OSMANSKI II

1. Sırp İsyanı

İşittik ki Laz'dan Karaman cenkinde leşker vardı. Anda yasak olacak Laz halkı Müslimanlar'a mütearrız olup hünkar anlara siyaset etmişti. Çünkü çeriye destur oldu, Laz'ın voyvodası varıp Laz'a ayıttı (eyitti): “Ne revader ki Türk'e “Zaboga” deyüp (deyip) bizi Türk'e muavin gönderesin. Siyaseti bize idüp (edip), yağıda bizi ona tutup dürlü (türlü) cefayı bize kala. Andan senin ne eksik? Hususa anın yağısında dahi yüz uğradıp eş başarır biziz. Niçün (Niçin) bizi Türk'e basınacak idersün? Türk'ün nihayet leşkeri elli bin ancak var, yüz bin tut. Eğer sen leşker cem idesün, Türk leşkerince on olur. Hususa din gayretine Mesih izzetine etrafın mülüki sana muavenet iderler” deyüp Laz tekfürünü baştan çıkarıp asi kalb-i Bosna tekfürüne adam gönderüp Türk ehvalını ilam eyledi. Bosna teküri ayıttı: “Ol dahi benim sözüm tutsun iş böyle olmazdı. Türk'e çeri ve haraç ayırıp adamızı yere deptik. Senin çerin Türk'e mukabele etmezse benim iderdi. Hususa din-i mesih gayretine etrafın mülüki sana arka olurlardı. Hele olun oldu. Şimdi görmek gerek, benim esbabım müheya. Seninle bir olup Türk'e kılıç ürelim” deyüp itifak ittiler.

1. Srpska buna

Čuli smo da je u karamanskoj bici bila i Lazareva (srpska) vojska. Pošto je tada bilo zabranjeno da se Lazarev narod suprotstavlja muslimanima sultan ih je kaznio, jer je takav bio vojni zakon. Lazarev vojvoda stiže i reče Lazaru: “Zar je među Turcima “Zaboga” govoriti i poslao si nas da pomognemo Turcima. Kaznivši nas, stavio si nas njima kao neprijatelje i prepustio nas raznim surovostima. Zar nije u tome tvoja greška? Naročito je mnogo stotina nas dospelo na njihovu neprijateljsku teritoriju a samo nas nekoliko bednika uspelo je da se spase. Zašto si dozvolio da nas unište Turci. Na kraju krajeva, turske vojske je samo 50.000, uzmi nek je i 100.000. Ako ti sakupiš vojsku biće je deset puta više u odnosu na tursku. Pogotovo što bi ti pomogla lokalna hrišćanska kraljevstva u žaru i odanosti hrišćanstvu. Kada je to rekao, Lazar je stao na čelo svog carstva i poslao čoveka kralju buntovnog srca Bosne da obavesti o stanju Turaka. Bosanski kralj reče: “A on neka me drži za reč, ovako neće biti. Opozvali smo našeg čoveka koji je za Turke ubirao harač i vojsku. Ako se tvoja vojska Turcima ne suprotstavi moja hoće. Pogotovo što će iza tebe stati lokalna kraljevstva odana hrišćanstvu. Pa neka bude šta bude. Sad se treba postarati, moje je oružje spremno. Ujedinjeni sa tobom hajde da na Turke isučemo sablje”, reče i dogovoriše se.

asi - pobunjeničkicefa - mučenje, patnjacem etmek - okupiticenk - bitka, bojdestur - dozvola, dopuštenjegayret - revnost, predanosthususa - naročito, iznad svega, pre svega

ilam eylemek - obavestiti, saopštitiizzet - slava, slavan, uzvišen, veličanstvenleşker - vojskaMesih - hrišćanstvomuavin - pomoćnik, pomagač

mukabele etmek - suočiti se, suprotstaviti semülüki - kraljevstvomütearrız - onaj koji se suprotstavlja ili napadasiyaset etmek - kazniti, ubitiyağı - neprijatelj

2. Birinci Kosova Savaşı

Rivayet der ki çünkü hünkar ulu ovadan geçti, Karatonlu nam yerde bir zaman karar idüp, anda Laz'dan elçi gelüp muhassal haber bu idi ki: “Üşte (İşte) ben hazırım üç aydan beri eğer kanlı dahi olsa gelmelü olaydı. Eğer erse gelip uğraşalım ve eğer gelmezse hazır olsun ben varırım. Kendü her gün ova şıkara meşgul olur. Hemen kuru üş (iş) vardım deyüp ihmal idüp bize ihmal eder” deyüp haber gönderdi. Hünkar bu sözü işitip elçiye gazab idüp eyitti (ayıttı): “Eğer elçiye ölüm olaydı şimdi seni depelerdim. Ol melun bunun gibi laf ü guzaf ursa acab midir ki dahi islam kılıçın görmemiştir” dedi. Ve kimesne (kimse) tabancasın(ı) yemeyen kendü pençesin demür (demir) ve kedi kendüyi (kendisini) karagö (karanlık) evde arslan tefellum ider” didi (dedi). İnşallah ona Türküm erliğim gösterim.” didi. Buyurdu. Leşker cebe ve cevşen giyüp alat ve esbab ve silah ve mükemmel yaragla at arkasına gelüp elçiye cebe gösterdiler bek vechile kim kafirin yüreği yağı eridi. Hafından içine lerze düşüp berg-i hazan gibi ditredi (titredi) Ama gayret idüp onun(u) devşirip ayıttı: “Ey şah! Eğerce bana bu vechile leşker arz üttüm (ettim), vala bilim askerimiz on sizin askerinizce vardır, dedi. “Ol beş yüz bin, musalah ve giyimli ve geçimli göm gök demürden (demirden) erimiz var, dedi “ve her bir erimiz bin Türk'e cevap eder” dedi. Hünkar hemen elçiye gazab idüp eyitti: “Ey nahs-ı melun , cehenem iti pelid! Eğer cihanun leşkeri dahi sizinle olduysa Allah inayeti ve Muhammed mücizatıyla cümlesinin kanını toprağa karıp anları karınca gibi ayıklayıp binin bir kezden karıp kendimin başın(ı) kesirim.” deyüp elçiye gönderüp askeri yine kondurdular.

muhassal - dato, dobijeno

2. (Prvi) Kosovski boj

Priča (predanje) kaže da, pošto je vladar prešao veliko polje, izvesno vreme se zaustavio u mestu pod nazivom Krahovo. Tada stiže Lazarev podanik i ukratko vest beše: “Evo, ja sam već tri meseca spreman, i da je sa volovskom zapregom trebalo bi da je stigao. Ako je muško neka dođe da se suočimo, a ako ne dođe neka bude spreman, ja stižem. Svakog dana se bavi lovom. Rekavši neću da se zamajavam sporednim poslom, nas zapostavlja i zapostavlja”, reče i posla vest. Čuvši te reči vladar se naljuti na poslanika i reče: “Da je običaj da se poslanik ubija, ubio bih te. Kada se ovaj pobunjenik pretvara kao da se šegači i sprda, biće da još nije video islamsku sablju. I onaj ko lično nije dobio batine misli da je njegova pesnica gvozdena, i mačka sebe u mračnoj kući smatra lavom.” “Ako Bog da, pokazaću mu tursko junaštvo.”, reče i zapovedi. Vojska je obukla (navukla) oklope i pancire i dođoše na konjima sa punom opremom, oružjem i spremni, pa pokazaše opremu izaslaniku, tako da se neverniku topilo salo oko srca. Od straha ga je uhvatila jeza, drhtao je kao jesenji list. Ali pošto je bio zavidan ?? reče: “Hej, šahu! Iako si mi vojsku ovako predstavio, vala naše je deset puta više od vaše.” Mi imamo 500.000 naoružanih, opremljenih i spremnih vojnika “junaka” poput suvog gvožda. Svaki naš vojnik vredi 1000 turskih. Vladar se odmah naljuti na izaslanika i reče: “Hej, nesrećo prokleta, prljavi pakleni psu! Da je sva vojska sveta sa vama, brigom Božjom i Muhamedovim čudesima, svima njima bismo prosuli krv po zemlji, počistili ih kao mrave, i na 1000 odjednom uništili, a tebi lično bih glavu odrubio, naredi da se otpravi izaslanik, a vojsku otpusti.

3. Birinci Murat ile Karamanoğlu

İrtihal-i sultan Murat Gazi ile Karaman: Çünkü sultan Mısır elçisini gönderdi, ol kış Bursa'da kışlayıp bahar olacak Licretin yedi yüz seksen sekizinde leşker-i azim cem idüp Karaman'a kasıt itti. Karaman oğlu dahi işidüp Tatar ve Türkmen ve Varsak ve Turkut ve Bayburdidan leşker bikıyas cem itti. Ulus Tatar begi Teberük ve Samagar oglu Hızır beg ve Borombay ve Çogazan ve Sag??? ve Tozbağa cümle Karaman elyına Alaeddin beg yanına cem oldular. Karaman oglu hünkara elçi gönderüp eyitti (ayıttı): “Leşkerin leşkerince var.” Eğer barışırsan, barışırım. Dürüşürsen , dürüşürüm. Derdine dert ve mergine merg.” Sultan Murat Gazi cevab verdiki: “Bre, hey mudbir ve mufsit zalim, benim kasdım gece ve gündüz gazaya dürüşmektir. Benim gazama mani olup Müslümanları ben gazada iken incedirsin. Aht ve iman bilir adam değilsin. Seni kam etmeyince huzurla gaza etmezim. Mani gazaya gaza gazayı ekberdir, hazır ol vaktına!” didi. Karaman oğlu işidip baş baş beglerini okuyup istimaltıldı????. Ol Samaga oğlu Hızır beg, andan ulus ulusi Teberüg beg, andan Babük oglu Ali Beg, andan Dilenci oglu Pir Ali, Karaman oglu ileyinde yer öpüp her biri yüz döndürmemeye aht edip and içtiler. Hikayet: ayıdırlar ki (eyittirler) vezir Hayrudin paşa'yı Rum ilinde hafz ve gaza içün koyup gitmişti. Mütevefi oldugun(u) işidüp oglu Ali paşa'yı gönderdi ki varıp babasının sonuncu???? zabt ede. Varıp eglenüp gelmemişti. Sultan Murat Kütahiya'ya çıkacak haber gönderüp getirtti. Taki tedbirde hazır ola. Zira Sultan Murat Gazi Ali paşa'yı gayet severdi ve hüsn-i tedbirine mutemeddi.

3. Murat I i Karamanoglu

Odlazak sultana Murata Gazija u Karaman: Pošto je sultan otpravio egipatskog izaslanika, te zime je prezimio u Bursi, i čim je nastupilo proleće 788. godine po Hidžri (1386) sakupio je veliku vojsku i uputio se na Karaman. Kada je vladar Karamana to čuo, sakupio je neizmernu vojsku od Tatara, Turkmena, Varsaka, Turguta i Bajburta. Vladar Tatarskog naroda Teberuk i vladar Samagara, Hizir beg, Barambay, Čogazan, Sago i Tozbaga, svi oni su se sakupili kod plemenitog karamanskog gospodara bega Alaedina. Vladar Karamana, poslavši sultanu glasnika, reče: “Moje vojske je koliko i tvoje. Ako si za mir i ja sam. Ako si za borbu (rat) i ja sam. (Muka za muku) Patnja za patnju, smrt za smrt.” Sultan Murat Gazi odgovori: “Ej bre, zli prokleti zlotvoru, moj cilj je da se i danju i noću borim za Gazu. Ometaš moj sveti rat dok sam ja u njemu, zlostavljajući muslimane. Ti nisi čovek od zaveta (reči) i poverenja. Dok te ne uklonim neću moći mirno da vodim sveti rat. Najveći je sveti rat protiv onoga ko sveti rat ometa, pripremi se “za sudnji dan, sudnicu” (svoj čas). Kada je vladar Karaman to čuo, pozvao je najveće vladare i dogovor bi postignut. Vladar Samapora Hizir beg, pa zatim veliki i moćni Teberug Beg, zatim vladar Bakuk Ali beg, zatim vladar Dilendžija Pir Ali, svaki od njih je poljubio zemlju ispred vladara Karamana, zakleo se da neće okrenuti leđa (izdati) i položiše zakletvu. Priča kaže: Postavivši vezira Hajredina pašu u Rimsku oblast da je čuva i vodi sveti rat, on ode. Čuvši da je preminuo, posla njegovog sina Ali pašu da ode i utvrdi smrt svog oca. Stigao je tamo, zadržao se i nije se vraćao. Sultan Murat posla vest da će doći u Kutahiju i naredi da ga dovedu, kako bi bio spreman za delovanje. Pošto je sultan Murat Gazi veoma voleo Ali pašu, verovao je u ovo njegovo ispravno postupanje.

