documentpc

Основи на инфомратика

1 / 13

1. ПЕРСОНАЛЕН КОМПЈУТЕР (PC)

1.1. ИСТОРИСКИ РАЗВОЈ НА КОМПЈУТЕРИТЕ

Компјутерот е програмибилна машина чија главна карактеристика е способ-

носта да изврши претходно снимена листа од наредби (програма). Имајќи ја предвид оваа дефиниција, како компјутер или поточно автоматска машина, може да се смета и аналитичка машина на Charles Babbage od 1822 година која генерирала логаритамски таблици со голема прецизност, слика 1, како и музичките кутии од почетокот на 19 век кои што продуцирале музика врз база на програмите во вид на издупчени хартиени ленти.

Понатамошниот развој на компјутерите ќе го проследиме од периодот околу 1940 година, кога веќе постоеле технички можности за изградба на електронски уреди. Така на пример, во 1939 година John Vincent Atanasoff, професор по физика и математика на државниот Универзитет во Iowa заедно со неговиот постдипломец Clifford Berry успеале да го изградат првиот вистински електрон- ски уред - компјутер, слика 2, кој требало да решава систем од 29 линеарни равенки со 29 неопзнати. Овој уред бил првиот кој наместо електроме-ханички уреди користел вакум цевки, а податоците ги складирал во кондензатор преку негово наелек-тризирање што е некаков аналог на денешното складирање податоците во DDR меморијата. Исто

така, оваа машина била првата која употребила бинарна алгебра во пресметките. Сепак истата имала и недостатоци затоа што не можела да се користи за ништо друго освен решавање на ситем од равенки, значи не била репрограмибилна.

Сл. 2. Првиот електронски уред на Атанасов и Бери.

Сл. 3. Електронската машина за декодирање на пораки Colossus.

Во текот на Втората светска војна во Англија била изградена електронска машина позната како Colossus, слика 3, која се користела за пробивање на кодирани пораки. Станувало збор за декодирање на пораките на фамозниот уред познат под името Enigma со која се кодирале комуника-циите помеѓу германските подморници. И на оваа машина главен недостаток и бил не можноста од репрограмирање. Ако се

Сл. 1. Аналитичката машина на Бабејџ.


2 / 13

погледне внимателно во десниот дел од сликата ќе се забележи дека оваа машина во својата работа, меѓу другото, користела и систем од макари.

Првиот програмибилен електромеханички уред познат под името Mark I бил дизајниран од Howard H. Aiken во 1944 година, слика 4. Овој компјутер бил направен како резултат на меѓусебната соработка на Универзитетот Харвард и компанијата IBM, а во почетокот се користел исклучиво за балистички пресметки, поточно за решавање на диференцијални равенки кои што можеле да се решат само нумеречки. Станувало збор за генерирање на табели во кои биле внесени кориекции за гаѓањата што ги правела американската морнарица. И во овој случај станувало збор за решавање на голем систем од равенки во кои биле внесени влијанијата на различни фактори врз траекторијата на топовските гранати.

Сл. 4. Првиот програмибилен компјутер Mark 1.

Во многу историски книги посветени на развојот на компјутерската техника се пишува дека првиот електронски компјутер всушност е направен од John Mauchly and Presper Eckart со група нивни соработници од Универзитетот во Пенсилванија во 1945 година. Компјутерот бил наречен ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer), слика 5, и тежел околу 30 тони а зафаќал простор од ~170 m2.

Сл. 5. ENIAC. Во себе содржел 18000 вакум цевки, 15000 релеи и неколку стотици илјади

отпорници, кондензатори и индуктори. За една секунда можел да изврши 5000 собирања (5kHz) и околу 400 множења. Со него се направени неколку многу важни пресметувања како што е испитувањето на нуклеарната фисија во 1947 година.


3 / 13

Ерата на современите дигитални компјутери се смета дека започнала во 60-те години од минатиот век кога се произведени првите електронски интегрирани кола. Во периодот од 1970 до 1980 година се направени неколку модели на компјутери за широка потрошувачка, како на пример Commodore, Altair и Apple II, кои имале вграден програмски јазик BASIC. Тоа значи дека корисниците за своите потреби можеле да го користат само овој програмски јазик и ништо повеќе. Можност за инсталирање на дополнителен софтвер немало.

