oyun terapİsİnde pratİk teknİklerpegem.net/dosyalar/dokuman/972016163935pdf.pdfoyun...

OYUN TERAPİSİNDEPRATİK TEKNİKLERÇocuklar İçin Psikoegzersiz Eğitim Programları

Sultanberk HALMATOV

Sultanberk Halmatov

OYUN TERAPİSİNDE PRATİK TEKNİKLERÇocuklar için psikoegzersiz eğitim programları

ISBN 978-605-318-508-6DOI 10.14527/9786053185086

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Haziran 2016, Ankara

Yayın-Proje: Ümit DilaverDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Görseli: Pegem Akademi

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited Şirketi

Çetinemeç bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 33365

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

Yrd. Doç. Dr. Sultanberk HALMATOV

Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü’nden mezun ol-muş, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bilim Dalı’nda yüksek lisansını, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı’nda da doktorasını tamamlamıştır. Daha çok bireyi tanıma ve değerlendirme-ye yönelik, yurt içi ve yurt dışı kuruluşların organize ettikleri eğitimlere katılmıştır. Çalışma alanında genel olarak, bireyi tanıma teknikleri, projektif testler, çocuk ve ergen psikolojisi, aile eğitimi, kişilik gelişimi gibi konular yer almaktadır.Ulusal ve uluslararası yayınları bulunmaktadır. Halen Moskova Evdakimova Üniversitesin-de Klinik Psikoloji alanında doktora sonrası eğitimine devam etmektedir.

E-mail: [email protected]

ÖNSÖZ

Çocukların �ziksel, ruhsal ve sosyal gelişimini takip etmek ve olası sorunları önceden fark etmeye çalışmak psikolojinin önemli konularından biridir. Psikolojik sapmaların erken fark edilerek müdahale edilmesi, sonradan oluşabilecek “büyük” sorunları önlemek için önemli olduğu, psikoloji biliminde genel olarak kabul gö-rülmüştür. İster Türkiye’de ister diğer ülkelerde olsun, çocukların gelişimini takip etmek birçok alanın yakından ilgilendiği bir konudur. Psikologlar, pedagoglar gibi çocuklar ile çalışan tüm uzmanların görevlerinden biri, çocuk gelişimindeki “nor-mal” ve “ anormal” gelişmeleri yakından takip etmektir. “Sağlıklı gelişim” için neler yapılabileceği, nelere dikkat edilmesi gerektiği, ne tür önlemler alınması ge-rektiği birçok resmî kurumların da en çok üzerinde durduğu konulardan biridir. Bunun için birçok çalışma yapılmakta ve yeni bakış açıları, farklı görüşler ortaya atılmaktadır. Bu kadar gündemde olan bir konu olmasına rağmen çocukların ruh-sal gelişimini değerlendirmek ve gerekli müdahaleleri yapmak için gerekli “enstrü-manlar” hala yetersizdir. Bu “ihtiyaç” uzmanların yeni teknikler geliştirmelerine, pratikte kullanılabilecek yeni “beceri” kazanma konusunda girişimlere yönlendir-mektedir. Konu ile ilgili Türkiye’deki gelişmeler takip edildiğinde ise çoğunlukla yabancı kaynakların kullanıldığı görülmektedir. Bir yandan yabancı tekniklerin Türkiye’de uygulanmasının etkinliği tartışma konusu iken, diğer yandan da millî tekniklerin geliştirilmemesi veya geliştirilen yöntemlerin de “büyükler” tarafın-dan acımasızca eleştirilmeleri söz konusudur.

Çocuk psikolojisini tanıma, takip etme ve gerektiğinde müdahale etmek için kullanılan tekniklerin biri de oyun terapisidir. Oyun ile tedavi etme tekniği (de) yurt dışında geliştirilmiş ve yaygın olarak kullanılmakta olan bir tekniktir. Oyu-nun eğitici özelliğinin dışında sağaltıcı yönü de olduğunun keşfedilmesiyle birlikte “oyun terapisi” psikoloji alanında kullanılmaya başlanmıştır.Özellikle okul öncesi dönemindeki çocuklar söz konusu olduğunda oyunu bir iletişim aracı olarak kul-lanmak oldukça yaygındır. Oyun, çocuklar için vazgeçilmez bir uğraş olduğu gibi bazı durumlarda da çocukla iletişim kurmak isteyen biri için işe yarayan tek araç olabilmektedir.

