1999.2: 91-92

ISSN: 1138-9664

OS SUFIXOS ALTERATIVOS EN GALEGO

ROSAMa. LIGERO VALLADARES

O galega,comao portugués,¿ unhalinguacheadesufixosdiminutivas,lenese deli-cados, aínda que tampaucoíie faltanaumentativosrexos e poderosos,ou des-

pecrivos capacesde facer dano ó máis forte dasdeuses.Nestedominio marfolóxicoaurraslinguaseuropeas,incluso as de maior prestixio e difusión,nonsesemellanánasaou seméllanseun pauquiño.

Comoprimeiro pasoesrablecerémo-lascaracte-rísricasdestessufixos:

a) Modifican un lexema,peronon Ile mudanacategoría,por exemplo: neno> neniflo, libro>li-brazo,...

b) A súaentradasó apareceno diccionariocan-do por causashistóricasesaspalabrascon sufixoadquirironun determinadosignificadoe seconstí-ruiron cama palabras autónomas,por exemplo:galo>galiña,fouce>fouciño,...

c) A súaeleccióndependedavoníadedo falante,quenengadeun matiznovo e persoala esapalabra.

Vexa o lector que non se trata de pura cariñopatrióticae permítameque ííe presenteunhabrevecomparacion.

Candoqueremostraducir ó inglés todosestesmaticesvémanosabrigadasa botar man dautrosmedias, véxanseos exemplos:homón>tal/man,muileraza>strongwoman, burrazo>.greatdonkey,alrote>vnyh:kh,cancifio>lñrledog, señorira>younglady,... ¿Expresanestes substiturivasos maticesafectivos que pretendemoscomunicar?Se miñaavoadique«Maríaé unhaseñorita»temasquetra-ducilo camaMary isayounglady,aíndaquea avoaqueríadicir que nuncatraballa.

Con respecto ó francésatapamostoda unhalista de sufRasdiminutivos:

Phncipauxsujfixesdiminutfi:

Sujfixesde noms et d ‘adject¿fi: -eau, -elet,-e//e, -elot, -ereau, -ero/e, -eron, -et, -ette,

-eteau, -eton, -iche, -ichon, -icule, -iculer, -iI/e,-ilIon, -in, -iole, -iquet, -oche, -ole, -on, -onnet,-ot, -ule.

Szqfixesdes verbes: -eter, -iller, iner, -oter,-onner, -onil/er.

Pero observamosa súa limitación en canto asufixosaumentativas:

Augmentatzf:Par et re sont des prejixesaugmentatij?dansparfaire,persenner, recher-cher, ressentir. uy a égalementdessuifixesaug-mentat¿fi-ail, -as, -on: portail (fachada),cou-telas (machete),caison <arcón). (E Brunot, LaPenséeet la Langue,p. 657)

EstaspalabrasqueBrunotdácomoexemplosdeaumentativosson discutibles, porque cando ofalante as usaxa non é conscienteda derivaciónalterativaquesedebeuproducirnalgúnmomentode evolución da Iingua, poío tanto, son palabrascon identidadepropia.

Pensemosnalgúnsexemplos:Maigrepodepresentarvariasformasmaigrelet-

te, maigrichonne ou niaigriotee, en galega«magro» presenta ramén unha rica variedade(magriño, magrecho,magrote, magrica,magra-za, magrón).¿Podeindica-lo francéstodosestesmaricesconnotativos?

Se encontramosun par de paisanoscomentan-do que habíaunha«mulleronaza»naquelrestau-rante, ¿como o traducimosó francés?JI y a unegrossefemmeen le restaurant.

O castelánestá máis próximo a nós en abun-danciaexpresiónde afectivid-ade,para isa ten áman un amplo abanode posibilidadesen cantoasufixosdiminutivas(-ira, -illo, -ico, -in, -uclo, -mo,-lijo, -ajo, -ejo, -ija) coassúascorrespondenciasfemi-nínas e, Ás veces,can incrementos(-c-, -ec, -ecec-)colocadosentre o nome positivo e a desinencia;

ROSAAl.» LIGEROVALLADARES OSSUFIXOSALTL’RA7’IVOSENGALEGO

tampaucolíe faltan aumentativos(-aza/a,-ón/a,-acho/a,-ate/a), ás veces empregadoscon valordespectivo.

Nalgúnmomentoinclusochegaá acumulación,por exemplo: picaronazo, poblachón, chiquitito,plazoleta, callejuela.

O galega,pola súabanda,non quedaatrásenabundanciade sufixosalterativos:

* Sufixos diminutivos: -iña, -ela, -ola, -acha,-echo, -ocho, -ucho, -exo, -uixo, -etc, -are, -eco,-ico, -uco.