Масовното производство на компјутери за домашно производство започнало во почетокот на 80-те години од минатиот век. Првите персонални компјутери биле направени од компаниите IBM и Apple Macintosh, слика 6.

IBM PC (model 5150) Macintosh 128k 12 August 1981 24 January 1984 Intel 8088, 4.77 MHz Motorola 68000, 8 MHz 16 kB ~ 640 kB 128 kB (вградена) IBM BASIC / PC-DOS 1.0 System Software 1.0,

Сл. 6а. Сл. 6б.

Од средината на 90-те години се појавиле и други компании, како на пример Compaq, HP, Dell итн., коишто почнале да произведуваат персонални компјутери базирани на оперативниот систем Microsoft Windows. Со цел да постои поголема компатибилност помеѓу компјутерските конфигурации, се вовеле и некои стандарди кои што укажувале што сè треба да поседува секој компјутер.

Според нив, општо земено, секој компјутер треба да ги има компонентите што се прикажани на слика 7:

o Централна процесорска единица (CPU)(3): Тоа е „срцето“ на ком-

пјутерот што ги извршува сите операции. o Работна меморија (4): Овозможува компјутерот привремено да

„складира“ податоци. o Графичка картица: Служи за приказ на податоци на монитор. o Уреди за складирање податоци (7, 8): Дозволуваат податоците да бидат

зачувани постојано и во големи количини. Такви уреди се: тврдите дискови HDD, CD, DVD и магнетните ленти.

o Влезни уреди (9, 10): Вообичаено тоа се тастатурата и глувчето. Преку нив се овозможува селекција на податоците што ќе влезат и бидат извршени во компјутерот.

o Излезни уреди (1): Пред се, тоа се мониторот и принтерот, како и некои други уреди што овозможуваат да се види или слушне каква работа завршил компјутерот.


4 / 13

Сл. 7. Персонален компјутер со неговите главни хардверски елементи.

Компјутерите може да се се класифицираат според големината и снагата, иако кај определени класи можно е значително преклопување. Според овие услови, можна е следнава поделба:

o Персонални компјутери (PC): Релативно мали, наменети за еден

корисник и базирани на микропроцесори со „скромни“ можности. Екипирани се со основните влезно-излезни уреди.

o Работни станици (workstations): И тоа се компјутери наменети за еден корисник, но имаат значително помоќен процесор, поголема работна меморија и HDD.

o Сервери: Моќни компјутери-сервери наменети за симултано опслу-жување на повеќе корисници. Сите компоненти кај овие компјутери се со високи перформанси и наменети за непрекината работа.

o Суперкомпјутери: Тоа се екстремно брзи компјутери базирани на паралелното поврзување на повеќе стотици или илјади процесори, наменети за симулации на реални процеси.

Во секојдневито, најчесто се среќаваме со персоналните компјутери кој што

според нивната големина и преносивост може да се поделат на повеќе начини. Некои од најчесто користените категории се:

o Desktop компјутери. Се одликуваат по тоа што може да се сместат на

една работна маса, а хардверските компоненти им се во најголем број стандардизирани. Тоа овозможува при правење на компјутерите да се користат компоненти од различни производители што ја намалува цената за нивно купување и одржување.

o Laptop или notebook компјутерите всушност се сметаат за преносни desktop компјутери. Стандардизацијата на деловите кај нив не е толку застапена што ги прави поскапи. Заради малите диманзии, напојувањето е со помала снага а проблематично е и ладењето на компонентите, посебно процесорите. Затоа, за laptop-ите се прават посебни мобилни процесори што користат помалку електрична енергија, а од иста причина најчесто немаат и посебна графичка картичка.


5 / 13

o Personal Digital Assistants (PDAs). Познати се и како „рачни“ мини компјутери што се користат за комуникација преку интернет или како мобилни телефони, а може да репродуцираат и звук и видео. Најчесто, за внес на податоците се користи touch screen, а податоците ги складираат на мемориска картица. За комуникација се користат со Bluetooth и/или WiFi конекција. Една од најновите употребни вредности на PDAs е во областа на образованието како читачи на електронски книги но и како уреди за мобилно учење.

o Мобилни телефони. Во однос на претходно спомнатите уреди, мобилните телефони сигурно најмсовно се користат за комуникација но и за снимање и репродукција на мултимедијални материјали. Вооби-чаено, податоците се внесуваат преку минијатурна тастатура а се снимаат на вградена меморија или мемориска картица. Некои модели на мобилни телефони имаат и свој оперативен систем (Symbian или Windows mobile) што им овозможува на нив да се инсталираат различни видови на апликации. За меѓусебна комуникација или комуникација со компјутери се користи IrDA и/или Bluetooth конекција а за интернет WiFi или вграден модем.

