osh ilahiyat dergisi 2011

LAHYAT FAKLTES LM DERGS 14-15

-2011

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011

O Devlet niversitesi lhiyat Fakltesi lm Dergisi Hakemli Bilimsel Dergi Ylda ki Kez Yaymlanr ISBN : 9967-20-369-2 ISBN : 9967-20-369-2 2011 / 14-15- 2011/ Say 14-15 Sahibi O Devlet niversitesi lhiyat Fakltesi Dekanl Adna . -. . Prof.Dr.Asilbek ALEV-Prof.Dr.Ahmet Nedim SERNSU Editrler . . Prof.Dr.Ahmet Nedim SERNSU- Prof.Dr.Asilbek ALEV . Editr Yardmcs Prof. Dr. Mustafa NVER . . Sekreter Timur KOZUKULOV Yayn Kurulu . Prof. Dr. Asilbek ALEV . Prof.Dr. Mustafa nver . Prof. Dr. Bekembay APOV . Yard.Do.Dr. Hasan Dam PhD. Dr. Zaylabidin ACMAMATOV Dr. Ali JUSUPALEV PhD. ..., Dr. Timur Kozukulov Dizgi Timur KOZUKULOV : Adres :O Devlet niversitesi 77 lhiyat Fakltesi sanova 77 O Krgzistan :00-996-3222-5-45-93 Tel :00-996-3222 - 5 45 93 :00-996-3222-5-49-63 Faks :00-996-3222 - 5 45 63 e-mail :[email protected] e-mail :[email protected] Dergi, Trkiye Diyanet Vakfnn Katks le Yaynlanmaktadr O Devlet niversitesi lahiyat Fakltesi lmi Dergisi Hakemli Bir Dergidir

2

14-15- 2011

1. , , , . . 2. , , , . 3. 7000 . 4. , , . 5. 150 , 3-5 , . 6. . . 7. . 8. . 9. 2000- . 1-2- , . 1. O Devlet niversitesi lahiyat Fakltesi lmi Dergisinde sosyal bilimler alannda daha nce hibir yerde yaynlanmam zgn nitelikli makaleler, eviriler, orijinal metin neirleri sadeletirmeler, kitap ve tez tantmlar ile sempozyum deerlendirmeleri yaynlanr. 2. Makalelerin dili Krgzca, Trke, Rusa, ngilizce ve Arapa olabilir. 3. Dergide yaynlanacak yazlar en fazla 7000 kelime olmaldr. 4. Makale, daha nce kongrede bildiri olarak sunulmu ise bildiri tarihi ve yeri belirtilmelidir. 5. zet, almann amacn ve sonularn ak olarak belirtmeli, 150 kelimeden fazla olmamal, zete 3 -5 anahtar kelime eklenmelidir. zet, balk ve anahtar kelimeler derginin yayn dillerinden birine evrilmelidir. 6. Yayn ilkelerine uygun bulunan yazlar hakemlere gnderilir. Dzeltme istenen yazlarn, en ge on be gn iinde yaz ilerine ulatrlmas gerekir. 7. Yazlarn bilimsel, ierik, dil ve hukuki sorumluluu yazarlarna aittir. 8. Dergimiz, yaynlanan makalelerin elektronik ortamda yeniden yaynlama hakkna da sahiptir. 9. O Devlet niversitesi lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi 2000 tarihinden itibaren yaynlanmaktadr. Derginin 1- 2-saylar Yayn Kurulunca, sonraki saylar Hakemler Kurulunca yaynlanmtr.

Yayn ilkeleri

3

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 /NDEKLER/ .., . ................................... 5 Mustafa nver Ebussuud Efendi Tefsirinde tekiyle Birlikte Yaama .................................... 13 Hasan Dam O lahiyat Fakltesi rencileri le lgili Bazi Tespitler Ve Teklifler............ 27 Ziya Kazc slm Dnyasinda ehir Ynetimi....................................................................... 73 .., .. ................................................................................................ 81 ..................................................................................................................... 93 Selim zarslan Hz. Peygamberin Hanimlarina Muamelesi Ve ok Evliliinin Gerekeleri ................................................................................................................................ 111 smail Salam Trkiyede Yaygin Din Eitimi Faaliyeti Olarak Mevlid Merasimleri.........131 uayip zdemir Din Grevlilerinin Yaz Kuran Kurslarina Ynelik Grleri (Elaz rnei) ................................................................................................................................ 143 Mehmet irin akar Arap Gramer lminde Zamir/Adilin Zikri Konusu zerine.......................... 167 Cneyt Eren Kur'n Ahlaki Olarak Kinye............................................................................. 177 Ali etin Kanit Dncesi ve Teleolojik Kanit .................................................................187 ............................ 209 .......................... 221 Ali Cusubaliev Kirgizlarda islami eitim zerine tarihi bir baki ........................................... 235 ... 241 Mustafa nver Uluslararasi Hoca Ahmet Yesevi retisi Ve Kazakistanda Din Eitimi Sempozyumu zerine ........................................................................................ 251

4

14-15- 2011O Devlet nversitesi lahiyat Fakltesi lmi Dergisi 14-15. say 2011 14-15- 2011

.. . - , , , , , , , , , . , , , , . , , , .. , , , , , , , , , , . - . , . . , , . , . , , ., , , . , /1/. 5

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 , , , . -, , , , , - , , , , , , ., . , , , . , .. . , : - , . , , , , , . /2/. , , , , , , . , . , , , , . . - . , . , , . . , . , . , , (, - , , , , , ) , /3/. 6

14-15- 2011 .., , , , , : , . , , , , , ! /4/. , . , . , , . -. . : ( ..) , , , , , , . /5/. , , , , : , ( ) . (15-20 . ) : , , - , , , , ; , , , , , , , , , , , , 7

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 , /6/. . . , . , , . , , , , , , , , , , , , , . /7/. , , ( , , , , , , , ..). , . , , . . , . : . ; , , ; , . . , . . . , ; . , , , . 8

14-15- 2011 . . ! , ! , , , , . /8/. . . , , , , . , , . , , . , , , . V .. . , . IV . XV . . XV , , , , , .. . /9/ , , . () , , , ; . , . . : , - . . 1 . . , , , 9

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 . I . . , . , . , . , , . . . , , . , , . . , , , , . , . , , . . , , , , . . , , , . /10/. . , , I .. , , . , . , , . , , , . . ; , . , , /11/. 10

14-15- 2011 , , , . , , , , , , /8/. , , , . , , . , . , , , , . 1. .. . . . .- : , 2009 34-35. 2. .. , 2009 . 675-676. 3. .. . . . 1999- . 103113. 4. .. , 2009.- . 675-676. 5. . . ., 1963. . 332333. 6. Leve-Strauss C.Antropologia structural: . Mito, sociedad, humanidades.- Mexiko: Siglo. XXI Eds.1990. c.321-322. 7. .. .- .: , 1991. . 184-185 . 8. . ..- : , 1993. 9. .. . , 2009. -642. 10. . 643. 11. . . ., 1994. 66. 11


12


EBUSSUUD EFEND TEFSRNDE TEKYLE BRLKTE YAAMAProf. Dr. Mustafa NVER . . . . . , . ZET Farkl inan ve kltr havzalarna mensup insanlarn, zellikle de kreselleme dneminde, bir arada bar ve huzur iinde yaamalar, eski dnemlere kyasla, daha da zorunlu hale gelmitir. Huzur ve bar iinde birlikte yaamann gerekleebilmesi, taraflarn birbirlerinin inan ve kltr alglarna samimiyetle sayg duymalarna, tekinin kutsalna kar dmanca dnce ve tutum iine girmemelerine baldr. Farkllklarn her birinin yararna ve zenginliine dntrmeyi baarabilen toplum kesimleri, ideal birlikte yaama modelini gerekletirebilirler. Bu alma Ebussuud Efendinin tefsiri rneinde, Kurann konuyla ilgili temel kriterlerini ortaya koymaya almakta ve sonucun ada konsepte uygun olduunu n grmektedir. Nitekim alma boyunca ortaya kan ilkelerin gnmzde de gncelliini ve nemini korumakta olduu dnlmektedir. Anahtar Kelimeler: Osmanl, teki, Birlikte Yaama, Ebussuud, Tefsir Giri nsanln kefettii biliim ve teknoloji alanndaki gz kamatrc ilerlemeler, bazlarnn dedii gibi, dnyay kk bir ky haline dntrmtr. nsanlar bu sayede hangi dinden, rktan ve kltrden olursa olsunlar dnya zerindeki herhangi bir corafyaya kolaylkla 13

