podstawy farmakologii - espz.plespz.pl/materialy/podstawyfarmakologii.pdf · 2 wchłanianie leków...

1

Podstawy Farmakologii

Dr Henryk Różański

Wchłanianie leków

• Transport biernyDotyczy większości lekówLipofilne +Niezjonizowane +

2

Wchłanianie leków

• Transport czynnyWymaga wydatku energetycznego, przeciw

gradientowi stężeńDotyczy substancji podobnych do

endogennych, np. hormony, lewodopa, 5-fluorouracyl, metotrexat; aktywne wydzielanie do żółci, moczu

Wchłanianie leków

• Transport ułatwiony- przenośniki endogenne, - bez wydatku energetycznego, np.

cyjanokobalamina i czynnnik Castlea

3

Wchłanianie leków

• Pinocytoza- fizyczne pochłanianie przez komórkę, np..

witamina A, D, E, K, peptydy, kwasy tłuszczowe.

Biodostępność leków

Określa część dawki, która przedostała się z miejsca podania do krwiobiegu oraz szybkośćtego procesu.

Czynniki:- postać leku, cechy fizyczne;- charakter chemiczny substancji czynnej i

pomocniczych;- skład ilościowy i jakościowy treści pokarmowej,

np. tetracykliny – w obecności mleka

4

Drogi podawania leków

• Podjęzykowe, np. metylotestosteron, oksytocyna, triazotan glicerolu; unikanie eliminacji leku pierwszego przejścia np. jelito-wątroba; szybkość.

• Doodbytnicze: mała powierzchnia wchłaniania; wchłanianie bierne, zmienne; korzystne przy chorobach żołądka, wymiotach; np. indometacyna, salicylany, teofilina.


• Wstrzyknięcia domięśniowe: unikanie eliminacji w procesie pierwszego przejścia; pewność podania leku; szybsze działanie niż po podaniu per os.

• Wstrzyknięcia dożylne; dostępnośćbiologiczna całkowita; leki drażniące mięśnie; działanie w ciągu kilku minut;

5


• Wstrzyknięcia podskórne; powolne przenikanie leku, zależne od składu i właściwości chemicznych roztworu i substancji; można modyfikować przez dodanie hialuronidazy, ogrzewanie i masaż.

• Naskórne, powolne, zależne od roztworu, grubości skóry, chemizmu substancji, np. sterydy, alkaloidy.


• Wziewne: duża powierzchnia wchłaniania, szybkie przenikanie do krwi; cząstki muszą mieć średnicę poniżej 10 um, najlepiej 1-2 um.

6

Dystrybucja lekówPo podaniu leki łączą się z białkami krwi, które jest

odwracalne. Leki mogą konkurować o białka z substancjami endogennymi i innymi równocześnie podawanymi lekami.

Białka wiążące: albumina (np. leki kwasowe), alfa-glikoproteina kwaśna (np. leki zasadowe), alfa-1-globulina (np. sterydy, cyjanokobalamina, tyroksyna), alfa-2-globulina (np. ceruloplazmina), beta-1-globulina (np. transferyna), lipoproteina (np. chinidyna), białka erytrocytów (imipramina), białka tkankowe (np. glikozydy nasercowe).

Dystrybucja leków

Co daje sprzęganie leków z białkami?- Transport- Rezerwuar dynamiczny- Uwolniony lek od białka działa efektywnie- Uwolniony lek od białka ulega przemianom

i wydaleniu

7

Metabolizm leków

Modyfikacja chemiczna cząsteczki leku.Prowadzi do: - zniesienia aktywności, np. utlenianie

barbituranów;- zwiększenie aktywności leku, np.

arbutyna, urotropina;- braku zmiany aktywności, np..

Benzodiazepina.

Metabolizm leków

I faza – modyfikacja metaboliczna (utlenianie, redukcja, hydroliza): cytozol, ER, AG, mitochondria.

II faza – sprzęganie, np. z kwasem glukuronowym (salicylany, morfina), glicyną, glutaminą, siarczanem, octanem (izoniazyd, dapson).

Mikroflora jelit.Enzymy przewodu pokarmowego.

8

Wydalanie leków

• Mocz• Żółć• Mleko• Pot• Łzy

Efekt pierwszego przejścia

Duża część leku podana per os ulega eliminacji przez wątrobę, zanim osiągnie krążenie ogólne.

9

Stała eliminacji i okres półtrwania

Stała eliminacji (Kel) – procent zmniejszania się stężenia leku we krwi w jednostce czasu; określa szybkość eliminacji leku z krwi.

Okres półtrwania (t-0,5) czas, w którym dowolnie wybrane stężenie leku we krwi zmniejszy się do połowy pierwotnej wartości.

