PASPALLÁS Número 28 ABRIL-SETEMBRO 1999

Boletín da Sociedade Galega de Historia NaturalApartado 330. 15780 Santiago de Compostela

ÍNDICE

Editorial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Asemblea Xeral Extraordinaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Principais impactos ambientais no monte galego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 x 4 = ¿ ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Informe 1998 (II) do Grupo de Anelamento da S.G.H.N. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15In memoriam Enrique Valdés Bermejo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Anduriña do cú branco . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Aves urbáns . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Os nosos insectos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

PASPALLÁS é o boletín trimestral daS.G.H.N., pero as opinións expresadas nel (agása Editorial) non son necesariamente as da súaXunta Directiva Xeral.

Colaboraron neste número:, Xusto CalvoPeña, Bernardo Carrión Velasco, SerafínGonzález Prieto, Xosé Lois Rei Muñiz, CarlosRei Raño.

Fotografías portada e páxina 12: RoxelioPérez Moreiras.

Depósito Legal: C 1590/91.I.S.S.N.1132-0567.Impreso en papel reciclado.

A Sociedade Galega de Historia Natural, formadaen 1973, é «unha asociación independente ecientífica, dedicada ó estudio, divulgación,conservación e defensa do medio natural, que nontén na súa actuación fins lucrativos» (Art. 5º dosEstatutos).

A S.G.H.N. é unha asociación legalmenterecoñecida có Protocolo nº 18.487 no RexistroNacional de Asociacións, inscrita no Folio 11 doRexistro de Asociacións Protectoras do MedioAmbiente (Xunta de Galicia), e có número AO/C-000/382 no Rexistro de Asociacións CulturaisGalegas.

A S.G.H.N., federada na Coordinadorada deOrganizaciones de Defensa Ambiental (CODA),desenrola unha intensa actividade en temasmedioambientais.

Santiago: Rúa da Oliveira, 4-2º. Apdo 330. 15780Santiago de Compostela. Teléf./Fax 981584426.

A Coruña: Apdo. 825. 15080 A Coruña.Ferrol: Méndez Núñez, 11. Apdo. 356. Teléf. 981

352820. Ourense: Rúa Jesús Soria, 23-2º. Apdo. 212.

32080 Ourense.Vilagarcía: Apdo. 303.

HTTP://WWW.ARRAKIS.ES/~ALCRIQUE/SGHN.HTM

3

EDITORIAL

OS CAMIÑOS DE SANTIAGO COMO PATRIMONIO NATURAL

Percorrer a pé un territorio é, sen dubida, amellor forma de coñecelo, Os pelegríns, ou ossimplemente camiñantes, que, por unha ou outrarazón, atravesan Galicia ó longo dos camiños deSantiago teñen unha oprtunidade única paracoñecer de primeira man, paso a paso, a realidadenatural desta terra, singular en moitos aspectos,do noroeste ibérico.

Poderán disfrutar, e tamén padecer, arealidade actual do medio ambiente galego. Noncamiñarán nin media xornada sen atoparse defrente con algunha mostra dos principaisproblemas ambientais de Galicia. Unha ou variaszonas queimadas de matoxos, cultivos forestaisou bosque autóctono, quizais ainda fumeante,recordaránlle que Galicia padece máis de 10.000focos de lume anuais. Algún vertedeiroincontrolado ou un dasauge de augas fecais lleindicarán que, pese ós avances dos últimos anos,os residuos sólidos e líquidos son aínda unimportante problema. Unha e outra vezatravesará pistas e estradas, necesarias unhas,absurdas outras, que fragmentan o territorio edezman a fauna. E, se prolonga o seu camiño ataa fin da terra antaño coñecida, poderá observar osestragos paisaxísticos da urbanización eeucaliptación do litoral ... pero, eiquí e alá,poderá tamén disfrutar dalgunhos currunchos nosque a costa é aínda tan fermosa que pouco ounada teñen que envidiar a calqueira outra. Domesmo xeito, antes de chegar a Santiago a súamirada recrearase nos montes amarelos, rosáceosou blanqueciños pola froración explosiva dosmatorrais que pasma os forasteiros. Ou nomosaico de verdes ocres e amarelos da paisaxerural tradicional que aínda subsiste nalgunhaszonas. E, como non, apreciaria canto vale asombra dunha arboeda caducifolia un día de

calor. E a inpagable frescura dun regato co seuarboado de ribeira.

Coa realidade actual, degradada respecto óque foi pero aínda con moito por conservar, ofuturo dos camiños de Santiago depende do quefagamos galegos e camiñantes.

Como en tantos outros casos, os camiños deSantiago non só un Patrimonio Cultural, senóntamén un Patrimonio Natural que, pese asúaindubidable valor, están sendo esquecidos nosplans dos sucesivos Xacobeos. Como non só sefai camiño ó andar, con vistas ó futuro inmediatoa Xunta de Galicia debera contemplar arecuperación ambiental dos camiños de Santiagocomo corredores verdes, inspirándose, tal vez,nos exitosos plans de recuperación das cañadasreais españolas. E debera replantesarxe arestauración do Patrimonio Cultural; dende logoé imprescindible, e prioritaria, a perpectivahumana na restauración de monumentos e cascoshistóricos, pero o interese dos homes non tenporque estar reñido co dos seus outros“inquilinos”. Se cirrios, morcegos, curroxos,curuxas e tantas outras especies dependen engrande medida do refuxio que lle proporcionanos monumentos humanos, ¿por quédeshaucialos?; ahí están os exemplos deAmsterdan, onde dende hai 24 anos os edificiosrestaurados deben conservar os emprazamentosdos niños de cirrio, ou en Inglaterra, onde arestauración dos monumentos contemplaespecificamente a conservación das coloniasimportantes de morcegos.

Se os camiños de Santiago foron no seutempo a vía de entrada a Galicia de importantescorrentes artísticas ¿por que non han de se-la víade chegada da corrente ambientalista europea?

4

ASEMBLEA XERAL EXTRAORDINARIA

Como xa saberedes tódolos socios, o pasado19 de xuño de 1999, tivo lugar nos locais doMuseo do Pobo Galego en Santiago, a AsembleaXeral Extraordinaria, que tiña como principaltema a tratar a elección da Xunta Directiva Xeral(X.D.X), tamén se falaron doutros asuntos comaa constitución da Delegación de Pontevedra, e alectura de altas e baixas de socios 1999, asícoma das Xornadas de Anelamento, a organizarpola S.G.H.N. en Gandario, do 4 o 7 de Nadaldeste mesmo ano.

Pois ben gustaríanos destacar nestas liñas, obalance das actividades realizadas pola S.G.H.Nnestes dous últimos anos, e que foi exposta poloPresidente nesta xuntanza, xa que crémos moiimportante, que os socios coñezades as cousasque esta a facer a S.G.H.N. Así mesmodetallaremos os principais obxetivos da X.D.Xnestes dous anos seguintes. En canto o resto dostemas tratados teredes máis información nomomento que recibades a copia da acta destaasemblea.

Principais actividades desenvolvidasde maio de 1997 ata xuño de 1999:

C Depurado do listado de socios. Posta o díade altas e baixas, o que permitíu a emisióneste ano do novo carné de socio. A situacióna 19-5-99 e a existencia de 513 socios doscales 477 pagaron xa a cuota do 99, e noresto dos casos houbo algún problema deemisión do recibo debido o banco. Destes513 socios, 13 son infantís, 20 xuvenís, 76estudiantes, 357 numerarios, 45 familiares e2 socios honorarios.

ANO 1997C Levouse a cabo a campaña de protección das

Serras do Courel-Enciña da Lastra.C Intervense no programa de Radio Voz-

Compostela o 5-6-97 con motivo do DíaMundial do Medio Ambiente.

C Publicaciónde 3 Paspallás.C Intervense no programa da Radio Galega

“Fauna Deportiva”.

