podręcznik dla szkoleniowców dostępność informacji ... · dostępność stron internetowych...

Fundacja Instytut Rozwoju RegionalnegoKraków 2012

Podręcznik dla szkoleniowcówDostępność informacji elektronicznej

AutorAneta Pierzchała-Tolak

WydawcaFundacja Instytut Rozwoju Regionalnego

31-261 Kraków, ul. Wybickiego 3A,

tel.: 12 629 85 14, faks: 12 629 85 15

e-mail: [email protected]

http://www.firr.org.pl

Organizacja Pożytku Publicznego

KRS: 0000170802

Nr konta 77 2130 0004 2001 0255 9953 0005

Publikacja wydana w ramach Projektu „Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni”, finansowanego przez Unię Europejską w ramach

Europejskiego Funduszu Społecznego.

Publikacja rozpowszechniana nieodpłatnie.

Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego udostępnia publikacje na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa 3.0. Oznacza to,

iż przy zachowaniu informacji o autorstwie utwór ten można publikować bądź rozpowszechniać w całości lub we fragmentach na

dowolnym nośniku oraz tworzyć z niego utwory zależne. Szczegółowa licencja dostępna jest pod adresem:

http;//creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl

ISBN 978-83-61170-84-6

© Kraków 2012

mailto:biuro%40firr.org.pl?subject=

http://www.firr.org.pl

http;//creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl

Spis treści

Po co jest ten podręcznik? ............................................................................................................................................................5

Czym jest dostępność? ..................................................................................................................................................................6

Dlaczego warto zajmować się problematyką dostępności? ............................................................................................7

Kto może prowadzić takie szkolenie? .......................................................................................................................................7

Kogo dotyczy dostępność? ..........................................................................................................................................................8

Kilka słów o e-wykluczeniu ..........................................................................................................................................................9

Prawny aspekt dostępności informacji i dokumentów elektronicznych ...................................................................11

Regulacje krajowe: ...........................................................................................................................................................11

Regulacje międzynarodowe .........................................................................................................................................12

Standaryzacja stron WWW na rzecz poprawy dostępności informacji .....................................................................14

Zalecenia W3C – odrobina teorii .............................................................................................................................................15

Szkolenie – uwagi, podpowiedzi, wskazówki .....................................................................................................................19

Wstęp ...................................................................................................................................................................................19

Cel szkolenia .......................................................................................................................................................................21

Program szkolenia nr 1 ................................................................................................................................................... 22

Scenariusz szkolenia ........................................................................................................................................................ 22

Konspekt szkolenia ......................................................................................................................................................... 34

Program szkolenia nr 2 ................................................................................................................................................... 38

Konspekt szkolenia nr 2 ..................................................................................................................................................39

Przykłady ćwiczeń szkoleniowych .........................................................................................................................................45

Słowniczek .......................................................................................................................................................................................49

4 | Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego

5Podręcznik dla szkoleniowców. Dostępność informacji elektronicznej |

Po co jest ten podręcznik?

W gronie osób skupionych wokół Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego pojawił się pomysł, by z informacją o dostępności informacji i dokumentów elektronicznych oraz gwarantującą dostępność standaryzacją sieci wyjść poza Internet. W specjalnie zaaranżowanej do tego przestrzeni szkoleniowej informować, przekonywać i umożliwić doświadczanie nierówności w dostępie do informacji.

Przyjęto, że szkoleniowcy, zajmujący się różnorodną problematyką, zainteresują się również kwestią dostępności informacji, serwisów WWW, systemów teleinformatycznych i zaczną popularyzować tę wiedzę wśród uczestników szkoleń.

Założono, że szkoleniowiec zainteresowany tą tematyką nie musi być informatykiem, wystarczy, że zna temat, zdaje sobie sprawę z nierówności w dostępie do informacji oraz jest przekonany o potrzebie standaryzacji informacji, a tym samym stron WWW i dokumentów elektronicznych, a co za tym idzie uczynienie ich dostępnymi dla każdego.

Zrozumiałym jest, że takich szkoleniowców na rynku aktualnie jest niewielu, stąd pomysł opracowania dla nich podręcznika na temat dostępności informacji. Podręcznik, zgodnie z filozofią naszej Fundacji, publikowany jest na tzw. otwartej licencji. Może być wykorzystywany przez każdego, z prawem do swobodnej modyfikacji zaproponowanego scenariusza szkolenia pod warunkiem pozostawienia go na otwartej licencji oraz dalszego publikowania na otwartej licencji. Naszym życzeniem jest, aby podręcznik miał formułę otwartą i rozrastał się o nowe treści merytoryczne i metodykę (scenariusze spotkań, propozycje ćwiczeń). Idea otwartych licencji pozwala wszystkim współtworzyć coś, co służy innym, z zachowaniem prawa twórcy do informacji o nim jako autorze.


Czym jest dostępność?

Dostępność WWW (ang. web accessibility) – dziedzina wiedzy z zakresu interakcji człowieka z komputerem, zajmująca się problematyką tworzenia stron internetowych dostępnych dla jak najszerszego grona odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych. Dostępność serwisu internetowego oznacza stopień, w jakim może być on postrzegany, rozumiany i przeglądany przez wszystkich użytkowników, niezależnie od ich cech lub upośledzeń, a także niezależnie od właściwości używanego przez nich oprogramowania i sprzętu („12 prac webmastera”, opracowanie Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego, 2012).

Spełnianie wymogów dostępności WWW to takie tworzenie stron, by zapewniały dostęp do informacji i funkcji w nich zawartych wszystkim potencjalnym użytkownikom.

Dostępność stron internetowych dotyczy możliwości przeglądania stron przez wszystkich, którzy chcą z nich korzystać, bez dyskryminowania użytkowników, m.in. niewidomych, słabowidzących, głuchych, niedosłyszących, osób mających problemy z posługiwaniem się myszką lub używających mniej popularnego, choć zgodnego ze standardami oprogramowania i sprzętu.

Problematyka standaryzacji stron WWW, w aspekcie zagwarantowania dostępności informacji tam zamieszczonych, analizowana i ujednolicana jest od lat przez konsorcjum W3C (World Wide Web Consortium). W3C skupia organizacje pozarządowe, ośrodki naukowe, organy administracji publicznej oraz sektor komercyjny. Misją konsorcjum jest „doprowadzenie systemów teleinformatycznych do ich pełnego potencjału”. Zajmuje się ono przede wszystkim tworzeniem standardów sieciowych, standardów tworzenia i przesyłu stron WWW – standardów, które zapewniają równoprawny dostęp do zasobów Internetu dla wszystkich. W ramach W3C powołano do życia inicjatywę WAI (Web Accessibility Initiative – Inicjatywa na rzecz Dostępności Sieci). WAI poświęciło się pracy nad opracowaniem zbioru zasad, według których powinny być tworzone dostępne strony i aplikacje internetowe. Powstał dokument będący po dziś dzień biblią dostępności i stanowiący punkt odniesienia dla wszystkich zajmujących się zagadnieniem dostępności stron internetowych. Dokument ten to WCAG (Web Content Accessibility Guidelines – Wytyczne dotyczące dostępności treści internetowych). W związku z rozwojem technologii dokument ma charakter otwarty i prace nad nim trwają nieustannie. W skład zespołu badawczego, który prowadzi badania, wchodzą przedstawiciele największych światowych firm oferujących nowoczesne technologie (m.in. IBM, Microsoft, Adobe, Sony), ośrodków naukowych (m.in. CERN, ETRI, University of Oxford) i organizacji pozarządowych. Obecnie obowiązującą jest wersja WCAG 2.0 z grudnia 2008 roku. Aby ułatwić życie programistom i zachęcić ich do stosowania standardów dostępności przy tworzeniu stron WWW, wydano tzw. listę kontrolną, czyli ujęty w tabelę wykaz zaleceń dotyczących tworzenia dostępnego serwisu WWW. Tym właśnie dokumentem powinni kierować się wszyscy tworzący serwisy internetowe, systemy teleinformatyczne, tak by spełniały standardy dostępności i nie dyskryminowały żadnego użytkownika. Stopień, w jakim serwis WWW czy system teleinformatyczny spełnia standardy dostępności, ujęto w trzech poziomach (tzw. kryteria sukcesu opisane na kolejnych stronach):

• serwis spełniający standardy na poziomie minimalnym, koniecznym określa się jako poziom A („musi być”),

• serwis spełniający standardy na poziomie satysfakcjonującym i zapewniającym pełną dostępność określa się oznaczeniem AA („powinno być”),

• serwisy, w których zastosowano wszystkie zalecane rozwiązania i narzędzia określany jest jako poziom AAA („znakomicie, że jest”).


Dlaczego warto zajmować się problematyką dostępności?

Problematyka dostępności informacji dotyczy nas wszystkich. Każdy z nas nieświadomie przełamuje bariery dostępności, dotyczące m.in. niewystarczających rozmiarów czcionki, natłoku animacji, kolorowego tła, złego kontrastu, mrugania elementów (blinking) lub błysku (flash), braku napisów w pliku audio-video lub wskazówek, gdzie aktualnie znajdujemy się na stronie WWW.

Osoba dotknięta tzw. e-wykluczeniem doda do tego brak sprawności w obsłudze klawiatury czy myszki, obawę przed nowymi technologiami i popełnieniem błędu, a właściwie jego nieodwracalnością. Osoby niepełnosprawne wymienią zapewne jeszcze niemożność wysłuchania treści mówionych, zobaczenia wizualizacji, fotografii, stanowiących podstawę informacji w sieci (pomimo korzystania z programów odczytu ekranu lub innych technologii wspierających), utrudniony dostęp do treści strony WWW lub danych systemu teleinformatycznego ze względu na ich format (treść w formie obrazu dokumentu, kody CAPTHA).

W podręczniku prezentujemy problematykę dostępności informacji elektronicznej nie tylko jako obowiązku prawnego, ale także z perspektywy realizacji wartości społecznych oraz korzyści płynących z poszerzenia grona adresatów – odbiorców informacji publikowanej w sieci. Dostępność informacji jest jednym z praw człowieka, gwarantowanym przez Konstytucję i regulacje międzynarodowe. Wszelkie ograniczenia dostępności informacji stanowią ograniczenie wolności praw, a tym samym rodzą nierówność społeczną, na co współczesne społeczeństwa obywatelskie nie mogą przystać.

Kto może prowadzić takie szkolenie?

Włączając się w światowy nurt popularyzacji dostępności informacji, uważamy, że szkolenie może być prowadzone przez każdego, kto jest szkoleniowcem czującym potrzebę propagowania tej wiedzy oraz rozumiejącym trudności, jakie napotykają osoby korzystające Internetu przy poszukiwaniu informacji. Szkoleniowcem może być każdy trener, który, w oparciu o swoją wiedzę i poglądy, podejmie się przekonania uczestników spotkania co do słuszności zaleceń dotyczących dostępności informacji, opracowanych przez społeczność międzynarodową konsorcjum W3C. Stosując struktury prezentacji PAR – problem – analiza – rozwiązanie, każdy, kto dostrzega bariery dostępności informacji, jest gotów sprostać zadaniu.

Zadaniem szkoleniowca/edukatora jest popularyzacja problematyki dostępności z wykorzystaniem języka korzyści.

Idealnym rozwiązaniem będzie prowadzenie szkolenia przez parę trenerską, w której jednym z trenerów jest osoba niepełnosprawna, np. niewidoma lub niedowidząca. W sytuacji prowadzenia szkolenia samodzielnie przez osobę widzącą, może ona posiłkować się materiałami z dołączonej do podręcznika płyty CD. Zamieściliśmy na niej specjalne programy symulujące świat Internetu widziany przez osoby niewidome oraz odwzorowujące sposób, w jaki niewidomi czytają informacje.

Zaproponowany w podręczniku scenariusz szkolenia zawiera gotowe konspekty, które można swobodnie modyfikować (np. dokonując podziału zadań w parze trenerskiej lub dodając nowe treści w ramach dodatkowych modułów, wydłużając szkolenie, np. do dwóch dni, itp.).


Kogo dotyczy dostępność?

Problematyka dostępności informacji i dokumentów elektronicznych dotyczy każdego poszukującego informacji, korzystającego ze swoich praw i wolności w zakresie prawa do wiedzy, informacji i ich dalszego rozpowszechniania. Projektując strony WWW, należy zadbać o to, by treści w nich zawarte były dostępne dla jak największej liczby użytkowników, bez względu na posiadany przez nich sprzęt, oprogramowanie, wiek czy niepełnosprawność. Szeroko popularyzowana standaryzacja stron WWW pozwala uniknąć projektowania kilku wersji zgodnych z różnymi przeglądarkami i wersji mobilnych. Znika również problem dostosowania strony do przeglądania jej przez osoby niepełnosprawne, korzystające z różnych urządzeń. Dostępność informacji łączy się z powiększeniem liczby adresatów oferty, co przedkłada się na wymierne zyski firm czy zmianę pozycji organizacji non-profit i not-for-profit.

