orë të lira - albasalbas.al/udhezuesat/oret e lira per gjuhen 9-vjecar.pdf · 3 hyrje i nderuar...

ORË TË LIRA

Hyrë Rexha Kreuza Bardhi

Orë të lira

Botime shkollore Albas

Hyrë Rexha Kreuza Bardhi

(për ciklin 9-vjeçar)

2

Botues: Latif AJRULLAIRita PETRO

Redaktore përgjegjëse:Natasha PEPIVANI

ResensenteBrisida ÇEKREZI

Arti grafik:Emanuela LUMANI

© Albas, Tiranë 2009Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.

Shtëpia Botuese AlbasNë Tiranë: Rr. Budi, Pall. “Clasic Constuction”, zyra n. 2Tel/Fax: ++ 355 4 2379184e-mail: [email protected]ë Tetovë: Rr.Ilindenit, nr.105Tel: 044 344047e-mail: [email protected]ë Prishtinë: Rr.Eqrem Çabej, nr.47Tel: 038 5457139e-mail: [email protected]

3

HYRJE

I nderuar mësues dhe mësuese,

Në përpjekjet që bën shtëpia botuese ALBAS, për t’iu ardhur në ndihmë mësuesve, për të realizuar sa më mirë detyrën e tyre fisnike, si dhe për t’iu përgjigjur në kohë kërkesave të MASH-it, po sjellim këtë botim të ri për realizimin e orëve të lira.

Hartimi i këtij libri u bë në mbështetje të Udhëzimit të Ministrit të MASH-it, nr. 38, datë 11.10.2007, “Për zhvillimin e orëve të lira”. Në kreun I dhe III të këtij Udhëzimi thuhet: “Çdo program lëndor përmban pjesën e quajtur “orë të lira”, e cila zë 10% - 15 % të orëve të përgjithshme. Këto orë të lira mund të planifikohen për: a. përforcimin e lëndëve në planin mësimor (ku mësuesi ka të drejtë të

përdorë jo më shumë se 1/3 e orëve të lira);b. projekte kurrikulare;

c. module mësimore;d. veprimtari të ndryshme shkollore;e. vlerësime në nivel shkolle të arritjeve.

Libri ka këtë strukturë:Ndahet në katër pjesë, që u përkasin klasave VI, VII, VIII dhe IX.Çdo pjesë përbëhet nga:

a. projekte kurrikulare;b. module mësimore.

Çdo veprimtari është e larmishme dhe në secilën janë përdorur metoda dhe teknika të shumëllojshme, që janë realizuar në praktikë nga mësuese me përvojë, siç janë autoret e këtij libri.

Temat mbi të cilat trajtohen këto projekte e module u volën nga kurrikula Gjuhashqipe VI, VII, VIII, IX dhe tekstet e kësaj lënde të shtëpisë botuese ALBAS, për vetë mesazhet aktuale që mbartin pjesët e zgjedhura të këtyre teksteve, si dhe njohuri që nxënësit kanë marrë në lëndë të ndryshme mësimore, si: historia, gjeografia, biologjia dhe edukimi shëndetësor, anglishtja e problemet aktuale që ka kjo moshë dhe mjedisi ynë.

Synimi i autoreve është që nxënësit të zhvillojnë aftësitë e tyre krijuese nëpërmjet argëtimit duke dalë nga kornizat e një ore të zakonshme mësimore, si dhe të integrojnë njohuritë e fituara në të gjitha lëndët.

Shpresojmë që ky libër do të ndihmojë mësuesin në organizimin dhe zhvillimin e orëve të lira me tema interesante lëndore, të cilat zgjerojnë interesin e nxënësve dhe ndikojnë në formimin e tyre kulturor dhe qytetar.

4

ORË TË LIRA

Orë të lirapër klasën VI

ORË TË LIRAORË TË LIRA

5

Të drejtat: E drejta për të jetuar në një mjedis të pastër.

