oral kavİte farİnksforamen ceacum linguae’dır ve buradan embriyolojik olarak tiroid bezi köken...

SALİH BAKIR | KBB NOTLARI 316

ORAL KAVİTEFARİNKS


ORAL KAVİTE VEFARİNKS ANATOMİSİ


ORAL KAVİTE ANATOMİSİ

Sınırları: Vermilyon hattından (alt ve üst dudakların mukoza ve cilt birleşim hattı) arkadaisthmus faucium’a kadar uzanır. İsthmus faucium, oral kaviteyi orofarenksten ayırır. İsthmusfauciumu (posterior sınırı) şu yapılar oluşturur: Circumvallat papillalar (altta), ön tonsil plikaları(yanda), tonsil üst kutupları seviyesinden geçen hayali çizgi (veya sert-yumuşak damak birleşimyeri (üstte). Dudağın vermilyon hattı dışındaki deriden köken alan tümörler, aslında anatomikolarak oral kavite sınırları dışında olmalarına rağmen, yakın komşulukları ve klinik benzerliklerinedeniyle genellikle oral kavite maligniteleri arasında incelenirler.Ağız kapalı iken üst ve alt diş arkusları oral kaviteyi 2 bölüme ayırır: Ön bölüme vestibulum oris(oral kavite girişi), arka bölüme cavum oris propria (esas ağız boşluğu) denir. Ağız kapalı iken,bu iki boşluğu birbirine bağlayan bölge, mandibula ramusu ile son molar diş arasında kalanretromolar trigon’dur.Oral kavite bir boşluk olmasına rağmen,anatomik olarak homojen bir bölge değildirve birçok alt anatomik bölgeyiiçermektedir. Bu alt anatomik bölgelertabloda gösterilmiştir.Mukozası: Non-keratinize çok katlı yassıepitel’dir. Bu nedenle bu bölgedenkaynaklanan malign neoplazmların çoğuçok yassı hücreli karsinom’dur.Damarları: Arteryel beslenme eksternalkarotid arterdendir. Venöz drenaj ise aynıisimli ven yoluyla internal jugüler vene olur. Ancak piterigoid pleksus aracılığı ile kavernözsinüsle de bağlantılıdır. Bu nedenle bu bölge enfeksiyonlarında bu bağlantı ile kavernöz sinüstromboflebiti gelişme riski vardır.Lenfatik sistem: Lenfatik drenajı son derece zengin bir bölgedir. Bu nedenle bu bölgeninenflamatuar ve malign neoplastik patolojilerinde çok sıklıkla servikal lenf nodu patolojisi deeşlik eder. Bundan dolayı bu bölgenin muayenesi sırasında boyun lenf nodlarının da mutlakapalpe edilmesi gereklidir. Oral kavitenin lenf drenajında ilk durak, submental, submandibüler,üst derin jugüler ve parotis içi preauriküler lenf nodu gruplarıdır. Ayrıca dil kökü ve ağıztabanının bilateral lenf drenajı olduğu da unutulmamalıdır.

ORAL KAVİTEYİ OLUŞTURAN

YAPILAR

Alt ve üst dudak

Yanak

Dişetleri ve dişler (üst ve alt diş

arkusları)

Sert damak

Dil korpusu (2/3 dil ön kısmı)

Ağız tabanı

Retromolar trigon


Temporomandibüler eklemi innerve edentüm duysal sinirlerin diğer dalları dış kulakyolunu da innerve ettiğinden, bu bölgeninenfeksiyöz-enflamatuar patolojilerinde vemalignitelerinde kulakta yansıyan ağrı(otalji) olabilir.

