1. POLAZNE OSNOVE MENADŽMENTA

o Osnovna polazišta u predstavljanju menadžmenta

o Pojmovno određivanje menadžmenta

Osnovna polazišta u predstavljanju menadžmenta su: misaono svjesna upravljačka aktivnost ljudi u najrazličitijim oblicima i vrstama organizacija i institucijama domaćeg i međunarodnog (globalnog) nivoa i značaja.

Stoga su polazišta u predstavljanju menadžmenta uvijek vezana za konkretnu društvenu strukturu koju karakteriše odgovarajući model ili sistem menadžmenta. On kao opšti sinonim upravljanja i rukovođenja predstavlja, u kontinuitetu, temu naučnog i praktičnog istraživanja koje nikada neće biti i nije završeno. Ovo i zbog toga što su sve društvene zajednice i organizacione i institucionalne strukture podložne stalnim promjenama. One (promjene) uslovljavaju nove razvojne faze sa specifičnim (novim) uslovima i komunikacijama (okruženjima) tj. organizaciono-institucionalnim sistemima. O njima treba realizovati zahtjevne (odgovarajuće) nove modele i koncepte tj. menadžmente upravljanja ili rukovođenja.

Promjene (fizičke, društvene i ekonomske ) u kontinuitetu uslovljavaju i promjene svrsishodnijeg djelovanja i organizovanja ljudi, organizacija, društvenih zajednica i sistema kako bi na kvalitetniji način zadovoljili svoje potrebe (standarde življenja).

Otuda motivi ljudi da neprestano izučavaju (stalno uče) pravila, metode i koncepte modernog (globalnog menadžmenta) koji će im omogućiti kvalitetnije življenje (satisfakciju života) su takođe konstantni.

Prema tome osnovna polazišta u predstavljanju menadžmenta potiču od samih početaka svjesnog djelovanja i organizovanja ljudi, organizacija, zajednica i društvenih sistema uopšte koje djeluje neprestano. Svjesno djelovanje i organizovanje (upravljanje i rukovođenje) u kontinuitetu se transformiše pod uticajem neprekidnih promjena (inovacija i znanja) modelirajući tako specifične razvojne faze i koncepte menadžmenta.

Osnovna polazišta u predstavljanju menadžmenta nalaze se u naučnim disciplinama u organizaciji rada, kibernetici, teoriji sistema, filozofiji, tehnologiji, sociologiji i svim drugim disciplinama koje se bave vještinama i tajnama misaono svjesnog djelovanja ljudi od porodice do najviših i najsloženijih sistema organizovanja internog i eksternog karaktera.

Koncept naučnog upravljanja tj. »principi naučnog upravljanja» datira iz početka dvadesetog vijeka (čiji je osnivač F. Tejlor). To je i početak definisanja menadžmenta kao naučne oblasti (nauke) uopšte. U svom nastajanju nauka o menadžmentu prešla je dug put razvoja od svojih početaka preko klasičnog, inovativnog, strategijskog, preduzetničkog do ljudski orjentisanog menadžmenta kao najnovije paradigme (teorije ) o menadžmentu danas.

No prije šireg definisanja navedenih modela (vrsta i strategija) koje ćemo šire predstaviti u okviru drugih tema u nastavku, zadržat ćemo se na pojmovnom određenju menadžmenta, menadžera, preduzetnika, preduzetništva, preduzetničke ekonomije i društva.

1

2. POJMOVNO ODREĐENJE I RAZVOJNE FAZE MENADŽMENTA

Naziv menadžment potiče od engleske riječi «menage» što u stvari znači upravljati u čijem se kontekstu upotrebljavaju i sinonimi naših riječi kao što su: upravljati, rukovoditi, raspolagati sa nečim, odlučivati, regulisati, planirati, kontrolisati, organizovati, vladati, postizati ciljeve, motivisati, sprovoditi, dominirati, zapovijedati i drugo (Isak Adižes).

Zajednički činilac po ovom autoru svih navedenih sinonima jeste, izuzev rukovoditi i motivisati, jednosmjernost procesa «menadžer- šef govori podređenom šta da radi..., menadžer ima superiorno a podređeni inferiorno viđenje stvari ». Menadžeri su u klasičnoj teoriji menadžmenta i nadzornici ili supervizori. Samo sinonimi motivisati i rukovoditi nemaju hijerarhijske i jednosmjerne karakteristike. Oni zapravo predstavljaju želju menadžera ili rukovodioca na koji način i kako da rukovode i motivišu za rad.

Istina, neke ranije teorije o rukovođenju rukovođenje ne tumače kao proces odlučivanja tj donošenja odluka, već kao proces upravljanja podređenima sa kojima prethodno donesene odluke ne treba ni razmatrati.

Isak Adižes pojam menadžmenta objašnjava prema svostvu funkcije koju obavlja funkcionalistički prictup1 bez ikakvih vrijednosnih kriterija jer to je konceptualno jedinstven i istovetan proces.