ANO 1998C Continuase ca campaña de protección do

Courel-Enciña da Lastra.C Organízase unha rolda de prensa con

CC.OO. e Greenpeace sobre incendiosforestaís e emítese un comunicado conxunto.

C Intervén o Presidente no programa“Escarabajo verde” de TVE-2.

C Publícanse 3 Paspallás, un cos censos do 98,outro de carácter xeral, e un monográficosobre Ribeiras.

C Estase presente na reelección do ConselloGalego de Medio Ambiente (C.G.M.A.)

ANO 1999C Realízanse os censos de Acuáticas

Invernantes, que se publican nun Paspallás.C Realízase unha páxina Web, pola que a

S.G.H.N. esta presente en Internet, gracias osocio Enrique Álvarez Escudero.

C Emítese un comunicado de prensa co gallodo Día Mundial do Medio Ambiente.

C Cóntase cun representante na Mesa Sectorialque elabora a Lista de Biodiversidade enGalicia.

C Cóntase tamén cun representante na Mesa deBiodiversidade

Obxetivos principais dos prómixos 2 anos.C Manter a organización actual, e as

actividades que se están levando ata omomento, como poden ser 3-4 Paspallás oano, e a realización dos censos.

C Manter a publicación dos censos, e xa queno 2000, cúmplese 5 anos da publicaciónregular dos censos de acuáticas invernantes,tratar de sacar un Paspallás ou un Braña, noque se recollan estos datos.

C Conseguir socios, a captación de socios eimprescindible para poder medrar. Nestepunto suxírese organizar unha Xornada ouXornadas para buscar unha estratexia parachegar mellor a xente e facer así novossocios.

5

PRINCIPAIS IMPACTOS AMBIENTAIS NO MONTE GALEGO

Ademais dos incendios forestais e dasilvicultura, que se discuten con detalle máistarde, no monte galego inciden tanto a realidadesociopolítica como un bo número de actividadesrelacionadas con tódolos sectores productivos.

A realidade sociopolítica

A dispersión da poboación (Galicia ten ametade dos núcleos habitados de España enapenas o 6% da superficie), xunto co a carenciade políticas medioambiental e de ordenación dote r r i to r io , ér e s p o n s a b l ed u n h ae d i f i c a c i ó nr e s i d e n c i a l ,agropecuaria ei n d u s t r i a lcaót ica, quei n c i d enegativamenteno monte galegop o l a s s ú a srepercusións nasinfraestructuras,nos milleiros dev e r t e d o i r o sincontrolados (aXunta estimouen máis de10.000.000 Tmo s R S Uespallados portoda Galicia), noabastecementode auga, nadepuración deaugas residuais,etc.

Infraestructura viaria

Dende pistas de concentración parcelaria ataautovías e autopistas, pasando polas vías férrease as de acceso para a construcción e/ou omantemento das infraestructuras enerxéticas ede telecomunicacións, tódolos recunchos deGalicia están atravesados por unha maraña devías de comunicación. Os principais impactosno monte galego son a ocupación de territorio,a fragmentación de hábitats, a degradación da

p a i s a x e , oincremento daaccesibilidade(domingueiros,i n c e n d i a r i o s ,c a z a d o r e s ,furtivos, etc.), ad e s t r u c c i ó ndirecta do solo eda vexetaciónd a s z o n a sa fec t adas , am o r t a l d a d edirecta de fauna,por atropelo edestrucción derefuxios, e oa u m e n t o d aerosión polosmovementos det e r r a s , c o ndiminución dacal idade dasa u g a s p o l o ss ó l i d o s e nsuspensión.

6

Infraestructura enerxética

Os centros de producción e as instalaciónsde transporte de enerxía (parques eólicos,minicentrais, encoros, canles e tuberías dederivación, tendidos eléctricos e gasoductos)conlevan impactos no monte adicionais, pero amiúdo semellantes, ós antes sinalados para assúas vías de acceso.

Infraestructura de telecomunicacións

Os tendidos telefónicos (aéreos ousoterrados) teñen unhas repercusións ambientaissemellantes ás dos tendidos eléctricos de baixatensión, mentras que os principais impactos dosrepetidores de radio, televisión e telefonía son adegradación da paisaxe e os derivados das súasvías de acceso.

Gandería

Máis que por unha presión gandeiraexcesiva, que é rara nos terreos de montegalegos (non tanto en terras agrícolas e depastizais), o impacto ambiental da ganderíaextensiva nos montes deriva dos problemascrónicos da queima para pastos e doenvelenamento de depredadores, responsablesde gravísimos problemas de degradación dosolo, con perda as veces irrecuperable da súacapacidade productiva, e de rarefacción deespecies ameazadas.

Minería

En 1995 había en Galicia 380 explotaciónsactivas entre as que destacan as de lignito pardo,granito e pizarra, ademais das explotacións deáridos e, en menor grao, caolín e magnesita.Galicia é, xunto a Castela-León e Asturias, acomunidade autónoma con maior actividademineira de España (cada unha delas representao 15-17% da minería nacional). Os principaisimpactos no monte galego son a ocupación deterritorio, polas explotacións e as escombreirasde estériles, a fragmentación de hábitats polarede de pistas de servicio, a destrucción da

paisaxe e a degradación dos sistemas fluviais.

OS INCENDIOS FORESTAIS

Dacordo coas cifras oficiais publicadas poloICONA e pola Dirección General deConservación de la Naturaleza do GobernoCentral, no período 1983-89 houbo en Galiciaun promedio de 3.841 incendios anuais, o querepresenta algo máis dun tercio dos incendiosque houbo en toda España nese período. Noseguinte período de sete anos (1990-96), xa conFraga na Presidencia da Xunta, o promedioanual de incendios duplicouse en Galiciamentras que no resto de España aumentou nun28%, polo que os 7.603 incendios anuais enGalicia no período 1990-96 representan casitódolosa metade de tódo-los incendios quehoubo en España.

A análise estadística da serie anual de datosoficiais demostra que as porcentaxes do totalespañol de incendios e de superficie queimadaque corresponden a Galicia no período de seteanos inmediatamente "antes de Fraga" nondifiren siñificaticamente dos correspondentes óssete primeiros anos "despois de Fraga". Oitoanos e 50.000 millóns de pesetas despois aproblemática dos incendios forestais en Galiciacontinúa exactamente igual porque ata agoranon houbo, nin parece que vaia haber, vontadee coraxe político para atacar a raíz do problema.

Os datos oficiais refrexan que a gravidadecrónica da problemática incendiaria en Galiciaacada niveis "explosivos" a partires de 1995 conmáis de 10.000 incendios anuais, é dicir cunincendio por cada 2 km2 de superficie forestal,mentras que no resto de España o promedio é deun incendio por cada 25 km2 de superficieforestal. Si a estas cifras lle engadimos os 4.000conatos (incendios de menos de 1 ha) que haianualmente en Galicia e os milleiros dequeimas, autorizadas ou non, resulta que cadaano hai en Galicia un foco de lume por cada km2

de superficie forestal. Cun promedio de 40-50

7

A extensiva preparación do terreo, condecapado e amontonamento dos restos demadeira e horizontes orgánicos, reduce acantidade de materia orgánica superficial enamplas áreas, o cal pode ter importantesimplicacións nas propiedades físicas,químicas e biolóxicas dos solos. Nonoroeste dos Estados Unidos, as perdas denitróxeno por estas operacións tardan enrecuperarse de 10 a 275 anos, según aintensidade do tratamento, a deposiciónatmosférica de nitróxeno e a presencia ounon de plantas fixadoras de nitróxeno.

A conservación de niveis axeitadosde materia orgánica nos solos é críticapara manter a saúde e a productividadedos sistemas forestais.

Jurgensen et al. (1997)

lumes diarios ó longo do ano, a "bomba dereloxería" da problemática incendiaria enGalicia actívase dramaticamente cada vez quepasan quince ou vinte días sen chover, sexa noverán, como en 1998, ou a finais de inverno ecomezo da primavera como en 1998 e nos tresanos anteriores.

