OSNOVI MINERALOGIJE (H-120-B)šk. 2017/2018

OAS, izborni, 4 ESPB, 2+1+0+0

Predmetni nastavnik: Doc. dr Nenad S. Krstić

Niš, 2018

Predavanje: 12

RUDNA BOGATSTVA

➢ Površinski omotač Zemlje je litosfera, kamena kora.

➢ Sastavni deo litsfere su stene, odnosno mineralni agregati

izgrađenih od brojnih različitih minerala određene strukture

i načina geološkog pojavljivanja.

➢ Odvaljeni deo stene je kamen.

➢ Minerali su prirodne tvorevine sa poznatim hemjskim

sastavom i fizičkim osobinama tačno određene strukture.

➢ Javljaju se u pravilnim geometrijskim oblicima koji se

nazivaju kristali.

➢ Silikati su najznačajnija grupa petrogenih minerala od

kojih su izgrađene stene litosfere.2

➢ Mineralne sirovine su mineralni agregati i minerali koji se

koriste u privredi, industriji, poljoprivredi, građevinarstvu i

drugim oblastima ljudske delatnosti, bilo u prirodnom ili

prerađenom obliku.

➢ Pojave mineralnih sirovina su prirodne koncentracije korisnih

minerala, najčešće još neutvrđenih razmera i kvaliteta, ali koje

se uz odgovarajuće uslove mogu prevesti u kategoriju ležišta

mineralnih sirovina.

➢ U njima su koncentracije korisnih minerala u redu veličina više

puta veće od srednjeg sadržaja u Zemljinoj kori, ali nedovoljne

da bi se ekonomski eksploatisale. 3

➢ Ležišta mineralnih sirovina su geološko-ekonomska

kategorija i njima u opštem slučaju pripadaju geološka tela

u kojima su koncentracije korisnih komponenti dovoljno

visoke i da se po kvalitetu, količini i načinu pojavljivanja

mogu u postojećim tehničkim uslovima eksploatisati.

4

➢ Zbog promenljivosti pojma postojeći i savremeni tehnički

uslovi može se menjati značaj pojedinih ležišta. Ležišta čija

eksploatacija u ovom trenutku nije ekonomski opravdana

zbog:

➢ Neodgovarajuće cene sirovina na svetskom tržištu

➢ Nemogućnosti iznalaženja ekonomičnog načina

eksploatacije ili prerade

➢ Niske koncentracije korisne komponente,

➢ Mogu sa promenom nekog od ovih ograničavajućih uslova

u bližoj ili daljoj budućnosti postati interesantna i važna5

➢ Ležišta su nastala u prirodi od raznovrsnih elemenata i

jedinjenja u okviru određenih fizičko-hemijskih procesa,

pri čemu su primarno veoma niski sadržaji pojedinih

elemenata dostigli koncentracije koje su više hiljada puta

veće u odnosu na srednje sadržaje tih elemenata u

Zemljinoj kori.

6

Srednji sadržaj nekih elemenata u Zemljinoj kori i rudnom

ležištu

Element Zemljina kora Rudno ležišteFaktor

koncentrisanja

Si 22.7 % 45-75 % 2-3

Fe 5 % 20-60 % 5-12

Zn 132 ppm 50 000 ppm 400

Ag 0.1 ppm 500 ppm 5000

Au 0.005 ppm 10 ppm 2000

7

➢ Faktor koncentrisanja rasprostanjenih elemenata (Si, Fe) je

ispod reda veličine

➢ Plemenitih metala (Ag, Au) ima vrlo malo na Zemlji pa je

za njih karakterističan visok faktor koncentrisanja

➢ Lokalne koncentracije plemenitih metala su vrlo različite

➢ Rudna ležišta su geološka tela izgrađena od mineralnih

agregata u kojima su rudni metali osnovne, ali ne i jedine

korisne komponente, koje imaju primenu u industriji,

privredi ili svakodnevnom životu.8

➢ Deo rudnog ležišta sa lokalnom koncentracijom određenog

minerala je rudno telo.

➢ Ruda je mineralni agregat iz kojeg je tehnički moguće i

ekonomski opravdano dobijanje nekih sirovina.

➢ Rudna bogatsva su od izvarednog značaja za privredu

jedne zemlje, a na Zemlji su krajnje neravnomerno

raspoređena.

9

10

LEŽIŠTA NAJZNAČAJNIJIH MINERALA NA

TERITORIJI SRBIJE

➢ Vulkanogena hidrotermalna ležišta Pb-Zn (sa Ag kao

pratiocem) karakteristična su za zapadnu Srbiju i Kosovo:

Veliki Majdan kod Ljubovije, Crveni breg na Avali, Babe

na Kosmaju, Rudnik, zatim Stari trg, Ajvalija, Kižnica i

Novo Brdo kod Trepče.