“Psikolojide oyun” konusuna profesyonel olarak ilgilenmeden önce, ge-rek kendi çocuklarım ile gerekirse (bir psikolog olarak danışma yaptığım) diğer çocuklar ile olan iletişimimde oyunu sıkça kullandığımı fark ettim. Bir çocuğun kukla ile konuşurken tutunduğu ciddi tutum beni her zaman şaşırtmıştır. Bir baba veya bir yetişkin (psikolog) olarak çocuğa sorduğum birçok soruya alamadığım cevabı, elimde tuttuğum kukla “sorduğunda” sadece istediğim cevabı değil daha fazlasını aldığım anılarım oldukça fazlaydı. Bunun “mantığını” ise oyun konusu

ile ilgilenmeye başladıktan sonra, okuduğum kitap ve makaleler, aldığım eğitim-ler sayesinde anlamıştım. 5 yaşındaki kızım Zeynep’in bebekliğinden beri var olan yeme sorununu da (uydurduğum) oyun sayesinde aşmamız oyunun “gü-cünü” bana bir kez daha kanıtlamıştı. Şimdi bir çocuğun oynadığı oyunu sadece “zırvalık” olmadığını çok daha iyi anlıyorum ve bir çocuk tarafından oynanan her oyuna hayranlıkla bakıyor ve saygı duyuyorum.

Bu kitapta, oyunun doğasına, oyunun tarihsel gelişimine ve oyunun insanın, özellikle çocukların hayatındaki vazgeçilmez yerine kısaca değinilmiştir. Kitapta, yabancı ülkelerde uygulanan oyun terapi teknikleri, çocuğu değerlendirmek için kullanılan oyun teknik ve testlerin yanı sıra, Türk geleneksel çocuk oyunlarının da psikolojik sağaltım üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Ayrıca kitapta tarafımca geliştirilen veya var olan oyunları terapi için uyarladığım bazı oyunlar ve kızım Zeynep’in yeme sorununu çözmemizde etkili olan oyunlara da yer verilmiştir.

vi Oyun Terapisinde Pratik Tekni k l er

İÇİNDEKİLERÖzgeçmiş .............................................................................................................................................. iiÖnsöz ....................................................................................................................................................v

1. BÖLÜM

OYUN NEDİR?

Oyunun Çocuğun Gelişimine Etkisi ................................................................................................. 4

Çocuklar Ne Oynarlar? ...................................................................................................................... 5

Oyun Türleri ........................................................................................................................................ 6

Hayali oyunlar (Evcilik) ...................................................................................................................... 8

Hayali Oyunlarında Oyuncak Seçimi ............................................................................................... 10

PSİKOTERAPİDE OYUN.................................................................................................................. 12

Tarihçe ................................................................................................................................................. 12

Oyun Terapisinde Kuramsal Yaklaşımlar ......................................................................................... 12

Oyunun İyileştirici Etkileri ............................................................................................................... 13

OYUNLA ÇOCUK DEĞERLENDİRME ........................................................................................ 14

Oyun Temelli Değerlendirme Teknikleri ......................................................................................... 16

“İki Ev” Tekniği.................................................................................................................................... 20

Uygulama ................................................................................................................................... 20

Test Sonucunun Yorumlanması ............................................................................................... 21

“Korkular Evi” Çocuk Korkularını Belirleme Tekniği .................................................................... 22

Uygulama yöntemi .................................................................................................................... 22

“Merdiven” Tekniği ............................................................................................................................. 27

Uygulama ................................................................................................................................... 27

Sonuçların değerlendirilmesi ................................................................................................... 28

Nitel analiz: ................................................................................................................................. 28

Kaygı Testi “Uygun olan yüzü seç” .................................................................................................... 30

Uygulama .................................................................................................................................... 30

Uygulama Yöntemi .................................................................................................................... 31

Sonuçların değerlendirilmesi ve yorumlanması .................................................................... 32

Nicel analiz: ............................................................................................................................... 33

Nitel analiz: ................................................................................................................................. 33

Kızlar için resim kartları ..................................................................................................................... 34

Erkekler için resim kartları ................................................................................................................ 48

“Doğum Günü” tekniği ..................................................................................................................... 62

Uygulama .................................................................................................................................... 62

Değerlendirme ........................................................................................................................... 63

Kaybolan Çocuk Oyunu .......................................................................................................... 64

Özel Tim Oyunu ........................................................................................................................ 64

2. BÖLÜM

PRATİK OYUN TERAPİ TEKNİKLERİ

Erken Çocukluk Döneminde Ahlak Gelişimini Destekleyen Psikoegzersiz Etkinlikler .................................................................................................................... 67

Ahlak Gelişimi İle İlgili Kavramlar ................................................................................................... 67

“Ormandaki Okul” Programı ............................................................................................................ 69

Ders 1. “Tanışma” ............................................................................................................................... 71

Dersin Amacı: ............................................................................................................................ 71

Öğrenme Süreci; ....................................................................................................................... 71

Ders 2. “Övünenler, Kızdıranlar, Numaracılar”. ............................................................................. 76

Dersin Amacı: ............................................................................................................................ 76

Öğrenme Süreci; ....................................................................................................................... 76

Ders 3. Kalabalık ve Kavga ................................................................................................................. 80

Dersin amacı: .............................................................................................................................. 80

Ders 4. Cimrilik ................................................................................................................................... 84

Dersin amacı: ............................................................................................................................. 84

