi u: Život srpske crkve, str. 77-79; i Religija i društvo, zbornik tekstova; Beograd 1988. god. str. 340-341). 56

Vidi u: Religija i društvo, Beograd 1988. god. str. 366-367.



42

Ekumeni na molbu episkopa Dionisija primljeno u narodu i u Patrijaršiji sa zaprepašćenjem i ocenjeno kao čin samovolje i nezakonitosti. Viša Crkvena Vlast preduzela je odgovarajuće mere i episkop Dionisije biće pozvan na odgovornost za svoj samovoljni i antikanonski postupak. U narodu se smatra da je ovo, posle slučaja sa konkordatom, najteži dosad slučaj izdaje svoje vere, crkve i naroda." Dakle Dionisije je postao pričasnik jeresi ekumenizma još pre nego što je to postala porobljena crkva u Jugoslaviji. Vladika Dionisije je priznavao crkveni sinod u Beogradu sve do 1964 god. kad ga je taj isti Sinod suspendovao. Tek tada se Dionisije setio da je Sinod u Beogradu porobljen i iz tog razloga prekinuo je opštenje sa Beogradom i stvorio raskol koji nije učinjen radi očuvanja čistote pravoslavlja, već je bio učinjen kako bi se episkopski tron sačuvao."

57

Takođe, o vladiki Dionisiju, kao i o sveštenicima SPC u Americi, u pravoslavnom časopisu "Misionar" br. 5-6, Čikago Il. S. A. D. 1958. na str. 27, njegovi razočarani pisci istakli su sledeće:

"Za ocenu karaktera vladike Dionisija mogu da posluže sledeće činjenice: "Vladika Dionisije, međutim, bavi se trgovinom i kupoprodajom i to sve "iz sentimentalnosti i humanosti", makar što imamo organizacije baš radi toga. On se svađa i napada pojedince, pa i čitave organizacije. Vladika Dionisije zna da se pojavi na svečanim priredbama i tribinama bez ijednog vladičanskog spoljašnjeg obeležja. Proizvodi u čin protojereja sveštenika, koji se javno opredelio za Tita. Sveštenicima je malo što imaju pristojne plate i udobne stanove, već se bave trgovinom i noćnim radovima, a sutradan dremovni služe i propovedaju narodu."

58

Prema Vladimiru Majevskom (tj. njegovom članku objavljenom u Troičko-Svetosavskom Misionaru, br. 3. maj-juni 1958. god. u Džordanvilu – S. A. D.) srpski ep. Dionisije bio je i veliki protivnik vladike Nikolaja Velimirovića za vreme njegovog boravka u Americi (sve do Nikolajeve misteriozne smrti u okviru manastira Ruske zagranične crkve). Na ovom mestu navešću tekstove iz knjige "Judin poljubac", u kojoj su objavljeni članci Vladimira Majevskog i jeromonaha Arsenija Tošovića, u vezi

57

Judin poljubac, str. 330-331. 58

Navedeno delo, str. 330.



43

života i smrti vladike Nikolaja u Americi, kao i odnosa zvaničnika SPC prema njemu u to vreme.

Evo najpre teksta Arsenija Tošovića u kome on objašnjava da stav zvanične SPC u Americi, tj. vladike Dionisija nije bio nimalo blagonaklon prema episkopu Nikolaju, te da se prema ovom najskorije kanonizovanom srpskom svetitelju od strane nekih crkvenih ličnosti u toj zemlji ispoljavala značajna doza mržnje i netrpeljivosti:

"Egzodus iz porobljene domovine doveo je veliki broj Srba-antikomunista u Ameriku. Velika sreća u toj strašnoj nesreći bio je dolazak vladike Nikolaja Velimirovića. Već samo njegovo prisustvo među tamošnjim jerejima, a pre svega se tu misli na ep. Dionisija, izazvalo je među tim jerejima ogroman osećaj zavisnosti (tj. zavisti; prim. I. S.) i zlobe. Svoje prve godine boravka u SAD vladika Nikolaj je vezao za srbski manastir Sv. Save u Libertvilu, ali je nebrzo bio primoran da taj manastir napusti, i da krov nad glavom pronađe u sestrinskoj Ruskoj Zagraničnoj Crkvi. O tome je posle smrti vladike Nikolaja uredništvo srpskog časopisa "Troičko – Svetosavski Misionar" pisalo:

"Kada je telo počivšeg Vladike Nikolaja bilo položeno na odar u njujorškoj srpskoj Crkvi i narod se opraštao sa svojim voljenim Deda – Vladikom, tada su pobožni Srbi u susednim prostorijama poveli razgovor: zašto je Vladika Nikolaj morao napustiti srpski manastir Sv. Save u Libertvilu. I tu se kao jedan od glavnih krivaca navodio jedan iguman i njegovo postupanje prema Vladici Nikolaju, ovaj iguman imao je običaj da dođe pod prozor Vladičine sobe u Libertvilu i da na sav glas viče i urliče: Dokle će ovaj čovek sedeti ovde; dokle će ovaj čovek sejati mržnju i razdor među nama?

Dabome, samo sobom nastaje pitanje: da li u jednoj ustanovi kao što je manastir, može jedan monah da samovoljno ispoljava svoja osećanja mržnje ili je, naprotiv, on bio samo izraz opšteg raspoloženja manastirske vlasti prema Vladici Nikolaju."

59

Da je mržnja, koju su (najverovatnije predvođeni ep. Dionisijem) neki crkveni krugovi ispoljavali prema ep. Nikolaju, na kraju doprinela prilično misterioznom okončanju života pomenutog vladike, svedoči i prisećanje Vladimira Majevskog, kojeg je zapisao 59

Judin poljubac, str. 329. Naglasak moj.