➢ Ležišta antimona: Zajača, Krupanj, Brasina, Stolice, Lisa

kod Ivanjice.

➢ Od nemetalnih sirovina: ležišta fluorita (Ravnaja i

Tolisavac kod Krupnja) i ležište bora kod Baljevca na Ibru.

11

➢ Vulkanogeno-sedimentna ležišta barita sa Pb-Zn se nalaze

u Bobiji kod Ljubovije.

➢ Rude gvožđa se javljaju u kontaktnim oreolima

granitoidnih plutona: Suva ruda i Suvo rudište na

Kopaoniku, Rudna glava kod Majdanpeka.

➢ Sedimentogena ležišta oksidnih i hidroksidnih ruda

mangana ima na zapadnim padinama Kopaonika i u

oksidacionoj zoni Pb-Zn ležišta Novo Brdo.

➢ Značajno ležište hroma je Deva kod Đakovice, mada

postoje pojave i u okviru drugih ultrabazičnih masiva

(Zlatibor).

12

➢ Nalazišta nikla u Srbiji su Glavica kod Goleša i Staro

Čikatovo kod Glogovca, a nešto manje pojave se nalaze u

Šumadiji i Zapadnoj Srbiji.

➢ Kobalta u Srbiji ima veoma malo (Bukulja i Cer) ali nisu

ekonomski značajna ležišta.

➢ Njapoznatije nalazište molibdena u Srbiji je Mačkatica

kod Surdulice.

➢ Volframa ima u oblasti Blagojev kamen i na Goliji

13

➢ U Srbiji se nalaze sledeća nalazišta ruda bakra:

✓ halkopirit CuFeS2 (Bor i Majdampek),

✓ bornit Cu5FeS4 (Bor),

✓ kuprit Cu2O (Majdanperk, Valjevska Podgorina),

✓ malahit CuCO3Cu(OH)2 (Bor i Majdanpek).

➢ Bakar se pojavljuje uz Fe u suvom rudištu:

✓ na Kopaoniku,

✓zatim u zapadnoj (Lipnik, severno od Velikog majdana) i

✓ istočnoj Srbiji (Reškovica).

14

➢ Ležišta olova i cinka u Srbiji:

✓ u obliku galenita PbS zajedno sa Zn (Trepča, Stari trg,

Brskovo, Mojkovac, Veliki majdan),

✓ cerusit PbCO3 (Tiskovik i Postenje),

✓ sfalerit ZnS (Trepča, Stari trg, Belo brdo, Novo brdo,

Sase, Veliki majdan, Lece, Rudnik, Šuplja stijena,

Brskovo),

✓ Smitsonit ZnCO3 (Rudnik, Stari trg).

➢ Takođe se ležišta Pb-Zn rude nalaze na sledećim lokalitetima:

✓ Veliki majdan (Ljubovija),

✓ Crveni breg (Avala),

✓ Babe (Kosmaj),

✓ Rudnik,

✓ Kotlenik,

➢ Sastavci,

➢ Belo brdo,

➢ Lece,

➢ trepčanski basen (Ajvalija,

Kižnica, Novo brdo, Stari

trg).

15

➢ Ruda antimona, antimonit Sb2S3, se javlja u Srbiji n

asledećim lokalitetima: Lisa kod Ivanjice, Zajača, Krupanj,

Stolice, Takovo.

➢ Manje pojave arsena su na lokalitetima u oklini Niša i

Bujanovca.

➢ U okviru Pb-Zn ležišta Lece kod Lebana javljaju se i manje

koncentracije zlata, poznate su i zlatonosne reke Timok,

Mlava i Pek.

16

➢ Ležište magnezita je Bela stena kod Baljevca na Ibru,

azbest se javlja na lokalitetu Korlaće kod raške i Stari grad

kod Topole, a barit se javlja kod Ljubovije.

➢ Fluorit se javlja na području Bele crkve (Ravnaja) i

Krupnja (Tolisavac).

➢ Grafitni skriljci se javljaju kod Prokuplja (Pasjača).

Fosfatna ležišta su kod Bosilegrada (Lisina)

17Monthel et al., 2002, Mineral deposits and mining districts of Serbia

18Monthel et al., 2002, Mineral deposits and mining districts of Serbia

19Monthel et al., 2002, Mineral deposits and mining districts of Serbia

20Monthel et al., 2002, Mineral deposits and mining districts of Serbia