İnnervasyonu: Oral kavite, birçok kafaçiftinin innerve ettiği motor vesensoriyel innervasyonun yanında, özeltat duyusunu alan sinir liflerinin debulunduğu bir alandır. Bu bölgemuayene edilirken hastaya yaptırılacakolan aktif hareketlerle ve bazı duyumuayenesi ile birçok kafa çiftinin motorve sensöriyel muayenesi de yapılabilir.Dilin motor siniri 12. kafa çifti nervushipoglossus’tur. Sensöriyel innervasyonu2/3 önde 5. kafa çifti trigeminal sinirindalı olan nervus lingualis, 1/3 arkada ise nervus vagus’tur. Tat duyusunu ise 2/3 önde nervusfasiyalisin dalı olan korda timpani, 1/3 arkada ise nervus glossofarengeus alır. Dudakhareketlerini sağlayan motor lifler, tüm mimik kaslarında olduğu gibi 7. kafa çifti fasial sinirdengelir. Ayrıca yumuşak damak hareketini ise, 9. ve 10. kafa çiftlerinin (nervus vagus veglossofarengeus) oluşturduğu pleksus farengeus sağlar. Ağız tabanının motor innervasyonutrigeminal sinirin mandibüler dalıyla olurken,sensöriyel innervasyonu yine trigeminalsinirle olur. Çiğneme kasları ise motorsinirlerini yine trigeminal sinirin mandibülerdalından alır. Ayrıca trigeminal sinir 2. dalımaksiler sinirle üst dişlere, 3. dalı mandibülersinirle alt dişlere de duysal dallar verir.Temporomandibüler eklemin duysalinnervasyonu ise mandibüler sinirin aurikülotemporal dalından olur.ORAL KAVİTENİN ALT ANATOMİK BÖLGELERİ

DUDAKDudaklar ağız girişini çevreler ve laterale doğru bukkal mukoza ile devam eder. Dıştan içe doğrucilt, kas tabakası, submukozal glandlar ve mukoza tabakası olmak üzere 4 tabakadan meydanagelirler. Dudaklar, çiğneme ve artikülasyonda yardımcıdır. Dudakların major kası m. Orbicularisoris'tir. Bu kas dudakları kapatmaya ve büzmeye yardım eder.

FİZİK MUAYENE HAREKETLERİ İLE

KAFA ÇİFTLERİNİN MUAYENESİ

Çene hareketleri ile 5. sinir

Dudak hareketleri ile 7. sinir

Tat duyusu ile 7. ve 9. sinir

Yumuşak damak hareketleri ile 9.

ve 10. sinir

Dil hareketleri ile 12. sinir

Sensöriyel muayene ile 5., 9. ve 10.

sinir


Tiroid bezinin normal embriyolojik gelişimisırasında olabilecek sorunlar, tiroglossalkist ve/veya fistüller veya lingual tiroidşeklinde karşımıza çıkabilir.

Frenulumun kısa ve veya fibrotik kalınolması halk arasında dil bağı diyeadlandırılan ankiloglossi’dir.

Üst dudak ve yanağın motor siniri n. facialisin zigomatik ve bukkal dallanndan gelir. Ağızkomissuru ve alt dudağın motor siniri ise yine n. facialisin mandibuler dalından gelir. Sensorielinervasyonu ise n. trigeminus sağlar.Dudağın arterleri fasial arterin dalı olan a. Iabialis superior ve. inferiordan gelir. Üst dudağınvenöz drenajı v. facialise, alt dudağın venöz drenajı v. submentalise olur.Alt dudağın medial kısmının lenf drenajı submental LN’larına, lateral kısmının lenf drenajısubmandibuler LN’larına olur. Üst dudağın lenf drenajı preaurikuler, infraparofid,submandibuler ve sublingual bölgeye olur.DİLÇok katlı yassı epitelle döşeli bir kas ve yumuşak doku kitlesidir. Dil gövdesinin sert damağadoğru bakan bir dorsal yüzü, ağız tabanına doğru bakan bir ventral yüzü, bir ucu ve 2 yan kenarımevcuttur. Dil, korpus (dil gövdesi) ve radiks (dil kökü) olmak üzere 2 ana bölüme ayrılır:Hareketli ve fonksiyon açısından daha önemli olan ve kaslardan oluşan dil gövdesi, dilin 2/3 önkısmını oluşturur ve oral kavitede bulunur. Hareketsiz olan ve daha çok lenfoid dokudan oluşandil kökü, dilin 1/3 arka kısmını oluşturur veorofarinkste bulunur. Bu iki bölümü ayıranyapı ters V şeklindeki sulcus terminalis’tir. Busulkusun arka orta bölümündeki çukurlukforamen ceacum linguae’dır ve buradanembriyolojik olarak tiroid bezi köken alır.Dilin dorsal yüzü tat duyusu için özelleşmiş olan tat tomurcukları içerir. Dil ucunda filiformpapillalar, ön-yanda fungiform papillalar, arka-yanda foliat papillalar ve arkada sulkusterminalis boyunca sirkumvallat papillalar bulunmaktadır. Dil ucunun yukarı kaldırılması ileventral yüz görülür. Ventral yüzde dilucundan ağız tabanına doğru bir mukozakatlantısı olan “frenulum lingua” vardır.Frenulum lingua, altta ağız tabanı boyuncayanlara doğru plica sublingualis adlı mukoza katlantıları ile devam eder.Dil özel tat duyusu dışında, intrensek (dilin içinde başlayıp, içinde sonlanan) ve ekstrensek (dilindışında başlayıp, dile uzanan) kasları sayesinde artikülasyon, çiğneme ve yutmafonksiyonlarında da rol alır. Dilin kaslarını innerve eden sinir 12. kafa çifti n. hipoglossus’dur.AĞIZ TABANIEsas olarak U şeklindeki mandibula ile hiyoid kemik arasında gergin bir şekilde diyafram gibiuzanan milohiyoid kas tarafından oluşturulur. Ayrıca genioglossus ve geniohiyoideus kasları da


