periodiek van Casus Belli, vereniging voor roleplayers, board- en wargamers

EASU B L

C

L

S

I

CETERO CENSEOLUDENDUM ESSE

Jaargang 21 nummer 2, juli 2009

Colofon

De Nieuwsbrief van Casus Bellijaargang 21 nummer 2juli 2009

RedactieMarleen Overkampmarleen.overkamp@gmail.com

Hand- en spandiensten:Frank en Marc

Casus BelliBijeenkomsten:

Cafe ‘Billard Paleis’,Bloemerstraat 23, Nijmegen

Postadres:Hillekensacker 22-25, 6546 LE Nijmegen

Webstek: www.casusbelli.nl

Algemene e-mail: info@casusbelli.nl

Website e-mail: website@casusbelli.nl

KopijKopij kan ingeleverd worden bij of opgestuurdworden naar de redactie.Als de redactie het kan ontcijferen, mag erhandgeschreven tekst ingeleverd worden. Eeningetikte tekst wordt echter meer gewaardeerd.Formaat: ASCII of LATEX, maar Word en der-gelijke mag ook. Inleveren op CD, USB-stick ofper e-mail.

Overname van artikelenVoor het overnemen van een artikel uit deNieuwsbrief moet vooraf toestemming verkre-gen worden van de auteur(s) van het artikel ofvan de redactie. Ook dient de bron vermeld teworden.Het copyright van de artikelen ligt bij de au-teurs.

AfbeeldingenEen verantwoording van de gebruikte afbeeldin-gen is te vinden op pagina 45.

Deadline volgende Nieuwsbrief:begin augustus 2009

0

Redactioneel<< Klont >>!Het is dat de Nieuwsbrief tegenwoordig elec-tronisch is, anders hadden jullie gelijk gemerktdat de postbode hijgend en steunend naar devoordeur strompelt, met veel moeite een zwareenvelop met inhoud door de brievenbus schuift,iets mompelt over dat drie postzegels veel teweinig is voor zoiets en vervolgens opgeluchtweer vertrekt. En die deuk in de vloer achterde voordeur was ook nog een hele tijd zichtbaargeweest.

Maar niets van dat alles, de Nieuwsbrief iselectronisch dus dit keer zijn het jullie mail-boxen die kreunen onder alle bitjes en byte-jes1. . .

Anders gezegd, deze Nieuwsbrief is DIK. Ziehet maar als compensatie voor het feit dat ditnummer ook te laat is.

Mocht je je afvragen waar die dikte vandaankomt, onze megaschrijver Frank heeft dit keereen mega-artikel ingeleverd, naast nog wat klei-ner spul. Nou had ik dat artikel natuurlijk kun-nen splitsen, maar dat zou dan tussen het his-torische gedeelte en de spelbeschrijving moetengebeuren, en dan zou die spelbeschrijving in devolgende Nieuwsbrief wat kaal zijn. Gekoppeldaan het feit dat ik het artikel ook nog van watplaatjes heb voorzien betekent dit dat Frankbijna de helft van de Nieuwsbrief heeft gevuld.Bijna? Ja, want 21,5 is net geen 22. . .

Maar er was wel een leger aan schrijvers nodigom die andere helft te vullen: Robert L, Berry,Marc, Louis, Ellen, Jennifer, Andre Sr en depaparazzi van de Quasi. Bedankt allemaal!

Veel leesplezier, Marleen

1No electrons were harmed while performing theirduties in the creation, distribution and storage of thismagazine.

Inhoud0 Colofon

1 Redactioneel & Inhoud

2 AgendaGenoeg te doen deze zomer en herfst!

4 Amber – Shock of ChaosMichael maakt wat meer Chaos, Comynverherbouwt de ambassade en Dirxon rap-porteert over zijn aankomst in de Hoven.

11 BoekrecensieRecensie van het boek ‘The War of the Au-strian Succession’, voor wie nog meer his-torische achtergronden van de OostenrijkseSuccessieoorlog wil lezen.

12 Uit de memoires van Abraxas deSchandpaalbehagerDe belevenissen van de ‘duivels’ tijdens hetjubileumrollenspel van afgelopen novem-ber.

14 Een “Kabinettskrieg” pur sangRecensie van het spel ‘Cockpit of Europe’over de Oostenrijkse Successieoorlog vanRed Sash Games, door Frank.

33 PendragonDe jonge ridders gaan op zoek naar hungeliefden en naar de Saksen. Zullen zij henvinden in het Woud van Perdue?

34 Kleine nieuwtjes van het frontDivers wargame-nieuws.

36 Impressie van ‘Breakthrough 1940’Fotoverslag van dit megagame, dat afgelo-pen april gespeeld werd.

40 De Nieuwsbrief, 21 jaar jongEen korte historie van dit blad. . .

43 Quasi Bellorum

45 Info Casus Belli

1

EASU B L

C

L

S

I

CETERO CENSEOLUDENDUM ESSE

AgendaData van activiteiten van (leden van) Casus Belli en van an-dere interessante evenementen.Ontbreekt jouw activiteit? Geef het door aan de redactie!

Voor Casus Belli activiteiten, zie www.casusbelli.nl

Uitgebreide agenda’s zijn beschikbaar op www.ducosim.nl enwww.murphysheroes.nl.

10 t/m 12 jul - Herdenking Invasie Wal-cheren 1809Herdenking van de Britse inval in Zeelandin 1809. Met een invasie vanuit zee1 en eenveldhospitaal. Locatie: Veere.Info: www.veere1809.nl

10 t/m 12 jul - Marinedagen 2009Bekijk die (moderne) oorlogsschepen eensop ware grootte en zelfs van binnen! Ver-der ook demonstraties van mariniers, heli-kopters etc. Info:www.defensie.nl/marine/marinedagen

6 t/m 16 aug - Romeins FestivalGroot Romeins Festival in het Archeon.Info: www.archeon.nl

29/30 aug - Middeleeuws Weekend‘Gebroeders van Limburg’ festival, eenweekend Middeleeuwen in Nijmegen metdiverse activiteiten (en trebuchet!). Info:www.gebroedersvanlimburgweekend.nl

5/6 sep - Mallifique 2009Re-enactment (Napoleontisch) in Malle,Belgie. Info: www.mallifique.be

begin sep? - WisselrollenspelStart van een nieuwe cyclus, 19:30 in deachterzaal van het Billard Paleis. Spelersen DM’s welkom, DM’s van te voren aan-melden via info@casusbelli.nl. Datum:hou de CB website in de gaten.

12 sep - Ducosim SpellenbeursToernooien, demonstraties van nieuwespellen, participatiespellen en diverse ver-

1Vanaf een schip. . . nou ja, schip, ze hebben de ‘Soe-verijn’ gecharterd en dat is een vierkante bak met zeil-tjes, ‘geınspireerd’ door VOC-schepen, die pijn doet aanje ogen. Kijk daar dus vooral niet naar. –red.

koopstands in theater De Flint, Amers-foort. Tevens voorronde van het NK Agri-cola.

12 sep - Renaissance and ReformationMegagame over de religieuze, politieke enmilitaire conflicten in Europa ten tijde vankeizer Karel V. Locatie: Londen. Info/boeken: www.megagame-makers.org.uk

12/13 sep - Colours 2009Het grootste wargaming en military mo-deling evenement in Zuid Engeland.Demonstratie- en participatie-spellen, han-delaren, en wargame kampioenschappen.Newbury Race Course, Newbury, Berkshi-re, UK. Info: www.colours.org.uk

19/20 sep - Elf Fantasy Fair ArcenAlles rond fantasy, LARP, Middeleeuwen,Sci-Fi etc. Kasteeltuinen Arcen.Info: www.elffantasyfair.com

26 sep Voorronde NK AgricolaKwalificatietoernooi voor het NK Agricola,bij Spelgroep Phoenix in Leiden.Info: www.spelgroepphoenix.nl

26/27 sep - Festival Levende Geschiede-nisHet grootste re-enactment evenement vanNederland, met groepen uit diverse perio-den. Landgoed De Barendonk, Beers (tus-sen Grave en Cuijk, dus om de hoek!).Info: www.levendegeschiedenis.com

10/11 okt - DUZI 2009Heel veel tinnen miniaturen in een grotehal, daarnaast oa. een schildercompetitie,tabletop gaming en Warhammer en BloodBowl toernooien. Niederrheinhalle, Wesel.Info: www.excaliburminiaturen.de

2

22 t/m 25 okt - Spiel EssenDe grootste spellenbeurs ter wereld, metalles van kinderspellen tot wargames.Info: www.internationalespieltage.de

7 nov - Crisis 09Wargame & fantasy conventie georgani-seerd door Tin Soldiers of Antwerp. Met‘Hordes of miniature soldiers’. Metropolis,Antwerpen. Info: www.tsoa.be

7 nov - Master of Europe IIIPolitiek en militair megagame over destrijd om de heerschappij in Europa in1813. Locatie: Londen. Info/boeken:www.megagame-makers.org.uk

14/15 nov - SpellenspektakelDe Nederlandse spellenbeurs, met onderandere de laatste voorronde en de finalevan het NK Agricola. In de IJsselhallen teZwolle.Info: www.spellenspektakel.nl

12 dec - Ducosim SpellenbeursToernooien, demonstraties van nieuwespellen, participatiespellen en diverse ver-koopstands in theater De Flint, Amers-foort.

12/13 dec - Midwinter fair ArcheonOverdekte Fantasy en Gothic markt, meto.a. vechtshows, ambachten, Celtic Folk endemo’s van LARP groepen, Archeon, Alp-hen a/d Rijn. Info: www.archeon.nl

Wat loopt er op de club?Een kort overzicht van lopende activiteiten bin-nen Casus Belli (voor zover bekend).

• Wisselrollenspel. Probeer eens een anderrollenspelsysteem. . . 3 a 4 keer per jaar(om de 16 weken) start er een nieuwe cy-clus. Info: Casus Belli website.

• Langer lopende wargames bij leden thuis.• Diverse rollenspellen.

Moenen & MarikenMocht je aan de bijeenkomst op zondag nietgenoeg hebben, of jouw favoriete spel wordtdaar niet gespeeld? Onze Nijmeegse spellen-winkel Moenen & Mariken organiseert iede-re week diverse activiteiten. Kijk op www.

moenen-en-mariken.nl voor de details.

Amber rollenspelDe Amber rollenspelgroep speelt geregeld op declub op zondag. Zo mogelijk wordt er een apartplekje geregeld.

De data waarop gespeeld gaat worden, ondervoorbehoud:• 12 juli• daarna om de 4 weken

De Startrek groep is gestopt, dus die speelt nietmeer op de zondag.

3

Amber – Shock of Chaos

Sessie 11Na de afgebroken staatsbegrafenis van Lily blijktdat er een schaduwstorm heeft gewoed in de am-bassade en dat troefkrachten gecorrumpeerd zijn:alle aanwezige Amber soldaten en Michael zijn in-gekort tot 25cm. Gelukkig is dat niet permanent:ze groeien vanzelf weer naar hun oude lengte, algaat dat niet snel.

Diverse personen blijken hoog in de troonsop-volging van Chaos te staan: Matthew, Alexan-der en Commodus worden bewaakt door BlackGuards, van Auralis is dat onduidelijk, die heeftimmers de koning aangevallen. Michael staat ietslager (geen Black Guards) maar stapt er erg sneluit, want een hoge positie is niet best voor degezondheid.

Takako roept een ambassadeoverleg bij elkaar.Daar blijkt Matthew een zoon te zijn van Floraen Gramble van Sawall, Michael weet niet wie z’nmoeder is en Torrik is een zoon van Benedict enLintra (en dus een volle broer van Takako). Ta-kako presenteert daar het nogal dodelijke geloofs-brievenprotocol, Michael meldt dat het gebruikvan Amber troeven in de ambassade tot krimpkan leiden. Logrus troeven hebben dat probleemniet. . .

Matthew: Het volgende gesprek vindt plaatsna de gebeurtenissen uit de elfde sessie.

Michael: Any and all information ex-changed in this conversation is available to theparticipants, and the participants only.

Matthew staat op een balkon van kasteel Am-ber en krijgt troefcontact van Michael. Als hijhet aanneemt, ziet hij deze in de tuin van deAmbassade staan, omringd door de lijken vanT-Rexen. Hugin de raaf zit op eentje in te pik-ken.

Matthew: . . . Wil ik het weten?

Michael: Surely you knew ravens are scav-engers.

Matthew: En jij een jager?

Michael: Us lions must eat too, you know.By the way, Hugin already knew Ygg, he

wanted to stay there forever and a day. Tookreal effort to get him to come back with me.Care to tell me what place you got the unkind-ness at?

Matthew: Nou, Benedict maakt me wel be-hoorlijk boos, maar. . .

Michael: . . . I meant the ravens.

Matthew: Oh! Dat vertel ik je niet.

Michael slaakt een geergerde zucht terwijl hijmet zijn hand tegen zijn voorhoofd slaat.

Michael: Do you have to act as annoyingas a Chaosite? You’re ready to replace thatbastard Auralis if you keep that act up.

Matthew: Vind je? Ik vond het een dege-lijk recht-toe-recht-aan antwoord. Weet je ze-ker dat je niet gewoon kribbig bent?

Michael geeft een schop tegen een van de lij-ken.

Michael: Feel free to ask these buggerswhether or not I’m feeling grumpy. Anyway,care to tell me why I had to say hi to Rense theKnifer for you, or are you not going to tell methat either?

Matthew houdt zijn hoofd even scheef.

Matthew: Gelijk oversteken. Vertel me wieje vader is.

Michael: Bleys. Your turn.

Matthew: Half-zus. Ik kwam haar in Am-ber tegen.

Michael: Are all of his children as promis-cuous as he was?

Matthew: Dat is mijn moeder waar je hetover hebt.

Michael: Good for you. Back to my ques-tions, how did you get Hugin back from Bene-dict? Last time I checked, he kidnapped allyour pets to keep you on a leash.

Hugin kijkt op van zijn maal, vliegt op enlandt op Michael’s schouder.

Michael: What do you want?

Hugin: To talk to the Chief, of course. AndI’ll answer your question while I’m at it. Hetold Benedict he needed me. Benedict agreed.

Michael: I guess rationality currently is not

4

present in either Court. Any news in Amber,Matthew?

Matthew: Ik heb. . . nog niet echt met men-sen gepraat.

Michael: Are you blushing? Irrelevant,moving on. What was your score again?

Matthew: Score?Michael: Your place in the conga line of

death. The succession order, of course!Hugin: Fourth place. And yours?Michael: Seventh. I guess Rense’s posi-

tion was near mine, considering she has BlackGuards now. Unless an awful lot of people de-cided to be smart or to be dead. . .

Matthew glimlacht even.Matthew: Commodus zijn gedrag was wel

grappig. Hij barstte zowat in huilen uit toenRense zei dat ze geen afstand wou doen. Moe-der genoot er ook van. Jij was daarentegen erggretig afstand te doen van jouw claim op detroon: zodra je merkte dat ik bij Genealogiewas, sprong je haast door het troefcontact heen.

Michael: You’ll have to forgive me for nothaving a deathwish. It surprised me you got outof the line yourself, it would have suited yourrecent ambitions quite well, what with you be-ing a Defender of Sawall, Protector of Swayvilland Disciple of Comyn.

Hugin: Nifty titles, Chief. When were yougoing to tell us about them?

Matthew: Sawall en Comyn waren van voorjullie tijd, en nadat Benedict jullie ontvoerdhad, heb ik de hondenkoning helpen bescher-men tegen een moordaanslag. En Michael ver-zint die titels ter plekke. Mijn erestudentschapbij de Kerk van het Serpent, daarentegen. . .

Michael: Aren’t you just a student ofComyn instead? Which reminds me, the guyis rather overenthousiastic. I wanted to learnhow to draw trumps in Chaos-style, yet he toldSuhuy I wanted to learn the Logrus. Unlikeyou, however, I intend to drop out before I getthat far. At least I got a trump of that fastshadow of his, so I can recover easily next timeI shrink. This mess with Amber-style trumpsis really annoying, the way we shrink wheneverwe go through them or whenever the weatherturns bad. Anyway, let’s not dwell on that and

get back to the subject of relatives. The news atthe meeting we had earlier was rather shocking,what with you being a child of Florimel, Dirxona son of Llewella and Torrik a full-blood brotherof Lady Takako, child of Benedict and Lintra. Ialways knew he was a bastard, but I guess it’sofficial now.

Hugin: I guess he takes after his father.Maybe it runs in the family?

Matthew: Ik hoop van niet. Ik krijg het alzwaar genoeg nu hij voortaan ook met begrafe-nissen meegaat.

Michael: Maybe if we’re lucky, he’ll go withone horizontally soon enough, after which morewill follow.

Matthew: Gaat dit over de zelfmoord-clausule in het protocol voor het aanbiedenvan onze geloofsbrieven aan de hondenkoning?Want ik was niet van plan me daaraan te hou-den, als het zover komt.

Michael: I was thinking along the lines ofhim dying a heroic death and ridding us allof his presence. Hm. I feel like killing thingsagain. Any interesting prey nearby?

Hugin: Well, there’s some man-sized drag-onflies nearby. Could you send me to Matthewfirst, though?

Michael: Sure sure. Here’s your little birdof prey again. Try not to lose him again.

Michael verbreekt het troefcontact en kijktnaar de lijken. Een duivelse grijns verschijntop zijn gezicht.

Michael: Let’s stir up some Chaos and seewhat comes out.

Robert en Berry

Comyn’s DirryComyn over de aankomst van Dirxon, de staats-begrafenis van Gramble II en de verherbouwingvan de Ways of Barimen in verband met het nieu-we consulaat van Rebma1. Daarna is hij nog eentijdje bezig met slapen om weer bij te komen2. . .

1Sessie 8, Nieuwsbrief jg 20 nr 4 (sep 2008), p 182Sessie 9, Nieuwsbrief jg 20 nr 5 (dec 2008), p 26

5

Dirry 8After awakening, breaking my fast, and thenreplacing shield at Embassy entrance (Maybethis will shaken some a bit, but then, aren’twe all Barimen around here?). Mandor paysa visit with a new guy, a Dirxon of Rebma,being fluid variant of rock solid Amber. Hisqueen wants opening of trade between Rebmaand Chaos and establish big restaurant here.So Dirxon asks me for separate entrance forrestaurant/consulate with trade mission andbig kitchen and so. Hmm, love seafood andsushi/sashimi. Good, will be doing this afterfuneral of Gramble II. Dirxon also wanting spe-cial corridor with medaillon openings to em-bassy. Since Auralis not present, can’t ask himfor other shadow verherrestitchings, so will alsorecalibrating time at same time (Takako verypleasing about this).

Now noticing Takako carrying a pet demon,cuty cuty Eye of Anguis Fragilis also needing(small) room. Ok do that in one shadow redec-orating. Then Torrik, Takako, Dirxon and mediscuss what’s happened during fight. I alsotrump Matthew, disciple should look while Irestitch shadows: is good lesson. Hihi, he seemsto have some size problem now and being 10xsmaller than used to be. Amusing, would begood practice in personal reshaping, but sincehe is an Amberite, still not used to shape shift-ing. Suggest prana/bindu exercises for him likeBene Gesserit as first training in shape shifting:if able to do in mind, then also easier to do withmind.