1.2. ХАРДВЕР

Поимот хардвер е општ назив со кој се опишуваат физички елементи или

направи создадени од чевекот. Во копјутерската терминологија поимот храдвер е асоциран со високотехнолошките компонентите на компјутерот, односно компо-нентите што може да ги доприме или видиме кај него. Такви се, на пример, тврдите дискови, мониторите, тастатурите, матичните плочи, процесорите, и т.н.

1.2.1. Матична плоча Матичната плоча е комплексен електронски систем, слика 8, кој ја овозможува

комуникацијата помеѓу сите компоненти на компјутерот.

Сл. 8. Современа матична плоча.


6 / 13

Некои од поважните делови на секоја матична плоча се:

o Socket или лежиштe за процесорот. o RAM memory slots или лежишта за мемориски модули. o PCI slots и/или лежишта за додатни картици. o Chipset или група од интегрирани кола што овозможуваaт комуникација

помеѓу процесорот, главната меморија и периферните уреди. o Приклучоци за тврди дискови. o Приклучок за електрично напојување. o BIOS.

1.2.2. Централна процесорска единица (CPU) Централната процесорска единица, или скратено процесор, може да се каже дека

е најважниот дел на компјутерот па, со право или не, кај најголемиот дел од кори-сниците со видот и јачината на процесорот се поистоветува целата компјутерска конфигурација. Сепак, кога ќе речиме Pentium или Athlon треба да знаеме дека станува збор за вид на процесор, а не конфигурација во целина.

Процесорот е многу важен затоа што тој ги извршува наредбите од програмите, па во зависност од видот на софтверот, може да се очекува дека различните видови на процесори се разликуваат во перформасите при извршување на програмите. Според тоа, покрај цената, при изборот на процесорот треба да се води сметка и за што ќе биде наменет.

Од многуте карактеристики на процесорот ќе ја споменеме само, како што вообичаено се вели, неговата брзина изразена во Hz. Поточно, станува збор за clock rate или бројот на извршени операции во една секунда. Под операции се мисли на наједноставните операции од типот собирање или одземање на два броја.

Гледано историски, првиот микропроцесор бил произведен од компанијата Intel во 1971 година а можел да извршува само едноставни аритметички операции-собирање и одземање, со навистина скромни способности од 4 операции во секунда.

Десетина години подоцна, во 1981 година, направен е првиот микропроцесор за сериско производство. Тој имал брзина од 2MHz, или споспобност да изврши два милиони операции за една секунда. За споредба, денешните најсовремени процесори што се користат кај домашните компјутери може да ја надминат бројката од 4 GHz или четири милијарди операции во секунда!

Во производството на процесори за pc-ја денес преовладуваат две компании, Intel и AMD. Првата е најпозната по производството на процесорите од класата Pentium, слика 9а, а втората по процесорите од класата Athlon, слика 9б.

Сл. 9а. Процесор од класата Pentium. Сл. 9б. Процесор од класата Athlon.


7 / 13

1.2.3. RAM RAM-от ја претставува главната меморија (main memory) на секој компјутер.

Зборот RAM е акроним од random access memory. Карактеристично за неа е што на секој бајт меморија и се приоѓа случајно, не водејќи сметка каде се запишани претходните информации. Toj се користи кај персоналните компјутери во вид на мемориски модули, слика 10, но и кај други уреди како што се принтерите. Големината на мемориските модули (memory sticks) може да достигне и до 1GB.

Сл. 10. Разни модули на мемориски стикови.

RAM–от е познат како и како работна меморија на компјутерот која му е достапна на процесорот во секој момент, без притоа да ги користи влезно-излезните магистрали. Со тоа значително се намалува потребното време за достап и обработка на податоците.

Постојат два вида RAM меморија:

o Dynamic RAM (DRAM), o Static RAM (SRAM).