Sert damakta bir şişlik, kitle görüldüğündebunun minör tükrük bezlerindenkaynaklanabileceği unutulmamalıdır.

Temporamandibüler eklem; dental patolojilerden,maksillofasiyal ve kafatabanı travmalarından,otolojik hastalıklardan ve genel artropatilerdenetkilendiğinden günlük pratikte klinik önemibüyüktür. Genel olarak hastalıklarınaTemporamandibüler eklem (Costen) sendromu adıverilir ve başta baş ağrısı olmak üzere, birçok diğerhastalık tablosunu taklit eden yakınmalara nedenolabilir. Eklem çevresindeki travmatik, enflamatuarve neoplastik olaylar trismusa neden olabilir.

burayı desteklemektedir. Dilin ventral yüzünde olduğu gibi ağız tabanının da görülebilmesi içindil ucunun yukarı kaldırılması gereklidir. Burada 2 adet ostium görülür. Bunlar submandibülerbezlerin kanallarının (Wharton) açıldığı deliklerdir. Sublingual bezlerin kanalları (Bartholin) isesublingual plika üzerindeki multipl deliklerle sonlanır. Diğer major tükrük bezi olan parotisinkanalı (Stenon) ise yanak mukozasında 2. üst molar diş hizasında sonlanır. Bu bölgeninmuayenesinde palpasyon, özellikle boyundan diğer el desteği ile yapılan bimanuel muayeneönem kazanmaktadır. Ağız tabanı, mukoza, submukoza, kas, cilt altı ve ciltten oluşan, sert desteğiolmayan bir bölgedir. Bu nedenle bu alandaki enfeksiyonlar ve malign tümörler çok kolaylıklalokal yayılım gösterebilirler.SERT DAMAKHer 2 taraftaki simetrik yapıların orta hatta birleşmesi ile oluşan ve oral kaviteyi nazal kavitedenayıran yapıdır. Sert damağın 2/3 ön kısmını her 2 maksiller kemiğin palatinal çıkıntısı, 1/3 arkakısmını ise palatinal kemiğin horizontal çıkıntısı yapar. Bu yapıların orta birleşmesindeembriyoloijk olarak sorun olursa, komple veya inkomple, izole veya dudak yarığı ile birlikte olandamak yarıkları veya maksiler kistlerkarşımız çıkabilir. Bu gelişimsel bozukluğunen basit şekli bifid uvula’dır. Sert damakmukozası, alt dudakta olduğu gibi mukozaaltında bol miktarda minör tükrük bezi içerir.MANDİBULAOral kaviteyi ön-alt ve yandan çevreleyen en önemli rijit yapılardan biridir. Embriyolojik olarak2 ayrı kemikten oluşup, yaklaşık 1 yaşında bu 2 kemiğin birleşmesi ile tek kemik halini alır.Kondiler ve koronoid olmak üzere 2çıkıntısı, ramusu, kollumu, korpusu vementumu vardır. Trigeminal sinirinmandibular dalından kaynaklananinferior alveolar sinir, damarla birliktekollum seviyesinde mandibula içinegirerek, foramen ovale’den cilt altınaçıkar.Temporamandibüler eklem:Mandibulanın kondiler çıkıntısı iletemporal kemiğin fossa mandibülaris’iarasındaki eklemdir.