At funeral, Dirxon and Takako are presentas princes of Amber at 4th Sawall row. Yo,Dirxon guy has some sort of Chaos form, sothere is more to this guy than directly meet-ing eye. Sawall family of course in front withdisciple on small table (sweet). Next to table,princess Flora (disciple mother) dressed in eyecatching red: quite good looking. Wonderinghow many more being Chaos-Flora offshoots (orinshoots, more accurately).

Usual procedure in church and then pit pro-cession. On arriving, there quite a lot fallingin pit, shouting Victoreee. . . For some reason,reminding me of carpet lost again (and stolen

from my own rooms?). Anyway, may the Vic-tors fall in peace and a very long time. Pro-cession then continues through back of Bari-men garden: provided lots of snarling dinosaursthere. Takako and Dirxon being attacked byAuralis’ dragon flies again but now taking itin good fortune. Next proceeding to ways ofHendrake back to church and usual finishing ofservices.

When back after funeral, summoning sign ofLogrus and preparing for good power drawingfrom Logrus, feeling fine, warm feeling and fold-ing and reshaping shadows of embassy. Disciplewatching. Then to bed and zzzz.

Dirry 9Snore. . . snore. . .

After breakfast, I discuss with Dirxon theinterior decorating of fishy restaurant, confer-ence centre and consulate. Back to bench later.Somehow my left leg experiencing some pulling:I try to follow it using right leg and see wherewe get. I dance some merry-go-round. WhenI summon the sign of the Logrus (just to seewhere it is coming from), the pulling disap-pears. Oh well, I settle again to slumber a bit,this time with the sign in my mind. What adreammingggg. . .

After waking, I remember that my carpet wasstolen from my rooms. So I use the Logrus andshadow tendrils to try and pull my carpet fromshadow like I did before. I not succeed but lo-cated carpet, yes, near Pit. So trumping to Pitand try pulling it to me. Somehow cannot geta hold onto. This really madening. Anywayif we cannot gets our carpet, then nobody. Iuse tendrils to pump as much Logrus energyinto trump carpet as possible to destroy. Car-pet coloring red, green, a blue (like Victor guy).Boemmm. . . . . .

Dreamt again, of playing Tocate and Fuge.

Awaking near Ygg: what is the matter withthat tree shadow. Why awakening there? Yggtelling after some time that I not knowingwho Comyn being and needing rest for re-membering. Trusting Ygg seeming good idea.Next checking on consulate telling Dirxon nowknowing good way for protecting case deposits

6

Oude tekening van een slapende monnik

against Pattern shifting/breaking and Logrusshifting/tendrils namely Trump of course, orbetter outfit each deposit which autotrumpsunwanted contacts. Hmm, also good punish-ments, trumping Logrus guys with tendrils nearPattern and Pattern guys in Logrus cave. Re-sulting fireworks should make guys thinkingagain before reattempting.

Collect disciple telling going to very fastshadow (1000 x chaos), where I can really sleeplong and time for disciple to grow back intoshape and really practice shifting a bit.

I awaken with a Trump contact from Suhuy:Lilly Langtree of house Sawall (but also grand-child of Swayvill) died while asleep (what a bor-ing way of dying). At the moment I must haveslept 23 days in this fast shadow. The burialis planned in 3 Chaos days from now under theflag of house Sawall and will be led by the Kinghimself. Her son (hey that is Alexander) willbe present (temporarily discharged from men-tal institution): Suhuy asks me to take some ad-ditional precautions. My disciple is also gone,but he dropped note telling me he is back intoshape again.

So I still have plenty time to sleep a bit moretrying to remember what I am. The sleepinghelps with another thing: my mind is quite or-derly again. I continue to sleep. Sometime laterI get disturbed by annoying trump from Com-

modus. As he needs a little lesson in politeness,I open a second Trump on the Logrus cave, fixthe contact with him in such a way that hecannot pull out and then connect both Trumpimages to show him the greatness of our Signof Creation. This shows one interesting factnamely that Commodus has not yet negotiatedthe Logrus. What is he, a Lord of Chaos or justa feeble Human? Back to sleep.

Sometime later I also have an interestingdream in shadow Earth where I sit and drinkwith Commodus’ daughter Rense (Good look-ing but still very young) in a bar called the BlueHand. Had quite a couple of beers in my dream,but afterwards not many memories.

Zzzzzzzzzzz. . . . . . . . .

Marc

Het rapport van DirxonDagboek annex rapport van Dirxon over zijn eer-ste tijd in Chaos: het opzetten van het consulaat,de begrafenis van Gramble II. . .

Sessie 8Dag-, rapportage- en verslagboek van de diplo-matieke missie ter oprichting van een handels-consulaat van Rebma in de Hoven van Chaos,door Dirxon, afgezant van hare majesteit Ko-ningin Moire van Rebma, en zoon van Llewella,prinses van Amber.

7

Dat was een heftige tijd, die eerste paar da-gen in Chaos. Bij mijn aankomst in de hoven,werd ik door Mandor, het contact van mijn tan-te bij de hoven, opgevangen. Aangezien er ookeen ambassade van Amber opgericht wordt, enmen alle veiligheidsrisico’s kennelijk op 1 plekwil hebben, is er besloten dat ons consulaat ge-bruik moet maken van hetzelfde “gebouw” (of-wel Ways, zoals ze hier heten) als dat van dieambassade.

Mandor leidde mij naar de ingang daarvan,alwaar ik enkele personen ontmoette, die mijverder in de ambassade wereld zouden inwijden.Ik werd voorgesteld aan ambassadeur (of in ie-der geval leider van de groep die de ambassademoet opzetten) Takako, en aan de assistent vei-ligheidsofficier, ene Michael. Deze veiligheids-officier was nogal vrijgevig met info, voordathij mij naar mijn naam vroeg. Ik hoop dat ikstraks betere beveiliging krijg. . .

Nadat ik aan Takako duidelijk gemaakt had,dat ik eigenlijk een eigen afdeling wilde, en liefstook een eigen ingang, verwees zij mij naar Co-myn, de architect, die in de tuin zit. Daarnavertrokken Takako en Michael, samen. Ik zagComyn in de tuin, op zijn bankje, en had en-kele plezierige uren, met hem uitleggen wat ikprecies met mijn “vleugel” wil. Onder andereGEEN verbindingen met de ambassade, behal-ve via een geheime toegang, die alleen ik kanopenen (met mijn medaillon). Ik heb niet deindruk dat Takako enig toezicht wil houden opmijn afdeling/consulaat, en dat komt mij welgoed uit. . .

Analyse: Of Takako heeft geen invloed opComyn, of ze weet niet/realiseert zich niet, datze mij zou kunnen/moeten controleren, of zeheeft mogelijkheden die ik nu over het hoofd zie.Opletten en rekening houden met het laatste.Proberen een sorceror en een logrus deskundigede boel te laten bekijken, om te speuren naar,mij onbekende, surveillance mogelijkheden.

Door Comyn werd ik vervolgens verwezennaar Commodus, die de (plaatsvervangend) li-aison met de hoven bleek te zijn. Deze heer,die ik in de hal van de ambassade aantrof (ookgetrokken door het zware onweer buiten) is dui-delijk beter thuis in het Grote Spel. Met hem

heb ik afgesproken dat, als ik wat voor mijn af-deling nodig heb, ik dat via hem (of zijn baas,Auralis, nu niet aanwezig) regel. Tevens heb ikafgesproken, dat hij mij, als de tijd daar is, eenrondleiding door de hoven zal geven, nadat ikheb bewezen dat ik in staat ben om het daarbui-ten te overleven (door mijn arm in chaosvormte veranderen). Nadat ik iets opgevangen hadover de veldslag die in de ambassade gewoedhad, heb ik er bij Commodus op aangedrongendat de eventuele bewaking van mijn consulaatalleen geschiedt door persoonlijk door hem ge-kozen en vertrouwde soldaten. Dat heeft hijmin of meer toegezegd.

Michael komt er bij, en beklaagt zich dattroefcontact niet mogelijk is. Niet zo verwon-derlijk, in de hoven van Chaos, met Patterntroeven. . . Maar goed, Michael vreest een twee-de aanval, aangezien de vorige aanval ook voor-afgegaan werd door een onderbreking van hettroefcontact. Commodus is hiervan niet onderde indruk, en weet te vertellen dat zo’n stormwel vaker voorkomt.

Takako wordt ook naar de hal getrokken doorhet onweer buiten. Ik laat het gesprek opde veldslag komen, en vraag haar wat ze er-van weet. Verbazingwekkend wat een info zo’nvraag kan geven, en ze hebben niet eens in degaten dat ze ondervraagd worden. . .

Maar goed, ken de vijand en jezelf niet danwin je de helft van de gevechten, ken jezelf en devijand niet, dan ditto. Ken je beiden, dan zulje altijd zegevieren. Nu dus voortaan oplettenwat ik zelf laat vallen. . .

De info: De aanvallers waren ninja’s, of inieder geval personen die zo gekleed waren, enzo vochten. Zij droegen geen huiskleuren, dusdat kan betekenen dat ze niet door hun huisondersteund worden, of dit niet te schande wil-len maken. Dat moet ik nog verder onderzoe-ken. Tegelijk met de ambassade werden ook deWays van Sawall, het koninklijk paleis en detempel/kerk van de Serpent aangevallen. Ken-nelijk een beweging die uit is op meer dan alleenhet verwijderen van de smet van de nederlaag.

Analyse: De kerk/serpent heeft niet tot deoverwinning geleid, dus tijd voor een nieuwehierarchie, of geloof. Sawall ondersteunt, na

8

de nederlaag, de amberieten teveel, en de ko-ning heeft de oorlog verloren, dus Down withthe King. Ben benieuwd of deze “fans” con-tact of verbinding hebben met die die Randomhebben proberen te vermoorden. Bericht aantante en ma versturen om die “fans” teonderzoeken, en of dit al echo’s heeft inRebma. Misschien dat dit een derde machtis? Patroon van Corwin, of iemand anders? Enwie heeft er baat bij, als zowel in de hoven, alsin Amber een nieuwe heerser verschijnt?

Note to Self: Probeer uit te vinden ofSwayvill meer dan gebruikelijke aansla-gen heeft gehad, de laatste tijd.

Aantekening: Kent Swayvill Dworkin,en zo ja, hoe staan ze tegenover elkaar?Probeer iemand te vinden die zo oud isdat deze beiden nog kent. (Heb iets ge-hoord over ene Suhuy? En wil die daardan over vertellen?)

Verder met het verslag:Na het gesprek over de slag, loop ik naar

de keuken, waarbij Commodus een cryptischeopmerking maakt over Venus Vliegenvangers. . .Maar goed, na een goed maal weer terug naarde hal, wat zo ongeveer de centrale plek van deambassade lijkt te zijn.

Om enig inzicht in het gebouw te krijgen,loop ik er aan de buitenkant (dus ook buitende tuin) omheen, maar daar word ik niet veelwijzer van.

Bij terugkomst in de hal blijkt er ene Tor-rik verslag uit te brengen aan Takako. DezeTorrik, die het hoofd van de beveiliging (dusde baas van Michael) blijkt te zijn, geeft mij alsnel de verklaring waarom Michael zo loslippigis. Dit is duidelijk een vecht soldaat, en geen“cape en degen” type. Hij heeft ongeveer hethele verslag van het gevecht al gegeven, voor-dat hij er ook maar aan denkt om mijn naamte vragen. Kennelijk vertrouwt hij mij op mijnblauwe ogen. . . ;-).

Ik hoop echt dat de beveiliging van het con-sulaat straks beter is. Maar ja, daar kan ik danook een van mijn ondergeschikten voor uitkie-zen.

Goed, de info over de slag. Deze was nogalrampzalig voor de bewaking. Meer dan de helft

van de amber troepen, en de chaosbewaking aanonze kant, heeft daarbij het loodje gelegd. Erwordt ook vermeld dat de leider van de aanvalVictor heet, dat deze tijdens het gevecht ver-dween, vermoedelijk gedood door onder andereMichael, en dat niet duidelijk is bij welk huis de-ze Victor hoort. Wel is bekend dat deze groepde naam heeft van Fans of the Mourning Ser-pent (FOMS). Zoals gezegd, onderzoek bandenmet de fans in Amber. Deze foms hebben ooklaten weten dat ze Dworkin zullen proberen tevinden en doden. Ben benieuwd wat daarvan debetekenis is. Alle leden van huis Barimen uit-schakelen? Zijn ze nog wel even bezig. Humm,daar hoor ik dus ook toe. . .

Ondertussen is duidelijk geworden dat ikmijn eerste officiele plicht al zal moeten ver-vullen. De begrafenis van Gramble II, van huisSawall, waarvoor ook de ambassadeur is uitge-nodigd. Ik heb bij Comyn aangegeven, die daarkennelijk enige weet van heeft, dat ik liefst eeneigen cortege heb, en niet bij Amber wil horen,aangezien ik een afzonderlijke diplomatieke en-titeit ben, en me zo ook wil profileren. Aante-kening: Hummm, snel enkele bezoeken regelenaan de meest vooraanstaande huizen. Commo-dus eens vragen wie dat zijn, en of hij mij daarkan introduceren.

Een soldaat van amber komt binnen metene Matthew op zijn schouder. Deze Matthewblijkt de assistent van Takako te zijn. Takakoheeft ook iemand op haar schouder, en wel Ayvan Anghuish Franguis (oid), die een protocoldeskundige blijkt te zijn.

Takako maakt een opmerking dat ze eventu-eel banden heeft met huis Hendrake. Moet iknog eens navragen welke dat precies zijn.

Matthew wordt vervolgens weggetroefd, watnogal onbeleefd is, hoewel hij wel de moeiteneemt om in ieder geval een excuus te stamelen.

Vervolgens word ik naar de kerk van de be-grafenis getroefd. Ik ben te zeer bezig met ver-anderen in chaosvorm om me te excuseren. Zozie je maar weer, de pot verwijt de ketel.

Ik kom in het vak van huis Sawall uit, op devierde rij, met 2x4 bodyguards om mij heen.Even later verschijnt Takako naast mij.

Matthew, inclusief een soort barkruk (waar

9

hij op staat aangezien hij, na een troefongeluk-je, nog maar 25 cm groot is), staat bij huis Sa-wall, die midden in de kerk staan. Naast hemstaat tante Flora! Maar ja, dat zij contactenhad met Chaos wisten we al tijdens de oorlog.

De ceremonie is redelijk kort, en daarna gaathet in processie naar de pit. Als we naar de pitlopen, zien we in de verte een hoop figuurtjes (teklein om precies te herkennen, maar zo te zienmens- en chaosvormachtig), vanuit de lucht inde pit vallen. Als we dichterbij komen, neemthet af, om helemaal gestopt te zijn, tegen detijd dat we ze zouden kunnen hebben herkend.Jammer.

Nadat het overschot van Gramble II aan depit is toevertrouwd, lopen we terug naar dekerk. Als we door de tuinen van de ambassade(die op het bordje aan de ingang onder andere“Ways of Bariman” genoemd worden) komen,worden we door twee grommende T-rexen inhet oog gehouden. Vervolgens komen er grotelibellen aan, die proberen om Takako, Matthewen Flora aan te vallen. Als ze op Takako af-gaan, en ze voor mij langs vliegen (aangezienTakako naast mij loopt) sla ik er ook een paarneer. De rest wordt door Takako, die erg goedis met haar katana, omgelegd.

Terug in de tempel/kerk, gaat men vervol-gens heen. Eerst de koning, dan huis Sawall,dan Takako, en, na een gepaste periode, ik,waarna de rest van kerk volgt. Analyse: Overi-gens interessant dat Flora bij huis Sawall staat,en niet bij ons in de buurt. Is zij directe fa-milie van de overledene, of is zij “incognito”,wat nogal moeilijk is, als je in mensvorm tussenchaosvormen staat, aanwezig? Zij heeft tenslot-te een hogere prinsenrang in Amber dan ik (ofTakako). Hoe is in deze haar loyaliteit, en alswat is zij in de hoven? Bericht naar ma en tantevoor meer info.

Na de begrafenis lopen Flora, Takako en Mat-thew terug naar de ambassade. Daar aangeko-men blijkt dat Flora de moeder is van de doch-ter van Commodus. (Humm, toch directer bijhuis Sawall betrokken als ik dacht.) Die doch-ter is nu bij Flora, maar dat is niet de wens vanCommodus. Flora weet hem duidelijk te ma-ken, dat aangezien HIJ niet voor ZIJN dochter

kan zorgen, ZIJ voor HAAR dochter zal zorgen.Analyse: Proberen uit te vinden wat die

dochter in Amber aan het doen is, en wat Florahaar eventueel leert. Kan natuurlijk een fan-tastische dubbelagent worden, in beide hoven.Voorstel tot koppelen aan iemand van RebmaSecret Service, voor nabij bewaking? Vriendinof vriend maakt volgens mij niet uit. Maar datkan agent ter plaatse beter beoordelen.

Takako weet Flora nog te vragen om een ko-pie van de protocollen, zoals die in Amber ge-bezigd worden. Ik vraag me af wie er op hetidee gekomen is om zo iemand als “proto” am-bassadeur aan te stellen. Is het misschien debedoeling dat deze missie mislukt?

Analyse: (Laten) uitzoeken wie er belang bijheeft dat de oorlog weer oplaait, en wie dan debeste kansen heeft om te winnen. Benedict daareen bericht over sturen, voor analyse? Of is hijmeer met veldslagen, en minder met politiekestrategie bezig? Proberen we gewoon.

Goed. Ondertussen is, na de begrafenis, Co-myn bezig om, samen met Matthew, die bij hemin de leer lijkt te zijn (waar liggen zijn loyalitei-ten? Weet Random dit?) de nieuwe vleugel temaken. Dit lukt prachtig, alleen is het geheelten opzichte van mijn tekening in spiegelbeeld.Ach ja, kleine dingen hou je toch. Maar ver-der is alles volgens mijn aanwijzingen, inclusiefbinnenatmosfeer (dat wil zeggen, gevuld met(warm) water, en als je binnenkomt zorgt eenspeciale betovering ervoor dat je ook onder wa-ter kunt ademen, zoals op de trap naar Rebma.Tevens heeft Comyn mijn ingang van en naarde ambassade aangelegd. Ben benieuwd of, enzo ja, wanneer ze die vinden.

Nu nog een lijst naar Commodus/Auralis,met daarin alle spullen die ik nodig denk te heb-ben.

Dat was dan een kort verslag van mijn aan-komst en eerste activiteiten aan de Hoven.

Volgende keer meer!

Louis

10

BoekrecensieReed Browning, The War of the Austrian Suc-cession, New York, St. Martin’s Griffin, 1995,445 p., ISBN0-312-12561-5

Het is een van mijn overtuigingen dat er aanhistorische bordspellen (wargames) vaak zo veelonderzoek ten grondslag ligt dat ze bijna alsbronnenmateriaal bij een geschiedenisstudie ge-bruikt zouden kunnen worden. Het hoeft danook niet te verbazen dat veel spellen tegenwoor-dig voorzien worden van een bibliografie. Datkan de geınteresseerde speler dan weer wijzenop literatuur die zijn kennis kan uitdiepen.