A SILVICULTURA

Dende un punto de vista cronolóxico, asrepercusións ambientais das repoboaciónsforestais pódense agrupar en tres fases ou etapasprincipais: a de instalación, a de repoboaciónsensu stricto e a de extracción ou explotacióndos productos forestais.

1. Fase de instalación

Construcción de infraestructuras

A explotación silvícola escomeza,xeralmente, coa apertura e/ou arranxo das pistasde acceso e dos cortalumes. As repercusiónsambientais destas infraestructuras varían moitosegún o seu trazado, método e época deconstrucción aínda que, como xa se sinalou,pistas e cortalumes supoñen sempre un impactoambiental.

O trazado é máis impactante si se fai conpendentes fortes, e non polas curvas de nivel, sipasa ó carón dos cursos e masas de auga, enlugar de alonxalo das súas ribeiras, e si atravesaáreas ecoloxicamente sensibles ou as bordea apouca distancia.

No método de construcción é importante otipo de maquinaria empregada e a utilizaciónou non de explosivos. Do mesmo xeito que parao trazado, para reducir o impacto deberíase teren conta a estabilidade dos taludes eescombreiras, e a prevención da erosión.

Pola súa banda, a influencia da época deconstrucción derívase da variabilidadeestacional do risco de erosión e da sensibilidadeda flora e a fauna ás perturbacións.

Preparación do terreo

De igual xeito que na construcción deinfraestructuras, o método e a época deacondicionamento do terreo para a reforestaciónson factores decisivos na magnitude do impactoambiental.

Moitas repoboacións forestais contemplan aeliminación previa da vexetación natural,teoricamente para minimizar a competenciapolos recursos (auga, luz, nutrientes) dasespecies non comerciais. O impacto destasprácticas sobre o ecosistema sempre seránegativo e pode acadar niveis dramáticos, poisconlevan riscos moi graves de degradación oudestrucción dos horizontes superficiais do solo,compactación do solo, diminución dainfiltración e aumento da escorrenta e daerosión; ademais de repercusións inaceptablessobre a flora e a fauna. De ser necesario, avexetación natural debería controlarsepuntualmente con desbrozadoras de man,evitando en todo caso a eliminaciónindiscriminada da vexetación, así coma o

8

O incremento do subministro denutrintes no horizonte orgánico durante aetapa de matogueira pode mitigar ainfluencia negativa exercida nas plantaspolo solo mineral e proporcionar unhasmellores condicións para o crecementodas árbores planifolias que dominan osbosques maduros.

Nilsson et al. (1995)

emprego do lume, os herbicidas e o desbrocecon maquinaria semipesada ou pesada.

O furado do solo para a implantación dasárbores debería ser individual, por mediosmanuais ou con maquinaria de man, que apenasremoven un 10% de solo, mentras o surcado enfaixas remove un 25% e o aterrazamento entreo 50 e o 100% (Pérez Moreira, 1992). Hai queevitar, na medida do posible, a maquinariasemipesada e erradicar dos montes a maquinariapesada, empregada ata agora para facer asmaiores barbaridades edafolóxicas e ecolóxicas:aterrazado, eliminación do horizonte superficialmediante pala frontal, subsolado pola liña demáxima pendente, etc. Hai que devolver amaquinaria pesada ó seu sitio: as obras. Si naagricultura moderna téndese ó mínimo laboureoe ó laboureo de conservación, na silviculturadébese facer o mesmo para conservar o solo,recurso insustituible e só moi lentamenterenovable.

2. Fase de repoboación

As repercusións ambientais da explotaciónsilvícola dos montes dependen en boa medidadas características das plantacións. A meirandeparte das repoboacións feitas ata agora enGalicia son masas monoespecíficas e coetáneasde especies de crecemento rápido,principalmente piñeiros e eucaliptos, pero taménchopos nas zonas axeitadas.

Sen entrar en discusión sobre si unhaespecie arbórea é nobre ou non, si é autóctonaou alóctona, indíxena ou naturalizada, rendibleou pouco productiva, o que está claro é queunha silvicultura moderna debe imitar namedida do posible o funcionamento dun bosquenatural, e debe recrear un mosaico de especiesarbóreas en variado estado de crecemento,deixando faixas de vexetación natural nas zonasecoloxicamente sensibles.

A fertilización das zonas reforestadas, quepode ter repercusións negativas mesmo sobre aspropias árbores (Pérez Moreira, 1992), debe serplanificada e dosificada para evitar adegradación do solo, a contaminación doscursos e masas de auga e a producción deóxidos de nitróxeno que contribúen ó efectoinvernadoiro, ó deterioro da capa de ozono e áchuvia ácida.

As rozas non selectivas do mato debenevitarse polos seus perxuicios ecolóxicos eeconómicos (Pérez Moreira, 1992). O control davexetación herbácea e arbustiva debe serpuntual e por medios mecánico-manuais, xamaisindiscriminada, con herbicidas e/ou conmaquinaria pesada.

O control da propagación de plagas deberabasearse nas avantaxes da silvicultura mixta enmosaico e da guerra biolóxica (con predadoresou competidores autóctonos) para eliminar, oualomenos minimizar, o emprego de productosfitosanitarios.

Nas operacións de poda de ramas baixas,entresacas e roza de vexetación herbácea ouarbustiva, a fitomasa cortada non debera serextraída do ecosistema nin queimada, pola perdanutrientes que conlevan estas prácticas. Amellor alternativa é triturar e incorporar in situesta biomasa.

Mentras que o desenvolvemento dasilvicultura supón un beneficio global, poispotencia o secuestro de CO2 nos bosques que

9

Os cultivos forestais en latitudesmedias acumulan en madeira ó redor de34 toneladas de carbono por hectárea nunperíodo de 50 anos (e outro tanto nasraíces).

Winjum e Schroeder (1997)

Cortas selectivas ou totaisAttegrim e Sjoberg (1996) sinalaron

que a curto prazo (0-4 anos) a cantidadee a calidade nutritiva dos arandos dosotobosque (alimento importante paramoitos herbívoros) diminúe no ordenbosque non talado, bosque con cortaselectiva, bosque con corta total, polo querecomendan as cortas selectivas.

Steventon et al. (1998) compararon oimpacto sobre as aves e osmicromamíferos das cortas selectivas dun30 ou 60% da cubicaxe de madeira conrespecto ás cortas totais e ás parcelastestemuña. Concluiron que ámbalas dúascortas selectivas proporcionan hábitatpara as aves e micromamíferoscaracterísticos dos bosques maduros, siben a corta do 60% das árbores produceun certo cambio cara as comunidadesfaunísticas das áreas deforestadas.

Whitaker e Montevecchi (1999)suliñaron que na meirande parte dosbosques boreais de Norte América astalas preservan faixas de arborado ó longodos ríos para reducir os efectos adversosdas explotacións forestais sobre a faunaterrestre, pero as faixas de 20-50 m delargura que se deixan normalmente sonaínda insuficientes para a metade dasespecies forestais estrictas.

actúan como sumidoiros deste gas de efectoinvernadoiro (se a madeira e os seussubproductos non se queiman despois), asplantacións selvícolas exercen unha influenciade sentido e intensidade variables, según a(s)especie(s) e o manexo, sobre a calidade econservación do solo, os ciclos de auga enutrientes, as especies da flora e fauna silvestrese a paisaxe.

3. Fase de explotación

O impacto ambiental desta etapa do cicloselvícola depende directamente de cando, cómoe cantas árbores se extraian da masa forestalexplotada.

As talas masivas ou totais deixan o soloespido e acentúan o risco de pérdida denutrientes por lixiviación (lavado pola auga quese infiltra no solo) e escorrentía, o cal mingua apotencialidade productiva do solo e afecta acalidade das augas fluviais; por todo elo ascortas totais deberan ser sustituidas poraclareos, talas en áreas dispersas ou cortas enfranxas progresivas (Pérez Moreira, 1992).