4. Silahdar Fındıklı Mehmed Aga

Devletinin resmi vesikalardan sonra, tarihimiz için en canlı vesikalar vukvafı bizzat görümüş olanların yazmış oldukları eserlerdir. Kütüphanelerimizde bu kabıl-ı asar pek çoktur. Fakat bunlar arasında ev mülimlerinden ad olunabilecek bir tarih vardır ki o da Fındıklı silahdar Mehmed Aga'nın “Zil Fezleke”sidir. “Zil Fezleke” 1065 senesinde 1107 tarihine kadar vukvafı gayet samimi bir süretle tasvir ider. Mamafih eseri tadkik etmezden ol muelifin hayatına dair de ma'ulamat virmek faideden halı değildir. Fındıklı Mehmed Aga “Galata muzaftından Fındıklı kasabasında” doğdu (1065). Genç yaşında saraya intisab etti. Tahsili mükemeldi. Mehmed Rabi Lehistan seferine gittiği zaman Terhan Sultan ve saray halkıyla beraber orduda o da bulundu. Kendisinden başmusahib Şahin Aga'ya intisabı vardı. Padişah Hacı oglu pazarında iken, Şahin Aga tarafından arz edildi, “Gulman-i Enderundan seferli koğuşuna???” çırap olundu. Mehmed Rabi'nin hılığna kadar seferli koğuşunda hidmet etti. Padişah'ın eylencelerine, avlarına, Üsküdar sarayı iskelesine gelirken çifte sandallarda Enderun-i gulmanına yaptırdığı vaz???? ve ahenklere??? sahid oldu. Seferden avdette has bahçe bostancıları zümresine ilhak olundu. (Üç zi ilkade ?? çeharaşınbah) bu vazifeyi de hakıyla ifa etti, 1088 de Tersane bahçesinde, hidmetçiler dairesinde yangın oldu. Bütün cariyeler telaşa düştüler, camlı büyük köşke geldiler, oradan da kaçıştılar, deryaya nazir kafesli köşke doldular. Fındıklı Mehmed Aga da orada idi. Bütün bostancılarla beraber yangını söndürmeye çalıştı. Kendi diyor ki: “Zümre-'yi bostanıyadan olduğumuz hasbiyle hidmette hazır ve ol varta-yi hevlinak ibretnümaya nazir idim. Taraf-i padişahiden azım lütfe mazhar olduk.” 1094 Viyana seferine Mehmed Aga da şahid oldu. Sefer hazırlıklarını Kara Mustafa Paşa'nın uzmet ve debdebsini gördü. Seferde bizzat bulundu, yollardaki müşkilatı gördü. Bir gece şiddetli bir yağmur yağdı, herkes gorarlar üstünde, yattı, Fındıklı da geceyi sandık üzerinde geçirdi. Sefer'in bütün tefervatını ve merasimini takib etti. Orta Macor kralı Tekeli İmre'nin elçileri geldiği zaman, merasime iştirak etti. Viyana hezimetinin en feci sahnelerini takibden hali kalmadı.

4. Silahdar Fındıklı Mehmed Aga

Posle zvaničnih (državnih) dokumenata, najživopisniji dokumenti za našu istoriju su dela koja su pisali oni koji su bili neposredni svedoci događaja. U našim bibliotekama je mnogo dela ove vrste. Ali među njima ima jedna istorija koja se može ubrojati među najznačajnije, a to je “Zil Fezleke” (Posledica razimea”) Findikli Silahdara Mehmeda Age. “Zil Feleke” opisuje događaje od 1065. do 1107. godine, na jedan verodostojan način. Osim toga i bez udubljivanja u samo delo, nije izlišno dati podatke o životu ovog pisca. Findikli Mehmed Aga rodio se 1065. godine u kasabi Findikli u okrugu Galate. Kao mlad je stupio na dvor. Njegovo obrazovanje je bilo savršeno. U vreme kada je Mehmed IV otišao u pohod na Poljsku, i on se našao u vojsci zajedno sa tatarskim sultanom i dvorskom svitom. On lično je stupio u službu kao bašmusahib (glavni sluga) kod Šahin-age. Dok je padišah bio u “Hadži-oglu Pazor-u”, bio je predstavljen od strane Šahin-age i beše otpušten iz dvorišne službe u vojnu pratnju. Služio je u vojnoj pratnji sve do smaknuća Mehmeda IV. Posmatrao je padišahova zabavljanja, lov, muziciranja dvorske svite na kajacima kada bi odlazio na pristanište uskudarskog saraja. Po povratku iz pohodu bio je dodeljen redu bostandžija (vatrogasci) u Gorskom vrtu. Trećeg dana meseca Zilkade u sredu i ovu dužnost je savesno obavljao. Godine 1088. u bašti pomorske kasarne u krugu poslužitelja izbio je požar. Sve sluškinje se dadoše u beg, dođoše u veliki stakleni paviljon, ali i odatle se razbežaše i napuniše jedan žičani paviljon koji gleda na more. I Findikli Mehmed-aga je bio tamo. Zajedno sa svim vatrogascima je nastojao da ugasi požar, i sam kaže: “Pošto sam bio u bostandžijskom redu (krugu) i bio na dužnosti, iskusio sam taj užasni pakao. Dobili smo veliku milost (naklonost) od strane padišaha. Mehmed Aga je bio svedok pohoda na Beč 1094. godine. Gledao je pripreme za pohod veličanstvenosti i pompeznosti Kara Mustafa-paše. Lično se našao u pohodu i video sve probleme na putu. Jedne noći je padala jaka kiša, svi su legli na pokrovce za konje, a Findikli je proveo noć na sanduku. Pratio je sve detalje i ceremonijale pohoda. Učestvovao je u ceremonijalu kada su stigli izaslanici Tekeli Imrea, kralja srednje Ugarske. Njegovom opažanju nisu promakli ni užasni prizori povlačenja pod Bečom.

Tekst br. 5

Bab - anı beyan eyidirki(m) sultan Mehmed Gazi İskenderiye'ye ne süretle vardı, ve hem anda ne etti, ve hem varmasına sebeb ne oldu. Bir gün padişah devletle oturmuştu Edirne'de, etraftan haber açıldı ki(m) hangi vilayetin halkı padişaha muti olmaz. Padişah ayıtır (eyitir): “Meğer kim anların leşkeri çoktur, ve hem erleri dahi gayet behadır ola.” Yayındakiler eyittiler: “Devletli sultanım! Ol İskenderiye vilayetinin temerüd ettiği ol hisardandır ve ol hisara itimadlarındandır. Sordumkim: “Ol hisara derman yok mudur kim ana leşker vara!” Vezirler eyittiler: “Devletli sultanım! Leşker varır, ila anın hisarı gayet pektir.” Padişah eyittir: “Şimdi anın tedarügüm edin oldahi feth olsun!” Hemen saat padişahın bir kulun(u) tayin ettiler, esbabın(ı) görüp İskenderiye'ye gönderdiler. Vardı İskenderiye'nin üzerine düştü, hayli cenk olundu, ama feth olunmadı. Padişahın hatırında bu hisarın hayali kalmişti. Kara Bogdan gazasından??? kim padişah geldi, İskenderiye'nin tedarügüne meşgul oldu kedikerine eyittir: “Sen var ol hisarın üzerine var”, dedi, Ahmed ihmal etti. Padişah Ahmed'i tuttu, kendi devletle leşker-i islam cem etti, niyet-i gaza edip yürüdü, vardı hisarın üzerine düştü. Toplar kuruldu, cenk sultanılar oldu, yürüyüş ettiler, hak mesib etmedi. Alar???? üzerine bir havale yaptılar, içine yarar yoldaşlar kovdular ve cemi vilayet feth oldu, hisar yalnız kaldı. Padişah dahi devletle İstanbul'a geldi. Alar bu havale bu hisarı bunalttı, hisarın halkı havalede olan gazilere haber gönderdiler: “Ahtla hisarı size verelim, gidenmiz gitsen??? duranmız dursun ve hem bize sizin zararımız dökmesin” dediler. Gaziler dahi İstanbul'da padişaha bildirdiler. Padişah razı oldu hemen aht neyse mukarer oldu, hisarı dahi vardiler, rizasıyla giden gitti, duran durdu ve bir nice kiliselerine mescid ettiler, ve giden kafirlerin evlerini ehl-i islama verdiler.

Tekst br. 5

Pripovest (koja) govori o tome kako je sultan Mehmed Gazi stigao u Skadar, šta je tada radio i šta je bio uzrok njegovom dolasku. Dok je jednog dana padišah spokojno sedeo u Jedrenu, oko njega otvori se pitanje koji narod iz koje oblasti nije pokoran sultanu. Padišah reče: “Ko god da je, njegove vojske je mnogo, a i vojnici su mu junaci.” Oni pored njega rekoše: “Blagodarni sultanu naš!” Otpor Skadarskog vilajeta je zbog te tvrđave i na toj tvrđavi počiva.” (Sultan) upita: “Zar nema nikakvog sredstva za ovu tvrđavu, pa da joj vojska priđe?” Veziri rekoše: “Blagodarni naš sultanu! Vojska je već išla, ali njihova tvrđava je veoma jaka.” Padišah reče: “Sada se za nju pripremite pa da i ona bude osvojena!” Istog časa odrediše vojsku, pripremiše opremu i uputiše se ka Skadru. Stigoše pred zidine Skadra i bi žestoka bitka, ali ne bi osvojen. U padišahovoj svesti osta vizija ove tvrđave. Kada se padišah vratio iz gaze kod Kara Bogdana, bio je zauzet pripremama za Skadar i rekao je junaku Kediku: “I ti dođi, dođi pod tu tvrđavu! Ahmed je oklevao.” Padišah zatvori Ahmeda. On lično uspešno sakupi islamsku vojsku s namerom da krene u sveti rat, jurnu, stiže i stade pred tvrđavu. Topovi su bili napunjeni, bitka je bila carska, učiniše juriš, ali Bog nije dao. Nasuprot njemu napraviše utvrđenje, u njega staviše najbolje vojnike i čitav vilajet beše osvojen, ali tvrđava je ostala sama. Konačno, padišah srećno stiže u Istanbul. Na kraju je ovo utvrđenje uznemirilo tvrđavu, posada tvrđava posla vest gazijama koji su bili u utvrđenju: “Hajde da vam sporazumno predamo tvrđavu, ali među nama koji hoće da idu neka idu, a koji hoće da ostanu neka ostanu, a da nas vaše zlo ne snađe.” Gazije obavestiše sultana u Istanbulu. Padišah se složio i odmah bi odlučeno kako je dogovoreno, predaše tvrđavu, po želji koji su hteli da odu otišli su, oni koji hteli da ostanu ostali su, mnoge crkve pretvoriše u džamije, a kuće nevernika koji su otišli dadoše muslimanima.