Ders 5. Şımarık Oyunlar .................................................................................................................... 88

Dersin amacı: .............................................................................................................................. 88

Ders 6. Sivri Dil ................................................................................................................................... 93

Ders 7. Aç gözlük ................................................................................................................................ 96

Dersin amacı: .............................................................................................................................. 96

Ders 8. “İyi ve Kötü” ....................................................................................................................... 100

Dersin Amacı: ........................................................................................................................ 100

Ders 9. Aya Yolculuk ....................................................................................................................... 103

Dersin amacı: .......................................................................................................................... 103

Ders 10. Ormandaki Okul .............................................................................................................. 106

Dersin amacı: .......................................................................................................................... 106

viii Oyun Terapisinde Pratik Tekni k l er

KAYGI POBLEMİ OLAN ÇOCUKLARA YÖNELİK TEKNİKLER ....................................... 109

“İyi Hisler” Programı ............................................................................................................ 110

I.ve II. Aşama Ders Programı ............................................................................................... 111

II Aşama Ders Programı ....................................................................................................... 111

KORKU BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARA YÖNELİK OYUNLAR ................................ 123

Korkularımın Resmi .............................................................................................................. 123

Korkunun Foto robotunu Çizmek ....................................................................................... 124

Heykeltıraş ve Korku ............................................................................................................. 125

Film Çekimi Oyunu .............................................................................................................. 127

SALDIRGAN ÇOCUKLARA YÖNELİK OYUNLAR ............................................................... 133

Lakap Takma Oyunu ............................................................................................................. 133

İki İnatçı Keçi ......................................................................................................................... 133

Karateci Oyunu ...................................................................................................................... 136

ÖZGÜVEN EKSİKLİĞİ PROBLEMİ OLAN ÇOCUKLARA YÖNELİK OYUNLAR ....................................................................................................................................... 139

Benim Adım Oyunu .............................................................................................................. 139

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklara Yönelik Oyunlar ..................................................................................................................... 144

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Problemi Olan Çocuklar İçin Geliştirilmiş Nöropsiko-lojik Psikoegzersiz Oyun Programı ..................................................................................... 144

Germe Egzersizleri................................................................................................................. 145

Nefes Egzersizleri .................................................................................................................. 145

Göz Hareketleri Egzersizleri ................................................................................................. 145

Küçük Kas (Motor) Gruplarını Geliştirmeye Yönelik Egzersizler ................................... 146

Fonksiyonel Egzersizler ......................................................................................................... 146

Rahatlama Egzersizleri ......................................................................................................... 146

Ders I ................................................................................................................................................. 147

1. Germe Egzersizi Oyunu “ Yarım” ................................................................................... 147

2. Nefes Egzersizi .................................................................................................................. 147

3. Göz Hareketleri Egzersizleri ............................................................................................. 147

4. Küçük kas (motor) gruplarını geliştirmeye yönelik egzersizler ................................. 149

5. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) .............................................. 150

6. “Huzur Duruşu” Rahatlama Egzersizi ............................................................................ 151

Ders II ............................................................................................................................................... 152

1. “Zürafa ” Germe Egzersizi Oyunu .................................................................................. 152

2. Nefes Egzersizi .................................................................................................................. 152

3. Göz Hareketleri Egzersizleri( Ders I ile aynı) ................................................................ 152

ndek er ix

4. Küçük kas (motor) gruplarını geliştirmeye yönelik egzersizler ................................ 152

5. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Babam Çin’den Geldi” Oyunu ............................................................................................ 153

6. Bilişsel egzersiz “İyilik Bardağı”( canlandırma) ............................................................. 153

7. Bilişsel egzersiz “Renkleri Canlandırma” ..................................................................... 153

8. “Yumruk yap” Gevşeme egzersizi ................................................................................... 154

Ders III .............................................................................................................................................. 154

1. Germe Egzersizi Oyunu “ Kendini Dinle” ..................................................................... 154

2. Nefes Egzersizi .................................................................................................................. 154

3. Göz Hareketleri Egzersizleri ( Ders I ile aynı) ............................................................... 155


5. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Kaplumbağa Yarışı” Oyunu...................................................................................................................................... 156

6. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Yaptığımı Yap” Oyunu ...... 156

7. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Bekle” Oyunu ..................... 156

8. “Geyik Boynuzu” Gevşeme egzersizi .............................................................................. 156

Ders IV .............................................................................................................................................. 157

1. Germe Egzersizi Oyunu “ Yarım” ................................................................................... 157

2. Nefes Egzersizi .................................................................................................................. 157

3. Göz Hareketleri Egzersizleri ............................................................................................ 157


5. Bilişsel egzersiz “Ritim” ................................................................................................... 158

6. “Maske” İletişim Egzersizi ................................................................................................ 159

7. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Ayaklar ve Kollar” Oyunu ................................................................................................................... 159

8. “Güneşlenmek” Gevşeme egzersizi ................................................................................. 159

Ders V ............................................................................................................................................... 160