W tym miejscu warto podkreślić, że Internet adresowany jest do wszystkich, a zatem korzystają z niego również osoby niepełnosprawne z różnymi typami dysfunkcji, które stanowią od 8% do 10% populacji. Dotyczy to między innymi:

• osób niewidomych bądź niedowidzących, osób mogących mieć problem z postrzeganiem kolorów, korzystających z programów, które odczytują na głos zawartość strony internetowej (screenreadery),

• osób niepełnosprawnych fizycznie, korzystających z komputera przy pomocy specjalnych urządzeń rozpoznających ruchy gałki ocznej, obsługując go za pomocą ust, języka, bądź tylko i wyłącznie z klawiatury,

• osób głuchych czy niedosłyszących,

• osób z niepełnosprawnością intelektualną, które mogą mieć problem z przyswajaniem informacji (kwestia upraszczania komunikatu).

Dostępność informacji dotyczy w równym stopniu osób wykluczonych cyfrowo (e -wykluczenie), w wieku podeszłym (50+), osób z niższym lub inaczej ukierunkowanym wykształceniem, obcokrajowców oraz osób korzystających z mobilnych lub mało popularnych przeglądarek. Kolejną grupą są użytkownicy przestarzałego sprzętu czy powolnych łączy internetowych oraz użytkownicy wykorzystujący ultra nowoczesne technologie, np. iPad-y.

W związku z uznaniem powszechnego prawa do informacji za oczywistość, opracowane zostały wytyczne dotyczące dostępności, które wychodzą naprzeciw różnorodnym grupom interesu. Ich przestrzeganie umożliwia niemal pełną realizację prawa człowieka do wiedzy. Zaproponowane zasady dostępności informacji zawierają ogólne wytyczne, mierzalne kryteria sukcesu, wymagane i rekomendowane techniki oraz przykłady najczęściej występujących błędów.


Kilka słów o e-wykluczeniu

E-wykluczenie, inaczej wykluczenie cyfrowe, początkowo definiowano jako podział społeczeństwa ze względu na dostęp lub brak dostępu do Internetu. Obecnie termin rozumiany jest znacznie szerzej, jako:

• brak dostępu do Internetu,

• brak fizycznych możliwości zapoznania się z informacją w Internecie,

• brak dostępnej formy informacji,

• brak standaryzacji lub konsekwencji w jej stosowaniu,

• przestarzałe technologie,

• powolne łącza internetowe,

• technologie mobilne.

Wykluczenie cyfrowe obejmuje:

1. Osoby niepełnosprawne

a) Osoby z dysfunkcją wzroku (niewidomi, słabowidzący i głuchoniewidomi) – konieczność korzystania ze specjalistycznych technologii adaptujących wyświetlane na ekranie treści w sposób adekwatny do ich percepcji np.:

• programów odczytu ekranu, syntetycznym głosem oznajmiających treść wyświetlaną na ekranie,

• programów powiększających, dostosowujących kolorystycznie wybraną część ekranu,

• linijek i monitorów brajlowskich, prezentujących wyświetlane na ekranie treści w piśmie brajla.

b) Osoby niepełnosprawne ruchowo (np. różne porażenia, niedowłady, ale także tzw. niepełnosprawność czasowa, np. złamania) – konieczność korzystania tylko i wyłącznie z klawiatury lub ze specjalnych urządzeń wskazujących, zastępujących myszkę i klawiaturę, a umożliwiających np. sterowanie komputerem za pomocą mrugnięć powiek, języka lub tylko jednego palca.

c) Osoby niepełnosprawne intelektualnie, osoby z niższym wykształceniem, obcokrajowcy, osoby głuche, dla których język polski jest językiem obcym (językiem naturalnym dla głuchego użytkownika jest polski język migowy PJM) – konieczność korzystania z tzw. „uproszczonego tekstu”.

d) Osoby z wadami słuchu (głusi, niedosłyszący) – odpowiednia adaptacja materiałów audio-video (napisy, język migowy).

2. Osoby starsze

Fakt ten związany jest z następującymi czynnikami, dotykającymi w/w grupy odbiorców:

a) brak umiejętności,

b) brak świadomości korzyści płynących z dostępu do Internetu,

c) obawa przed porażką i konsekwencją błędu, jego nieodwracalnością,

d) dolegliwości pojawiające się z wiekiem, przenoszące część seniorów do grupy z punktu 1.

3. Osoby niezamożne i mieszkające poza strefą szerokopasmowego dostępu do Internetu

a) osoby, których nie stać na nowoczesne technologie,


b) osoby, których nie stać na szerokopasmowy dostęp do Internetu,

c) osoby, u których nie jest możliwe podłączenie szerokopasmowego Internetu.

4. Osoby korzystające z mobilnych technologii

Do tej grupy zaliczyć należy grupę użytkowników, borykających się z następującymi trudnościami:

a) mobilne wersje stron internetowych posiadają ograniczone możliwości w stosunku do pełnych wersji serwisów,

b) aplikacje mobilne realizują tylko część możliwości oferowanych przez pełne wersje serwisów internetowych,

c) mobilny dostęp do Internetu jest zbyt powolny,

d) mobilne technologie wykorzystują tylko najpopularniejsze standardy (np. brak obsługi technologii Flash).

Obecnie, gdy większość otaczającego świata posiada wirtualny odpowiednik w Internecie, wykluczenie cyfrowe ma wiele aspektów. Osoby wykluczone nie są w stanie skorzystać z jego następujących wymiarów:

• społecznego–w Interneciekształtująsięmodyi trendy.Do językapotocznegoprzechodząsformułowania używane w Internecie, zrozumiałe tylko dla użytkowników sieci. Utrzymywanie i zawieranie nowych znajomości jest o wiele łatwiejsze w wirtualnym świecie. W migrujących społeczeństwach komunikacja przez Internet jest najtańszą, a często jedyną formą podtrzymywania więzi, również rodzinnych.

• e-usług–bankowośćelektroniczna,mediainternetowe,usługiadministracyjne).

• informacyjnego–dostępdo bibliotekelektronicznych,prasy,informacjipublicznej,lokalnychkomunikatów.

• zawodowego–tysiąceludzipracujezdalnie–przykładowow Szwecjiokoło30%.

• kulturowego–dostępdo muzyki,filmówi książekz całegoświata,a takżemożliwośćśledzeniawydarzeń na żywo (koncerty, rozgrywki sportowe).

• edukacyjnego–e-Learning,e-podręczniki.

Kilka słów o e-wykluczeniu


Prawny aspekt dostępności informacji i dokumentów elektronicznych

Regulacje krajowe:

1. Konstytucja RP

RozdziałIIWOLNOŚCI,PRAWAI OBOWIĄZKICZŁOWIEKAI OBYWATELA

Artykuł 32

Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Artykuł 54

Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

Artykuł 61

Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

Artykuł 69

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

2. Ustawa z dnia 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2001 r. nr 112 poz. 1198).

3. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (Dz.U. z 2011 r. nr 209 poz. 1243), regulująca zasady korzystania przez jednostki uprawnione z pomocy osób mających wspierać je w kontaktach z instytucjami publicznymi, służbami ratowniczymi i służbą zdrowia oraz zasady finansowania kosztów kształcenia osób uprawnionych do kontaktowania się z instytucjami w imieniu osób głuchoniemych lub kosztów nauki języka migowego.

4. Ustawa z dnia 17 lutego 2005 roku o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. z 2005 r. nr 64 poz. 565).

5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 maja 2002 roku w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej (Dz.U. z 2002 r. nr 67 poz. 619).


6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 roku w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 526).

§ 19

W systemie teleinformatycznym podmiotu realizującego zadania publiczne służące prezentacji zasobów informacji należy zapewnić spełnienie przez ten system wymagań Web Content Accessibility Guidelines (WCAG 2.0), z uwzględnieniem poziomu AA, określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia.

§ 22 w/w rozporządzenia określa termin realizacji tej wytycznej na nie później niż 3 lata od wejścia w życie rozporządzenia – tj. do dnia 1 czerwca 2015 roku.

7. Uchwała Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997 roku Karta Osób Niepełnosprawnych (M.P. z 13 sierpnia 1997 roku nr 50 poz. 475).

Regulacje międzynarodowe

1. Konwencja ONZ Praw Osób Niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 – 61/06 Convention on the Rights of Persons with Disabilities (A/RES/61/106). Polska podpisała Konwencję w marcu 2007 roku.

Artykuł 9

Dostępność

1. Aby umożliwić osobom niepełnosprawnym samodzielne funkcjonowanie i pełne uczestnictwo we wszystkich aspektach życia, Państwa Strony podejmą odpowiednie środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym, na zasadach równości z innymi osobami, dostępu do środowiska fizycznego, środków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjnych i komunikacyjnych, a także do innych urządzeń i usług, powszechnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych, zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich. Środki te, obejmujące rozpoznanie i eliminację przeszkód i barier w zakresie dostępności, stosują się między innymi do:

(…)

b) informacji, komunikacji i innych usług, w tym usług elektronicznych i służb ratowniczych.

2. Państwa Strony podejmą również odpowiednie środki w celu:

(…)

b) zapewnienia, by instytucje prywatne, które oferują urządzenia i usługi ogólnie dostępne lub powszechnie zapewniane, uwzględniały wszystkie aspekty ich dostępności dla osób niepełnosprawnych.

Artykuł 21

Wolność wypowiadania się i wyrażania opinii oraz dostęp do informacji

Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki, aby osoby niepełnosprawne mogły korzystać z prawa do wolności wypowiadania się i wyrażania opinii, w tym wolności poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów, na zasadach równości z innymi osobami i poprzez wszelkie



formy komunikacji według ich wyboru, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 niniejszej Konwencji, między innymi poprzez:

(…)

a) dostarczanie osobom niepełnosprawnym informacji przeznaczonych dla ogółu ludzi, w dostępnych dla nich formach i technologiach, odpowiednio do różnych rodzajów niepełnosprawności, na czas i bez dodatkowych kosztów,

(…)

c) nakłanianie instytucji prywatnych, które świadczą usługi dla ogółu ludzi, w tym przez Internet, do dostarczania informacji i usług w formie dostępnej i użytecznej dla osób niepełnosprawnych;

2. Europejska Agenda Cyfrowa ((KOM 2010)245)

2.6. Zwiększenie umiejętności wykorzystywania technologii cyfrowych i włączenia społecznego

Dostępność i możliwości wykorzystania są również problemem dla niepełnosprawnych Europejczyków. Niwelowanie przepaści cyfrowej może zwiększyć szanse osób z mniej uprzywilejowanych grup społecznych na uczestnictwo w społeczeństwie cyfrowym na równych prawach (w tym na korzystanie z usług, które ich bezpośrednio dotyczą, takich jak e-kształcenie, e-administracja, e-zdrowie), a przez to poprawić ich sytuację poprzez zwiększenie ich szans na rynku pracy. Umiejętność posługiwania się technologiami cyfrowymi jest więc jedną z ośmiu kluczowych kompetencji, które mają fundamentalne znaczenie dla osób funkcjonujących w społeczeństwie opartym na wiedzy.

Do porównania: Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/962/WE z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie.

2.6.2. Usługi cyfrowe sprzyjające włączeniu społecznemu

Istnieje również potrzeba wspólnych działań, gwarantujących osobom niepełnosprawnym pełny dostęp do nowych treści elektronicznych. W szczególności publiczne strony internetowe i usługi internetowe w UE, które są ważne dla pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, powinny zostać dostosowane do międzynarodowych standardów dostępności stron internetowych.

3. Inicjatywa eEurope i plan działań 2002 Komisji Europejskiej

Założono, że wszystkie organizacja publiczne i prywatne powinny zapewnić równy dostęp do informacji, bez dyskryminowania użytkowników, co oznacza, ze strony WWW muszą być dostosowywane również do wymagań osób niepełnosprawnych, dając im dostęp do opublikowanych informacji.



Standaryzacja stron WWW na rzecz poprawy dostępności informacji

Pojęcie standardów sieciowych jest różnie interpretowane, dla jednych spełnia je strona bez tabel, a dla innych strona przechodząca test walidacji. Jednak w obu tych przypadkach musi istnieć zgodność z podstawowymistandardami(HTML,XHTML,XML,CSS,XSLT,DOM,MathML,SVGitd.).Winnybyćrównież spełnione ogólnie przyjęte zasady dobrego projektowania.

Projekt standardów sieciowych (The Web Standards Project) powstał w 1998 roku. Poprzez zmuszenie największych firm do stosowania określonych standardów, zakończył tzw. wojnę przeglądarek, niosąc ze sobą korzyści zarówno dla właścicieli stron internetowych, jak i wszystkich ich użytkowników. Standardy sieciowe dla różnych ludzi mogą oznaczać coś innego, jednak w rezultacie dotyczą tego samego, czyli przejrzystych, czystych, opartych na Kaskadowych Arkuszach Stylów i semantycznym kodzieXHTML,przyjaznychdlaprzeglądarekinternetowychusługinternetowych.

Standardy sieciowe oznaczają szybsze ładowanie się plików, kod dostępny dla większej liczby użytkowników i urządzeń (bez konieczności kodowania pod konkretne urządzenie), efektywniejsze utrzymanie strony, a przede wszystkim konkurencyjność na rynku.