44

dve godine nakon Nikolajeve smrti u ranije pomenutom srpskom časopisu:

"A sad s teškim osećanjem prelazim na najdelikatniji deo uspomena. U toku poslednjih godina života vladike Nikolaja kod nas u manastir je dolazio jedan Srbin novi emigrant. Vladika nije bio tim naročito zadovoljan i tuđio se od njega, nemajući potpuno poverenje. I eto ovaj Srbin, posle odsustvovanja više od jedne godine – najedanput se ponovo pojavio kod nas u vreme ciče-zime i velike vejavice, uoči iznenadne smrti vladičine, a naime u subotu 17. marta 1956. g. Radi velikog snega i nemogućnosti korišćenja automobila, vladika se preselio na nekoliko dana u zgradu seminarije, bliže manastiru i hramu. (...) Okolo 10 časova uveče seminaristi su videli kako je Srbin ulazio u spavaću sobu vladike. A posle 11 časova oni su videli kako je on sa priborom za kafu ulazio u umivaonicu po vodu, rekavši im da hoće da gotovi za vladiku crnu kafu. Seminaristi bili su mnogo iznenađeni da je tako dockan vladika zaželeo da pije kafu, koju je u poslednje vreme uopšte izbegavao po propisu lekara... Kad je i kako Srbin otišao od vladike, niko nije video. Tu se i prekida sve što je uopšte poznato o poslednjim časovima vladike Nikolaja.

Idućeg dana, u nedelju 18. marta, svi seminaristi sa o. Inspektorom i pevačima otputovali su u 7 časova ujutru u daleku parohiju, na misionarsko putovanje. A vladika Nikolaj trebalo je da služi u manastirskom hramu. U određeno vreme zvono je zvonilo i u hramu spremili su se za doček vladike. No on se nije pojavljivao. Tad je iguman o. Vasilije otišao u seminariju i zakucao na vrata vladičine ćelije, ali odgovora nije bilo. Vratio se u manastir i obavestio nastojatelja i rešili su da čekaju vladiku. I baš posle 15-20 minuta čulo se telefonsko zvono: saznalo se da eparhijski srpski episkop, koji se nikad ranije nije interesovao za zdravlje vladike Nikolaja, najedanput raspituje se za njegovo zdravlje. Svi su se iznenadili u manastiru, zato što su svi znali da se nikad ranije nije pokazivala takva pažnja prema vladici Nikolaju. Pogovorili su, razmislili i nastojatelj sam otišao je u seminariju. Zakucao je na vrata, no takođe odgovora nije bilo. Tad je silom otvorio vrata. I video je ovakvu sliku: u spavaćem rublju vladika je ležao ničice na podu pokraj kreveta s nogama prema vratima, a glavom prema prozoru. Nastojatelj je pritrčao i pokušao da pridigne vladiku, ali je odmah primetio da je on mrtav. Na glavi vladike videla se mala



45

rana, a u ruci bile su brojanice, koje su mu poklonile ruske monahinje. (...) Telo vladike Nikolaja preneli su na krevet i odslužili prvi parastos. Obavestili su našu Mitropoliju u Njujorku i vladiku Dionisija u Libertvilu. Takođe i srpske crkvene opštine u Njujorku, Lakavani i druge. Očekivao se dolazak Srb (tj. Srba; prim. I. S.). Telo vladike bilo je po velikom snegu preneseno u manastirski hram i odeveno u odežde.

Pred veče počeli su dolaziti Srbi i kod kovčega vladike počeli su sporovi: gde da se sahrani? Tu, na ruskom manastirskom groblju kao što je vladika pokazao želju ili u srpskom manastiru u Libertvilu. (...) Drugog dana rano ujutro došao je i sam vladika Dionisije, koji nas je od prvog trenutka iznenadio sve u manastiru i seminariji. U prisustvu monaha i seminarista, koji su se vratili, on je uzviknuo kraj odra umrlog: Za života si me mnogo mučio... a posle smrti naterao si me da putujem po nepogodi.

Zatim, s nekoliko Srba koji su doputovali s njim, on se trčeći ustremio u sobe vladike Nikolaja (i u našem domu i u seminariji) i podvrgao ih potpunom opustošenju: otvarali su kufere i sanduke, grabili su sve što im je dopalo šaka osobito ih je interesovala korespondencija vladike i njegove zabeleške. Natovarili su to na svoje automobile i odvezli. Drugi Srbi pokušavali su da spreče ovo nezakonito opustošenje i u odsustvu amerikanskih vlasti vikali su, svađali se i čak grubo osuđivali vl. Dionisija.. No ništa nije pomoglo.

Kad sam ja doputovao, sobe vladike Nikolaja predstavljale su neopisivu sliku pustošenja: sve je bilo isprevrtano i na podu ležale su stotine pisama, listova, kutije i dr. Slika, kakvu ja dotle nikad u životu nisam video! I najžalosnije bilo je to da su tako postupili prema uspomeni i nasleđu najvećeg pravoslavnog jerarha, velikanu Crkve i bogoslovske nauke..."

60

Kao što smo videli, i pre stvaranja raskola u okviru SPC, vladika Dionisije, prema autorima koje sam naveo, nije pokazivao neki poseban nivo "duhovnosti" a što se tiče svog rada na mnogim poljima. Na kraju krajeva, nakon proglašavanja autonomije eparhije američko-kanadske od strane ep. Dionisija, ovaj vladika je od strane Svetog arhijerejskog sabora u Beogradu lišen episkopskog čina (1964. godine), nakon što je njegova eparhija podeljena na tri dela 60

Judin poljubac, str. 327-328. Naglasak moj.



46

(tri nove eparhije, 1963. godine). Ipak situacija se ni nakon ovog čina nije smirivala, a neprijateljstva su nastavljena. Evo kako je još 1989. godine, za vreme patrijarha Germana, (dakle više od 20 godina nakon nastanka raskola) o ovoj temi pisao jedan srpski sveštenik:

"Drugi, raskol - "američki" nastao je kada se, 1963. godine, episkop američko-kanadski usprotivio podeli eparhije američko-kanadske. Stanje je i danas isto kao što ga je, pre više od jedne decenije, opisao teolog Justin Popović: "Tim povodom su se pravoslavna braća u Americi, i sveštenstvo i narod, pocepali i raskolili u dva neprijateljska tabora, koji se od tada do danas još uvek glože..."

Sukob još nije izglađen. Pre dve godine je i grupa srpskih intelektualaca uputila pismo "Patrijarhu Srpske pravoslavne crkve Germanu, Svetom arhijerejskom Saboru i Svetom arhijerejskom sinodu".