Po ovom autoru stalne promjene stvaraju probleme koji traže rješavanja koja opet stvaraju nove probleme. Osim rješavanja problema kroz proces upravljanja moraš i da ostvariš svoje odluke a to je drugi proces.

Dijagram procesa menadžmenta izgleda ovako:

Ovaj proces upravljanja se odnosi na upravljanje bilo čime. Bitno je da donosimo kvalitetne odluke i da ih efikasno sprovedemo u djelo.

1 Funkcionalizam- učenje prema kome su određena bića (sistemi) samo u funkciji drugih bića (sistema). Funkcionalizam je zastupljen u teorijama socijalnog djelovanja, u teoriju uzajamnog djelovanja institucija i teoriji sistema, prim. red.

2

promjene

problemi

upravljanje

donošenje odluka sprovođenje odluka

Kvalitet menadžmenta je ustvari funkcija kvaliteta odluka i efikasnog sprovođenja.

Pojmovno određivanje menadžmenta moguće je posmatrati kao nauku i praksu upravljanjem, kao organizaciju upravljanja firmom i kao proces donošenja upravljačkih odluka2.

«Menadžment je nezavistan od vlasništva, položaja i moći. Menadžment je profesionalan, to je funkcija, disciplina i zadatak koji treba uraditi a menadžeri su profesionalci koji menadžment sprovode u praksi . (Peter Drucker)»

Definicija ovog autora menadžmenta pozicionira menadžment kao funkciju, profesionalizam, disciplinu, zadatak ili djelatnost kreiranja i realizacije procesa i ljudi prema unaprijed fiksiranim ciljevima osnovnih sistema.

Grupa autora definiše menadžment kao multidisciplinarnu vještinu ... ili proces upravljanja i rukovođenja organizacijom .

Menadžment je funkcija da se efikasno iskoriste ljudski i fizički resursi, kad god ljudi požele da sarađuju sa ciljem da se obavi neki zadatak (Daniel A. Wrem, Dan Vorch, JR).

Tretirajući menadžment kao proces u stvari pokazuju kombinovanje «aktivnosti zaposlenih... u nastavku s drugim organizacionim resursima kako bi se postigli postavljeni ciljevi (Steers R.M., G.R.Ungson, R.T. Mowday). Ti procesi su planiranje, organizovanje, projektovanje, istraživanje, kontrola i drugo. To su procesi u stvari karakteristični za sve nivoe organizovanja.

Menadžment je i specijalnost koja se bavi pitanjima vremena i međuljudskih odnosa onako kako se javljaju u organizacijama , (Stoner A.F. Džejms, Fridman Edvard R. i dr.).

Prema tome menadžment kao sinonim najbliži je riječi UPRAVLJANJE koja je širi pojam jer se upravljanje razlikuje prema različitim osnovama upravljanja.

2 Božidar Leković, Principi menadžmenta, str.6. Ekonomski fakultet Subotica

3

kvalitet menadžmenta = f kvalitet odlukeefikasnost sprovođenja

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

3. RAZVOJNE FAZE MENADŽMENTA

Iz pregleda definicija o menadžmentu može se zaključiti da je menadžment «star» kao i ostale oblasti znanja kao što su organizacija, ekonomija, fizika itd. Međutim, da bi postao naučna disciplina prema Drucker-u «on se prvo mora razviti u praksi» (krajem 1930. u SAD).

1954.g. Peter Drucker objavljuje knjigu «Praksa menadžmenta» kao sistematizovano znanje odnosno naučna disciplina.

1955.g. razvijeni svijet doživljava «bum menadžmenta», neka vrsta socijalne tehnologije.

Sedamdesetih godina menadžment više nije privilegija velikih razvijenih privrednih organizacija već i malih i svih institucija odnosno zajednica i sistema.

Danas je definitivno menadžment nova tehnologija koja je američku privredu dovela do preduzetničke tehnologije koja Ameriku može da pretvori u preduzetničko društvo.

Preduzetništvo i inovacije su najnovija preduzetnička faza menadžmenta (Drucker).

U daljem rezimeu sinteze o menadžmentu i pristupa menadžmentu razlikujemo:

naučni pristup: koristi i primjenjuje metode matematike, statistike, mašinstva ili simulacija

bihevioristički : rukovodioci imaju ulogu komunikatora i upravljača ljudskim ponašanjem u organizaciji

sistematski pristup: modelira cjelovit sistem kontrole, komunikacija i modeliranja svih procesa u preduzeću i njegovoj okolini

situacioni pristup: polazi od istraživanja svakog privrednog subjekta i tome prilagođava metode menadžmenta.

upravljanje pomoću ciljeva: ili uvođenje timskog rada

kontigencijski: skup pristupa koji obuhvata unutrašnje faktore i spoljašnje veze organizacija (Miloš Rajkov i Zvonko Sajfert)