Konsorcjum W3C, opracowując zasady WCAG (ang. Web Content Accessibility Guidelines) wersja 2.0, wprowadziło zasady standaryzujące projektowanie stron WWW i udostępnianie informacji w wersji elektronicznej w systemach teleinformatycznych. Opracowano cztery zasady ogólne, które stanowią fundament dostępności stron WWW: postrzegalność, funkcjonalność, zrozumiałość i rzetelność.

Do zasad opracowano dwanaście wytycznych definiujących podstawowe cele, jakie stoją przed osobami projektującymi strony internetowe, aby ich zawartość była dostępna dla każdego, w tym dla osób niepełnosprawnych. Wytyczne nie są mierzalne, ale stanowią ramy ogólnych założeń, co pozwala zrozumieć kryteria sukcesu oraz ułatwia wdrażanie technik.

Kryteria sukcesu – aby umożliwić zastosowanie wytycznych WCAG 2.0 tam, gdzie konieczne jest sprawdzenie zgodności z wymaganiami, np. przy opracowaniu specyfikacji projektu strony, w projektowaniu regulacji prawnych oraz w umowach handlowych, dla każdej wytycznej opracowane zostały mierzalne kryteria sukcesu (efektywności). Przewidziano trzy poziomy zgodności: A (najniższy), AA oraz AAA (najwyższy), o czym szerzej w dalszej części tekstu.

Techniki wymagane i rekomendowane – dla każdej wytycznej oraz kryterium sukcesu opracowano techniki rekomendowane, wybiegające ponad to, co jest wymagane przez dane kryteria sukcesu. Wybrane techniki rekomendowane odnoszą się do barier w dostępności, które nie zostały ujęte w mierzalnych kryteriach sukcesu.

Wszystkie poziomy (zasady, wytyczne, kryteria sukcesu, techniki wymagane i rekomendowane) uzupełniają się wzajemnie, dostarczając wskazówek dotyczących sposobów projektowania dostępnej zawartości stron internetowych. Podkreślić należy fakt, iż zawartość, która uplasowana jest na najwyższym (AAA) poziomie zgodności, nie będzie dostępna dla osób ze wszystkimi rodzajami i stopniami niepełnosprawności, przy problemach z uczeniem się oraz zrozumieniem języka.


Zalecenia W3C – odrobina teorii

Według zaleceń WCAG 2.0 dostępna strona WWW powinna być:

1. Postrzegalna, czyli możliwa do odczytania przez każdą odwiedzającą ją osobę, bez względu na posiadaną przez nią przeglądarkę graficzną czy tekstową. Szczególnie należy zwrócić uwagę na wykorzystanie kolorów podczas projektowania stron oraz pamiętać o odpowiednikach tekstowych do każdego zamieszczonego obrazka (podpis i opis).

2. Łatwa w obsłudze (funkcjonalność), by interfejs strony był dostępny dla każdego (m. in. używanie prawdziwych odnośników, a nie tzw. pseudo – linków, które wykonują część kodu JavaScript – należy w tym wypadku pomyśleć o osobach, które używają przeglądarek nie obsługujących języka Java). Łatwośćw nawigacjimożnauzyskaćpoprzezumieszczeniena stronieelementów,któreułatwiąporuszanie się po niej i pozwolą szybciej orientować w dostępnych na niej treściach. Podstawą każdej strony jest określenie jej struktury poprzez użycie prawdziwych tagów, nagłówków kolejnych poziomów <h1>, <h2>, <h3>, co pozwala na odpowiednie zinterpretowanie jej struktury, m.in. przez programy udźwiękawiające. Znacznym ułatwieniem jest również umieszczenie tytułów przy zamieszczonych na naszej stronie linkach, dzięki czemu korzystający ze strony orientuje się, dokąd link prowadzi, jeszcze zanim na niego kliknie. Należy również pamiętać, by nie wymuszać otwierania się linków w nowych oknach przeglądarki. Decyzję w tym zakresie należy pozostawić użytkownikowi. Obecność menu nawigacyjnego, pozwalającego użytkownikowi zorientować się, gdzie aktualnie znajduje się na stronie (pomagają w tym tzw. okruszki „breadcrumps”), niewątpliwie należy uznać za pożyteczne.

3. Zrozumiała. Zarówno zawarte w niej treści, jak i sam sposób poruszania się po niej powinny być jak najbardziej przystępne. Już na wstępie musimy poinformować zarówno użytkownika, jak i jego oprogramowanie o wykorzystanym przez nas języku.

4. Solidna (rzetelność). Projektując stronę z wykorzystaniem technologii i obowiązujących standardów, zapewnimy jej współdziałania z aktualnymi i przyszłymi przeglądarkami, technikami wspomagającymi dostęp.

Wytyczne WCAG 2.0 podają tzw. „punkty kontrolne”, z których każdy ma swój priorytet.

Priorytet 1 – oznacza, że twórca stron internetowych musi spełnić wskazane tam wymogi, gdyż w przeciwnym wypadku jedna lub więcej grup użytkowników nie będzie mogła uzyskać dostępu do informacji w dokumencie prezentowanym online.

Priorytet 2 – oznacza, że twórca stron internetowych powinien spełnić wskazane tam wymogi, gdyż w przeciwnym razie jedna lub więcej grup napotka trudności w dostępie do dokumentu.

Priorytet 3 – oznacza, że twórcy stron internetowych mogą stosować się do założeń tego punktu kontrolnego, gdyż w przeciwnym razie jedna lub więcej grup użytkowników może mieć pewne kłopoty z dostępem do zawartych w dokumencie informacji.

W oparciu o prezentowane wytyczne i wynikające z nich zalecenia możemy zapewnić użytkownikom dostęp do dokumentów elektronicznych, grafiki, materiałów audio i video. Pełna lista zaleceń znajduje się w dokumencie WCAG 2.0, którego polskie tłumaczenie zamieszczono na płycie CD dołączonej do podręcznika. Wybrane zasady prezentujemy poniżej.

1. Zapewnij właściwe odpowiedniki dla zawartości dźwiękowej i wizualnej

Ważne jest zapewnienie tekstowego odpowiednika dla zawartych na stronie treści nietekstowych (obrazy, ścieżki dźwiękowe, audio-video), co umożliwi przeglądanie naszej witryny osobom korzystającym z przeglądarek tekstowych i programów udźwiękawiających oraz osobom, które wyłączyły pobieranie grafiki w związku z ograniczonym transferem danych, korzystaniem z dostępu



do Internetu przez sieć komórkową itp. Zalecenie obejmuje opis alternatywny i podpis do grafiki, teksty do nagrań audio-video, w tym napisy intrajęzykowe. Wszelkie grafiki służące do dekoracji lub pozycjonowania elementów na stronie powinny być oznaczone artybutem „alt”, tak by były ignorowane podczas przetwarzania.

2. Nie przekazuj informacji samym tylko kolorem

Projektując stronę WWW, powinniśmy upewnić się, czy zachowaliśmy odpowiedni kontrast pomiędzy kolorami tła i elementu umieszczonego na stronie oraz że treści zawarte na naszej stronie są zrozumiałe również w przypadku nieużywania kolorów. Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku ludzi niepotrafiących ich rozróżniać, osób słabowidzących. Zaprojektowane zostały narzędzia pozwalające ocenić kontrast na stronie WWW i jego zgodność z obowiązującymi standardami, np.:

http://www.paciellogroup.com/resources/CCA-2.2.zip

Dodatkowo, oprócz koloru zastosować możemy inny wyróżnik w kodzie strony (nagłówki) lub typograficzny (pochylenie czcionek, podkreślenie).

3. Przedstaw się, jakim językiem mówisz

Za pomocą odpowiednich znaczników lub nagłówków, na początku dokumentu należy wskazać główny język, w jakim jest on napisany oraz zaznaczyć wszelkie jego zmiany, aby programy udźwiękawiające mogły automatycznie przełączyć się na inny język oraz by strona była bardziej dostępna dla użytkowników wielojęzycznych. Użyte w dokumentach znaczniki określające język ułatwiają wyszukiwarkom odnalezienie szukanych słów, zwiększając jednocześnie czytelność strony WWW. Błędnie stosowane oznaczenia języka mogą utrudnić lub uniemożliwić działanie translatorom językowym.

4. Używając nowszych technik, zadbaj o czytelność w starszych przeglądarkach

O dostępności strony WWW mówimy, gdy jest ona wyświetlana z zachowaniem funkcjonalności w różnych przeglądarkach oraz na różnych urządzeniach. Projektując stronę, należy zadbać o to, by przy wyłączeniu funkcji graficznej strony tekst pozostawał łatwy do nawigowania dla użytkowników z dysfunkcją wzroku, korzystających z programów czytających strony i powiększających jej elementy (dotyczy to arkuszy stylów, skryptów bądź apletów).

5. Zapewnij użytkownikowi kontrolę nad zmieniającą się w czasie zawartością

Należy unikać animowanych przycisków, przesuwających się tekstów itp., chyba że istnieje możliwość ich zatrzymania lub wstrzymania.

Stronę mogą odwiedzić osoby mające problemy poznawcze lub wzrokowe, kłopoty z odczytaniem poruszającego się tekstu, który dodatkowo będzie niepotrzebnie rozpraszał uwagę. Często nie ma możliwości odtworzenia takiego tekstu przez specjalistyczne oprogramowanie wspomagające1.

1 Technologie asystujące (wspomagające) oferują alternatywny sposób prezentacji treści (np. mowa syntetyczna lub powiększenie obrazu), alternatywne sposoby wprowadzania danych (np. za pomocą głosu), dodatkowe mechanizmy nawigacji i orientacji oraz transformacji treści. Technologie asystujące skierowane są do osób z konkretnymi rodzajami niepełnosprawności, dzięki czemu wsparcie jest wyspecjalizowane i ukierunkowane na użytkownika z konkretnymi potrzebami. Przykłady:

1. Powiększalniki ekranu i inne programy wspomagające czytanie wzrokowe, oferujące poprawę czytelności wyświetlanego tekstu i obrazów.

2. Czytniki ekranu używane przez osoby niewidome do odczytu treści tekstowych za pomocą mowy syntetycznej lub brajla.

3. Syntezatory mowy przekształcające tekstu w mowę syntetyczną.

4. Programy rozpoznające mowę, używane przez niektóre osoby niepełnosprawne fizycznie.

5. Specjalne klawiatury symulujące standardową klawiaturę.

6. Specjalne wskaźniki symulujące kursor myszy i naciskania przycisków (tłumaczenie własne WCAG 2.0).




Wykorzystanie efektów migotania lub błyskania może również wywoływać u chorych ataki epilepsji.

WCAG odradza stosowanie rozwiązań, które powodują zmiany w treści bez świadomego udziału użytkownika. Przykładem jest zmiana zawartości formularza pod wpływem umieszczenia nad jakimś obiektem kursora myszy lub wpisania wartości w polu edycyjnym.

Dodatkowo nie zaleca się stosowania tzw. wygasających sesji, wyświetlania informacji przez tylko przez określony czas lub odliczanie do końca. Użytkownicy pracują w różnym tempie i nie zawsze zdążą z wykonaniem zadań w przyznanym limicie czasu.

6. Projektuj stronę w sposób niezależny od sprzętu i tak jakby nie wynaleziono myszki

Dostęp do serwisu powinien być niezależny od urządzenia. Powinniśmy użyć metod, które zapewnią aktywację elementów strony przy użyciu dowolnego urządzenia wejściowego lub wyjściowego. Ważniejsze odnośniki bądź pola formularza powinny mieć przypisane skróty klawiszowe „Access key”. Nawigowanie po treści, wypełnianie formularzy, odtwarzanie filmów – wszystko to powinno dostępne z poziomu klawiatury. Za szczególny błąd należy uznać sytuację, gdy kursor zostanie uwięziony w jakimś miejscu i nie da się go przesuwać dalej. Nie każdy użytkownik chce i może używać myszy.

7. Zapewnij przejrzyste mechanizmy nawigacji

Strona powinna zawierać informacje o ogólnej budowie strony, m.in. spis treści, paski nawigacyjne bądź mapę strony, które ułatwią orientację na stronie i pomogą szybciej odnaleźć. Wykorzystane na stronie odnośniki powinny być przejrzyście określone, a ich tekst powinien być zwięzły i zachowywać właściwe znaczenie. Odnośniki, które są ze sobą powiązane w jakiś sposób, należy pogrupować, natomiast wykorzystane na stronie funkcje przeszukiwania muszą uwzględniać umiejętności i potrzeby użytkowników. Złą praktyką są wyszukiwarki na stronach Biuletynów Informacji Publicznej, które nie reagują na wyrażenia tylko na pojedyncze słowa, jako wynik podają nawet po kilkadziesiąt odnośników niezwiązanych z poszukiwana treścią.

8. Upewnij się, że dokumenty są przejrzyste i proste

Powinniśmy pamiętać o używaniu jak najbardziej przejrzystego i zrozumiałego języka, a w razie potrzeby wzbogacać tekst, m.in. grafiką czy audio-video, z zachowaniem zasady opisanej w pkt 1, i pod warunkiem, że pomoże to przyswoić informacje. Należy sobie zdawać sprawę, że ze strony korzystały będą również osoby z zaburzeniami poznawczymi, mające trudności w uczeniu się lub problemy z czytaniem.