"...Duboko zabrinuti" zbog raskola koji se "kao živa rana širi na zapadnu Evropu i Australiju", apeluju, na njihovu mudrost, da pronađu "...svetosavski put izmirenja podeljene i zavađene braće". U pismu se kaže da je Crkva "pozvana da preispita i promeni svoje odluke koje su dovele do raskola". Jer "pravo na pogrešnu odluku pripada svakome u Crkvi, ali prava na raskol nema, jer prava na greh nema".

Početkom 1989. godine patrijarh German je o "američkom raskolu", u jednom intervjuu, rekao: "Što se tiče problema rascepa u našoj Crkvi u Americi tu nije bilo nikakve anateme, nego pitanje crkvenog poretka. Nadamo se da će i tu uskoro doći do mira i jedinstva, što bi bila velika radost naše Crkve i Pravoslavlja uopšte".

61

Nakon sagledavanja najzanimljivijih detalja iz samo nekoliko napred pobrojanih pravoslavnih raskola, u narednom delu poglavlja preći ćemo na konkretni pregled i proučavanje sekti koje je Pravoslavlje iznedrilo u poslednjih nekoliko stotina godina.

61

Ljubomir Ranković, Život srpske crkve, Valjevo 1989. god. str. 130. Naglasak moj.



47

SEKTE NASTALE U KRILU PRAVOSLAVLJA

Pored mnogobrojnih raskola koji su se desili u okviru vaseljenskog Pravoslavlja, a od kojih smo u ovom poglavlju spomenuli samo nekoliko najupečatljivijih i najsavremenijih, iz takozvane "Svete, saborne i apostolske crkve" je proistekao i čitav niz najčudnovatijih sekti, koje, ukoliko ih merimo po bizarnosti njihovih verovanja, umnogome premašuju one koje su proistekle iz drugih religija (a posebno iz protestantizma). Uveren sam da će tekstovi koji slede delovati iznenađujuće za mnoge pravoslavne vernike u Srbiji, koji su uglavnom navikli da slušaju ili da čitaju o abnormalnostima koje praktikuju satanisti ili različite okultističke grupe, a koje potom, bez mnogo kritičkog preispitivanja, bivaju pripisivane i malim verskim zajednicama protestantskog porekla. Da Pravoslavlje ni u čemu ne zaostaje po pitanju proizvodnje sekti od drugih crkava na Zapadu, te da bi bilo zaista opasno kada bi se neka od ovih sekti preselila i počela da deluje na tlu Srbije, dokazaću nadalje u ovom poglavlju.

U svojoj obimnoj knjizi "Naučno opravdanje religije, Crkva i sekte", u kojoj je ubedljivo najveći broj stranica posvetio "problemu" delovanja i učenja malih verskih zajednica proisteklih iz zapadnog hrišćanstva, Lazar Milin je udostojio svoje čitaoce da saznaju nešto malo i o sektama nastalim u Rusiji, tj. na pravoslavnom tlu. Naravno, sa dodatkom da sve ove sekte predstavljaju "negaciju Pravoslavlja", dok one druge, protestantske, zapravo predstavljaju "potvrdu tj. afirmaciju reformacije"

62. Evo

kako glasi poduži tekst iz Milinove knjige koji opisuje osobenosti religijskog fanatizma nastalog među pravoslavnim Rusima, kao i različite sekte proizašle iz crkve na Istoku:

"Ne treba, međutim, misliti da je protestantizam jedini izvor sektaštva i jedini krivac za njihovo postojanje i pojavu. O tome svedoči činjenica da je bilo sekata i daleko pre protestantizma, kao što je to napred izloženo. A isto tako o tome svedoči i činjenica da je u srednjem veku bilo sekata i u krilu Rimokatoličke crkve, kao da ih je bilo i ima koje su nikle među pravoslavnima. O tome naročito ubedljiv dokaz pruža istorija Ruske pravoslavne crkve koja je vrlo bogata pojavom raznih sekata.

62

Vidi u: Lazar Milin, Crkva i sekte; Banja Luka, Romanov, 2001. str. 55.



48

Poznato je da je Ruska crkva posle patrijarha Nikona koji je prema grčkim bogoslužbenim tekstovima ispravio prepisivačke greške koje su se bile vremenom uvukle u bogoslužbene knjige, doživela pojavu raskola "staroobrjadaca" ili "staroveraca". Iz tog raskola, a i mimo njega, pojavile su se mnoge sekte. Spomenimo ih u kratkim potezima, da bismo videli kuda sve može čovek da odluta kad se odvoji od Crkve.

Ti raskolnici "staroobrjadci" dele se na dve glavne grane: popovci i bespopovci. Oni prvi priznaju i traže sveštenike. Ovi drugi odbacuju sveštenike, svakako pod diskretnim uticajem protestantizma, i sami sebe smatraju sveštenicima.

Popovci su se podelili na nekih osam ogranaka, često i na sasvim neznatnim, skoro smešnim pitanjima. Auškovci, na primer, bili su protivnici crkvenih matica! Černabiljci su bili protiv brijanja brade i protiv izdavanja pasoša, putnih isprava.

Bespopovci su imali još više raznih sekata, i još fantastičnijih. Teodosijevci su bili protiv bračnog života. Stranjici, ili spelevci su lutali od šume do šume i pustinje, bežeći od vlasti, jer su svaku vlast smatrali za delo antihristovo. Pastuhovci su izbegavali kamene mostove, novac i putne isprave. Samokreščenci su sami sebe krštavali. Akuljinovci su praktikovali blud. Stefanovci su bili upravo grozni. Oni su odbacivali brak, a novorođenčad su bacali zverovima, kao žrtvu mira. Srednjaci su po nekom svom računanju smatrali da nedelja pada u sredu! Čislenici pak, da je četvrtak dan Gospodnji i da je grešenje prvi korak ka spasenju!