Tekst br. 6

Bab - anı beyan eyidir kim sultan Murat Gazi kim “Semendere'ye ne vechile ragbet eder. Kaçan kim Belgrad'dan göçtü, doğru Uskub'e geldi, İshak Beğ eyidir: “Hey, devletli sultanım! Madem ki Vlak?? oglu Semender'de ola, ne Karaman oglu epsem olur, ne Engerüs bize muti dur.” dedi “ve hem Drakula dahi münafiktir.” dedi. Han eyidir: “Hele bu sefere varalım, Allah nasip ederse anı dahi görürüz” dedi, Edirne'ye geldi, kışladı. Yaz olacak Drakula'ya, Vlak ogluna ”kapıya gelin” dediler. Vlak oglu kendi gelmedi, iki oglunu gönderdi. Drakula gördü kim Vlak oglu bunun gibi etti, kendi iki ogluyla kapıya geldi, Drakula'yı tuttular oglanlarını bile. Kendiyi Gelibölü hisarında haps etti, iki oglunu Germiyan vilayetinde Eğri göz hisarında haps ettiler. Vlak oglunun iki oglunu Tokat hisarında haps ettiler. İshak Beg o yıl Kaba'ya destur diledi, hünkar “Yazın var” dedi, Semendere'ye düştü. Vlak oglu hisarların bir (hisarlarından birine) gitti. Engerüs vilayetine gitti. Hünkar buyurdu kim: “Has vilayetini urun, kalalarını yıkın, halkını esir edin” dedi. Şöyle akınlar oldu kim dört yaşında oglan yirmi akçeye satıldı Üsküb'de. İsham Beg kim “Meka”dan geldi, henüz Semendere alınmamıştı kul geldi.” “Nikadobro”nun üzerine var hisar et” dediler Germiyan sancağının begi ol zamanda “Timurtaş oglu Osman Çelebi” idi kim ol Varna gazasında şehid oldu. Fakir dahi ol zamanda Üsküb'e İshak begle gelmiştim. Kaba'dan, gah gah bu maceralarda bile bulunurdum, ve bir defa dahi İshak begin oglu “Paşa beg”le ve “Kılıç Dogan”la haramlige bile gitmiştim, ve bir gün leşker içinde bir gavga oldu, İshak beg ata bindi, ve cemi gaziler dahi bile bindiler. Na gah karşıdan gördük bir iki kafir çıktı ve bir nice dahi anların ardınca çıktı, yayasın(ı) ardına tutmuş, atlasın(ı) ardına kapkara pus oldu gelir. Gaziler dahi tekbir getirip karşı yürüdüler, yayanın üzerine at saldılar, yaya dahi ok soptu, oka bakmadılar hücüm ettiler, üzerine düştüler, atlası kaçtı, yayasın at ayagı altında kırdılar şöyle kırgın oldu kim gazilerin atı kafirin ulusu arasında yürüyemez oldu. İshak beg çagırdı: “Hey gaziler! İyi kırdınız, esir edin” dedi. Vallah fakir kırdıgından gayrı beşin(i) bagladım Üsküb'e getirdim, beşini Üsküb'de dokuz yüz akçeye verdim. Elhasıl ol yılda Semendere feth oldu, ve cemi has vilayetini feth ettiler, hisarlarına er koydular, şehirlerine kadiler nasb ettiler. Semendere'de cuma namazı kılındı, ve cemi vilayetine hüküm ettiler.

Tekst br. 6

Pripovest koja govori o tome kako se sultan Murat Gazi namerio na Smederevo. Kada je prošao kroz Beograd, stiže pravo u Skoplje i Ishak-beg reče: “O, blagodarni moj sultane! Dok je god sin Vlaković u Smederevu, nit će vladar Karamana biti miran, niti će nam Ugarska biti pokorna, a i Drakula je licemeran! Han reče: “Pa da krenemo u taj pohod, ako Bog da (ako nas Bog pomiluje) pa da se i za to pobrinemo”, stiže u Jedrene i prezimi. Kad dođe leto, rekoše Drakuli i Vukoviću: “Dođi na portu!” Vuković ne dođe lično, već posla dva sina. Drakula vidi kako je Vuković postupio pa tako i on učini. On je lično sa dva svoja sina stigao u portu. Drakulu zatočiše, čak i njegova dva sina. Njega samog zatočiše u tvrđavu u Galipolju, a njegova dva sina zatočiše u vilajetu Germijon u tvrđavi Ergoz. Vukovićeva dva sina zatvoriše u tvrđavu Tokat. Ishak-beg je te godine zatražio dozvolu za hadžiluk, vladar reče: “Dođi na leto”, i krene na Smederevo. Vuković ode u jednu od svojih tvrđava, i ode u Ugarski vilajet. Vladar je naredio: “Napadnite Lazarevu (srpsku) zemlju, srušite njene tvrđave, a njen narod porobite.” Takva je pljačka nastala da je u Skoplju dečko od jedne godine prodavan za ??? akči. Kad Ishak-beg dođe iz Meke, Smederevo još uvek nije bilo zauzeto. Dođe sluga i reče: “Kreni na Nikodobro i opsedni ga. Beg Germijanskog sandžaka u to vreme beše Timurtaš-oglu Osman Čelebi, koji je nastradao u gazi za Varnu. I ja siromah sam u to vreme bio došao iz Kabe u Skoplje sa Ishak-begom, i tu i tamo našao bih se u nekoj od ovih avantura, a jednom sa sinom Ishak-bega “Paša-begom” i “Kilič Doganom” išao sam čak i u pljačku. Jednog dana u vojsci izbi svađa (kavga). Ishak-beg se pope na konja pa se čak i gazije popeše na svoje konje. Iznenada videsmo kako ispred nas iskočiše jedno dvoje nevernika, a za njim još više njih, iza njegovih pešaka bejaše postavljena konjica, a za njima beše dolazila crna magla. Gazije povikaše: “Alah je najveći!”, i jurnuše prema njima , nateraše konje na pešake, pešadija odape strele, nisu se obazirali na strele i napadoše. Stigoše među njih, njihova konjica se razbeža, njihova pešadija se slomi pod nogama konja, nastade takav pokolj da konji gazije

nisu mogli da se kreću među neverničkim telima. Ishak-beg pozva: “Hej gazije! Dosta ste ubijali, sada porobljavajte! A ja, siromah, sem što sam ubijao, petoricu svezah i dovedoh u Skoplje i tako ih prodah za 900 akči. Sve u svemu, te godine bi osvojeno Smederevo i ceo Lazarev vilajet, na njihove tvrđave staviše vojsku, a u njihovim gradovima postaviše kadije. U Smederevu je odslužena petkovna molitva i zagospodariše celim vilajetom.

7. Fatih'in ölümü

Hicretin sekiz yüz seksen altıncı yılı Safer ayının yirmi yedince gününde sultan İstanbul'dan Anadolu'ya geçip Gekbevze tarafına yürüyüp nerey sefer edecegin(i) kimse bilmezdi. Zira sultan Mehmet'in adetiydi. Sefer ettigu vakit nereye gittigini kimseye demezdi. Ve bilcümle bir kaç göç göçüp rabi-ül-evel ayının dördüncü günü pençeşenbah gün at arabasına girip geçip Gekbevze'ye yakın yerde mal tepesinin çayırına kondu. Derler ki İstanbul'dan çıkalı hastaydı. At arabasına girip sefer etmegin acını kimse vakif degildi. Ol gün ki mal tepesine kondular. İkindi vaktiydi. Çünkü sultan Mehmet rahmet-i hakka vasıl oldu, iki oglu kaldı. Biri Bayezit han kim taht Edirne'nin hakimiydi. Biri dahi Cem Çelebi ki taht Yunana valıydı. Keklik Mustafa hemen dem sultan Bayezit'de atasının vefatı haberin(i) bildirmeye gidip Nişancı paşa dahi bir kulunu Cem'e gönderdi. Alkasa, hemen al gece cuma gecesiydi. Vezirler ve kazaskerler sultan Mehmet'in meytini İstanbul'a getirdiler. Biçare ol seferde belaydım. Sahib-i Ayar çadırna yakındık. Sahib-i Ayar dün yarasında gelip kemine-yi uyarıp ayıttı: “Durun! Atınız eyirlin!” durugeldik, gördük. Paşaların ve kazaskerin çadırları yerinde yel eser. Can başımıza sıçrayıp bir helvet yoldan azım Üsküdar kıldık. Ama hünkarın hayatında ve mematında şekimiz vardı. Cuma gün kuşluk vaktında bir çayırcığa yemeklemege inip, konup otururken bu gittigimiz yoldan akabımızca bir kişi geldi. Sorduk hakikat hali dedi. Andan Üsküdar'a geldik. Gördük ki asıl yoldan cemi yeniçeri ve iç oglanları tozlara garak olup gelip Üsküdar'a döküldüler. Ve bilcümle ol vakit kim sultan Mehmet meyitini aceleyle sabah olunca İstanbul'a getirdiler, yeniçeriden bazı hod hemen vakıf olup pevdik yanında bir pereme bulup oradan İstanbul'a azım etmişler. Bu tarafta Nişancı Paşa ve Manisalı Çelebi ve Kazaskerler padişahın öldügün(ü) setr etmek isteyip “Erte divandır, hünkar hamama girmeye geldi, bir kaç gün durur, yine gider.” diye na makul ad etmişler. Sa'a etmişler ki yeniçeriden bir ahat şehire gelip girmeye. Hatta cemi gemileri zabt edip yasak ettiler ki Üsküdar'a kimse gemi geçirmeye. Ve dahi acemi yeniçerileri dahi despine köprüsünden yana ark kazdırmak bahanesine şehirden dışara çıkarmışlar, kapıları yaptırmışlar yani kim şehri hafz ederler. Haberleri yok ki cemi alem hünkarın vefatından haberdar oldu. Ol Pendik'ten geçen ol beş yeniçeri varıp miri at gemilerin(i) gönderüp Üsküdar'a getirdiler.

7. Fatihova smrt

Dvadesetsedmog dana meseca Sefera 886. godine po Hidžri (1481) sultan je prešao iz Istanbula u Anadoliju, krene u pravcu Gekbevza i niko nije znao kuda će se nameriti, pošto je to bio običaj sultana Mehmeda. Nikome nije rekao kada i kuda će putovati. Ukratko, putujući nekoliko dana, u četvrtak, četvrtog dana meseca Rabiulevela, idući konjskom zapregom zakonačio je na livadi na Maltepenu blizu Gekbevza. Kažu da je bio bolestan još otkako je izašao iz Istanbula. Niko nije znao da je pošavši na put konjskom zapregom bio bolestan. To je bio dan kada su zakonačili na Maltepenu. Bilo je to vreme molitve ikindije. Pošto je sultan Mehmed umro (stigao milostivom sinu) ostadoše mu dva sina. Jedan od njih je bio Bayezit-han, gospodar Jedrena, a drugi beše Džem Čelebi, valija Grčke. Istog časa Kaklik Mustafa ode da obavesti sultana Bajezita o smrti njegovog oca, a Džemu je poslao slugu Nišandži-pašu. Ukratko, to veče beše veče petkovne molitve. Veziri i vrhovne sudije donesoše sultanovo telo u Istanbul i ja nesrećnik bejah na tom mučnom putu. Približili smo se čadoru Sahiba Ajara. U sred noći priđosmo ponizno, a Sahib Ajar reče: “Stanite! Siđite s konja.”, stadosmo, priđosmo i ugledasmo. Šatori paša i kazaskera nestadoše sa lica zemlje. Srce nam je sišlo u pete, i sporednim putem uputismo

se u Uskudar. Ali postojala je sumnja u vezi sa sultanovim životom i smrću. U petak za vreme doručka, zaustavivši se i sišavši na jednu poljanu da jedemo, dok smo sedeli, dođe jedna osoba za nama putem kojim smo išli. Zapitasmo i on reče istinu. Onda smo stigli u Uskudar. Videsmo kako glavnim putem dolazi mnoštvo janičara, paževa, prekriveni prašinom, i kako preploviše Uskudar. Sve u svemu, u to vreme kad nastupi jutro, telo sultana hitno odnesoše u Istanbul, neki od janičara odmah shvatiše i nađoše pokraj Pendika jedan čamac i odatle se uputiše u Istanbul. Sa ove strane, Nišandži-paša, Manisali Čelebi i vojne sudije su želeli da sakriju smrt padišaha, govoreći: “Sledećeg dana je divan, padišah je došao da poseti hamam, ostaće nekoliko dana, pa će otići.”, naivno razglasiše. Nastojali su da niko od janičara ne uđe u grad. Čak su oduzeli sve brodove i zabraniše da i jedan prođe Uskudar. Čak su i mlade janičare izveli iz grada pod izgovorom da prokapaju kanal pored mosta “Despina” i dadoše da se napravi kapija kako bi čuvali grad. Niko nije imao vesti kako bi celom svetu razglasili vest o sultanovoj smrti. Onih pet janičara koji su prošli kroz Pendik dovedoše, poslaše carske tovarne brodove i dopremiše u Uskudar.