ÇİĞNEME KASLARI

M. temporalis superfisialis M. masseter M. pterigoideus lateralis M. pterigoideus medialis

Çene ekleminin başta çiğneme olmak üzereartikülasyonda da rolü vardır. Çiğneme kaslarıtabloda gösterilmiştir. Bu kasların motorinnervasyonu 5. Kafa çifti trigeminus’un 3. dalı (n.mandibülaris) ile sağlanmaktadır.FARİNKS ANATOMİSİFarinks üstte kafatabanından (sfenoid sinüs tabanından) altta krikofarengeal sfinktere kadaruzanan, aşağı doğru gittikçe daralan, 1. ile 6. servikal vertebralar seviyesinde yerleşimli,erişkindeki uzunluğu yaklaşık 12-13 cm olan, mukoza ile kaplı, musküler bir yapıdır. Arkadan veyandan üst, orta ve alt farengeal konstrüktör kaslarla çevrili, önde ise boşluklarla bağlantılıdır.Önde koana aracılığıyla nazal kaviteyle devamlılığı olan üst kısmı nazofarinks (epifarinks),isthmus faucium ile oral kaviteyle devamlılığı olan orta kısmı (mezofarinks), aditus adlaryngeum ile larinksle devamlılığı olan alt kısım hipofarinks (laringofarinks) olarak adlandırılır.

Mukozası: Nazofarinks solunum yolu mukozası olan silyalı yalancı çok katlı silindirik epitelledöşelidir. Ancak orofarinkse doğru transizyonel epitele döner. Orofarinks ve hipofarinks ise oralkavitede olduğu gibi non-keratinize çok katlı yassı epitel ile döşelidir. Ayrıca farinksin mukozasıiçinde bol miktarda lenfoid doku bulunmaktadır ve lenfoepitelyal doku olarak adlandırılır.Damarları: Farinksin tüm bölümleri arteryel beslenmesini eksternal karotid arterden alırken,venöz drenajı internal jugüler vene olmaktadır. Oral kavitede olduğu gibi venöz drenajınpterigoid pleksus ile kavernöz sinüsle bağlantısı vardır.Lenfatik sistem: Farinksin lenfoid dokusu ve lenfatik drenajı son derece zengindir. Çünküvücudun dışarı açılan iki ana sistemi olan sindirim ve solunum sistemlerinin giriş kapılarının(oral ve nazal kavitenin) hemen arkasında bulunan farinks, vücuda giren ve immün sistemistimüle eden ajanlara ilk immünolojik yanıtın verildiği bölgedir. Bu nedenle bu bölge enfeksiyonve malignensilerinde çok sıklıkla servikal LN patolojileri görülür. Farinks hem servikal derin LNgruplarına drene olurken, hem de retrofarengeal LN’na drene olur. Nazofarinks başta üst derinjugüler (2. bölge) olmak üzere tüm servikal LN gruplarına ve arka üçgen (5. bölge) LN’na dreneolur. Orofarinks üst, orta ve alt derin jugüler LN’na (2., 3, 4. bölge), hipofarinks ise üst, orta, altderin jugüler LN ile birlikte pretrekael, paratrakeal (6. bölge) LN’na drene olur.İnnervasyonu: Genel olarak farinksin sensöriyel ve motor innervasyonu servikal pleksustanolur. Motor innervasyonunda 7., 9., ve 10. kafa çiftleri, sensöriyel innervasyonunda ise;nazofarinkste 5., orofarinkste 9., hipofarinkste 10. kafa çiftleri rol alır.


Orofarinksi oluşturan alt anatomikbölgeler şunlardır: Tonsil, tonsil plikaları Yumuşak damak Dil kökü (vallekulayı da içerir) Orofarenks arka duvarı(posterior faringeal duvar)

Hipofarinks 3 alt anatomikbölgeye ayrılır: Priform sinus Postkrikoid bölge Hipofarenks arka duvarı(posterior faringeal duvar)