Więcej wskazówek w materiale – „12 prac webmastera”, zamieszczonym na płycie CD dołączonej do podręcznika.

Wykorzystując do tworzenia stron i udostępniania informacji, w tym dokumentów elektronicznych, zalecenia W3C, sprawiamy, że ich zawartość jest dostępna dla większej liczby ludzi, za pośrednictwem szerszego asortymentu oprogramowania i sprzętu. Odwrotny efekt otrzymamy, stosując technologie licencjonowane, związane z konkretnym producentem, co uniemożliwia dostęp do zawartości ludziom niekorzystającym z tej technologii.

Dla każdej wytycznej WCAG 2.0, o czym już wspominaliśmy, opracowane zostały mierzalne kryteria sukcesu (efektywności), tzw. stopnie. Strony internetowe zgodne z wytycznymi dotyczącymi dostępności oznacza się jednym z trzech stopni zgodności:

• Stopień zgodności „A”, który oznacza, że spełnione zostały wszystkie założenia punktów kontrolnych o priorytecie 1.

• Stopień zgodności „AA” (Double-A), który oznacza, że spełnione zostały wszystkie założenia punktów kontrolnych o priorytetach 1 i 2.



• Stopień zgodności „AAA” (Triple-A) oznaczający, że zostały spełnione wszystkie założenia punktów kontrolnych o priorytetach 1, 2 i 3.

Przykładowo rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności dla publicznych systemów teleinformatycznych uznało za satysfakcjonujący poziom 2.



Szkolenie – uwagi, podpowiedzi, wskazówki

Wstęp

W podręczniku zaprezentowany został program szkolenia świadomościowego, adresowanego do każdego, kto interesuje się problematyką budowania stron WWW, prawami człowieka w zakresie dostępności informacji, redaktorów serwisów informacyjnych, blogerów, działaczy pozarządowych, dziennikarzy, pracowników sektora rządowego, samorządowego oraz biznesu, czyli osób mających styczność z publikacją informacji w wersji elektronicznej.

Szkolenie „Dostępność informacji i dokumentów elektronicznych” jest warsztatem opierającym się na pracy na postawach. Chcemy, by osoby uczestniczące w szkoleniu doświadczyły, a poprzez to uświadomiły sobie trudności napotykane przez osoby korzystające z Internetu, z dokumentów elektronicznych opublikowanych w serwisach WWW. W szkoleniu ważne jest emocjonalne zaangażowanie uczestników, wykazanie osobistych korzyści ze zwiększenia albo zapewnienia pełnej dostępności informacji. Dlatego istotne jest umiejętne zaprezentowanie grupy, której dotyczy e-wykluczenie. Ważne jest danie przestrzeni na doświadczenie ograniczenia dostępności oraz doświadczenia przełamania takiej bariery.

Zaproponowany w niniejszym podręczniku program szkolenia, stawia przed prowadzącym zadanie pokazania związków problematyki technicznej publikacji informacji w serwisach WWW oraz w systemach teleinformatycznych z ich dostępnością dla każdego, ze szczególnym naciskiem na dostęp dla osób z wybranymi ograniczeniami zdrowotnymi itp.

Popularyzowane w ramach warsztatu standardy sieciowe stanowią odpowiedź na zdiagnozowane potrzeby i problemy w korzystaniu z serwisów WWW, systemów teleinformatycznych i dostępności informacji w nich zawartych.

Prowadzenie szkoleń z dostępności informacji publikowanej w serwisach WWW oraz dostępności dokumentów elektronicznych to rozwojowe przedsięwzięcie. Tego typu tematykę możemy swobodnie wplatać w szkolenia, w których się specjalizujemy i które prowadzimy na co dzień. Prawdą jest, że wszyscy odpowiadamy za dostępność informacji. Materiały opracowywane i udostępniane przez trenerów podczas szkoleń powinny spełniać standard dostępności dla wszystkich.

Prowadząc szkolenie z tej tematyki, należy zadbać o to, by elektroniczne wersje materiałów były odczytywalne przez screenreadery, slajdy prezentacji dostępne w wersji do odczytania przez osoby słabowidzące, zaś materiały graficzne opatrzone podpisami i opisem.

Zachęcamy do twórczego eksperymentowania z zaprezentowanym programem szkolenia i łączenia popularyzowanych w nim treści z innymi wartkimi tematami warsztatów.

Dodatkowo, na końcu podręcznika zaproponowaliśmy kilka ćwiczeń, pozwalających uczestnikom szkolenia doświadczyć wykluczenia, ograniczenia dostępu z propozycją równoczesnego doświadczenia przełamania bariery, względnie wyjaśnienia, jak takie przeszkody można sprawnie pokonać.

Szkolenie składa się z sześciu modułów.

Moduł nr 1 – Wstęp

Służy zintegrowaniu uczestników, przełamaniu lodów, zbudowaniu atmosfery zaufania i poczucia bezpieczeństwa, co pozwala uczestnikom aktywnie, bez obaw uczestniczyć w ćwiczeniach. Tworzy się platforma do wymiany myśli, doświadczeń i generowania rozwiązań. Przedstawianie się, przebiegające z wykorzystaniem wylosowanych wyrazów, odwołujących się do problematyki szkolenia, pozwala


uczestnikom już na etapie integracji wejść w temat dostępności. Osiągnięciu maksymalnych korzyści z udziału w szkoleniu sprzyja również zakontraktowanie treści szkolenia, celów, oczekiwań i zasad pracy.

Moduł nr 2 – Dostępność informacji

Realizacja celu szkolenia na trzech poziomach: wiedza, umiejętności i postawy. Energizer pozwala uczestnikom na oderwanie się od problematyki szkolenia, daje tzw. oddech i nową energię do pracy. Ćwiczenia powalają doświadczyć barier dostępności oraz wypracować sposób na ich przełamanie.

Moduł nr 3 – Prawne aspekty dostępności stron internetowych

Realizacja celu szkolenia na poziomie: wiedza. Prezentacja wiedzy z wykorzystaniem wykładu i dyskusji. Dyskusja umożliwia uczestnikom na projektowanie zastosowania wiedzy w praktyce oraz pozwala odnieść się do doświadczenia, przykładów z życia.

Moduł nr 4 – Standaryzacja stron WWW

Realizacja celu szkolenia na trzech poziomach: wiedza, umiejętności i postawy.

Dla szkolenia nr 1 moduł realizowany jest jako prezentacja zasad z przykładami bariery i sposobu jej przełamania dzięki stosowaniu wytycznych.

Dla szkolenia nr 2 to moment kluczowy. Uczestnicy zapoznają się z wytycznymi krok po kroku, generują przykłady na ich zastosowanie. Metody: prezentacja, demonstracja, wykład, dyskusja.

Moduł nr 5 – Jak szybko sprawdzić, czy serwis jest dostępny?

Realizacja celu szkolenia na dwóch poziomach: wiedza, umiejętności.

Prezentacja narzędzi do walidacji stron WWW – oceny spełnienia zasad dostępności. Demonstracja dobrej i złej praktyki. Możliwość doświadczenia pracy z walidatorem, wymiany poglądów.

Moduł nr 6 – Podsumowanie i zakończenie

Przed zakończeniem spotkania proponujemy odwołać się do zebranych w Module 1 oczekiwań i przedstawionych obaw. Podsumowujemy treści szkoleniowe. Dopytujemy o poziom satysfakcji.

Uczestnicy:

Szkolenie nr 1: adresowane jest do osób zainteresowanych tematyką informacji i dostępności, osób odpowiedzialnych za publikację informacji, w tym dokumentów w wersji elektronicznej, jak również do osób, które wytwarzają informacje i publikują ją za pomocą systemów teleinformatycznych, stron WWW, przy czym nie odpowiadają za techniczny aspekt publikacji.

Szkolenie nr 2: adresowane jest do osób projektujących systemy teleinformatyczne, strony WWW, odpowiedzialnych za techniczny aspekt publikacji informacji, w tym dokumentów w wersji elektronicznej.

Liczebność – zaleca się szkolenie dla grup do 15 uczestników.

Instrukcje do ćwiczeń – wskazówki ogólne

Powinno się używać prostego języka i zwięzłej formy. Należy określić cel ćwiczenia, sposób realizacji zadania, opis działania, dostępne pomoce oraz limit czasu.

Przy realizacji ćwiczeń ważna jest umiejętność aktywnego i efektywnego słuchania z wykorzystaniem parafrazy.



Cel szkolenia

Wiedza

• Przekazanie podstawowej wiedzy z zakresu dostępności informacji – szkolenie nr 1.

• Przekazanie wiedzy z zakresu dostępności informacji i wdrażania wytycznych dostępności – szkolenie nr 2.

• Unaocznienie, że działania na rzecz poprawy dostępności informacji może, z wykorzystaniem wskazówek i wytycznych, realizować każda osoba.

• Ukazanie ograniczeń dostępności informacji w sieci Internet na przykładach.

• Zapoznanie z zasadami standaryzacji stron WWW, systemów teleinformatycznych w aspekcie ich pełnej dostępności jak i dostępności dokumentów elektronicznych tam publikowanych.

• Zapoznanie z regulacjami prawnymi gwarantującymi dostępność informacji i nakładającymi obowiązek zachowania dostępności informacji.

Umiejętności

• Wprowadzanie opisu alternatywnego dla pliku graficznego.

• Zaprojektowanie zlecenia na wykonanie dostępnej strony WWW – szkolenie nr 1.

• Opracowanie koncepcji dostępnej strony WWW – szkolenie nr 2.

Postawy

• Uświadomienie uczestnikom znaczenia dostępności informacji dla różnorodnych grup społecznych.

• Przekonanie uczestników do zasadności stosowania wytycznych w zakresie dostępności informacji.

• Uzmysłowienie uczestnikom funkcjonowania barier dostępności informacji i dokumentów elektronicznych, które można łatwo przełamać.

• Uświadomienie uczestnikom, że każdy ma prawo dostępu do Informacji.

• Unaocznienie, zapewnienie dostępności do informacji stanowi korzyść dla każdego (wymiar ekonomiczny, społeczny).

Cele szkolenia

1. Wyjaśnienie zagadnienia dostępności informacji oraz tego dotyczy.

2. Poznanie ograniczeń dostępności informacji w sieci Internet na przykładach.

3. Poznanie zasad standaryzacji stron WWW i systemów teleinformatycznych w aspekcie ich pełnej dostępności.

4. Zapoznanie z prawnym aspektem dostępności do informacji.



Program szkolenia nr 1

Program 1 dzień – 8 godzin szkoleniowych

1. Wstęp.

2. Dostępność informacji.

2.1. Co to jest dostępność informacji?

2.2. Kogo dotyczy dostępność informacji w serwisach internetowych?

3. Prawne aspekty dostępności stron internetowych.

3.1. Regulacje krajowe i międzynarodowe dotyczące dostępności.

4. Standaryzacja stron WWW.

4.1. Wdrażanie i zamawianie serwisów internetowych.

4.2. WCAG 2.0 krok po kroku.

5. Jak szybko sprawdzić, czy serwis jest dostępny?

5.1. Narzędzia do samodzielnej walidacji dostępności stron internetowych: http://wave.webaim.org, http://validator.w3.org, http://www.utilitia.pl, http://jigsaw.w3.org/css-validator, http://www.totalvalidator.com

6. Podsumowanie i zakończenie.

Scenariusz szkolenia

Używane skróty:

U – uczestnik/uczestniczka,

T – trener / szkoleniowiec.

MODUŁ I – WSTĘP I KONTRAKT

Cel:

1. Zbudowanie kontaktu z uczestnikami.

2. Stworzenie przyjaznej atmosfery twórczej.

3. Przedstawienie celów programu i spotkania.

4. Zapoznanie się ze związanymi z tematyką szkolenia oczekiwaniami i obawami uczestników.

5. Ustalenie zasad całodziennej współpracy.

Przebieg:

A. Autoprezentacja uczestników i trenerów.

B. Rozgrzewka – obawy, oczekiwania.

C. Przedstawienie celów programu szkolenia i spotkania.


http://wave.webaim.org/

http://validator.w3.org/

http://www.utilitia.pl/

http://jigsaw.w3.org/css-validator

http://www.totalvalidator.com/


D. Kontrakt.

Czas: 45 minut

Materiały – opisane przy poszczególnych etapach/ćwiczeniach.

A. Autoprezentacja uczestników i trenerów

Elementy autoprezentacji:

Przedstawiamy się z użyciem wylosowanych wyrazów. Trener wydaje polecenie i, zaczynając rundkę zapoznawczą, modeluje przedstawianie się. Przedstawiając się, uczestnicy mówią, co dla nich oznacza dany wyraz.

Uczestnicy losują spośród kolorowych karteczek, na których wcześniej napisaliśmy wyrazy (każdy na odrębnej karteczce, powtórzony tyle razy, by nie doszło do wylosowania tylko jednego wyrazu, np. jeśli w ćwiczeniu uczestniczy dwanaście osób i mamy cztery słowa, to powielamy karteczki z wyrazem trzykrotnie).