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 ulaabilmekte; i, bilgi ve grg tr donanmlar elde etmekte, hatta oralara yerleebilmektedir. Buna bal olarak da toplumlar meydana getiren unsurlar, artk eskisine nazaran ok daha eitli ve renkli bir mozayik grnmndedir. Bu farkllklarn toplumun esas unsuru diyebileceimiz taraflar nasl etkiledii, onlar tarafndan hsn kabul grp grmedii, birlikte yaama kltrnn tm taraflar memnun edecek tarzda gerekletirilip gerekletirilemedii bugn modern dnyann, zellikle de ok kltrl toplumlarn youn olarak tartt nemli bir meseledir. Birlikte yaama konusunun demokrasi, diyalog, insan haklar, eitlik, ok vatandala sahip olma gibi yine hararetle tartlan nemli konular dizisinde olduunu ayrca hatrlatmakta yarar grnmektedir. Dier taraftan ok dinli, rkl ve kltrl insan gruplarnn modern ada bir arada yaamaya baladklarn ileri srmek de mmkn deildir. Eski alardan beri farkl kltr havzalarna ait insanlar bir arada yaama rnei sergilemilerdir. Bu rneklerden birisini hi kukusuz Osmanl mparatorluu temsil etmektedir. Bilindii gibi Osmanl mparatorluu alt asr boyunca ktada hkm srm ve ilim, kltr, sanat, mimari, ynetim gibi pek ok sahada kayda deer baarlara imza atmtr. Kukusuz yaplan byk ilerin arkasnda ufuklar byk limler, sanatkrlar ve idareciler vardr. Binaenaleyh bu alma birlikte yaama konusunu, yine ok kltrl byk bir mozayik grnmn asrlarca baaryla srdrebilmi bir imparatorluun en tepesindeki bir slam limi tarafndan telif edilmi dini referansl bir eseri sadedinde incelemektedir. Yaklak be asr ncesine ait bu eserdeki referanslar, gnmzde youn olarak tartldn sylediimiz konulara deiik alardan projeksiyonlar tutmaktadr. Bahsi geen bu lim, Osmanl dneminin yetitirdii byk limlerinden biri olan Ebussuud Efendi (982/1574)dir. Otuz yl boyunca hem Kanuni Sultan Sleyman, hem de II. Sultan Selim dnemlerinde imparatorluun eyhlislamlk makamn temsil etmitir. Tefsir edebiyatnda telif ettii rdul-Aklis-Selm adl tefsiriyle hakl bir yer edinmi olan Ebussuud Efendi, sz konusu tefsirini Arapa olarak kaleme alm ve bir ksmn 972/1564de Kanuni Sultan Sleymana takdim etmi, bir sene sonra da tefsirin tamamn telif etmitir.1 Bu alma byk mfessir Ebussuud Efendinin farkl din mensuplaryla bir arada yaamaya nasl baktn ve ilgili ayetleri nasl tefsir ettiini ortaya koyarak bir deerlendirme yapmay hedeflemektedir.1 Ebussuudun hayat hakknda ayrca geni bilgi iin de bkz. Aydemir, Abdullah, Ebussuud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Ankara, trz., D..B.Yay., s. 14-15 ; Atsz, stanbul Ktphanelerine Gre Ebussuud Bibliyografyas, stanbul 1967, Sleymaniye Ktphanesi Yay., s. 2-4 ; Akgndz, Ahmet, Ebssud Efendi Md., DA., c. X, s. 365-371 ; Schacht, J., Abul-Sud Md., The EncyIopaedia of Islam, (Ing.), Leiden 1979, E.J.Brill, c. I, s. 152.

14

14-15- 2011 Bahsedilen konunun aratrlmas ve incelenmesinde ncelikle rdulAklis-Selm adl tefsirinden hareket edilecek, gerektiinde ise bata fetvalar olmak zere ulaabildiimiz dier eserleri incelenecektir. Modern dnyada, zellikle de etnik ve dini oulculuun youn olarak grld blgelerde, birlikte yaama tecrbesinin insana yakr ekilde gerekletirilmesi byk nem arz etmektedir. Bahsettiimiz blgelerde zellikle de ehirlerde ou zaman tekdze bir hayat standard yoktur ve deiik din ve kltr vasatna ait insanlar ayn ehirde veya ayn mahallede birlikte yaamak zorundadr. Mslmanlarn kitleler halinde yaad Amerika, Kanada, ngiltere, Almanya ve Fransa gibi gayr-i Mslim lkelerde, artan Mslman nfus kimi tartmalara neden olmakta, onlarn Kuran- Kerimden miras aldklar temeller incelemeye konu olmaktadr. nk slami bilincin Kuran tarafndan ina edildii, pek ok gayr-i Mslim yazar ve dnr tarafndan kabul edilmekte ve bu ynde aratrma ve soruturmalar yrtlmektedir. Sonuta bu tr lkelerde artan Mslman nfusun gayr-i Mslim ounluka nasl deerlendirilecei; kendi din, kltr ve gelenekleri asndan bir tehdit oluturup oluturmayaca ciddi anlamda takip edilmektedir.2 Ehl-i snnet ekolnn klasik bir temsilcisi olan mfessir Ebussuudun birlikte yaama konusuna hangi alardan baktnn ortaya konmas, ada dnemdeki algya tersinden de olsa nemli bir alm kazandrabilir. nk bilindii gibi Osmanl mparatorluu, bnyesinde pek ok dini ve etnik kkeni huzur ve bar iinde asrlarca toplamay baarabilmi bir devlet olmutur. Onun bu zellii modern dnyada da pek ouna rneklik tekil edebilecek doku ve dinamie sahiptir. Osmanlnn bu doku ve dinamiini kuruluundan yklna kadar hep bal kald slam Dininden alm olduunda herhangi bir phe olmasa gerektir. Binaenaleyh bu alma Osmanl Devletinin ynetimine son derece yakn olan Ebussuud Efendinin tefsirinden hareketle sz konusu doku ve dinamiin kkenlerini izlemeye alacaktr. Bu ynyle alma, hem Tefsir edebiyatna, hem de birlikte yaama tecrbesi alanna anlaml bir katk salamay hedeflemektedir. Ayrca bu katknn, slam Dinini siyasi ynetim dzeyinde temsil eden ve dneminde dnyann nde gelen sper glerinden saylan Osmanl tecrbesini yanstmas asndan da nemli olaca aktr. Kald ki Ebussuudun Osmanl devletini resmi dzeyde temsil eden bir ahsiyet olmas da anlan katky daha da anlaml hale getirmektedir. 11 Eyll saldrlarndan sonra, gerek slam dnyasnda gerekse bata Bat olmak zere tm dnyada slamn sava, birlikte yaama, hogr,2 Byle bir alma iin mesela bkz. McAuliffe, Jane Dammen, Reading the Quran with Fidelity and Freedom, Journal of the American Academy of Religion, September 2005, Vol. 73, No. 3, s. 619-630.

15

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 diyalog, demokrasi gibi kimi konulara nasl bakt youn olarak tartmalara konu olduu aktr. Dnemin hassasiyeti meseleye samimi olarak bakan insanlarla, puslu havadan medet umarak slam ve Mslmanlar karalamaya kilitlenmi insanlarn karmasna da neden olmutur. Bu konu dzleminde Bat dnyasnda slama empati ile bakan oryantalistler olduu gibi, konuyu slamofobi kmazna tkayanlar da olmutur. rnein birinci grup arasnda yer alan aydnlardan birisi John L. Espositodur. Esposito, Jihad: Holy or Unholy War? balkl makalesinde slamdaki cihat konusunu nispeten objektif olarak ele almakta, cihadn kendine zg artlarn incelemekte ve sonuta slamn kendileriyle cihat edilmesi gereken kimselerle, bundan muaf tutulan insanlar ayrd, ayn kategoriye koymad tespitini yapmaktadr.3 Farkl din, kltr ve gelenek havzalarna ait insanlarn ayn lkede, ehirde ve mahallede birbirlerini krmadan, incitmeden, yok etmeden insanlk ve komuluk asgari paydasnda birlikte yaamalar mmkn mdr? Bu konuya slami naslar nasl yaklamaktadr? Bu nemli sorularn cevab, zellikle de lkemizde son zamanlarda alm tartmalarnn sklkla yapld bir ortamda, Osmanlnn ayn zamanda kudretli eyhlislam da olan bir mfessir limin grleri balamnda bulmaya almak daha anlaml ve yararl olacaktr. Ebussuudta Birlikte Yaamann Temelleri ve Mahiyeti Tefsirindeki satr aralarndan kardmz bakna gre, Ebussuud Efendi iki tr birlikte yaama grne sahiptir. Birisi, kabaca birlikte yaama adn verebileceimiz, unsurlarn birbirlerine zoraki katland, birbirlerinden aslnda nefret ettii ama katlanyor grnd bir yaama eklidir. Byle bir toplum dzeninde eninde sonunda kavga ve savalarn meydana gelecei bir gerginlik potansiyeli hkimdir, ideal deildir, her an bir patlama yaanmas kuvvetle mmkndr. Kurann teki din mensuplarn srda ve dost tutmama ynndeki vurgulu talebi, byle bir yaama ekli gz nne alnarak geerli olmutur. Tekrar edilecek olursa bu ekil, ideal olan birlikte yaama ekli deildir. Birlikte yaamann ikinci ekli ise olmas gereken ideal yaama biimidir. Kuran byle bir yaama biimini zendirir ve toplumun deiik eleri arasnda iyilik, adalet, komuluk ve iyi geinme gibi hasletlerin mmkn olabileceini vurgular. Byle bir toplum dzeninde, unsurlar farkl din ve kltrlere mensup olsalar da birbirlerine kar samimilerdir, inanlarnda ve dini yaamalarnda saygllardr, birbirlerini yok etme, ortadan kaldrma gibi gizli ve dmanca duygular ve almalar iinde deillerdir.