Si a tala é de tódalas árbores dentro dasuperficie considerada, os impactos sobre osolo, a flora e a fauna forestais serán moito máisintensos e dependerán en boa medida daextensión afectada. Polo contrario, os impactosdunha tala selectiva, que afecte só a metade oumenos das árbores e conserve algunhas árboresvellas, serán menores sobre tódoloscompoñentes do ecosistema forestal.

A época de corta inflúe sobre a florasilvestre, xa que pode destruír as partes aéreasou repercutir na producción ou viabilidade dassementes, e tamén sobre a fauna, especialmentesi a tala coincide con algún dos períodos máissensibles (cría, hibernación/invernación). O simpactos ambientais negativos da talaincreméntanse si os restos derivados da corta(gaias, follas/acículas, cortizas) son queimadosou extraídos do monte e minimízanse si sontriturados e incorporados ó solo; así, por

10

Residuos da cortaRoss et al (1995) suliñaron que, en

xeral, tódolos resultados indican aimportancia de conservar a materiaorgánica dos restos de corta, da follascae do solo mineral, así como da presenciadoutras plantas e sistemas radicularesnas plantacións xóvenes, para manter asreservas de nitróxeno asimilable.

Scott et al. (1998) atoparon que arepentina diminución dos aportes decarbono despois da tala pode alterarmoito o ciclo interno do nitróxeno no solo,sobre todo nos solos pobres, eincrementar as perdas de nitróxeno,mentras que Carlyle et al. (1990) sinalaronque a incorporación dos restos de cortano solo (sobre todo triturados) diminúeefectivamente as perdas de nitróxeno efósforo por lavado.

De acordo con Weston e Attiwil (1996),as cortas totais e as queimas dos residuosde corta diminúen as reservas denutrientes e reducen a productividade dosseguintes ciclos de explotación. Esto éespecialmente importante no caso donitróxeno (principal elemento limitante) xaque é fácilmente volatilizado e/ou lixiviado.

Según Bengtsson (1997), a extraccióntotal dos residuos de corta (partes aéreas)provoca unha diminución persistente alongo prazo (15-18 anos) en diversosgrupos da fauna do solo e podería terrepercusións na fertilidade a longo prazonos sistemas non fertilizados.

Tránsito de maquinariaRab (1994) atopou que o tránsito de

maquinaria durante a tala provoca acompactación do solo no 72% da área decorta, na que ademais diminúe o contido dosolo en materia orgánica. Nun 35% da áreade corta a compactación do solo e adiminución de macroporosidade acadanvalores críticos que poden afectar xa ócrecemento das árbores.

Turnos de cortaMorris et al. (1997) atoparon que os

turnos de 40 anos con extracción total daspartes aéreas provoca a diminución daproductividade nun 41% a partires dosegundo ciclo de explotación, mentras queos turnos de 80 anos con extracción sódos toros milloran as condicións do solo.

exemplo, Pérez Moreira (1992) sinala quecolleitando só a madeira e deixando no monte asfollas, ramas e cascas redúcese entre un 50 e un95% a extracción de nutrientes do ecosistema.

Por outra banda, a circulación de maquinariapesada polas pistas pode afectar ós vertebrados

máis sensibles ás molestias, mentras que otránsito de maquinaria polo solo forestal afectaás propiedades físicas e biolóxicas do solo.

Finalmente, o turno de corta condiciona asposibilidades de recuperación das característicasfísicas, químicas e biolóxicas do solo e doecosistema no seu conxunto, polo que podendarse tódalas posibilidades: degradación,conservación ou melloría según os turnos sexanmáis curtos, iguais ou máis longos que operíodo necesario para a rexeneración dosistema.

Serafín González Prieto

11

BIBLIOGRAFÍA

Alriksson A. e Olsson M.T. (1995) Soil changesin different age classes of Norway spruce (Piceaabies (L.) Karst.) on afforested farmland. Plantand Soil 168-169, 103-110.

Atlegrim O. e Sjoberg K. (1996) Response ofbilberry (Vaccinium myrtillus) to clear-cuttingand single-tree selection harvests inuneven-aged boreal Picea abies forests. ForestEcology and Management 86, 39-50.

Bengtsson J., Persson T. e Lundkvist H. (1997)Long-term effects of logging residue additionand removal on macroarthropods andenchytraeids. Journal of Applied Ecology 34,1014-1022.

Carlyle, J.C., Bligh, M.W. e Nambiar, E.K.S.(1998) Woody residue management to reducenitrogen and phosphorus leaching from sandysoil after clear-felling Pinus radiata plantations.Canadian Journal of Forest Research - RevueCanadienne de Recherche Forestiere 28,1222-1232.

Jurgensen M.F., Harvey A.E., Graham R.T.,PageDumroese D.S., Tonn J.R.,Larsen M.J. eJain T.B. (1997) Impacts of timber harvestingon soil organic matter, nitrogen, productivity,and health of Inland Northwest forests. ForestScience 43, 234-251.

Mahendrappa M.K., Foster N.W., WeetmanG.F. e Krause H.H. (1986) Nutrient cycling andavailability in forest soils. Canadian Journal ofSoil Science 66, 547-572.

Morris D.M., Kimmins J.P. e Duckert D.R.(1997) The use of soil organic matter as acriterion of the relative sustainability of forestmanagement alternatives: A modelling approachusing FORECAST. Forest Ecology andManagement 94, 61-78.

Nilsson L.O., Hüttl R.F., Johansson V.T. eJochheim H. (1995) Nutrient uptake and cyclingin forest ecosystems - present status and future

research directions. Plant and Soil 168-169, 5-13.

Pérez Moreira, R. (1992) Ecoloxía forestal eordenación do bosque. Edicións do Castro,Sada, A Coruña.

Rab M.A. (1994) Changes in physical propertiesof a soil associated with logging of Eucalyptusregnans forest in south-eastern Australia. ForestEcology and Management 70, 215-229.

Ross D.J., Sparling G.P., Burke C.M. e SmithC.T. (1995) Microbial biomass C and N, andmineralizable N, in litter and mineral soil underPinus radiata on a coastal sand: Influence ofstand age and harvest management. Plant andSoil 175, 167-177.

Scott, N.A., Parfitt, R.L., Ross, D.J. e Salt, G.J.(1998) Carbon and nitrogen transformations inNew Zealand plantation forest soils from siteswith different N status. Canadian Journal ofForest Research - Revue Canadienne deRecherche Forestiere 28, 967-976.

Steventon, J.D., MacKenzie, K.L. e Mahon T.E.(1998) Response of small mammals and birds topartial cutting and clearcutting in northwestBritish Columbia. Forestry Chronicle 74,703-713.

Weston C.J. e Attiwill P.M. (1996) Clearfellingand burning effects on nitrogen mineralizationand leaching in soils of old-age Eucalyptusregnans forests. Forest Ecology andManagement 89, 13-24.

Whitaker, D.M. e Montevecchi, W.A. (1999)Breeding bird assemblages inhabiting riparianbuffer strips in Newfoundland, Canada. Journalof Wildlife Management 63, 167-179.

Winjum J.K. e Schroeder P.E. (1997) Forestplantations of the world: Their extent,ecological attributes, and carbon storage.Agricultural and Forest Meteorology 84,153-167.

13

4x4 = ¿ ?