Propozycja wyrazów: „informacja” „przeglądarka”, „każdy”, „równość”, „ograniczenia”, „bariera”, „webmaster”.

UWAGA:

Podajemy informacje o projekcie, w ramach którego powstał podręcznik szkoleniowca, będący podstawą tego kursu.

B. Rozgrzewka

Oczekiwania, względnie obawy wobec tematu szkolenia.

Materiały:

• karteczki samoprzylepne w dwóch kolorach/rozmiarach,

• długopisy, markery,

• blok flipchart,

• taśma malarska,

• gotowy flipchart z obrazkiem.

Przebieg:

Trener stawia uczestnikom pytanie o ich oczekiwania, wątpliwości, jakie chcieliby rozwiać, czego się dowiedzieć, jaki problem rozwiązać.

Uczestnicy pracują w parach – sąsiad z sąsiadem. Dyskusja trwa trzy minuty. Uczestnicy przedstawiają maksimum trzy obawy i trzy oczekiwania.

Osoby uczestniczące w szkoleniu otrzymują kolorowe samoprzylepne karteczki w dwóch kolorach. Jeden kolor oznaczać będzie obawy a drugi – oczekiwania. Uczestnicy otrzymują sześć karteczek po trzy w każdym kolorze.

Ustalamy, że każda obawa i każde oczekiwanie umieszczone zostają na odrębnych karteczkach. Uczestnicy wstają i przyklejają swoje karteczki na flipcharcie.



Szkoleniowiec może przygotować wcześniej flipchart z grafiką symbolizującą oczekiwania i obawy co do tematu szkolenia, np. uśmiechnięta buzia i znak zapytania.

Szkoleniowiec odczytuje treści karteczek, może dokonać kategoryzacji, jeżeli pojawią się konkretne grupy tematyczne, zadaje dodatkowe pytania. Odnosząc się do oczekiwań, trener zapowiada, co się wydarzy na szkoleniu i w jakim stopniu koresponduje to z wybranym oczekiwaniem. Prowadzący ma na uwadze wyrażone pisemnie obawy i tam, gdzie to możliwe, odnosi je do programu szkolenia.

UWAGA:

Poprzez wstawanie (zmiana pozycji) uczestnicy mają okazję do chwili wytchnienia i rozluźnienia mięśni.

Pamiętaj, że takie szkolenie ma charakter świadomościowy. Pracujesz na postawach! Wskazuj na korzyści!

C. Przedstawienie celów programu oraz szkolenia

Materiały:

• kartka flipchart,

• flip z celami,

• flip z programem,

• mazaki,


• prezentacja multimedialna – slajd z celami, slajd z programem,

• rzutnik multimedialny,

• notebook,

• wskaźnik laserowy,

• pilot do przełączania slajdów.

Przebieg:

Na przygotowanym wcześniej flipcharcie, względnie z wykorzystaniem slajdu z prezentacji multimedialnej, trener omawia program i cele szkolenia z odwołaniem do wyrażonych przed chwilą oczekiwań i obaw.

D. Kontrakt

Ustalenie zasad współpracy.

Materiały:

• kartka flipchart,

• mazaki,

• taśma malarska.

Zasada: ustalany wspólnie z uczestnikami język pozytywny, czyli co na szkoleniu robimy, a nie czego na szkoleniu unikamy.



Przebieg:

Trener, modelując, pierwszy proponuje zasadę. Następnie zbiera od uczestników, wypisane na karteczkach, propozycje zasad. W sytuacji niskiej aktywności, proponuje kilka zasad porządkujących współpracę na szkoleniu, odpowiednich dla uczestników.

Zestawione pisemnie zasady zawieszamy w miejscu widocznym dla wszystkich. Gdy uczestnikami są osoby niedowidzące, niewidome, przed zawieszeniem kontraktu odczytujemy go na głos w zaakceptowanym uprzednio brzmieniu.

Możemy dodać element kontraktowania się, czyli zaprosić uczestników do podpisania się pod kontraktem.

MODUŁ II – DOSTĘPNOŚĆ INFORMACJI

Cel:

1. Podniesienie świadomości w zakresie dostępności informacji (kogo dotyczą i czym się objawiają bariery i ograniczenia).

2. Dostarczenie wiedzy na temat dostępność serwisów WWW z punktu widzenia użytkownika.

Przebieg:

A. Ujednolicenie pojęcia dostępność informacji.

B. Energizer.

C. Dostępność informacji – serwisy WWW.

D. Kogo dotyczy dostępność WWW.

Czas: 135 minut


A. Ujednolicenie pojęcia dostępność informacji

Materiały:

• blok flipchart,

• mazaki,

• cukierki – trzy smaki,

• karteczki samoprzylepne.

Przebieg:

Praca w grupach – trzy zespoły.

Szkoleniowiec dokonuje łączenia w grupy.

Propozycja podziału:

1. Karteczki z wyrazami: screenreader, webmaster, standard WWW lub interoperacyjność, dokument elektroniczny, interfejs lub klawiatura, język migowy, opis alternatywny,

2. Odliczanie do trzech,



lub

3. Kolorowe cukierki (trzy typy),

4. Karteczki z postaciami z trzech bajek (liczba postaci dostosowana do liczby uczestników).

Polecenie:

• wypracowanie definicji dostępności informacji (co to dla uczestnika oznacza, z czym się kojarzy, gdzie mamy do czynienia z dostępnością, przykłady),

• wyznaczenie osoby referującej.

Czas: 10 minut

Prezentacja definicji (po 5 minut na grupę).

Dyskusja – 10 minut

Szkoleniowiec: zebranie, omówienie i uogólnienie rezultatów zadania celem przejścia do zagadnienia dostępność stron WWW.

UWAGA:

Uczestnicy mogą posługiwać się pojęciem definiującym prawo człowieka do informacji – określone w ustawie o dostępie do informacji publicznej jako DOSTĘP.

Należy wskazać styczne obu pojęć oraz wykazać różnice.

Materiałinformacyjny:StowarzyszenieLiderówLokalnychGrupObywatelskich(www.informacjapubliczna.org.pl)

B. Pantomimiczny prezent ENERGIZER

Cel – rozluźnienie, twórcza rozgrzewka przed zadaniem.

Potrzebne materiały: brak.

Czas trwania 5-10 minut

Przebieg:

Uczestnicy stoją w kręgu, trener prosi, by zaczęli naśladować jego/jej ruchy pantomimiczne, niech spróbują dłońmi pokazać blat stołu, następnie niech na tym stole znajdują filiżankę kawy, następnie ciasteczko, widelczyk i talerzyk dla ciastka. Wszystko odbywa się z wielkim namaszczeniem, z użycie wyostrzonych ruchów. Uczestnicy mogą napić się kawy lub zjeść ciastko.

W kolejnej części uczestnicy mają popatrzeć na osobę stojącą/siedzącą po prawej stronie i wymyślić prezent, jaki chciałyby jej ofiarować, by następnie pokazać ten prezent pantomimicznie i go wręczyć. Zadanie osoby obdarowanej polega na odgadnięciu, jaki otrzymała prezent.

C. Dostępność informacji – strony WWW

Dla kogo ważna jest dostępność stron internetowych?

Materiały:


• notebook – liczba odpowiednia do ilości uczestników,


http://www.informacjapubliczna.org.pl/


• bardzo ciemne okulary – liczba odpowiednia do ilości uczestników,

• wydruk tekstu do odczytania: kartki w ciemnym kolorze, czcionka jak najmniej widoczna,

• dostęp do sieci Internet,

• blok flipchart,

• mazaki.

Przebieg:

Praca z komputerem – maximum dwie osoby przy monitorze.

Trener wyszukuje strony WWW odpowiadające zadaniu (linki):

1. Adres: strona WWW we flash’u,

2. Adres: strona bez opcji dla osób niedowidzących,

3. Adres: link do trzech fragmentów filmów, np. posiedzenie rady gminy lub obrady sejmu, fragment programu publicystycznego telewizji publicznej, filmik instruktażowy itp.

UWAGA:

Pierwszy fragment filmu należy odtworzyć bez fonii (wyłącz głośniki), drugi fragment ze standardowymi napisami jako tzw. tłumaczeniem i trzeci fragment filmu z transkrypcją – (dobór fragmentów filmów odpowiedni do uczestników). Można skorzystać z tej strony http://www.onsi.tv.

4. Adres: strona WWW, gdzie dla autoryzacji zapytania należy przepisać treść z obrazka lub odliczany jest czas na wykonanie zadania,

5. Adres: strony Biuletynu Informacji Publicznej, np. gminy, gdzie przeprowadzamy szkolenie.

Polecenia odpowiednio do pięciu linków:

Dla 1. – uczestnicy oglądają stronę, chwilowo bez poleceń, by mogli się z nią zapoznać, następnie po dwóch minutach wydajemy polecenie, by odszukali wybrane treści bez użycia myszki.

Maksymalny czas – 4 minuty.

Dla 2. – uczestnicy oglądają stronę bez polecenia, następnie osoby (tylko te, które wyrażą na to zgodę) zakładają ciemne okulary i próbują odczytać treść zaprezentowaną na stronie.


Dla 3. – oglądamy fragment nagrania bez fonii, próbujemy odgadnąć, o czym jest, następnie przechodzimy do fragmentu filmu z napisami. Ostatni etap to fragment filmu z transkrypcją.

Maksymalny czas – 8 minut.

Dla 4. – np. https://prod.ceidg.gov.pl/CEIDG/CEIDG.Public.UI/Search.aspx


Dla 5. – uczestnicy wyszukują np. informacje o budżecie gminy na dany rok lub o strategii rozwoju. Ważne, by osoby uczestniczące w szkoleniu spróbowały wyszukać dane z pomocą wyszukiwarki, stąd limit czasowy – jedna minuta. Wystąpi zapewne dyskomfort związany z limitem/presją czasu oraz słabe rozeznanie strony.

Maksymalny czas – jedna minuta.


http://www.onsi.tv/

https://prod.ceidg.gov.pl/CEIDG/CEIDG.Public.UI/Search.aspx


UWAGA:

Przy niewystarczającej liczbie komputerów możemy podzielić osoby uczestniczące na zespoły przydzielone do poszczególnych zadań. Wówczas w zadaniu numer dwa, jako krótkiego materiału do przeczytania w ciemnych okularach, używamy tekstu wydrukowany na kolorowej kartce (granatowej, ciemnozielonej, byle nie żółtej czy białej), czcionką standardową, najlepiej szara. Możemy, dla rozproszenia uwagi, pod tekst dać tło w postaci grafiki.

Przy trzecim zadaniu możemy dokonać prezentacji filmu z rzutnika – bez fonii.

Pierwsze, czwarte i piąte zadanie należy wykonywać przy komputerze.

Swobodnie dobieramy zadania do grupy i czasu, jakim dysponujemy.

Trener/Szkoleniowiec

1. Obserwuje odczucia, emocje po każdym doświadczeniu, gdy OU pracują nad wszystkim, a gdy mamy podział na zespoły zadaniowe, wówczas gromadzi obserwacje po zakończeniu ćwiczenia.

UWAGA – należy przewidzieć zadania dodatkowe dla osób realizujących najkrótsze zadania, by OU nie nudziły się i nie przemieszczały się.

Można zlecić spisanie wrażeń na flipcharcie lub małych karteczkach, można zaproponować, by porozmawiali w zespole o tym zadaniu.

Następnie pytamy o wnioski,

2. Uogólnia – sporządzany jest flipchart pod tytułem „Dla kogo ważna jest dostępność informacji i jej standaryzacja?”

UWAGA:

Ważne, by w podczas ćwiczenia pojawiły się takie pojęcia jak „każdy”, „osoba niewidoma”, „osoba z dysfunkcją ruchową”, „osoba w podeszłym wieku”, „osoba e-wykluczona”, „osoba projektująca WWW”, „osoba zamawiająca stronę WWW”, „redaktor strony”, „elementarne informacje na temat zamówień publicznych i specyfikacji”.

Przejście do teorii – część teoretyczna będzie kontynuowana po przerwie, kiedy to omówione zostaną kwestie prawne.

Definicja do wykorzystania

Dostępność WWW (ang. web accessibility) – dziedzina wiedzy z zakresu interakcji człowieka z komputerem, zajmująca się problematyką tworzenia stron internetowych dostępnych dla jak najszerszego grona odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych. Dostępność serwisu internetowego oznacza stopień, w jakim może być on postrzegany, rozumiany i przeglądany przez wszystkich użytkowników, niezależnie od ich cech lub dysfunkcji, a także niezależnie od właściwości używanego przez nich oprogramowania i sprzętu.



MODUŁ III – PRAWNE ASPEKTY DOSTĘPNOŚCI STRON INTERNETOWYCH (i dokumentów elektronicznych – opcjonalnie)

Cel:

1. Dostarczenie wiedzy z zakresu uregulowań prawnych (dostęp, dostępność informacji).

Przebieg:

A. Energizer.

B. Prawny aspekt dostępności stron WWW.

Czas: 35 minut.