3Bkz. Esposito, John L. Jihad: Holy or Unholy War?, s. 3. www.unaoc.org/repository/Esposito_Jihad_Holy_Unholy.pdf (eriim: 09.05.2010)

16

14-15- 2011 nsanlarn Ontolojik Ortakl Arlkl dokusu ne olursa olsun her toplum ferdinin mutlak surette hatrndan karmamas gereken ok temel bir ontolojik yapya Ebussuud Efendi yle iaret etmektedir. Btn insanlar Adem ve Havvadan tremi olduklarndan hibir insan bir dierine nesep asndan stnlk iddiasnda bulunamaz. Mfessirimiz bu gerei, Hucurat suresinin 13. ayetinin tefsirinde dile getirir. Ayn ayette ifade edilen Allah katnda en stnnz en ok takval olannzdr vurgusu stnlk telakkisinin inan, tutum ve deerlerde olduunu ortaya koymaktadr.4 Kukusuz bu ilkeyi her zaman hatrnda tutacak insanlardan meydana gelmi bir toplum, insani bir toplum olacaktr. nsanlarn Maneviyatta Kken Birlii Btn insanlk esasnda tek bir millettir. nk balangta tm insanlar Hakkn szyle ve slam diniyle ittifak halindeydiler. Tevhid ve slam, insanlarn teden beri kat, ftr ve ter olarak zerinde ittifak ettikleri kadim bir millettir, dindir. Ne var ki insanlk sonradan blnp paralanm, tevhidi terk edip irke dmlerdir. Baka bir deyile tevhid asl, irk ferdir. nsanlarn aidi olduklar tevhidden irke ynelmeleri daha ziyade peygamberlerin gelmedii fetret dnemlerine younluk kazanmtr. Bu yzden kendilerine mjdeleyici ve uyarc olarak pek ok peygamber gnderilmitir. Peygamberlerin gnderilmesinden maksat, insanlarn balangta ittifak halinde olduklar tek bir mmet vasfn kazanmalarn salamaktr.5 Dnyay ortaklaa paylaan insanlar, ayn zamanda sosyal varlk olmalar hasebiyle birlikte yaamak zorundadrlar. Esasnda Kuran- Kerim pek ok ayetinde bu gerei vurgulamakta, hatta mminleri dier din ve inan gruplarndan yaltlm vaziyette kendi balarna yaamalar seeneini gz nnde bile bulundurmamaktadr. Bu yzden Kuran- Kerim, Hz. Muhammed (sas) ve mminleri merkezinde konumlandran slam, bu haliyle tm insanla ahittir. ahit olan bir unsurun zerine ahitlik ettii unsurlardan tecrit olmas dnlemez.6 Mfessirimiz, bn Abbas (ra)dan rivayet ettii tefsir varyant dorultusunda Allah Tealann insanlar, dilemesi durumunda tek bir mmet yapabilir olmasnn, onlar tek bir din zere, yani kkende ait olduklar tevhid dininde toplamas anlamna geldiini ifade eder.7 Buna gre Allah Teala kullarn, kkende aidi olduklar tek ftratBkz. Ebussud, Muhammed b. Mahmud, rdul-Aklis-Selm il Mezyal-Kurnil-Kerm, II. Bask, Beyrut 1990, Dru hyit-Tursil-Arab, c.VIII, s. 123. (Hucurat, 49/13) 5 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, IV, 132 (Yunus, 10/19); I, 213. (Bakara, 2/213) 6 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, I, 171-172 (Bakara, 2/143) ; VII, 107-108. (Ahzb, 33/45) 7 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, VIII, 23. (r, 42/8)4

17

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 dini zerine toplamaya kdirdir, fakat bunu dilememitir. nsanlarn kendi kararlar, niyetleri ve samimiyetleri ok nemlidir, ayrca bununla da imtihan edilmektedirler. Kiinin haktan haberdar olmas ve inanma ya da inanmama karar verirken nnde herhangi bir engelin bulunmamas ve bu dorultuda cz iradesini haktan yana kullanabilmesi gerekir. Allah, verili donanmlarn hak ve hakikatten yana kullana byle kullarn hidayet eder, aksi dnce ve davranta olan kullar iin ise dallet iradesini kullanr.8 nanlar zerinde bask kurulmamas, Kurann ak bir emridir. nancn nnde engel koymay, zerine basklar atmay Kuran, fitne olarak deerlendirir. nk insann inanmasnn nne konan ikence, ldrme ve lkesinden karma gibi engeller ciddi bir fitnedir, bireyin hr iradesini olumsuz ynde engellemektedir. Oysa inancn nnde hibir engel konmamaldr. Kii kendisine bahedilen akl ve irade nimeti sayesinde hak dini grebilmeli ve hibir tereddde mahal kalmadan doruyu tespit edip yannda durabilmelidir. Yeter ki inanlar zerinde bir engelleme ve bask sz konusu olmasn. Zaten slamn hedeflerinden birisi de hr inancn nn olabildiince amaktr.9 Maide suresinin 48. ayeti ve tefsiri birlikte yaama nosyonuna nemli katklar sunmaktadr. Son peygamber Hz. Muhammed (sas)e gnderilmi olan Kuran- Kerimin nceki btn kitaplar koruyup kollayc, tahriflerden muhafaza edici hviyete sahip olmas, birlikte yaamaya dair nemli bir temel sunmaktadr. nk Kuran nceki kitaplarda ve dini alglamalarda meydana gelmi bozukluklar ve yanllklar tashih etmekte, dorusunu sylemekte; bylelikle tm insanln aidi olduu tek bir mmet olma vasfna dnmesine vesile olmaktadr. Baka bir deyile bu vasf, inanlarn nndeki engellerin ve basknn kaldrlmas anlamn da tamaktadr. Son peygambere ve son kitaba sahip olan mminlerin, bu misyonun ve gcn farknda olmalar gerekmektedir. Ebussuud Efendiye gre her din mensubuna bir eriat ve yol verilmesi gerei de, son dine teslim olunmas gerektiini vurgulamaktadr. Hz. Musaya verilen eriat ve kitap Hz. sa gelinceye kadar, Hz. saya verilen ncil de Hz. Muhammed (sas) gelinceye kadar geerlidir. Zaman bunlar gerektirmitir. Ne var ki artk son peygamber Hz. Muhammed (sas)e Kuran verilmitir, o halde insanlarn son dine ve kitaba tabi olmalar gerekmektedir. Allah dileseydi tm insanlara deimeyen tek kitap ve eriat verirdi ve bylece herkes slama tabi olmu olurdu, fakat Allah Teala bunu murad etmemitir. nsanln ihtiyalarna gre alar arasnda eitli hkm farkllna sahip kitaplar ve eriatlar gnderilmitir. Ayn ayette geen her birinize bir eriat ve yol tayin ettik ifadesi hakknda

8 9

Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, V, 137-138 (Nahl, 16/93) ; IV, 196. (Hud, 11/118) Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, I, 204 (Bakara, 2/191) ; I, 249-250. (Bakara, 2/256)

18

14-15- 2011 ise Ebussuud yukardaki fikirlerden farkl bir tefsir yapmaz. Nitekim Hz. Peygamberin risaletinden nce her zamann kendi artlar iinde bir eriat tayini yaplm, nesh edilmeden nce onlarla amel etme gerekli klnm; ama artk Hz. Peygamberin risaleti geldiine ve nceki eriatlarn hkmlerini kaldrdna gre insanlarn son dine sarlmalar gerekli olmutur.10 Ebussuud Efendi ura suresinin 13. ayetine zel nem atfeder ve temel dini meselelerin deimediini, zamann deiimiyle ahkmn deiimi prosedrne tatbik olunamayacak olan dinin zne ilikin zelliklerin tm peygamberlere ortaklaa vahyedildiini vurgular. Bu bak hangi peygambere tabi olursa olsun temelde ilahi kkenli tm dini gruplarn birbirinden farksz olduunun ve de olmas gerektiinin altn izmektedir.11 Bu manada Al-i mran suresinin 19. ayeti ise z l ilhe illllah olan tm dinlerin Allahtan geldiini ve adnn da slam olduunu vurgular. Tevhid akidesini yitirmi din mensuplar, kendilerini kontrol etmeli, irk gibi gnahlardan saknmal ve Hz. Muhammede tpk dier mminlerin tabi olduu gibi tabi olmaldrlar.12 Ebussuuda gre slam, tm insanln eninde sonunda ya bu dnyada ya da teki lemde muhakkak yzleecekleri ve kabul etmek zorunda kalacaklar z dinleridir. nk insanlar tevhid ve hak zere yaratlmlardr, Kurann deyiiyle insanlar tek bir millettir.13 Zaten btn peygamberlerin davet misyonunun slam ve tevhit olmas tesadf deildir. eriatlarnn, dinlerinin ve milletlerinin znn bir olmas ve bu zde hibir deiikliin olmamas, insanlarn her zaman dikkatle zerinde dnmeleri gereken temel bir varlk problemidir.14 slam, Allahn insanla yollad en son din olmas hasebiyle tevhidin, tek mmet ve en hayrl mmet olmann temsil edildii yegne dindir. Mminler slama bu inan ve gvenle bakmallar, kendilerini ve tm insanl hakka ve hayra davet etme noktasnda ittifak halinde olmallardr. Kukusuz bu dnce, ballarnn gnllerinde tm kesinliiyle slamn en yksek din olduuna inanmalaryla mmkndr. Bu yzden Mminler insanla yararl en hayrl mmettir. Hayrl olmak, faydal olmakla gerekleir. Mslmanlar, tm insanln dnya ve hiret huzur ve saadetine katk salayabilecek deerlere sahiplerdir. Ebussuud Efendi, ilgili ayet hakknda Hz. Peygamberin siz yetmi tane mmeti kemale erdirirsiniz, siz onlarn Allah Teala katnda en hayrls ve en

Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, III, 44-46. (Maide, 5/48) Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, VIII, 25-26. (ura, 42/13) 12 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, II, 18-19. (Ali mran, 3/19-20) 13 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, VI, 84. (Enbiya, 21/92) 14 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, VI, 138. (Mminun, 23/52)10 11