20

4.MENADŽMENT DANAS

Pod uticajem realnih promjena koje sve više internacjonalizuju privređivanje,rađa se novi stil menadžmenta tkz. Ludski orjentisan menadžment ili menadžment orjentisan prema ljudima. Neke zemlje (Japan) već promovišu i realizuju novi stil menadžmenta.On se po mnogo čemu razlikuje od klasičnog kojeg primjenjuje većina nerazvijenih zemalja.Svjetski izazovi globalizacije i procesi internacjonalizacije objektivo utiču na oblikovanje unutrašnjih aktivnosti (nacjonalnih, tj. “nužnosti profilisanja sopstvenih resursa I faktora razvoja prema uticajima spolja”).Međuzavisnost I međupovezanost danas karakteriše skoro cio svijet na svim nivoima I po cjelokupnim strukturama. Žiža uticaja,koncentiše se u prostoru I ambijentu razvijenih (tokom zadnjih pedeset godina),razlika razvijenih je njihova stvarna moć odnosno liderstvo I njihovi savezi (alijanse organizacija I institucija). Šestdesetih godina kao lider se pojavljuju SAD, Sedamdesetih Japan, Osamdesetih Evropa a u devetoj deceniji se pojavljuje “Trijada”(SAD-Japan-Evropa) marketingško-finansijsko I tehnološko povezivanje.Zato svaka nacijonalna ekonomija da bi se uključila u međunarodne tokove I tržišta mora otvoriti svoje ekonomije na način kako to danas rade kroz procese reformi I direktiva EU, većina zemalja u tranziciji. Jedan od mehanizama realizacije reformi je I prelazak sa klasičnih oblika menadžmenta na ljudski organizovan menadžment.To su relacije : Humani kapitalizam I Reforme japanske industrije I kompanija.Simbioza I harmonizacija odnosa između kompanija I potrošača I dr. Osnov za realizaciju ljudski orjentisanog menadžmenta jeste,kvalitetan proizvod koga prihvataju (kupuju) gotovo svi potrošači “Trijade “ I svi drugi (totalni kvalitet proizvoda).Dakle kompanije I zaposleni treba sa posebnim zadovoljstvom da čine sretnim I druge ljude I zajednice. Suština prelaska sa klasičnog na ljudski orjentisan menadžment jeste :

Mjenjanje odnosa radnik-menadžment,pomjera se aktivnost sa radnih na ljudske. Ukupni poslovni stav se takođe pomjera prema humanosti ljudi.

Vrijednost menadžmenta pomjera se od rezultata ka načinu življenja I kvalitetu potrošača I zajednica.Preduzeće prelaze u poslovanju sa nacionalnog na svjetski nivo.Za očekivati je da će kompanije na globalnim tržištima usloviti primjenu ljudski orjentisanog menadžmenta.

21

POJEDINA PITANJA

PREDUZEĆA KLASIČNE ORIJENTACIJE (BUSINESS-ORIENTED)-naglašavanje

doprinosa zajednici putem posla

PREDUZEĆA NOVE ORJENTACIJE(CITIZENSHIP-

ORIENTED)-naglašavanje doprinosa zajednici putem posebnih aktivnosti

ZNAČAJNI PROBLEMI

MENADŽMENT POSTUPCI

ULOGA KORPORACIJE

AKUMULACIJAKAPITALA ODNOSI SA POJEDINIM INO-TRŽIŠTIMA

Uloga korporacije se sastoji u snadbijevanju potrošača dobrima I uslugama

Izvršavanje poslova je jedini zadatak korporacije.Kompanija ne treba da učestvuje u rješavanju društvenih pitanja

Za sutrašnjicu(budućnost)

Najveći prioritet predstavlja dobrobožit potrošača širom svijeta

Uloga korporacije se ne sastoji samo u snabdijevanju potrošača dobrima I uslugama,već I u rješavanju društvenih pitanja

Kompanije koje organičavaju svoje aktivnosti na biznis neće biti sposobne da funkcijonišu,neće dobro poslovati ukoliko ne budu prihvaćene kao dobre kompanije.

Za kada?

Kompanije bi trebalo da prebace težište poslovanja sa povećanja svog tržišnog udjela na koegzistenciju sa stranim kompanijama umjesto pokušaja da ih istisnu sa tržišta.

Koji su limiti odgovornosti korporacija?

Koliki značaj treba pridavati kritici iz okruženja?

Ko će započeti sa promjenama?

ZAPOSLENI ODNOS GRUPA POJEDINAC

KRAĆE RADNO VRIJEME

Pojedinci se moraju podrediti grupi

Nema potrebe za promjenama ukoliko zaposleni iskoriste sve prednosti postojećih sistema (npr. Dobro koriste radon vrijeme i/ili iskorišćavaju g.o.)

Na radnicima je da odluče dali žele raditi prekovremeno bez d aim se to plati.

Posvećenost kompaniji je pretjerana

Trebalo bi odlučno skratiti radon vrijeme mjerama koje uključuju I reviziju postojećih okvira (navika,propisa…)

Trebalo bi zabraniti praksu prekovremenog rada bez plaćanja.

Možda bi trebalo uzeti u obzir razlike u mentalitetu zaposlenih po pojedinim zemljama?

22

LITERATURA

23

24

25

26

27