Zo ook in dit geval. De maker van het spel‘Cockpit of Europe’ (elders in deze Nieuwsbriefgerecenseerd, zie pagina 14) raadde het boekvan Reed Browning bijzonder aan, en ik moetzeggen dat hij daar niet ongelijk in had.

De Oostenrijkse Successieoorlog is een vandie 18de eeuwse oorlogen, die de geschiedenisin zijn gegaan als de “Kabinettskriege” en dietegenwoordig grotendeels vergeten zijn omdatze niet echt veel grote resultaten hadden. MaarBrowning weet overtuigend aan te tonen dat erin deze oorlogen meer aan de hand was dan ophet eerste gezicht lijkt.

Om dit te bereiken geeft hij een uitgebreidebeschrijving van de oorzaken en de achtergron-den van deze oorlog, die gelegen zijn in het feitdat de Duitse keizer van het huis Habsburg bijzijn overlijden geen mannelijke opvolger had.Beieren probeerde met Franse militaire steunhet keizerschap te verwerven, hetgeen voor eenkorte tijd lukte. In het noorden zag Frederik IIvan Pruisen zijn kans schoon om aan gebieds-uitbreiding te gaan doen ten koste van Oosten-rijk. Omdat de Franse en Pruisische uitbrei-dingen het Europese machtsevenwicht bedreig-den, werden Groot-Brittannie en de Republiekder Nederlanden er in betrokken (de laatste metfrisse tegenzin). Naast gevechten in Belgie en inDuitsland en het huidige Tsjechie werd er ookin Italie veel gevochten, waar de Spanjaardenprobeerden een eigen koninkrijkje voor een vande Spaanse koningszonen te veroveren.

Browning is er in geslaagd om dit conflict inal zijn militaire, diplomatieke en politieke as-pecten weer te geven in een bijzonder lezens-waardig, duidelijk en goed geschreven boek.Zijn schrijfstijl is helder.

Browning hanteert in zijn beschrijvingen eenchronologische opzet, waarin hij soms van hetene theater van operaties naar het anderespringt. Dit is echter niet zo verwarrend als hetlijkt want het is goed aangegeven met hoofd-stukken en sub-hoofdstukken. De hoofdstuk-ken maken op hun beurt ook nog deel uit vanvijf grote delen met een groot thema, wat hetopzoeken van een hoofdstuk over een bepaaldaspect (zoals bijvoorbeeld de vredesonderhan-delingen aan het einde van de oorlog) in de in-houdsopgave zeer vergemakkelijkt. De schrijverheeft er voor gekozen om het boek niet van il-lustraties te voorzien, hetgeen misschien voorlezers die niet veel met alleen tekst op hebbeneen teleurstelling kan zijn.

De focus van Browning zijn boek ligt op degebeurtenissen in Europa. De gevechten vandeze oorlog die zich buiten Europa afspeeldenworden niet (de First Carnatic War) of nauwe-lijks (de inname van de Franse vesting Louis-bourg in Canada door de Britten) genoemd.

Als ik een minpuntje mag noemen: de kaar-ten. Er zijn een paar kaarten in het boek maardie zijn uiterst summier. Ze geven alleen gren-zen, rivieren en belangrijke steden. Persoonlijkhad ik liever meer en uitgebreidere kaarten ge-zien.

Frank van den Bergh

11

Uit de memoires van Abraxas deSchandpaalbehager

In Nimwegen wordt een nieuwe kerk gebouwd,die ingewijd gaat worden met drie zeer heili-ge relikwieen; onderdelen van de lichamen vanoverleden heiligen of zoiets. En het kruis waarJezus aan gehangen heeft. En dan zeggen diesmerige gelovigen dat wij macaber zijn. . . Dusom die heilige stukjes lijk voor hun neus weg testelen en aan Onze Meester te offeren, heb ikwat volgelingen bij elkaar geronseld. Twee jon-ge ridders, Wouter van Wijchen en Wouter vanBeuningen, Fransien die eigenlijk Frans heet,Bob de Boer, Leo de Pyromaan en natuurlijkde lieftallige Serpentia. (Gespeeld door Luuk,Richard en Stefan)

Op de markt kopen wij een stel paarden engaan onderweg. Na een paar dagen reizen ko-men wij bij een herberg waar het erg gezellig is.We genieten van het gezelschap en de drank enFransien gaat, zoals hij/zij dat gewend is, metde herbergier naar bed als dank. Als wij de vol-gende ochtend aan het ontbijt zitten, is hij/zehelaas nergens meer te bekennen. Terwijl som-migen van ons zich afvragen waar hij/ze zoukunnen zijn, mompelt Leo, die net uit de stalterugkomt, dat we maar beter kunnen opschie-ten. Ik knik en geef de order om te vertrekken.Terwijl we wegrijden, vat de herberg vlam enzien we de herbergier in paniek proberen hetvuur uit te maken. Ik laat de groep weten datik hen nog wel in zal halen en keer om. Eenleuk excuus voor geweld laat ik niet aan mijnneus voorbijgaan.

“Jij!” brul ik naar de herbergier. “Wat hebjij met Fransien gedaan?! Je zult boeten!”

De domme herbergier neemt onbevreesd eenknuppel ter hand en valt mij aan, waarna ikmijn muil opensper en de knuppel verzwelg.Hoewel hij hiervan schrikt, deinst hij niet terugen het komt tot een uiterst vermakelijk handge-meen. Pas als ik kokend zuur over de onnozeleman heen braak, sterft hij.

Na nog een paar dagen reizen, komen we bij

een brug over een diep ravijn. De draak die debrug bewaakt, eist dat hij een van ons mag op-eten voordat de rest van de groep mag overste-ken. Wetende dat ik niet kan sterven, werp ikmij op als vrijwilliger, maar de draak antwoordtsmalend dat hij geen demonen lust. Serpentiavalt dus ook meteen al af. Terwijl wij aan dekant stappen, kijkt de rest van de groep elkaarberekenend aan. Terwijl de Wouters nog na-denken, trekt Leo zijn wapen en begint Bob teslaan. Opgelucht dat de keus niet op hen isgevallen, gaan de Wouters ook meteen tot deaanval over, terwijl Serpentia en ik hen geamu-seerd gadeslaan. Arme Bob probeert snel deenige bijzondere kracht die hij bezit en veran-dert zichzelf in een ezel. Het geknuppel stoptmaar een verbaasd moment, maar wordt daar-na meteen weer voortgezet, in de overtuigingdat Bob wel weer terug zal veranderen in eenmens als hij eenmaal dood is.

Tot grote teleurstelling van ons allen, blijfthij ezel, en de draak spreekt onvermurwbaar:“Ik wilde een mens eten, geen ezel.”

Weer kijken onze menselijke volgelingen el-kaar berekenend aan. De Wouters grijnzen naarelkaar en heffen dan dreigend hun wapen opnaar Leo, die zich meteen tot de draak richt:“Is er misschien iets dat ik voor je kan doenzodat je mij niet opeet?”

De draak is natuurlijk een slim beest en zietmeteen dat Leo een aantal medische vaardig-heden bezit. En dus belooft hij Leo dat hijniet opgegeten zal worden, als hij de ingegroeideteennagel van de draak behandelt. Zo gezegd,zo gedaan. Die Leo is gewiekster dan ik hadgedacht. En de Wouters, die geen van beidenecht dappere ridders zijn, kijken elkaar weife-lend aan. Om hen te motiveren, biedt Serpen-tia aan dat de winnaar met haar de nacht magdoorbrengen. Met hernieuwde motivatie gaande Wouters elkaar te lijf. Wouter van Wijchensterft en wordt aan de draak aangeboden als

12

blikvoer, terwijl Wouter van Beuningen trotsSerpentia bij de arm neemt.

Later reizen wij door een sinister bos en ko-men op een open plek een gebouwtje tegen.Leo en Wouter gaan even kort binnen kijken enconcluderen dat het een kapelletje is. Ik haalmijn neus op en wil zo snel mogelijk weer weg,maar Leo begint de houten banken in de ka-pel tegen de muur aan te stapelen zodat hetbeter zal branden, en Serpentia wil nog evende muurschilderingen bestuderen, want die zijnbest bloederig. Iets met onthoofde vrouwen. . .Ik besluit het altaar te ontheiligen door er mijnontbijt van vanochtend op te deponeren ter-wijl Leo een vuurtje aanwakkert. Als we buitenstaan en de boel goed brandt, komen er opeenseen aantal grote zwarte beren uit het struikge-was. Mijn oh zo moedige volgelingen zwaaieneen beetje naar ze met fakkels, maar de berenzijn niet bang van vuur. Ik geef de order omverder te reizen en we stijgen op onze paardenen rijden ervandoor terwijl achter ons het vuuroverslaat van de kapel naar de omringende bo-men.

Als we bij een heilige toren met drie identiekedeuren komen, stuur ik Serpentia door de enedeur en Wouter door de andere, terwijl ik zelfLeo op sleeptouw neem. Iemand moet hem er-van weerhouden dat hij het relikwie in de fiksteekt voor we het naar Onze Meester hebbengebracht.

We verschijnen op een berg buiten een oudestad, die ik zou moeten herkennen, maar mijngeheugen laat me in de steek. Heilige plekken isook een erg oninteressant studie-onderwerp. . .Niet ver bij ons vandaan zien we een Joodsebegraafplaats. Dan begint mij iets te dagen:zou dit Jerusalem zijn?

We gaan de stad binnen en ik vraag een koop-man waar hier de criminelen terecht worden ge-steld, omdat ik schat dat het kruis van Jezusdaar ook wordt bewaard. Op het plein waar cri-minelen worden terechtgesteld, komen wij eenlid van de Nimweegse stadswacht tegen. Hoevreemd!

Leo, die nog een appeltje te schillen heeft metde stadswacht vanwege die beschuldiging vanbrandstichting, trekt zijn wapen en bespringt

de simpele ziel. In een slag morsdood. Schitte-rend! Dan bevriest Leo opeens. Letterlijk. Erhangen ijspegels aan zijn snor. Met mijn boven-natuurlijke zintuigen zie ik een onzichtbare manwegvluchten en ik stijg op om hem, zinnend opwraak, achterna te vliegen. Hij stopt even omobscene gebaren naar mij te maken, maar naasthet feit dat ik oude opoetjes schokkendere be-ledigingen heb zien uiten, had zijn magie geenenkel effect op mij. Grappig genoeg, sluit hijzich bij mij aan en ik hernoem hem Jonathande Overloper. Terwijl ik hem in de gaten houd,wetend dat hij zich tegen mij zal keren, gaanwe samen op zoek naar het kruis.

Nadat we een aantal roddels hebben aange-hoord, komen we erachter dat de moeder vande keizer in de stad is om een kerk met een hei-lig object te bezoeken. Als we daar aankomen,zien we drie houten kruisen uitgestald en eentjewordt vastgehouden door Albertus Magnus, dehulpbisschop van Keulen! De heilige boon her-kent mij meteen voor wat ik ben en schreeuwtnaar de speciale garde die de keizerlijke moederbeschermt: “Bescherm het kruis!”

Jonathan de Overloper doet zijn naam eeraan en stelt Magnus voor hem te helpen mijte verslaan. Ik besluit er een spektakel van temaken: ik stijg op, laat het donderen en blik-semen en bulder: “Het is Gods wil dat ik hetkruis meeneem!” De slechtste leugen die ik ooitheb bedacht, moet ik toegeven.

“Heiligschennis!” roept Magnus, terwijl degarde zich in een falanx opstelt en hun bogentrekt. Ik open mijn muil en besproei iedereenmet kokend zuur, maar die schijnheilige bis-schop blijkt immuun. De soldaten die niet hui-lend van de pijn op de grond liggen, beginnenop mij te schieten. Het eerste salvo van pijlenweet ik op te slokken, maar daarna heb ik tochecht maagpijn. Terwijl ik met pijlen doorzeefdword, krijs ik: “Magnus, ik krijg je nog wel!”Dan sterf ik.

De volgende ochtend ontwaak ik weer bijMijn Meester en vervloek ik die huichelachtigebisschop van een Albertus Magnus.

Opgetekend door Ellen.

13

Een “Kabinettskrieg” pur sangEen recensie van ‘Cockpit of Europe’ van Red Sash Games

Er zijn bepaalde delen van Europa, die doorhun strategische ligging keer op keer het to-neel van oorlogen werden. Een bekend voor-beeld hiervan is de stad Adrianopel, het huidi-ge Edirne in Turkije, waar door de eeuwen heentot aan het begin van de 20ste eeuw niet min-der dan 16 veldslagen plaatsvonden. In West-Europa is het huidige Belgie een bekend voor-beeld. Gelegen tussen Frankrijk en Nederland,Groot-Brittannie en Duitsland, was Belgie re-gelmatig de favoriete plaats voor de rest vanWest-Europa om veldslagen en campagnes tebeslissen.

Dit geldt ook voor de periode van de 18de

eeuw. Al tijdens de Spaanse Successieoorlogwaren er meerdere veldslagen in Belgie uitge-vochten, dat zou tijdens de Oostenrijkse Suc-cessieoorlog niet veel anders zijn. Hoe kon hetzover komen?

Ruzie om een troonopvolgingDe aanleiding was de Duitse keizer Karel VI,die in 1711 zijn halfbroer Josef I op had ge-volgd. Al sinds een heel lange tijd was het ver-kiesbare keizerschap van het Heilige Duitse Rijkder Roomse Natie1 in handen van de Habsbur-gers, die het ambt van vader op zoon vervul-den. Maar nu had Karel een probleempje: zijntroonopvolger was geen zoon, maar een doch-ter: Maria Theresia heette zij. En de Salischewet, die hier van toepassing was, verbood deopvolging in de vrouwelijke lijn. Maria The-resia kon formeel dus niet de waardigheid vankeizer krijgen.

Dit probleem kostte arme Karel veel hoofd-brekens, maar uiteindelijk dacht hij in 1713 eenoplossing gevonden te hebben. Die oplossingwas de zogenaamde Pragmatieke Sanctie. Debelangrijkste punten hiervan waren:

1Een rijk dat formeel terugging op het oude Romein-se keizerrijk en dat door Karel de Grote hersteld was.De Duitse keizer was echter zo machteloos dat Voltaireer over opmerkte dat het rijk noch heilig, noch Rooms,noch Duits was. . .

1) De gebieden van de Oostenrijkse Habsbur-gers zouden intact moeten blijven.

2) Als Karel VI geen mannelijke nazaten hadzou de keizerlijke troon aan Maria There-sia toevallen (haar echtgenoot zou formeelkeizer worden) en

3) Wanneer de lijn van Maria Theresia uit zousterven, zouden nazaten van Josef I aan debeurt zijn om op te volgen.

Bijna alle belangrijke Europese landen, in-clusief Pruisen en Frankrijk, tekenden er voor.De enige Europese vorst die dat vertikte wasKarl Albert, de koning van Beieren. Omdat hijafstamde van een eerder keizer, Ferdinand I, in-terpreteerde hij het testament van Ferdinand zodat hij als Duits keizer zou moeten opvolgen in-dien de lijn van mannelijke afstammelingen vanFerdinand I uit zou sterven. Pogingen om ditprobleem bij leven en welzijn van Karel VI opte lossen mislukten compleet.

Maria Theresia op 11-jarige leeftijd

14

En op 20 oktober 1740 was het dan zo-ver: Karel VI verwisselde het tijdelijke voorhet eeuwige. Volgens de Pragmatieke Sanc-tie werd Maria Theresia gekroond tot konin-gin van Oostenrijk en Hongarije. Zij beijver-de zich om haar echtgenoot, Franz-Stephan vanLotharingen-Toscane, tot Duits keizer te latenkronen. Maar zij kreeg meteen te maken metandere kandidaten. Niet alleen Karl Albert,maar ook Philips V van Spanje en Augustus IIIvan Saksen maakten aanspraak op de Duitsekeizerskroon.

De claims van de laatste twee spelen in ditverhaal nauwelijks een rol. Maar Karl Al-bert, dat was andere koek. Dit was serieuzecompetitie. Maar omdat Beieren een middel-grote Duitse staat was die niet de middelenvan Oostenrijk-Hongarije kon evenaren was hetKarl Albert duidelijk dat hij in zijn eentje zijnclaim niet door kon zetten. Daarom wendde hijzich tot buurman Frankrijk.

Het Frankrijk van koning Louis XV was eenvan de landen die de Pragmatieke Sanctie ookondertekend hadden, maar ja, de Bourbons ende Habsburgers waren nu eenmaal erfvijandenen zo’n buitenkansje om je erfvijand dwars tezitten kun je niet laten lopen, zo dachten ze inVersailles. Dus bood de Franse regering KarlAlbert hulp aan, hulp die hij maar al te graagaannam. De Fransen claimden overigens datzij alleen maar hulptroepen aan Karl Albert le-verden, en dus technisch gesproken niet in oor-log zouden zijn met Oostenrijk (en daarmee hetverdrag van de Pragmatieke Sanctie dus nietzouden schenden!). Let wel, de hulptroepen(40.000 Fransen) waren vier maal zo sterk alshet hele Beierse leger (10.000 man)!

Op dit moment begon ook de jonge koningFrederik II van Pruisen (later beter bekend alsFrederik de Grote) zich te roeren. Hij was eenvan de keurvorsten en hij bood aan Maria The-resia te steunen, maar wilde daarvoor wel inruil de provincie Silezie hebben. Maria There-sia weigerde dat. Frederik was echter niet deman om dat van een vrouw te pikken en op 16december 1740 viel hij met het Pruisische le-ger Silezie binnen. Hiermee was de lont in hetkruidvat geworpen. En om het helemaal bont

te maken bood hij nogmaals aan om voor deechtgenoot van Maria Theresia te stemmen, zolang hij Silezie mocht houden. Pure chantage,dus!

Tegenover zijn naaste companen gaf Frederikoverigens toe dat een van zijn voornaamste be-weegredenen was dat hij wilde dat er over hemgesproken werd. Nou, daarover kon hij tevre-den zijn, want dat werd er! Lodewijk XV vanFrankrijk sprak voor heel Europa toen hij desituatie bondig samenvatte met: “De man isgek!”.

Heel Europa verwachtte dat het ervaren Oos-tenrijkse leger die rare Pruisen wel even ervanlangs zou geven, maar de eerste veldslag tussenPruisen en Oostenrijkers, die van Mollwitz, ein-digde tot verbazing van iedereen, Frederik II in-cluis, met een Pruisische overwinning. Oosten-rijk had bovendien andere problemen: Honga-rije was in opstand. Om de Oostenrijkers te on-dersteunen verklaarden Groot-Brittannie en deRepubliek der Verenigde Nederlanden hun bij-val voor de Pragmatieke Sanctie. Zij begonnenOostenrijk diplomatiek en met andere middelen“secours te bieden”. Niet dat dit voorlopig eni-ge consequenties had: Engeland had het te drukmet een zeeoorlog met Spanje en vreesde voorde kwetsbaarheid van Hannover voor een Prui-sische aanval. De Republiek wilde niets doendat het machtige Frankrijk boos kon maken ende Zuidelijke Nederlanden kon doen bedreigenen bleef de Fransen vlootvoorraden en luxe goe-deren verkopen. . .