Tekst br. 8

Şeyh Edebali kim Osman Gazi'nin düşünü tabir etti ve padişahlığı kendiye ve nesb-ü-nesline muştuldu, yanında şeyhin bir müridi vardı, derviş durdi oglu kumral dede derlerdi. Ol derviş eyidir: “Ey Osman! Sana padişahlık verildi, bize dahi şükrane gerek” dedi. Osman Gazi eyidir: “Her ne vaktim kim padişah olun, sana bir şehir verin” dedi. Derviş eyidir: “Bize şu köycegiz yeter, şehirden vaz geldik” der. Osman Gazi kabul etti. Derviş eyidik: “Bize bir kağıt ver imdi” dedi. Osman Gazi eyidir: “Ben kagıdımı yazırın kim benden kagıt istersen?” dedi. Osman Gazi eyidir: “İşte bir kılıcım var atamdan ve dededmden kalmıştır anı sana vereyim. Ve bir maşraba dahi sana vereyim. Bile senin elinde olsunlar ve bu nişanı saklansunlar. Ve eger hak ta'hi beni bu hizmete kabul ederse benim nesb-ü-neslim dahi ol kılıcı gökeler, kabul ederler” dedi. Şimdi ki hinde o kılıç Kumral dede nesli elindedir. Al-i Osman'dan her kim ki padişah olsa ol kılıcı ziyaret ederler. Edebali yüz yirmi bes yaşadı ve iki avrat aldı. Biri yigitliginde ve biri pirliginde ve evelki: hatununun kızını Osman'a verdi ve pirliginde aldıgı hatun Taceddin Kurdi kızıydı. Hayreddin paçınak oldu. Bu menakibi Edebali oglu Mahmud Paşa'dan işittim sultan Murad'ın babası sultan Mehmed zamanında. Ve hem ol Mahmud Paşa yüz yaşından ziyade yaşamıştı. İmdi sultan Alaeddin'e haber vardı kim Osman Gazi'nin üzerine kafirler galebe leşkeriyle varmışlar, kardeşi saruyatı'yı şehid etmişler. Her hangi kafirin leşkeri vardı ise bildirdiler. Sultan dahi eyitmiş kim: “Malum oldu kim Karaca hisar tekveri bizimle yagı olmuş” dedi. “Ve hem Germiyan oglu o garibleri sevmez” dedi. “Ekseri o kafirlerin hareketi anun ihmalındadır, ben had bilikim” dedi. Emr etti: “Tiz leşker cem olunsun!” der kim “Ol kafirler bunun gibi iş ederler veya gayret-i islam bizde yok mudur? deyüp leşker-i azim cem olundu. Hücüm ettiler, Karaca hisarın üzerine düşdüler. Osman Gazi dahi geldi, o da bir taraftan cenke meşgul oldu. Bir iki gün cenk olunca feryadcılar geldilar kim: “Bayincer Tatar geldi”.

Tekst br. 8

Kažu da kada je šejh Edebali protumačio san Osmana Gazija i kada mu je saopštio radosnu vest o sultanstvu njegovih potomaka i roda, pored njega je bio jedan njegov sledbenik Kumral Dede, sin derviša Durdija. Ovaj derviš reče: “Hej, Osmane! Tebi je dato sultanstvo, pa bi trebalo da nam budeš zahvalan.” Osman Gazi reče: “Čim postanem sultan, neka ti se da jedan grad.” Derviš reče: “Nama je ovo seoce dovoljno, od grada smo odustali.” Osman Gazi je to prihvatio. Derviš reče: “A sada nam daj jednu povelju.” Osman Gazi reče: “Ako od mene tražite povelju, neka se i za mene napiše povelja.” Osman Gazi reče: “Eto, imam jednu sablju, ostala mi je od oca i dede, pa da ti je dam. I da ti dam jedan pehar.” (Eto, neka budu u tvojoj ruci i neka čuvaju ovaj simbol) neka budu svedočanstvo ovog zavetnog prijateljstva. Ako svevišnji gospodar mene u toj službi prihvati, neka i moj rod i potomstvo

ovu sablju uvažavaju i prihvataju. Sada je ova sablja u rukama porodice Kumral Dede. Ko god da postane sultan iz Osmanlijske dinastije, posećuje ovu sablju. Edebali je živeo 125 godina, i imao je dve žene. Jednu u mladosti i jednu u starosti. I ćerku prve žene dade Osmanu, a žena koju je uzeo u starosti bila je ćerka Tadžedina Kurdija. Hajredin mu je postao pašenog. Ovu legendu sam čuo od sina Edebalija Mahmud-paše u vreme sultana Mehmeda oca Muratovog. A ovaj Mahmud-paša živeo je više od 100 godina. Sada sultanu Alaedinu stiže vest da je pobednička nevernička vojska stigla, udarila na Osman Gazija i mučki ubila njegovog brata Sarujata. Koja god nevernička vojska da stigne, obaveštavali su. A sultan reče: “Već je poznato da je vladar Karadža hisara naš neprijatelj. A ni gospodar Germijan ne voli ove strance.” Ove akcije nevernika su uglavnom zbog njegove nemarnosti, ja to lično znam!” I naredi neka vojska odmah bude okupljena. Reče: “Ako ovi nevernici rade ovakve stvari, pa zar onda u nama nema žara islama?”, rekavši to sakupi se ogromna vojska.

9. Fatih ile Akşemseddin

Merhum sultan Mehmed Han yirmi bir yaşında padişah oldu. Bir yıldan sonra Edirne'de ulema ve ümerayı cem eyledi. Konstantiniye fethin(i) müşavere eyledi. Hiç birisi mübaşerefe razı olmadı... “Feth-i Konstantiniye mahdinindir” dediler padişahı gazadan men eylediler. Akşemseddin bunların men'ini işitti. Cevab verdi ki evela Konstantiniye'yi sultan Mehmed Han feth eyler sonra beni asfer olur, beni asfer olundan mahdı yine feth eyler dedi. Mevali ile mübahasa eyledi. Akıbet sultan Mehmed şeyhin sözüne itibar ve itikad eyleyip yarak gördü. Konstantiniye üzerine vardı. Elli dört gün cenk eyledi. Ahar Ferengistan'dan İstanbul'a büyük gemiler geldi. Çok asker ve erzak geldi. Kafiler şenlik eylediler. Pes ulema ve ümera cem oldu. Padişaha geldiler. Bir sufinin sözüyle bu kadar asker helak ettirdin ve denli hazine telef eyledin. Hala Ferengistan'dan kafir yardım geldi. Feth olmak imdi kalmadı dediler. Sultan Mehmed Han veziri Veliyüdin oglu Ahmet Paşayı şeyhe gönderdi. “Kale feth olmak ve uduviye zafer bulmak var mıdır?” Şeyh cevab verip: “Umet-i Muhamed'den bu kadar Müslimanlar ve gaziler bir kafir kalesine mütevecih olalar, inşallah feth olur” dedi. Padişah bu kadar işarette kınaat eylemedi. Vezir-i mezbur yine gönderdi: “Tabir-i vakit eylesün” dedi. Akşemseddin murakiba vardı. Mubarek yüzü derledi. Başın(ı) kaldırıp: “Bu senenin Rabi-ül-evvel ayının yirminci gün seher vaktında sıdık ve himetle falan camıbdan yürüyüş eylesinler. Ol gün feth ola Konstantiniye içi sadayı ezaula dola.” Pes ol gün ol saat oldu. Asker-i islama yürüyüş büyürüldü. Asker hisara hücüm eyledi. Sultan Mehmed şeyhi davet eyledi. Meğer şeyh sufilere ısmaralamıştı ki “Benim üzerime hiç kimse kovmiyasız.” Padişah şeyh gelmiyecek gazap eyledi. Kalktı şeyhin çadırına geldi. Çadır berkinmiş. Hancarın(ı) çıkarıp çadırı bir nikdar şak eyledi. İçeri baktı. Gördü çadırın içinde düşenmiş yok, safı toprak. Ol toprak üzere şeyh namaza durup mescide varmış. Tacı mubarek başında bulunmuş. Paşanın ak saçı nur gibi şaşa vermiş. Mubarek saçın, sakalın ve yüzün topraga bulamış. Gözünden yaş akar. Sefere kadar yer yaş olmuş münacat eyler. Şeyhin bu halini ve bu nalışını görüp dehşetnam oldu. Döndü mekanına geldi. Kaleye nazar eyledi. Gördü asker-i islamin önünce ak abalar giyinmiş bir tayife. Hisara koyuldular. Hemen ol saat kale feth oldu. Konstantiniye feth olunduktan sonra Akşemseddin mabedid olup sultan Mehmed Han aradı, bulanmıyadı. Üç günden sonra Edirne karısı kurbinde bir viranede ibadet eder buldular. Ol zamandan beri ol mahaleye Ak şeyh mahalesi deyü ad koydular.

9. Fatih i Akšemsedin

Pokojni sultan Mehmed Han je postao vladar u 21. godini. Nakon godinu dana je u Jedrenu okupio ulemu i emire. Savetovao se o osvajanju Konstantinopolja. Nijedan od njih se nije složio oko poduhvata. Rekoše: “Osvajanje Konstantinopolja je Mahdijevo (prorokovo) i zabraniše padišahu da vodi sveti rat. Akšemsedin je čuo za njihovu zabranu. Odgovori: “Neka sultan Mehmed Han prvo osvoji Konstantinopolj, neka zatim njegova zdanja budu ispražnjena, a kada zdanja budu ispražnjena,

neka ga Mahdi ponovo osvoji” i diskutovao je sa mevalama o tome. Sultan Mehmed je poverovao šejhovim rečima i u njih se uzdao i naoruža se. Stiže do Konstantinopolja. Borio se 54 dana. Iz Francuske u Istanbul stigoše veliki brodovi. Stiže mnogo vojske i namirnica. Nevernici su se veselili (likovali). Zatim su se okupili ulema i emiri. Dođoše sultanu: “Zbog reči jednog sufije dao si da se tolika vojska satire i potrošio si toliko bogatstvo. Sada je došla nevernička pomoć iz Francuske. Sada nije moguće osvojiti”, rekoše. Sultan Mehmed Han posla šejhu Ahmet-paši sina vezira Velijudina: “Da li je moguće osvojiti tvrđavu i pobediti neprijatelje?” Šejh odgovori: “Milošću Muhamedovom, neka se ovoliko muslimana i gazija uputi na jednu nevernčiku tvrđavu, daće Bog da je osvoji!” Padišah se nije uzdao u ovolike znake. Ponovo posla pomenutog vezira i reče: “Neka protumači vreme.” Akšemsedin je imao nastojnika blaženog lica. Podiže glavu: “Ove godine, 20. dana meseca Rabiulevela u zoru neka krene u napad sa te iste strane sa ubeđenjem i predanošću. Tog dana da bude osvojen i da se Konstantinopolj ispuni zvucima molitve. Konačno bi taj dan i taj čas. Islamskoj vojsci beše naređen juriš. Vojska napade tvrđavu. Sultan Mehmed pozva šejha. Međutim, šejh poruči sufijama: “Nikoga mi ne dovodite, nikoga ne puštajte kod mene!” Padišah se naljutio na šejha što nije došao. Ustao je i došao do šejhovog šatora. Šator bepe zatvoren. Izvadi handžar i napravi poveliki prorez na šatoru. Pogleda unutra. Vide da u šatoru nema ničeg samo gola zemlja. Na toj zemlji se beše nalazila mesdžida na kojoj se šejh molio. Na njegovoj glavi se nalazila svetačka kruna. Njegova bela kosa je blistala poput svetlosti. Njegova svetačka kosa, brada i lice su se nalazili na zemlji. Iz njegovih očiju su lile suze. I plakao je u svojoj dubokoj molitvi. Videvši šejha u ovakvkom stanju i stavu, prenerazi se. Vratio se, i došao svom sedištu. Uputio je pogled ka tvrđavi. I vide ispred islamske vojske jednu grupicu obučenu u bele jakne. Bejahu okupljeni oko tvrđave. Odmah tog časa tvrđava beše osvojena. Posle osvajanja Konstantinopolja, Akšemsedin posta nevidljiv, sultan Mehmed Han ga beše tražio, ali ne mogaše biti nađen. Nakon tri dana, nađoše ga kako se moli u nekoj ruševini blizu Jedrenske kapije. Od tog vremena ovoj mahali su dali naziv mahala Belog Šejha.