Interakcje leków

1. Interakcja farmaceutyczna (niezgodnośćrecepturowa).

2. Interakcja farmakodynamiczna =koergizm – wzajemne modyfikowanie działania farmakologicznego przez równocześnie zastosowane leki:

- Synergizm – zgodne, jednokierunkowe działanie leków wzmożenie działania.

10

Interakcje leków

- Synergizm addycyjny – działanie leków podanych razem jest równe sumie działania poszczególnych składników, np. A i NA, Ach i karbachol.

- Synergizm hiperaddycyjny (potencjalizacja) –działanie leków podanych razem jest większe niż suma działania poszczególnych składników (różne punkty wychwytu).

- Antagonizm.

Dawki i dawkowanie1. Dawka najwyższa – dosis maximalis – najwyższa

dawka, która może być stosowana leczniczo bez objawów zatrucia.

2. Dawka najniższa – dosis minimalis – najniższa dawka wywierająca działanie lecznicze.

3. Dawka lecznicza – dosis therapeutica – najczęściej używana dawka leku, jest ona zwykle 2-3 razy niższa od dawki najwyższej.

4. Dawka trująca – dosis toxica – najmniejsza dawka wywołująca objawy zatrucia.

5. Dawka śmiertelna – dosis letalis – najmniejsza dawka leku wywołująca zgon.

11

Dawki i dawkowanie

1. Dawka jednorazowa - dosis pro dosi.2. Dawka dobowa (dzienna) – dosis pro die

Dawki i dawkowanie

Wielkość dawki zależy od:- Wiek- Masa ciała- Płeć- Droga wprowadzenia.

12

Dawki i dawkowanieDawki ogólnie podawane są obliczone dla mężczyzny w

wieku 24 lat i o masie 70 kg

70dzieckawagaxDd

d – dawka dla dzieckaD – dawka dla dorosłego

24dzieckawiekxDd

13

Dawki i dawkowanie

Kobietom podajemy ¾ dawki dla mężczyzny.

Doodbytniczo podajemy ¾ dawki doustnej.Dotkankowo podajemy ¼-1/2 dawki

doustnej

14

Środki i leki chemioterapeutyczne

1. Środki antyseptyczne i odkażające sąstosowane do niszczenia drobnoustrojów na powierzchni tkanek i poza organizmem.

2. Leki chemioterapeutyczne służą do zwalczania drobnoustrojów wewnątrz organizmu.

Środki antyseptyczne i odkażające

1. Środki antyseptyczne – stosowane na powierzchni żywych tkanek, w celu zabicia lub zahamowania rozwoju drobnoustrojów.

2. Środki dezynfekcyjne – substancje stosowane do zabicia drobnoustrojów poza organizmem.

15


Mechanizm działania:- Zmiana odczynu środowiska- Zmiana ciśnienia osmotycznego (roztwory

hipertoniczne)- Uwalnianie tlenu- Denaturacja białek- Degradacja błon komórkowych

Środki antyseptyczne i dezynfekcyjne

1. Kwas borowy 2,5-3-5% - bardzo słabe działanie, wręcz wątpliwe; pomimo, że nie drażni tkanek po wchłonięciu toksyczny. Kumulacja.

2. Dwuboran sodowy – Natrium biboricum, roztwory wodno-glicerynowe 10 i 20%; słabe działanie.

3. Formaldehyd, formalina, paraformaldehyd(polimer) – silne działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe i antygrzybicze. Przeciwpotne 1-5%.

16


4. Etanol, izopropanol – 50-70%, nie działa na zarodniki.

5. Fenol = kwas karbolowy 1-3%.6. Krezol – cresolum, lizol(do rąk 1-2%, do

przedmiotów 3-5%), creolinum.7. Thymolum 0,05-0,1%, 0,5%,

Carvacrolum.8. Nadtlenek wodoru 3% (Hydrogenium

peroxydatum), perhydrolum 30%.


9. Kalium hypermanganicum, tabl. 0,1, odkażanie ran i płukanie śluzówek 0,03-0,1%; pędzlowanie śluzówek 0,2-0,5%; płukanie żołądka 0,02%.

10. Chlorheksydyna –odkażanie rąk, pola operacyjnego 1:5000, jam ciała 1:5000, śluzówek 1:5000, narzędzi i naczyń 1:200; krem 1%.

11. Jod reaguje z grupami aminowymi, wyzwala tlen z wody: Solutio Iodi spirituosa – jodyna 3%; Solutio Jodi Lugoli 1% roztwór wodny jodu w jodku potasu.

24dzieckawiekxDd

17

Środki odkażające i antyseptyczne

12. Benzalkonium (Sterinol) – IV-rzędowa sól amoniowa, tenzyd kationowy; odkażanie skóry nieuszkodzonej 1-10%, płukanie pochwy 0,1-0,5%; płukanie pęcherza 0,02-0,05%; narzędzia chirurgiczne 1%.