Hlisti, ili kako su sebe nazivali "Božji ljudi" verovali su da je Bog Otac 1645. godine sišao s neba i postao čovekom u osobi seljaka Danila Filipovića, 1649. je to isto učinio i Bog Sin javivši se u osobi Ivana Suslova. Poslednji put se "javio" u osobi cara Petra III koji je 1762. zbačen sa prestola i udavljen, ali koji se po njihovom verovanju negde krije, pa će doći da sudi grešnicima. Skopci su učili da je Hristos od svojih sledbenika zahtevao da se kastriraju, a žene da odseku svoje grudi, da bi nasledili carstvo Božije. Njihov propovednik Andrija Seljivanov je "ovaploćeni Hristos", a seljanka Akuljina da je ovaploćena Bogorodica". Napoleonovci su verovali da je Bog postao čovekom u ličnosti Napoleona koji je došao da kazni svet, a naročito Rusiju. Među molokanima se pojavile dve sekte: subotari i komunisti (hrišćanski).



49

Joaniti ili Jovanovci su čuvenog protojereja Jovana Sergejeva Kronštatskog, koji je zbog zaista svetog života bio još za života smatran svetiteljem, proglasili za Gospoda Isusa Hrista, koji je došao drugi put na zemlju. Ništa nije pomagao ni najenergičniji protest o. Jovana protiv takve zablude. Jovanovci su ostali pri svome. Ti si Hristos i kraj!

Osim ovih sekata bilo je i takvih koje su postale direktno pod uticajem raznih protestantskih sekata. Tu su štundisti, pa paškovci, skakuni (slično kvekerima) menoniti, baptisti i drugi.

Kao što se nesumnjivo i jasno vidi, nije samo protestantizam obilovao sektama. Bilo ih je i u pravoslavlju i u rimokatolicizmu, pa i u staroj Crkvi."

63

Što se tiče prvog od maločas pominjanih raskola koji su doveli do stvaranja sekti u Pravoslavlju, a koje su uzrokovane crkvenom reformom za vreme patrijarha Nikona, njegove posledice nisu bile nimalo naivne. Mnogi Rusi, podržani nižim sveštenstvom koje nije prihvatalo reforme koje su se sastojale u ispravljanju crkvenih knjiga, smatrali su rusko carstvo i rusku crkvu predstavnicima carstva Božijeg na zemlji. U to vreme carska Rusija, za razliku od Grčke koja je već bila pod okupacijom islamskih zavojevača, bila je jedino neporaženo pravoslavno carstvo – što je predstavljalo garanciju Božije blagonaklonosti zbog nepogrešivosti dotadašnjih crkvenih dogmi. Smatrali su da bi ispravljanje bogoslužbenih knjiga po uzoru na one u Grčkoj predstavljalo pravo otpadništvo od vere, a posebno zbog toga što se Božiji gnev već sručio na crkve u Grčkoj – što je trebalo da znači da nisu bile tako bogougodne kao one u Rusiji. Sveštenici, monasi kao i narod koji je ostao odan starom obredu (a koji je, pored ostalog, uključivao osenjivanje krsnim znakom sa dva umesto sa kasnije uvedena tri prsta), pružali su snažan otpor uvođenju novog obreda, tako da je i početkom XX veka u Rusiji bilo više od 10 miliona staroobredovaca.

64 Ipak, otpor koji su pružali

staroobredovci, smatrajući da uvođenjem novog načina bogosluženja crkva definitivno odlazi u apostasiju a blagodat Božija napušta Rusiju, bio je i više nego fanatičan i mogao bi da se

63

Lazar Milin, Crkva i sekte, str. 53-55. Naglasak moj. 64

Vidi u: Roman Miz, Prvi ruski crkveni raskol, Novi Sad 1998. god. str. 5. Naglasak moj.



50

uporedi sa savremenim kultovima i sektama satanističke orjentacije. Naime, u ono vreme kada su okršaji sa zvaničnom crkvom i predstavnicima vlasti bili najžešći (u XVII veku) ali i kasnije, veoma česta su bila samoubistva, samospaljivanja kao i oružani sukobi naoružanih monaha sa državnom vojskom, koji su svoje manastire koristili kao veoma pouzdana utvrđenja. Roman Miz, grkokatolički sveštenik iz Novog Sada, iznosi podatke o ovim pojavama koji su proistekli iz njegovih obimnih istraživanja:

"U potrazi za Kraljevstvom Božjim koje je napuštalo ovu zemlju, i njeni žitelji su je počeli napuštati. Stanovnici cijelih sela skupili bi se u crkvama ili šupama, zatvarali se iznutra, zakucavali vrata i u vrijeme bogosluženja zapalili zgradu, u kojoj bi svi izgorjeli. Država i Crkva ulagali su mnoge napore i uspjeli nekako obuzdati tu pojavu, ali ne i sasvim je iskorjeniti, jer su i kasnije izbijali veći ili manji valovi samospaljivanja, a dešavali su se i pojedinačni slučajevi. Poslednji slučaj samospaljivanja u Rusiji zabilježen je 1896. godine."

65

"Prva samospaljivanja o kojima postoje informacije bila su u vremenu od 1676. do 1683. godine, kada se u Pošehonskom kotaru spalilo oko 1920 ljudi. Do početka 1690-ih godina spalilo se ne manje od 20 tisuća ljudi (do ukaza od 7. aprila 1685. ne više od 3800, ostali poslije ukaza). Samospaljivanja su se događala tijekom cijelog XVIII stoljeća. Bilo je slučajeva da je najedamput izgorjelo 2700 ljudi. Osim samospaljivanja bilo je i namjernih utapljanja, gladovanja do smrti i samosahranjivanja. Samoubojstva među raskolnicima su se produžila i u XIX st. Godine 1820. neki se Juškin sam zatrpao zemljom, a 1827. godine, njegov sin Ivan Juškin, sa još 35 seljaka – zaklali su se. U Oleneckoj guberniji samospalilo se 15-ero ljudi 1860. godine, a godine 1897. otkriveni su u podrumima u Ternovu zazidani fanatici. Kovaljev, koji ih je zazidao, žalio je što nije mogao zazidati i sebe."