19

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 iyisisiniz15 hadisini nakleder. Bu bakmdan Ebussuud, ncelikle Mslmanlarn kendilerini her zaman bu bilinte grmeleri gerektiini ihsas eder.16 Gayr-i Mslim karsnda slam dinine, dolaysyla kendisine ve Mslmanlara duyduu muazzam gven ve inan dorultusunda Ebussuud, verdii bir fetvasnda kfir olan birine tazim maksadyla selam vermenin bile caiz olmayacan ifade eder.17 nk ilgili fetvann maksadna gre gayr-i Mslim birine tazimde bulunmak, onu ve inandn deerli grmek, slam da deerli grmemek anlamna gelmektedir. Ebussuud ayn yaklam kffarn dillerini renme konusunda da devam ettirir, bylece inancna ve devletine duyduu muazzam gveni yanstr.18 Ayn ekilde Ebussuudun bir mescidin etrafnda kfir evleri kmelenmesi durumunda, Mslmanlarn o evleri gerekirse zorla satn almalar gerektii eklindeki fetvasn ve kanun teklifini de ayn yaklam iinde ele almak mmkndr.19 slam dininin bu byklne inanan bir Mslman, dier din mensuplarndan grecei alay, saldr ve takntlar fazla nemsemeyecek, moral deeri son derece yksek derecede hogr, olgunluk ve vakarla mcadele etmeyi bilecektir.20 Birlikte yaanlan bir toplumda farkl inanlar birbirlerine iyilik ve iyi niyetle muamele etmeye mecburdur. Aksi takdirde o toplum, huzur, skn, sevgi ve sayg deerlerini yitirir. Bu kapsamda Ebussuud Efendi ilgili ayetten hareketle Mslmanlarn nail olduklar en kk bir iyilik karsnda haset duygular ile deliye dnen, ama inanan insanlarn balarna gelen bir ktlk ve musibetten dolay da lgnca sevinen ve markla kaplan teki inan mensuplarn iddetli ekilde eletirir. Bylelerine kar Mslmanlarn salam durmalarn, sabrl olmalarn tavsiye eder. nk

Bu hadis iin bkz. bnl-Esr, Mecdddn b. Muhammed, Cmiul-Usl f Ehdsir-Rasl, Msr 1969, Mektebetl-Hlvn, h.no. 544, c. II, s. 69. 16 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, I, 70-71. (Al-i mran, 3/110) 17 Atsz, Ebussuud Bibliyografyas, 41. 18 Bkz. Balc, Sezai, Osmanl Devletinde Modernleme Giriimlerine Bir rnek: Lisan Mektebi, Ankara niv. Dil ve Tarih-Corafya Fak. Tarih Aratrmalar Dergisi, cilt: 27, say: 44, 2008, s. 81-82. 19 Dokuz yz krk d t trihinde m'ekked emr-i li sdr olmdur: Bir mescid etrafnda r Mslman evleri kalmayup kefere evleri ihata eylemi olsa imm ve mezzin vazifeden mahrum olmamalary in evkt-i hamsede imm ve mezzin ed-i hizmet eyleseler alduklar vazife hell olur m? El-cevb: Olur. Ol evleri bahlaryile Mslmanlar almaga te'hir eylemeyp kefereden bahlaryle cebren almak lzmdur. Muktez-yi er-i erif budur. Asla te'hir etmeyp kefere elinde bu misill mescid etrfnda olan evleri almak babnda emr-i 'li sdr olmdur. Bkz. Atsz, Ebussuud Bibliyografyas, 47. 20 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, II, 71-72. (Al-i mran, 3/111)15

20

14-15- 2011 hakkn karsnda tekilerin kurduklar tuzak ve hileler baarl olamayacaktr.21 Ali mran suresi 85. ayetine dayanarak da Ebussuud, tevhide aykr dnce ve tutumlarla hareket eden mriklerle, iman ettiklerini iddia edip de dnce ve tutumlaryla tevhidi zedeleyen Yahudi ve Hristiyanlarn slam ismine layk olmadklar tespitinde bulunur ve Allahn slamdan baka bir dini kabul etmeyeceini sarahatle vurgular. Bylece Ebussuud Efendi toplumun tm gruplarna mensup fertlere, dnce ve davran boyutunda samimi, btncl ve tutarl olmay nermektedir. Bu srece en fazla da Mslmanlarn nclk etmesi gerektiini vurgulamaktadr.22 Kutsala Hakaret Etmemek, Alaya Almamak Kuran- Kerimin birlikte yaamaya dair getirdii en nemli ilkelerden birisi de, batl olsalar bile tekinin kutsal saydklar varlklara svmemek, hakaret etmemek gerektiidir. Baka bir deyile Kuran, mriklerin putlarna bile hakaret edilmemesini, onlarla en gzel ekilde mcadele edilmesini emreder. Mfessirimiz inansz inatlara kar yumuaklkla, iknayla, en kolay ve en makul yolun tercih edilmesiyle mcadele edilmesi gerektiini vurgular.23 Aksi takdirde kar taraftan akl ve mantk devreden kar; duygusallk, savunmaclk ve aidiyetilik hkmran olur ve kutsalna svlenler, ii Allah Tealaya svmeye kadar ilerletebilirler. Bu durumda erre sebep olan iyilik, iyilik olmaktan km, erre dnmtr.24 Maide suresinin 57. ayeti de slam alaya alp istihfaf edenleri dost tutmamak gerektiini ifade eder. Ayetin tefsirinde Ebussuud Efendi, Mslman olduunu ifade ettikten sonra bile slam alaya alp kk drmeye devam eden Rufa b. Zeyd ile Sveyd b. Hrise sevgi ve dostluk gsteren Mslmanlara uyar yapldn ifade eder. Bu ayetin zmnnda zellikle de ehl-i kitabn slamla alay etmesi ve onu kk drmeye almas ilenen suu daha da eni klmakta olduu tespit edilmektedir. Bylece birlikte yaama kurallar ierisinde tekinin alay konusu yaplmamas n plana karlmaktadr.25 Dmanlk Etmemek, Sava Ortam Oluturmamak Birlikte yaama konseptinde merkezi neme sahip ayetlerden birisi Mmtehine suresinin 8 ve 9. ayetleridir ve Ebussuud Efendi bu vesileyle nemli aklamalar yapar. Allah Teala, slama dmanlkta ve savamada faaliyet gstermeyen, baka bir deyile aktif kartlk iinde olmayan teki din mensuplarna iyilik yapmay, adaletle muamelede bulunmay ve onlarlaBkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, II, 77. (Al-i mran, 3/120) Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, II, 55. (Al-i mran, 3/85) 23 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, V, 151. (Nahl, 16/125) 24 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, III, 171-172. (Enam, 6/108) 25 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, III, 53. (Maide, 5/57)21 22

21

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 iyi geinmeyi brakn yasaklamay, btn vurgusuyla emreder. Mfessirimiz, ilgili ayeti Peygamberimizin dnemindeki vakayla da aklamaya alrken iki olaydan sz eder. Vakann birisi udur ve olduka nemlidir: Hz. Ebu Bekrin kz Esmann bir putperest olan annesi Kuteyle binti Abdil-Uzz hediyelerle gelip kzn ziyaret edip grmek ister. Ne var ki Esm, mrike olmas sebebiyle annesini kabul etmek istemez, hediyelerini de reddeder, hatta evine bile girmesine izin vermez. Bunun zerine Peygamberimiz Esmya annesini evine buyur etmesini, hediyelerini kabul etmesini, kendisinin de ona hediyeler ve ikramlar sunmasn emreder. Ayette kastedilen kimselerin Huzallar olduu ifade edilen ikinci olay ise udur: Huzallar Peygamberimizle, slama kar savamayacaklarna ve mminler aleyhine hibir faaliyetin iine girmeyeceklerine dair anlama yapmlard ve szlerinden de dnmemilerdi. Allah Teala bu tr insanlara kesinlikle iyilik ve adaletle davranlmasn emretmekte ve bu davranlar kesinlikle gnah kapsamnda deerlendirmemektedir. Kendileriyle savalmas ve iyi davranlmamas gereken kimseler, mminlerin aleyhine faaliyet iinde olanlar ile onlar yurtlarndan karmak iin kumpas kuranlardr.26 Zaten Allaha, peygamberine ve hiret gnne iman etmekle, Allah, peygamber ve slam dmanlarna sevgi beslemek bir arada dnlemeyecek bir elikidir. Hatta bu dmanl sergileyen insanlarn mmin bir kimsenin annesi, babas, evlad ve aireti olmalar halinde bile durum deimemelidir.27 Ali mran suresinin 118. ayetinde de bu tr insanlar sr dostu (bitne) yapmamak gerektii vurgulanr.28 Benzer vurgular Ebussuud Efendinin Kbrs fethine yazd fetvasnn muhtevasnda da grmekteyiz. Ona gre Mslmanlarn hkimiyetlerinden karak Venediklilerin eline geen Kbrs adas fethedilmelidir. nk Kbrs nceden Mslman yurduydu ve orada camiler ve medreseler vard. Fakat Venedikliler bunlarn hepsini yakp ykmlar, ayakta kalanlarn da kfr ayinleriyle doldurup uygunsuz iler iin kullanmlardr. Peygamberimizin mjdesiyle Kbrs fethinde ehit den Hala Sultann kabri ve dier Mslman mezarlar Venediklilerce hakarete uram, bakmszla terk edilmitir. Msr ve Afrika haclarn tayan gemiler Venediklilerin saldrlarna maruz kalm, yol emniyeti ortadan kalkmtr. Bu gibi gerekelerden hareket ederek Kbrs adasnn yeniden fethedilmesinin dini bir grev olaca fetvasn vererek seferin

Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, VIII, 238-239. (Mmtehne, 60/8-9) Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, VIII, 223-224. (Mcadele, 58/22) 28 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, II, 76. (Al-i mran, 3/118)26 27

22

14-15- 2011 manevi cephesini ina eden Ebussuud Efendinin sava ama sebepleri olduka nemli grnmektedir.29 Grld gibi bu ilkeler, kabaca birlikte yaamadan daha ziyade kaliteli bir birlikte yaamann temellerini oluturmaktadr. nanlar ne olursa olsun, birbirine empati ve sayg dolu tutum ve davran sergileyen toplum fertleri, kaliteli bir birlikte yaama rnei sergilerler. Mnafklarla Silahl Deil, kna Arlkl Mcadele Yapmak slama silah ekerek dmanlk edenlere kar, silahla kar koymak gerektiini ifade eden mfessirimiz, ii dna benzemeyen mnafklara kar ise silahl deil, ikna arlkl mcadeleyi tavsiye etmektedir. Onlar ikna edecek, ilerini slama sndracak, phelerini gl delillerle teslim olmaya dntrecek bir mcadelenin gerekli grlmesi, Ebussuudun birlikte yaamaya baknda ok etkili gzken olduka nemli bir ilkedir.30 Dmanl Tercih Edenlerle Savamak slama tabi olmad gibi ona dmanlktan, sava ortam oluturmaktan geri durmayan kt niyetli teki din mensuplaryla nasl muamele edilecektir? Ebussuud Efendi Tevbe suresinin 29. ayetinin tefsirinde tekiyle savama artlarn tartr. Buna gre Ebussuud, slama tabi olmayan, olmad gibi ona dmanlk eden her trl teki din mensuplaryla aalanm olarak tek elden cizyelerini verinceye kadar savalmas gerektiini ifade eder. slam toplumunda yaama isteinin bir ifadesi olarak teki din mensubu cizyesini derken, ilgili ayetin talebi dorultusunda bizzat kendisi gelerek oturan grevliye vergisini deyecek, grevlinin huzuruna binekle gelemeyecek, cizyesini zillet iinde demesi gerekecektir.31 Tabi ki burada hem Tevbe suresinin slamn, hem de Ebussuud Efendinin Osmanlnn her adan en parlak dnemlerinde olduklarn da gz nnde tutmak gerekir. Sonu Kuran- Kerimin tekiyle birlikte yaama yaklam; insani, makul, makbul ve uygulanabilir bir proje olup, Ebussuud Efendi de Kuran bu minvalde tefsir etmektedir. Mfessirimiz ncelikle tm insanlarn kkende bir olduklar, hepsinin de bir anne ve babadan tredikleri gereinin altn izer. Bu hangi din ve gruba mensup olursa olsun insan ortak paydasnda n plana karlabilecek en gereki tespittir.

29 Bkz. Algl, Hseyin, Osmanllar Devrinde Kbrs Seferinin Manevi Cephesi ve Ebussuud Efendinin Seferle lgili Fetvas, Uluda niv. lahiyat Fak. Dergisi, say: 2, cilt: 2, yl: 2, 1987, s. 40. 30 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, VIII, 269. (Tahrim, 66/9) 31 Bkz. Ebussud, rdul-Aklis-Selm, IV, 58. (Tevbe, 9/29)

23

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 Ebussuud Efendi, birlikte yaama rnei sergileyecek bir toplum fertlerinin ayn hilkatten geldiklerini ortaya koyduktan sonra onlarn ayn ftrat ve dini inan dzleminden geldikleri tespitini de yapar. Balangta tek bir mmet, tek bir millet olan insanlar, ayrla sonradan dmlerdir. Bu hakikati akllarndan karmayan toplum fertleri elbette rnek bir ekilde birlikte yaayabilecektir. Osmanl Devletinin, dneminde ok byk ve hkim bir g olduu, hkm altnda birok gayr-i Mslim tebay barndrd gereinden hareketle mfessirimiz, doal olarak Mslman hkimiyetini esas alan bir birlikte yaama projesi tanmlamaktadr. Bu projenin iki temel esas bulunmaktadr: 1. Mslman kesinlikle inancnn hak olduu gereini unutmayacak ve bu kapsamda tekine faydal olmaya alacaktr. nk tekinin de zaten dnmesi gereken tek hakikatin slam ve tevhid olduu gereini hi hatrdan karmayacaktr. 2. Mminlerin aleyhine almayan, onlar kk drmeyen, slam alay konusu yapmayan, slama ve Mslmanlara kar savamayan teki din mensuplarna hep iyilik ve adaletle muamele edilecektir. slam dmanl yapan teki din mensuplarna kar ise dmanlktan vazgeinceye kadar iyi davranlmayacak, hatta dmanlk edilecek ve savalabilecektir. KAYNAKA Akgndz, Ahmet, Ebussuud Efendi Md., DA., c. X, s. 365-371. Algl, Hseyin, Osmanllar Devrinde Kbrs Seferinin Manevi Cephesi ve Ebussuud Efendinin Seferle lgili Fetvas, Uluda niv. lahiyat Fak. Dergisi, say: 2, cilt: 2, yl: 2, 1987, s. 37-42. Atsz, stanbul Ktphanelerine Gre Ebussuud Bibliyografyas, stanbul 1967, Sleymaniye Ktphanesi Yay. Aydemir, Abdullah, Byk Trk Bilgini eyhulislam Ebussuud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Ankara trz., DBY. Balc, Sezai, Osmanl Devletinde Modernleme Giriimlerine Bir rnek: Lisan Mektebi, Ankara niv. Dil ve Tarih-Corafya Fak. Tarih Aratrmalar Dergisi, cilt: 27, say: 44, 2008, s. 77-98. Ebussud, Muhammed b. Mahmud, rdul-Aklis-Selm il Mezyal-Kuranil-Kerm, II. Bask, Beyrut 1990, Dru hyit-TursilArab. Jihad: Holy or Unholy War?, Esposito, John L. www.unaoc.org/repository/Esposito_Jihad_Holy_Unholy.pdf (eriim: 09.05.2010) bnl-Esr, Mecdddn b. Muhammed, Cmiul-Usl f EhdsirRasl, Msr 1969, Mektebetl-Hlvn. 24

14-15- 2011 McAuliffe, Jane Dammen, Reading the Quran with Fidelity and Freedom, Journal of the American Academy of Religion, September 2005, Vol. 73, No. 3, s. 615-635. Schacht, J., Abul-Sud Md., The EncyIopaedia of Islam, (Ing.), Leiden 1979, E.J.Brill, c. I, s. 152.

25


26


O LAHYAT FAKLTES RENCLER LE LGL BAZI TESPTLER VE TEKLFLERHasan DAM

zet Bu aratrmann amac Krgzistan O Devlet niversitesi lahiyat fakltesinde okuyan rencilerin profilini belirlemek, onlarn eitim srecine ilikin dncelerini, beklentilerini ve sorunlarn ortaya koymak, zm nerileri getirmek ve bylece fakltenin amalarnn gerekletirilmesine katk salamaktr. Aratrmaya 2010-2011 retim ylnda O lahiyat Fakltesinde okuyan 80 renci katlmtr. Aratrmann verileri byk lde anket uygulamasna dayanmaktadr. Alan aratrmasndan elde edilen verilerin frekans ve karlatrma tablolar deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: Krgzistan, O lahiyat Fakltesi, Trk Cumhuriyetleri, Din Eitimi. Abstract Some Findings And Suggestions Related To The Faculty Of Theology Studens, Osh State University In Kyrgyzstan The aim of this study is to determine the profiles of the students at the Osh State University Theology Faculty in Kyrgyzstan; to expose their thoughts, expectations and problems on educational process and to develop appropriate solutions, thus to contribute to the achievement of the objectives of the faculty. For this purpose, 80 students were chosen attended at Osh Theology Faculty as a in the academic year of 2010-2011. The research data largely based on the survey (inquiry) applications. The data relevant to the frequency and comparative distribution of the findings taken from the field investigation were evaluated. Key Words: Kyrgyzstan, Osh Faculty of Theology, Turks Republics, Religious Education. A- Giri

Yard.Do.Dr., O Devlet niversitesi lahiyat Fakltesi Misafir retim yesi.