A. Odliczanie w parach ENERGIZER

Cel – doenergetyzowanie, poprawa koncentracji.

Potrzebne materiały: brak.

Czas trwania – 5 minut.

Przebieg:

Uczestnicy łączą się w pary (osoba A i B) i stoją naprzeciwko siebie. Trener wydaje polecenie – odliczanie do trzech, w taki sposób, że A mówi – jeden, B – dwa, A - trzy, B – jeden. Następnie trener podaje polecenie – zamiast liczby jeden wykonać należy podskok, kolejna rundka, liczba dwa zastępowana jest klaśnięciem, kolejna rundka – liczba trzy zastępowana jest obrotem wokół własnej osi.

Ostatecznie mamy A-podskok, B- klaśnięcie, A- obrót, B- podskok, A- klaśnięcie, B- obrót.

B. Prawny aspekt dostępności stron WWW (i dokumentów elektronicznych – opcjonalnie)

Materiały:

• prezentacja multimedialny – slajd z celami, slajd z programem,


• notebook,


• pilot do przełączania slajdów.

Przebieg:

Trener, z użyciem prezentacji multimedialnej, prowadzi wykład o źródłach prawa w zakresie dostępności z elementami demonstracji na przykładzie Biuletynu Informacji Publicznej wybranej gminy czy ministerstwa.

Wykaz źródeł prawa gwarantujących dostępność informacji (stan na 1 czerwca.2012):

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,

• Ustawa o dostępie do informacji publicznej,

• Ustawa o języku migowym i innych środkach komunikowania się,



• Ustawa o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne,

• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej,

• Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych,

• Karta Osób Niepełnosprawnych Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej,

• Konwencja ONZ A/RES/61/106 2006 (Polska podpisała Konwencję w marcu 2007 roku),

• Europejska Agenda Cyfrowa ((KOM 2010)245),

• Inicjatywa eEurope i plan działań 2002 Komisji Europejskiej.

MODUŁ IV – STANDARYZACJA STRON WWW

Cel:

Zastosowanie zdobytej wiedzy w praktyce.

Przebieg:

A. Wdrażanie i zamawianie serwisów WWW.

B. WCAG krok po kroku.



A. Wdrażanie i zamawianie serwisów internetowych

Materiały:

• blok flipchart,

• mazaki,


• wydrukowany materiał „12 prac webmastera”.

Ćwiczenie – opracowanie zamówienia na serwis internetowy spełniający warunki dostępności (prawne i użytkowe).

Ćwiczenie w zależność od uczestników możemy zrobić:

• w formie SIWZ (specyfikacja istotnych warunków zamówienia – opis przedmiotu zamówienia),

• w formie dowolnej – uwzględniającej szczegółowe warunki oferty na serwis spełniający kryteria dostępności.

Listaoczekiwańdlaserwisu.

Trener łączy uczestników w dwa lub trzy zespoły (dwa zespoły przy liczebności do dwunastu osób, trzy zespoły przy liczebności do osiemnastu osób).

Czas pracy zespołowej – 20 minut.



Czas prezentacji: po 5 minut na zespół.

B. WCAG 2.0 krok po kroku

Materiały:


• notebook,

• prezentacja multimedialna,

• pilot do zmiany slajdów,


• dostęp do sieci Internet.

Treść merytoryczna:

WCAG 2.0 Podstawowe zasady – 12 prac webmastera i wersja pełna wytycznych standaryzacyjnych.

Wskazówki o dostępnej treści w Internecie.

Kryteria sukcesu zawarte w rozporządzeniu.

W podsumowaniu ważnym jest zebranie na flipcharcie zasad dla redaktorów WWW – podpisy pod grafiką, opis grafiki (tzw. opis alternatywny), tytuł artykułu i łącze do jego rozwinięcia.

Wypracowany materiał należy odnieść do dwunastu wskazówek dla webmastera i redaktora serwisu – jako „12 prac webmastera”.

Informacja o WAI (Web Accessibility Initiative – Inicjatywa Dostępności do Sieci. Informacja o konsorcjum W3C (World Wide Web Consortium).

MODUŁ V – JAK SZYBKO SPRAWDZIĆ CZY SERWIS JEST DOSTĘPNY?

Cel:

Zastosowanie zdobytej wiedzy w praktyce.

Dostarczenie przykładów dobrej i złej praktyki dostępności informacji w serwisach WWW.

Przebieg: walidacja wybranych stron WWW.



Prezentacja bezpłatnych narzędzi do walidacji stron WWW

Materiały

• notebook w liczbie odpowiedniej do liczby uczestników,

• przykładowe linki stron do walidacji – dobre i złe praktyki,


• dostęp do sieci Internet.



Narzędziado samodzielnejwalidacjidostępnościstroninternetowych,np.HTMLValidator;WAVEToolbar;Utilitia.

W sytuacji braku dostępu do notebooków lub PC-tów prezentacja walidacji stron za pomocą rzutnika multimedialnego – demonstracja trenera.

Uczestnicy w pierwszej kolejności dokonują walidacji wybranych przez siebie stron WWW, następnie poleceniem wprowadzają adresy przygotowane do ćwiczenia – dobra i zła praktyka.

Analiza trzech wybranych wyników walidacyjnych i dyskusja na ten temat.

MODUŁ VI – PODSUMOWANIE I EWALUACJA

Cele:

Zebranie informacji zwrotnej na temat szkolenia.

Przebieg:

A. Ewaluacja.

B. Zakończenie.



A. Ewaluacja – Walizka i list

Materiały:

• flipchart z wykazem oczekiwań i obaw uczestników,

• flipchart z narysowaną walizką, regałem i kartką z kalendarza,

• długopisy,

• mazaki,

• kolorowe kartki samoprzylepne,

• karton lub torebka na prezent – jako skrzynka pocztowa dla listu do trenera,

• kartki w kratkę na list do trenera.

Przebieg:

Nawiązanie do oczekiwań uczestników wyrażonych na początku spotkania. Wskazanie, które treści spełniały oczekiwania, które treści były obszerniejsze, jakim oczekiwaniom muszą towarzyszyć dodatkowe informacje (o ile to możliwe, ze wskazaniem ich źródeł).

Ćwiczenie na zamknięcie:

1. Zebranie wypowiedzi na temat korzyści płynących ze szkolenia:

Co uczestnicy uznali za przydatne?

Jakie treści uczestnicy odebrali jako bardzo przydatne, a jakie były im znane już wcześniej?

Osoby uczestniczące w szkoleniu wskazują, jakie treści, ich zdaniem, można pominąć.



2.Listdo trenera:

Uczestnicy anonimowo opisują, jak pracowało się im z trenerem/trenerami, co się im podobało, czego warto unikać, co warto rozwijać.

B. Zakończenie

Podziękowanie za udział w szkoleniu, zachęcenie do pozostania w kontakcie.



Konspekt szkolenia

Treść modułu/ćwiczenia

Nazwa ćwiczenia Przebieg Potrzebne

materiałyNiezbędny

czasMODUŁ I WSTĘP I KONTRAKT

CZAS TRWANIA: 45 minutAutoprezen-tacja uczest-ników i tre-nerów

Poznajmy się Przedstawiamy się z użyciem wylo-sowanych wyrazów.Trener podaje polecenie i, zaczy-nając rundkę zapoznawczą, modeluje przedstawianie się.Przedstawiając się uczestnicy mówią, co dla nich oznacza dany wyraz.Propozycja wyrazów „infor-macja” „przeglądarka”, „każdy”, „równość”, „ograniczenia”, „bariera”, „webmaster”.

Pocięte kartki w różnych kolorach, z napisem.

w zależności od liczeb-ności grupy – do 20 minut

Rozgrzewka Oczekiwania, obawy

Pytanie: Z czym osoby uczestni-czące w szkoleniu przyszły? Jakie mają oczekiwania?Uczestnicy pracują w parach i spośród wymienionych wybierają po trzy obawy i oczekiwania. Ustalamy, że obawa/oczekiwanie umieszczone zostają po jednym, na odrębnych karteczkach.Następnie uczestnicy przyklejają swoje karteczki na flipcharcie.Trener odczytuje treść karteczek, może je zgrupować tematycznie, zadaje dodatkowe pytania.

Kolorowe karteczki samoprzylepne,blok flipchart.

15 minut

Przedsta-wienie celów szkolenia oraz programu

Cele i program

Na przygotowanym wcześniej flip-charcie lub z wykorzystaniem slajdu z prezentacji multimedialnej, trener omawia program i cele szkolenia, uwzględniając wyrażone pisemnie przez uczestników oczekiwania i obawy.

Flipchart z celami, flipcharty z pro-gramem, taśma malarska.Prezentacja multi-medialna: slajd z celami, slajd z programem, rzutnik multime-dialny, notebook, wskaźnik laserowy, pilot do przełą-czania slajdów.

5 minut

Ustalenie zasad współpracy

Kontrakt Trener zaprasza uczestników do zgłaszania propozycji sprzy-jających zbudowaniu twórczych warunków pracy. Spisane zasady odczytuje, prosi o akceptację i zawiesza je w widocznym miejscu.

Flipchart, marker, taśma malarska.

5 minut

Przerwa 10 minut



MODUŁ II – DOSTĘPNOŚĆ INFORMACJICZAS TRWANIA: 120 minut

Ujednoli-cenie pojęcia dostępność informacji

Wiedzieć znaczy rozumieć

Ustalenie akceptowalnej przez uczestników definicji dostępności informacji. Praca w grupach – trzy zespoły. Wypracowanie definicji dostępności informacji (co to dla uczestników oznacza, z czym się kojarzy, gdzie mamy do czynienia z dostępnością) – przykłady.Czas trwania: 10 minut.Czas prezentacji definicji: po 5 minut na grupę.Dyskusja – Czas trwania 10 minut.

Blok flipchart, mazaki, taśma malarska.

45 minut

Energizer Pantomimiczny prezent

Podniesienie poziomu energii 5-8 minut

Dla kogo ważna jest dostępność informacji prezentowanej w systemach teleinforma-tycznych?Doświadczenie

Bariery dostępności

Uczestnicy doświadczają barier w dostępności informacji w sys-temach teleinformatycznych na przykładzie stron WWW. Praca z komputerem – maksimum dwie osoby przy monitorze.Trener wyszukuje strony WWW, odpowiadające zadaniu:1. Adres: strona WWW we flash’u,2. Adres: strona bez opcji dla osób niedowidzących,3. Adres: link do trzech fragmentów filmów, 4. Adres: strona WWW, gdzie dla autoryzacji zapytania należy prze-pisać treść z obrazka lub odliczany jest czas na wykonanie zadania,5. Adres strony Biuletynu Informacji Publicznej, np. gminy, gdzie prze-prowadzamy szkolenie. Trener sporządza flipchart pod tytułem „Dla kogo ważna jest dostępność informacji i jej standa-ryzacja?” Ważne, by w podczas ćwiczenia pojawiły się takie pojęcia jak „każdy”, „osoba niewidoma”, „osoba z dysfunkcją ruchową”, „osoba w podeszłym wieku”, „osoba e-wykluczona”, „osoba projek-tująca WWW”, „osoba zamawiająca stronę WWW”, „redaktor strony”, „elementarne informacje na temat zamówień publicznych i specyfi-kacji”.

Notebook – liczba odpowiednia do liczby uczest-ników,bardzo ciemne okulary – liczba odpowiednia do liczby uczest-ników.Wydruk tekstu do odczytania: kartki w ciemnym kolorze, czcionka jak naj-mniej widoczna.UWAGA! można pod tekst dać tło w postaci grafiki – dla rozproszenia uwagi.

70 minut

Przerwa 10 minut



MODUŁ III – PRAWNE ASPEKTY DOSTĘPNOŚCI STRON INTERNETOWYCH.CZAS TRWANIA: 35 minut

Energizer Odliczanie w parach

Podniesienie poziomu energii i ukierunkowanie ma aktywne słuchanie.

5 minut

Wykład z ele-mentami dys-kusji na temat prawnych regu-lacji dostęp-ności

Prawny aspekt dostępności serwisów WWW

Prezentacja multimedialna poświęcona prawnym aspektom dostępności informacji i doku-mentów elektronicznych, serwisów WWW.Demonstracja BIP-u.

15 – 20 minut wykład, 10 minut dyskusja

Moduł IV – STANDARYZACJA STRON WWW Czas trwania: 65 minut

Zadanie zespołowe

Zastoso-wanie wiedzy z zakresu dostępności serwisów WWW

Wdrażanie i zamawianie serwisów interne-towych

Ćwiczenie – opracowanie zamó-wienia na serwis informatyczny – spełniający warunki dostępności (prawne i użytkowe).

Czas pracy zespołowej – 20 minut.Czas trwania prezentacji: po 5 minut na zespół.

Informacja materiałach takich jak:• „12pracwebmastera”,• WAI(WebAccessibilityInitiative–

Inicjatywa Dostępności do Sieci), • konsorcjumW3C(WorldWide

Web Consortium).W podsumowaniu ważnym jest zebranie na flipcharcie zasad dla redaktorów WWW – podpisy pod grafiką, opis grafiki, tytuł artykułu i łącze do jego rozwinięcia.