Tekst br. 10

Sultan Mehmed Han'a Mahmud Paşa der ki: “Padişahım şimden sonra Konstantiniye fethine mübaşaret edelim”, dedi. Hemenden ol esmada mevcud olan asakir-i islam ile azimet edip Geliboli'den geçip Bursa'ya varırlar. Sultan Mehmed Han ecdad-i uzmanların ziyaret edip İznik'a varıp üç ay mikadarı İznik'te oturak edip İznik'ten geçip Konstantiniye'ye tevecüh ederler. Koca İli tarafından ve deniz kenarından eski hisar nam yerde karar ederler. Konstantiniye begine adam(ı) gönderirler ki sultan Mehmed Han bu camıba geldiklerini sual ederlerse: “Bu diyarın iyi sahrası vardır, havası güzeldir tashih-i mizac için gelmiştir diyesin” deyü varan adama tenbih ederler. Ol mahalda bir kaç ay sakın olup ahar-ül-amr (sonunda) Mahmud Paşa sultan Mehmed Han'a bir gün dedi: “Padişahım! Bize karşı yakada sakın olacak bir mahal olmayınca bu şehri fethi bize müyeser olmaz” dedi. Sultan Mehmed Han dahi: “Lala! Nice bilirsin! Öyle eyle deyü buyurdular.” Hemen: “Padişahım! Bir sıgır derisi mikadari mahal taleb ederler” dedikte Konstantiniye begi bila teredüd taleb üzerine “verelim” deyü cevab verdi. Mahmud Paşa'ya haber geldikte ol sıgır derisin(i) bıçak ile tıraş ederler. Andan sonra ne mikdar mahal ihata ederse o laşeyi dolaştırıp ve derakab bir hisar yapar. Konstantiniye begi bu hali görünce ettigi işe pişman olur. Lakin nedamet faide etmez. Bade harab elbasra. Ol zamanda Konstantiniye'nin zahireşi denizden gelir imiş Geliboli bizim olmakla Karadeniz'den gelir imiş. Bunlar top ile gemilerin(i) garak ederlerdi. Andan sonra kafirin üzerine ala-al-acele (çabuk) on bin adam varıp otuz üç günde feth ederler. Andan Mahmud Paşa dahi bir gün sultan Mehmed Han'a der ki: “Padişahım! Rühbanların kulu bunun üzerine der ki ol deniz kenarından yürülmeyince İslambolu alamaz derler. İmdi biz dahi Padişahım ali himetleriyle* şuru edelim” dedi ve ondan sonra Kedik Paşa'yı yanına alıp ok meydanı canibinde bir kadırga peyda ederler. Yelkenleri istinga ederler. Kuradan yürütüp bir mübarek saate ol kadırgayı denize salarlar ve içine adamlar ve toplar kovurlar. Andan sonra yelken edip karşı yakada Fenar kapısında dogru varırlar. Top ile döküp harab ederler. Ol gece geriye gelip bin adam mikdari

Galata hafzı için kovurlar.

Tekst br. 10

Mahmud-paša reče sultanu Mehmedu Hanu: “Padišahu! Hajde da sada krenemo u osvajanje Carigrada.” Odmah krenuše sa raspoloživom islamskom vojskom prođoše kroz Galipolje i stigoše u Bursu. Sultan Mehmed Han poseti svoje slavne dedove, stiže u Iznik i zadrža se tri meseca u njemu, i Hadži Bajram od sultana primi ruku i nakon tri meseca se iz Iznika uputio u Carigrad. Iz pravca Kodžailija i obale mora zaustaviše se u mesto koje se zove Eski Hisar. Begu Carigrada poslaše čoveka i posavetovaše ga da ako postave pitanje u vezi sa sultanovim dolaskom na ovu stranu kaže da ova oblast ima dobru klimu, vreme je lepo i da je došao da se oporavi. Nekoliko meseci je boravio u tom mestu, te je konačno jednog dana Mahmud-paša rekao sultanu Mehmedu Hanu: “Padišahu! Dok ne budemo imali nastanjeno mesto na suprotnoj obali, biće nam nemoguće osvojenje ovog grada.” Sultan Mehmed Han naredi: “Učitelju! Kako kažeš da treba tako i učini!” “Odmah, padišahu!” Kad to reče, zatražiše mesto veličine goveđe kože i beg Carigrada bez kolebanja odgovori na njihove zahteve: “Hajde da damo”. Kad stiže vest Mahmuda-paše, oni već bejaše isekli nožem kožu vola. Zatim, koliku god da je površinu obuhvatalo, okružiše ga ovom lešinom i zatim napraviše tvrđavu. Videvši ovu situaciju beg Carigrada se pokajao. Ali od kajanja nema vajde. Kad je Basra uništena, uništena je. U to vreme su namirnice Carigrada dolazile sa mora i kada je Galipolje bilo naše, one su dolazile preko Crnog mora. Topovima su potapali njihove brodove. Zbog nestašice namirnica bili su do te mere bespomoćni da se to ne može opisati. Zatim na nevernike brzo je stiglo 1000 ljudi i za 33 dana su ga osvojili. Zatim jednog dana Mahmud-paša reče sultanu Mehmedu Hanu: “Padišahu!” Izaslanik monaha je na to reče: “Dokle god da krenemo obalom tog mora Istanbul neće moći da se zauzme. Još sada sa uzvišenom podrškom sultana krenimo!”, reče i uze sa sobom Kedik-pašu i iz pravca Ok mejdana napraviše jednu galiju. Razapše jedra. Jurnuše kopnom i jednog blagoslovenog časa porinuše tu galiju u more, i staviše unutra ljude i topove. Zatim odjedrišena suprotnu obalu i stigoše do Fener kapije. Gađaše topovima i razaraše. Te večeri se vratiše i postaviše 1000 vojnika da čuvaju Galatu.

11. Hamza-name

Bir kaç gün geçikten sonra Hoca dönüp şaha: “Buyursanız, varıp dışara gezip hali görelim” deyüp, atada binip, suret-i tebdil, birer sipahli torundan çıkıp gittiler. Bir nice gün etraf-ı diyarı dolaşıp seyir şikar ettiler. Meger vaktilerde güz zamanı idi. Envai meyvalar feravan, bag bahçelerde her köyde zahire kısmından anbarlar dolu dolu, ve lakin şehre götürmezler. Hoca eyitti: “Bre adamlar. Medayın şehrinde kaht var derler, niçin zahirlerinizi anda götürüp satmazsınız?” dedi. Eyittiler: “Anda zülüm varmış. Varısız gayri diyara gideriz” dediler. Hoca eyitti: “Şimden sonra varın, artık zalim ref olundu. İşte bizler şehirden geliriz!” dediler. Anlarda şükür edip: “Şimden sonra varırız” dediler. Meger ol gün ziyade sıcak bir gün idi. Şikardan dönüp sahraya indiler. Ziyade susadılar. Şah eyitti. “Şunda bir hali bahçe olsa hem dinlensek hem bir sucağız içsek” dedi. Hoca: “Nola (ne ola) şahım? deyüp sürüp bir bahçeye geldiler yanında kilere: “Sizler dışarıda durun” deyüp şah ile hoca ol bahçeye girdiler. Sahibi bir pir kişi imiş. Gördü ki iki yiğit, biri siyah sakallı biri dahi taze sakallı muhteşem kimseler. Ol pir karşı gelüp: “Hoş geldiniz!” deyüp bunların önüne düşüp, getirüp, bahçenin bir muterah yerinde agaç sayesinde bir kirevet çatmış idi, üzeri düşenmiş “Buyrun!” dedi. Şah ile hoca geçip oturdular. Ol pir erkona hizmet idi. tiz varıp bir sini ile peynir reçel zeytin ve meyvalardan ma'hazırı getirip bunların önüne kovdu. Hoca ile şah ol pirin ferasetine tahsin ettiler. Dediler ki: “Pirim, iyi yollu adamsın!” dediler. Şah etrafına bakıp gördü, bu bahçede envai türlü meyveler ol kadar çok ki hesabı yok. Badeh taamdan sonra şah eyitti: “Pirim, susadım! Şol nardan bize bir ikisin(i) sıkta getir, içelim” dedi. Ol pir: “Nola” deyüp seyirdip bir kasa getirdi. Narın birin(i) koparıp kase içere sıktı. Kasa dopdolu olup biraz da arttı. Getirip şaha sundu. Şah alıp kona kona içti. Birazin(i) bile hocaya verdi. Ol da içti. Şah eyitti:

“Pirim hiç sen bu mahsul için miri tarafına bir nesne verir misin?” dedi. Hoca ayıttı: “Hayır, şahımızın bize ne ihtiyacı vardır. Kendim kazanıp kendim yiyip şahıma ancak dua ederim?” Şah ayıttı: “Bunda dan sair bahçelerde böyle midir?” Koca: “Belli cümle muaf Müslümdür, kimseye bir akçe vermezler” dedi. Bu mere şah fikir edip tomaa düştü.” Şehre vardıgımda bunda adam göndürüp bahçeleri defter edip sahiblerinden öşürin(i) alsınlar sair-ül-naf eşyalar gibi” dedi ve böyle şeyleri gönülden geçirdi. Biraz dahi oturup gene ol nardan su istedi. Kocaman varıp ol nardan birin(i) koparıp ol kasenin içine sıktı. Lakin gördü kasa dolmadı. Koca hemen başın şalıp bir kaç dahi sıkıp hele gücüyle kaseyi doldurdu. Şaha sondu. Şah alıp içti.

11. Hamzaname

Nakon što je prošlo nekoliko dana hodža se vrati i reče šahu: “Ako izvolite, hajdemo napolje da vidimo kakvo je stanje.”, popeše se na konja i prerušeni (promenjenog izgleda u vidu spahija) u spahije izađoše i otidoše. Nekoliko dana su obilazili zemlju, na sve strane šetaše i loviše. Bilo je to jesenje vreme. Obilje različitog voća u vinogradima, baštama u svim selima ambari su bili puni namirnica, ali ih nisu odnosili u grad. Hodža reče: “Bre ljudi, kažu da je u Medajin gradu oskudica. Zašto vaše namirnice ne donosite tamo i ne prodajete?” Rekoše: “Zato što je tamo tiranija. Ne idemo tamo, odlazimo u druge zemlje.” Hodža reče: “Od sad treba da dolazite, tiranin je konačno svrgnut. Evo, svi mi dolazimo iz grada. A oni se zahvališe i rekoše: “Od sada ćemo dolaziti.” Elem, taj dan beše jedan veoma topao dan. Vratili su se iz lova i spustili na jednu livadu. Mnogo su ožedneli. Šah reče: “Ako tamo ima neka prazna bašta da se tamo odmorimo i napijemo vodice.” Hodža: “Kako god kažeš, gospodaru moj.”, reče, pa nastaviše i dođoše u jednu baštu. Hodža, rekavši onima pored njega, “vi ostanite napolju”, sa šahom uđe u tu baštu. Vlasnik je bio jedan starac. Video joe dvojicu mladića (privlačnih osoba) jednog sa crnom a drugog sa plavom bradom. Ovaj starac priđe i reče: “Dobro došli!”, stade ispred njih i povede ih na jedno prijatno mesto u bašti. U senci drveta beše postavljena jedna klupa i prekrivač. “Izvolite”, reče. Šah i hodža su prišli i seli. Ovaj starac je služio velikodostojnike, brzo je stigao sa poslužavnikom sira, džema i maslina i onim što je bilo pristiglo od voća i postavi ispred njih. Hodža i šah pohvališe starčevu spretnost. (oštroumnost) Rekoše: “Starče, okretan si čovek!” Šah pogleda oko sebe i vide da je u ovoj bašti toliko raznovrsnog voća da se nije moglo izbrojati. Posle toga šah reče: “Starče moj, ožedneo sam! Iscedi nam dva, tri ploda ovog nara i donesi da popijemo.” Ovaj starac reče: “U redu” i pojuri i donese jednu čašu. Ubrao je jedan nar i iscedio ga u nju. Čaša je bila puna do vrh pa čak i malo prelila. Odnese je i pruži šah. Šah je uze i ispi koliko mu je duša želela. Čak nešto malo dade i hodži. A i on je pio. Šah reče: “Daješ li ti nešto za državu od ovih tvojih prinosa, starče?” Hodža reče: “Ne, a šta našem šahu od nas treba? Sam stičem, sam jedem a za mog šaha se samo molim.” Šah reče: “Da li je ovde i u drugim baštama tako?” Hodža reče: “Jasno. Svi su slobodni muslimani, nikome ne daju ni jednu akču.” Šah se polakomi razmišljajući o ovome. Kad stignem u grad, poslaću ovde čoveka da popiše njihove bašte, da od njihovih vlasnika uzme ušur kao i za ostale namirnice i prinose.”, pomisli i takve misle mu prođoše kroz glavu. Pošto je još malo posedeo, poželeo je sok od onog nara. Starac priđe, sa onog nara uze jedan plod i iscedi ga u onu čašu. Ali vide da čašu nije napunio. Starac odmahnu glavom. Iscedi još nekoliko i na jedvite jade napuni čašu. Pruži šahu. Šah uze i ispi.