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë:• Të japë mendimin e tij/saj mbi faktorët që ndikojnë në ndotjen dhe ruajtjen e mjedisit. • Të krijojë fabula mjedisore ndihmuar nga figurat e dhëna. • Të ndërtojë maketin “Qyteti i ëndrrave të mia”.

Grupi pjesëmarrës: Nxënësit, mësues të lëndëve biologji, gjeografi, letërsi, vizatim.

Materiale: Fletë të bardha, fletë pune, copë e bardhë, kartonë me ngjyra, gërshërë, ngjitës plastelinë, pambuk, bukëpeshku, lodra të

ndryshme, tela.

Koha: 120’

Titulli: Natyra dhe mjedisi Tema: Mjedisi, Edukimi

Kjo veprimtari do të zhvillohet në dy faza:Faza I. Punë përgatitore.

Faza II. Diskutimi dhe vlerësimi.

Faza I. Punë përgatitoreNdahen nxënësit në këto grupe pune. 1. Grupi i gjeografisë. 2. Grupi i vëzhguesve. 3. Grupi i biologëve.

(Për ndarjen në grupe mbështetuni në aftësitë dhe parapëlqimet e nxënësve.) 2. I bëni të njohur secilit grup punën që do të kryejë.

1. Grupi i gjeografisë: Ky grup do të plotësojë skedën “Pasaporta mjedisore e vendit tim”.

4. Grupi i monitorimit të ajrit. 5. Grupi i letërsisë. 6. Grupi i arkitektit.

- Sipërfaqja ______________________________________________- Sipërfaqja ujore ______________________________________________- Sipërfaqja tokësore ______________________________________________- Kufijtë tokësorë ______________________________________________- Vija bregdetare ______________________________________________- Terreni ______________________________________________- Mali më i lartë ______________________________________________- Burimet natyrore ______________________________________________- Tokë e punueshme ______________________________________________- Toka të tjera ______________________________________________- Sipërfaqe toke e ujitshme ______________________________________________- Problemet mjedisore ______________________________________________- Popullsia ______________________________________________- Struktura moshore ______________________________________________- Mosha mesatare ______________________________________________

?Zhvillimi i veprimtarisë

6

ORË TË LIRA

2. Grupi i vëzhguesve: Ky grup do të plotësojë skedën: “Në rrugët e fshatit/qytetit tim”. Nxënësit do të listojnë dukuritë që lidhen me mbrojtjen dhe dëmtimin e mjedisit.P.sh.: Rrugët janë të mbushura me baltë;

- të tejmbushura me makina; - koshat të.....

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ky grup do të sjellë kuriozitete që lidhen me ndikimin e njeriut ndaj mjedisit dhe anasjellas.

P.sh.: A e dini se 200 lloj sëmundjesh lidhen me ujin e ndotur?

3. Grupi i biologëve: Të sjellë informacione mbi: a. burimet natyrore që sjellin prishjen e ekuilibrit në ekosistemin tonë duke i shpjeguar ato. P.sh.: Vullkanet, djegia dhe kalbja e drurëve, bimëve, erërat e forta, toka...b. ndikimin e bimësisë në mbrojtje të mjedisit (informacion nga lënda e biologjisë).

4. Grupi i monitorimit: Ky grup do të kryejë monitorimin e ajrit. Me ndihmën e një cope të bardhë, të vendosur për një kohë të caktuar në një mjedis të hapur, do të monitorojë ndotjen e ajrit. Të dhënat bashkë me përfundimin e arritur do të hidhen në fletën e punës së dhënë.

Fletë pune “Monitorimi i ajrit” - Vendi ku kryhet monitorimi__________________- Data _________- Ora __________- Objekti që realizon monitorimin ____________

- Ngjyra e objektit në fillim _________________ - Kohëzgjatja ______________ - Ngjyra e objektit në fund ______________

- Përfundimi ________________

5. Grupi i letërsisë: Mbështetur në figurat e dhëna, nxënësit krijojnë një histori me temë: Planeti i shëndetshëm me më shumë pemë. (Fletën e punës do ta gjeni në faqen

vijuese.)6. Grupi i piktorëve dhe i arkitektëve: Ky grup do të punojë: a. piktorët të realizojnë postera që përcjellin mesazhin e mbrojtjes së mjedisit.

b. arkitektët të realizojnë në maket qytetin e ëndrrave të tyre me ndihmën e materialeve të sjella.