Flipchart, mazaki, taśma malarska,wydrukowany materiał „12 prac webmastera”.

45 minut

Wykład DyskusjaZebranie przy-kładów

WCAG 2.0 krok po kroku

WCAG 2.0 Podstawowe zasady – 12 prac webmastera i pełna wersja wytycznych standaryza-cyjnych systemy teleinformatyczne w zakresie ich dostępności dla każdego.Trener w trakcie prezentacji mate-riału teoretycznego zachęca OU do przedstawiania przykładów z życia potwierdzających zasadność stosowania prezentowanych wytycznych, zasad oraz przykłady ignorowania potrzeb wykluczonych cyfrowo w zakresie dostępności informacji.

Wydrukowany materiał „12 prac webmastera”.

20 minut

Przerwa 10 minut



MODUŁ V – JAK SZYBKO SPRAWDZIĆ CZY SERWIS JEST DOSTĘPNY?Czas trwania: 40 minut

Demonstracja narzędzi wali-dacyjnych

Technikalia walidacji stron WWW

Prezentacja narzędzi do samo-dzielnej walidacji dostępności stron internetowych• HTMLValidator;• WAVEToolbar;• Utilitia.

Notebook w liczbie odpowiedniej do liczby uczest-ników,przykładowe linki stron do walidacji – dobre i złe praktyki.

40 minut

MODUŁ VI – PODSUMOWANIE, EWALUACJA, ZAKOŃCZENIECzas trwania: 25 minut

Podsumowanie Walizka i list Nawiązanie do oczekiwań uczest-ników, wyrażonych na początku spotkania.Ćwiczenie na zamknięcie:1. Zebranie wypowiedzi na temat korzyści płynących ze szkolenia:• Co uczestnicyuznajązaprzy-

datne?• Jakieinformacjeodebranejako

bardzo przydatne, a jakie były już znane uczestnikom?

• Uczestnicywskazują,jakietreściich zdaniem można pomiąć.

2.Listdo trenera–anonimoweopinie uczestników o sposobie prowadzenia szkolenia.

Flipchart z wykazem ocze-kiwań i obaw uczestników,flipchart z nary-sowaną walizką, regałem i kartką z kalendarza,długopisy, mazakikolorowe kartki samoprzylepne,karton lub torebka na prezent – jako skrzynka pocztowa dla listu do trenera,kartki w kratkę na list do trenera.

23 minuty

zakończenie 2 minuty



Program szkolenia nr 2

1. Wstęp.

2. Dostępność informacji.

2.1. Co to jest dostępność informacji i kogo dotyczy?

3. Prawne aspekty dostępności stron internetowych.

3.1. Regulacje krajowe i międzynarodowe dotyczące dostępności.

4. Standaryzacja stron WWW.

4.1. Zadanie na zastosowanie – dostępna strona WWW.

4.2. WCAG 2.0 krok po kroku.

5. Jak szybko sprawdzić, czy serwis jest dostępny?

5.1. Narzędzia do samodzielnej walidacji dostępności stron internetowych (http://wave.webaim.org, http://validator.w3.org, http://www.utilitia.pl, http://jigsaw.w3.org/css-validator, http://www.totalvalidator.com).

5.1.1. Narzędzie do badania kontrastu strony WWW (http://www.paciellogroup.com/resources/CCA-2.2.zip}.

6. Podsumowanie i zakończenie.


http://wave.webaim.org/

http://validator.w3.org/

http://www.utilitia.pl/

http://jigsaw.w3.org/css-validator/

http://www.totalvalidator.com/



Konspekt szkolenia nr 2

Przykładowy konspekt programu szkoleniowego dla projektantów stron WWW z krótkim opisem ćwiczeń oraz uwagami do konspektu.

Treść modułu/ćwiczenia

Nazwa ćwiczenia Przebieg Potrzebne materiały Niezbędny

czasMODUŁ I – WSTĘP I KONTRAKT

Czas trwania: 45 minutPrzedsta-wienie się uczestników i trenerów

Poznajmy się Trener podaje polecenie i zaczynając rundkę zapoznawczą, modeluje przedstawianie się z użyciem wylosowanych wyrazów.Przedstawiając się uczestnicy mówią, co dla nich oznacza dany wyraz.Propozycja wyrazów „informacja” „przeglądarka”, „każdy”, „równość”, „ograniczenia”, „bariera”, „webmaster”, „internauta”.

Pocięte kartki w różnych kolorach z napisem.

w zależ-ności od liczeb-ności grupy – do 20 minut

Rozgrzewka Oczekiwania, obawy

Trener zbiera oczekiwania i obawy wobec tematu szkolenia. Jedno pytanie o to, z czym przyszły uczestnicy, jakie mają oczekiwania, jakie obawy.Trener prosi uczestników o dobranie się w pary, poprzez zwrócenie się twarzą do osoby siedzącej po lewej stronie (układ krzeseł koło, półkole).Uczestnicy dyskutują w parach sąsiedzkich i wybierają po trzy obawy i oczekiwania. Poleceniem ustalamy, że jedna obawa, jedno oczekiwanie na odrębnych karteczkach.Następnie uczestnicy przyklejają swoje karteczki na flipcharcie.Szkoleniowiec odczytuje zapisane karteczki, może dokonać kategoryzacji, jeżeli pojawią się konkretne grupy tematyczne, dopytuje.

Kolorowe karteczki samoprzylepne, blok flipchart.

15 minut



Przedsta-wienie celów szkolenia oraz programu

Cele i program Na przygotowanym wcześniej flipcharcie, względnie z wyko-rzystaniem slajdu z prezentacji multimedialnej, trener omawia, co jest celem szkolenia i przed-stawia program z odwołaniem się do zebranych przed chwilą oczekiwań i obaw.

Pierwsza opcja:flipchart z wykazem celów, flipcharty z programem, taśma malarska.Druga opcja – prezentacja multimedialna:slajd z wykazem celów, slajd z programem, rzutnik multimedialny, notebook, wskaźnik laserowy, pilot do przełączania slajdów.

5 minut

Kontrakt Kontrakt Ustalenie zasad współpracy Spisane zasady zwieszamy w miejscu widocznym dla wszystkich. Gdy uczestnikiem są osoby niedowi-dzące, niewidome – przed zawie-szeniem kontraktu odczytujemy go w brzmieniu zaakceptowanym.

Flip, marker, taśma malarska.

5 minut

Przerwa 10 minut MODUŁ II – DOSTĘPNOŚĆ INFORMACJI

Czas trwania: 40 minutUjednoli-cenie pojęcia dostępność informacji

Wiedzieć znaczy rozumieć – ustalenie akceptowalnej przez OU definicji dostępności informacji

Dla kogo ważna jest dostępność stron interne-towych?

Praca w grupach – trzy zespoły.Wypracowanie definicji dostęp-ności informacji, co to dla OU oznacza, z czym się kojarzy, gdzie mamy do czynienia z dostęp-nością, przykłady, Dla kogo dostępność jest istotna, kogo dotyczy.Czas pracy zespołowej: 10 minutCzas trwania prezentacji definicji: po 5 minut na grupęDyskusja – 10 minut

Blok flipchart,mazaki, taśma malarska.

40 minut

Energizer Odliczanie w parach

Podniesienie poziomu energii i ukierunkowanie na aktywne słuchanie.

5 minut

MODUŁ III – PRAWNE ASPEKTY DOSTĘPNOŚCI STRON INTERNETOWYCH.Czas trwania: 35 minut

Wykład z ele-mentami dys-kusji na temat prawnych regulacji dostępności

Prawny aspekt dostępności serwisów WWW

Prezentacja multimedialna poświęcona prawnym aspektom dostępności informacji i dokumentów elektronicznych, serwisów WWW, systemów teleinformatycznych.Demonstracja wybranej strony WWW – dobry i zły przykład.

15 – 20 minut wykład, 10 minut dyskusja

Przerwa 10 minut



MODUŁ IV – STANDARYZACJA STRON WWW Czas trwania: 168 minut

Zadanie zespołowena zastoso-wanie wiedzy z zakresu dostępności serwisów WWW

Wdrażanie i zamawianie serwisów internetowych

ZADANIE: Uczestnicy otrzymują zlecenie opracowania koncepcji strony WWW, gdzie prezentowane będą obrazy dokumentów (ważna pieczęć) i liczna grafika, film pro-mujący treści zawarte na stronie WWW oraz możliwość kontaktu z redaktorami strony i właścicielem strony, przy czym kontakt tylko po uprzednim wprowadzeniu kodu CAPTHA – zabezpieczenie przez robotami spamowymi. Jednym z warunków otrzymania zlecenia na realizację strony jest uwzględnienie w koncepcji warunków dostępności informacji dla każdego.

TRENER-POLECENIE: Przygotuj koncepcję strony, spełniającej warunki dostępności z uwzględ-nieniem warunków prawnych i użytkowo-społecznych, wynika-jących z wypracowanej definicji dostępności. Załącznikiem do koncepcji mają być przykłady opisu grafiki, w tym opis alternatywny, dane tech-niczne udostępniania obrazów dokumentów – jako pliki tekstowe.Czas pracy zespołowej – 35 minut.Czas trwania prezentacji: po 8 minut na zespół.Dyskusja: 15 minut.

WAŻNE: Zebranie na flipchart zasad dla redaktorów WWW – podpisy pod grafiką, opis grafiki, tytuł artykułu i łącze do jego rozwinięcia, np. PDF z warstwą tekstową, kody CAPTHA itp. (trener ma na uwadze zasady WCAG, do których przejdzie w kolejnym bloku tematycznym).

Flipchart, mazaki, taśma malarska.

Dokument – zlecenie opracowania koncepcji WWW,materiał „12 prac webmastera”.

80 minut

Energizer Pantomimiczny prezent

Podniesienie poziomu energii. 5-8 minut



Demonstracja Ograniczenia dostępności informacji

Uczestnicy obserwują demonstrowane treści, po każdej demonstracji następuje czas na zebranie wrażeń, uwag, pytań.ZADANIEDLATRENERA:1. Niedostępny dokument PDFPrezentacja dokumentu PDF bez warstwy tekstowej. Demontujemy próbę wyszukania wybranej treści w dokumencie. Informacja o podstawach działania formatu PDF, warstwa tekstowa i graficzna. Dokument PDF obrazkiem niewidoczny dla programów odczytu ekranu, używanych przez osoby niewidome, jak i dla robotów sieciowych, indeksujących informacje, m.in. Google.Informacja, z której usunięto elementy formatujące – Text-Only.Wyłączamy w przeglądarce funkcje wyświetlania strony graficznie – korzystając z wtyczki Wave i opcji Tekst-Only, usuwamy całość formatowania na stronie (dot. Mozilii Firefox).Prosimy uczestników o podanie przykładowych adresów WWW – zbieramy trzy adresy.Jeżeli strona pozostaje czytelna – jest prawidłowo zaprojektowana.Zadaniem trenera jest zademonstrowanie, jak widzą stronę osoby niewidome, korzystające z programów odczytu ekranu.2. Kody CAPTHAStrona internetowa prawnika, Piotra Waglowskiegohttp://prawo.vagla.pl/contactDemonstrujemy logiczną CAPTHA, określając ją w komentarzu jako jedyną rozsądną alternatywą dla kodów obrazkowych. Opcjonalnie – demonstracja kodów dźwiękowych jako wyższy poziom dostępności.Dodatkowy komentarz: standardowe kody obrazkowe są niedostępne dla osób z dysfunkcją wzroku.

Rzutnik multimedialny,notebook,dostęp do Internetu.

15 minut

Demonstracja uświadamia uczestnikom, z jakimi przeszkodami muszą borykać się osoby z dysfunkcją wzroku i jak trudno jest przepisać taki kod.


http://prawo.vagla.pl/contact


UWAGA:Można pokusić się o demon-stracje formularza z limitem czasu na jego wprowadzenie. Wyklu-czenie dotyka wówczas zarówno osoby niewidzące i niedowidzące, jak i osoby w podeszłym wieku, e-wykluczone, niepełnosprawne ruchowo oraz osoby z niepełno-sprawnością intelektualną.Na koniec sygnalizujemy, że strona dostępna jest możliwa do zaprojektowania, pomagają w tym wskazówki WCAG, o których po przerwie.

Przerwa 5 minutWykład, dys-kusja mode-rowana– przerwy między blokami

WCAG 2.0 krok po kroku

UWAGA: Kluczowy punkt szko-leniaObszerny materiał, część już była demonstrowana, część uczestnicy wypracowali w definicji, w zadaniu o koncepcji dostępnej strony WWW.Zadaniem trenera jest wskazanie, że uczestnicy już wiedzą, co robić, by strona WWW była dostępna i by spełniała standardy.W tej części szkolenia porząd-kujemy wiedzę, uzupełniając ja o treści, które jeszcze nie wybrzmiały.Bardzo ważne jest, by trener odwoływał się do tego, co działo się podczas szkolenia, by pod-kreślał, że właśnie uczestnicy wskazywali to jako zasadę, dobra praktykę czy podobne odniesienie.

