Pojęcie języka łacińskiegoPojęcie języka łacińskiego

- etymologiczne pojmowanie terminu etymologiczne pojmowanie terminu lingua latinalingua latina jako „języka Lacjum” jest dla terminologii naukowej jako „języka Lacjum” jest dla terminologii naukowej bezużyteczne, ponieważ nie da się przedstawić bezużyteczne, ponieważ nie da się przedstawić Lacjum jako terminu jednorodnegoLacjum jako terminu jednorodnego

- nawet jeżeli weźmiemy pod uwagę okres najstarszy nawet jeżeli weźmiemy pod uwagę okres najstarszy to pewne jest, że nie mówiono na tym obszarze to pewne jest, że nie mówiono na tym obszarze jednym językiemjednym językiem

- znajdujemy zabytki potwierdzające istnienie znajdujemy zabytki potwierdzające istnienie różnych dialektów/gwar italskichróżnych dialektów/gwar italskich

- pod pojęciem „język łaciński” należy rozumieć język pod pojęciem „język łaciński” należy rozumieć język miasta Rzym, język handlu i administracji miasta Rzym, język handlu i administracji powstałego imperium oraz pewnej, w miarę powstałego imperium oraz pewnej, w miarę jednorodnej kultury duchowejjednorodnej kultury duchowej

Miejsce łaciny w rodzinie Miejsce łaciny w rodzinie języków języków

indoeuropejskich i indoeuropejskich i grupie języków italskichgrupie języków italskich

indoirański

tocharski

anatolijski

grecki

albański ormiański

słowiański

bałtycki

germański

italski

celtycki

Indoeuropejski(ok. 3 tys. p. Chr.)

Grupa języków italskich

latyno - falijski osko - umbryjski wenetyjski

język Falerii język Lacjum

► w dalszym rozwoju, w kolejnych epokach z łaciny w dalszym rozwoju, w kolejnych epokach z łaciny wyodrębniły się inne języki (rumuński, dalmatyński, włoski, wyodrębniły się inne języki (rumuński, dalmatyński, włoski, sardyński, francuski, prowansalski, kataloński, hiszpański, sardyński, francuski, prowansalski, kataloński, hiszpański, portugalski)portugalski)

Chronologia dziejów języka Chronologia dziejów języka łacińskiego:łacińskiego:

► łacina archaiczna okresu przedliterackiego łacina archaiczna okresu przedliterackiego (VII w. p. Chr. – 240 p. Chr.)(VII w. p. Chr. – 240 p. Chr.)

► starołaciński okres literacki ( 240 – 100/81 p. starołaciński okres literacki ( 240 – 100/81 p. Chr.)Chr.)

► okres „złotej łaciny” (100/81 p. Chr. – 14 A. D.)okres „złotej łaciny” (100/81 p. Chr. – 14 A. D.)► okres „srebrnej łaciny” (14 – 117 A. D.)okres „srebrnej łaciny” (14 – 117 A. D.)► epoka archaizująca (117 – 180 A. D.)epoka archaizująca (117 – 180 A. D.)► okres późnoantyczny (ca. 200 – 600 A. D.)okres późnoantyczny (ca. 200 – 600 A. D.)► łacina średniowieczna (VI – XVI w.)łacina średniowieczna (VI – XVI w.)► łacina humanistyczna (XIV – XVI w.)łacina humanistyczna (XIV – XVI w.)► okres nowołacińskiokres nowołaciński

Najstarsze zabytki języka Najstarsze zabytki języka łacińskiegołacińskiego

►Fibula z Prenestae (670 – 630)Fibula z Prenestae (670 – 630)

MANIOSMEDFHEFAKEDNUMASIOS MANIOSMEDFHEFAKEDNUMASIOS (Manius me fecit Numerio)(Manius me fecit Numerio)

Urna z Caere (630 – 600 p. Chr.)Urna z Caere (630 – 600 p. Chr.)ECOURNATITAUENDIASMAMAR[me]DF[eced] (ego urna ECOURNATITAUENDIASMAMAR[me]DF[eced] (ego urna