66

"Na čelu solovjeckih monaha bio je sada Nikanor, umirovljeni arhimandrit Savina manastira, zatim blagajnik Gerontij i ćelijski usamljenik Azarij. Monasi su imali dovoljne zalihe hrane, 90 pušaka, oko 900 puda baruta; manastir je bio utvrđen debelim zidovima; branioci su se fanatično borili. Opsada manastira trajala

65

Isto, str. 14. 66




51

je sedam godina. Kroz to vrijeme promijenila su se trojica komandanata carske vojske. Manastir je pao 22. siječnja 1676. godine i to tek nakon izdaje monaha Feoktista, koji je pokazao vojsci tajni prolaz u manastir."

67

Staroobredovci zapravo i nisu imali mnogo izbora. Ukoliko su želeli da sačuvaju svoju veru, u isto vreme pokorivši se zvaničnom crkvenom uređenju, bili bi prognani u delove carstva u kojima ne bi mogli da druge dovode u smutnju. A ukoliko bi se opredelili da je propovedaju, zakon od 7. aprila 1685. godine je za takve propisivao kaznu spaljivanjem na lomači.

68 Stoga,

staroobredovci su radije birali samospaljivanja, nego hapšenja i torturu od strane državnih organa.

Pored ovog, za nas vrednog, priznanja pravoslavnih da je i iz krila njihove crkve u bližoj i daljoj prošlosti proistekao veliki broj sekti, od kojih se neke nikako ne mogu ni da uporede sa protestantskim verskim zajednicama nastalim u isto vreme (poput "Stefanovaca" na primer, koji su novorođenčad bacali divljim zverima i sl.), u malobrojnoj savremenoj literaturi koja se bavi ovom tematikom, možemo da pronađemo i dodatne informacije. Naime, u knjizi "Novo sektaštvo" ruskog teoretičara, esejiste i filozofa Mihaila Epštejna susrećemo se sa čitavim nizom čudnovatih verskih pokreta sličnih onima koje nam je maločas Milin predstavio. Mnoge od ovih sekti su, prema rečima ovog autora, autohtone, tj. one koje su izvorno nastale u Rusiji. Jedan veliki broj njih je nastao od početka 60-tih godina XX veka, tj. od pre pedesetak godina na ovamo.

69 Evo šta možemo da pročitamo u

predgovoru ovog dela, a što se tiče odgovora na pitanje: Šta je osnovna tema proučavanja knjige "Novo sektaštvo"?

"Koje sekte se razmatraju u ovoj knjizi? Već i sami njihovi nazivi zvuče egzotično: krvoslavci, crvenohordaši, kovčežnici, kućevljani, grehovnici, dobroverci itd. To ne treba nikoga da čudi – neuobičajeno su zvučali i nazivi staroruskih sekti; među mnogobrojnim verzijama i varijacijama, tako imamo: "čadoroditelje", "nečadoroditelje", "neme" i "raspevane netukače",

67

Isto, str. 60. 68

Isto, str. 77. 69

Vidi u: Mihail Epštejn, Novo sektaštvo; Aurora, Novi Sad 2001. god. str. 20-21.



52

"begunce" ("sakrivače"), "treskavce", "bičevane", "hristose", "izrupčane", "nemoleće", "nehoteće" i dr."

70

Epštejn je sve danas postojeće ruske sekte podelio u nekoliko grupa. To su: religiozno – svakodnevičke sekte, religiozno – građanske, religiozno – nacionalne, religiozno – ateističke, religiozno – eshatološke i religiozno – književne.

Na ovom mestu navešću po nekoliko rečenica o svakoj od ovih grupa (sem poslednje), citirajući autora pomenutog dela.

Među religiozno – svakodnevičke sekte spadaju: svetohranci, kućanici (kućevljani) i stvaročinitelji (stvarosvetitelji):

"Svetohranci – smatraju svetim sam čin uzimanja hrane, temeljeći svoja bogoslovska istraživanja na različitim sistemima upotrebe namirnica. Za svetohrance cela oblast utoljavanja gladi i žeđi ima sakramentalno značenje i smatra se ritualom čiji elementi zavise od konkretnog režima ishrane. (...) Svetohranci tvrde da su se kroz uzimanje hrane dešavali najvažniji događaji religiozne istorije čovečanstva:

"Greh je došao preko hrane – sa drveta poznanja dobra i zla. Iskupljenje dolazi preko hrane – sa krsnog drveta, preko krvi i ploti Hristove. Obećanje Satane koje je obmanulo Adama: kušajte i nećete umreti – ispunilo se u sinu Božjem, čije telo kušamo i čiju krv ispijamo."

71

"Kućanici (kućevljani) – religiozno – kulturni red koji ispoveda vrednosti domaćeg i kućevnog ponašanja, uz njegovu stvaralačku nadogradnju. Red domestikanaca, kako ih ponekad zovu u zapadnoj Evropi, raširen je u mnogim zemljama sveta, ali se iskustvo ruske braće smatra osobito pouzdanim, jer su upravo tu bila najveća iskušenja u očuvanju sopstvenog ognjišta. (...) Kuća u spisima kućanika predstavlja idealno organizovani, produhovljeni prostor koji obujmljuje ličnost vlasnika i reduplicira njegov unutrašnji svet."

72

"Stvaročinitelji ili Stvarosvetitelji – savez poklonika i izrađivača predmeta, koji propoveda "učenički" odnos naspram obližnjeg predmetnog sveta, njegovo spasonosno značenje za ljudsku dušu. Koriste se razna samoimenovanja: stvaroznanje,

70

Navedeno delo, str. 21. 71

Isto, str. 37, 40. Naglasak moj. 72




53

stvaroljublje, stvarosvećenost, stvarotvorenje. (...) (Stvaročinitelji; prim. I. S.) troše svoje vreme na izradu domaćih i "priručnih" stvari, ne bi li se i odista približili bogu koji je bio tvorac svega – oni ne žele da žive u tuđem nego u sopstvenom "svetu domaće radinosti". (...) Održavaju posebne obrede "osveštavanja stvari", molitveno im se klanjajući i nalazeći u njima crte lika i podobija božjeg."