Разликата е во технологијата што се користи за зачувување на податоците.

DRAM меморијата мора да се „обновува“ (refresh) повеќе илјади пати во секунда континуирано за време на работата на компјутерите, додека на SRAM меморијата тоа не и е потребно. Таа е побрза но и значително поскапа. Како и да е, и двете мемории се непостојани што значи дека ги губат податоците штом ќе се исклучи електричната струја. SRAM, или статичната меморија се користи и како Level 2 Cache memory која има за задача да го снабдува процесорот со информации без да има „застој“ во неговата работа. Големината на Level 2 Cache-от најчесто е 256 KB или 512 KB и како посебна структура е вградена во процесорите.


8 / 13

RAM-от или работната меморија на компјутерите обично е од видот DRAM. Постојат повеќе подвидови на оваа меморија како што се:

o EDO RAM (Exteneded Data Out DRAM), o SDRAM (Synchronous DARM)

Од SDRAM произлегоа денес најчесто користените видови мемеории:

o DDR ( Double Data Rate SDRAM), o RDRAM (Rambus DRAM).

1.2.4. ROM Toa e акроним од read-only memory. Станува збор за компјутерска меморија

сместена во ROM-чипови, слика 11. Штом еднаш ќе биде запишан некој податок во неа, во принцип, тој не може да се избрише туку може само да се чита.

Сл. 11. ROM чип.

Карактеристично е што податоците во ROM меморијата се запазуваат и откако компјутерот ќе се исклучи. Повеќето персонални компјутери имаат мала количина на ROM меморија, не повеќе од неколку илјади бајти, па затоа е наменета само за зачуваувње на критичните програми што служат за подигање и контрола на компјутерот. Ќе додадеме дека ваква ROM меморијата се користи, на пример, и кај ласерските принтери за зачувување на фонтовите.

Има повеќе видови на ROM меморија како на пример:

o PROM (programmable read-only memory). Таа се произведува како бланко чип во кој може да бидат впишани податоци со специјални уреди наречени PROM програмери.

o EPROM (Erasable Programmable Read-Only Memory). Содржината на оваа меморија може да се избрише со ултравиолетова светлина, а потоа да се репрограмира со EPROM програмер.

o EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory). Содржината на оваа меморија може да биде избришена со електрична струја и тоа делумно или целосно. Затоа, оваа меморија има голема примена и кај дигителаните камери, MP3 плеери итн.

o Flash memory е посебен вид на EEPROM меморија која се програмира и брише во големи мемориски блокови. Првите модели на оваа меморија се бришеле наеднаш во целина. Флеш меморијата е значителчно поевтина од EEPROM меморијата па затоа масовно почнала да се користи во многу уреди, како на пример мемориските картици, слика 12а, и USB флеш драјвовите, слика 12б.


9 / 13

Сл. 12а. Мемориски картички. Сл. 12б. USB flash драјвови.

1.2.5. Тврди дискови (HDD) Тврдите дискови се електро-механички компоненти, слика 13, кои се специјално развиени за потребите на компјутерите. Спаѓаат во групата на уреди за складирање на податоци кои што не се бришат кога компјутерот не е приклучен на електрична енергија. Податоците се запишуваат во дигитално енкодирана форма на брзо ротирачки плочи чија површина е магнетна. Всушност, записот на податоците на тврдиот диск подразира подредена магнетизација на феромагнетниот материјал, најчесто легури на кобалт, со кој се премачкани неговите плочи во вид на тенок филм. Самите плочи се направени од немагнетен материјал како стакло или алуминиум.

Сл. 13а. Шематски приказ на тврд диск. Сл. 13б. Реален приказ на тврд диск.

Читањето на податоците е инверзен процес со кој главата на тврдиот диск ја препознава магнетизацијата на плочите и ја претвара во електрични сигнали. Една од најчесто споменувамите карактериситки на тврдите дискови е нивниот капацитет. Во почетокот на 80-те години од минатиот век нивната големина се движеше до ~10 MB, за да денес достигнува до 1 ТB. Брзината на пренос на податоци е ~ 1GB/s. Друга важна карактеристика на тврдите дискови е бројот на вртежи во минута на магнетните плочи кој најчесто изнесува 7200 min-1 или 5400 min-1.