Oorlog tussen Frankrijk en OostenrijkOp 7 juni 1741 verklaarde Frankrijk Oostenrijkdan toch de oorlog en in juli viel een Frans-Beiers expeditieleger Bohemen binnen. De be-doeling was om Karl Albert op de Boheemsetroon te plaatsen. Praag viel in Franse handenen op 19 december 1741 werd Karl Albert totkoning van Bohemen gekroond.

Maar nu mobiliseerde Oostenrijk haar legers.Twee legers werden gevormd: een hoofdlegeronder Ludwig A. von Khevenhuller en een se-cundair leger onder prins Karel van Lotharin-gen (de jongere broer van de echtgenoot vanMaria Theresia). Het secundaire leger zou

15

Karl Albert als keizer Karel VII

de Fransen en Beieren in Bohemen aanvallen,maar het hoofdleger onder Khevenhuller hadde meest interessante taak: een aanval op Bei-eren zelf. Karl Albert had dat makkelijk voorhem gemaakt door het grootste deel van zijn le-ger mee te nemen naar Bohemen en dus hoefdeaan de Beierse grens niet op enige tegenstandvan betekenis gerekend te worden. En het waseen beetje genant dat op de dag dat Karl Al-bert zijn ambitie realiseerde en tot Duits keizerKarel VII gekroond werd (24 januari 1742) hetOostenrijkse leger zijn hoofdstad (Munchen) in-nam. De Beierse troepen moesten dus spoor-slags Bohemen weer verlaten.

In 1742 tekende Frederik een vredesverdragmet Oostenrijk, en dus was hij (tijdelijk) uit deoorlog.

De Fransen in Praag werden door het Oos-tenrijkse leger van Karel van Lotharingen inge-sloten. Maar een nieuw Frans leger was onderleiding van maarschalk Maillebois de Rijn over-gestoken en de rest van het jaar brachten Fran-sen en Oostenrijkers door met heen en weer ma-

noeuvreren. Het Franse leger in Bohemen, nuonder leiding van maarschalk Belle-Isle, moestzich in hartje winter uit Bohemen terugtrekkenover bergpassen, waarbij zij veel leden onder dewinterse omstandigheden. Een kleinere Franselegermacht hield Praag bezet totdat het begin1743 moest capituleren. In april-mei van datjaar lanceerden de Oostenrijkers twee samenko-mende invasies van Beieren, die er na een veld-slag voor zorgden dat Franse en Beierse troepenhet land in westelijke richting verlieten.

Rond deze tijd had de Britse koning George IIeen leger van 40.000 Hannoveraanse, Britse enNederlandse troepen bij elkaar gebracht, het le-ger van de Pragmatieke Sanctie, en dit trok nuDuitsland in via de vallei van de Rijn, Main enNeckar. Een Frans leger van 30.000 man ondermaarschalk Noailles rukte vanaf de Rijn op omdit leger te blokkeren en om de terugtocht vanBroglie te dekken.

In de vallei van de Main stuitten beide le-gers op elkaar en Noailles slaagde er in om hetPragmatische Leger klem te zetten tegen de ri-vier. Op 27 juni vond er bij Dettingen een veld-slag plaats. De Britse infanterie wist die minof meer te winnen (beide partijen claimden deoverwinning, maar de Engelsen behielden hetveld). Dit was overigens de laatste keer dat eenBrits koning zelf de leiding had op een slag-veld. En, vreemd als het lijkt, Engeland wasnog altijd niet in oorlog met Frankrijk. Ne-derland ook niet, trouwens. Officieel waren hetslechts hulptroepen voor Oostenrijk. Maar datfeit werd nu door Versailles eventjes alsnog on-gedaan gemaakt, want in april 1744 verklaardehet de oorlog aan Engeland.

Invasiepoging van EngelandNa Dettingen verschoof de aandacht van deFransen langzaam maar zeker naar de Oosten-rijkse Nederlanden. Terwijl Franse legers inDuitsland van hot naar her marcheerden wa-ren de Fransen flink bezig met plannen vooreen invasie van Engeland om de schande vanDettingen uit te wissen. Een leger van 12.000man onder leiding van maarschalk Maurice deSaxe2, een man die nog vaak in dit artikel voor

2De Saxe had gezegd dat hij er met een leger van

16

zal komen, verzamelde zich bij Duinkerken. Inzijn gevolg bevond zich ook de troonpretendentvan de verdreven Stuart familie, prins CharlesEdward Stuart.

Van een uitvoering van deze plannen kwamechter niets terecht omdat dit afhankelijk wasvan de Franse vloot, onder leiding van de bij-na 80 jaar oude3 en niet al te actieve Comte deRoquefeuil. De Britse marine die hem moesttegenhouden, stond onder leiding van admiraalSir John Norris, ook meer dan 80 jaar oud.Maar in tegenstelling tot de Rocquefeuil hadhij wel zijn energie behouden.

De Franse Atlantische vloot zeilde op 8 fe-bruari uit en de 12de kreeg Norris bericht datzij op zee waren. Op 6 mei van dat jaar lagen15 Franse en 19 Britse linieschepen tegenoverelkaar toen er de dag er op een grote storm op-stak die alles uiteendreef. Achttien Britse sche-pen werden beschadigd, een zonk er. Aan deFranse kant werden een aantal schepen com-pleet ontmast en de Franse marine verloor ad-miraal Rocquefeuil door een hartaanval.

Maar het invasieflottielje leed het meest.Hoewel de Saxe er in slaagde om zijn man-nen van boord te krijgen gingen veel kanonnen,ander materiaal en transportschepen verloren.Dat was het einde van grootscheepse invasie-plannen. De Britten waren ervan overtuigd dateen invasie niet mogelijk zou zijn en de Fransenbesloten hun aandacht te richten op campagnesaan land4.

Belegeringen in de Oostenrijkse Neder-landenDat betekende dat de focus van de actie ver-schoof naar het theater van de Oostenrijkse Ne-derlanden (het huidige Belgie). De forten langsde zuidgrens van de Oostenrijkse Nederlandenvormden de zogenaamde barriere en die wer-

30.000 man voor kon zorgen dat “in Londen de mis ge-zongen zou worden”. Maar hij kreeg, typisch genoeg,natuurlijk slechts een derde van deze macht!

3Het valt op hoe oud de commandanten in deze oor-log vaak waren! De Nederlandse generaal Cronstromwas 86 toen hij probeerde Bergen op Zoom tegen deFransen te houden.

4En ik altijd maar denken dat Japan het alleenrechthad op kamikazes!

den (als gevolg van de vrede van Rijswijk in1697) bezet gehouden door Nederlandse troe-pen. Deze steden waren Namen, Doornik, Ie-peren, Warneton, Menin, Veurne en fort Knoc-ke. Dit waren geen kleine jongens. Tournai5,bijvoorbeeld, de sterkste vesting in de barriere,was ontworpen door niemand minder dan Vau-ban. Maar iedere keten is zo zwak als de zwak-ste schakel. En in deze rij van vestingen warener meerdere zwakke schakels. De zwakste scha-kels waren het gebrekkige onderhoud en bewa-pening door de enthousiaste bezuinigingen opdefensie van de Heren Staten6 en het gebrekaan enthousiasme onder de 15.500 Nederlandsetroepen die er in garnizoen lagen.

Frankrijk stuurde een groot leger van 87.000man naar de Oostenrijkse Nederlanden en ko-ning Lodewijk XV zelf kwam met hofhoudingen maıtresses ook mee om de nodige militai-re ervaring op te doen. Aan de geallieerdekant stonden 65.000 man onder de wapenen, de15.500 in garnizoen meegerekend. Opvallend isop dit punt dat het officieel nog altijd geen oor-log was tussen Frankrijk en de Republiek.

De Fransen begonnen hun campagne met eenaanval op een andere creatie van Vauban, hetfort van Menen, dat de weg naar het noordenvanuit Rijssel blokkeerde en een garnizoen van1.500 man Nederlandse troepen had. De Fran-sen begonnen in de nacht van 28 op 29 mei 1744hun loopgraven te openen en op 5 juni gaf hetgarnizoen zich over, na een tamelijke flut tegen-stand. (De Nederlandse verdediging werd ge-kenmerkt door vriendelijk gepraat tussen Fran-se en Nederlandse soldaten dus op veel tegen-stand hoefde niet gerekend te worden.) Mauricevan Saksen merkte op dat dit beleg veel langerduurde dan nodig was, omdat men aan LouisXV een belegering volgens het boekje wilde de-monstreren. Met Menen was het curriculum‘belegeringskunst’ van Louis XV blijkbaar met-een voltooid, want andere vestingsteden kondensneller ingenomen worden.

Ieperen, Veurne en Knocke waren door Vau-

5Tournai is de Franse naam voor Doornik –red6In die tijd een gebruikelijke naam voor de Staten

Generaal –red

17

ban als vanuit het zuiden onneembaar be-schouwd, maar het beleg van Ieperen begon op15 juni en het garnizoen gaf zich negen dagenlater over. Knocke capituleerde een paar uurnadat de loopgraven op 29 juni geopend warenen Veurne gaf zich twee weken later over. Dewestelijke helft van de beroemde barriere, diein Nederland zo essentieel geacht werd voor deverdediging van het land, was ineengezakt alseen doorgeprikte souffle. . . De verbazing vande Fransen was zo mogelijk nog groter dan dievan de Nederlanders7.

De Fransen konden echter in de rest van hetjaar 1744 niet meer dan deze successen profi-teren omdat een Oostenrijks leger onder prinsKarel van Lotharingen vanuit Duitsland de Rijnoverstak en in Lotharingen binnenviel. HetFranse leger in Vlaanderen moest in hoog tem-po naar het oosten om de Oostenrijkers te blok-keren en bovendien werd Louis XV ernstig ziek(pokken). Zo ernstig, dat hij zelfs in Metz delaatste sacramenten al kreeg toegediend. Omboete te doen verbande Louis zelfs in augustustijdelijk zijn nogal oorlogszuchtige maıtresse,Madame de Chateauroux. Maar na herstel enterugkeer naar Parijs in november 1744 veran-derde Louis opnieuw van mening. Browningdrukt het heel fraai uit: “he decided that thepleasures of wantonness exceeded those of com-mand”. Lang zou hij echter niet van haar kun-nen genieten, want nog voor haar officiele her-stel als ‘maıtresse en titre’ overleed zij op 8 de-cember aan de pokken.

In Vlaanderen bleef Maurice de Saxe al-leen achter met een leger van 40.000 man te-gen 70.000 ‘Pragmatieken’. Desondanks wistMaurice met handige manoeuvres te voorko-men dat er vestingen verloren gingen. Tegenhet eind van het jaar waren de legers naar hunwinterkwartieren gegaan en de grotere acties indit toneel moesten nog een jaar op zich latenwachten.

7De hertogin van Chateauroux, maıtresse des ko-nings, schreef: “er kon voor mij niets glorieuzer of meervlijend zijn als de inname van Ieperen in negen dagen.De grootvader van de koning (Lodewijk XIV), hoe groothij ook was, bereikte nooit iets vergelijkbaars”

De campagne van 1745In Vlaanderen en in het westen begon Mauri-ce de Saxe zijn legers in maart in de buurt vanValenciennes te concentreren. Mons, Charle-roi en Tournai werden bedreigd. In deze cam-pagne stonden de geallieerden onder bevel vande tweede zoon van koning George II, de her-tog van Cumberland, die rond midden april zijntroepen samentrok in de omgeving van Brussel.Van hieruit rukte zijn leger op in de richting vanMons, waar Cumberland de klap verwachtte.

Maar Maurice de Saxe deed het anders. Hijviel Tournai aan en op 29 april werden de eer-ste loopgraven van het beleg om Tournai geo-pend. Nu moest Cumberland de bedreigde ves-ting wel te hulp komen en dat betekende datde slag die geleverd zou worden om het bezitvan Tournai uitgevochten zou worden rondomhet kleine plaatsje Fontenoy, waar de Fransenzich goed voorbereid hadden, onder andere doorhet versterken van dorpje en het plaatsen vanredoutes. Toen op 8 mei koning Louis XV inhoogsteigen persoon ook nog bij Tournai arri-veerde waren de voorbereidingen compleet.

Op 11 mei kwam het hier tot een veldslag.Nederlandse troepen vielen onder andere hetversterkte dorp Fontenoy aan, maar deden ditop een niet enthousiaste manier die de Fransetroepen gemakkelijk af wisten te slaan. De Brit-se soldaten waren van ander slag. Die vormdeneen groot open carre dat door het Franse cen-trum heen dreigde te drukken, alvorens het uit-eindelijk toch van drie kanten door infanterie encavalerie in de tang genomen en teruggeslagenwerd8.

8Hier vond, zo wil het verhaal, een van de mooistemomenten plaats die karakteristiek was voor oorlogvoe-ring in deze tijd: Britse Garde soldaten kwamen tegen-over militairen van de Gardes Francaises te staan. LordHay kwam naar voren, groette de Franse tegenstanders,bracht een toast uit met een veldfles en zei: “Gentlemenof the French Guards, I hope that today you are going towait or us and not throw yourself into the Escault as youdid in the Main at Dettingen!” Volgens Voltaire warenHay en zijn Franse tegenhanger, Comte d’Anterroches,zo hoffelijk om er op te staan dat de andere partij eerstzou schieten. Dat lieten de Britten zich geen tweemaalzeggen. Hun salvo brak de Gardes Francaises en deedze in paniek terugtrekken.

18

Omdat de veldslag in het begin van het cam-pagneseizoen plaatsvond, konden Fransen nu ophun gemak Tournai belegeren. De stad vieldan ook op 20 juni. Hierna was Ath aan deDender aan de beurt en een van zijn onder-geschikten, generaal Ulric Frederic Waldemarde Lowendahl, een afstammeling van de Deensekoning Frederik III, werd met 5.000 Franse troe-pen naar Gent gestuurd. Tot verrassing van hetNederlandse garnizoen zwommen Franse solda-ten op 15 juli de slotgracht door en lieten zede ophaalbrug zakken. Oudenaarde en Bruggecapituleerden snel en eind juli stond het Franseleger aan de grens van Zeeuws Vlaanderen.

Omdat de Franse minister van Buitenland-se zaken, d’Argenson, de Republiek niet onno-dig in de armen van de Engelsen wilde drijven,moest het Franse leger hier halt houden. Derest van het jaar bracht het leger door met hetopruimen van Britse en Oostenrijkse positiesdie in Vlaanderen overgebleven waren (Termon-de, Nieuwpoort en Oostende).

Nu had Frankrijk ook nog andere ijzers inhet vuur, en een ervan was de pretendent voor

Maarschalk Maurice de Saxe

de Britse troon van het huis Stuart, CharlesStuart, de Young Pretender. Die kreeg steunvan de Franse minister van Marine, Maurepas(maar niet van de rest van het kabinet!) envan Ierse kooplui aan de westkust van Frankrijkin de hoop dat zij in Groot-Brittannie een ‘re-gime change’ zouden kunnen bewerkstelligen.De mislukte landingspoging in Engeland vaneen paar jaar tevoren toonde aan dat er mo-gelijkheden waren en Charles Stuart was onge-duldig genoeg om het te gaan proberen. Hoe ditafliep is in eerdere artikelen in de Nieuwsbriefbeschreven9.

Het jaar 1746In 1746 ging de oorlog gewoon door omdat hijdoor kon gaan, zoals Voltaire dat zo mooi zei.Er waren wel onderhandelingen in Breda, maardie waren er van de Franse kant vooral op ge-richt om de Republiek los te weken van Enge-land, en de Britten (die aan de onderhandelin-gen deelnamen) deden dan al het mogelijke omde voortgang van de onderhandelingen te ver-tragen.

De campagne begon dit jaar pas laat, in juli.Mons en Charleroi werden ingenomen. Maarde focus was dit jaar Namen. De stad werdbelegerd en capituleerde op 1 oktober 1746.Maurice dacht dat hiermee het campagnesei-zoen voorbij was, maar daarin vergiste hij zich.

Ook dit jaar kwam het weer tot een gro-te veldslag, bij Rocoux10 in het huidige Bel-gie toen het geallieerde leger op de westoevervan de Maas richting Luik oprukte. Mauricehad helemaal geen zin in een veldslag, maartoen de geallieerden over het riviertje de Jaarheen trokken zag hij een kans om ze eens gron-dig te vernietigen en amateurs te leren hoe hetspel gespeeld moet worden. De geallieerden, inde minderheid en in een positie zonder diep-te, stonden met hun rug naar de Maas tot aanLuik, maar hadden nagelaten het te bezetten.

9The ’45, artikel te vinden onder ‘The Frank Files’op www.casusbelli.nl en: Nieuw in het DTP hoekjein: Nieuwsbrief, jaargang 19, nummer 1, ook te vindenonder www.casusbelli.nl

10Tegenwoordig heet het dorpje Rocourt, het ligt palnoordwest van Luik.

19

Tussen de Oostenrijkers op de geallieerde rech-terflank en de rest was er een ravijn.

Op 10 oktober bracht de Saxe zijn troepenin positie voor de aanval en (hoe typerend voorde man!), hij maakte gebruik van een actrice inzijn theatergroep om zijn officieren het berichtte geven dat de aanval de volgende dag ingezetzou worden. De focus van de aanval werd doorde Saxe op de Nederlandse troepen gelegd, diedoor iedereen als de zwakke schakel gezien wer-den (een beetje een soort reputatie als de Ita-lianen in WO II hadden. . . ) en daarna zoudendan de Britten omsingeld moeten worden.

Maar de slag op 11 oktober liep niet zo-als Maurice de Saxe gedacht had. In de eer-ste plaats werkte het weer niet mee, zodat deslag pas rond de middag kon beginnen. Entot stomme verbazing van iedereen vochten deNederlandse troepen fel, zodat van een door-braak en omsingeling van de Britten niets te-rechtkwam. De Nederlanders werden in eenslijtageslag langzaam opgebruikt, en de Saxemoest ook de Oostenrijkers op de andere flankvastpinnen, zodat zij de aftocht van de Brit-ten niet zouden kunnen dekken. Helaas voorhem had hij daarvoor een ondergeschikte geko-zen, Clermont-Gallerande, die heimelijk jaloersop hem was. Deze had maar liefst twee uurnodig om zijn troepen in linie op te stellen ende Britten maakten van de tijd gebruik om hetslagveld te verlaten. De Fransen verloren 3.750man, de geallieerden 7.000.

Oorlog in Nederland in 1747Ondanks alle pogingen om tot vrede te komenging de oorlog door, het jaar 1747 in. Een vande belangrijkste veranderingen was het ontslagvan de Franse minister van buitenlandse zakend’Argenson en zijn vervanging door de markiesvan Puisieulx. Zijn voornaamste doelen wa-ren de maritieme staten (Groot-Brittannie ende Republiek). Nederland zou aangevallen, enindien nodig, vernietigd moeten worden.