Tekst br. 12

Gördü lezeti evvelki gibi degil. Eyitti: “Pirim bu hal ne haldır? Mukadem bir nar ile kasa doldu. Ve hem lezeti dahi tagayur olmuş. Bunda hikmet nedir? dedi. Koca eyitti: “Ay nevcivan! Bende ol hayretteyim. Cümlesi bir agaçtan, siz de gördünüz. Lakin Allah hayırlar vere, şimdi padişahımız sizler gibi bir taze civandır. Adalın faidesin zülümün zararın bilmez. Gençlerde şehirde zülüme icazet vermiş. Ziyade kaht olmuş. Sonra hele bir dindar veziri vardır, ani irşad etmiş. Ol da zülümden teragat etmiş.

Zira atalarımızdan işitiriz ki padişah bir zülüme niyet eyleyse vilayetten bereket gider derlerdi.” dedikte, şah bu halı muşahede ettikte gönlünden tovbe edip bu işten teragat edip tecrübe için: “Senin bu narından ziyade haz ettim, bir dahi sık içelim” dedi. Ol kocaman “Nola” deyüp vardı. Gene ol agaçtan bir nar kopardı. Karşılarında sıktı. Bu kere kasa gene doldu. Şah alıp içip gördü lezeti evvelki gibi leziz. Eyitti: “Pirim! Bugün sen bizlere Abu Ali Sina oyunu oynadın. Yoksa akıla mı edersin?” dedi. Pir eyitti: “Bende nesne yok, ama sizlerde bir hal var ki narın suyu kah gelip kah didiyor. Ancak şahımız zülümden teragat etti ola. Barı-yı ta'la mukabib el kalubdur. Bu anda isterse böyle eder, isterse şöyle eder. Kullarına kudretin(i) izhar eder” dedi. Şah hayran olup eyitti: “Ey Hoca! Bu işlere sen ne dersin? dedi. Hoca eyitt: “Bunda tacüb edecel me var? Zahip budur ki” mukadem herifan bahçesinde toma edecek bereket gitti. Sonra niyetin gene hayıra döndürdün. Bereket gene geldi” dedi. Şah bundan çok ibret ve nasihat aldı. Hatta adil olmasına sebeb bu oldu derler. Andan ol kocaya vafer ihsan edip gene dışara gelip atlarına binip şehre geldiler. Bir zaman ortalık usude hal üzere oldu. Bir gün mücetek şahı gene tenhaca bulup: “Şahım ansam midir ki ben kulun böyle gözden gönülden beragıb unuttun? Konı şehzade iken ettigin ahd-ü-peyman nice oldu?” dedi. Şah eyitti: “Niçin ben seni sörüm? Nihayet umur saltanat başıma düştü, unuturum. Eger bir muradın varsa söyle” dedi. Mücetek safa edip: “Şahım, benim kendim için muradın yoktur, ama gördüm ol hala nice daim sana malı telef ettirir, bir yerden gelir yok, hem bu kadar askere ulufe verip neylersin? Sepr yok, düşman yok. Bre hey şahım! Hemen mal çok olsun. Hin hacette asker bulunur. Görmez misin bal oldugu yere zenbürler nice uşur” dedi. Şah eyitti: “Ya nice edelim? Görmedin mi geçenlerde, nice göcelerine gelüb şehre kaht düştü?” dedi. Mücetek eyitti: “Sahım her zaman kahtılık olmaz. Ol ancak hocanın talimi idi. Bana hasedinden, bu şahın makbulı alıp baş vezirligi elimden alır deyü karhusundan böyle tezverlik edip böyle eyledi. Hele bir dahi dehine gör, böyle olursa al vakit bana hikaret eyle. Ben sana zarar sanmam” dedi. Şah eyitti: “Ey mücetek! Yavru. İmoli bu maslahatı sana ısmarladım. Lakin sıkın bana şikayetçi götürme!” deyüp tenbih eyledi.

Tekst br. 12

Vide da ukus nije kao pređašnji. Reče: “Starče, o čemu se ovde radi? Sa pređašnjim narom čaša je bila puna, a i ukus je različit. Gde je tu logika?” Starac reče: “Ej mladi momče! I ja sam u čudu. I vi ste videli, svi su sa istog drveta. Ali Alah je taj koji dobro daje, sada je naš padišah mlad moma poput vas. On ne zna korist pravde i štetu zuluma. Nedavno je u gradovima dozvolio nepravdu. I nastala je nestašica. Onda se eto pojavio jedan bogougodni vezir, i on ga je uputio. I on odustade od zuluma kako saznajemo od naših predaka, ako se padšiah nameri na zulum, iz vilajeta će otići blagostanje”. Kad to reče, šah videvši ovu situaciju pokaja se iz dubine duše i manivši se tog posla radi iskustva reče: “Mnogo sam uživao u tvom naru, hajde iscedi još malo da pijemo.” Ovaj starac reče: “U redu.” i priđe. I opet ubra nar sa onog drveta. Iscedi ispred njih. Ovog puta čaša je ponovo bila puna. Šah uze, ispi i vide da je ukus prijatan kao i ranije. Reče: “Starče, danas si nam odigrao igru Abu Ali Sina. A biće da si nas i podučio!” Starac reče: “I meni nema ničega, ali biće da u vama ima nečega zbog čega sok nara čas dolazi čas nestaje. A biće da je naš šah ponovo odustao od zuluma. Svevišnji Gospod je taj koji menja srce i dušu. I sada ako želi čini ovako, a ako želi čini onako. Svojim robovima Gospod pokazuje svoju moć.” Šah se začudi i reče: “Ej hodža, šta kažeš ti na ovo?” Hodža reče: “Čega tu ima za čuđenje? Jasno je to da kada se i ranije u bašti pojavila pohlepa da je blagostanje otišlo. Zatim si svoju nameru ponovo na dobro okrenuo. Blagostanje se ponovo vratilo.” Šah iz ovog izvuče dobro upozorenje i pouku. Čak kažu da je to bio razlog što je bio pravedan. Zatim su se starcu mnogo zahvalili, pa ponovo izađoše napolje, popeše se na konje i uputiše se ka gradu. Izvesno vreme druženje je bilo u stanju spojkostva. Jednog dana, Mudžetek našavši se ponovo nasamo sa šahom reče: “Zar je pravo da mene, tvog slugu tako izopštiš iz srca i duše i zaboraviš?” Kada si bio princ kakva beše tvoja zakletva i zavet? Šah reče: “O zašto li sam te zapostavio? Konačno su sultanske obaveze pale na moju glavu pa zaboravih. Ako imaš neku želju, reci.” Mudžetek zadovoljno reče: “Šahu! Ja lično za sebe

nema želju, ali gledam koliko ti ovaj smutljivac neprestano uništava imetak, prihoda niotkuda nema, šta radiš dajući ovolike plate vojsci?” Niti ima rata niti neprijatelja. Ej bre šahu! Hajde da odmah bude mnogo imetka. Kad bude potrebna, naći će se vojska. Zar nisi video koliko pčela leti na mestu gde ima meda?” Šah reče: “Pa šta da radim? Zar nisi video koliko je nevolja i nestašice bilo u gradu?” Mudžetek reče: “Šahu, nema uvek nestašice. Nje ima samo u hodžinom mudrovanju. Iz ljubomore prema meni, postavši šahov ljubimac, uzevši mesto vezira iz mojih ruku navodno zbog terora, klevetajući, tako je učinio. Evo, pogledaj još jednom slugu svog, ako ovako bude onda mi se rugaj. Ja tebi zlo ne mislim. “ Šah reče: “Ej Mudžetek, čedo moje. Sada ovu dužnot tebi poveravam. Ali ako bude potrebe ne šalji meni one koji se žale.” i upozori ga.

Tekst br. 13

Layin gene fırat bulup şehrin içinde delallar nida eftirip şahin emri budur ki her kim on akçe karanırsa bir yere miriye vere deyü halka tenbih ettiler. Halk görüp gene perisan hatır oldular. Ama neylesunlar... Gene vermege başladılar. Etraf-ı aleme namelar emriler gönderüp tahire ve sair mefayı kısmın gayrı diyara götürmeyüp Medayına getireler. İnad etirlerse malları miriye kabz olunup kendileri salb olunur.” dediler. Bundan sonra mücetek layin amiller tayin edip bu kadar şehrin içinde kimi Müslüman kimi Yahudi zor hovar, cefalar edip bunlardan günde bu kadar mal cem edip olurlardı. Mücetek şaha arz edip: “İşte gör şahım sana hayrı havalık böyle olur. Hoca sana kaç on bir kese akçe götürdü. Dostunu düşamanını bil”, derdi. Ve adamlar kıyıp şikayetçi olunları duyurlardı, kagarlardı. Kimse gelmezdi. Şah ta bu kadar mal hazıneyi görüp haz ederdi. Ve kula itibar etmeyüp ulufelerin(i) kesti. Herkes şaşıp kimi bu cefalara tahmül etti, başın alıp gayrı diyare dağlmaya başladı. Bunlarda gittikçe beşte bir akçe almaya başladılar. Hoca-yı dana bu halleri görüp: “Hey layin! Şahı taacub yaramaz işlere dad ettirdi. Nice olur hal? Eger bir kaç yıl böyle olursa, gitti sultanat!” deyüp defagnaçare aradı. Halk gizlice gelip aglaşırlardı. Hoca da: “Nice edelim?” Bu layin bu fitneleri kayınattı. Şah ise taze delikanlı bu kadar malı görüp tamaa düştü. Gayrı nice söz geçer? Hemen duada olun” der idi. Ve kul taifesi bir taraftan şikayet edip aglaşırlardı. Bir gün şah eyitti: “Ey hoca! Bizim mücetek iyi mal tahsil etti. Layin ziyade tahsildar koptu” dedi. Hoca eyitti: “Sonra duyarsın şahım” deyüp ötesin(i) açmadı. Lakin şaha hocanın sözü girdi eyitti: “Ey hoca sonu nice olur!” “Yoksa günah isterler mi?” dedi. Hoca: “Bana sorma mücetek'e sor. Çünkü gayrı işin onunla görürsün. Hin mahalinde tac başına dar geldikte ol zaman bana bahane bulma, ol cevab versin” dedi. Mücetek eyitti: “Bre hey şahım! Bu hayır söylemez yezden peresti niçin söyledirsin? Ol sana hayır sanmaz” dedikte hemen vezirler yeryerin ayaga durup: “Braya ne söyler bu cehud? Sen hoca-yı donaya böyle söz soyliyesin! Şimdi sen fıkaradan biraz mal almakla şaha karın alıp makbul oldun lakin şehrin için al ve feryadla doldu. Köyler dagılıp gayri diyarlere gittiler. Kul tayifesi gene öyle ya bir yerden düşman bulursa raya yüz döndürüp kul perakende oldukta sen mi duyuşursun?” deyüp dört taraftan layine uşundu ettiler. Layin gayri hoca kadır olmadı. Şah eyitti: “Ya hazime olacak asker bulunmaz mı?” dedi. Vezirleri: “Yok şahım bulunmaz. Zira derenti asker işe yaramaz.” deyüp çok söz oldu. Divan dagılıp akşam oldu. Hoca şahın tenhasına gelip: “Bre hey şahım! Niçin böyle edersin? Ol layin sözüyle aleme bednam oldun. Alem fenaya vardı. Anın korkusuylen kimse gelip şahıma şikayet edemez. Yoksa seni huzur ile yatırmazlardı. Ol layin şikayete gelenleri katıl eder oldu. Eger benim sözüm yalan ise. şehri bir gör ne halde.