O asfalto parecía ata o momento o únicohábitat dos coches, preservando así as nosasparaxes naturais destes bulliciosos econtamiñantes colonizadores, pero o actualincremento no número de vendas (ata un 60%con respeto ó ano pasado) dos chamados 4x4 oucoches todo terreo, parecev i r a r o m p e r e s t at r a n q u i l i d a d e . A scaracterísticas técnicasd e s t e s v e h í c u l o spermítenlles tanto circularpolas estradas normais comopor aqueles camiños eterreos inaccesibles para osautomóbiles convencionais.O crecente número deadeptos a esta chamada“conducción ecolóxica”, queé a nova forma destasociedade acomodada na quevivimos de disfrutar danatureza sen baixarse docoche, non fai máis quefacernos temer polo futurodos nosos cada vez menosfrecontes Espacios Naturais.

Ante todo isto só cabe preguntarse qué sepode facer, e realmente a cousa non está moiclara, xa que non existe unha normativa oulexislación única ó respecto. Cada ComunidadeAutónoma aplica a súa lexislación particular, eson poucas as comunidades (Cataluña, PaísVasco ou Castilla-León) nas que existe unhanormativa específica para a utilización deste

tipo de vehículos. No caso de Galicia, e unhavez consultada a Subdirección Xeral de MedioAmbiente Natural, o que se pode dicir é que nonexiste lexislación algunha; a única limitaciónpara os 4x4, é a de non poder circular porEspacios Protexidos, para o que faría falla pedirun permiso especial, sendo sancionados no casode non poseelo.

Polo que se refire óresto de comunidades,incluíndo nalgún caso aGalicia, a circulacióncampo a través estaprohibida en tódalasautonomías, a circulaciónpor vías pecuarias, estáprohibida en Madrid,Navarra, Castilla e León eGalicia entre outras, senembargo está admitida enCastilla la Mancha eAragón.

En canto a circulación polasdemais vías, sempre ecando non haxa unhaprohibición expresa ou seestea dentro dunha ZonaProtexida, e libre en

comunidades como Galicia, Navarra ouAsturias, estando limitada en Cataluña e PaísVasco (Vizcaya) a camiños con anchurasuperior ós 4 metros, e prohibida no País Vasco(Guipúzcoa e Álava) e Madrid. A realización de

14

Código Ecolóxico da Circulación por Camiños

C Ir despacio, a velocidade sostida, para nonlevantar pó nin arrancar pedras.

C Cambiar as rodaduras para non machacarsempre os mesmos puntos como se foran asvías do tren.

C Quitar as pedras soltas, ruladas oudesprendidas que se atope un ó paso,situándoas ós lados.

C Arranxar os deterioros producidos polopaso do tempo ou por forza maior:reconstrucción de desaugadoiros, recheodos baches e zonas brandas con pedras egrava, etc.

C Tomar conciencia de que hai que colaborarcon quenes estén encargados do arranxodos camiños.

C Cinguirse ós límites dun carril xa trazado.C Non recortar pólas nin arrancar matos para

ensanchalo paso.C Non arroxar dende os vehículos obxeto

algún.C Nunca facer traballos de mantemento de

vehículos (cambios de aceite, filtros, etc.)nos camiños nin nos seus bordes.

C Non usa-las fontes e os ríos comolavadeiros.

C Respeta-las indicación e atende-los avisossobre precaucións especiais.

C Abrir e cerrar con coidado as portas evalos, deixándoas exactamente igual que seatoparan, por que casi sempre cumpren afunción de reter gando e fauna.

C Dar prioridade a calqueira animal que seinterpoña ou se cruce.

C Vixiar constantemente un eventualprendemento de fogo polo escape.

C Xamáis toca-lo claxon, nin produciraceleróns e non dar ráfagas luminosas, xaque só sirven para asusta-los animaís.

C Pola noite poñer as luces axeitadas a cadasituación para a mellordefensa da fauna.

C Divulgar estas pautas e comportamentosentre familiares.

competicións necesita dunha autorización efianza, o igual cos grupos organizados. Assancións aplicables van dende as 5.000 ós 50millóns de pesetas como en Aragón, Galicia eCantabria ou das 5.000 ás 100.000 pesetas comopasa no País Vasco ou en Castilla a Mancha.

Como se pode ver ante tódolo exposto ovaleiro legal é grande, e non estaría de máis queeste tema fose tratado máis en profundidade, ecomo consecuencia delo xurdira unhalexislación ou normativa que regulase este tipode actividades. Nos o único que podemosfacer é apelar á cordura dos usuarios destesvehículos, e facerlle unha serie derecomendacións que veñen moi ben recollidasno “Manual ecológico del conductor decaminos” de Eduardo Coca, publicado poloMinisterio de Medio Ambiente, e que seresumen no chamado Código Ecolóxico daCirculación por Camiños que a continuación serecollen.

Bernardo Carrión Velasco.

15

ANELAMENTO DE AVES. INFORME 1998 (II) GRUPO DE ANELAMENTO DA S.G.H.N

Sección de ornitoloxía

BALANCE DE ACTIVIDADES DO GRUPODE ANELAMENTO DA S.G.H.N.

Nas táboas que se expoñen pódese ve-lobalance total de anelamentos por especies noperíodo 1994-98. Tamén se relacionan asrecuperacións de aves aneladas pola S.G.H.N.

Como se pode ollar na táboa de balance,houbo un pequeño aumento de aves aneladasrespecto ó ano pasado. A maioría das aves foronaneladas en tres localidades: Rouxique(Complexo intermareal Umia-Grove), Illa deArousa e Gándaras de Budiño. Lévanseaneladas 72 especies e 4550 aves, sendo a máisanelada a Gaivota patiamarela (1575) seguidado Corvo mariño (1281) e o Verderolo (244). OLiñaceiro (165) perde a terceira posiciónseguido de moi preto polo pardal (162). Cabedestacar a captura dun Bico de coral nasGándaras de Budiño e unha Cotovía doscamiños en Rouxique.

En canto as recuperacións recibidasdurante 1998, a especie que conta con máisnúmero é a Gaivota patiamarela. Arecuperación máis lonxá foi a dunha Gaivotapatiamarela recuperada en Córdoba, e a ave conmáis idade outra Gaivota con nove anos.

Dende estas páxinas queremos darlle anosa noraboa a Pablo Pita, da delegación deFerrol, por ter superado o exame de anelador naconvocatoria de 1998.

Aneladores:

Agustín Alcalde Carlos AlónsoXusto CalvoFrancisco DocampoXosé Lois ReiÁlvaro R. PomaresDavid TaínAlberto Velando

Francisco Docampo (compilador)

Lenda:

1: ave anelada como polo. 2: ave de idade exacta descoñecida.

3: ave xuvenil (primeiro ano).4: ave de alomenos 1 ano, máis idade exacta

descoñecida.5: ave nada hai 2 anos.6: ave de alomenos 2 anos, máis idade

exacta descoñecida etc.X: ave atopada mortaC: ave controlada viva

M: machoF: femia

16

RECUPERACIÓNS DE AVES ANELADAS POLA S.G.H.N. INFORME 1998-2

Phalacrocorax aristotelis (Corvo mariño cristado)9022300 1 25.04.96 42.13N 08.54W. Illas Cíes (PO)ICONA X 15.09.97 42.07N 08.51W. Baiona (PO). 11 km. 143 dias.9022085 1 31.05.97 42.23N 08.56W. Illa de Ons (PO)ICONA X 15.12.97 42.34N 09.06W. Cabo Corrubedo (C). 24 km. 198 dias.9022011 1 04.05.96 42.13N 08.54W. Illas Cíes (PO)ICONA X 08.04.98 42.15N 08.47W. Cangas (PO). 9 km. 704 dias. 9022053 1 31.05.97 42.23N 08.56W. Illa de Ons (PO)ICONA X 13.04.97 42.47N 09.04W. Ría de Muros (C). 45 km. 317 dias.