E gjithë veprimtaria mund të drejtohet nga dy nxënës të përzgjedhur, të cilët kanë njohuri të mira dhe aftësi organizuese e komunikuese.


7

Faza II. Diskutimi dhe vlerësimi1. Secili grup, përmes një përfaqësuesi, bën të njohur punën e realizuar. Gjatë

prezantimit nxënësit duhet të jenë të vëmendshëm. Ata mund të drejtojnë pyetje ose të japin informacione shtesë, por pa u zgjatur.

2. Mësuesi/ja qëndron në rolin e vëzhguesit të veprimtarisë. Në mbyllje ai bën një vlerësim të punës për secilin grup e të veprimtarisë në tërësi dhe i falënderon të gjithë nxënësit për ndihmesën e dhënë në zhvillimin e kësaj veprimtarie.

Pun

oi: S

ali D

eda,

kla

sa V

IIC

Planeti i shëndetshëm me më shumë pemë

Krijoni historinë tuaj._______________________

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temës “Tym në pyllin e lisave”.

8

ORË TË LIRA

Objektiva: Nxënësi/ja të arrijë: • Të sjellë të dhëna, kuriozitete për familjen e gjitarëve. • Të interpretojë në role fabula me gjitarë si personazhe.

Grupi pjesëmarrës: Nxënës, mësues biologjie, gjeografie, gjuhe shqipe, vizatimi.

Materiale: Skeda, tabakë të bardhë dhe me ngjyra, lapostila, harta e Botës, pulla me ngjyra, plastelinë, videoprojektor/televizor.

Koha: 120’

Burime informacioni: Teksti i biologjisë, letërsisë, enciklopedia e kafshëve, interneti.

Tema: Të njohim kafshët


Kjo veprimtari do të zhvillohet në dy faza: Faza I. Punë përgatitore. Faza II. Prezantimi.

Faza I. Punë përgatitore Hapi I. U bëni të njohur nxënësve temën dhe qëllimin e kësaj veprimtarie. Udhëzojini

ata të hulumtojnë rreth llojeve të ndryshme të gjitarëve, duke i ndihmuar me burime informacioni.

Për këtë veprimtari klasa ndahet në pesë grupe sipas familjeve të gjitarëve. Grupi I. Familja e maceve.Grupi II. Familja e qenve.Grupi III. Familja e majmunëve.Grupi IV. Familja e balenave.Grupi V. Familja e specieve në humbje.

Brenda secilit grup do të ketë katër nëngrupe, ku secilit nxënës do t’i jepet një detyrë e veçantë. (Për secilin nëngrup mund të punojnë 2-3 nxënës, kjo në varësi të numrit të nxënësve në klasë.)

i biologut i gjeografitP.sh.: Grupi I. Familja e maceve nëngrupi i letrarit i piktorit

Kjo strukturë do të ndiqet për secilin grup.

Hapi II. Secilit nxënës i jepet skeda me çështjet e strukturuara për të cilat do të hulumtojë. Më poshtë po japim skedën për secilin nëngrup.


9

Skeda I. Biologu• Llojet e gjitarëve brenda secilës familje.• Veçoritë e tyre (pamja, të ushqyerit, shumimi, jetëgjatësia, karakteristikat e veçanta etj.). • Kuriozitete.

Skeda III. Letrari• Fabula që kanë në qendër, përfaqësues të familjes së gjitarëve të grupit ku bën pjesë.

Skeda IV. Piktori• Vizatime ose punime gjitarësh me plastelinë, sipas grupit ku bëjnë pjesë.

Skeda II. Gjeografi• Vendet ku jetojnë.• Veçoritë klimaterike.