10 / 13

1.2.6. Графичка карта Графичките карти или 3D акцелератори, како што се често се именуват во

поново време, слика 14, се компјутерски компоненти кои бележат континуиран развој пред се заради нивната примена за пореален приказ на компјутерските игри. Значи, нивната главна задача е да обезбедат квалитетна слика на мониторот (екранот). Сликите на екранот се направени од ситни точки наречени пиксели (pixels) и од нивниот број зависи резолуцијата на сликата. Бројот на пиксели што се прикажува во секој момент, вообичаено, надминува 106 што покажува дека работата на графичката карта, поточно на графичкиот процесор е извонредно сложена и гломазна. За да се добие квалитетна слика потребно е резолуцијата на сликата како и палетата на бои да биде што поголема.

Сл. 14. Графичка карта од понова генерација.

Репродукцијата на слики не е нивна единствена фукнција. Постојат графички картици кои може да прават video capture, односно зачувување на приказот од мониторот во дигитална форма во вид на слика или видео. Други имаат интегрирано TV tuner а некои може да изведуваат MPEG видео декодирање.

За прицврстување на матичната плоча, во последно време, се користат PCI Express слотови што воедно ја означуваат и генерациската припадност. Најважни карактеристики на графичките картици се графичкиот процесор (GPU) и видео меморијата. Работната фреквенција (clock rate) на GPU е до 850 MHz, а видео меморијата кај поновите модели е од видот DDR3. Работната фреквенција на оваа меморија достигнува до 1,8 GHz а преносот на информации до ~ 54 GB/s.

Сл. 15а. GeForce e најпознатиот GPU на nVidia. Сл. 15б. Radeon е најпознатиот GPU на ATI.

На пазарот постојат повеќе производители на GPU, но најпознати се nVidia, слика 15а, и ATI, слика 15б.


11 / 13

1.3. СОФТВЕР

Поимот software за првпат е употребен во 1958 година од страна на John Tukey,

познат амерички статистичар, во контекст дека тој е колекција од компјутерски програми кои што овозможуваат извршување на некои задачи на компјутерските системи. Со името на John Tukey е поврзанa и првата употреба на зборот bit десетина години порано. За разлика од хардверот, софтверот е „недопирлив“, и постои само како идеја од бројки, букви и симболи во вид на компјутерски наредби и/или податоци со строго дефиниран редослед. Вообичаено се вели дека сè што може да биде запишано електронски е софтвер, од каде физички гледано софтверот може да се поистовети со енергетски запис на информации.

1.3.1. Видови на софтвер Софтверот е поделен во три главни групи:

o Системски софтвер: Во оваа група спаѓаат оперативните системи, како на пример windows, macintosh или linux, драјверите и различни услужни програми (utilities) што овозможуваат компјутерот да се подигне и работи правилно. Од друга страна, системскиот софтвер има важна улога со тоа што на прогрмерите им нуди работна околина што им овозможува својата работа да ја завршат на поедноставен начин без да водат посебна сметка за специфичните карактеристики на хардверските компоненти што се користат од програмите.

o Апликациски софтвер: Вклучува разни видови на програми што се користат при секојдневна работа. На пример, word процесори, графички програми или системи за менаџирање на податоци, едукативен софтвер, видео игри итн. Затоа, овој вид на софтер е од најголем интерес за најширокиот круг корисници на компјутери.

o Софтвер за програмирање: Тоа се програмските јазици и други услужни програми, на пример: компајлери, едитори дебагери итн. што овозможуваат да бидат направени другите две групи на софтвер. Програмскиот софтвер се дели на два подвида. Првиот е познат како low-level програмски јазици, како што е машинскиот јазик, и е карактерис-тичен за секој вид на процесор. Машинскиот јазик се состои од низа инструкции и податоци што директно се извршуваат од страна на процесорот. Тоа го прави извонредно моќен, но и практично употреблив за само мала група професионалци. Во втората подгрупа спаѓаат high-level програмските јазици, како што се: Фортран, Паскал, C итн., што по својата струкатура и начин на користење се многу поблиски до чевековиот природен јазик на комуникација. За да може да биде извршен еден програм нашишан на овој начин, неопходно е истиот најпрво да биде искомпјлиран (интерпретиран) на машински јазик. Тоа го прават посебна група на услучни програми познати како компајлери.