1. Germe egzersizi “Yarım” (Önceki derslerle aynı) .......................................................... 160

2. Nefes alıp verme egzersizi (Önceki derslerle aynı) ....................................................... 160

3. Göze hareketleri egzersizi (Önceki derslerle aynı) ........................................................ 160

4. Küçük kas (motor) gruplarını geliştirmeye yönelik egzersizler (10 Dakika) ............ 160

5. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Boşluğa Bağırma” Oyunu .................................................................................................... 160

6. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Ejderha” Oyunu ................. 160

7. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Ayaklar ve Kollar” Oyunu 161

8. Gevşeme egzersizi “Hantel Kaldırma” oyunu ............................................................... 161

x Oyun Terapisinde Pratik Tekni k l er

Ders VI .............................................................................................................................................. 161

1. Germe egzersizi “Kartal uçuşu” ....................................................................................... 161

2. Nefes alıp verme egzersizi ................................................................................................ 161

3. Göze hareketleri egzersizi (Önceki derslerle aynı) ........................................................ 162


5. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Üç boyutlu Nesne Canlandırma” Oyunu...................................................................................................................................... 163

6. İletişim geliştiren egzersizler “Topkafa” oyunu ............................................................ 163

7. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Eller-ayaklar” Oyunu ........................................................................................................... 163

8. Gevşeme egzersizi “ Gemide” oyunu .............................................................................. 163

Ders VII ............................................................................................................................................ 164

1. Germe egzersizi “Sağ ve Sol” ........................................................................................... 164

2. Nefes alıp verme egzersizi ................................................................................................. 164

3. Göz hareketleri egzersizi ................................................................................................... 164


5. Bilişsel egzersiz “Birini Canlandır” ............................................................................... 165

6. İletişimi güçlendiren egzersizler “Mama Papa Cup” Oyunu ....................................... 165

7. İletişimi güçlendiren egzersizler “Sağlam Şalgam” Oyunu .......................................... 165

8. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Pinokyo” Oyunu ................ 166

9. Gevşeme egzersizi “Meraklı Melahat” oyunu ............................................................... 166

Ders VIII ........................................................................................................................................... 167

1. Germe Egzersizi Oyunu “ Yarım” (4-5 Dakika) ............................................................ 167


3. Göz Hareketleri Egzersizleri (3-4 Dakika) ..................................................................... 167

4. Küçük Kas (Motor) Gruplarını Geliştirmeye Yönelik Egzersizler (10 Dakika) ........ 168

5. Kognitif (bilişsel) egzersiz “Dairesel Ritim” ................................................................... 168

6. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel Egzersizler) “Marş” Oyunu .................... 169

7. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Karateci” Oyunu ............... 169

8. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Balarısı” Oyunu ................. 170

9. Gevşeme egzersizi “Balon” oyunu .................................................................................. 170

Ders IX .............................................................................................................................................. 170

1. Germe egzersizi “Rüzgârdaki Çimenler” oyunu ............................................................ 170

2. Nefes alıp verme egzersizi ................................................................................................ 171

3. Göz hareketleri egzersizi ................................................................................................... 171

4. Küçük kas (motor) gruplarını geliştirmeye yönelik egzersizler (10 Dakika) ........... 1715. İletişim egzersizleri “Sürpriz Resimler” oyunu .............................................................. 172

ndek er xi

6. Bilişsel egzersizler “Üç boyutlu Nesne Canlandırma” Oyunu ..................................... 1727. Bilişsel egzersizler “Çapraz Marş Marş” Oyunu ............................................................ 1728. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Şımarma Zamanı” Oyunu 1739. Gevşeme oyunu “Plajda” .................................................................................................. 173

Ders X ............................................................................................................................................... 1731. Germe egzersizi “Ağaç” ..................................................................................................... 1732. Nefes Egzersizi .................................................................................................................. 1733. Göz Hareketleri Egzersizleri ............................................................................................ 1744. Küçük kas (motor) gruplarını geliştirmeye yönelik egzersizler ................................ 1745. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Ne eksik?” Oyunu ............. 1746. Bilişsel egzersizler “Fotoğrafı anlat” oyunu .................................................................... 1757. Bilişsel egzersizler “Yel Değirmeni” Oyunu ................................................................... 1758. İletişimi güçlendiren egzersizler “Siyam ikizleri” Oyunu ............................................ 1759. Gevşeme egzersizleri “ Ateş ve buz” Oyunu .................................................................. 175

Ders XI .............................................................................................................................................. 1761. Germe egzersizleri “Asker ve Bez bebek” Oyunu .......................................................... 1762. Nefes egzersizleri “Uçak” ................................................................................................. 1763. Göz hareketleri egzersizleri ............................................................................................. 1774. Küçük kas (motor) gruplarını geliştirmeye yönelik egzersizler ................................. 1775. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“ “Uçtu-uçtu” Oyunu ............................................................................................................... 1786. Bilişsel egzersizler “Hayali ziyaret” Oyunu .................................................................... 1787. İletişimi güçlendiren egzersizler “Kırkayak” Oyunu .................................................... 1788. İletişimi güçlendiren egzersizler “Çöz beni” Oyunu ..................................................... 1789. Gevşeme egzersizleri “ Uçan halı” Oyunu ..................................................................... 179