73

Pored ovih, rekli bi smo, naivnih i bezopasnih sekti, postoje i one druge koje, sudeći prema njihovom učenju, mogu da dovedu svoje članove do različitih oblika mentalnih bolesti. Među religiozno – građanskim sektama najkarakterističniji su budalaši. Evo šta o njima možemo da pročitamo u delu Mihaila Epštejna:

"Budalaši – jedna od najmnogobrojnijih sekti, čije je učenje veoma poznato mada i nedovoljno proučeno. Navedimo odlomke iz niza najverodostojnijih izvora:

"Budalaši – to su jurodivi našeg doba, samo što njihovo jurodstvo nije u narušavanju opšte-prihvaćenih pravila nego u njihovom blaženo-nepromišljenom praktikovanju, pošto su ta pravila od strane društva već dovoljno kompromitovana (...) Za razliku od građanski nastrojenih ljudi, budalaši ne protivureče, ne slažu se, ne bore se, ali nalaze oduška za svoju dušu u gluposti – prave sebe budalama po pravilima koja su ustanovili budalaši. Sistem je, kao, do te mere surov i nehuman, da mu samo gluposti pridaju kakvu-takvu ljudsku toplinu, pa neka se radi makar i o prividu čovečnosti. (...) Ko su budalaši i po čemu se razlikuju od budala? To su budale sa predumišljajem, oni ulaze u odabranu ulogu, pošto uopšte nisu budale od rođenja."

74

No, o tome da je pored ovih, donekle možda i simpatičnih budalaša, Pravoslavlje u Rusiji iznedrilo i mnogo opasnije sekte, koje po svojim ritualima podsećaju na satanističke kultove, svedoče tekstovi koji slede. Jedna od takvih sekti, koja je svrstana u red "Religiozno – nacionalnih" jesu i "krvoslavci", tj. "krvosvetitelji":

"Ovaj vid sektaštva danas predstavlja najveću opasnost za naše društvo. U njemu bujaju najgori oblici praznoverja, koji jednu naciju pretpostavljaju drugima i proglašavaju je "bogonosnom", te podstiču prevođenje drugih naroda u svoju veru ili, pak, istrebljenja "nevernih", "inoplemenika". (...) Simptomatično je da se sektaški

73





54

tretman nacije (ili nacionalnih kolektiva) u navedenim slučajevima odlikuje paganskom rigoroznošću, budući krvožedan i zastrašujuć. Krvoslavci, na primer, obožavaju rodnu zemlju ne zato što je podarila svetu značajne ljude: vojskovođe, letopisce, genije nauke i umetnike, nego zato što je upila u sebe mnogo krvi, "a gde je krv – tamo je i svetinja". Nameće se mračan zaključak da su svetitelji naše zemlje bili oni koji su prolili najviše krvi po njoj – tirani i izrodi prošlih vekova."

75

"Krvoslavci ili krvosvetitelji. Najverodostojniji trag ovog pokreta možemo utvrditi po obredu poštovanja mesta obeleženih obilnim prolivanjem krvi – kao što su mesta velikih bitaka, masovnih grobnica. Od obične ritualne prakse odavanja počasti umrlima, krvoslavlje se primarno razlikuje svojim interesovanjem ne toliko prema individualnim zaslugama pokojnika, koliko prema samom mestu njihovog sahranjivanja, koje se smatralo utoliko više svetim, što je više krvi upilo u sebe. (...) Neki istraživači smatraju da je presudna odlika krvoslavlja čin izgovaranja zaveta (zakletve) kod mesta krvoprolića (ne samo ukopna mesta, nego i mesta bitaka, pogubljenja, streljanja, mučenja). Suština zakletve je – vernost imenu poginulih i spremnost da se za njih prolije sopstvena krv. Većina istraživača upravo tom momentu gotovosti na ritualno prolivanje sopstvene krvi

76 pridaje značaj utvrđivanja zakletve ili

čak zamene za njeno izricanje. Pridodati kap sopstvene krvi moru već prolivene – to samo po sebi označava čin "orođavanja sa čovečanstvom koje u grobovima sniva večni san".

77

Krvoslavci, sudeći po njihovoj literaturi, veruju da je prvi čovek (Adam) stvoren od zemlje koja je bila natopljena Božijom krvlju (verovatno iz razloga što reč "adama" na jevrejskom jeziku, od koje i dolazi ime prvog čoveka (ime "Adam" u bukvalnom 75


A evo i teksta iz sektaške literature, kojeg u svom delu navodi Epštejn, a koji se odnosi na stavove koje zastupaju krvoslavci: "Zar samo leševi dospevaju u zemlju? Ne, i duše se u nju sahranjuju, zajedno sa krvlju prožimaju zemlju, oduhotvorujući sve što se seje i klasa. Zar ne osećate dah nebeski koji natkriljuje celu Rusiju? – to njena krv vapije za nama u svakoj stopi, u svakom grumenu zemlje... Večito žedna zemlja, zapečenih, ispucalih usana... Ko će pored rođene matere proneti svoj penušav, do vrha napunjen pehar? Izlij ga, napoj zemlju hraniteljicu!... Vi se bojite čak i izgleda krvi, i više volite da se ubuđa u vašim žilama, nego da odlijete iz prepune posude." (str. 81-82). 77




55

prevodu sa jevrejskog znači: "od crvene zemlje") predstavlja zemlju crvenicu, tj. zemlju crvenkaste boje). Iz tog razloga, smatraju da je svaki vernik dužan da sledi Božiji primer i natapa zemlju svojom krvlju. Prema njihovom učenju, veći deo hrišćanskog sveta je odavno napustio Hrista jer "izbegava patnju i boji se krvi". Za prvovekovne hrišćane se kaže da "ne samo da su pili Hristovu krv u vreme pričešća, nego su napajali zemlju svojom krvlju, sledeći Hrista, koji je došao na oskudnu zemlju, prokletu od strane Boga, da bi je napojio i smekšao svojom krvlju, da na njoj ne rađa čkalj i trnje nego semenke carstva nebeskog."