Dit jaar zou de oorlog naar Nederland bren-gen. Bij een vergadering in Den Haag in de len-te van 1747 spraken Groot-Brittannie, de Repu-bliek en Oostenrijk af om weer een flink veldle-ger van 132.000 man op de been te brengen. En

de Hertog van Cumberland, die het jaar ervoormet de Jacobieten had afgerekend bij Culloden,zou opnieuw opperbevelhebber worden. Tege-lijkertijd verspreidde zich een algemene oorlogs-moeheid door Europa en werd de komende cam-pagne vooral gezien als middel om nog goedeonderhandelingsposities voor een vredesverdragte verkrijgen.

Maar dit jaar begon het campagneseizoenlaat, dit kwam door aanhoudend slecht weer.Zoals zo langzamerhand gebruikelijk waren deFransen als eersten uit de startblokken en zijnamen Sluis en Cadzand in. Hiermee verkre-gen zij controle over Zeeuws-Vlaanderen en dezuidelijke oever van de Schelde. Het was ooknu pas, op het moment dat een Frans legervan 136.000 man de Generaliteitslanden binnentrok, dat Frankrijk Den Haag duidelijk maaktedat hun openlijke steun aan landen die vijandigtegenover Frankrijk stonden niet langer getole-reerd zou worden en dat Frankrijk de Republiekde oorlog verklaarde.

Het allereerste effect van de oorlogsverklaringen de verovering van Zeeuws-Vlaanderen waseen omwenteling in Holland die opnieuw een lidvan het huis van Oranje-Nassau het stadhou-derschap bracht. Want sinds het overlijden vanstadhouder Willem III was er voor de tweedemaal in de Nederlandse geschiedenis geen stad-houder aangesteld (het tweede stadhouderlozetijdperk). Nu viel de eer te beurt aan een telgvan de Friese tak van de Oranje-Nassau’s, dieals Willem IV aangesteld werd tot erfstadhou-der. Helaas voor de Republiek was hij niet echtgeschikt voor de taak die hij nu op zijn schou-ders kreeg en bovendien is hij maar korte tijdstadhouder gebleven (hij overleed in 1751).

Cumberland had de taak gekregen om de slagmet de Fransen aan te gaan op voor de ge-allieerden gunstige voorwaarden en om dit tedoen marcheerde hij stoutmoedig via TilburgBelgie in. Het leger van de Saxe kampeerdetussen Leuven en Mechelen en breidde alleenzijn veldversterkingen uit. De situatie was inzijn voordeel; zijn positie gold als onneembaar,zijn bevoorradingslijnen werden niet bedreigden hoewel men in Den Haag grote beloften overtroepenleveranties gedaan had, telde het gealli-

20

Maurice de Saxe bij de Slag bij Lawfeld

eerde leger 40.000 man minder dan het Franse.Maurice de Saxe kon zich dus veroorloven omaf te wachten en, als de geallieerden hun kruitverschoten hadden, had hij de keus om of Maas-tricht, of Bergen op Zoom aan te vallen.

De slag bij LawfeldNa drie weken van niets bereiken was Cum-berland zo langzamerhand wanhopig geworden.Toen hoorde hij dat er een Frans gedetacheerdkorps onder de Prince de Clermont in de buurtvan het oude slagveld van Rocoux opereerde.Hier was een kans. Op 15 juni brak Cumber-land zijn kamp op om op de 26de bij de rivierde Demer aan te komen. Maar ondanks het feitdat hij drie dagen voorsprong had op de Saxe,bleek dat onvoldoende. De Fransen slaagden

er in om zich aan te sluiten bij het korps vanClermont, waarbij zij op een dag een ongehoor-de dagmars van 50 kilometer aflegden. Allesbij elkaar stonden er nu 225.000 man tegenoverelkaar in een gebied van 42 vierkante kilometer.

De slag die hier plaats zou vinden zou degrootste slag van de oorlog zijn. De geallieer-den stonden pal ten westen van Maastricht opeen lijn die zich uitstrekte van Kessel tot voor-bij Groot-Spouwen, waarbij ze een belangrijkefout gemaakt hadden door de lijn niet aan telaten sluiten op de buitenwerken van de vestingMaastricht. En daar wilde de Saxe zijn aan-val inzetten. Allereerst zouden de Fransen eenaanval op Lawfeld11 uitvoeren om de aandacht

11Tegenwoordig heet het dorpje dat zijn naam aan deslag gaf Lafelt.

21

te trekken en dan zou de hoofdaanval op degeallieerde linkerflank volgen met als doel hetgeallieerde leger van Maastricht af te snijden.

De geallieerden hadden het dorp Lawfeld inbrand gestoken en daarom dachten de Fransendat zij het opgegeven zouden hebben. Maar datwas een vergissing. Op de valreep had de Brit-se generaal Ligonier de hertog van Cumberlandervan overtuigd dat het dorp toch bezet moestworden. De Fransen, die met Rocoux in gedach-ten hun aanval vroeg in de ochtend begonnenwaren, vielen niet minder dan vijf maal Law-feld aan, iedere keer opnieuw met verse troe-pen. Het lukte wel om daarmee de geallieerdeaandacht op het centrum te vestigen, maar te-gen een hogere tol dan voorzien. Tegen tweeuur ’s middags was Lawfeld definitief in Fransehanden gevallen en nu vond de Saxe het tijd omzijn hoofdaanval in te zetten. Opnieuw viel deaanval op de Nederlandse troepen, die vrijwelmeteen rechtsomkeert maakten en het slagveldverlieten, de nodige verwarring bij de Brittenveroorzakend.

De comte d’Estrees bracht nu op bevel vande Saxe de Franse cavalerie naar voren om hetgeallieerde leger van Maastricht af te snijden.Maar opnieuw was het Ligonier die ingreep. Hijstond met de geallieerde cavalerie achter hetcentrum opgesteld en leidde die nu naar vo-ren. Dit leidde tot een gigantisch en fel rui-tergevecht op de open vlakte van de Jaar, waarde Fransen gestopt werden. De veldslag konechter niet meer ten gunste van de geallieer-den gekeerd worden, want elders op het slag-veld had de Franse druk de overhand gekregenen zo diende Ligonier’s charge vooral om ruimtete creeren voor een aftocht. Ligonier werd ove-rigens door de Fransen gevangen genomen. Hijwerd naar de Saxe gebracht die hem aan koningLouis XV voorstelde met de woorden: “Sire, ikstel u aan de man voor die al mijn plannen meteen enkele glorieuze actie teniet deed”. De ge-allieerde troepen konden dankzij de opofferingvan de cavalerie het slagveld op een ordelijkewijze verlaten.

De geallieerden hadden 5.000 man verlorenin deze slag, de Fransen 10.000; Lawfeld was demeest bloedige slag in de Nederlanden geweest.

De belegering van Bergen op ZoomMaar nu hadden de Fransen hun handen vrij,hoewel het Pragmatische leger in de buurt bleef.De Saxe beval nu generaal Ulric Frederic Wal-demar de Lowendahl, om met 30.000 man Ber-gen op Zoom te gaan belegeren. En dat waseen goede zet. Omdat de Fransen meer mannenhadden, konden zij een sterk korps detacherenen daardoor de geallieerden met een dilemmaopzadelen. Want indien het geallieerde legerBergen op Zoom ging ontzetten, kon de Saxeop zijn gemak Maastricht belegeren. En als hetgeallieerde leger in de buurt van Maastricht zoublijven om een beleg te voorkomen of te hinde-ren, dan had Lowendahl vrij spel. Het werd hetlaatste.

Lowendahl marcheerde met zijn leger naarBergen op Zoom en sloeg een beleg voor de stad.Maar omdat Bergen de parel van Menno vanCoehoorn was met uitgebreide vestingwerken,die bovendien gedekt werden door moerassenen via de zee bevoorraad konden worden, zaghet er naar uit dat het een lang beleg zou wor-den. Lowendahl liet zich echter niet afschrikkenen opende in de nacht van 14 op 15 juli de eer-ste parallel. Al gauw kwam hij er achter dat hijtoch een probleem had en hij schreef naar huis:

“Ik ben bezig een fort aan te vallen dateen meesterwerk in de vestingbouw isen dat ik niet kan omsingelen. Hetheeft een flink garnizoen en een legererachter om het te steunen.”

Ook de commandant van het garnizoen vanBergen, de 86-jarige generaal Cronstrom maak-te duidelijk hoe hij de zaak bezag:

“Ik ben maar een man, maar wanneerik 50 dappere kerels kan vinden die bijme blijven kan ik de stad behouden ofonder haar ruınes begraven worden. . .Want Bergen op Zoom is een maagden zij zal net als de dochter van dedappere Romein Virginius sterven al-vorens zij onteerd en van ons geno-men zal worden door de onbetrouw-bare Gallier.”

22

Vesting Bergen op Zoom in 1747, in kaart gebracht in opdracht van Lowendahl

Hij had echter wel een probleem: om te begin-nen was hij zo oud dat hij in een draagstoel devesting rond gedragen moest worden, maar bo-vendien waren er in de vesting twee prinsen,die een hekel aan elkander hadden, namelijkde prins van Hessen-Philipstal, de garnizoens-commandant voor Cronstrom en de prins vanSaksen-Hildburghausen. Deze twee bemoeidenzich voortdurend met het reilen en zeilen vanhet beleg.

Tegen midden augustus waren de Fransen erin geslaagd om zich in de bedekte weg vande vesting in te graven, ondanks Nederlandsetegen-mijnen. Aan de Nederlandse kant was desterkte van het garnizoen door de beschietin-gen en ziekten achteruit gegaan. Wel wekte hetlangdurig beleg in heel Nederland enthousiasmeop. Zo stuurde ’s-Hertogenbosch bijvoorbeeld250 vaten bier, met de verontschuldiging dat erin stad en omgeving niet meer te krijgen was.Andere voorraden waren er in Bergen op Zoomte over.

In september werd Lowendahl wanhopig enbesloot hij een riskante onderneming uit te voe-ren, namelijk een bestorming. Op de ochtendvan 16 september gaven twee salvo’s van mor-

tieren het sein voor drie colonnes om hun be-storming te beginnen. Door de ruzies tussen deprinsen, ziekten en algemene malaise waren debastions die bestormd werden maar zwak bezeten de Fransen slaagden er in om ze in te nemen.De aanwezige Nederlandse troepen probeerdenzich te verzetten maar werden “gemassacreert”.Nu ontstonden er in de stad straatgevechten,onder andere op de grote markt en voor deMarkiezenhof, waar Cronstrom verbleef. Vol-gens sommige verhalen moest de oude generaalin pantoffels en met slaapmuts op het hoofdBergen verlaten. Uiteindelijk moesten de Ne-derlandse troepen zich terugtrekken en bleef destad in Franse handen.

Wat volgde zou je, met enige fantasie, een ge-welddadige ontmaagding van “la Pucelle” Ber-gen op Zoom kunnen noemen. Volgens het oudeoorlogsrecht mocht, indien een stad stormen-derhand ingenomen werd, de aanvaller de stadplunderen. Om dit te voorkomen waren er re-gels over wanneer een belegerd fort overgegevendiende te worden. Dus formeel gezien stondende Fransen in hun recht. Maar de wreedheidwaarmee zij nu in Bergen op Zoom tekeer gin-gen was niet meer gezien sinds de ‘bad old days’

23

van de Dertigjarige oorlog. “De Fransche sol-daat heeft in die plaats alles tot kinderen, vrou-wen en suygelingen incluis vermoord”. Tegen10.00 uur waren er al 2.000 burgers afgeslachten 1.000 verwond.

Hoewel Lowendahl dit direct betreurde, wasde schok van deze excessen in heel West-Europagroot. De Saxe begreep dit ook; hij zei tegenLouis XV dat hij Lowendahl alleen kon ophan-gen of tot veldmaarschalk bevorderen. Omdathet eerste niet goed kon, werd het het laatste.Het beleg van Bergen-op-Zoom, dat 64 dagengeduurd had, was door de lengte ervan de gro-te frustratie van de Fransen in een serie vanVlaamse successen.

Het einde van de oorlogMaar nu waren alle partijen de oorlog meerdan zat. Vredesonderhandelingen werden be-gonnen in Aken. Maar de oorlog ging onder-tussen wel door. Begin april 1748 sloeg maar-schalk de Saxe een beleg voor Maastricht ende onderhandelaars konden in Aken de Fransebelegeringsartillerie horen. Maastricht had eengarnizoen van maar liefst 10.000 man en menverwachtte dat het lang vol kon houden. On-der druk van het beleg werd er een voorlopigvredesverdrag gesloten. Het definitieve vredes-verdrag verhaastte de overgave van Maastricht,dat in de tweede week van mei eervol werd over-gegeven.

Hiermee kwam een eind aan de Oostenrijk-se Successieoorlog. Frankrijk, dat geen zin hadin territoriale uitbreiding, gaf al zijn veroverin-gen in Vlaanderen weer op. Frederik de Grote,die in Duitsland twee oorlogen tegen Oosten-rijk gevoerd had, behield de zijne. In ruil voorVlaanderen kreeg Frankrijk haar Canadese ves-ting Louisbourg terug, die de Britten haddeningenomen. In Italie veranderde er ook niet alte veel. Engeland behield Hannover en de ‘ba-lance of power’ onder Europese staten die het zolief was. De Spaanse plannen om voor een zoonvan de Spaanse koningin een eigen koninkrijkjete creeren, kwamen uiteindelijk tot niets.

De belangrijkste gevolgen waren dat Frank-rijk toenadering zocht tot Oostenrijk en dat deoorlog voor de Republiek definitief het einde als

grote mogendheid inluidde. Wat Frankrijk be-treft, het had veel geleden om alle veroveringenweer weg te geven. Geen wonder dat er in hetland een nieuw gezegde opkwam: “bete commela paix” (geschift als de vrede) of “cette paixstupide”. In minder dan tien jaar zou de Euro-pese machtsstrijd opnieuw oplaaien. . .

Het spel‘Cockpit of Europe’ is een spel voor twee spelersin een serie over Europese conflicten in de eer-ste helft van de 18de eeuw waarin met name deOostenrijkse Successieoorlog centraal staat (eenspel, Turkenkrieg, gaat over de Oostenrijks-Turkse oorlog van 1737). De ontwerper van de-ze serie spellen is de Canadees Ian Weir, diedeze spellen in eigen beheer uit heeft gegevenonder de merknaam Red Sash Games. Omdathet hier gaat om spellen die een minder bekendconflict tot onderwerp hebben, zijn ze in eenkleine oplage verschenen, met helaas een bijbe-horende prijs. . .

Laten wij eens kijken hoe het spel in elkaarzit.

De kaartDe kaart bestaat uit twee A3 kaarten in kleu-rendruk die Noord-Frankrijk, Belgie en het zui-delijke deel van de Republiek tonen. In te-genstelling tot het grootste deel van de war-gamekaarten heeft deze kaart geen hexagons.In plaats daarvan bewegen de eenheden van opde kaart gedrukt punt naar punt. Die puntenstaan wel in zeshoeken tot elkaar. Met ande-re woorden, het effect is hetzelfde als op eenklassieke kaart met hexagons, maar het ziet ertoch anders uit. Deze manier van kaarten ma-ken werd jaren geleden voor het eerst toegepastbij het spel ‘Drive on Damascus’, dat in TheWargamer nummer 15 gepubliceerd werd. Ikvroeg me destijds altijd al af waarom niet meerontwerpers deze manier van hexes aangeven ge-bruikten.

De kaart oogt op de eerste blik behoorlijkgecompliceerd. Je hebt verschillende basis ter-reintypen, met er over heen weer andere terreineffecten. Met andere woorden, bij het spelen zalhet vaak aankomen op het optillen van counters

24

Detail van de kaart, met Bergen op Zoom als een ‘walled town’

om te kijken wat er allemaal voor terrein onderligt. Een van de zaken waar je op moet let-ten is bijvoorbeeld dat je in lege gebieden (Ne-derland bijvoorbeeld) verschillende kanalen inhet binnenland hebt, waarvan de transportmo-gelijkheden aangegeven worden door een blauwstippellijntje. Dat laatste is wat moeilijk om tezien.

Naast de verschillende soorten terrein heb jeook nog het door de mens gemaakte terrein,voornamelijk ommuurde steden (walled towns),gefortificeerde steden (fortified cities), forten enfortified area’s. Hierbij stoort het mij wel datde parel van Menno van Coehoorn, Bergen opZoom, maar een stadje (walled town) is!! Ikkan me indenken dat dit met opzet gedaan isom in het spel een beleg van Bergen op Zooma la Lowendahl mogelijk te maken, maar hetsteekt mijn nationale trots toch wel een beetjedat Bergen op Zoom slechts een walled town isen Antwerpen een fortified city. Daarentegenvoelt mijn regionale trots zich gestreeld doorhet feit dat Nijmegen in ieder geval de statusvan fortified city gekregen heeft. Quite right!

Er zijn op de kaart nog een aantal andere za-ken die mij storen. Zo ligt Katwijk ongeveer opde plaats van Leiden (en is het een walled town,

wat mij overdreven lijkt) en is Leiden verhuisdnaar een plek ten zuid-westen van Amsterdam,pal ten oosten van het Haarlemmermeer, zo on-geveer waar nu Aalsmeer ligt.

Wat nog meer storend is, is dat de terraineffect chart duidelijk maakt dat er “major ri-vers” en “riverine routes along major rivers”zijn. Het verschil tussen die twee is nauwelijkswaarneembaar (de tweede soort moet een ietsdonkere tint blauw hebben, maar het zal in depraktijk nauwelijks te zien zijn) maar speelt inde praktijk wel een belangrijke rol. Kortom, dekaart is mooi, maar had uit praktische overwe-gingen iets beter gekund.

De countersDe counters stellen de militaire eenheden(meestal brigades) voor en de leiders. Daar-naast zijn er ook nog een aantal counters welkehulptroepen voorstellen, maar die komen alleenuit de doos wanneer er een veldslag is. De voor-kant van de counters toont een licht abstracteversie van een infanterie of cavalerie uniformvan het desbetreffende leger. Omdat unifor-men in die tijd vaak nogal op elkaar leken iser in de rechter bovenhoek een symbooltje af-gedrukt om de partij duidelijk te maken: of eenfleur-de-lys voor de Bourbonse eenheden of een

25

kokarde voor de geallieerde legers.Desondanks komt het mij voor dat spelers

van dit spel voor de infanterie eventjes de vuist-regel voor uniformen uit de 18e eeuw moeten le-ren (katholieke staten: witte jassen; protestant-se staten: blauwe jassen; Engeland, Hannoveren Denemarken: rode jassen; Rusland: groenejassen). Bovendien is een grondige bestuderingvan Liliane en Fred Funcken’s Les Uniformes etles Armes des soldats de la guerre en dentellevoor de spelers van dit systeem geen overbodigeluxe. Het zal duidelijk zijn dat u schrijver op ditpunt, gezien zijn levenslange passie voor unifor-menkunde, een niet te onderschatten voordeelheeft.