Larus cachinnans (Gaivota patiamarela)6077121 1 30.06.92 43.22N 08.50W. Illas Sisargas (C)ICONA X 30.06.96 43.22N 08.24W. Porto da Coruña(C). 35Km. 1461dias.6084862 1 02.07.94 43.22N 08.50W. Illas Sisargas (C)ICONA X 30.06.96 43.22N 08.24W. Porto da Coruña(C). 35 km. 729 dias.6055726 1 08.07.89 43.22N 08.50W. Illas Sisargas (C)ICONA X 21.07.96 43.22N 08.24W. Porto da Coruña(C). 35 km. 2570 dias.6063094 1 05.07.97 43.22N 08.50W. Illas Sisargas (C)ICONA X 27.07.97 42.25N 08.39W. A Vila de Cruces(PO). 106 km. 22 dias.6063094 1 05.07.97 43.22N 08.50W. Illas Sisargas (C)ICONA X 28.11.97 37.53N 04.46W. Cordoba (CO). 699 km. 146 dias.6055670 1 08.07.89 43.22N 08.50W. Illas Sisargas (C)ICONA C 22.07.98 42.16N 08.47W. Cangas(PO). 134 km. 3301 dias.

Prunella modularis (Azulenta común)2482825 4 28.12.96 42.24N 08.48W. Rouxique, Sanxenxo (PO)ICONA C 17.05.98 42.24N 08.48W. Rouxique, Sanxenxo (PO). 0 km. 505 días.

Sylvia melanocephala (Papuxa cabecinegra)2497509 3F 14.09.97 42.24N 08.48W. Rouxique, Sanxenxo (PO)ICONA C 17.05.98 42.24N 08.48W. Rouxique, Sanxenxo (PO). 0 km. 245 días.

Phylloscopus collybita (Picafollas común)446065 2 28.12.96 42.30N 08.52W. O Grove (PO)ICONA C 15.02.98 42.30N 08.52W. O Grove (PO). 0 km. 414 días.

Carduelis chloris (Verderolo común)2497559 4M 27.12.97 42.24N 08.48W. Rouxique, Sanxenxo (PO)ICONA C 22.02.98 42.24N 08.48W. Rouxique, Sanxenxo (PO). 0 km. 57 días.

17

BALANCE DE ANELAMENTOS DO GRUPO DA S.G.H.N.

ESPECIE 1994 1995 1996 1997 1998 TOTAL

Hydrobates pelagicus (Paiño do mal tempo) 3 3Phalacrocorax aristotelis (Corvo mariño) 284 570 314 113 1281Anas platyrhynchos (Alavanco real) 1 1Coturnix coturnix(Paspallás) 1 1Charadrius alexandrinus (Píllara papuda) 3 3Pluvialis squatarola (Píllara cincenta) 3 3Calidris canutus (Pilro groso) 1 1C. alpina (Pilro curlibico) 19 22 41Philomachus pugnax (Liorteiro) 1 1Gallinago gallinago (Becacina cabra) 2 2Limosa limosa (Mazarico rabinegro) 3 3L. lapponica (Mazarico rabipinto) 1 1Numenius arquata (Mazarico curlí) 2 2Tringa totanus (Bilurico común) 8 2 10T. nebularia (Bilurico pativerde) 4 4Actitis hypoleucos (Bilurico bailón) 23 9 32Larus cachinnans (Gaivota patiamarela) 761 7 443 226 138 1575S. decaocto (Rula turca) 14 2 16Streptopelia turtur (Rula comun) 2 1 1 4 8Caprimulgus europaeus (Avenoiteira cincenta) 2 2 1 5Apus apus (Vencello común) 1 1Alcedo athis (Picapeixe) 5 5Picus viridis (Peto verdeal) 2 1 7 10Galerida cristata (Cotovía dos camiños) 1 1Alauda arvensis(Laverca) 1 1Hirundo rustica (Anduriña común) 1 1Anthus pratensis (Pica dos prados) 1 1 6 4 12Motacilla flava (Lavandeira verdeal) 3 1 1 6 11M. alba (L. branca) 1 1Troglodytes troglodytes (Carrizo) 9 12 16 13 50Prunella modularis (Azulenta común) 5 5 6 10 31 57Erithacus rubecula (Paporrubio) 20 14 10 39 39 122Luscinia megarhynchos (Reiseñor común) 1 1Phoenicurus ochrurus (Rabirrubio tizón) 1 4 4 9Saxicola torquata (Chasco común) 17 13 9 9 16 64Turdus merula (Merlo común) 14 21 10 16 43 104T. philomelos (Tordo galego) 2 1 2 2 5 12

18

ESPECIE 1994 1995 1996 1997 1998 TOTAL

T. iliacus (Tordo malvís) 1 1Cettia cetti (Reiseñor da auga) 1 6 3 10Cisticola juncidis (Picaxuncos) 3 6 1 5 15Acrocephalus scirpaceus (Fulepa dos carrizos) 2 4 2 8Hippolais polyglotta (Fulepa amarela) 6 6 3 4 5 24Sylvia undata (Papuxa montesa) 1 2 1 1 5S. melanocephala (Papuxa cabecinegra) 5 3 1 8 5 22S. communis (Papuxa común) 1 1 2S. atricapilla (Papuxa das amoras) 7 11 11 13 15 57Phylloscopus collybita (Picafollas común) 19 2 9 31 15 76P. trochilus (Picafollas cantor) 5 6 4 15Regulus ignicapillus (Estreliña riscada) 1 1 1 6 9Ficedula hypoleuca (Papamoscas negro) 1 1 5 1 8Aeghitalos caudatus (Ferreiriño subeliño) 5 5 4 9 23Parus cristatus (Ferreiriño cristado) 1 1P. ater (Ferreiriño común) 1 3 3 1 1 9P. caeruleus (Ferreiro bacachís) 1 1 3 1 6P. major (Ferreiro abelleiro) 2 2 2 6 12Certhia brachydactyla (Gabeador común) 1 1Pica pica (Pega rabilonga) 1 1Sturnus vulgaris (Estorniño pinto) 2 2S. unicolor (Estorniño negro) 2 2 2 6Passer domesticus (Pardal común) 24 4 1 20 113 162P. montanus (Pardal orelleiro) 5 7 4 15 42 73Estrilda astrild (Bico de coral) 1 1Fringilla coelebs (Pimpín común) 3 1 1 3 8F. montifringilla (Pimpín real) 1 1Serinus serinus (Xirín) 6 3 3 12 25 49Carduelis chloris (Verderolo común) 42 19 15 14 154 244C. carduelis (Xílgaro) 2 4 6C. cannabina (Liñaceiro común) 25 6 15 50 69 165Pyrrhula pyrrhula (Paporrubio real) 4 3 7Emberiza cirlus (Escribenta liñaceira) 3 3 2 2 10E. cia (Escribenta riscada) 4 16 1 3 24E. schoeniclus (Escribenta das canaveiras) 3 5 8 16 32TOTAL (72 especies) 1365 786 921 651 827 4550

19

IN MEMORIAM ENRIQUE VALDÉS BERMEJO(10/08/1945 - 9/05/1999)

No pasado mes de maio aconteceu opasamento do noso consocio Enrique.Uníuse ás tristes e recentes estelas doutrosamigos da Sociedade, como Xabier Sóñorae Luis Freire, que aparte de manter unhaespecial relación con esta entidade, eransobranceiros botánicos.

Colaborador da Sociedade, prestou oseu apoio para o mellor coñecemento da Illade Cortegada ou coas conferencias que nosbrindou, conxugando un riguroso facerciencia coa divulgación.

Tanto a nivel persoal como no seu laborinvestigador, resultou unha desas persoascoas que é doado compartir trato. Nosúltimos anos da súa vida veuse aqueixadodunha doenza irreversible, que, lonxe deapartalo da súa paixón pola botánica, fixoque aumentase a súa xa notable actividade.Sabedor de ter un reloxio coa hora marcada,desplegou novas liñas de traballo, chegandoa participar en expedicións de grandeesforzo físico como en Altai (Rusia) debidoá dureza climatolóxica.

Doutorouse, con Premio Extraordinario,na Universidade Complutense en 1973,defendendo a tese "Estudio biosistemáticodel Género Moricandia D.C.: morfología,ecología, corología, citotaxonomía yquimiotaxonomía".