78

Nakon opisivanja religiozno-nacionalnih sekti, autor knjige "Novo sektaštvo" je obradio nekoliko "religiozno-ateističkih sekti", među kojima su ateici, dobroverci i grehovnici. Biće veoma korisno da ukratko prikažemo i njihove karakteristike, koje će nam objektivno staviti do znanja da su sekte proistekle iz Pravoslavlja, po ideologiji, mnogo bezbožnije i odurnije nego one proistekle iz protestantizma koje postoje na našim prostorima:

"Ateici – za razliku od ateista koji zahtevaju da čovek zauzme mesto nepostojećeg boga, ateici pozivaju na takvo ponašanje kao da boga ima, pa makar ga u stvari i ne bilo. U tome vide najviši razvitak ljudskosti: izgubivši veru u boga, nastaviti život po božanskim načelima, biti dobar i pravičan na zemlji, ne očekujući nikakvu nagradu na nebesima. Ponašaj se tako kao da Boga ima i kao da te navodi na milosrđe – i u isto vreme, kao da boga nema i da ti niko neće uzvratiti za učinjeno dobro. Bog od tebe zahteva sve a ne obećava ništa. Najverovatnije ćeš jednostavno umreti i nikada nećeš vaskrsnuti. U tome je suština iskušenja. Nikoga nema uz tebe, ni na nebu, ni u večnosti – sam si. (...) Eto šta znači biti dorastao – BITI BEZ BOGA KAO SA BOGOM. To je vrhunska zrelost."

79

"Dobroverci veruju u snagu dobra ili, kako bi to oni rekli, u mekotu dobra:

Dobra nema ni na nebu ni na zemlji, ni u moru, ni kod Boga, ni kod anđela, ni kod životinja... Jedino je čovek koji pati i koji spoznaje svoju patnju izgradio sebe za shvatanje dobra."

80

78

Isto, str. 83. 79





56

"Pomagači imaju zadatak da pomažu svemu prirodnom što se dešava u svetu. Gori li vatra – oni će baciti suvu grančicu u nju, da se ne ugasi. Sleti li neka semenka na kamen – oni je dižu i bacaju na meko tle, da izraste. U jeku proleća često ih možemo videti oko dečjih igrališta, šetališta, oko gomila razmekšalog snega, oko barica, oni prave put potočićima, da bi proleću olakšali posao."

81

"Grehovnici. Ovaj pokret, hrišćanski u svojim izvorištima (nastao 60-tih godina XIX veka; prim. I. S.), na momente se čak usmeravao protiv Hrista kome se prebacivalo što nije grešio zajedno sa grešnicima, što se nije, prihvativši društvo skitnica i bludnica, bez ostatka odenuo njihovom tamom. Ruska žudnja za sveopštom privlačnošću se do te mere izdiferencirala da je biti među grešnicima a ne grešiti, saosećati s posrnulima a sam ne posrnuti, shvatana kao izdaja sveopšteg bratstva."

82

Na kraju ovog pregleda sekti koje je iznedrilo rusko Pravoslavlje, spomenućemo još nekoliko interesantnih. Ove sekte su svrstane u grupu "religiozno-eshatoloških sekti", a među njima su najpoznatije: kovčežnici, udaljenici (đubretari), pustoverci (pustosveti) i staklozorci (staklari). Na ovom mestu obratićemo posebnu pažnju na prve dve, uz detaljniji osvrt na verovanje ove druge.

"Kovčežnici – sebe nazivaju još i "tragačima za kovčegom", "graditeljima kovčega" ili "nojevcima", po imenu biblijskog pravednika koji se spasao od potopa. (...) Oni dom nazivaju kovčegom koji plovi pučinom savremene civilizacije, mestom spasenja pravednika, Crkvom Poslednjeg zaveta."

83

"Udaljenici (drugi naziv – Đubretari) – apokaliptična sekta bliska ateanstvu. Za njih je odricanje od Boga osnovni znak i "poklič" poslednjeg vremena. (...) Udaljenici se, po pravilu, nastanjuju na samoj periferiji naselja, zbog čega su ih u narodu prozvali još i KRAJESELCIMA; njihove kuće su obično na kraju sela. A i u svakom drugom pogledu oni se drže "prikrajaka": dodeljuju sveto značenje najodurnijim predmetima, najprezrenijim zanimanjima, uključujući vršenje fizioloških

81

Isto str. 116. Naglasak moj. 82





57

potreba. Pre nego što pristupe tom činu, oni se mole, a zatim blagodare Boga, sve vreme se moleći, doživljavajući svoje pražnjenje kao sveto činodejstvije, zahvaljujući kome se telo iznova formira iz praha, odvaja od nečistoće."

84

Pored toga što posećivanje zahoda (toaleta) smatraju najsvetijim poslom na zemlji, udaljenici veruju da su đubrišta i kontejneri zapravo svojevrsni Božiji oltari na koje silazi Sveti Duh:

"Ono najnečistije izaziva kod udaljenika najveće poštovanje. Oni su načinili svoj barjak od opirače ili maramice, videći u njima žrtvenu tkaninu koja prima nečistoće ne bi li očistila unutrašnje organe ili spoljašnju sredinu. Isto tako, razne pomije, đubrišta, kontejneri, izazivaju kod njih uzvišena, molitvena osećanja; oni vide u njima žrtvena mesta što primaju u sebe masu nečistoća radi očišćenja drugih mesta."

85

A evo i citata iz udaljeničkog "teološkog" dela "O žrtvenom značenju đubreta", kojeg navodi autor "Novog sektaštva":

"Svaka nečistoća zato je i postala nečistoća ne bi li te očistila. Svako đubre, gnjilež, buđ – to je žrtva, prineta za tebe. Moli se Gospodu da primi tu žrtvu, a ne da tebe baci u otpadnu jamu, u pakleni oganj."

86

Prema Epštejnu, udaljenici (đubretari) se trude da održavaju proces stalnog truljenja u gomilama đubreta, da bi ga pripremili za proplamsaj. Po njihovom mišljenju "na đubre što se dimi, kao na žrtveni oltar, nishodi Duh Gospodnji."