Ders XII ............................................................................................................................................ 1791. Germe egzersizi “Kardan adam” ...................................................................................... 1792. Nefes alıp verme egzersizi ................................................................................................. 1793. Göz hareketleri egzersizleri .............................................................................................. 1804. Küçük kas (motor) gruplarını geliştirmeye yönelik egzersizler ................................. 1805. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Ne duyuluyor?” Oyunu ....................................................................................................... 1816. Bilişsel egzersizler “Bilge ile tanışma” Canlandırma oyunu ......................................... 1817. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Odun Kesme” Oyunu .......................................................................................................... 1818. İletişimi güçlendiren egzersizler “El arabası” Oyunu ................................................... 1829. Gevşeme egzersizleri “Ağaç” oyunu ................................................................................ 182

Ders XIII ........................................................................................................................................... 182

xii Oyun Terapisinde Pratik Tekni k l er

1. Germe egzersizi “Kedi” Oyunu ........................................................................................ 182


3. Göz hareketleri egzersizleri ............................................................................................. 183


5. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Tekerleme” Oyunu ............................................................................................................... 184

6. İletişimi güçlendiren egzersizler “Can Dostunu Bul” oyunu ....................................... 185

7. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler) “Tuh-tibi-duh” Oyunu .......................................................................................................... 185

8. Probleme yönelik egzersizler (Fonksiyonel egzersizler)“Zıtlıklar dansı” Oyunu...... 186

9. Gevşeme egzersizleri “Asker ve Bez bebek” Oyunu ...................................................... 186

DİKKAT GELİŞTİREN OYUNLAR ............................................................................................. 187

Kızılderili Avcı Oyunu .......................................................................................................... 187

Ne Eksik? Oyunu ................................................................................................................... 187

Harfi Bul Oyunu .................................................................................................................... 188

Öğretmencilik Oyunu ........................................................................................................... 189

Voleybol Oyunu .................................................................................................................... 189

Eğitimli Sinek Oyunu ............................................................................................................ 190

Bipleme Oyunu ...................................................................................................................... 191

Çizgiyi Bul Oyunu ................................................................................................................. 191

RAHATLATICI OYUNLAR .......................................................................................................... 192

Müzik Eşliğinde Hayal Kurma ............................................................................................. 192

Ormanda Oyunu.................................................................................................................... 193

Asker ve Bez Bebek Oyunu .................................................................................................. 193

YEME PROBLEMİ OLAN ÇOCUKLAR İÇİN OYUNLAR ........................................... 195

“Yemek yapma” Oyunu ......................................................................................................... 195

“Yayla Çorbası” Hikâye ......................................................................................................... 195

“İç Organlar Dünyası” Oyunu ............................................................................................. 197

“Mide ve Diğer Organlar” Hikâye ....................................................................................... 198

OYUN TERAPİSİNDE KULLANILABİLECEK GELENEKSEL OYUNLAR .............. 201

Elim Sende Oyunu ................................................................................................................. 201

Saklambaç Oyunu ................................................................................................................. 202

Körebe Oyunu ....................................................................................................................... 203

Saçma Sorular Oyunu ........................................................................................................... 203

Uçtu-uçtu Oyunu ................................................................................................................... 204

Hikâye Tamamlama Oyunu ................................................................................................. 205

Pabucu Yarım Oyunu ............................................................................................................ 206

ndek er xiii

Arapsaçı Oyunu ..................................................................................................................... 206

Kaşıkta Yumurta Taşıma Oyunu .......................................................................................... 207

Nesi Var Oyunu ...................................................................................................................... 208

Tıp Oyunu ............................................................................................................................... 208

İnatçı Çocuk Oyunu .............................................................................................................. 209

Derdini Suya Anlat Oyunu ................................................................................................... 210

Teyzem Çarşıya Gitti Oyunu ................................................................................................ 211

Babam Çin’den Geldi Oyunu ................................................................................................ 211

OYUN TERAPİSİNDE ANNE-BABA KATILIMI .................................................................... 212

Oyun Terapisinde Anne-Babanın Katılımının Temel Koşulları ...................................... 213

Oyun Terapi Sürecine Anne-Babanın Katmanın Amacı .................................................. 213

Oyun Etkinliklerine Başlama ve Çocuğa Odaklanma ...................................................... 215

Oyuncak seçimi ..................................................................................................................... 216

Aile Katılımlı Oyun Terapi Eğitimi Aşamaları .................................................................. 217

Ailede Oyun Terapisinin Uygulanmasının Gerekliliği ve Mümkünatının Değerlendirilme-si ............................................................................................................................................... 217