NAZOFARİNKSKafatabanından yumuşak damak seviyesine kadar uzanan, önde koanalar ile nazal kaviteyledevamlılık gösteren farinks bölümüdür. Nazofarinkste bulunan anatomik yapılar şunlardır:Üstte: Kafatabanı, sfenoid sinüs tabanıÖn-üstte: Koanalar ve nazal kaviteÖn-altta: Yumuşak damağın farengeal yüzüYanda: Östaki ostiumları, tubal tonsiller (Gerlach bademciği),Rosenmüller çukuruArkada: posterior faringeal duvar ve faringeal tonsil (adenoid)OROFARİNKSYumuşak damak seviyesinden epiglot üst kenarına kadar uzanan farinks bölümüdür. Önde oralkavite ile devamlılığı olan orofarinksin komşuluklarışunlardır:Ön-üstte: Yumuşak damağın ön yüzüÖn-ortada: İsthmus faucium ve oral kaviteÖn-altta: Dil kökü ve vallekulalarYanlarda: Palatinal tonsiller ve tonsil plikalarıArkada: Arka duvar ve 2.-3. servikal vertebralarınkorpusları ile prevertebral fasya.HİPOFARİNKSHipofarinks, epiglot üst kenarından aşağıda krikoid kıkırdağın alt kenarına (krikofarengealsfinktere) kadar uzanır. Hipofarinksde bulunan yapılar ve komşulukları şunlardır:Ön-üstte: Larengeal giriş (aditus ad laryngeum) ve ariepiglotik kıvrımlar, aritenoidlerÖn-altta: Postkrikoid bölgeArkada: 3-6. servikal vertebra korpusları ve prevertebralfasyaYanlarda: Priform sinüsler (bu yolla gıdalar özefagusailetilir)Altta: Servikal özefagus

Nazofarinks


WALDEYER HALKASI

Vücudun bazı bölgelerinde mukoza ile lenfoid dokular çok iç içe olduğundan bu ikisini birdentanımlamak için “mukoza ile ilişkili lenfoid doku (mucosa associated lymphoid tissue-MALT)”denir. Bu doku tüm farinks mukozasında çok yaygın olmasına rağmen, bazı yerlerde daha fazlayoğunlaşma gösterir ve bu bölgeler tonsil olarak isimlendirilir. Bu lenfoid dokunun yoğunlaştığıyerler; nazofarinks arka duvarında farengeal tonsil (adenoid vejetasyon), nazofarinks yanduvarında tubal tonsil (Gerlach bademciği), nazofarinks yan duvarından orofarinks yan duvarınadoğru uzanan lateral bandlar, orofarinks yan duvarlarında palatinal tonsiller ve dil kökündekilingual tonsillerdir. Bunların tümünün oluşturduğu yapıya ise “Waldeyer’in lenfatik halkası” adıverilir. Bu lenfatik halka, hava ve yiyeceklerden mikroorganizmaları filtre etme yoluyla (afferentlenfatikleri yoktur), çevre değişmelerinde hava ve yiyeceklerden örnekler alarak, vücududevamlı stimüle edip, defans mekanizmasını ayarlamada rol oynadığı düşünülmektedir.Lenfopoetik bir organ olup çoğu B olmak üzere T ve B lenfositleri üretirler. Çoğu IgA olmaküzere bütün Ig’ler üretilir.PALATİN TONSİLLER

Palatin tonsiller orofarinkste her iki tarafta palatoglossal ve palatofarengeal plikalar arasındakitonsil lojunda yer alan lenfoid doku kitleleridir. Ovoid biçimde olup yaşa ve kişiye göre şekli vebüyüklüğü farklılık gösterir. İlk 5-6 yaşlara doğru hiperplaziye olup pubertede en büyükhacmine ulaşır ve ileri yaşlarda ise atrofiye olur.Medial yüzeyi stratifiye skuamöz epitelle örtülü olup üzerindeyuvarlak oval yarık veya üçgen şeklinde delikler bulunur.Bunların çapları değişik olup ‘’fossulae tonsillaris’’ veya‘’cryptae toncillaris’’ adı verilir. Tonsil dokusu içinde kör uçlasonlanan kriptaların içini döşeyen yassı epitel incedir.Epitelyum, dentritik hücreler ve makrofajlar içerirler.Kriptaların sayıları 10-30 kadardır. Kriptalar genellikle tübülerolup tonsil kapsülüne doğru derinlere uzanırlar. Orifisleri darolduğundan boşalmaları zor gerçekleşmektedir. Dış yüzügevşek fibröz doku aracılığı ile süperior konstriktör adeleye komşudur. Tonsilin duyu siniri n.glossofarengeustur.