Op de achterkant van de counter staat denaam van de brigade, het type brigade, het con-tingent (of de nationaliteit) waar de brigade toebehoort en de maximale sterkte, de combat ef-fectiveness en de movement allowance. Ja, jelas het goed, de maximale sterkte. Want in ditspelsysteem kunnen sterktes van brigades va-rieren.

Om de sterktes van de brigades bij te houdenwordt gebruik gemaakt van zogenaamde Pol-lard markers12. Dit zijn counters met een cijferlangs elke kant van de counter. De zijde metdie met het cijfer onder de bovenrand van decounter ligt geeft dan de sterkte aan. Het na-deel aan dit systeem is dat het heel snel leidttot grote torens van counters die zich over dekaart proberen te bewegen met alle risico’s vandien. Om dit te ondervangen heeft de maker

12Als ik mij niet vergis genoemd naar Bob Pollard, diedit systeem als eerste toepaste in het oude World WideWargamers spel ‘Napoleon at Austerlitz’ uit Wargamernummer 17.

Counters met kleurrijke uniformen

Een paar van de genoemde counters vanleiders

heel slim grote vellen papier bijgevoegd waarinspelers brigades die bij een leger horen kunnenparkeren en alleen een leger counter op de kaartkunnen plaatsen. Pollard markers zijn niet ide-aal, maar op dit moment schiet mij geen anderemogelijkheid te binnen om de ups en downs insterktes van brigades weer te geven (of je zougaan moeten werken met logsheets, maar danmoet je verliezen weer uitgummen als je verster-kingen krijgt. Nee, ook dat is niet ideaal. . . ).

Naast de counters voor de eenheden en deverschillende markers zijn er ook nog countersvoor de generaals, maarschalken en andere lei-ders. Bij sommige bekende leiders zijn ze keu-rig voorzien van een portretje van de man, bijandere niet. Daarnaast staan er de leadershiprating, de influence rating, de rang, het contin-gent, een symbool voor de persoonlijkheid en decommand span op de counter afgedrukt. Het isleuk om te zien dat in dit spel ook de persoon-lijkheid van de leider een rol speelt. Er zijnoverigens vier soorten persoonlijkheden: rash,agressive, cautious en timid.

Op zich lijkt er met de leider counters niksmis. Alleen is er bij de titulatuur van de Neder-landse leiders iets misgegaan. Zo staat er “Al-gemeen van infanterie Cronstrom” of “Luite-nant algemeen van cavalerie”. Het duurde evenvoordat bij mij het kwartje viel. Tja, ik ver-moed dat je dat ervan krijgt als je termen als“luitenant generaal” of “generaal van infante-rie”door iets als Babelfish laat vertalen. . . Ookde omschrijvingen van Duitse militaire eenhe-den zijn niet altijd even goed vertaald. Eenkniesoor (zoals uw recensent) die hier op let.Mijnheer Weir heeft in ieder geval geprobeerd

26

de juiste titulatuur te vinden (hoewel ik mij af-vraag wat er in het Russisch op de counters vanRussische eenheden staat en of dat wel correctRussisch is13).

Hoe het speeltIn een woord, ingewikkeld. Er zijn in een cam-pagne, om te beginnen, twee soorten beurten:beurten in het campaign season en winterkwar-tier beurten (de laatste alleen in campaign ga-mes).

Een normale beurt bestaat uit twee fases, eenOperations Phase en een Administration Pha-se.

De Operations PhaseDe operations phase steekt als volgt in elkaar:

Het geheel begint met initial actions, te we-ten, het checken of er random events plaats-vinden, het vaststellen welke partij van de tweehet strategisch initiatief bezit en het bepalenhoe het weer aan het begin van de operaties is.Het strategisch initiatief is belangrijk omdat despeler met het strategisch initiatief het tempovan het spel aangeeft. Hij is ook de enige spe-ler die voor zijn acties in de operations phasebetaalt en die depots mag verplaatsen.

Vervolgens worden de operaties uitgevoerd.Iedere operatie begint met het bepalen van hetoperationele initiatief. Hiervoor gooit elke spe-ler een dobbelsteen en de speler met de hoogsteworp wint. Bij gelijke worpen wint de spelermet het operationeel initiatief.

Vervolgens bepaalt de actieve speler of ereen movement of een non-movement operatieplaatsvindt. Bij een non-movement operatieheeft een speler de keuze uit drie opties:

a) proberen het weer te veranderen,b) een beleg (van een vesting) uit te voeren ofc) de beurt over te laten gaan.

Een poging om het weer te veranderen mag ove-rigens alleen uitgevoerd worden door de spe-ler met het strategisch initiatief. Iedere pogingkost een Operation point. Over deze punten,en hun effect op het spel zo meteen meer.

13Navraag bij een Russische native speaker bevestigdemijn ergste vrees; wat er ook staat, het is geen begrij-pelijk Russisch. Bedankt, Irina.

Bij een movement operatie activeert de spe-ler die het operationele initiatief heeft een eigenformatie en beweegt deze. Een formatie kan eeneenheid zijn of een groep van eenheden ondereen marker van een grotere formatie (zeg eenaantal brigades onder een korpshoofdkwartier).Wanneer een formatie door zijn bewegingspun-ten heen is of een door een vijandelijke eenheidbezet hokje binnenloopt, stopt de beweging (erzijn dus in dit spel geen zones of control).

In de volgende impuls selecteert de inactievespeler een eigen formatie en maakt hij een lei-derschapscheck. Hij gooit een dobbelsteen enwanneer de worp gelijk of lager is dan de lea-dership rating van de betreffende leider, danmag hij de formatie activeren.

Vervolgens mag de actieve speler hetzelfdedoen en zo gaat het verder tot beide spelershun leiderschapscheck niet halen of niet verderwillen gaan. Wanneer een speler eenmaal zijnleiderschapscheck niet haalt mag hij overigensdie beurt niet verder meer proberen om forma-ties te activeren.

Eventjes iets over die operation points: inprincipe hebben de spelers een onbeperkte voor-raad operation points. Maar bij iedere opera-tion point die uitgegeven wordt verschuift eenmarker op de Peace index and operations track.Vanaf nummer 6 op die track moet de spe-ler een dobbelsteen gooien; wanneer de dobbel-steen worp gelijk of lager is dan het in het hokjestaande cijfer is de Operations phase afgelopen.

De volgende stap is het inzetten van hulp-troepen. Deze worden niet op de kaart bewogenals onderdeel van formaties. In plaats daarvanblijven zij in de Auxiliaries available box totzij nodig zijn voor een bepaalde taak. Bij hetuitvoeren van die taak kunnen zij op de kaartgeplaatst worden of tijdelijk toegevoegd wor-den aan een formatie. Deze taken worden tij-dens de operations phase uitgevoerd maar zijngeen operations en kosten dus geen operationspoints. In een movement impulse mogen ertwee taken per impuls uitgevoerd worden, ineen non-movement impulse ook, maar mogenook alle vijandelijke tasks (indien er meer dantwee zijn) gescreend worden.

De negen taken die de auxiliaries uit kunnen

27

voeren zijn:

Ambuscades: Deze worden gedurende een vij-andelijke impuls uitgevoerd om de bewe-ging van de vijand te vertragen.

Reconnaissance: uit te voeren in een eigen ope-ratie om informatie te krijgen over de sa-menstelling van vijandelijke formaties.

Bridge building : pontonnier auxiliaries kunnenin een eigen movement impulse eigen een-heden in staat stellen om voor lagere kos-ten in punten een rivier over te steken.

Combat support: Auxiliaries kunnen in eenveldslag op verschillende manieren onder-steunen.

Raiding : dit kan in een eigen operation ge-bruikt worden tegen vijandelijke depots omhun bevoorradingscapaciteit te verminde-ren.

Plundering : het effect hiervan is om de fouragecapaciteit van terrein te verminderen.

Rearguard: kan in een eigen operational impul-se uitgevoerd worden om een formatie tehelpen om een veldslag te vermijden.

Screening : hiermee kunnen vijandelijke auxili-aries bij de uitvoering van hun taken ge-hinderd worden.

Tenslotte is er Siege work: auxiliaries kunnenbij een beleg helpen door een gunstige mo-difier op de dobbelsteenworp te geven.

Het volgende stadium is dat formaties die be-wogen hebben attrition checks moeten onder-gaan en je ook regio’s moet checken hoe hetstaat met hun capaciteit om fourage te leve-ren want die kan achteruit gaan. Ook moetendepots die gebruikt werden checken of zij gere-duceerd worden.

GevechtssysteemDan komen we bij het eigenlijke gooi- en smijt-werk, ofwel de veldslagen. Veldslagen wordenin dit spel op een ietwat abstracte, maar ori-ginele manier weergegeven. Deze beginnen metde voorbereidingen. Allereerst kijken beide spe-lers welke formaties die zich in het hokje bevin-den aan de veldslag kunnen deelnemen. Vervol-gens mogen beide spelers proberen de veldslaguit te stellen in een poging om versterkingenbij de vechtende troepen te krijgen voordat de

veldslag begint. Indien dat lukt (door met eendobbelsteen gelijk aan of lager dan de leider-schapswaarde van de commanderende generaalte gooien) kan een formatie die in het hokje wasmaar die door de speler niet geselecteerd was,bij de slag gevoegd worden. Indien het lukt ener nog andere mogelijke formaties in het hokjestaan die ook nog toegevoegd kunnen worden,kan hij daar ook voor gooien, zij het met eencumulatieve +1 modifier opgeteld bij de worp.

Het volgende stadium is het organiseren vanhet leger in wings door het plaatsen van eenhe-den op zogenaamde ‘wing cards’, waarvan elkespeler er maximaal tien heeft. Een wing maguit een beperkt aantal eenheden bestaan: ofvier infanteriebrigades en een artilleriebatterijof vier cavalerie brigades. Het aantal wings dateen front kan vormen (de zogenaamde ‘engaged’wing) wordt bepaald door het terrein waar develdslag in plaats vindt, varierend van zes wingsin een clear hex tot drie wings in een ‘woodedhills’ hex. Mochten er wings over zijn dan wor-den die of ‘supporting’ wings of ‘reserve’ wings,met dien verstande dat er voor elke twee en-gaged wings een supporting wing mag zijn, enhetzelfde geldt voor de reserve wings.

Het eigenlijke vechten vindt plaats van wingtegen wing. De schietende speler stelt vast watde collectieve combat effectiveness van de wingis en gooit een dobbelsteen op een tabel omdaarmee vergeleken de verliezen (hit factors)vast te stellen. Deze kunnen uiteenlopen vaneen punt tot een fractie van een punt. Maar dankomt het: die hit factor wordt vermenigvuldigdmet het aantal eenheden in de wing. Met an-dere woorden, als je vier eenheden in een winghebt en je gooit een hit factor 1

4oftewel 25%

dan heb je nog een hit point bij de tegenstan-der er af geschoten. Hierbij is het belangrijk teweten dat de verdediger altijd als eerste schieten dat het vuren niet simultaan is.

Het schieten begint met de verdediger op zijnlinkerflank en beweegt dan alternerend tussenbeide spelers naar zijn rechterflank. De verde-diger is overigens de speler wiens troepen al inhet hokje waren toen eenheden van de tegen-stander het hokje binnenmarcheerden om eenveldslag te forceren. Cavalerie eenheden kun-

28

nen charges uitvoeren wanneer hun wing com-mander een leiderschapscheck haalt. Bij char-ges wordt het aantal eenheden in de wing ver-dubbeld voor het gevecht. Daar staat tegenoverdat een chargerende wing na afloop van de char-ge automatisch shaken is.

Wings die verliezen lijden moeten moreelchecks ondergaan; als gevolg hiervan kunnenwings shaken of shattered raken. Een shakenwing schiet nog maar met halve vuursterkte enmag geen charges uitvoeren. Een shaken wingdie nog eens een moreel check niet haalt geldtals shattered. Dit heeft ernstige consequenties.De wing verdwijnt van de kaart en de eenhedenworden aan een kant van de kaart opgestapeld.De eenheden gelden ook als shattered, niet alsvernietigd, maar ze komen niet meer in de slagvoor. Wanneer wings shaken zijn mogen de spe-lers als al het schieten gedaan is proberen dezete rallyen door een dobbelsteenworp te gooientegen hun leiderschapscapaciteit. Voor cavale-rie wings geldt hierbij een −2 modifier en datis gunstig.

Vervolgens checken de spelers of een leger zoveel verliezen geleden heeft dat het het slag-veld moet verlaten. Spelers mogen ook probe-ren vrijwillig de slag op te geven. Vindt ditniet plaats dan gaat de slag door met de reor-ganisatie. In deze fase mogen spelers proberenengaged wings af te lossen of een gat in de li-nie van engaged wings met een supporting wingte vullen. Verder kunnen supporting wings aanandere engaged wings toegewezen worden. Spe-lers mogen ook proberen eenheden vanuit eensupporting wing naar een engaged wing overte plaatsen en proberen hun reserve wings in destrijd te brengen. Vervolgens begint een nieuwegevechtsronde. Aan het einde van het gevechtwordt de winnaar bepaald en moeten de terug-trekkende troepen een leiderschapscheck makenom te kijken of zij niet wegvluchten in een ge-neral rout. De vijand mag tenslotte proberenom de terugtrekkende troepen te achtervolgen.

BelegeringenVijandelijke forten kunnen belegerd en ingeno-men worden via belegeringsregels. Belegerin-gen vinden ook in een operations phase plaats.

Wanneer een eigen formatie een hokje met eenvijandelijke fortificatie binnenkomt moet hetde fortificatie gaan blokkeren en zijn operatiesbeeindigen. Maar een formatie mag een fortblokkeren of belegeren (hoewel andere forma-ties er in de loop van een beleg aan toegevoegdkunnen worden). Een fort blokkeren vindt au-tomatisch plaats wanneer een leger een hokjemet vijandelijk fort binnen loopt.

Een formeel beleg beginnen is iets anders.Om te beginnen moet een fort al geblokkeerdzijn en moet de belegeraar een operations pointbetalen. Het valt overigens op dat dit alleende speler met het strategisch initiatief kan zijn.Het beleg wordt uitgevochten door Siege Re-solution Operations, die een operations pointelk kosten. Een beleg bestaat in principe uitvijf stadia (Investment, Approach, Lodgement,Breach en Escalade) en hiervoor moet op de sie-ge tabel gegooid worden. Wanneer de worp eennatuurlijke 9 is dan kan er op de Special SiegeResults Table gegooid worden (wanneer de bele-geraar dat voor de worp aangegeven had). Danwordt er weer een dobbelsteenworp gegooid omte kijken wat er voor soort speciale gebeurtenisplaatsvindt (List, uitval of bijzondere verliezen)en dan moet daar weer voor gegooid worden.De resultaten kunnen dramatisch zijn, zoals hetvallen van de vesting door verraad of het sneu-velen van een eigen leider.

Uiteindelijk komt dan, al dan niet na veldsla-gen, na enige activaties die tenminste zes ope-rations points gekost hebben, het einde van deoperations phase.

De Administration PhaseDan komt de administratie aan bod. Hierincheckt men allereerst of strategische of speci-ale effecten zich voorgedaan hebben en zo ja,wat de gevolgen ervan kunnen zijn. Dan mo-gen landeenheden (maar hoofdkwartieren niet)bewogen worden, zo lang zij tenminste drie mo-vement points van vijandelijke eenheden af blij-ven, en strategische beweging maakt een drie-dubbel aantal movement points mogelijk. Insommige spellen (deze niet) zitten ook regelsvoor bewegingen over zee en die bewegingenworden ook in deze fase uitgevoerd. Vervol-

29

Het Pruisische leger tijdens de Slag bij Mollwitz

gens mogen eenheden die binnen vier movementpoints van elkaar staan strength points uitwis-selen. Vervolgens komen versterkingen op dekaart.

Het volgende stadium is dat hoofdkwartie-ren die geen leider hebben er een toegewezenkunnen krijgen en een speler kan proberen lei-ders die hem niet bevallen hun commando teontnemen door een dobbelsteen te gooien te-gen hun influence rating. Is de worp gelijk aanof lager dan de waarde dan is de generaal af-gelost, anders blijft hij zitten. In de praktijkbetekent dit dat je heel laag moet gooien. Ver-volgens kunnen gebruikte hulptroepen (auxili-aries) weer van de kaart en terug hun vakje in.

Een belangrijk onderdeel, en zeker niet hetminste, is de bevoorrading en dit komt als al-lerlaatste aan bod. Om te beginnen checkt elkespeler de verbindingen tussen zijn depots en deUltimate Line of Communication (ULC) (zeg,de eigen hoofdstad, of voor de Britten een be-langrijke haven). Als een depot afgesneden is

van zijn ULC is er een grotere kans dat het de-pot droog komt te staan. Vervolgens mag alleende speler met strategisch initiatief zijn depotsverplaatsen (tot aan 10 movement points; diedepots blijven dan tot aan de administratie fa-se van de volgende beurt in beweging en mogenal die tijd geen supply leveren). Dan gooienspelers dobbelstenen om te zien of depots aan-gevuld worden en zo ja, met hoeveel logistiekepunten. Tenslotte worden eventueel ULC her-plaatst en depots die bewogen hebben weer te-rug op de kaart geplaatst.

De bevoorradingIn dit verband moet er eventjes een woord aande bevoorradingsregels gewijd worden. Zoalshet een spel over de 18de eeuw betaamt spelende depots een grote rol bij de bevoorrading. Ikhad het al even aangestipt bij de administratie-fase, maar de bevoorradingsregels zijn redelijkgecompliceerd.

In de administratiefase stel je vast of er voor-

30

raden zijn; het eigenlijke bevoorraden vindtplaats tijdens de operations fase. Hiervoor zijner twee mogelijkheden. In principe voeden al-le eenheden zich door uit foerageren te gaan.Dit vindt plaats als onderdeel van de attritioncheck na bewegingen in een operations phase.Foerageren kan een hokje (of uiteindelijk zelfseen hele provincie) leegplunderen14. En, je kunthet verwachten, wanneer ongeregelde auxilia-ries gaan foerageren neemt de kans op uitput-ting van het land toe15. Wanneer een hokjeleeggeplunderd wordt en een Forage Depletedof Forage Exhausted marker krijgt, geldt datook voor de zes omliggende hokjes.

Om nu te voorkomen dat hele landstrekenonbewoonbaar worden, maakten legers in de-ze tijd veel gebruik van depots. Vaak werdendeze ingericht in forten. Depots kunnen tot ne-gen ‘logistical points’ bevatten waarmee effec-ten van Forage depleted of Forage exhausted dieroll modifiers voorkomen kunnen worden. Danworden die depots op hun beurt wel weer leger.

De wintermaandenDe boven beschreven beurtvolgorde geldt al-leen voor de veldtochten die in de zomermaan-den uitgevochten worden. Maar het spel biedtook de mogelijkheid voor campaign games vanmeerdere jaren. In de wintermaanden echtergingen legers over het algemeen hun winter-kwartieren in. En hiervoor heeft het spel eenspeciale winter quarters sequence of play, diebestaat uit een eerste en een laatste beurt. Deeerste beurt bestaat uit

1) Break contact: het uiteengaan van de le-gers die naar posities gaan waaruit zij be-voorraad kunnen worden;

2) Uitwisseling van gevangenen;3) Strategische of speciale gebeurtenissen;4) Een check om te kijken of er iemand ge-

wonnen heeft;

14Tijdens de Spaanse successie oorlog heeft het Fran-se leger in de campagne van 1709 het foerageren zelfsgebruikt om hele gebieden van voedsel te ontdoen omzo een geallieerde opmars te bemoeilijken. De tactiekvan de verschroeide aarde is al oud.