PROPOZYCJA:Prezentujemy zasady WCAG w podziale tema-tycznym, robimy częste przerwy, pozwalające uczestnikom sprawniej przyswoić dane – możemy proponować otwarcie okna lub by każdy wziął sobie coś do picia.Ważne by na kilka sekund uczestnicy oderwali się od treści i wrócili do pracy z nową energią.

UWAGA:Warto wprowadzić zasadę przerywania w trakcie i zadawania pytań na gorąco.

Wydrukowany materiał „12 prac webmastera”

60 minut



W takiej sytuacji trener winien realizować temat uwzględniając potrzeby OU. Warto, by wykładanie było realizowane przez zadawanie pytań OU, by spróbowały same odpowiedzieć lub, jeżeli to możliwe, zaczekać z pytaniem do prezentacji kolejnej zasady WCAG – o ile odpo-wiada zagadnieniu.

PRZEBIEG:Jako wprowadzenie:•WAI(WebAccessibilityIni-

tiative – Inicjatywa Dostępności do Sieci),

•konsorcjumW3C(WorldWideWeb Consortium),

Punkt kluczowy:•WCAG2.0Podstawowezasady

– „12 prac webmastera” i pełna wersja wytycznych standaryza-cyjnych,

•Dyskusjao przykładach,odwo-łanie się do omówionych wcześniej barier. Efektem dys-kusji jest szybkie zastosowanie zasad poprzez ich przełożenie na sytuacje i zdarzenia przeszłe, łącznie z analizą tego, co można było zrobić inaczej, jak zadbać o dostępność.

Przerwa 10 minutMODUŁ V – JAK SZYBKO SPRAWDZIĆ CZY SERWIS JEST DOSTĘPNY?

Czas trwania: 20 minut Prezentacja Walidacyjne

technikaliaPrezentacja bezpłatnych narzędzi do walidacji stron WWW. Narzędzia do samodzielnej walidacji dostępności stron internetowych:• HTMLValidator,•WAVEToolbar,•Utilitia.

Notebooki w liczbie odpowiedniej do liczby uczestników,przykładowe linki stron do walidacji – dobre i złe praktyki.

20 minut

MODUŁ VI – PODSUMOWANIE I EWALUACJACzas trwania: 25

Podsumo-wanie

Ewaluacja Odwołanie do oczekiwań zebranych na początku spotkania.Prosimy uczestników, by w rundce powiedzieli, co uznają za najcenniejsze na tym szkoleniu – treść oraz czego zabrakło.Podajemy dane kontaktowe w razie dalszych pytań.

Flipchart z wykazem oczekiwań i obaw uczestników.

23 minut

Zakończenie Wręczenie potwierdzeń uczestnictwa w szkoleniu.

2 minut



Przykłady ćwiczeń szkoleniowych

Ćwiczenie numer 1

Złe praktyki – czego robić nie należy

Demonstracja działania „Mówiącej Przeglądarki” oraz „Wirtualnego asystenta”.

iWebReader „Mówiąca przeglądarka”:

http://www.gdynia.pl/

Wirtualny Asystent:

http://pue.zus.pl/

Celem zadania jest uświadomienie uczestnikom szkolenia wadliwości takiego rozwiązania. Należy zwrócić uwagę na fakt, że osoba niewidoma nie jest w stanie samodzielnie uruchomić „Mówiącej przeglądarki”, a „Wirtualny Asystent” może zagłuszać syntezę mowy programu odczytu ekranu, używanego przez nią do innych zadań.

Polecenie: Uczestnicy próbują uruchomić „Mówiącą przeglądarkę” z zamkniętymi oczami.

Uwaga: z góry zastrzegamy, że w zadaniu biorą udział tylko chętni. Zamknięcie oczu i odczucie dyskomfortu może wywołać negatywne emocje.

Ćwiczenie numer 2

Ale o co chodzi?

Prezentacja filmików na temat wad wzroku.

Ćwiczenie ma na celu uświadomienie uczestnikom szkolenia, że nie ma czegoś takiego jak jedna wada wzroku. W powszechnym mniemaniu ludzie widzą źle lub dobrze. Nie zdają sobie sprawy, na ile sposobów można widzieć źle.

Konkluzja wynikająca z zadania: niemożliwym jest stworzenie stron specjalnych, dla osób o różnych niepełnosprawnościach, ze względu na mnogość niepełnosprawności (także wzroku) i ich stopnia. Takich stron musiałoby być nieskończenie wiele.

Ćwiczenie numer 3

Pozwól niewidomym użytkownikom zobaczyć Twoje zdjęcie

Demonstracja.

1. Gdy pracujemy w parze trenerskiej z osobą niewidomą lub niewidzącą, pokazujemy, z użyciem rzutnika multimedialnego, jak program czytający pokazuje grafikę umieszczoną na stronie – jak ją czyta.

Demonstracja na dwóch przykładach, pierwszy jest grafiką opisaną tekstem alternatywnym, drugi – grafiką podpisaną i opisaną.

2. Jeśli prowadzisz szkolenie samodzielnie, wówczas demonstrujesz, po wykonaniu zadania przez uczestników, jak łatwo opisać grafikę – zdjęcie z poziomu redaktora strony.

http://www.gdynia.pl/

http://pue.zus.pl/


Patrz rzut ekranowy jako przykład:

Przykłady Ćwiczeń szkoleniowych

Polecenie: Uczestnicy próbują opisać to, co widzą, tworząc opis alternatywny do zdjęcia.

Przykład: Na obrazku znak drogowy STOP. Uczestnik opisuje: Znak drogowy, czerwony z białym napisem „STOP”. Uczestnik z jednej strony opisał to, co widzi bez zastanowienia się nad funkcją obrazka. Nie ma ani słowa o funkcji nakazu (niby zrozumiała sama przez się, ale tylko dla kierowcy), jest mowa o kolorach, co nic nie mówi ludziom niewidomym od dziecka. Opis alternatywny musi oddawać informację, jaką niesie ze sobą obrazek, a nie tylko zawartość obrazka.

Uczestnicy dowiadują się w ten sposób, że to, co mówią, niekoniecznie stanowi informację, którą dany obrazek ma przekazać.

Ćwiczenie numer 4

Kody CAPTHA

Demonstracja: Strona internetowa prawnika, Piotra Waglowskiego.


Demonstrujemy logiczną CAPTHA, która jest jedyną rozsądną alternatywą dla kodów obrazkowych, które są niedostępne dla osób z dysfunkcją wzroku. Dodatkowo prezentujemy tzw. audio CAPTHA i prosimy uczestników o poprawne przepisanie takiego kodu audio. Ćwiczenie to uświadamia uczestnikom, z jakimi przeszkodami muszą borykać się osoby z dysfunkcją wzroku i jak trudno jest przepisać taki kod.



Ćwiczenie numer 5

Nie słyszę, ale wiem, o czym mówią

Demonstracja z wykorzystaniem nagrania video synchronizowanego z tekstem.

Opis zadania:

Odtwarzamy uczestnikom krótki film z wyłączonym dźwiękiem i prosimy, by spróbowali zrozumieć treść przekazu. Po chwili odtwarzamy ten sam film z napisami.

Demonstracja ma za zadanie uświadomić uczestnikom, jak wielkie znaczenie dla osób niesłyszących ma wyposażenie multimediów w alternatywną treść.

Ćwiczenie pozwala na wprowadzenie problematyki podpisów, napisów do filmów i napisów intrajęzykowych.

Do wykorzystania: http://www.onsi.tv

Ćwiczenie numer 6

Umieszczaj w sieci tekst, a nie obraz tekstu

Niedostępny dokument PDF.

Praca z komputerem

Uczestnicy otrzymują dokument PDF, który nie posiada warstwy tekstowej.

Polecenie: Należy wyszukać w dokumencie konkretną treść albo skopiować fragment treści.

Rozmowa z uczestnikami na temat odczuć, uwag, refleksji. Co się stało, co spowodowało, że skopiowanie tekstu nie było możliwe?

Przekazanie informacji na temat tworzenia PDF-ów, które mogą w sobie łączyć zarówno warstwę tekstową, jak i graficzną. PDF pozbawiony wersji tekstowej jest tylko obrazkiem, którego nie widzą zarówno programy odczytu ekranu, używane przez osoby niewidome, jak i roboty sieciowe, indeksujące informacje np. przez Google.

UWAGA: Ćwiczenie należy zaproponować przed częścią ekspercką o plikach tekstowych, w tym o warstwach w plikach PDF. Ważny element zaskoczenia w związku z uświadomieniem sobie ograniczenia w korzystaniu z treści wyświetlonej w PDF. Doświadczenie bariery.

Ćwiczenie numer 7

Nie masz myszki – nie dowiesz się

Praca z komputerem

Przykładzłejpraktyki:stronaTVPhttp://www.tvp.pl/o-tvp/kontakt

Polecenie: Uczestnicy, korzystając tylko z klawiatury, mają za zadanie wybrać formularz kontaktowy.

Uczestnicy przekonują się, że osoby, które nie mogą korzystać z urządzeń wskazujących (myszka, touchpad itp.), mogą mieć ogromne problemy z dostępnością treści w Internecie.

UWAGA: Dodatkowe wariacje zadania


http://www.onsi.tv/

http://www.tvp.pl/o-tvp/kontakt


Polecenie: Uczestnicy wyszukują informację na stronie, korzystając tylko z lewej ręki i klawiatury lub wyszukują informację poprzez wyszukiwarkę, tylko z klawiatury.

Ćwiczenie to zwraca uwagę na trudności, jakie napotykają osoby niepełnosprawne manualnie przy korzystaniu z komputera.



Słowniczek

Accessibility – określa stopień dostępności, w jakim możemy skorzystać z danej rzeczy.

Audiodeskrypcja (audiodescription) – narracja dodana do ścieżki dźwiękowej w celu opisania istotnych szczegółów obrazu, których treści nie można wywnioskować z samej ścieżki dźwiękowej.

Availability – określa stan dostępności (dostępność lub niedostępność elementu).

CAPTCHA – skrót od „Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart” – test CAPTCHA najczęściej polega na przepisaniu przez użytkownika tekstu ze zniekształconego obrazu lub nagrania dźwiękowego.

Dostępność wspomagana (accessibility supported) – wspomagana przez technologie asystujące używane przez użytkownika, jak również przez właściwości przeglądarek oraz klientów użytkownika.

Dostępność WWW (web accessibility) – dziedzina wiedzy z zakresu interakcji człowieka z komputerem, zajmująca się problematyką tworzenia stron internetowych przyjaznych dla jak najszerszego grona odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych. Dostępność serwisu internetowego oznacza stopień, w jakim może być on postrzegany, rozumiany i przeglądany przez wszystkich użytkowników, niezależnie od ich cech lub dysfunkcji, a także niezależnie od właściwości używanego przez nich oprogramowania i sprzętu.

Interfejs klawiaturowy (keyboard interface) – interfejs używany przez oprogramowanie do obsługi wciśnięć klawiszy. Interfejs klawiaturowy pozwala użytkownikowi na obsługę programów za pomocą klawiatury nawet wówczas, gdy dane urządzenie jej nie posiada.

Mruganie (blinking) – naprzemienna zmiana stanu wizualnego elementu w celu zwrócenia uwagi na zamieszczone treści.

Multimedia alternatywne dla tekstu (media alternative for text) – nagrania dźwiękowe, nagrania wideo (włączając w to język migowy) lub nagrania audiowizualne.

Napisy rozszerzone (captions), inaczej napisy intrajęzykowe – odzwierciedlają zapis ścieżki dźwiękowej, zapis tekstu z dialogu oraz informację o dźwiękach tła, odgłosach z planu, odgłosach emocji oraz m.in. dane identyfikujące mówiącego, niezbędne do zrozumienia akcji.

Obraz tekstu (image of text) – tekst, który jest prezentowany w sposób nietekstowy (np. jako grafika) dla uzyskania określonych efektów wizualnych.

PJM – polski język migowy – naturalny wizualno-przestrzenny język komunikowania się osób z dysfunkcją słuchu.

SJM – system językowo-migowy – podstawowy środek komunikowania się osób z dysfunkcją słuchu, w którym znaki migowe wspierają wypowiedź dźwiękowo-artykulacyjną.

Technologie asystujące (AT) – sprzęt i/lub oprogramowanie dostarczające funkcjonalności niezbędnej osobom niepełnosprawnym, przekraczającej możliwości standardowych sprzętów i/lub oprogramowania.

Tekst alternatywny (text alternative) – tekst programowo skojarzony z treścią nietekstową lub odnoszący się do tekstu programowo skojarzonego z treścią nietekstową.

Usability – funkcjonalność, używalność.

W3C – World Wide Web Consortium.


WAI (Web Accessibility Initiative) – Inicjatywa na rzecz Dostępności do Sieci.

Walidator – narzędzie informatyczne zaprojektowane do sprawdzanie poprawności i zgodności np. strony WWW z zadanymi kryteriami.

podręcznik dla szkoleniowców dostępność informacji ... · dostępność stron internetowych...

Documents