Поврзаноста и надополнувањето на софтверот и хардверот може да се прикажи

следејќи го накратко „патот“ на формирање, обработка и приказ на инфомрациите кај компјутерите. Најпрво, бидејќи софтверот е виртуелен запис, за да се искористи неопходно е да се инсталира или пренесе на тврдиот диск. Потоа, кога некоја програма се стартува таа делумно се вчитува во RAM меморијата со што податоците од


12 / 13

програмата може да се обработат од страна на процесорот. Добиените резултати може да се прикажат на монитор или повторно се запишуваат на тврдиот диск како виртуелен запис.

Од претходно кажаното, може лесно да се забележи дека софтверот и хардверот се две спротивности кои не може да егзистираат самостојно, туку само во заедница. Понекогаш може да биде навистина збунувачки колку тие се тесно поврзани, а сепак разлчни. Оваа симбиоза добро се гледа во моментите кога компјутерот е во дефект. На пример, во дадена ситуација констатираме дека некоја картица не функционира правилно. Причина за тоа може да биде нејзин дефект, но исто така, причина може да биде и неправилното функционирање на софтверот што ја подржува работата на таа картица.

1.3.2. Информација и податоци Човекот постојано е подложен на прием и/или размена на различни информации

со околината во вид на звук, слика или текст, но тука се и инфомрации што ни ги пренесуваат сетилата за вкус, мирис, топлина итн.. Размената на информациите е суштинска за човекот и е директно поврзано со неговиот развој и опстанок како посебна врста која е способна информациите да ги обработува и донесува заклучоци.

Кога е во прашање чевекот, информациите се резултат на обработка од страна на мозокот на податоците што ги добиваат соодветните сетила (сензори), додека кај компјутерите обработката на податоците ја извршува процесорот. Една од карактеристиките на информациите, а со тоа и на податоците, е нивното количество. Единица мерка за количеството на информации е 1 бит (binary digit). Во праксата се користи и единицата бајт (1Byte = 8 bit), додека протокот на информациите се мери со единицата b/s (бита во секунда).

Во употреба се и мултипликациските изрази на основните единици за количество на информации, а тоа се:

Килобит 1 Kb = 210 b Килобајт 1 KB = 210 B Мегабит 1 Mb = 210 Kb = 220 b Мегабајт 1 MB = 210 KB = 220 B Гигабит 1 Gb = 210 Mb = 220 Kb = 230 b Гигабајт 1 GB = 210 MB 220 KB = 230 B

Информатиката како наука ги изучува информациите, начините за нивно добивање од податоците како и начините за нивно зачувување и пренесување. Според тоа, од големо важност е како ќе се запишуваат податоците. Во информатиката тоа се прави со бинарниот броен систем кој има само два броја 0 и 1. Изборот е заснован на каратеритиките на дигиталните логички кола кои се основа на начинот на кој „размислуваат“ компјутерите. Бројот 1 одговара на физичката ситуација кога на излезот од дигиталното коло добиваме напонски сигнал а 0 кога од колото не излегува напонски сигнал. Со комбинациија на овие два броја (сигнали) и неколку логички кола може да се претстави сè во бинарна дигитална форма без разлика дали е тоа слика во боја, звукот на некој инструмент или текст во некоја книга.

Процесот на претворање на реалните сигнали (податоци) во бинарен запис се вика дигитализација.


13 / 13

1.3.3. BIOS Тоа е акроним од basic input/output system. Станува збор за системски софтвер

што определува како ќе работат компјутерските компоненти, бидејќи во BIOS-от се вградени сите наредби што се неопходни за контрола на работата на хардверот. BIOS-от е сместен во посебен ROM чип, слика 16, што е вграден во матичната плоча. Со тоа се овозможува тој постојано да биде достапен и да не зависи од можните оштетувања на HDD. На тој начин се обезбедува самостојно подигање на системот.

Сл. 16. Flash memory чип во кој е сместен BIOS-от.

Најважната улога на BIOS-от е да го подготви компјутерот за вчитување на

оперативниот систем. Тоа значи дека при вклучување на компјутерот тврдиот диск сè уште не е достапен, па затоа подготовката се прави со вчитување на сет инструкции од друго место, односно од BIOS-от.

documentpc

Documents

clock rate

memory

gpu

eeprom

ram

bios

athlon

pentium