Foi Profesor Axudante, e logo Adxunto,de Clases Prácticas do Departamento deBotánica da Facultade de Farmacia daUniversidade Complutense (1968-74). FoiProfesor Agregado no Colexio UniversitarioArcos de Jalón. En 1975 aprobou oposiciónde Profesor Adxunto desta Universidade,deixándoa ó gañar a praza de Colabourador

Científico do C.S.I.C., na especialidade deCitotaxonomía Vexetal, exercéndoa no RealJardín Botánico, do que foi subdirectorentre 1979 e 1980.

Dentro das actividades no Real JardínBotánico, exerceu de Redactor-Xefe dos"Anales del Jardín Botánico de Madrid" de1979 a 1981, e na preparación do proxectode "Flora Ibérica", da que era asesor econcretamente redactor do Xénero Reseda.

En 1981 deixa Madrid para se instalaren Vilagarcía, onde traballou na boticafamiliar e dende onde continuou adesenvolve-lo seu labor científico,básicamente en torno á flora vascular.

Quen pasaba á súa rebotica atopaba,aparte de varios cúmulos de papeis que semedían en decímetros, unha persoa afable eaberta. Os seus intereses non se reducían ábotánica, senón que incluían multitude decampos, sendo un faro ó que se dirixíanmoitas persoas buscando a identificación einformación sobre os máis variados temas.

Parte del vive no que deixou escrito enas lembrazas de aqueles que o tratamos.Descanse en paz.Xosé Lois Rey. Vilagarcía, agosto de 1999.

Nota: Nun próximo Paspallás incluiremosunha relación de publicacións deEnrique. Dada a dispersión da súaobra, foinos imposible dispor dela atempo de incluíla neste número.

20

ANDURIÑA DO CU BRANCO. CENSO 1998

Cun retraso de máis de un ano, do que ocoordenador asume tódala responsabilidade,ofrecémosvo-los datos do 3Õ censo de Andoriñado cu branco nidificante. O número delocalidades prospectadas foi claramente inferior,pasando das 29 do 97 as só 13 deste ano. Temosdatos de 4 vilas da provincia de A Coruña, 3 deOurense e 6 de Pontevedra, mentres que nonrecibimos ningún dato da provincia de Lugo.Salvo Sobrado dos Monxes, Fisterra e Covas,todas elas foran censadas anteriormente, así quea pesares do seu escaso número, permitiranosfacer algún comentario sobre a súa evolución.

Mirando por riba os datos, obsérvase undescenso da ocupación en Cariño, Caldas de Reis,Gondomar, Nigrán, O Grove, e especialmenteSantiago de Compostela que pasa de 50 niñosocupados a só 30, dato en parte explicado poladestrucción da colonia de Vite, que pasou dos 34niños ocupados no 96 a tan só 4 nesta tempada.Ata onde sabemos os niños son destruídospresumiblemente polos problemas de sucidadeque acarrean. Parece urxente realizar algunhacampaña de sensiblización neste barrio con vistasa recuperar a que era a colonia máis importantede Santiago.

A especie mantense estable en Ourensecapital e experimenta un incremento notable enTui pasando de 35 niños ocupados a 42-50. Oaparente aumento de Celanova, de 15-20 a 65-73é enganoso e parece ser debido a unhaprospección incompleta no ano 97. A xeito decomparación entre as dúas últimas tempadas epara as 8 localidades comunes ós 2 censos(excluímos Celanova polo xa exposto e Vilanovade Arousa por non se ter detectada a especie),atopamos que a poboación deofrecérvo-losanduriña pasou de 277 parellas a 240-253, o quenos indica unha tendencia a baixa provocada,polo menos en parte, pola persecución directa porparte de home.

E de momento ata aquí chegamos, noseguinte número esperamos ofrecervo-losresultados do 99 se é que vos animastes a censar

a pesares da falta de información ó respecto. Senon mandastes os datos, aínda estades a tempo defacelo e lembrade que para calquera dubida ouqueixa podedes contactar co coordenador ou adelegación central en Santiago.

Coordenador: Xusto Calvo Peña

LOCALIDADE NIÑOS

Ocupados Valeiros Rotos

1 Cariño 6 3 1

2 Fisterra 14 0 -

3 Sobrado Monxes 0 0 0

4 Santiago 30 13 26

5 Celanova 65-73 4 4

6 Ourense 56 7 8

7 Covas (Rubiá) 5 1 -

8 Gondomar 61-64 37 -

9 Caldas de Reis 13 1 7

10 Nigrán 19-21 - -

11 O Grove 3 1 7

12 Tui 42-50 - -

13 Vilanova Arousa 0 0 0

Total 304-326 67 53

LISTA DE PARTICIPANTESAlcalde Lorenzo, Agustín (2,3,4)Calvo Peña, Xusto (1)Carballo, Francisco (2)Carrión Velasco, Bernardo (4)Docampo Barrueco, Francisco (7,8) Fernández González, Pilar (7,8)González Prieto, Serafín (4,6)Noya Rey, Carmen (9,11,13)Rey Muñiz, Xose Lois (9,11,13)Rey Rañó, Carlos (3)Trigo, Juan (2)Tubío Viturro, Javier (4)Vieiro Pampín, Alberto (4)Villarino Gómez, Antonio (5,6,10,12)

21

ANELAMENTO DE AVES. INFORME 1998 (II) GRUPO DE ANELAMENTO DA S.G.H.N

Sección de ornitoloxía

Polo xeral, cando nos din que pensemos nunlugar onde poder observar aves, o primeiro quese nos pasa pola cabeza é un bosque, unha lagoaou unha marisma, en función do tipo de ave quequeramos observar, pero dende logo o que nonse nos ocorrería é pensar nunha cidade. Apalabra cidade parece estar reñida con natureza,e moitas veces ser sinónimo de destrucción.Quizais para a maioría da xente a cidade sórepresenta o hábitat no que se desenvolve acotío, e no que transcorre a axitada e por quenon, entolecida vida que nos toca vivir nestostempos. É por iso, que tódolo que signifiquevida e liberdade identificámolo inmediatamenteco campo e co mar. Pero isto non ten por queser así, aínda que moitas veces esta é arealidade.

Se fixéramos unha pequena paréntese nonoso devir diario, e nos parásemos un pouco aobserva-lo noso redor, nos decatariamos quenon todo son coches, ruído, e persoas, se nonque tamén podémonos encontrar con esas avesque nun principio puidéronse ver desprazadaspola acción do home, e que hoxe soubéronseadaptar e integrar ás cidades facendo destas oseu medio de vida. Son moitas as aves quesouberon atopar nas cidades non só a protecciónque estas lle poden brindar ante os seusdepredadores naturais, se non tamén o alimentoe mesmo o lugar e os materiais para aniñar, enon temos por que pensar en esos “oasis” enmedio da cidade que son os parques e xardíns,os desperdicios das rúas, serven de alimento óspardais, pombas..; os aleiros das casas, ecanalóns proporcionan un lugar para que asanduriñas do cu branco e os cirrios aniñen, asfontes e charcos un lugar privilexiado para as

lavandeiras, e como non os sempre tan ruidososestorniños que utilizan as palmeiras para durmir.

A miña afección á ornitoloxía, levoumeestos últimos nove anos, a ir pola cidadesempre en alerta como se dunha saída ó campose tratase, e poder ir así decatándome da grandecantidade de paxaros que un pode observar senter que saír dela. Así na cidade de Santiago,entre as súas rúas, monumentos, parques e aobservación na pequena horta da miña casapuiden observar ata 56 especies de aves, e queespero se vaian incrementando. Como vedes éun número nada despreciable de especies, e quesen dúbida custaría ver en outros lugares máis“salvaxes”. Entre estas aves encontrámonoscon algunhas que realmente parece asombrosoque aparezan nunha cidade, como podedes verna táboa que se amosa a continuación e quereflexa tódalas especies avistadas neste tempo.