Tonsilla palatina


ADENOİD (FARENGEAL TONSİL)

Nazofarinksin posterior duvarında yerleşmiş nonkapsülelenfoid doku kitlesine adenoid adı verilir. Nazofarinks üstkısmından yumuşak damağın serbest kenarına kadar uzanır.Yanlarda Rosenmüller fossanın lenfoid dokusu ve lateralfarengeal bantlarla devamlılık gösterir. Çocuklarda 3 –6 yaşcivarında en büyük boyutuna erişerek, puberteden sonragittikçe küçülür ve erişkinlerde tamamen kaybolur.LİNGUAL TONSİL

Lingual tonsil, dil kökünde yerleşmiş bulunan nonkapsüle, nodüler lenfoid doku kitlesindenibarettir. Sulkus terminalis tarafından dilin ön kısmından ayrılmaktadır. Lingual tonsil, irregülerbüyüklük ve şekilde 30 ila 100 kadar lenfoid folikül içerir. Asemptomatik olabilir veyayutkunurken takılma hissine yol açabilir.VASKÜLER ANATOMİ

Palatin tonsillerin tüm arterleri eksternal karotisten (fasial, lingual, asendan farengeal vemaxiller arter) dallar alır. Fasial arter; asendan palatin arter ve tonsiller dalları ile tonsil altkutbunu besler. Eksternal karotis arterin en küçük dalı olan asendan faringeal arter; tonsilin üstkısmını besler. Lingual arter; dorsalis lingua dalı ile tonsil ve plikaları besler. Maksiller arter;desenden palatin arter dalı ile tonsil üst kutbunu besler. Venleri ise internal juguler vene boşalır.Waldeyer halkasının diğer üyelerinde de arteryel, venöz ve sinirsel yapı benzerdir.Tonsilin afferent lenfatikleri yoktur. Tonsil efferentleri folliküllerin çevresinde lenfatik kapillerpleksus yaparlar. Kapsülü, süperior konstriktör adeleyi geçerek üst derin servikal LN’na özelliklejugulodigastrik LN’na, submandibuler LN’na drene olurlar. Adenoidlerinde afferent lenfatikleriyoktur. Lenfatik drenajı önce retrofaringeal sonra derin juguler LN’larına olur.TONSİLLERİN FONKSİYONLARIYaşamın ilk yılında bebeğin immün sistemi tamamen inaktiftir ve anneden geçen antikorlar ilepasif olarak gerçekleşir. Çocuk 2-3 yaşına kadar genellikle dar ve kapalı bir ortamda kaldığından(genellikle evde bakıldığından) ve immün sistemi uyaran ajanlar minimum olduğundan lenfoiddoku hipofonksiyonedir. Bu yaştan sonra çocuk dış ortama açıldığından (kreş, park, gezme vs.)immün sistem uyaranları artar ve farinksin lenfoid yapısı da dahil olmak üzere tüm immünsistem hiperfonksiyone hale gelir. Bu nedenle bu yaştaki çocuklarda bu yapıyı oluşturan lenfoid

Adenoid(farengeal tonsil)


dokuların hastalıkları (özellikle enfeksiyöz ve hipertrofik) bir dereceye kadar fizyolojik kabuledilir. Sonrasında vücudun tanımadığı uyaranlar giderek azaldığı için tekrar bu dokularınfonksiyonu azalır. Dolayısı ile farinks lenfoid yapısının hastalıkları genellikle 3-9 yaş arasındagörülür, yani çocukluk dönem hastalıklarıdır. Lenfatik halkanın bir veya birkaç üyesinin alınması(örneğin, adenotonsillektomi) sonrası genel immün sistemde çok anlamlı bir azalma olmaz.KAYNAKLAR1. Janfaza P. Baş ve boyunun cerrahi anatomisi. Çeviri editörleri: Cansız H, Yüksel S. Nobel tıpKitabevleri, İstanbul, 2002.2. Koç C. Kulak Burun Boğaz Hastalıkları ve Baş Boyun Cerrahisi. Güneş Kitabevleri, 2. Baskı,2013.3. Çelik O. Kulak Burun Boğaz Hastalıkları ve Baş Boyun Cerrahisi. Asya tıp Kitabevi, 2. Baskı,2007.4. Lee KJ. Essential otolaryngology Head Neck Surgery. Güneş Kitabevleri, 8. Baskı, 2004.5. Silver CE, Rubin JS. Baş ve boyun cerrahisi atlası. Nobel tıp Kitabevleri, İstanbul, 2000.6. Lore MJ, Medina JE. An atlas of head neck surgery, fourth edition, Elsevier Inc., 2005.7. Bailey BJ, Calhoun KH. Kulak Burun Boğaz ve baş boyun cerrahisi atlası. Çeviri editörü: GülCaner, Tayfun Kirazlı. Asya tıp Kitabevi, 1. Baskı, İzmir 2006.

oral kavİte farİnksforamen ceacum linguae’dır ve buradan embriyolojik olarak tiroid bezi köken...

Documents