Shënim: Meqenëse në secilën familje bën pjesë një numër i madh gjitarësh, nxënësit brenda grupit të arrijnë në marrëveshje për dy prej tyre, para plotësimit të skedave.

Faza II. Prezantimi, diskutimi, vlerësimi Hapi I. Shpërndajini secilit grup nga një tabak të bardhë ose me ngjyrë, lapsa me ngjyra. Nxënësit e secilit grup plotësojnë pemën e mendimit (kllasterin), duke shfrytëzuar

informacionin e sjellë në skedën e parë - biologu.

Hapi II. Prezantimi i punës së grupeve bëhet njëri pas tjetrit, pra, pasi mbarojnë katër nëngrupet e grupit të parë, nis prezantimin grupi i dytë e kështu me radhë.

Fillimisht prezanton punën nëngrupi i biologut, i cili ngjit në tabelë tabakun në të cilin ka plotësuar pemën e mendimit për dy gjitarët e përzgjedhur, duke ua bërë të njohur të pranishmëve. “Gjeografi” tregon në hartën fizike të Botës vendet ku jetojnë këta gjitarë, duke vendosur një pullë me ngjyrë ose simbol (p.sh.: familja e maceve, ngjyra e pullës, e verdhë etj., ose balena - ngjyrë blu, majmunët - kafe, qentë - ngjyrë hiri), si dhe shpjegon veçoritë klimaterike.

Grupi i letrarëve bën interpretimin në role ose rrëfen fabulat e përzgjedhura. Vizatimet dhe punimet me plastelinë të përgatitura nga piktorët e këtij grupi qëndrojnë të ekspozuara në mjediset ku zhvillohet veprimtaria.

Hapi III. Një përfaqësues i grupit të specieve në zhdukje vendos në hartë etiketat, që mbajnë emrat e këtyre specieve në shtetet ku është i rrezikuar secili gjitar, si dhe jep disa nga arsyet e zhdukjes së tyre.

Sugjerim: Për ta bërë më interesante veprimtarinë, shfaqni sekuenca të një dokumentari që flet për gjitarët.

Hapi IV. Bëni një përmbledhje të punës së çdo grupi për mënyrën se si kanë bashkëpunuar për vjeljen dhe prezantimin e informacionit.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temës “Humbja e luanëve”. Nxënësit krahasojmë kafshët.

10

ORË TË LIRA

Të drejtat: E drejta për t’u argëtuar

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të modelojë një lojë në grup.

• Të luajë lojëra të ndryshme. • Të japë mendimin e tij/saj rreth rëndësisë së lojërave në zhvillimin

mendor dhe fizik.

Grupi pjesëmarrës: Nxënës, mësues të gjuhës shqipe dhe të edukimit fizik.

Mjetet: Dy topa futbolli, dy topa (llastiku) me madhësi të ndryshme, birila, litar, katër kova, katër rrathë gjimnastikorë, shkumës, bilbil. (Ky është seti për çdo grup.)

Koha: 120’

Vendi i zhvillimit: Palestër.

Titulli: Lojërat


Veprimtaria do të zhvillohet në tri faza. Faza I. Modelimi i lojës.Faza II. Demonstrimi.Faza III. Diskutimi dhe vlerësimi.

Faza I. Modelimi i lojës

Hapi I. Veprimtaria nis me Stuhi mendimesh.Merren mendimet e nxënësve rreth lojërave në përgjithësi dhe me to plotësohet në një

tabak të bardhë letre skema e mëposhtme:

vend të caktuar

mjete janë të ndryshme

rregulla luhen vetëm ose në grup

objektiva kanë qëllim

Hapi II. Për të intriguar nxënësit, mësuesi/ja paraqet situatën e mëposhtme. F.SH. (Federata shqiptare) me kuadër të “Javës Olimpike” shpall konkursin “Sporti për

të gjithë”, ku pjesëmarrësit do të paraqesin lojëra të modeluara prej tyre dhe që luhen nga të gjithë.