Aileye Oyun Terapisi Eğitimi ............................................................................................... 219

Anne-Babalara Oyun Terapi Teknikleri Öğretme Süreci ................................................. 222

Anne-babaya Oyun Terapi Seansını Göstermek ............................................................... 222

Anne-babanın Oyun Terapi Uygulamalarına Başlama Hazırlıkları ............................... 223

Uygulama ................................................................................................................................ 223

Tematik oyunlar ..................................................................................................................... 224

Ev Ortamında Oyun Terapi Uygulamasında Süpervizör ................................................. 226

Sonlandırma Süreci .............................................................................................................. 227

KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 229

xiv Oyun Terapisinde Pratik Tekni k l er

1. BÖLÜM

Psikolojik sağaltımda oyun terapisini kullanmanın gerekliliğini ve mantığı-nı tam olarak anlayabilmek için öncelikle oyunun “psikolojisi” hakkında bazı te-mel bilgilerin bilinmesi gerekmektedir. “Oyunu” tanımadan psikoloji ile oyunu (özellikle psikolojik sağaltımda) bağdaştırmak “yapbozun” bazı parçalarının eksik kalması gibidir. Oyunun “insanlık tarihi kadar eski ve evrensel” olduğu görüşü kabul edilirse, oyunu anlamak da bir o kadar karmaşık ve zor olduğu düşünülebi-lir. Oyunun ilk kez insanlık tarihinin hangi aşamasında tam olarak ortaya çıktığı konusunda net bir bilgi olmasa da, yazılı kaynaklar ve arkeolojik kazılar, oyunun çok önceden beri insanın hayatının bir parçası olduğunu kanıtlamışlardır.

Dünyanın dört bir yanında yapılan arkeolojik kazılar çocuk oyunlarının kla-sik Yunan ve Atina’ya kadar uzandığını saptamıştır. Antik Çin, Peru ve Mısır’da ya-pılan kazılarda çocukların oynadıkları topraktan ve metalden yapılmış oyuncaklar çıkartılmıştır. Ayrıca bu kazılarda oyun sahnelerini resimlendiği duvar resimleri ve seramikler de bulunmuştur. Elde edilen bulgulardan yola çıkarak o dönemlerde de günümüzde olduğu gibi tiyatro, dans, şarkı, oyun gibi aktivitelerin olduğu ileri sürülmektedir. Oyun ile ilgili kazılarda bulunan bulguların dışında Antik Yunan düşünürleri Aristo ve Plato’nun da çocuk oyunları hakkında görüşleri olmuştur. Plato çocukların gelişimlerini dönemlere ayırmış ve özellikle 3-6 yaş çocuklar için oyunun önemine değinmiştir. Aristo da çocuğun gelişimini dönemsel olarak ele almıştır ve çocuk eğitiminde oyun ve fiziksel alıştırmaların öneminden bahset-miştir ( Seven, 2014).

Çek �lozof Amos Comenius ( 1592-1671) çocukların gelişimlerini 4 dönemde incelemiştir. Özellikle küçük çocuklar için oyunun bir gereksinim olduğunu vurgulamıştır. Okul öncesi eğitiminde eğitimin oyun yoluyla verilmesinin etkili olacağından bahsetmiş ve müzik eşliğinde oynanan dramatik oyunların çocukların

OYUN NEDİR?

kişiliğini geliştirdiğini ileri sürmüştür. Comenius’a göre oyun, insanın özgürlük duygusunu yansıtmaktadır. Oyun yolu ile insanlar hareket etme, arkadaşlık etme gibi arzularını gidermektedirler ( Omelchenko, 2012).

Alman filozof Fredric Shiller (1759-1805) “yaşamın oyunla daha insancıl ya-şama” anlamına geldiğini ifade etmiştir. Shiller “İnsanın estetik eğitimi üzerine bir dizi mektup” adındaki kitabında oyunun, canlının “içine” yerleşmiş bir şey ol-duğunu ileri sürmüştür. Shiller görüşünü şu şekilde açıklamıştır: “ Doğa (yaratıcı) canlıya ihtiyaç duydukları şeylerin ötesinde ( fazladan) bir şey olan özgürlüğü de bahşetti ve bu bahşettiği şey canlının karanlık dünyasının derinlerine bir kıvılcım gibi yerleştirildi. Doğadaki bir aslan, açlık hissetmediğinde veya başka yırtıcıların tehdidini algılamadığında, karın doyurması (hayatta kalması) için ona bahşedi-len “gücün” fazlasını amaçsız hareketler yaparak (oyun oynayarak) harcayacaktır. Kuşlar ve böcekler ancak karınları tok ise ve tehdit algılamazlar ise öterler. Doğada canlılar bir ihtiyaç duyduklarında o ihtiyacını gidermeye yönelik girişimlerde bu-lunurlar. Tüm ihtiyacı karşılandıktan sonra geriye kalan ( fazla) güçlerini herhangi bir amaca yönelik olmayan atlama, zıplama, ötme, yuvarlanma gibi davranışlar yaparak harcarlar.”(Mihaylenko, N., Korotkova, K. 1990).