87 Po prirodi

svoga posla, udaljenici su najčešće čistači, đubretari, radnici na održavanju kanalizacionih sistema, kao i negovatelji nepokretnih

84

Isto, str. 137-138. Naglasak moj. Evo i teksta iz knjige sekte Udaljenika, "Teologija pražnjenja" od autora M. N. koju je u svom delu citirao Epštejn: "Pražnjenje je najsvetiji od svih naših zemaljskih poslova, jer nas čisti od unutrašnje prljavštine. Svi oblici spoljašnjeg čišćenja, uključujući umivanje tela u raznim religioznim kultovima, čine samo prethodni stupanj tajanstva pražnjenja što izvrće našu unutrašnjost i izbacuje njene otpatke i izlučevine napolje. Zar neće i Gospod doći da nas tako isprazni od greha, da olakša smradni teret nutrine duše naše?... Moli se Gospodu dok se u naponima olakšavaš , jer taj napon i jeste molitva našeg tela, vapaj nutrine naše za spasenjem. I neka u tvojoj duši zvuči isti taj vapaj: Gospodi, pomozi, Gospodi, malaksavam – neka se razvrgne jaram mojih muka!" na str. 138-139. Naglasak moj. 85



Isto. Naglasak moj.



58

bolesnika. Među malobrojnim udaljenicima koji žive u zapadnom svetu, prema Epštejnu, najveći broj njih je zaposlen kao čistači obuće, "koji stavljaju sebi u obavezu da se klanjaju prljavštini, da se svakodnevno sagibaju pred ljudskim teretom praha."

88

Zaključak

Iz celokupnog dosadašnjeg proučavanja, uočili smo da vaseljensko Pravoslavlje nimalo nije imuno na nastanke raskola i sekti iz svojih redova. Iako je Lazar Milin, u svojoj apologetici "Crkva i sekte", pokušao da do krajnosti omalovaži isključivo protestantski pokret, time što je, između ostalog, naveo i nekoliko skaradnih primera nastanka i delovanja sekti koje su se izdvojile iz zapadnog hrišćanstva

89, on ipak nije mogao da pronađe tako

monstruozne i bizarne primere kakve nalazimo među sektama nastalim na tlu pravoslavne Rusije. I dok je veliki broj sekti koji je nastao u zapadnom svetu svoje veroučenje vezivao, ili još uvek vezuje za čovekovo spasenje ili pak budući ponovni dolazak Isusa 88

Isto, str. 139. 89

Evo kako glasi navod iz Milinove knjige, a u kome on navodi verovatno najčudnovatije primere do kojih je mogao da dođe, a koji se tiču nastanka i delovanja sekti u zapadnom svetu: "Kakvih je sve ludorija bilo među sektašima to je da čoveku pamet stane! Da ne lutamo kroz istoriju raznih sekata, setimo se samo nekoliko primera iz novijeg sektaštva. Krojački radnik iz Lajdena Johan Bokhold, jedan od vođa anabaptista uveo je mnogoženstvo i ostavio iza sebe 17 žena, a svoje vernike je uveravao da dolazi uskoro hiljadugodišnje Hristovo carstvo. Eva Bultar u Hesenu je osnovala sektu koja je pod vidom religioznosti provodila blud kao nekadašnji nikolaiti. Šta da kažemo o engleskoj sekti Novi Izrailjci koji su očekivali da im Jovanka Sautkot, poglavica njihove sekte rodi novog mesiju?! Setimo se i jedne švajcarske sekte čiji se osnivač Margaret Peter 1823. godine dala raspeti na krstu "za spas mnogih hiljada duša". Spomenimo i Jakobinu Maurer, kalvinistkinju iz Brazila koja je 1874. osnovala sektu "Izabranih" kojima se ona predstavila kao Hristos koji je ponovo došao. Njeni vernici vodili su rat do istrebljenja svih onih koji ne pripadaju njihovoj sekti, sve dok ih vlasti brazilske nisu razjurile. Da li je mudro od prvih adventista što su slušajući Milera dvaput uzalud dočekivali Hrista na otvorenom polju? Da li je mudro kad Jehovini svedoci puštaju nek umre čovek koji bi se inače mogao spasti transfuzijom krvi, jer smatraju da je transfuziju Bog zabranio?" Milin, Crkva i sekte, str. 356-357.



59

Hrista (pa makar kako pogrešno tumačio pojedine biblijske doktrine ili proročanstva; poput Mormona, Jehovinih svedoka itd.), pravoslavne sekte u svojoj ‘‘teologiji" gotovo da uopšte ne spominju ove događaje. Kao što smo mogli da se uverimo, one su propovedale, ili još uvek propovedaju praktikovanje bluda (akuljinovci), bacanje novorođenčadi divljim zverima (stefanovci), kastriranje muškaraca i odsecanje grudi ženama – a sve to u ime Hristovog učenja (skopci), poklonjenje pred najobičnijim predmetima (stvarosvetitelji), izigravanje ludaka pred okolnim svetom (budalaši), poštovanje mesta krvoprolića i ritualno prolivanje svoje krvi na zemlju (krvoslavci), kritikovanje Hrista zbog toga što je živeo sveto a ne u grehu (grehovnici) ili pak poštovanje đubrišta i kontejnera za smeće – kao nekakvih oltara na koje "nishodi Duh Gospodnji" (udaljenici – đubretari).

Što će reći, zaista postoji velika razlika između sekti koje su nastale među protestantima sa jedne i među pravoslavnima sa druge strane, s tim što ogromnu "nadmoć" po pitanju "jeretičnosti" svoga verovanja očigledno imaju one pravoslavne.

Iskreno se nadam da će, između ostalog, i ovo saznanje o postojanju velike nesloge među pravoslavnima širom sveta, koje se očituje kroz nastajanje mnogobrojnih raskola sa jedne i sekti sa druge strane, pomoći mojim čitaocima u sagledavanju celokupne istine o crkvi koja pretenduje da bude nazvana i poštovana kao "Jedina, sveta i apostolska".

Smatram da je posve jasno da, posle svega do sada rečenog, ovakav epitet vaseljenskom Pravoslavlju nipošto ne može biti pripisan.

O ispravnosti ovakvog mog stava posvedočiće i sledeće poglavlje koje prenosi snažno Hristovo upozorenje: "Čuvajte se lažnih proroka".


pravoslavlje kao izvor savremenog sektaŠtva · godine, i da su svi vaseljenski sabori održani...

Documents