13. Sublimat (chlorek rtęci) – Hydrargyrumbichloratum. Duża toksyczność, drażnienie tkanek, korozja narzędzi. Odkażanie rąk 0,02%, naczyń szklanych i porcelanowych 0,1%.

Środki odkażające i antyseptyczne

14. Aminochlorek rtęciowy – dz. Przeciwzapalne i ściągające. Do odkażania skóry w 2 i 10% maściach i zasypkach. Ung. Hydrargyri aminochlorati. Przeciwświerzbowy

15. Żółty tlenek rtęciowy – Hydrargyrumoxydatum flavum – ung. 2,5-5%, do odkażania błon śluzowych.

18

Środki antyseptyczne i odkażajace

16. Azotan srebra – Argentum nitricum: do płukania pęcherza moczowego 1:2000, do płukania worka spojówkowego 1:1000; do pędzlowania w roztworach 2%; do przyżegania 10% roztwory.

17. Siarczan cynku – Zincum sulfuricum 0,25% do zakraplania oczu.

18. Etakrydyna; działa dodatkowo na pierwotniaki. Rivanolum 0,1-0,5% roztwory wodne.

19. Błękit metylenowy – Methylenum coeruleumroztwory wodne do przemywania ran i pecherzamoczowego 0,05-0,1%.


20. Kwas nadoctowy 40%: 0,25-2,5% roztwór wodny; do odkażania rąk i narzędzi.

21. Związki chloru: chloramina, podchloryn sodu, wapnia, kwas nadchlorowy.Stężenia podchlorynu sodu od 0,5 do 3%. Wapno chlorowane (1 kg/10 l wody).

22. Aldehyd glutarowy 2% - skuteczny jak kwas nadoctowy.

19


23. Jodofory – koloidalne roztwory jodu z tenzydem lub w polimerach, np. poliwinylopirolidon. Mniej drażnią tkanki. Popularny preparat Povidon, który nie barwi skóry. Do odkażania skóry i błon śluzowych. Stężenia 1,9-10%.

Środki przeciwpasożytnicze na skórę

1. Siarka – Sulfur 5-15% maść, zawiesina, zasypka, pasta. Niszczy pchły, Sarcoptesscabiei, ptaszyńce i in. Keratolityczne. MaśćWilkinsona zawiera dodatkowo mydło potasowe i smołę sosnową.

2. Smoła drzewna – Pix, dziegieć – produkt suchej destylacji drewna i kory. Lecznicze stężenia 1-5% (rzadziej 20%). Keratoplastyczne, przeciwbólowe. Zabija wszy, świerzbowca, pchły, odpędza muchy.

20


3. Balsam peruwiański – Balsamumperuvianum – żywice pochodzące głównie z Myroxylon balsamum (L.) Harms z rodziny Papilionaceae = Fabaceae. Zawiera związki cynamonowe i benzoesowe. Maści i roztwory, mazidła 5-25%.

4. Gameksan, aldrin, chlordan –wycofywane w wielu krajach.


6. Beta-naftol, pirogalol, naftalen, rezorcyna.7. Chryzarobina – pochodna antrachinonu 5-10%

maści. Dodatkowo działa grzybobójczo i przeciwbakteryjnie.

8.Kwiat bertramu – Flos Pyrethri zawiera piretrynę. Zabija wszy, pchły, pluskwy, muchy.

9. Crotamiton przeciwko roztoczom, 10% roztwory i zawiesiny, maść. Przeciwko wszom i bakteriom (gronkowce).

21

Antiprotozoa

1. Leki przeciwko lambliozie i pełzakom: metronidazol, tynidazol, czyli pochodne nitroimidazolu. Tynidazol 1 g dziennie w dwóch porcjach (okres półtrwania 10 h). Metronidazol 1-1,5 g dziennie. Wskazania: giardioza, czerwonka pełzakowa, rzęsistkowica; ponadto w infekcjach beztlenowcami.

Antiprotozoa2. Leki przeciwzimnicze (Plasmodium):Nie działają jednakowo na wszystkie formy rozwojowe

zarodźca. Prymachina działa na schizonty krwi i gametocyty, ale nie działa na sporozoity. Proguanilwywiera wpływ zabójczy na sporozoity, schizonty tkankowe, schizonty krwi, ale nie działa na gametocyty. Mepakryna działa tylko na schizonty krwi.

Przykładowe dawki: chlorochina (Arechin), początkowo 1 g, potem 0,5 g co 6 h; profilaktycznie 0,5 g dziennie. W razie oporności stosuje się leczenie kombinowane z chininą i antybiotykami (np. doksycykliną). Fansidar(sulfadoksyna + pirymetamina) – w przypadku oporności na arechinę. Pirymetamina – w profilaktyce 25-50 mg raz na tydzień, nawet po opuszczeniu terenów malarycznych – jeszcze przez 4 tygodnie.