27

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 Krgzlar, kkl bir tarihi gemie sahip olan Trk boylarndan birisidir. Krgzlarn slamlama srecinin, byk Trk kitlelerinin bu dini benimseme dnemi olan X. yzyldan itibaren balad ve XVIII. yzyla kadar srd ifade edilmektedir.1 Trklerin Mslman olmalarndan sonra, milli kimlikleri slamla ekillenmi ve slam, Trk milletinin ayrlmaz bir paras olmutur. Trk toplumlarnn dnyaya bak, ahlak anlay, yetitirmek istedii insan tipi, slamn etkisi ile yeni ekiller almaya balamtr. Tarih boyunca Mslman Trkler, dine ve din eitimine ok byk bir nem vermilerdir. Mslmanlarn ameli, itikadi ve tasavvufi yaantsna yn veren en nemli slam limleri ve mutasavvflar Trkistan blgesinde yetimitir. Orta Asyadan gelen ilim adamlar ve mutasavvflar, Anadolu insannn da kltrel kimliinin oluumunda nemli katklar salamlardr.2 Ancak Rus igali sonrasnda, gerek arlk Rusya gerekse Sovyetler Birlii dneminde, Trklere ynelik olarak, hzl bir Ruslatrma siyaseti gdlm, yerli nfusun ocuklarnn eitimi iin alm olan Rus okullar, Mslman ocuklar Hristiyanlatrma eitimine tabi tutmutur.3 zellikle 1917 ylndan itibaren, Sovyet ynetiminin yaklak 70 yllk din kart saldrgan siyasetinden, dier halklar gibi Krgzlar da nasiplerini almlardr.4 Bu sre ierisinde, resmi yollardan verilen din eitimi ve retimi yasaklanm, inanszlk (ateizm) okullarda bir ders olarak okutulmu, din ile ilgili sadece olumsuz bilgilere yer verilmitir.5 Bunun neticesinde, halk uzun sre mspet ve salkl bir din eitiminden mahrum kalm, yeterli ve ehliyetli din grevlisi olmadndan, halkn dini ihtiyalar karlanamam, kulaktan dolma, eitli rivayetlere dayal, hurafelerle karm bir dini hayat olumu ve yeni yetien neslin nemli lde dinden uzaklamas kanlmaz olmutur. Krgzistann 1991 ylnda bamszln kazanmasndan sonra, din ve din eitimi zerindeki basklar ve yasaklamalar kaldrlm, halk, unutulmaya yz tutan milli ve dini deerleri yeniden tanma ve renme frsat bulmu ve slama tekrar bir ynelme olmutur. Ne var ki, uzun yllar eitli bask ve snrlamalar altnda, kendi kendini idareden mahrum braklma neticesinde idari tecrbesizlikten kurumsallamaya, ekonomiden eitime pek ok alt yap eksikliinin yaratt sorunlar, pek ok alanda olduu gibi din alannda da ok ak bir ekilde kendisini gstermitir.Seyfettin Erahin, Krgzlar ve slamiyet, Ankara: S/E/K Yaynlar, 1999, s. 37. Mustafa Erdem, Trk Cumhuriyetlerinde Din Eitimi, Trkiye Sosyal Aratrmalar Dergisi, C.3, Sy: 1, Ankara, 1999, s. 23. 3 Erahin, a.g.e., s. 101; Erdem, Krgz Trkleri, Ankara: ASAM Yay., 2000, ss. 33 vd; Dilaram Akramova, Din Eitiminin Genel Eitimdeki Yeri ve Krgzistandaki Durum, (Yksek Lisans Tezi), A..S.B.E., Ankara, 2000, s. 81. 4 Erahin, a.g.e., s. 106. 5 Erdem, Trk Cumhuriyetlerinde Din Eitimi, ss. 41-42.1 2

28

14-15- 2011 Zaten tarih boyunca ok az olan mevcut din eitimi kurumlarnn byk bir ksm, son derece ilkel artlarda ve ad bir anlayla eitim faaliyeti yrtmektedir.6 te byle bir problemin ve ihtiyacn gerei olarak, toplumun din eitimi ve din hizmetleri ihtiyacn karlamak zere, kendi uzman elemanlarn yetitirebilmelerine yardmc olmak amacyla O lahiyat fakltesi kurulmutur. Trk Cumhuriyetlerinde, resmi olarak niversite dzeyinde din eitimi ve retimi ile ilgili hizmetleri Trkiye Diyanet Vakf yrtmektedir. Ancak Vakf bu hizmetleri bizzat kendisi yapmak yerine, niversiteler aras koordinasyonu salamakta ve retim srecine mdahale etmeksizin sadece mali ykmllklerini karlamay tercih etmektedir. O Devlet niversitesi lahiyat Fakltesi, 1993 ylnda Ankara niversitesi ile O Devlet niversitesi arasnda yaplanAkademik ve Kltrel birlii Protokol erevesinde, Ankara niversitesinin koordinatrlnde ve Trkiye Diyanet Vakf ile O Devlet niversitesi arasnda yine 1993 ylnda yaplan Fakltenin finansmann salamaya ynelik bir grme tutanayla kurulmutur. O lahiyat Fakltesi, bulunduu Gney Krgzistann jeopolitik ve stratejik konumu nedeniyle ayr bir neme haizdir. Faklte, bilinli, lml ve uzlatrc tavr ve tamamen bilimsel verilere dayanan ve dinin ana kaynaklarndan beslenen bilgi dzeyi ile sadece Krgzistan iin deil, blgedeki dier lkeler iin de ayr bir neme sahiptir ve iyi bir modeldir. Burada, geleneksel kltr ile modern bilgi, yntem ve teknolojinin harmanland, dinin temel kaynaklarna dayal bir retim program uygulanmaktadr. Bylece renciler, tarihi miraslarndan yararlanmakta, geleneksel ve kltrel deerleriyle btnlemektedir. Dolaysyla, ayn dini kaynaktan gelmesine ramen, eitli sosyal ve siyasi etkilerle ortaya kan, fundamentalist ve radikal hareketlerden uzak durmaktadr. Bu zellikleri ile O lahiyat Fakltesi; Krgzistan iin, tarihi kkenleri ile balarn glendirici, birlik ve dayanma bilincini gelitirici, aydn, bilimsel ve teknolojik gelimelere ak tavr ile lke kalknmas ve gvenlii iin ok nemli bir konumda bulunmaktadr.7 Fakltenin kurulu amac, Krgzistan Cumhuriyetinde slam doru ve bilimsel anlamda retebilecek, dini bilgileri orijinal kaynaklarndan aratrabilen, yorumlayabilen, ortaya kan problemlere zmler retebilen, toplumsal ve kresel gelimeleri takip eden, bilimsel ve meslek etiine sahip, farkl inan ve dncelere sayg duyan ilahiyat kadrolar hazrlamaktr. Fakltede Ankara lahiyat fakltesinin retimBkz. Hidayet Aydar, Krgzistanda Din Eitimi ve Araan lahiyat Fakltesi, Bikek: Baak Yay., 2009, s. 272. 7 Erdem, O Devlet niversitesi lahiyat Fakltesi Hakknda Bildiri, Uluslararas Orta Asyada slam Sempozyumu, O, 2004, s. 16.6

29

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 program ile Krgzistan Eitim ve Bilim Bakanl ve O Devlet niversitesinin programnn uyarlamas ile oluturulan bir program uygulanmaktadr. renim sresi Hazrlk+4 yldr. Eitim dili Trke ve Krgzcadr. Fakltenin 20 kz 40 erkek renciden oluan yllk 60 renci kontenjan vardr. renciler, Trkiyeyi, Trk kltrn ve Trk dilini yakndan tanmalar iin hazrlk snfn Trkiyede tamamlamakta 8, 1. snftan itibaren kendi Fakltelerinde devam etmektedirler. renciler, 2. snftan itibaren eitli okullarda retmenlik uygulamas yapmaktadrlar. Ayrca 2. ve 3. snf rencileri snf geme tezi, son snf rencileri de bitirme tezi hazrlamaktadr. Mezuniyet aamasnda da renciler, Bikekten gelen Eitim Bakanl temsilcileri, Din leri Komisyonu temsilcisi, O Eitim Fakltesi ve lahiyat Fakltesi temsilcilerinin bulunduu bir jri nnde, tez savunmas ve bilim snavndan oluan ve adna devlet snav denilen bir snava girmek ve baarl olmak zorundadrlar. Faklteden mezun olan, baarl ve yetenekli rencilerden 10 tanesi, yaplan bir snavla master ve doktora yapmak zere Trkiyeye gnderilmekte, baarl olanlar O lahiyat Fakltesinde retim eleman olarak istihdam edilmektedir. Trkiye Diyanet Vakf, rencilerin ilk olarak Trkiyeye gidilerinden balayarak okulu bitirinceye kadarki btn masraflarn karlamakta ve Trkiyedeki bu srete grev alanlar ile Krgzistanda faklte ihtiyalar iin istihdam edilen tm grevlilere ekonomik yardm salamaktadr. Ayrca O Devlet niversitesine her renci iin belirli miktarda har denmektedir. Trkiye Diyanet Vakf O Devlet niversitesi kampsnde 100 kiilik bir renci yurdu ile Trkiyeden gelen retim yeleri iin bir (6 dairelik) lojman yaptrmtr. Ayrca Fakltenin kurucu dekan ve ilk koordinatr olan Prof.Dr. Mustafa Erdem tarafndan (Vakfn da desteiyle) Fakltenin yanna bir uygulama camii yaptrlmtr. Fakltede 100 kiilik bir konferans salonu, 20 bilgisayarl bir bilgisayar snf, DVD Player ve Videosu bulunan (donanm henz tamamlanamam) iki dil snf ve toplam 6 derslik bulunmaktadr. Fakltedeki bilgisayarlarn toplam says 34tr. Ayrca yaklak 12000 cilt kitap bulunan bir de ktphanesi mevcuttur. Fakltenin her trl donanm da yine Trkiye Diyanet Vakfnn ekonomik desteiyle yaptrlmtr. 9

8 1993 ylnda alnan ilk renciler 3 yl, 1994-2003 yllar arasnda alnan renciler ise 2 yl Trkiyede okumaktaydlar. 9 http://teolog.edu.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=47%3Ao-devletueniversitesi-lahiyat-fakueltesi&catid=39%3Afakuelte&Itemid=56, 15.02.2011