Lojërat


11

Hapi III. Klasa ndahet në jo më shumë se pesë grupe. Brenda grupit përfshihen nxënës me temperamente, aftësi fizike dhe gjini të ndryshme (pra, djem/vajza, të gjatë/të shkurtër, të shkathët/të ngathtë, me/pa syze etj.).

Hapi IV. Mësuesit u bëjnë të ditur grupeve kohën prej 20 minutash, që kanë në dispozicion për të modeluar një lojë me ndihmën e setit të mjeteve që i është dhënë secilit, si dhe mundësitë që ofron mjedisi për zhvillimin e saj. Çdo grup ka të drejtë të përcaktojë qëllimin, rregullat e lojës, si dhe ta emërtojë atë. Secili pjesëtarë i grupit duhet të jetë pjesë aktive në modelimin e lojës. Nëse brenda grupit ka më shumë se një alternativë loje, nxënësit arrijnë në një marrëveshje për të modeluar njërën prej tyre.

Faza II. Demonstrimi Hapi I. Përfaqësuesi i secilit grup bën prezantimin e lojës, bën të njohur “emrin e lojës”

rregullat e saj, qëllimin, mjetet që do të përdoren, numrin e lojtarëve.

Hapi II. Bëhet demonstrimi i lojës nga secili grup. Lojërat të luhen në mjedisin që krijon mundësi të ndiqen nga të gjithë nxënësit. Nxënësit

e një grupi mund të luajnë edhe lojën e modeluar nga një grup tjetër.

Faza III. Diskutimi dhe vlerësimiBëhet një përmbledhje e punës së secilit grup për mënyrën e bashkëpunimit me njëri-tjetrin.

Kënaqësinë që morën nga modelimi dhe demonstrimi i lojës. Kjo përmbledhje do të realizohet përmes pyetjeve të shtruara.

- A është e vështirë të modelosh një lojë? - Si bashkëpunuat në grup? - Marrëveshja e arritur brenda grupit ishte me mirëkuptim apo e detyruar? - A bëtë ndarjen e punëve brenda grupit? - Cilën nga lojërat e demonstruara pëlqyet më shumë? - Çfarë e bën një lojë të jetë e mirë? - A ndryshuat ndonjë nga rregullat e lojës nga modelimi në demonstrim? - Sa e rëndësishme është vendosja e rregullave të qarta, ku secili ndihet pjesë e lojës?- A u ndjetë të gjithë të vlerësuar gjatë lojës?

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temave “Fliperi dhe fëmija”, “Lojërat elektronike” dhe

“Rëndësia e lojërave”.

12

ORË TË LIRA

Të drejtat: E drejta për të pasur një familje. E drejta për t’u argëtuar. E drejta për t’u shkolluar ...

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të hulumtojë rreth fëmijërisë. • Të tregojë momentet më të rëndësishme të fëmijërisë së tij/saj.

• Të krahasojë ëndrrat, dëshirat, prirjet e fëmijëve ndër breza.

Grupi pjesëmarrës: Nxënës, prindër, gjyshër, psikologë, mësues.

Materialet: Skeda, tabakë me ngjyra, lapostila, ngjitës, gërshërë, TV, kaseta filmash për fëmijë. (“Beni ecën vetë”, “Një gjeneral kapet rob”,

“Taulanti kërkon një motër”), magnetofon, disqe me këngë për fëmijë. Koha: 120’

Titulli: Fëmijëria Të drejtat e fëmijëve. Edukimi, Sportet


Ditëlindja

Lodrat

Kjo veprimtari do të zhvillohet në tri faza. Faza I. Punë përgatitore.Faza II. Paraqitja, diskutimi dhe vlerësimi.Faza III. Lojërat.