22

Antiprotozoa

3. Leki przeciwczerwonkowe:- Fumagilina – antybiotyk z Aspergillus fumigatus;

silnie działa na Entamoeba histolytica – 3-4 razy dz. po 10-20 mg przez 14 dni.

- Fanchinon (pochodna fenantrolinochinonu) = Entobex 50-100 mg 3 razy dziennie przez 10 dni. Działa też na lamblie.

- Kliochinol (pochodne chinoliny), np. Mexaform –200 mg 3 razy dziennie przez 7 dni.

Antiprotozoa

4. Leki przeciwrzęsistkowe:- Metronidazol per os i per vaginum- Tynidazol per os- Clotrimazol per vaginum- Kliochinol per vaginum- Związki bizmutu (Glikobiarsol) per

vaginum

23

Leki przeciwgruźlicze

Leczenie skojarzone, aby przeciwdziałaćoporności prątków Kocha. Leki tuberkulostatyczne i leki tuberkulobójcze.

1. Antybiotyki: streptomycyna, ryfampicyna, wiomycyna, kanamycyna, cykloseryna.

2. Pochodne kwasu salicylowego: PAS.3. Hydrazydy i amidy: izoniazyd, etionamid,

reazyd.4. Pochodne etylenobutanolu: etambutol.

Leki przeciwgruźlicze5. Tiokarbanilidy: tiokarlid6. Tioacetazon.Leki podstawowe: ryfampicyna, izoniazyd, etambutol.Leki zastępcze: streptomycyna, PAS, wiomycyna.Najczęściej zestawy: izoniazyd+streptomycyna,

izoniazyd+PAS, izoniazyd+ryfampicyna, ryfampicyna+etambutol.

Metoda leczenia przerywanego, np. podawanie leków przez 8-12 tygodni, a potem samej streptomycyny, izoniazydu lub ryfampicyny z etambutolem 2 razy w tygodniu.

24

Sulfonamidy

Gerhard Domagk (1895-1964)

Prontosil - 1934

Sulfonamidy

Pochodne kwasu sulfanilowego. Uniemożliwiająprzyswajanie PABA przez komórki bakteryjne. W dawkach leczniczych to bakteriostatyki.

1. Kotrimoksazol (Biseptol, Bactrim) – mieszanina sulfametoksazol + trimetoprim. Hamuje syntezękwasów nukleinowych. Działa na bakterie Gram+ i Gram-. Zastosowanie: infekcje układu oddechowego, pokarmowego i wydalniczego. Dawka 0,5-1 g 2 razy dziennie.

25

Sulfonamidy

2. Sulfasalazyna działa bakteriostatycznie i przeciwzapalnie. Stosowana przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, chorobie Leśniowskiego-Crohna, w RZS, ZZS. Tabletki 0,5 g.

3. Sulfafurazol – w zakażeniach układu moczowego i w chlamydiozach. W skojarzeniu z erytromycyną z leczeniu zapalenia ucha środkowego. Tabletki 0,5 g.

Pochodne nitrofuranuDziałają bakteriostatycznie wobec bakterii Gram+ i Gram-,

ponadto przeciwgrzybiczo i pierwotniakobójczo. Hamująrozwój Candida i rzęsistków i giardii.

Wykazują antagonistyczna interakcję z alkoholem.Nitrofurantoina znalazła zastosowanie w leczeniu zakażeń

układu moczowego. 4 tab. 0,1 g dziennie.Furagin – 150-200 mg 2-3 razy dziennie.Levantin – 3-5 mg/kg masy ciała/24 h.

26

Chinolony

Działają przeciwbakteryjnie przez hamowanie aktywności gyrazy(topoizomerazy) zapewniającej zwijanie nici DNA.

Stosowane z zakażeniach układu moczowego, układu pokarmowego, oddechowego i rozrodczego.

Podzielone zostały na 3 generacje:

ChinolonyI generacja – działają głównie na bakterie Gram-,

względnie mało toksyczne:- Palin (pipram), czyli kwas pipemidowy – kaps.

200 mg – 2 razy dziennie po 400 mg.II generacja: szerokie spektrum dz.

Antybakteryjnego, okres półtrwania 8 h. Stosowane w leczeniu zakażeń układu moczowego, oddechowego, skóry, dróg żółciowych i rodnych. Nie działają na beztlenowce.

- Ofloksacyna (Tarivid) 0,4-0,6 g dziennie w dwóch porcjach.