15Natuurlijk zijn de Russische kozakken kampioenfoerageerders en gebied-leeg-plunderaars. . .

5) het vaststellen van de maand met de laat-ste beurt van winterkwartieren (beide spe-lers kiezen een maand en het gemiddeldevan beide maanden geldt) en

6) het verplaatsen van de turn marker.

De laatste beurt begint met

1) het controleren of partijen nieuwe midde-len krijgen (versterkingen, replacements ennieuwe depots) en plaatsen die op de kaart;

2) Dan wordt het strategisch initiatief be-paald zoals volgens de exclusieve regels (indit spel heeft Frankrijk altijd het strate-gisch initiatief);

3) De speler met strategisch initiatief mag eenmobilisatie beweging uitvoeren en

4) tenslotte begint de nieuwe campagne.

Bijzondere regelsZoals te verwachten valt zijn er in dit spel ooknog een aantal exclusive rules, die de bijzondereomstandigheden van deze campagne weergeven.Ik zal daar echter niet uitgebreid op in gaan om-dat zij niet veel uitleg behoeven. Maar zo zijner speciale regels voor het terrein en de verschil-lende legers in het spel die allemaal hun eigenvoor- en nadelen hebben. In het campaign ga-me zijn er speciale regels voor het sluiten vanvrede (en een zogenaamde “peace index”). Ookworden hier allerlei bijzondere strategische ge-beurtenissen en hun invloed op het spel uitge-legd, zoals de Nederlandse revolutie (de aan-stelling van stadhouder Willem IV) en de aan-werving van een Russisch expeditie leger (datdit keer wel op de kaart kan verschijnen).

Het spel heeft vier kleine scenario’s die dejaren 1744, ’45, ’46 en ’47 beslaan en een cam-paign game over de hele oorlog van 1744 tot1748.

ConclusiesZoals duidelijk geworden is, hebben we hier temaken met een bijzonder interessant spel overeen onderwerp, wat tot nu toe aan de aandachtvan spelontwerpers is ontsnapt. Bovendien isdit spel er een van een hele serie met allemaaldezelfde basisregels, zodat als je ‘Cockpit of Eu-rope’ kent, je moeiteloos ook de spellen overDuitsland (Sport of Kings) en Italie (Queen’s

31

Gambit) kunt spelen. De spelregels zijn overhet algemeen duidelijk, maar ik had graag nogiets meer voorbeelden gehad.

Iedereen die de regels, de uitgebreide exclu-sieve regels en de nog iets uitgebreidere histo-rische achtergrond doorleest zal onder de in-druk zijn van de grondigheid waarmee Weirzich van zijn taak als ontwerper gekwetenheeft. Desondanks zijn er op www.grognard.

com toch nog wel enige errata en aanvullingente vinden (zie: www.grognard.com/errata1/

cockpit.txt en www.grognard.com/errata1/

cockpit1.txt). Het is overduidelijk dat ditspel, evenals de zusterspellen met dit systeem,het beste als een “labour of love” omschrevenkan worden.

Maar daar kleeft ook een nadeel aan. In de ij-ver om alle aspecten van deze oorlog in het spelde plaats te geven die hen toekomt, is de balanstussen speelbaarheid en simulatie toch wel heelduidelijk naar het laatste doorgeslagen. Spe-lers die dus een lekker makkelijk spelletje wil-len spelen moeten gewaarschuwd worden. Zijkunnen hier beter niet aan beginnen. Alleenal aan de set-up voor een klein scenario heb ikeen hele avond moeten besteden. De spelers dieechter bereid zijn om tijd en moeite te investe-ren om dit spel onder de knie te krijgen, zullenbeloond worden met een rijk palet aan histori-sche personen, legereenheden en acties uit de-ze ver vervlogen tijd en een inzicht krijgen inde mogelijkheden en onmogelijkheden van oor-logvoering rond het midden van de achttiendeeeuw.

Frank van den Bergh

Bronnen (en aanbevolen literatuurlijst)

– J. Belaubre, L’Armee des provinces uniesdes Pays-Bas pendant la guerre de successi-on d’Autriche, in: Carnet de la Sabretache,no. 126, 1995.

– Reed Browning, The War of the AustrianSuccession, New York, 1995.

– Rene Chartrand, Eugene Leliepvre, LouisXV’s Army, Oxford, 1996-1998 (5 delen).

– Christopher Duffy, The fortress in the ageof Vauban and Frederick the Great, 1660-1789, Londen, 1985.

– Christopher Duffy, The Military Experien-ce in the Age of Reason, Londen, 1987.

– Siegfried Fiedler, Kriegswesen und Krieg-sfuhrung im Zeitalter der Kabinettskriege,Koblenz, 1986 (in: Georg Ortenburg, Heer-wesen der Neuzeit, Abteilung II, Band 2).

– Liliane en Fred Funcken, Les Uniformes etles Armes des soldats de la guerre en den-telle, z.p., Casterman, 1975.

– Denis Gandilhon, Fontenoy, France domi-nating Europe, Parijs, 2008.

– Gerard A. Geerts, Samenwerking en con-frontatie. De Frans-Nederlandse militai-re betrekkingen, voornamelijk in de Fransetijd, Amsterdam, 2002.

– R.J.A. van Gils, W. Klinkert, H. Roozen-beek, Bergen op Zoom als militaire stad,Den Haag, 1996 (Brochure reeks sectiemilitaire geschiedenis Koninklijke Land-macht, nummer 16).

– Jurgen Luh, Ancien Regime Warfare andthe Military Revolution, Groningen, 2000.

– Olaf van Nimwegen, De Republiek der Ver-enigde Nederlanden als grote mogendheid.Buitenlandse politiek en oorlogvoering inde eerste helft van de achttiende eeuw enin het bijzonder tijdens de OostenrijkseSuccessieoorlog (1740-1748), Amsterdam,2002.

– Georg Ortenburg, Waffe und Waffenge-brauch im Zeitalter der Kabinettskriege,Koblenz, 1986 (in: Georg Ortenburg, Heer-wesen der Neuzeit, Abteilung II, Band 1).

– H. Ringoir, De Nederlandse Infanterie,Bussum, 1968.

– http://www.voltaire-integral.com/

Html/15/10PREC20.html#i11

De website van Red Sash Games iswww.redsashgames.com.

32

Pendragon

Aflevering 4Alein – SanderChestelaine – BartGerin – RenseFloridas – Theo

Camelot – Zomer 540 A.D.De ridders van Heer Robert zijn in een groepsamengevoegd met de Heer van Dover, de ou-dere echtgenoot van Bronwyn van Dover, en eenjonge ridder uit het gevolg van de Heer van Dor-chester, de grote liefde van Helena van Dorches-ter. Zij krijgen van Heer Mordred de opdrachtom het Woud van Perdue uit te kammen. Ditwoud ligt in het zuidoosten van Albion, dichtbijde Saksische kust.

Floridas wil eerst de dorpen aan de zuidkustvan Sussex bezoeken. Hij wil zien of die mis-schien zijn ingenomen door Saksen en hij wilzich ervan vergewissen dat de vrouwen de Brit-se Eilanden nog niet hebben verlaten en mee-genomen zijn naar het thuisland van de Sak-sen, of erger nog verkocht aan de slavenhalers,die verder naar het zuiden wonen. Hij hooptde Saksen eventueel vanaf de kusten verder hetbinnenland in te kunnen drijven. Alein denktdat de Saksen zich schuilhouden in het Woudvan Perdue.

Een paar dagen na hun vertrek uit Camelotkomen de ridders aan in het kleine plaatsje Ma-gounsm aan de kust. Dit dorpje blijkt niet tezijn ingenomen door Saksen en het ligt vredigin de Britse zon. Wel zijn er problemen, eenaantal dorpelingen zijn verdwenen in het Woudvan Perdue. De groep vermoedt de aanwezig-heid van de Saksen en zij willen het Woud door-zoeken. Floridas stuurt wel een boodschappervanuit het dorp naar Heer Mordred in Camelotom hem te vertellen wat zij inmiddels hebbenaangetroffen. Het is juist om een militaire lei-der van een campagne op de hoogte te houdenvan wat er gaande is.

De groep trekt het Woud van Perdue in. Vrijsnel treffen zij een groep Saksen op oorlogspad.

Floridas valt deze vuige bandieten direct aan.De rest van de groep volgt hem, om hem testeunen. Met veel moeite weten zij de Sak-sen te overmeesteren en te verjagen. De Saksenvluchten het woud in, de groep volgt hen in eenlangzamer tempo.

Floridas wil weer een boodschapper sturen,maar Alein en Chestelaine willen eerst meerinformatie verzamelen, anders hebben zij HeerMordred niets te vertellen.

Wanneer de groep verder het woud intrekt,komen zij al snel bij een versterkte plaats. Ditis een klein versterkt fort, groot genoeg voorongeveer 20 man. Het bestaat uit een aantalhutjes en een houten wal. De groep vraagt zichaf of de vrouwen hier gevangen gehouden wor-den.

Floridas besluit de omgeving van het kam-pje te verkennen, hij ontdekt een weg die naarhet kampje leidt. Wanneer hij het kampje na-dert, hoort hij de stem van Gwendolyn. Hij wilhaar redden, maar heeft zijn lesje geleerd metde aanval op de Saksische krijgers eerder op dedag. Hij valt het kampement niet aan, maarhij brengt verslag uit aan zijn collega-ridders.Zij willen weten of de andere vrouwen er ookwaren. Floridas vermoedt van wel.

Alein vindt de aanwezigheid van een versterk-te Saksische basis in het Woud verontrustend.Hij wil nu iemand op de hoogte stellen van de-ze ontwikkeling. Floridas en Chestelaine stellenvoor om een schildknaap te sturen. Floridas wilook niet afwachten tot die hulp arriveert. Ermoet nu ingegrepen worden.

De groep besluit de weg die Floridas eerdervond te volgen, weg van het kampement. Zewillen weten waar die heen leidt. Al snel ko-men zij uit bij een tweede versterkt kampement.Deze is gesitueerd op een rotsachtige heuvel enis moeilijk te benaderen. Maar langs een kantloopt er een pad tegen de rotsachtige heuvel op.Deze wordt goed bewaakt door Saksen.

Dan horen zij ook uit dit kampement vrou-wenstemmen komen. Chestelaine herkent de

33

stem van Bronwyn. Vervuld van ridderlijke pas-sie wil hij haar onmiddellijk redden. De ande-ren weten hem tegen te houden.

Dan besluit Chestelaine om het object vanzijn affectie bij nacht te gaan redden. Zijnvrienden willen hem bijstaan, maar zij wetendat zij het niet op kunnen nemen tegen alleSaksen.

Jennifer

Kleine nieuwtjes vanhet front

Vae Victis veranderd!Helaas, helaas, het was al aangekondigd. Metingang van nummer 85 is de Vae Victis, hetbekende Franse boardwargame tijdschrift, opde schop gegaan. De belangrijkste veranderingis het feit dat als gevolg van de hoge ontwik-kelingskosten de grote bijgesloten spellen hetloodje hebben moeten leggen en vervangen wor-den door kleine spelletjes (leuk misschien alsinstapspelletje, maar verder niet echt interes-sant). Ze gaan nu wel twee keer per jaar eenecht groot spel uitbrengen met echte counters.Het eerste spel dat op de rol staat is een bewer-king van Arnhem 1944 uit Vae Victis nummer14.

Wel moet gezegd worden dat een al mooi uit-gegeven tijdschrift nog een graadje mooier is ge-worden. Verder bevat het allerlei spelrecensiesen rubrieken die ook in de oude Vae Victis aante treffen waren. Klein detail: de leuke stripCiel de Bataille over de avonturen van Napole-on en zijn beschermengel Nelson op de verschil-lende slagvelden van de geschiedenis is ook toteen einde gekomen. Jammer, jammer. . .

Gratis wargames!Wie zegt er dat alleen de zon voor niets opgaat! Als je weet waar je moet zoeken kun jegratis interessante wargames vinden. Je moetze alleen wel even downloaden en dan uit eenkleurenprinter persen (o.k., dus het is niet hele-maal gratis) en dan natuurlijk even in de weermet schaar en lijmpot om de counters te ma-ken. Een echte grognard zal zich door zulke fu-tiliteiten natuurlijk niet laten weerhouden omweer een interessant spel aan zijn collectie toete voegen.

Nu zal iedereen vragen: waar vind ik diegratis wargames? Nou, bij de Valgame War-game club uit Valdagno in Italie! Die geveneen tijdschrift uit, No Turkeys! genaamd, waarnog wel een een downloadbaar spel bij zit. Deeerste in de reeks, een jaartje of zo geleden,

34

ging over de slag van Caldiero in 1796, waar-in Napoleon zowaar klop kreeg van de Oos-tenrijkers (iets waarom je er nooit iets overhoort), de tweede was een Eerste Wereldoorlog-spel en de meest recente is een simulatie van deslag om de brug van Lodi in 1796, waarin Na-poleon persoonlijk de Franse artillerie leidde.Zie: www.valgame.eu/noturkey/noturkeys1_

09.pdf en www.valgame.eu/noturkey/lodi1_

09.pdf.

Lodi is een heel kleine veldslag (zeker in ver-gelijking met monsters als Wagram en Auster-litz) en lijkt bijzonder geschikt om als instap-spel te fungeren om mensen het spelsysteem teleren. Dit spel maakt gebruik van het spelre-gelsysteem van de La Bataille series, om preciesthe zijn de Regulations of the year XXII. Voorde spelers die nu echter beginnen te wanhopenomdat de La Bataille spellen zo moeilijk zijn iser goed nieuws. Want:

Tactiques Napoleon uitgebreid!Jean Tessier, de bedenker van het TactiquesNapoleon systeem, dat ik al eens eerder onderde aandacht mocht brengen, heeft de afgelopenmaanden niet stilgezeten. Zijn website is onder-hevig geweest aan een bewerking en er staan nunieuwe scenario’s op.

Zo zijn er o.a. scenario’s over de slag bij Eylau(ho, wat heb ik hier lang op moeten wachten!),Canope en ook de slag bij Rivoli. Canope, Sa-gunto en Rivoli zijn overigens spellen de Spaan-se uitgever Simtac. Ook staat er een scenario inover een spel dat ik nog niet gepubliceerd ge-zien heb, te weten over de slag van Tamames(Spanje 1809) en wordt er o.a. een spel overde slag bij Wagram aangekondigd. Ook heefthij de spelregels ook een complete bewerkingen verandering laten ondergaan. Onder anderede lay-out en inhoud van de tabellen is totaalveranderd en hij heeft er nu ook een inhoudsop-gave bij. Da’s handig want dan hoef jij er nietzelf meer een te maken.

Ook heeft hij een scenario op de website gezetover een spel van de Italiaanse Valgame War-game Club, au Pont de Lodi geheten, dat com-pleet gratis van internet gedownload kan wor-den. Ho, bij deze oude grognard schiet het ge-

moed opnieuw vol, gorgelend en fluitend! Zie:www.tactiquesnapoleon.com.

Oververhitting? Neem ijswater! (of thee,natuurlijk!)Ook de jongens van Avalanche Press hebbenniet op hun lauweren liggen rusten. De nieuw-ste aanwinsten zijn: Voor hun Second WorldWar at Sea series het spel ‘Arctic Convoy, na-val warfare in the far North, 1941-1943’ en voorhun Great war at Sea series een scenario boek,‘South China Sea’.

Het spel is zo langzamerhand als van Avalan-che verwacht mag worden: ondiepe platte doos;twee (erg mooie) operationele kaarten en eentactische kaart; heel erg mooie counters en eenspelsysteem dat zo langzamerhand beproefd is.Omdat het hier gaat over de Arctische konvooi-en naar Moermansk en Archangelsk in WO IIstaan hier de konvooien centraal en hun bela-gers. Voorop natuurlijk de Icy Queen of theNorth, de Tirpitz. . . ‘Arctic Convoy’ bevat zesbattle scenario’s en twintig operational scena-rio’s.

‘South China Sea’ is een boekje met what-ifscenario’s, gebaseerd op de premisse dat Groot-Brittannie en de V.S. midden jaren ’20 van devorige eeuw met elkaar in oorlog raken en ditonder andere tot zeegevechten voor de kust vanChina leidt. Naast de scenario’s bevat SouthChina Sea een operationele kaart van het al lan-ge uitverkochte spel U.S. Navy Plan Orange.

Om deze scenario’s te spelen zijn echter welvijf andere producten van Avalanche press no-dig (’t is alsof ze het er om doen, nietwaar?)zodat dit scenario boek alleen aan te bevelen isvoor mensen die alles van de serie hebben. Welis het lovenswaardig dat de makers de logsheetsvan de schepen direct na de scenario’s hebbenafgedrukt, hetgeen veel zoekwerk in stapels pa-pier scheelt. South China Sea heeft twee battlescenario’s en acht operational scenario’s.

Frank van den Bergh

35

Impressie van ‘Breakthrough 1940’

Vijf jaar na ‘Market Garden’ was het op 25 april2009 zover: er was weer een megagame op Ne-derlandse bodem. Ook dit keer met een (ge-deeltelijk) Nederlands thema: de inval van deDuitsers in mei 1940. Het megagame ‘Break-through 1940’ behandelde echter niet alleen deinval in Nederland, maar ook de operaties inBelgie en Frankrijk, dus het hele westfront.

Zo’n 80 spelers en scheidsrechters verzamel-den zich in het Liefland College in Utrechtvoor dit evenement. Het was een beetje pas-sen en meten om iedereen een plek te geven.De scheidsrechters vonden dit niet zo erg: deafstand tot de hoofdkaart in de scheidsrechters-kamer was klein en vooral geen trappen.

Tijdens het spel had iedereen last van de ge-

Jim Wallman’s introductie voor descheidsrechters

Het Nederlandse hoofdkwartier

bruikelijke “fog of war”. Zo had mijn groep, hetDuitse 16e leger (waarvan ik dus liaison umpi-re was), na een aanvaring met een club Belgenin een dorpje niet in de gaten dat die Belgenmeteen daarna het dorp verlieten. Wel kre-gen ze verwarde berichten uit hun achterhoe-de over ‘Belgen’ maar ze deden daar niet veelaan. Toen besloten ze het hoofdkwartier vanhet 16e ‘niet-tactisch’ naar voren te bewegen1,op hetzelfde moment dat de Belgen in kwestiebesloten om niet-tactisch richting Luik te gaan.En raad eens? Die twee groepen kwamen el-kaar dus in het midden tegen! Gelukkig voorhet hoofdkwartier waren de Belgen net zo ver-

1Door niet-tactisch te bewegen kan een grotere af-stand afgelegd worden, maar het is ook gevaarlijker om-dat er geen rekening wordt gehouden met gevechten.