Por último convidarvos a todos a queprovedes a face-lo mesmo nas vosas vilas ecidades, e veredes como sen saír da casapodedes disfrutar das delicias que vos brinda asempre sabia natureza.

Bernardo Carrión Velasco.

22

RELACIÓN DAS AVES VISTAS NA CIDADE DE SANTIAGO 1989-1998.

Bubulcus ibis (Garza mediana) A

Ardea cinerea (Garza real) A

Ciconia ciconia (Cegoña branca) A

Accipiter nisus (Gabián) PC

Buteo buteo (Miñato común) PC

Falco tinnunculus (Lagarteiro PC

Falco subbuteo (Falcón pequeno) PC/

Falco peregrinus (Falcón peregrino) PC

Fulica atra (Galiñola negra) A

Larus fuscus (Gaivota escura) PC

Larus argentatus (Gaivota clara) PC

Columba sp. (Pomba) C

Columba palumbus (Pombo torcaz) C

Streptopelia decaocto (Rula turca) C

Streptopelia turtur (Rula común) PC/

Tyto alba (Curuxa común) C

Strix aluco (Avelaiona) C

Alcedo atthis (Martiño peixeiro) AApus apus (Cirrio común) C/E

Upupa epops (Bubela común) A

Ptyonoprogne rupestris (A.Penedos) C

Delichon urbica (And.do cu branco) C/E

Anthus pratensis (Pica dos prados) A

Motacilla cinerea (Lavandeira real) C

Motacilla alba (Lavandeira branca) C

Troglodytes troglodytes (Carrizo) C

Erithacus rubecula (Paporrubio común) C

Phoenicurus ochuros (Curroxo tizón) C

Turdus merula (Merlo común) C

Turdus philomelos (Zorzal galego) C

Sylvia atricapilla (Papuxa das amoras) C

Phylloscopus trochilus (Picafollas cantor) A

Phylloscopus collybita (Picafollas CRegulus ignicapillus (Estreliña CMusicapa striata (Papamoscas A/ùFicedula hypoleuca (Papamoscas C/ùAegithalos caudatus (Ferreiriño CParus ater (Ferreiriño común) CParus caeruleus (Ferreiro bacachís) CParus major (Ferreiro abelleiro) CCerthia brachydactyla (Gabeador CGarrulus glandarius (Pega marza) PCPica pica (Pega rabilonga) CCorvus monedula (Gralla cereixeira) CCorvus corone corone (Corvo CSturnus vulgaris (Estorniño pinto) C/ISturnus unicolor (Estorni½o negro) CPasser domesticus (Pardal común) CPasser montanus (Pardal orelleiro) CFringilla coelebs (Pimpín común) CSerinus serinus (Xirín) CCarduelis chloris (Verderolo común) CCarduelis carduelis (Xílgaro) PCCarduelis spinus (Pincaouro) PC/IPyrrhula pyrrhula (Paporrubio real) CEmberiza cia (Escribenta riscada) A

Lenda:A Accidental.C Común.E Estival.I Invernante.PC Pouco común.ù: En paso.

23

OS NOSOS INSECTOS

Calopteryx virgo meridionalis Selys, 1873.

As especies pertencentes ó xéneroCalopteryx caracterizase por ter ás pigmentadase abdomes de coloración metálica, as ás ovaladase sen pedúnculo presentan unha venación alarmoi fina e con numerosas celdiñas. Neste xéneroestán incluídas as especies de zigópteros demaior tamaño en Europa.

C. virgo é unha das tres especies do xéneroCalopteryx presentes en Galicia, os machosdestas son doadamente diferenciables polacoloración das súas ás. No caso de C.haemorrhoidalis as ás son de cor castaño escuro,en C. xanthostoma son de color marrón conreflexos azul pero só na metade (dende o nodoata o ápice).En C. virgo o macho é marrón conreflexos azuis en case toda a extensión alar(cunha porción basal clara no caso de C. virgomeridionalis), o abdome é azul metálico cos tresúltimos segmentos tinguidos ventralmente derosa claro. A femia ten as ás de cor afumadadacon pterostigma relativamente alonxado do ápiceda á, o abdome é verde brillante.

As larvas deste xénero diferénciansedoadamente das do resto dos zigópteros por assúas antenas nas que o primeiro artello é polomenos tan longo como os outros seis xuntos epor as laminas caudais que son longas e poucoensanchadas. O que non é tan doado é distingirentre as tres especies do xénero, sendo sobor detodo as larvas xóvenes practicamenteindistinguibles.

HÁBITAT

Prefire os rios é regatos de augas rápidas,augas claras e ben osixenadas. As veces atopasexunto coas outras dúas especies do xénero, soborde todo con C.xanthostoma. Pódense atoparexemplares inmaturos relativamente alonxadosdas correntes de auga, así temos observadoexemplares en camiños, prados, e mesmo en

lagoas. E relativamente abondosa en mediosfaborables.

COSTUMES

O período de voo rexistrado vai dendemediados de maio (17-V-93) ata finais deagosto. As larvas son activas durante a noite, oseu ciclo é de dous anos. Os machos tras unperíodo de maduración de uns nove dias fanseterritoriais, pousados en talos e ramas defenden oseu territorio fronte a outros machos e capturanen voo pequenos insectos. Despois dunha cortacopula a femia fai a posta en solitario dentro doterritorio do macho o cal mantén unha vixilanciaa distancia. Para a posta a femia pousase sobreplantas acuáticas introducindo o abdome baixo aauga e deposita os ovos en perforacións que faicó ovopositor na superficie do vexetal.

DISTRIBUCION

A súa distribución vai dende o sur deFrancia ata o norte de África, incluindo Italia e aPenínsula Ibérica. Esta é a especie máisabundante do xénero en Galicia, temosrexistrada a súa presencia nas catro provincias.

Carlos Rei Rañó

¡FAITE SOCIO! ¡Apoia o labor da S.G.H.N. en defensa da Natureza Galega!Cubre e envía unha fotocopia desta ficha ó Apdo. 330. 15780 Santiago de Compostela.

Apelidos: ...............................................................................................................................................Nome: .............................................................................................. D.N.I.: ........................................ Data de nacemento: ..........................................................................Teléfono: ....................................Enderezo: .............................................................................................................................................. Localidade: ........................................................................................Provincia: ..................................

Categoría de socio (indica cunha cruz) 9 Infantil (ata 12 anos) 1.000 pts/ano9 Xuvenil (ata 18 anos) 2.000 pts/ano9 Estudiante 3.000 pts/ano

9 Plenario 4.000 pts/ano9 Familiar 6.000 pts/ano9 Protector 200.000 pts

Sr. Director do Banco/Caixa ...........................................................................................................,sucursal nº ......................................en............................................: Prégolle admita os recibos que no sucesivo lle remita ó meu nome a Sociedade Galega de HistoriaNatural e os cargue na miña conta nº _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Atentamente,

Sinatura: Data:

“Coa finalidade de obter unha elevada biodiversidade de flora e fauna, precisamosadoptar manexos forestais adaptados ó lugar. Polo tanto, o manexo silvícola debeexcluir ós biomas sensibles a pequena escala dentro da paisaxe. Durante a taladeben conservarse as árbores vellas para permitir a supervivencia das especiesforestais sensibles. A paisaxe forestal debe tamén conter árbores de diferentes fasessucesionais en maior medida que a silvicultura actual. Esto axudará a reducir orisco de problemas ambientais, como por exemplo a lixiviación de nutrientes. Enconclusión, o manexo silvícola do mañán deberá imitar mellor o funcionamento dunbosque natural.”

Nilsson et al. (1995)

Sociedade Galega de Historia Natural Dende 1973, Estudiando, Divulgando e Defendendo

o Medio Natural Galego.