27

Chinolony

III generacja – wielofluorowane chinolony, lepsza tolerancja, przenikanie do tkanek. Słabszy wpływ chondrotoksyczny. Np. sparfloksacyna, tosulofloksacyna.

Na chinolony łatwo wytwarza oporność P. aeruginosa.

Pochodne chinoliny

Chlorchinaldin, kliochinol (Enteroseptol) stosowane przy zakażeniach układu pokarmowego, rozrodczego i skóry. Chlorchinaldin 0,2 g 3 razy dziennie (draż.), maść 3%, glob. dopochwowe, tabl. do ssania 2 mg. Działa na bakterie, grzyby i pierwotniaki. Neurotoksyczny, oftalmotoksyczny.

Kliochinol doustnie, na skórę (Lekosept, rany, oparzenia), per vaginum (Viozol).

28

AntybiotykiAntybiotyki to substancje wytwarzane przez

bakterie i grzyby, które mają zdolnośćhamowania procesów życiowych drobnoustrojów chorobotwórczych. Antybiotyki mogą działać bakteriostatycznie i fungistatycznie (hamować rozmnażanie bakterii i grzybów) oraz bakterio- i grzybobójczo (zabijają bezpośrednio komórki bakterii i grzybów chorobotwórczych).

3 główne grupy, w zależności od mechanizmu i miejsca ich oddziaływania na komórki drobnoustrojów:

Antybiotyki1. Uszkadzające strukturę ściany i (lub) błony

komórkowej oraz zaburzające czynności w nich odbywające się (cefalosporyny, penicyliny, polimiksyny, colistyna, vankomycyna).

2. Hamujące syntezę białek strukturalnych i enzymatycznych cytozolu (erytromycyna, linkosamidy, neomycyna, streptymycyna, tetracykliny).

3. Uszkadzające materiał genetyczny drobnoustrojów (ryfamycyna, ryfampicyna, etambutol, gryzeofulwina).

29

Antibiotic – brief historyAlexander Fleming (1881-1935)Penicillium 1928-1929

Howard Walter Florey (1898-1968)

Ernst Boirs Chain (1906-1979)

Alexander Fleming (1881-1935)

penicylinum 1941-1942

30

Antibiotic – brief historyDuggar - Streptomycesaureofaciens – aureomycinum seu chlortetracycline, biomycin hydrochloride –1945-1948Waksman – streptomycinum1943; chloramphenicol 1947, neomycinum 1949

Dr Benjamin Minge Duggar (1872-1956)Selman Abraham Waksman

(1888-1973)

Podział antybiotyków

AmpicylinaCefaleksynaCefalorydynaCefalosporynyCefalotynaCefapirynaCefradynaDikloksacylinaKarbenicylinaKloksacylinaMetycylinaOksacylinaPenicyliny

Oligopeptydy

GentamycynaKanamycynaNeomycynaParomomycynaStreptomycyna

Aminoglikozydy

31


ErytromycynaKarbomycynaLeukomycynaOleandomycynaSpiramycyna

MakrolidyPolimiksynaPolipeptydy


ChloramfenikolKwas fusydowyLinkomycynaNowobiocynaRyfampicynaRyfamycynaRystocetyna

Inne specyficzne chemicznie

ChlorotetracyklinaDoksycyklinaDwumetylochlorotetracyklinaMetacyklinaMinocyklinaOksytetracyklinaTetracyklina

Tetracykliny

32

Działanie

OligopeptydyPolipeptydyWankomycynaWiomycynaCykloseryna

Bakteriobójcze

MakrolidyTetracykliny

Bakteriostatyczne

Zakres działania

penicyliny, makrolidy, nowobiocyna, linkomycyna, ryfampicyna, wankomycyna, rystocetyna, kw. fusydowy

Wąski zakres

tetracykliny, chloramfenikol, ampicylina, karbenicylina, cefalosporyny

Szeroki zakres

33

Zakres działania

chloramfenikol, tetracykliny

Riketsje

cykloseryna wiomycyna, streptomycyna

Prątki tbc

fumagilina, trichomycynaparomomycyna, tetracykliny

Pierwotniaki

gryzeofulwina, nystatyna, amfoterycyna B, saramycetyna, hamamycyna

Grzyby

Zakres działania

penicyliny, makrolidy, nowobiocyna, linkomycyna, ryfampicyna, wankomycyna, rystocetyna, kw. fusydowy

Gram +

aminoglikozydy, polimiksyny

Gram -

34

Erytromycyna

Erytromycyna

• Zakres działania przeciwbakteryjnego jest zbliżony do penicyliny, działa jednak na szczepy penicylinooporne.

• paciorkowce (gronkowce są mniej wrażliwe), Mycoplasma pneumoniae, chlamydia, krętki, riketsje, Neisseria, Legionella, Corynebacterium, Listeria, Haemophilus, Bordetella .