Shiller’e göre oyun estetik bir faaliyettir. Canlı, tüm yaşam mücadelesinden (telaşından) artan gücünü (enerjisini) zevk almak için harcayacaktır. Oyun da bu zevk alma uğraşlardan biridir. İngiliz filozof Spenser (1820-1903) de oyunu; “ha-yatta kalmak için harcanan enerjiden geriye kalanları harcama davranışı olarak” açıklamıştır. Spenser oyunun doğasını aşağıdaki gibi açıklamıştır:

“Hayvanlar âleminin alt basamağında bulunan türlerinin ortak özelliklerin-den biri, onların tüm enerjilerini “hayatta kalma” yolunda harcamalarıdır. Onlar aralıksız yiyecek aramak, saldırılardan kaçmak ve korunmak, barınak yapmak ve türünü devam ettirmek için yavrularını korumak ve doyurmak zorundalardır. Daha fazla yetenekleri gelişmiş hayvan türlerinde ise, “hayat mücadelesi” için har-canan enerji miktarı azalmıştır. Bu türlerde “enerji fazlalığı” söz konusudur. Onlar tüm enerjilerini “hayatta kalmak” uğruna harcamazlar. İhtiyaçlar için harcanan “güçten” geride kalan enerjiler ise “dışarı çıkmak” için canlıyı harekete geçirecek-tir. “İçten” gelen bu dürtü canlıya “yapay” hareketler yaptırarak (herhangi amaca yönelik olmayan) “artan gücü” harcatacaktır. Oyun da bu “yapay” hareketlerden ibarettir.”( Elkonin, 1999).

Spenser ayrıca oyunun biyolojik olarak canlıya hiçbir faydası olmadığını, oyunun yapılacak “daha ciddi” bir iş olmadığı zamanlarda ortaya çıktığını savu-nur. Fakat oyun olarak yapılan hareketler “gerçek hayatta” yapılan “ciddi işlerin” taklidi niteliğindedir. Bu şekilde canlı oyun yolu ile “gerçek hayatta” yapacağı “cid-

2 Oyun Terapisinde Pratik Tekni k l er

di işlerin” provasını yapış olmaktadır. Spenser’in bu görüşü, çocuk oyunlarının birçoğunun günlük hayatın bir taklidi olduğunu hatırlatmaktadır. Evcilik, öğret-mencilik, doktorculuk veya savaş oyunu gibi çocukların oynadıkları oyunlar bu görüşü destekler niteliktedirler.

Alman psikolog Wundt (1832-1920) oyunun, canlının zevk alma arzusundan kaynaklandığını ileri sürmüştür. Wundt’a göre oyun çocukların severek yaptıkla-rı bir uğraştır ve her oyun “gerçek hayatın” bir taklididir. Çocuklar yetişkinlerin günlük uğraşlarını oyun olarak oynarlarken aynı zamanda kendilerinin de yetiş-kin hayatına hazırlamaktadırlar( Omelchenko, 2012).Antik Yunan’dan günümüze kadar, çocuk oyunlarına olan ilgi artarak gelmiştir. Çağdaş eğitimde ve psikoloji biliminde oyunun vazgeçilmez bir araç olduğu artık tartışılmazdır.

Psikanalitik kuramın kurucusu Freud, oyunu, bilinç dışı mekanizmalara bağ-lamıştır. Freud’da göre bilinçaltındaki eğilimler oyun yolu ile realiteye dönüşmek-tedirler. Freud oyunun insanın travmatik yaşantıları iyileştirdiği ve zihni “temiz-lediğini” ileri sürmüştür. Çocuklar oyunlar oynayarak üst benliğin kabul etmediği arzularını gidermektedirler. Gerçek yaşamda kabul edilmeyen saldırganlık, cinsel-lik gibi duygu ve davranışlar oyun yolu ile dışa vurulmaktadırlar. Freud, oyunun yeni şeyler öğrenme, beceri kazanma üzerinde olumlu etkilerinin olduğundan da bahsetmiştir( Elkonin, 1999).

Freud oyun olgusunun geçici olduğuna değinmiştir. Akılcılık ve eleştirel dü-şünmenin gelişimi ile beraber çocuklar oyundan uzaklaşacaklardır. Kurallı oyun-lar zaman içinden hayali oyunların yerini alır. Oyun dinamiği ise bilinç dışı güdü-lenmelerde yaşam boyu devam eder (Sevinç, 2009).

Rus pedagog Makarenko (1937) oyunun çocukların hayatındaki öneminden bahsetmiştir. Ona göre, bir yetişkinin hayatındaki iş, hizmet gibi günlük aktiviteler ne kadar önemli ise, çocuklar için de oyunun o kadar önemlidir.