Tita Vendia, Mamercus me fecitTita Vendia, Mamercus me fecit

Alfabet łaciński:Alfabet łaciński:► w VIII wieku greccy koloniści z miasta w VIII wieku greccy koloniści z miasta

Chalkis na Eubei osiedlają się na Chalkis na Eubei osiedlają się na Pithekoussai (Ischia)Pithekoussai (Ischia)

► w 720 r. p. Chr. zostaje zasiedlona w 720 r. p. Chr. zostaje zasiedlona miejscowość Cumae (Kampania); wraz z tą miejscowość Cumae (Kampania); wraz z tą falą rozpowszechnia się również falą rozpowszechnia się również archaiczny grecki alfabetarchaiczny grecki alfabet

► ten alfabet zostaje przejęty ten alfabet zostaje przejęty bezpośredniobezpośrednio od Greków, a nie przez pośrednictwo od Greków, a nie przez pośrednictwo etruskie jak dotąd sądzono (choć wpływy etruskie jak dotąd sądzono (choć wpływy etruskie są silne)etruskie są silne)

►Składa się z 24 literSkłada się z 24 literA B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U V X Y A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U V X Y

ZZ

w jego skład wchodzą:w jego skład wchodzą:- samogłoski (samogłoski (vocalesvocales))

- dwugłoski (dwugłoski (diphtongidiphtongi))- spółgłoski (spółgłoski (consonantesconsonantes))

Wymowa:Wymowa:

► samogłoski bez zmian (wyj. y, bliższy i lub samogłoski bez zmian (wyj. y, bliższy i lub üü))► aeae – E (Aegyptus – Egiptus) (lub – E (Aegyptus – Egiptus) (lub aiai))► oeoe – E (Oedipus – Edipus) (lub – E (Oedipus – Edipus) (lub oioi))► w pewnych wyrazach nie stanowią dyftongu w pewnych wyrazach nie stanowią dyftongu

ale wtedy jest to zaznaczone np. poale wtedy jest to zaznaczone np. poëëtata► cc jak jak kk ( ale ta reguła nie jest konsekwentna) ( ale ta reguła nie jest konsekwentna)► hh w zbitkach ph, rh, th jest nieme w zbitkach ph, rh, th jest nieme► qq występuje zawsze z „u” i czytamy jako występuje zawsze z „u” i czytamy jako kw; (lub kw; (lub

kł)kł)► susu przed samogłoską jako sw np. suawis przed samogłoską jako sw np. suawis

(czyt. swawis)(czyt. swawis)

► język łaciński odróżniał samogłoski język łaciński odróżniał samogłoski krótkie i długiekrótkie i długie

►różnice iloczasowe są dla nas trudne do różnice iloczasowe są dla nas trudne do zauważeniazauważenia

►akcent był toniczny (podwyższenie tonu akcent był toniczny (podwyższenie tonu sylaby) w przeciwieństwie do naszego sylaby) w przeciwieństwie do naszego dynamicznego (silniejsze wymówienie)dynamicznego (silniejsze wymówienie)

► akcent pada na drugą lub trzecią sylabę od akcent pada na drugą lub trzecią sylabę od końca (zasada: jeżeli druga od końca jest końca (zasada: jeżeli druga od końca jest długa to akcent na niej np. a – mi – cus; jeżeli długa to akcent na niej np. a – mi – cus; jeżeli krótka to akcent na trzeciej np. pu – bli – ca)krótka to akcent na trzeciej np. pu – bli – ca)

Podstawy fleksji: Podstawy fleksji: (temat i końcówka)(temat i końcówka)

Rzeczownik:Rzeczownik:► trzy rodzajetrzy rodzaje► dwie liczbydwie liczby► sześć przypadkówsześć przypadków► pięć deklinacjipięć deklinacjiCzasownik:Czasownik:► trzy osobytrzy osoby► dwie liczbydwie liczby► dwie stronydwie strony► trzy trybytrzy tryby► sześć czasówsześć czasów