35

Erytromycyna• Dawki: 500 mg co 6 h; w ciężkich stanach 1 g co 6 godzin.

Ponadto miejscowo na skórę lub błony śluzowe w formie żelu, maści, zawiesiny, roztworu 4% (preparaty oczne 0,5%). Zaleca się zastosowanie pierwszej dawki jako uderzeniowej.

• Okres półtrwania 5 h.• Wrażliwa na kwasy.• Wykazuje oporność krzyżową z linkomycyną i klindamycyną. • Duże stężenie osiąga w układzie oddechowym, śledzionie,

wątrobie i otrzewnej. • Przenika do mleka i płodu. • Ulega związaniu z białkami w 70%. Wydalana jest głównie z

żółcią.

Leki przeciwgrzybicze

Grzybice układowe:- Amfoterycyna B (Fungizon – fiol. 50 mg i.v. 0,1-

0,25 mg/kg m.c.; maść, krem) – antybiotyk polienowy, pozyskiwany z Streptomycesnodosus; źle wchłaniany z przewodu pokarmowego; dotkankowo – drażni. Słabo przenika do tkanek. Zastosowanie: kandydoza, kryptokokoza, aspergiloza, blastomikoza. Nefrotoksyczna, neuro- i hepatotksyczna.

36


- Gryzeofulwina – antybiotyk pochodny kumaryny, z penicillum gryzeofulvum. Lipofilny. Kumulacja w keratynie. Hamuje syntezę chityny. Nie działa na drożdżaki. Aktywny wobec Trichophyton, Microsporon, Epidermatophyton. Grzybice włosów, paznokci, skóry. Mało toksyczny, dobrze tolerowany. Gricin tab. 0,125; maść. Per os 0,5-1 g/dobę.


- Terbinafina – pochodna alliloaminy. Działa na Trichophyton, Candida, Microsporumcanis, Aspergillus, Malassezia furfur. Dobrze wchłaniany. Okres półtrwania 16 h. Lamisil tab. 250 mg, krem 1%; 500 mg/24 h.

37


- Flukonazol – pochodna imidazolu działająca na Candida, Trichophyton, Cryptococcus, Microsporon. Dobrze przyswajany, przechodzi do oun. Nie stosować podczas ciąży. Jest nefrotoksyczny i hepatotoksyczny. Diflucan 100-400 mg/24 h; amp. i tabl.


- Ketokonazol – pochodna imidazolu o 12 h okresie półtrwania. Hamuje syntezęergosterolu. Wskazania: kandydoza, blastomikoza (-),

38


• Grzybice powierzchniowe.- Mikonazol – pochodna imidazolu

stosowana miejscowo na błony śluzowe i skórę. Działa głównie na drożdżaki. Krem 2%, żel 1-2%, globulki per vaginum. Daktarin 2% krem, Gyno-Dactarin – glob. 100 mg, krem 2%.

- Pokrewne leki: ekonazol (Pevaryl) i dimazol (Mycotol).

Leki przeciwgrzybicze- Klotrimazol – dermatomikozy, Trichophyton,

Candida, grzybice skóry owłosionej, łupież pstry i rumieniowy, kandydoza pochwy i warg sromowych. Zabija rzęsistka. Tabl. per vaginum, krem.

- Natamycyna – antybiotyk ze Streptomycesnatalensis. Grzybice skóry i jamy ustnej, górnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, pochwy. Pimafucin – tabl. dopochw. 25 mg, draż. 100 mg (300-400 mg dziennie), zawiesina, krem, maść. Nie wchłania się z jelit.

39


- Kwas undecylenowy 25% - ung.- Micochlorin – alkoh. roztw. ac. undecyl., kw.

salic., prop. i pentachlorofenolu.

Leki przeciwwirusoweProfilaktyka:1. Wakcynoterapia – aktywna immunizacja za

pomocą szczepionek.2. Seroterapia – pasywna immunizacja za

pomocą gamma-globuliny (i.v., i.m.).3. Interferony – drobnocząsteczkowe

glikoproteiny wytwarzane w organizmie zakażonym wirusami. W lecznictwie stosowane są 3 klasy: alfa, beta i gamma. Hamują translację i syntezę RNA oraz DNA. Np. interferon alfa jest stosowany w leczeniu opryszczki, półpaśca i cytomegalii.

40

Leki przeciwwirusowe

Grupy:1.Antymetabolity nukleotydów: widarabina,

acyklowir, idoksyurydyna, gancyklowir, zydowudyna.