36

Scheidsrechtersvoeren spelers-orders uit

Planning bij hetFranse kabinet

rast als zij. Maar het hoofdkwartier kreeg weleen tik: mijn spelers moesten even het lokaaluit, een van de spelers van de Belgen mocht 30seconden naar de kaart kijken, waarna ik eenrukje aan de kaart gaf om de verwarring in hethoofdkwartier te simuleren. . .

Verder kwam ik ‘koningin Wilhelmina’ (ge-speeld door Andre Sr) nog tegen op de gang.

Bleek dat Wilhelmina weliswaar eerst naar Lon-den was gegaan, maar inmiddels weer terug wasgekomen en in een onderzeeer bij IJmuiden zat!

Aan het eind bleek dat de Belgen een wa-penstilstand met de Duitsers hadden gesloten,waarbij “alle vreemde troepen” het land uitmoesten. Dat waren dus niet alleen de Duit-sers zelf, maar ook de Engelsen en de Fransen!

37

Vooral de Fransen waren hier zachtjes gezegdniet blij mee. . .

Kortom, het was weer een geslaagd mega-game. Mocht je dit zelf eens (opnieuw) meewillen maken, dit megagame is gebaseerd opeen ouder megagame van Jim Wallman. Datmegagame, ‘Springtime for Hitler’, zal komendjaar op 8 mei (dus op een paar dagen na 70 jaarna dato) opnieuw gespeeld worden in Londen.Dus misschien tot ziens!

Marleen

De foto’s bij dit artikel zijn gemaakt dooren c© Frank Timmers. Voor meer foto’s, ziebreakthrough1940.lion-x.nl.

Webstek van dit megagame:www.xs4all.nl/~derkgroe/megagames/

Webstek van de Megagame Makers:www.megagame-makers.org.uk

Detailplanning. . .

Het was passen en meten op de gang

Verwerken van alle luchtmachtacties

38

Drukte rond de grotescheidsrechterskaartbij het uitvoeren vande orders van deverschillende groepenen het afwikkelen vaneventuele gevechten.

Links: de verblijfplaatsen van koningin Wilhel-minaMidden: ‘Wilhelmina’ schrijft een proclamatieBoven: Rotterdam gebombardeerd!

Aan het einde van hetspel is er een debrie-fing in de aula. Hierwordt voor veel spe-lers (die meestal maareen klein deel van deactie zien) duidelijkwat er nou echt is ge-beurd. . .

39

De Nieuwsbrief, 21 jaar jong

We hebben een tweede lustrum gevierd en stil-gestaan bij alle spellen, spelen en andere acti-viteiten van Casus Belli. Er is zelfs toegezegdom een ‘top 100 Quasi Bellorum’ op te stellen.Er is mijns inziens te weinig aandacht geweestvoor de Nieuwsbrief zelf.

In een verkennende poging om een ‘top 100’op te stellen heb ik het CB-archief uit een u al-len welbekende bibliotheek gelicht. Jaargang 1,nummer 1 had een voorwoord waarin de doel-stelling van de Nieuwsbrief vorm gegeven werd.

Het begin van de eerste paragraaf uit de eer-ste Nieuwsbrief van CB wil ik de leden van nuniet onthouden.

(Nieuwsbrief van de Nijmeegse Vere-niging voor Roleplaying-, Board- enWargames Casus Belli, 1e jaargangnummer 1, januari 1989)

Voorwoord:Voor je ligt het eerste nummer vande Nieuwsbrief waarmee het bestuurhoopt de leden regelmatiger van degebeurtenissen bij Casus Belli op dehoogte te stellen. Deze Nieuwsbriefis niet bedoeld om allerlei verhalen enverslagen te gaan bundelen, maar omde leden op de hoogte te houden vande plannen van het bestuur. . .

Voor de Nieuwsbrief (en het bestuur!) geldtduidelijk ook de eerste wet van elk spel: “Een(goed) plan overleeft het eerste contact metspelers niet”. Reeds in de tweede Nieuwsbriefwordt een strip geplaatst met (verkapt) de erva-ringen van de (CB?) ‘Rune Quest groep’. En deeerste spelbespreking staat in aflevering 3, ge-schreven door van Niek, over ‘Britannia’. Eenspel dat nog steeds gespeeld wordt. Op de voetgevolgd door Frank met een artikel over ‘2ndfleet’, een paar pagina’s verder in dezelfde afle-vering.

De eerste Quasi Bellorum staat in aflevering2. Niet een quasi zoals ze tegenwoordig geschre-ven worden:

(Nieuwsbrief CB, 1e jaargang, num-mer 2)

Een der helden valt ‘per ongeluk’in het water. Moedig schreeuwt Adatuit: “Ik spring er achteraan!” Vragen-de blik richting DM: “Hoe goed zwemje met een harnas?” “Als een bak-steen. . . ”

Een der helden is juist te plet-ter gevallen. Vol goede moed klau-tert Sigorlas weer helemaal naar be-neden, om tegen het lijk de legenda-rische woorden te spreken: “Als Godhad gewild dat we zouden vliegen hadhij ons wel vleugels gegeven.”

Chaotische boeken hebben oppriester Adat een nogal vreemde uit-werking: hij krijgt er brandwondenvan. Hij doet dan ook niets liever danze vernietigen. En er is weer een Cha-otisch boek in Brummels handen ge-vallen.Adat: “Hier dat boek. . . ik wil hetverbranden!”Brummel: “Nee! Het is van mij.”Adat: “Hier!” (onder bedreiging vanzijn niet echt kleine zwaard).Brummel: “Dus jij wilt dat boek?!”Adat: “Ja!”Brummel: “Okee. . . Vang!”

Zojuist het spel ‘Raid on St. Na-zaire’ gekocht, een solitair spel overde Britse commandoactie daar. Eennieuwe klant, nog net buiten gehoor-afstand, komt binnen. “Als je hem nueens de Duitsers laat spelen, dan biedthij eindelijk behoorlijk tegenstand!”

Je begrijpt het al, de Nieuwsbrief heeft nooitaan haar doelstellingen voldaan, diverse redac-teurs en schrijvers hebben het medium ‘naareigen inzicht’ ge- of misbruikt. En ik heb daarbewijs voor gezien.

In jaargang 5, aflevering 5 wordt een kortesamenvatting gegeven over het verleden van de

40

41

Nieuwsbrief. Er wordt met geen woord meergerept over de originele doelstellingen.

En in jaargang 7, aflevering 1 verschijnt voorhet eerst de CB-kat, zij het op een speelse ma-nier, bezig met een bolletje wol. Nog niet opde voorkant maar dat zou niet lang meer du-ren. De dobbelstenen op de voorkant, in die ja-ren gebruikt voor het aangeven van jaargang enafleveringsnummer, worden vakkundig geslooptdoor de kat1.

In jaargang 11, aflevering 2, wordt een kortoverzicht van uitgaven en redacteurs gegeven.De redactie is begonnen met Niek. Tevens ver-antwoordelijk voor de eerste ‘schending’ vande doelstellingen van de Nieuwsbrief. Watniet als ‘verzachtende omstandigheid’ aange-voerd kan worden is dat in de eerste jaren vande Nieuwsbrief de redactie zelf alle artikelenschreef. QED. Ik denk dat we de redactie dank-baar mogen zijn voor het inzicht dat de doel-stellingen te beperkt waren om er lezers mee tewinnen.

In de eerste twee jaar heeft de Nieuwsbriefmaar liefst zes (6) redacteurs ‘versleten’. Vanafhet derde jaar was er een redacteur (Louis) diein de loop van het vijfde jaar bijgestaan werddoor anderen. In het vijfde jaar komt ook Mar-leen er bij. Zij is vanaf dat moment de con-stante factor in de redactie. Pas dan wordenook elk jaar slechts en exact vijf uitgaven perjaar geproduceerd. Tot en met het tiende jaaris het nog een komen en gaan van diverse na-men maar vanaf het tiende jaar uitgave 5 is deredactie stevig en alleen in handen van Marleen.

Het kortste artikel dat ik tegen gekomen benis zeven zinnen lang, genaamd ‘Magic, de re-censie’ (door Frank):

Het is een kaartspel.Een verzamelkaartspel.Je koopt een basisdoos en liefst een he-leboel boosters (dat zijn kleine pakjeslosse kaarten).Je speelt met anderen, die ook kaar-ten hebben.

1Met reden, want vrijwel niemand wist het verbandtussen de stippen op de dobbelsteen en de jaargang/hetnummer! –red. (en sloper van de dobbelsteen)

Die versla je en je neemt hun kaartenover.Net als vroeger met knikkers.Dat was het.

De vraag wie de meeste artikelen in de afgelo-pen 20 jaar heeft geschreven kan iedereen waar-schijnlijk wel raden. Maar hoe veel schreef hijer? In ieder geval komt Marleen op een goedetweede plek met 51 artikelen. Dit komt groten-deels door het schrijven van campagneversla-gen. Op dezelfde manier heeft Ellen 32 artike-len op haar naam staan waarmee ze een vierdeplek bezet. Dat het niet hoeft te komen vancampagneverslagen laat Niek zien. Hoewel hijde laatste vijf jaar niet meer schrijft heeft hij 35publicaties op zijn naam staan. En gezamenlijkkunnen de nummers twee, drie en vier niet optegen nummer een, Frank met 128 publicatiesover 20 jaar.

In tabelvorm:

Auteur Aantal publica-ties over 20 jaar2

Frank 128Marleen 51Niek 35Ellen 32

En dit gebeurt allemaal onder de redactie vanMarleen en de stroom van artikelen van Frank.Hoe zou de Nieuwsbrief er uit zien zonder dezetwee constante factoren?

Andre

2(Bestuurs)publicaties als ALV verslagen, redactio-neel woord etc. uitgesloten.

42

Quasi Bellorum

De Fallout wisselcampagne is een post-apoca-lyptisch verhaal waarin de kernramp kort na dejaren 50 is gebeurd. De groep zit al 20 jaarin een bunker in jaren-vijftig sfeer, en een paarpersonen worden nu naar buiten gestuurd omte kijken of het alweer veilig is en of ze eenwerkend onderdeel kunnen vinden voor de wa-terzuiveraar die kortgeleden is stukgegaan. Eenoude oorlogsveteraan, Dick Johnson, wil maaral te graag de bunker uit.

Buiten treffen zij een verwoest landschap aanen met af en toe nog tekenen van de beschavingin de jaren 50. Langs een kromgetrokken as-faltweg staat een oud, vergeeld maar nog intactbillboard waarop een vrouw een nieuw modelstofzuiger aanprijst.GM: “De vrouw op het billboard heeft precieshetzelfde haar als Mrs. Brown van de bewoners-vereniging van de bunker, die altijd klaagt dater teveel lawaai is en er niet goed opgeruimdwordt.”Dick: “Ik trek mijn pistool en schiet haar rechtdoor het voorhoofd! Dat wilde ik eigenlijk altwintig jaar doen!”

R. speelt de technische man van de groep, Ge-cko. Ze volgen al een tijdje de sporen van eenpaar rupsbanden en hij kijkt door zijn geavan-ceerde verrekijker in het rond naar de robotwaarvan de sporen zijn.Opeens stopt de robot en Gecko ziet een roodlampje.“Tenzij dat zijn achterlicht is, komt hij nu dezekant op.”

Later in het spel, als men verwondingen be-spreekt.Gecko: “Ik heb een biomonitor wristband, dusals ik dood zou zijn, zou ik het weten.”

In de Adventure wisselcampagne die zich af-speelde in Italiaans Somaliland in 1938 speeltS. de butler en bodyguard van de Italiaanseprofessor Bart. Hij heeft natuurlijk de powerThreat Awareness.S.: “De professor is zeer gevaarlijk als er geen

koffie is.”

Als S. staat te tolken tussen Italianen en So-maliers, klaagt hij: “Het Italiaans heeft wel 358woorden voor steekpenningen en het Somalischmaar 8!”

Tot hun grote verbazing ontmoet de groepavonturiers echte Djinns, vlammende mannenmet broeken aan.GM als Djinn: “Wij niet mens zijn.”D. met grote verbazing: “Maar u bent welbroekdragend.”Djinn: “Ja, anders jij mijn blote lont zien.”

De avonturiers zijn op zoek naar een vrijwilligerom door een mysterieus portaal heen te sturen.De Duitse Oberleutnant stelt voor om een lo-kale neger aan te wijzen als vrijwilliger, maarde rest vindt dat ze de mensen in het dorp tevriend willen houden.J.: “De mensen in dit dorp hebben vast een ofandere vete met een ander dorp, kunnen we erdaar niet een van nemen dan?”

Op een zondag is L. een geheimzinnige buis aanhet naaien.A.: “Is dat een neuswarmer voor een mieren-eter?”L.: “Ja!”M1 komt hier later op terug. Hij vraagt aanL. hoe ze heet maar krijgt een ontwijkend ant-woord.M1: “Ben je lid? Ja, dan heb je ieder recht opanonimiteit verspeeld!”B.: “Ik kan je haar naam wel geven.”L. kijkt hem vuil aan.M1 aan B.: “Is ze jouw vriendin?”B. en L. in koor: “NEE!” en L. dreigt M1 methaar naald.M1: “Ik ben 15 jaar getrouwd geweest, denk jedat ik daarvan onder de indruk ben?”F. begint zich af te vragen waar de clou vandit verhaal zit en vraagt ook aan L. wat ze nueigenlijk aan het breien is?M2: “F., er is een verschil tussen naaien en

43

breien!”M1: “Hij is niet getrouwd geweest.”Moraal van het verhaal: we weten nog steedsniet wat L. nou aan het naaien was!

A. en F. spelen ‘S.P.Q.R. Bragadas Plain’, F.als Romein, A. als Carthager.B. over de opstelling: “Deze linie (de opstellingvan het Romeinse legioen) representeert F. zijnrimpels, de andere toont A. z’n starheid.”

A. is verbaasd over de Carthaagse Heavy Caval-ry en leest iets niet goed. “Wat? HIV Cavalry?hadden ze toen al aids?”

B: “F. is zo verliefd op zijn boekenverzamelingen dus zo gelukkig in de liefde dat zijn die rollswel slecht moeten zijn.”

F. komt bij A., en doet meteen het spel ‘Wilhel-mina’ in zijn tas omdat hij het daarvoor verge-ten was. Later bedenkt A. dat hij dat spel nogmee moet geven.F.: “Het eerste wat ik deed toen ik binnen-kwam, was Wilhelmina in de koffer.”

Tijdens het spellenweekeinde bij L. en O. heefteen stel jochies op een middag de M&M’s op-gemaakt. M. doet vervolgens de pinda’s in deM&M zak. Wanneer de jochies de zak willenbietsen zet M. de zak weg. Maar J. geeft dezak prompt aan de jochies, die hem in no-timeleegeten.M.: “Ik vind jou niet meer lief.”

Nadat F. bij ‘De kroning van Willem Alexan-der’ voor de tweede maal een cruciale worp ver-knald heeft, zeg hij: “L., mijn worpen zijn zoslecht dat het niet anders kan dan dat ik van-avond de liefde van m’n leven moet ontmoeten!”

F. en B. spelen ‘Striking the Anvil’, het bijge-sloten spel uit het nieuwe blad Battles.F. (Duitser) klaagt over het kleine aantal een-heden dat hij in de invasiegebieden op de kaartheeft staan.B.: “Het spijt me, ik zal beter mijn best doen.”

Discussie aan de bar van de achterzaal van hetBillard Paleis:

B.: “Wat voor biertje, want er zijn veel soortenbiertjes.”A1: “Een Dabje, zegt ze.”L.: “Hij zegt dat ik een Dabje wil.”B.: “Wacht, jij laat hem bepalen wat je zegt?”L.: “Ik heb een vaderfiguur nodig!”Dan komt A2 erbij zitten.L.: “Wil jij mijn vaderfiguur zijn?”

Na een Amber sessie wil L. zijn karakter eenbrief laten sturen. Bij gebrek aan ander papierschrijft hij die op de rand van een bierviltje.L. tegen de spelleider: “Dit is een brief aande koning, in rondschrift, hij begint bij ‘Majes-teit’. . . ”

M. en F. spelen ‘Bellum Gallicum’, over de veld-tochten van Caesar in Gallie. Tijdens een slagraakt Marcus Antonius gewond.F.: “Wat zal Cleopatra boos zijn.”M.: “Marcus heeft z’n ballen eraf.F.: “Maar als je eenmaal gewond bent, heb jeelke beurt 50% kans dat de ballen genezen zijn!”

F. over zijn tegenspeler, die overigens de Ro-meinen speelt: “M. heeft een zeker Belgischpostuur. . . ”

44

Lijst van figuren

Voorpagina: George II van Groot Britannie tijdens de Slag bij Dettingen - John Woot-ton, rond 1743, public domain. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -1

San Virila slaapt gedurende 300 jaar (Navarra) - verm. oud genoeg dus public domain . 7Maria Theresia 11 jaar - Andreas Moller, 1727, public domain . . . . . . . . . . . . . . 14Keizer Karel VII (detail van schilderij) - Georges Desmarees, rond 1766, public domain 16Maurice, comte de Saxe - Maurice Quentin de La Tour (1704-1788), public domain . . . 19Battle of Lauffeldt, 1747 - Pierre Lenfant, schilderij uit die tijd, public domain . . . . . 21Kaart van Bergen op Zoom in 1747 - Anoniem, 1747, public domain . . . . . . . . . . . 23Gedeelte van de kaart van ‘Cockpit of Europe’ - c©Red Sash Games, illustratie bij recensie 25Sample van counters van ‘Cockpit of Europe’ - c©Red Sash Games, illustratie bij recensie 26Sample van counters van ‘Cockpit of Europe’ - c©Red Sash Games, illustratie bij recensie 26Prussian Army during battle of Mollwitz 1741 - Anoniem, 19e eeuw, public domain . . 30Alle foto’s van ‘Breakthrough 1940’ - c©Frank Timmers, 2009, breakthrough1940.

lion-x.nl. Gepubliceerd met toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Strip ‘Rune’s Quest’ - c©Robert Haasdijk en Harry Beker, 1989, eerder gepubliceerd in

Nieuwsbrief jg1 nr2, maart 1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Info Casus Belli

Casus Belli BestuursledenVoorzitter:

Remco van Vugtr.van.vugt@xs4all.nl

Vice-voorzitter:Andre Steenveld Sr.a.steenveld@vista-online.nl

Penningmeester:Berry Lijklemamc.lijklema@student.ru.nl

Secretaris:Theo Bootstheo.boots@tiscali.nl

Casus Belli BijeenkomstenWij zijn elke zondag van 14:00 tot ongeveer22:00 uur te vinden in de achterzaal van Cafe‘het Billard Paleis’, Bloemerstraat 23 te Nijme-gen.

Contributie & DonateurschapBank: 500876479 t.n.v. Casus Belli te Nijmegen

Contributie (per jaar):Jeugdlid e 10,-Donateur e 11,25 (of meer)Lid e 15,-

Er is geen jeugddonateurschap of los Nieuws-brief abonnement.

45