Erikson (1963) çocukların gelişimine paralel olarak oyunun da değiştiğini ileri sürmüştür. Ona göre oyun çocuğun psikososyal gelişiminin bir yansımasıdır. Çocuklar oyunlar oynayarak, karşılaştıkları yeni duygu, düşünce ve olaylarla başa çıkmayı öğrenirler. Erikson’a göre oyun çocuğun benlik gelişiminde çok etkilidir. Oyunda çocuk, benliğinin belirsizliklerini, kaygılarını ve arzularını dramatize eder.

Vygotsky (1930)’e göre oyun yeni şeylerin keşfidir. Oyun çocukların içsel ça-tışma ve çelişkilerinin bir sonucudur. Çocuklar oyunlarında gerçek yaşam de-neyimlerinden hatırladıkları unsurları, yaşanmış olaylardaki ilişkileri kullanırlar. Vygotsky’e göre çocuklukta, özellikle okul öncesi dönemde, çocukların gelişimleri içi çok önemli olan çeşitli ihtiyaçları, güdüleri vardır. Bu ihtiyaç ve güdüler ço-

Oyun Nedir? 3

cuklarda çok fazla doyurulmamış, gerçekleşmemiş arzu ve eğilimlere yol açarlar. Buna karşılık erken dönemdeki çocukların içsel arzularını bekletme veya erteleme kontrol mekanizmaları gelişmemiştir. Çocuklardaki isteklerin çokluğu, her iste-ğin anında karşılanamaması ve içsel kontrol mekanizmanın zayı�ığı sonucunda oyunlar ortaya çıkmaktadır. Vygotsky’e göre okul öncesi çocuklarda gerçekleşmesi zor olan arzular olmasaydı, oyun da olmazdı.

Piaget (1969)’ye göre oyun çocuğun deneyimlerini, bilgilerini ve anlayışını birleştiriyor. Çocuklar oyun oynayarak, bilinen şemalarını küçük değişikliklerle tekrar uygulanmasını sağlayarak mevcut becerilerini pekiştirirler. Ayrıca oyun ço-cuğa güven ve ustalık duygusu yani ego devamlılığı hissi verir (Uluğ, 2014).

Leontev (1981)’e göre, çocukluktaki hızlı gelişim dönemine paralel olarak, eyleme geçme arzuları da artacaktır. Çocuk kendisi araba sürmek, kendisi yemek yapmak isteyecektir. Bu gibi istekler engellendiği zaman oyun yolu ile karşılanma-ya çalışılacaktır.

Sonuç olarak, oyun hakkında çok farklı görüşler ortaya atılmıştır. Oyun ku-ramlarını iki grupta toplamak mümkündür. Klasik oyun kuramcıları, oyunun, hayvan ve insanlar için ne anlama geldiğini anlamaya çalışmışlardır. Bu kuramcı-lara örnek olarak; Shiller, Spenser, Groos, Hall gibi isimleri vermek mümkündür. Modern kuramcılar ise, insan gelişimindeki oyunun etkisini incelemişlerdir. Fre-ud, Erikson, Piaget, Vygotsky gibi isimler de modern kuramcılardan bir kaçıdır. Kuramlar bazı yönleri ile bir birinden çok farklı olsalar da hepsinin ortak görüşü oyunun çocukların hayatındaki vazgeçilmez yeridir.

Oyunun Çocuğun Gelişimine Etkisi

Oyun hakkındaki klasik görüşlerde, oyunun doğası üzerinde daha çok du-ruluyordu. Oyunun hayvan ve insan hayatındaki yeri, oyunun amacı, doğası me-rak ediliyordu. Modern görüşlerde ise oyunun çocuğun gelişimi üzerindeki etkisi daha çok ön plana çıkmıştır. Birçok uzman oyunun, çocuğun hayal gücünü ve yaratıcılığını geliştirdiği konusunda hemfikirdirler. Her yönüyle dar kapasitesi ve yetersiz imkânları (çocuk olduğu için) yüzünden çevresinde meydana gelen, de-ğişken uyarıcılara ayak uydurmakta zorlanan bir çocuk, oyun yolu ile bu “eksik-liğini” giderecektir. Önce, oyuncaklar üzerinde denemeler yapılır. Oyunda oyun-cak çevredeki herhangi bir gerçek nesnenin karşılığı (taklidi) halindedir. Çocuk, oyuncak üzerinde “denemeler” yaparak, “gerçek” hayatta karşılaşacağı “şeylere” hazırlanır. Çocuk zihninde canlandırdığı yaşam tecrübeleri ile çevresindeki kar-maşık örüntülere, uyarıcılara uyum provası yapar. Basit taklit davranışlar olarak başlayan oyun, gittikçe “gerçek” hayattakilere benzer hale gelmeye başlar. Örneğin,

4 Oyun Terapisinde Pratik Tekni k l er

oyun terapİsİnde pratİk teknİklerpegem.net/dosyalar/dokuman/972016163935pdf.pdfoyun...

Documents