2. Hamujące wnikanie wirusów do komórek: amantadyna, rimantadyna.

3. Tiosemikarbazony, np. metisazon hamuje replikację i dojrzewanie wirusów.

Leki przeciwwirusowe

4. Hamujace opłaszczanie wirusów: paromycyna, kwas salicylowy, chlorochina, aktynomycyna.

Przykłady:- Suramina – w leczeniu zakażeń wirusem

HIV.- Vratizolin – zabójczo na wirusy opryszczki,

półpaśca, ospy. Żel.

41

Leki przeciwwirusowe- Foskarnet (Foscavir) – w leczeniu AIDS,

cytomegalii; wlewy dożylne.- Gancyklowir – pochodna acyklowiru; w leczeniu

cytomegalii i AIDS. Amp. i.v.- Amantadyna – hamuje namnażanie wirusa

grypy A2. Tabletki 100 mg – 2 razy dziennie przez 7 dni.

- Acyklowir – w leczeniu opryszczki i półpaśca; tabletki 0,2 g, amp. 250 mg i.v., maść 3% do oczu, krem 5% na skórę. Profilaktycznie 4 razy dziennie po 200 mg per os.

Leki przeciwnowotworowePodział:1. Nieswoiste wobec proliferacji komórkowej.2. Swoiste dla cyklu komórkowego; słabo działają na

fazę spoczynku G0, np. leki alkilujące i antybiotyki cytostatyczne.

3. Swoiste dla fazy, niszczące komórki w określonej fazie cyklu komórkowego, np. antymetabolity, hydroksykarbamid, prokarbazyna na fazę S (syntezy); alkaloidy i lignany na fazę M (mitozy); bleomycyna, amsakryna, razoksan na fazę G2 (II fazę wzrostu); asparaginaza na fazę G1 (I fazęwzrostu).

42

Leki przeciwnowotworowe1. Związki alkilujące i pochodne platyny –

najstarsze cytostatyki, łączące się z łańcuchami DNA, np. cyklofosfamid(chłoniak, rak piersi), chlorambucil (przewl. białaczka limfat., chłoniaki), ifosfamid(nowotw. tk. miękkich), busulfan(przewl.biał.szpik.), karboplatyna, cisplatyna (nowotw. jądra, jajnika, pęcherza, guz Wilmsa, mięsak kościopochodny, rak płuca).

Leki przeciwnowotworowe

2. Antymetabolity – zaburzają metabolizm kom.nowotw., „udają substraty”, np. metotreksat (ostra biał.limf., nabłoniak kosmówkowy, rak piersi, mięsak kościopochodny), arabinozyd cytozyny, fluoropirymidyny (np. kapecytabina; rak piersi, nowotw.przew.pokarm.); gemcytabina (rak trzustki, niedrobnokom.rak płuca, rak jajnika, piersi, pęcherza moczowego).

43


3. Antybiotyki przeciwnowotworowe, np. aktynomycyna D (nowotw.wieku dziecięcego, guz Wilmsa, zwojak współczulny), mitomycyna C (rak pęcherza moczowego, leczenie paliatywne nowotw.przew.pokarm., rak piersi), bleomycyna (chłoniaki).

Leki przeciwnowotworowe naturalne, oficjalne

1. Antracykliny, np. doksorubicyna, epirubicyna(chłoniaki, rak piersi, mięsaki); ponadto antybiotyk bleomycyna.

2. Podofilotoksyna, czyli lignany, np. etopozyd, wepesid, tenipozyd (nowotw.zarodkowe jądra, rak płuca, chłoniaki, białaczki).

3. Alkaloid Camptotheca acuminata, czyli pochodne kamptotecyny (topotekan, irinotekan, Campto): rak jajnika, rak jelita grubego.

44


4. Alkaloidy Vinca, np. winblastyna, winkrystyna: rak płuca, rak piersi, chłoniaki.

5. Taksany (paklitaksel – Taxol, docetaksel– Taxotere): rak jajnika, piersi, płuca, mięsak Kaposiego.

6. Alkaloidy Catharanthus rosens(winorelbina): rak piersi, rak płuca.

Promienie jonizujące w leczeniu nowotworów

W małych dawkach pobudzają jądra komórkowe do podziału, większe dawki hamują mitozę i niszczą dzielące się komórki.

- promienie rtg, radu i kobaltu;- Izotopy o krótkim okresie połowiczego rozpadu,

kumulujące się w określonych tkankach, np. złoto promieniotwórcze 191Au (białaczki przewl., rak otrzewnej i opłucnej; ograniczone działanie obszarowe); fosfor promieniotwórczy 32P (przewl.białaczka szpikowa, mięsak limfat., ziarnica złośliwa); jod promieniotwórczy 131I (rak tarczycy i jego przerzuty).

45

Kierunki leczenia nowotworów w przyszłości

1. Terapia genowa.2. Przeciwciała monoklonalne, np.

preciwciała monoklonalne Mabthera, herceptyna z kwasem retinowym w leczeniu ostrej białaczki promielocytowej.