Tekst br. 13

Ponovo našavši priliku, prokletnk razasla telale po gradu da upozore narod kako je šahova zapovest da svako ko zaradi 10 akči da jednu paru za državu. Narod vide i uspaniči se. Ali, šta da rade?! Ponovo su počeli da daju. Naredbe, pisma i zapovesti su bile poslate svuda unaokolo o tome da se namirnice i druga dobra ne šalju u druge krajeve nego da se odnose u Medajinu. Ako se budu inatili, njihova dobra će biti oduzeta za državu, a oni lično će biti obešeni, rekoše. Zatim je Mudžetek postavio zle

upravitelje, koji su u gradu toliko ponižavali i maltretirali što muslimane što Jevreje i bili su sakupili samo u jednom danu veliki imetak. Mudžetek je izložio šahu: “Šahu, evo vidiš koliko je dobročinstvo prema tebi učinjeno. A kad ti je hodža bar jednu kesu akči doneo. Znaj ko ti je prijatelj a ko to nije!”, reče. I ljudi su maltretirali a one koji su se žalili su tukli i oterali. Niko nije dolazio. A šah videvši toliki imetak u riznici beše zadovoljan. I ne uvažavajući podanike, ukinuo im je plate. Svi su se čudili koga ovi zločinci zadovoljavaju i raštrkaše se bez najave po drugim zemljama. A ovi su postepeno počeli da uzimaju na pet akči po jednu. Mudi hodža, videvši ovu situaciju reče: “Joj prokletniče. Kakvog li samo prokletnika koji, da bi zadobio šaha izaziva ovakve stvari. I kakva je situacija?! Ako se ovako nastavi nekoliko godina, ode carstvo!” rekavši, tražio je način za njegovo odstranjivanje. Narod je potajno dolazio i kukao. A hodža će: “Šta nam je činiti? Ovaj prokletnik je ovu nevolju zakuvao. A šah je eto mlad čovek, video je toliki imetak pa se polakomio. Šta drugo da se kaže? Nego da se odmah pomolite” I vojska se s druge strane žalila i kukala. Jednog dana šah reče: “Ej hodža! Vaš Mudžetek je obezbedio dobro bogatstvo. I nevernik se pokazao kao dobar sakupljač imetka”, reče. Hodža reče: “Posle ćeš shvatiti, šahu”, i drugo ne otkri. Ali hodžine reči dotakoše šaha i on reče: “Aj hodža! A šta će to biti sa njim? Neće li posegnuti za kriminalom?” A hodža će: “Mene ne pitaj, pitaj Mudžeteka. Jer sa njim i druge stvari razmatraš. Kada kruna počne da ti steže glavu, nemoj tad od mene da tražiš izgovor, nego nek ti on odgovori.” Mudžetek reče: “E bre šahu! Zašto puštaš ovog bogomoljca da loše govori? On ti ne misli dobro”, kad to reče, veziri odmah skočiše: “A šta to lupa ovaj Jevrejin? Ti ćeš mudrom hodži ovakve stvari da pričša! Iako ti sad uzimaš malo imetka od sirotinje, postao si šahov miljenik, ali grad je ispunjen užasima i kukanjem! Ostavljajući sela pustim odlaze u druge krajeve. ____ takođe, ako se sa neke strane pojavi neprijatelj i raja će okrenuti glavu, vojska je rasturena, a hoćeš li ti da se baviš?” rekavši spopadoše bezbožnika sa sve četiri strane. Prokletnik nije bio sposoban da bila šta odgovori. Šah reče: “Ako ima novca, zar se vojska neće naći?” Veziri: “Ne šahu, neće se naći. Jer plaćena vojska ne vrši posao.” rekoše i nasta rasprava. I divan je potrajao te pade noć. Hodža nađe šaha nasamo: “Ej bre šahu! Zašto ovako radiš? Zahvaljujući neverniku došao si svetu na loš glas. Svet se napatio. U strahy od njega niko ne dolazi našem šahu da se žali, inači bi oni neprestano dolazili kod tebe. Ovaj zlikovac je ubijao one koji su dolazili kod tebe da se žale. Ako su moje reči lažne, pogledj grad u kakvom je stanju.”

Tekst br. 14

İslambol'u feth eden sultan Mehmed Han'ın babası sultan Murad Han Gazi Malmiye-yi Edirne'de sakin iken adet-i kanunları bu idi ki adalet ve merhometleri malum olmagı için her kazılara kendi canibinden bir mutemed adamlar gönderip ehval-ı vilayet nice ettigin(i) mutal olurlardı. İtifak sultan Murad Han Gazi'nin emriyle bir sahib-i fehm ve teraset kimse Rum iline tecesus için gidip kasab-yı Monstire dahil olur. Bir ayom baharda kasabadan hariç bir yerde gezerken üç dört yüz mikdarı keşiş cem olup birbiriyle mübahasa ederken rast gelip rahıbların biri cevab verdi ki: “Her sene adetimiz budur ki bir müşkil mesle-yi ilm içinde imtihan ederiz” dedi. “Ma beynimizde ol mecliste mesele-yi kim feth ederse anı olu rehban ederiz” derken sultan Murad Han merhum tarafından gelen kimse kulak tutup böyle görür ki bunlar nice seneden beri feth edemedikleri mesele-yi müşkile-yi ayag üzere kalkıp ileri varıp feth edip cevab verdi. Hemen andan zuhbanlar bu civana iltifat-ı azım edip kuli riayet eder. Sultan Murad Han tarafından gelen kimse sual etti ki: “Bu kadar riayete sebeb nedir?” dedi. Cevab verdiler ki: “İlm içinde ol müşkil mesleyi bu cevab feth edip şimdi bu civanı ruhbanlar bölügünün başı tayin eylediler, riayete sebeb oldur” dedi. Sultan Mehmed Han'ın tarafından giden kimse günlerde bir gün Edrane'ye geldi. Ve etrafta mutala oldugu ehvaldan Sultan Murad Han'a arz eyledi. Ve esnayı Kelomda kasaba-yı Monastire ugrayıp ve ruhbanların ol sahrada ettigi cemiyetlerini nice zaman feth edemedikleri mesele-yi ol civan feth eyledigin(i) ve ziyade akıl ve ferasat sahibi oldugun(u) takrir edip Padişah'ın hizmetine laik bir civan oldugunu takrir edip Padişah'ın bizorure tabiyat-ı şerifleri ol civanın babası kasab iken Padişah namesinde yazmış ki: “Namım vusul buldukta oglunu varon adamlarım ile

astane-yi saadetime irsal edesin, red etmeyesin.”

Tekst br. 14

Sultan Murat Han Gazi, otac sultana Mehmeda Hana koji je osvojio Istanbul, dok je stolovao u prestonici u Jedrenu, njegov običaj je bio da vidi da li vlada pravda i milosrđe, i u svaki kadiluk bi lično poslao po jednog pouzdanog čoveka da proveri kakvo je stanje u vilajetu. Tako sa naredbom sultana Murata Hana Gazija je jedna mlada i oštroumna osoba otišla u Rumeliju radi ispitivanja i stupi u kasabu Bitolj. Jednog prolećnog dana dok je šetao jednim mestom izvan kasabe sreo je trista, četristo kaluđera koji su se bili okupili međusobno raspravljali. Upita jednog od kaluđera: “Šta je razlog ovom okupljanju?” Jedan od kaluđera odgovori: “Svake godine naš običaj je da organizujemo ispit iz jednog problemsko-naučnog pitanja. Ko među nama na ovom skupu savlada taj problem, njega ćemo proglasiti za glavnog monaha.” Kad to reče, osoba koja je upućena od strane pomenutog sultana Murata Hana stajala je, načuljenih ušiju i posmatrala njihovu raspravu i vide među njima jednog dugajliju kako ustade, stade ispred i odgovori da je rešio to pitanje koje ovi unazad nekoliko godina nisu mogli da reše. Odmah tada, kaluđer ovom momku ukaza veliku počast i punu pažnju. Osoba koja je došla od strana sultana Murata Hana upita: “Šta je uzrok ovolike pažnje?” Odgovoriše: “Ovaj mladić je razrešio jedno problemsko naučno pitanje i sada ga postavljaju za vođu monaškog reda i to je razlog počasti. Osoba koja je došla od strane sultana Mehmeda Hana jednog dana stiže u Jedrene. Izložio je sultanu Muratu Hanu stanje koje je ispitao u okruženju. I u toku govora je izvestio o tome kako je stigao u kasabu Bitolj i o tome kako su se kaluđeri bili okupili na nekoj poljani i kako je onaj momak tada razrešio pitanje koje dugo godina nisu mogli da savladaju i kako je on vrlo pametna i oštroumna osoba i da je prikladan da služi šahu. I reče da taj momak neizostavno treba da bude primljen na audienciju kod plemenitog padišaha. Kad to reče ovaj naredi da ga pošalju kod njega na prijem. Odmah bi napisano pismo, ljudi behu spremni i poslaše u kasabu Bitolj njegovog oca. Dok je otac ovog mladića bio u kasabi padišah je u svom pismu napisao: “Kad stigne moje psmo pošalji tvog sina sa ljudima koji su stigli mojoj prestonici, nemoj da odbiješ.”

Tekst br. 15

“Devletime baş olmaga laik imiş”. Adamlar ile name Monastir'de babası kasaba vasıl oldukta: “Benim ogluma şimdi hüküm geçmez. Buhbanlar arasındadır. Ama ruhbanlara varıp söyleyeyim. Bir yere cem olsunlar ve ogluma dahi ehvali bildireyim. Cümlesinin itifakıyla nice makul görürler ise öylece da” dedi. Badeh ruhbanlar bir yere cem oldular ve bu ehvalı cümlesinin malumi oldukta kimse gitsin kimse gitmesin deyü mücadeleye düştüler. Ahar-ül-amr kasab zade-yi dahi meclise davet eylediler. Ehvalı söylediler. Ol civan bu ehvalı vakaasında görmüş idi. Verilsin diyenler ziyade idi. Verilmesin diyenler az idi. İkisi mabeyninde kara etip verilsin diyenler üzerine düştü. Ve ol söze tabi olurlar. Dahi ol civanı sultan Murad Han tarafından gelen adama teslim ederler. Hemen ol vaktta (vakitte) ismini Mahmud kovarlar. Dahi Monastir'in ahalisi cümle bir yere cem olup bir azim mermeri bir arabaya yükledip ol civanı kasabadan dışara bir mil mikdarı yere gönderip giderler. Ayrıldıkları yere ol mermer diregi dikerler. Şimdi ol direge ayırlık mermeri derler. Muhasal-i kelom Mahmud Paşa'yı Edirne'ye sultan Murad Han'ın huzur-u şeriflerine getirirler. Sultan Murad Han ol civanınu tamam harekat ve edabını buyunur. Vasf ettiklerinden ziyade bulup, meger ol zamanda menla güranı dahi sultan Murad Han'ın hocası idi, sultan Murad Han hoca efendinin yüzüne bakıp eyitti: “Efendi bu cevanın ilm içinde mahareti kemalda imiş. Ancak rica olunur ki ilm-i furkandan dahi aşına ve münis eyliyesiniz.” Hoca dahi: “Emr padişahın” deyüp hoca bu cevana iki sene tamam talim eyledi. Bir gün padişah cemi ulemaya haber gönderir ki: “Bu gün saray-ı amireye cem olasanız. Bir imtihan olunacak kulum vardır. Ancak dilerim sizler dahi musahabetine cem olasanız.” deyü buyururlar. Ber muceb-i furkan ulema-yı uzom saray padişahıya cem olurlar.

Tekst br. 15

“Dostojan je da bude na vrhu moje države.” Kada su ljudi stigli sa pismom gde je bio njegov otac, on reče: “Ja više nemam vlast nad mojim sinom. On je među monasima. Ali otići ću kod monaha pa ću da pitam. Nek se okupe na jednom mestu pa ću sve da obavestim kako stvari stoje. Sa saglasnošću svih, kako nađu da je pametno tako neka bude. Zatim se monasi okupiše na jednom mestu i kada su svi bili upoznati sa situacijom, neki govoreći da idi neki da ne ide, padoše u kavgu. Konačno i kasapinovog sina pozvaše na skup. Objasniše situaciju. Ovaj mladić je ovaj događaj video u snu i da u svakom slučaju treba da pristupi veri i priđe sultanu Muratu Hanu. I kada je ovaj momak o toj stvari promislio i čuo za to, duboko u sebi se zahvalio svevišnjem gospodaru i odgovorio: “Ne znate da treba da budemo pokorni svim svojim gospodarima” Monasi ponovo započeše raspravu jedni govoreći da ide, a drugi da ne ide. Bilo je mnogo onih koji su govorili da ide. A bilo je malo onih koji su govorili da ne ide. Među te dve grupe baciše kocku i ona pade na stranu onih koji su govorili da bude predat. I prikloniše se toj reči. I tako mladića predaše čoveku koji beše poslat od strane sultana Murata Hana. Istog trena nadenuše mu ime Mahmud. Sve stanovništvo Bitolja okupi se na jednom mestu, natovariše na kola jedan veliki mermer i odvedoše tog mladića na jednu milju odatle i ovaj mermerni stub podigoše na mestu na kome su se rastali. I danas taj stub nazivaju “kamen rastanka”. Sve u svemu, dovedoše Kemal Mahmud-pašu u Jedrene na časnu evidenciju sultana Murata Hana. Sultan Murat Han je naredio da se upotpuni obrazovanje i vaspitanje ovog momka. Našlo se mnogo onih koji su kvalifikovani ali u to vreme Mula Kuroni je bio učitelj sultana Murata Hana. Sultan Murat Han zagleda se u lice svog hodže i reče: “Efendija, obrazovanje ovog momka je veoma visokog nivoa, ali poželjno je da ga učinite dobrim poznavaocem doktrine Kurana.” Hodža reče: “Carska zapovest je neprikosnovena.” i ovog mladića je podučavao dve godine. Jednog dana padišah posla vest svojoj ulemi: “Danas se okupite na carskom dvoru. Imam jednog slugu koji treba da bude ispitan. Ali želim sda se i vi okupite na raspravi.”, reče i naredi. U svrhu ispitivanja najveća ulema se okupi u carskom saraju.