30

14-15- 2011 B- Aratrmann Amac ve nemi Aratrmann amac, O lahiyat Fakltesinin renci profilini belirlemek, rencilerin Trkiye hakkndaki dncelerini, Faklteyi tercih nedenlerini, retim srecine ilikin (retim elemanlar, dersler, retim yntemleri, sosyal ve kltrel etkinlikler, arkadalk ilikileri) deerlendirmelerini, toplumun kendilerine bakn ve mezuniyet sonras iin beklentilerini ortaya koymaktr. Aratrmann, eitim srecinde, rencilerin deerlendirmelerine gre, var olan ve var olmas muhtemel olan sorunlarn tespit edilmesi ve bu sorunlarn giderilmesi veya en aza indirilmesine ynelik tedbirlerin alnabilmesi iin son derece nemli olduu deerlendirilmektedir. Ayrca bu deerlendirmelerin, Fakltenin kurulu amalarnn gerekletirilebilmesine katk salayaca ve bu aratrmann, belirli periyotlarla tekrar edilmesinin ve srecin deerlendirilmesinin gerekli olduu dnlmektedir. C- Aratrmann Snrllklar Aratrmann verilerini, 2010-2011 retim ylnda O lahiyat Fakltesinde okuyan 80 rencinin anket formuna verdikleri cevaplar oluturmaktadr. Dolaysyla aratrma sonular genellenirken bu snrllklar gz nne alnmaldr. D- Yntem 1- Evren ve rneklem Aratrmann evrenini O lahiyat Fakltesinde okuyan renciler oluturmaktadr. Fakltede 2010-2011 retim yl itibari ile 103 kaytl renci bulunmaktadr. Toplam renci saysnn az olmas nedeniyle, tm rencilerin rnekleme dhil edilmesi dnlmtr. Buna gre, anketin uyguland gn, fakltede bulunan 80 renci, aratrmann rneklemini oluturmaktadr. rneklemin evreni temsil etme gc olduka yksektir. 2- Bilgi Toplama Aralar Bu aratrma, betimsel tarzda bir alan aratrmasdr. Aratrmann verileri byk lde anket tekniiyle elde edilen bilgilere dayanmaktadr. Bunun yannda gzlem, mlakat ve ariv verilerinden de yararlanlmtr. 3- Verilerin Analizi Bilgi toplama aralarndan elde edilen veriler tasnif edildikten sonra bilgisayara kodlanm ve SPSS istatistik programyla deerlendirilmitir. Aratrmann bamsz ve baml deikenlerine ilikin olarak, genellikle frekans tablolar alnmtr. Gerekli olan durumlarda da karlatrma tablolar verilmitir. Tablolarn yorumlanmasnda nce frekans bilgileri verilmi, daha sonra gruplar arasnda anlaml bir fark olup olmadna baklmtr. Karlatrma tablolarna ilikin verilerin analizinde, deikenler arasnda anlaml bir iliki olup olmadn test etmek amacyla Ki-Kare (X2) testi kullanlmtr. Deikenler arsasndaki farkn nem kontrol iin manidarlk dzeyi asgar p=0.05 olarak alnmtr. 31

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 Ayrca ak ulu sorulara verilen cevaplar, tasnif edildikten sonra gruplanarak yzdelik srasna gre maddeler halinde sunulmu ve gerekli durumlarda yorumlar yaplmtr. E- Bulgular ve Yorum Bu blmde aratrmann bamsz ve baml deikenlerine ilikin, anket uygulamasndan elde edilen verilerin, istatistiksel analizleri yaplm ve tablolatrlmtr. Tablolarda elde edilen verilerin frekans bilgileri verilmi, gerekli olan durumlarda da gruplar aras karlatrmalar yaplmtr. Gruplar arasndaki farkllamann nemli olup olmad Ki Kare istatistik analizleriyle test edilmitir. 1. Cinsiyete Gre Dalm Tablo:1- Ankete Katlan rencilerin Cinsiyete Gre Dalm Cinsiyet Erkek Kadn Toplam Say 44 36 80 % 55,0 45,0 100,0

Ankete katlan rencilerin %55i erkek, %45i ise kzdr. Aslnda fakltenin yllk renci kontenjan, 40 erkek 20 kz olmak zere 60 rencidir. Yani, alnan kz rencilerin, erkek rencilere oran 1/3tr. Ancak rencilerin nemli bir ksm, mezun olma aamasna gelmeden eitli nedenlerle faklteden ayrlmaktadr. Aratrmann yapld tarihte, fakltede kaytl rencilerin kz-erkek oran dengelenmi durumdadr. Buna gre, rneklemin cinsiyete gre dalmnn dengeli olduu sylenebilir. 2. Snflara Gre Dalm Tablo:2- Ankete Katlan rencilerin Snflara Gre Dalm Snf Say %

1. Snf 23 28,8 2. Snf 21 26,2 3. Snf 24 30,0 4. Snf 12 15,0 Toplam 80 100,0 Ankete katlan rencilerin %28,8i 1. snf, %26,2si 2. snf, %30u 3. snf ve %15i 4. snftr. Grld gibi, rencilerin snflara gre dalmnda en dk oran 4. snflarda grlmektedir. 4. snfta okuyan rencilerin tamam rnekleme dahil edilmesine ramen dier snflarn yars kadar bir orana sahip olmas, daha nce de ifade edildii gibi hazrlk 32

14-15- 2011 snfna kaydolan rencilerin nemli bir ksm mezun olmadan faklteden ayrldnn dndrc bir gstergesidir. 3. Uyrua Gre Dalm Krgzistan, Sovyetler Birlii dneminde olduu gibi ok uluslu bir lke grnmndedir. Nfusun % 64,9unu lkenin asl etnik unsuru olan Krgzlar, %13,8ini zbekler, %12,5ini Ruslar, %1,1ini Dunganlar, %7,7sini de dier etnik unsurlar oluturmaktadr.10 Tablo:3- Ankete Katlan rencilerin Uyruklarna Gre Dalm Uyruk Say %

Krgz 57 73,1 zbek 14 17,9 Dier (Ahska-Uygur-Tatar 7 9,0 Toplam 78 100,0 Cevapsz 2 Genel Toplam 80 Ankete katlan rencilerin %73,1i Krgz, %17,9u zbek, %9u da dier (Ahska, Uygur, Tatar) etnik gruplardan olumaktadr. 4. kamet Yerine Gre Dalm Tablo:4- Ankete Katlan rencilerin kamet Ettikleri Yere Gre Dalm kamet Yeri Say %

Yurtta 71 88,8 Ailemin yannda 7 8,8 Arkadalarla evde 2 2,5 Toplam 80 100,0 Ankete katlan rencilerin %88,8 gibi byk bir ounluu faklte yurdunda kaldn ifade etmitir. rencilerin %8,8i ailesinin yannda, %2,5i de arkadalar ile birlikte kiraladklar bir evde kalmaktadrlar. 5. Ailelerin Yaadklar Yere Gre Dalm Tablo:5- Ankete Katlan rencilerin Ailelerinin Yaadklar Yere Gre Dalm Ailenin Yaad Yer l merkezi le merkezi Ky Toplam10

Say 14 13 53 80

% 17,5 16,2 66,3 100,0

Bkz. http://bishkek.emb.mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=288, 20.01.2011

33

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 rencilerinin ailelerinin byk ounluu (%66,3) kyde yaamaktadr. rencilerin %17,5inin ailesi il merkezinde, %16,2sinin ailesi de ile merkezinde yaamaktadr. 6. Anne-Baba Eitim Durumu Tablo:6- Ankete Katlan rencilerin Anne-Babalarnn Eitim Durumuna Gre Dalm OkurYksek yazar lkretim Ortaretim Cevapsz Toplam retim deil 4 2 30 41 80 3 %5.2 %2.6 %39.0 %53.2 %100 4 4 33 37 80 2 %5.1 %5.1 %42.3 %47.4 %100

Anne Baba

Anne-babasnn eitim durumuna ilikin soruya cevap veren rencilerin %5,2sinin hem annesi hem de babas okur-yazar deildir. rencilerin %2,6snn annesi, %5,1inin babas ilkretim, %39unun annesi, %42,3nn babas ortaretim, %53,2sinin annesi, %47,4nn babas yksekretim mezunudur. rencilerin anne babalarnn eitim durumlar birbirlerine yakn grnmekle beraber, yksekretim dzeyinde anne eitim dzeyi orannn orannn baba eitim dzeyi oranndan biraz daha yksek olduu gze arpmaktadr. Ayn zaman da gerek anne gerekse baba eitim dzeyi bakmndan yksekretim mezunu olanlarn oranlarnn, dier eitim dzeylerine gre daha yksek olmas dikkate deerdir. 7. Ekonomik Duruma Gre Dalm Tablo:7- Ankete Katlan rencilerin Ailelerinin Ekonomik Durumuna Gre Dalm Ekonomik Dzey Yksek Orta Dk ok dk Toplam Say 4 69 6 1 80 % 5,0 86,3 7,5 1,3 100,0

Tablo 6 ve Tablo 7 birlikte deerlendirildiinde, rencilerin annebabalarnn eitim dzeylerinin ekonomik dzeylerine pek yansmad grlmektedir. rencilerin byk ounluu (%86,3), ekonomik dzeylerini orta olarak belirtmilerdir. rencilerin %5i ekonomik 34

14-15- 2011 durumlarn yksek, %7,5i dk, %1,3 de ok dk olarak ifade etmilerdir. 8. Anne-Baba Dindarlk Durumu Tablo:8- Ankete Katlan rencilerin Anne-Babalarnn Dindarlk Durumuna Gre Dalm Baba Dindarlk ok dindar Anne Dindarlk ok dindar Dindar Az dindar Toplam Say % Say % Say % Say % 3 %4,1 4 %5,5 1 %1,4 8 %11,0 Dindar 1 %1,4 20 %27,4 2 %2,7 23 %31,5 Az dindar 0 %,0 9 %12,3 29 %39,7 38 %52,1 Dindar deil 0 %,0 1 %1,4 3 %4,1 4 %5,5 Toplam 4 %5,5 34 %46,6 35 %47,9 73 100,0