3. Specyficzne inhibitory dróg sygnałowych, telomerazy, angiogenezy, inicjatory apoptozy.

Leki immunotropowe

Leki immunosupresyjne hamują odczyny immunologiczne:

- zniesienie odporności zakaźnej,- zniesienie możliwości reagowania i

odrzucania ciał obcych,- zahamowanie reakcji autoagresji

immunologicznej,- umożliwiają transplantację tkanek i

narządów.

46

Leki immunosupresyjne

Zastosowanie:- leczenie chorób autoimmunologicznych,

choroby hemolitycznej noworodków (niezgodność czynnika Rh matki i płodu)

- zapobieganie odrzucania przeszczepionych narządów i tkanek.

Leki immunosupresyjne

1. Globulina antylimfocytarna – frakcja IgGantylimfocytarnych przeciwciał ALG uzyskiwana z surowicy koni immunizowanych ludzkimi limfocytami. ALG działa cytotoksycznie wobec limfocytów ludzkich, szczególnie T. Hamuje rozpoznawanie antygenu przez limfocyty. Z. Po przeszczepach szpiku i nerek.

47

Leki immunosupresyjne2. Immunoglobulina anty RhD – IgG skierowana

przeciwko antygenowi RhD ludzkich krwinek czerwonych. Uzyskiwana od matek Rh0 –ujemnych.

Zapobieganie chorobie hemolitycznej noworodków na tle niezgodności grup Rh między rodzicami. Podawana i.m.

3. Glikokortykosteroidy hamują odpornośćkomórkową i syntezę przeciwciał. Stosowane przy przeszczepach narządów i w chorobach z autoagresji.

Leki immunosupresyjne4. Leki alkilujące, przy przeszczepach cyklofosfamid w

dawce 7-25 mg/kg m.c. i.v. przez kilka dni.5. Antymetabolity, szczególnie puryn (azatiopryna 1,5-

2,5 mg/kg/24 h) i kwasu foliowego (ametopteryna). W transplantologii.

6. Metotreksat hamuje odpowiedź humoralną i komórkową, w dawce 0,1 mg/kg m.c./24 h.

7. Cyklosporyna A – antybiotyk oligopetydowy z grzyba Tolypocladium inflatum. Hamuje odpowiedźkomórkową. Z. przeszczepy, zapalenie wielomięśniowe, gościec stawowy, niedokrwistośćautohemolityczna. Sandimmum – kaps. 25 i 100 mg, amp. 0,05 i 0,25 g. 4-8 mg/kg/24 h.

48

Leki immunostymulujące1. Surowice odpornościowe (zawierają gotowe

przeciwciała), np. antytoksyna gronkowcowa, antytoksyna jadu kiełbasianego, antytoksyna jadu żmij, antytoksyna tężcowa, surowca przeciw różycy, antytoksyna błonicza.

2. Szczepionki – zawiesiny drobnoustrojów żywych, osłabionych lub zabitych, albo produktów antygenowych tych patogenów. Pod ich wpływem organizm uzyskuje czynną odporność wyrażonąwytworzeniem swoistych przeciwciał lub nieswoistym nasileniem odporności. Wytwarza siępo pewnym czasie. Trwa dłużej niż po surowicach, nawet kilka lat.

Leki immunostymulujace

Szczepionka Di-Te-Per – szczpionka swoista, potrójna zawierająca anatoksynę błoniczą, tężcową i zabite formaliną pałeczki krztuśca. Podawana dzieciom podskórnie w postaci 3 wstrzyknięć po 1 ml w odstępach 4-6 tygodni, następnie po upływie 1-1,5 roku ponownie 1 ml.

Vaccine Hepatitis B – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Stosowana 3-krotnie w odstępach 1 miesiąca i.m. 10 mg.

49

Leki immunostymulujące

Vaccine Mumps virus – szczepionka przeciwko śwince. Podawana po uprzednim podaniu epinefryny, podskórnie.

Vaccine Poliomyelitis – szczepionka przeciwko wirusowemu porażeniu dziecięcemu, w postaci doustnej lub domięśniowej.


Lewamizol – związek tiazolowy stosowany przeciwko obleńcom, ale w małych dawkach działa też immunostymulujaco, a w dużych immunosupresyjnie. Normalizuje liczbę limfocytów T. Decaris – tabl. 50 i 150 mg; jako immunostymulator 50-150 mg 2 razy w tygodniu przez 3 miesiące.

50


Zydowudyna – analog tymidyny. Hamuje aktywność odwrotnej transkryptazy w retrowirusach. Pobudza limfocyty B.

podstawy farmakologii - espz.plespz.pl/materialy/podstawyfarmakologii.pdf · 2 wchłanianie leków...

Documents