Tekst br. 16

Ol gün azım ziyafet olur. Meger ol zamanın ihtiyarı olup kazasker olan efendiye fanarı zade Ali Efendi derler idi, bir fazl kimse idi. Kopuçiler kethüdasına eyitti: “Ol imtihan edecek karındaş gelsin” deyü buyururlar. Hemenden Mahmud Paşa'yı bir siyah yelegin beziyle dışara çıkarıp gelirken kazasker olan Ali Efendi eyitti: “Aga ol karındaşı giydirin ve bir pak dütbend sarın. Ehl-i ilm meclisidir, yelegin beziyle gelmek menasıbı da gildir.” deyü buyurdular. Hemen Mahmud Paşa'yı giydirip ve başına bir ala dülbend sardılar. Andan sonra ulema meclisine gelip ulema efendiler her taraftan birer mesela-yı sual eylediler. Bila tereddud cümlesine cevab verir. Kazasker Ali Efendi dahi bir mesela-yı sual eder. Hemen Mahmud Paşa ayak üzere gelip eder: “Siz alamsız” deyüp cevab verdi. Kazasker efendinin mubarek destini pus edip yerinde karar eyledi. Ali Efendi eyitti: “Aferin ber hodar ol, bu mesele-yi dahi bilirdin. Nihayet mertebe edeb edip cevab vermedin.” Andan sonra Al Efendi dönüp cümle ulema efendilere der ki: “Bu karındaş cümlerinden afzal kimsedir.” Bir dona mahzar yazıp padişaha gönderdiler. Padişah alempenah mahzarı gördügü gibi yüzüne sürüp efendilere hılat giydirip ondan sonra ertesi gün sultan Murad Han veziri olan Koca İbrahim Paşa'ya hat-ı hümayün gönderüp: “Lala, senden ricam oldur ki bir ehl-i ilm kulum vardır ilmine zayet ve hilmine inayet vezir-i azam etmek Murat-ı hümayünümdür: Hatırım için sen dahi makul görüp vezir-i sani olasın!”, dedi. Üç günden sonra Mahmud Paşa'yı vezir-i azam eder. Adalet ile üç sene tamam vezir olup ama akibet-ül-amr sair vuzera hased edüp hiyanettir derler. Mahmud Paşa hakkında envayı kötü sözler söylerler. Garzlar edüp sultan Murad Han'a söylediklerinde ziyade buhuzur olup bir gün: “Mahmud Paşa'yı dışara saray önüne çıkarın” deyü emr ederler. Çıkardıklarında “boynunu ursunlar” deyü ferman olunur. Sultan Murad Han dahi saray önüne serir kovurdurup oturur. Mahmud Paşa'nın elleri baglı ol mahale getirirler. Padişahın

ihtiyar kulları ceniyen feryad ve fıgan ederek kanın(ı) rica ederler. Sözleri geçmeyüp mütehir kaldılar. Alar-ül-amr cümlesi celada derler ki: “Bu makule bir vücüt-i şerifi garzon telef eylemek olmaz ve laik dahi degildir padişaha dahi. “Af eyle” deyüp rica ederler. Celad dahi gayet edeb üzere padişahın huzurine varıp ihtiyarların ricaların(ı) dedikte hemen sultan Murad Han yine gazoba gelüp yoksa benim emr degil midir? Elbete urulsun!” deyü ibram eder ve iki üç adam ileri varıp haşem eyleyüp, celad dahi ne eylesin tig biimanın çekip havale eyledikte hemenden Mahmud Paşa durdugu yerden gaib olur.

Tekst br. 16

Tog dana beše veliko slavlje. Elem, kažu da je u to vreme tadašnji starešina bio Ali-efendija koji je bio na dužnosti kazaskera i bio je jedna obrazovana osoba. Reče kapidžijskom sekretaru: “Neka dođe onaj brat koji treba da bude ispitan” reče i naredi. Istog trena izvedoše Mahmud-pašu u crnom štofanom jeleku i kada je došao Ali-efendija reče: “Neka, aga, odmah obuku ovog brata i neka mu obaviju čist turban. To je skupština učenih ljudi nije prikladno doći u štofanoj jakni”, reče i naredi. Odmah tog časa Mahmud-pašu obukoše i na glavu mu staviše jedan kvalitetan turban. Nakon toga dođe na skupštinu uleme, a gospoda uleme mu sa svih strana postavljaše po jedno problemsko pitanje. Bez oklevanja odgovorio je na sva pitanja. Kazasker Ali je postavio još jedno problemsko pitanje. Mahmud-paša odmah ustade, priđe i reče: “Vi ste obrazovani.” Poljubivši svetačku ruku kazasker-efendije ostade na mestu. Ali-efendija reče: “Svaka čast, ovo je srećan čovek, znao si odgovor na ovo pitanje! Ali pošto si vrlo vaspitan nisi odgovorio. Zatim se Ali-efendija okrete i obrati svoj gospodi ulemi: “Ovaj brat je obrazovaniji od svih nas”. Napisaše jedan izveštaj padišahu i poslaše ga. Padišah čim je video visoki izvšetaj poglavara, u znak poštovanja naredi da se efendiji obuku svečane odore i nakon toga, sledećeg dana, sultan Murat Han posla carsko pismo Kožda Ibrahim-paši koji je bio veliki vezir: “Učitelju, moja molba za tebe je sledeća, imam jednog učenog slugu, moja carska želja je da bude veliki vezir i da bude podsticaj tvom znanju i da bude potpora tvojoj plemenitosti. Meni za ljubav ako i ti nađeš da je primerno neka bude drugi vezir.” Nakon tri dana postaviše Mahmud-pašu za velikog vezira. Bio je pravdoljubiv vezir tačno tri godine, ali pošto su drugi veziri bili zavidni, rekoše: “On je izdajnik.” Napadoše i kada su rekli sultanu Muratu Hanu, on se veoma uznemiri i jednog dana naredi: “Hitno Mahmud-pašu izvedite ispred dvora.” Kada ga izvedu, neka mu odrube glavu i bi zapoveđeno. Sultan Murat Han sede na presto za koji je naredio da ga nameste ispred dvora. Mahmud-pašu vezanih ruku dovedoše na ovo mesto. Najstarije pašine sluge zajedno kukajući i preklinjući, tražiše milost za njega. Stajali su zbunjeni i zanemeli. Na kraju svi zajedno rekoše dželatu: “Jedno ovako časno telo ne može se iz zlobe pogubiti i nije dostojno” i zamoliše padišaha govoreći: “Pomiluj!” A dželat, pošto beše vaspitan, priđe padišahu i kad reče za molbu, starešina i sultan Murat Han se odmah rasrdi i reče: “Zar moja zapovest nije zapovest! Svakako ga pogubite!”, reče navaljujući, a dve, tri osobe istupiše i pobuniše se, a dželat, šta da radi, izvuče mač bez ubeđenja i kada ga je uperio istog trena Mahmud-paša nestade sa mesta na kojem je stajao.

Tekst br. 17

Ol arada olanların birisi bu sere vakif olmayıp sultan Murad Han dahi bihuzur olup saraya gelirler. Halk ertesi gün: “Aferin Mahmud Paşa! İyi iş başardı. Kendüyi sahr ile halas eyledi.” deyü halk velveye devşirler. Meger bu ehval son divanda vaki?? olacak idi. İtihak ol haftanın cuma günü Mustafa Paşa köprüsünden bir kocacık Edirne'ye giderken Edirne'ye yakın bir yerde oturur iki kimse görür. Biri Pir muhteşem ve biri bir güzel yüzlü kimse ol pirin önünde edeb ile oturmus. Ol köylü kocacık merkeb ile gelir idi. Cagırıp ol kocacık dahi merkebinden inip yanlarına varıp selam verdi. Aleyk aldılar. Ol pir köylüye: “Bizi bildin mi?” deyü sual eylediler. Ol dahi: “Bilmezim” deyü cevab verdi ve “Siz kimsiniz?” dedi. Ol iki kimsenin biri dedi: “Benim adım Hazret Hazırdır ve bu kimsenin adı Mahmuddur. Bu şehir padişahının vezirdir. Buna behtan eylediler, ve nahak yere katıl eylemek Murad

eylediler. Allah fa'linin emriyle ben halas eyledim idi. Bundan sana çok fayde vardır. Bu şehrin begine varıp varıp benim agzımdan diyesinki Mahmud'u o canıba göndereyim. Olmaya ki bir kalına hafa gele. Lira çok zarar görür” dedi. Hemenden ol kocacık acele Edirne'ye gelip ve saray kapısına gelip merkebi bir tarafa baglar, içeri padişaha girerken kapuçiler dur dediler, kapu agları: “Öyle acele ile gelmeye sebeb nedir? Ve ne haberin vardır?” deyü sual eylediler. Ol dahi: “Padişaha bir gizli haberim vardır.” dedi. Padişaha arz eylediler. Padişah dahi: “Getirin ol piri” der. Pir dahi girdigi saat sultan Murad Hanın endamına lerze düşüp yüzü üzerine yakılıp aklı başından gider. İç agları ol gelen pire nacüb nahs ve şaum kimse imişsin deyü tan etmeye başladılar. Padişahın başına uşurlar.

Tekst br. 17

Tog trena niko nije shvatio o čemu se radi, a sultan Murat Han beše uznemiren i stiže u saraj. A narod je sledećeg dana govorio: “Bravo Mahmud-paša, posao je dobro prošao! Sebe je magijom spasao” narod vikaše u glas. Elem, ovaj događaj je trebalo da se raspravi na sledećem divanu. Tako te nedelje u petak, ispod Mustafa-pašinog mosta jedan starčić, dok je išao ka Jedrenu, vide dve osobe kako sede na jednom mestu blizu Jedrena. Jedan beše naočit starac, a drugi lepog lica i ponizno je sedeo ispred starca. Taj stari seljanin je došao sa magarcem. Pozvaše ga, a starac siđe sa svog magarca, priđe im i pozdravi ih. Otpozdraviše. Ovaj starac će seljaninu: “Da li ti nas poznaješ”, upitaše. Odgovori rekavši: “Ne znam, a ko ste vi?” Jedan od dvojice reče: “Ja se zovem sveti Hizir, a ime ovog drugog je Mahmud. On je vezir vladara ovog grada. Lažno su ga optužili i hteli su da ga nepravedno ubiju. Po zapovesti svevišnjeg gospodara ja sam ga spasao. Od ovog možeš imati veliku korist. Idi gospodaru ovog grada i prenesi mu iz mojih usta da ću Mahmuda poslati na tu stranu. Ako tako ne bude neka dođe i on. Jer će velike štete videti.” Odmah ovaj starac ode u Jedrene i kada stiže do kapije saraja sa jedne strane sveza magarca. Kada je ulazio unutra kod padišaha, kapidžije rekoše: “Stoj!” a kapiage upitaše:” “Koji je razlog da tako brzo ulaziš? I kakve vesti imaš?” “Imam za padišaha tajnu vest!”, reče. Izložiše to padišahu. Padišah reče: “Vodite tog starca.” I onog časa kad je starac upa telo Murata Hana spopade jeza, na licu mu se ogledao strah i izbezumi se, a dvorani tom starcu koji je došao rekoše: “Ti si baksuz i zloslutnik”, pa počeše da ga preklinju.