Anne-babalarnn dindarlk dzeylerine ilikin soruya cevap veren rencilerin %5,5i annelerinin ok dindar, %46,6s dindar, %47,9u az dindar olduunu ifade etmilerdir. rencilerden, annelerini dindar deil olarak ifade eden olmamtr. Babalarn dindarlk durumuna bakldnda ise, rencilerin %11i babalarn ok dindar, %31,5i dindar, %521 gibi byk bir ounluu az dindar, %5,5i de dindar deil olarak deerlendirmilerdir. ok dindar ve dindar seenekleri birlikte dnldnde kadnlarn dindarlk oranlarnn (%52,1) erkeklerden (%42,5) nispeten daha fazla olduu grlmektedir. Tablo 8deki karlatrma tablosuna baktmzda dikkati eken bir husus da ksmen farkllklar olsa da, genel olarak anne-baba dindarlklarnn bir birine uyum gsterdiidir. rnein rencilerin %27,4nn hem annesi hem de babas dindarken, %39,7sinin de hem annesi hem de babas az dindardr. Celalabat Oblastnda yaplan bir aratrmada da11, namaz klma durumu ile ilgili soruya deneklerin %66s namaz klmyorum derken, %7si sadece Cuma namaz, %5i de sadece bayram ve cenaze namaz kldn ifade etmitir. Deneklerin sadece %10u be vakit namaz kldn sylemitir. Oru ibadeti ile ilgili soruya ise, deneklerin sadece %30u her

11 Ahmet Cihan, Krgzistanda Dini Bilinlenmenin Toplumsal Tezahrleri, O Devlet niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, Say: 8, Yl: 2005, ss. 90-91.

35

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 yl tam olarak tutarm cevabn vermitir. Deneklerin %28 oru tutmam derken, %%25i de baz yllar ara sra tutarm demitir. Aile ortam, ocuun duygusal, zihinsel ve psiko-sosyal geliimine tesir etmekte, bu durum da, ocuun hayatnn her aamasn; ncelikle okul baarsn, buna bal olarak i hayat, aile hayat ve sosyal hayat baarsn etkilemektedir.12 Aile ortam ocuun psikolojik ve sosyal geliimine olduu kadar onun dini geliimine de olumlu veya olumsuz olarak etki etmektedir. ocukta ftri olarak var olan din duygusunun, erkenden veya ge olarak ortaya kmasnda, salkl veya salksz bir ekilde gelimesinde en nemli faktr ailedir. Yani ocukta inanma yeteneinin ilk nce gelitirildii yer ailedir. Dier etkenler, nemine gre aileden balayarak helezonlar halinde dalga dalga da doru alp gitmektedir.13 9. rencilerin Faklteye Gelmeden nceki Dini Bilgi Dzeyi Tablo:9- Ankete Katlan rencilerin Faklteye Gelmeden nceki Dini Bilgi Dzeylerine Gre Dalm Dini Bilgi Dzeyi Yeterli Ksmen yeterli Yetersiz Toplam Say 6 32 42 80 % 7,5 40,0 52,5 100,0

rencilerin yardan fazlas (%52,5), faklteye gelmeden nceki dibi bilgi dzeylerini yetersiz olarak nitelendirirken, yine %40 gibi byk bir ounluu da dini bilgilerinin ksmen yeterli olduunu sylemilerdir. rencilerin sadece %7,5i faklteye gelmeden nceki dini bilgi dzeylerinin yeterli olduunu dnmektedir. Payn,14ayn faklte ile ilgili 2007 ylnda yapt aratrmada da benzer sonular elde edilmitir. Sz edilen aratrmada, faklteye gelmeden nce dini bilgi dzeylerini yeterli bulan rencilerin oran %8,3, ksmen yeterli bulanlarn oran %27,3, yetersiz ve ok yetersiz bulanlarn oran ise %64,4 bulunmutur.

Bkz. Hasan Dam, rencinin Okul Baarsnda Aile Faktr, Hitit niversitesi FD, C.7, Say: 14, 2008/2, ss. 75-99.12

Dam, ocukluk Dnemi Din Eitimi, Geliimsel Basamaklara Gre Din Eitim, Ed. Mustafa Kyl, Ankara: Nobel, 2010, ss.52-53; Kerim Yavuz, ocukta Din Duygu ve Dncenin Gelimesi (7-12), Ankara: D..B.Yay., 1987., s. 63.13

Salih Pay, O lahiyat Fakltesi ve rencileri zerine Baz Tespitler ve Deerlendirmeler, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, C:17, Say: 1, 2008, s.120.14

36

14-15- 2011 10. Faklteye Gelmeden nceki Dini Bilgilerini Aldklar Yer Tablo:10- rencilerin Faklteye Gelmeden nceki Dini Bilgilerini En ok Aldklar Yere Gre Dalm Dini Bilginin Alnd Yer Say %

Ailemden 29 36,7 Okuldan 0 0 Moldolardan 32 40,5 Baka 18 22,8 Toplam 79 100,0 Cevapsz 1 Toplam 80 Tablo 10a bakldnda, rencilerin faklteye gelmeden nceki sahip olduklar dini bilgileri en ok Moldolardan (%40,5) ve aileden (%36,7) aldklar grlmektedir. rencilerin %22,8i de baka kaynaklardan dini bilgilerini edindiklerini belirtmilerdir. Bu renciler sahip olduklar dini bilgileri; evrede dini bilgisi olan kiilerden, arkadalardan, kitaplardan, lahiyatta okuyan karde ve arkadandan, Kuran Kursundan, davatlardan ve teblicilerden rendiklerini ifade etmilerdir. rencilerden birisi, hi dini bilgi almadn, din adna duyduu eylerin kendisine masal gibi geldiini sylerken, bir dieri de, lahiyat fakltesine gitmeden nce dini bilgi aldn ancak bu dini bilginin slama deil, Hristiyanla ait olduunu belirtmitir. Tabloda dikkat eken bir husus da rencilerin hibirinin dini bilgilerini aldklar yer olarak okul seeneini belirtmemeleridir. rencilerin deerlendirmelerine gre anne-babalarnn ounluunun az dindar olmas (tablo:8) ve moldolarn eitim dzeyleri dikkate alndnda, rencilerin sahip olduklar ve zaten yetersiz dzeyde olarak ifade ettikleri dini bilgilerin de, ne kadar salkl olduu, zerinde dnlmesi gereken bir konudur.

37

lahiyat Fakltesinin lmi Dergisi- 14-15. Say 2011 11. rencilerin Faklte ncesi ve uan ki badet Durumu a. rencilerin Faklte ncesi ve uan ki Namaz Klma Durumu Tablo:11- rencilerin Faklteye Gelmeden nceki ve uan ki Namaz Klma Durumuna Gre Dalm FAKLTE SONRASI NAMAZ NAMAZ KILMA FAKLTE NCES NAMAZ Her gn be vakit namazm klarm 24 %30,0 26 %32,5 3 %3,8 15 %18,8 68 %85,0 Vakit namazlarn ara sra klarm 3 %3,8 4 %5,0 1 %1,3 4 %5,0 12 %15,0 TOPLAM

Her gn be vakit namazm klarm Vakit namazlarn ara sra klarm Sadece cuma ve bayram namazlarn klarm Hi namaz klmam TOPLAM

Say % Say % Say % Say % Say %

27 %33,8 30 %37,5 4 %5,0 19 %23,8 80 %100,0

rencilerin faklteye gelmeden nceki namaz klma durumlarna bakldnda, ankete katlan rencilerin %33,8i, her gn be vakit namazn kldn, %37,5i vakit namazlarn ara sra kldn, %5i vakit namazlarn klmadn, sadece Cuma ve bayram namazlarn kldn, %23,8i de hi namaz klmadn ifade etmitir. rencilerin uan ki namaz klma durumuna baktmzda, rencilerin %85inin her gn be vakit namazn kld, %15inin de vakit namazlarn ara sra kld grlmektedir. lahiyat fakltesine geldikten sonra hi namaz klmayan rencinin olmad dikkati ekmektedir. Bu durum fakltemiz adna olduka sevindiricidir.

38

14-15- 2011 b) rencilerin Faklte ncesi ve uan ki Oru Tutma Durumu Tablo:12- rencilerin Faklteye Gelmeden nceki ve uan ki Oru Tutma Durumuna Gre Dalm FAKLTE SONRASI ORU Ramazan aynn tamamnda ve baz kutsal gnlerde tutarm Hi oru tutmam Sadece Ramazan aynda oru tutarm Ramazan aynda ara sra oru tutarm

ORU TUTMA

FAKLTE NCES ORU

Ramazan aynn tamamnda ve baz kutsal gnlerde tutarm Sadece Ramazan aynda oru tutarm Ramazan aynda ara sra oru tutarm Hi oru tutmam TOPLAM X =35,2572

Say % Say % Say % Say % Say %

7 %8,8 21 %26,3 4 %5,0 1 %1,3 33 %41,3

3 %3,8 15 %18,8 6 %7,5 13 %16,3 37 %46,3

0 %,0 2 %2,5 0 %,0 6 %7,5 8 %10,0

0 %,0 0 %,0 2 %2,5 0 %,0 2 %2,5

%12,5 38 %47,5 12 %15,0 20 %25,0 80 %100,0

SD= 9 P=0,000 P

osh ilahiyat dergisi 2011

Documents