* Sufixosaumentativos:-azo,-¿o,-ote, -orto.* Sufixasdespectivos:-aco,-acho,-ancho,-astro,

-asno, -angra, -engue, -ucho, -ulle, -anga, -apa,-aupo,-uco, -uxo, -uzo, -ate.

A rica expresividadeconnotativado portuguésenriquecea da galega, rodeadopor dúas linguasabondosasen sufixosalterativos.

O galegaabusadas diminutivose chegaó cii-mulo do risible na lingua familiar, ¿ o caso de«pequeneiriña,pequechiño,pequenechiño,pou-querrechifla,pauquichiño,pauquenechiña,pon—quirrichiño» (esteúltimo é unhabelezapolisilábi-cade is onomatopeicos,queparecenimita-lo chíadun paxariña>.

Cantaironía atapamosen: «Hai homesehomi-nos’>. Cantamaliciasubterráneaen: «Ela estágor-decha”. Que Jasede tolerancia rezuma: «O seupecadiñode ródalasdíaserafumarun cigarrodes-pois das comidas”. E para arredandar,quepensarde «Xoseciña” cando a usamospara abranda-lonasocontrincante.

Deixandoa un ladaos diminutivostécnico-eru-ditas procedentesda latín (tipo «minúsculo, aurí-cuna, lóbulo, película>’), nóresequesoncaseintra-ducibles os aumentativos-diminutivosdo tipo«porcallonciño, rilloriño, gordechiño, fedellanci-no...”. Candoaavoalíe rifa ó neriño, queemborcouo [cite sobrea raupanava, clahiando:«;Ah, parca-llanciño!’>, a traducciónparafraseadaé: «non negoque el é porcallán» (aumentativo),«pero quérolletanto que lía perdaa»e engádelleun -ciño, (dimi-nutivo e moderador).

En cantoós aumentativos,que riquezade mati-cesapreciativosaropamosen termostanpoderosose explosivos,de tanta densidadesemántica,coma:mullerón,viñaza,homazo,fesrón,rapazona,man-gallón, raleirón.

Cantavinagreseacochanossufixasdespectivasde:maricalla,pendanga,casaupa,camechón...,quemar-can unhavalorizacióne caregorizacióndo obxecro.

Quedaclaro que os galegassomosxenre agari-masade naso,asío demastraa abondasousodasdiminutivos,pero «a vaquiñapoloquevale»,candoalguénnosamolaraménsabemoscomoescorrenta-la e para isa só hai que ir ós maiasou escoita-lascoplas do antroido, que veñenlembrarnasaque-burrasquena Hade Mediase chamaronde escar-nía e maldicere nascalesza se atapabannumero-sos ezemplasdesressufocas: jograrere. jagraron,galion, falconcinha, galguinho,chalan,... ¡Cantosmaticesexpresivasse acachantras deles!

Estaleiriña ten herbiñaabondoparacortarperopar hoxequedoaquí.Por isa, ¡adeusiña!ou ¡abu-riño!, quesontaméndiminutivosdegrandeinten-sidade afectiva, ruáis bonitos có italianismo queagora está tan de moda, «chao»,que za empezaaaparecerna sua forma diminutiva «chauciño»,omesmoque «hastalueguiño”...

BIBLIOGRAFIA

AAVV: LegranáRobertde la languefranfaise.Dic¿ionnai-re alphabé¿iqueet analogique de U languefranfaise.Enrié-emenrrenió er enrichié parAlijo Rey; Paris,deuxiómeedirion. Volumes3 er 9.

AiVXRE’/., Rosario,MoNTRA;ubo, Henriquee REc;upiliA,Xosé Luis: Gramáticagalega, Vigo, Galaxia, 1986, p.85-93

CUNi-iA, Celsoe LiNDí.PY CINTRA, Luís: Notagramáticadoportuguéscontemporáneo,Lisboa, Ed. Sá daCosta,1984, sétimaedi~áo,1990.

DAVAN, Maurice,Caí-lEN,MarceletLAILEMAND, Mann-

ce: Dictionnaire¿u fran~aisvivan¿,Paris,Bardas,1972.REAl. ACADEMIA ESBANOLA: Diccionario dela lenguaespa-

ñoL, vol. 1, Madrid, Espasa-Calpe,vigésima edición,1984.Comisióndegranzática. Esbozodeuna nuevagramáti-ca deLa lenguaespañola,Madrid, Espasa-Calpe,1986.

REAl. ACADEMIA CAipc,A: Diccionario da RealAcademiaGalega,Vigo, Xerais e Galaxia,1997.

ROBERSTON, Richard: Dictionarjy English-Stanish anáSpanisb-English,Barcelona,Sopena,1965 (Revised,enlargedand pur up ro dateby L. Jord-4.

TAVANI, Giussepe:A poesía lírica galego-portuguesa,Vigo, Galaxia, 1988 (Traducciónde R. Alvareze H.Monteagudo).

92

1999 291-92