Faza I. Punë përgatitoreU shpërndahen nxënësve skeda me të dhënat, që duhet të hulumtojnë për fëmijërinë e tyre. 1. Ditëlindje, vendlindje, gjatësia, pesha, fjala e parë, ecja, ninulla, veshja, lodra, loja, përralla,

libri, personazhi më i dashur dhe njerëzit më të dashur, emri (emri përkëdhelës “nofka”). 2. Udhëzoni nxënësit të paraqesin punimet e tyre në mënyrë të larmishme mbështetur në fantazinë e tyre. Disa nga modelet mund të jenë:

Veshja

Përralla

Loja


13

3. Rregulloni mjedisin fizik të klasës. Ky mjedis të jetë ndryshe nga një orë e zakonshme mësimi. Materialet e sjella nga nxënësit mund të vendosen në mjedisin ku zhvillohet veprimtaria, ndërsa lodrat e sjella në një kënd të këtij mjedisi.

Zgjidhni dy çifte nxënësish, të cilët do të përgatisin dy situata, ku jepen marrëdhëniet fëmijë-prind, të cilat do të dramatizohen:

a. prind mirëkuptues;b. prind jomirëkuptues.

Faza II. Paraqitja, diskutimi dhe vlerësimi

1. Të sigurohet gjithë përfshirja e nxënësve të paktën në një nga veprimtaritë e kësaj faze.Gjatë gjithë zhvillimit të veprimtarisë të vendoset në sfond muzikë për fëmijë.

2. Disa nxënës prezantojnë para pjesëmarrësve maketin “Fëmijëria ime”. Gjatë këtij prezantimi pjesëmarrësit mund të drejtojnë pyetje që shuajnë kureshtjen rreth

fëmijërisë së shokut ose shoqes së tyre.

3. Nxënësit të intervistojnë prindërit pjesëmarrës në veprimtari rreth fëmijërisë së tyre, pyetjet të jenë ngacmuese për të nxjerrë në pah momentet më të rëndësishme të jetës së tyre, për të cilat fëmijët janë kureshtarë.

Pyetjet mund të drejtohen rreth këtyre momenteve: • mjedisi ku ka ardhur në jetë;

• kushtet në të cilat është rritur; • vendosja e emrit dhe mirërritja e tij;

• lojërat, çapkënllëqet e tyre;• komunikimi me prindërit e mësuesit;

• librat, filmat, aktorët, këngëtarët e parapëlqyer;• nofka që i ka shoqëruar.

4. Interpretohen dy situatat e përgatitura nga dy çiftet e nxënësve.

5. Nxitni diskutimin rreth dy situatave të interpretuara. - Në cilën prej këtyre dy situatave e gjeni veten? Pse? - Si ndikojnë këto marrëdhënie në formimin e personalitetit tënd si fëmijë? - Çfarë do të doje të ndryshoje në këto marrëdhënie? - Po për ju si prindër, cili do të ishte fëmija juaj model?

6. Për ta bërë mjedisin sa më argëtues shfaqni sekuenca nga filma për fëmijë.

7. Mbështetur në sekuencat filmike, nxënësit mund të krahasojnë fëmijërinë e personazhit të dhënë në film me fëmijërinë e tyre.

8. Vendosni në tabelë dy tabakë të bardhë, në të cilët janë paraqitur skedat e mëposhtme. Një nxënës dhe një prind të listojnë së bashku të drejtat që ata kanë/kishin, u mohohen/ u

mohoheshin.

14

ORË TË LIRA

9. Pas leximit të skedave, psikologu i shkollës shpjegon ndikimin në formimin e personalitetit që ka ose ka pasur mohimi i këtyre të drejtave.

Mendimi i psikologut të jetë si një vlerësim për gjithë veprimtarinë e zhvilluar.

Faza III. Lojëra, argëtimi1. Ndani nxënësit në grupe, sipas preferencave të tyre, për lojërat nën kujdesin e mësuesit

të fizkulturës. Grupe nxënësish luajnë lojëra të mësuara e të drejtuara nga prindërit e pranishëm.

2. Falënderoni bashkëpunëtorët dhe pjesëmarrësit që morën pjesë në këtë veprimtari.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temës “Fëmijëria”.

Të drejtat: E drejta për të jetuar në paqe.

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të japë mendimin e tij rreth zgjidhjes së një konflikti. • Të vlerësojë zgjidhjet alternative në konflikt.

Grupi pjesëmarrës: Nxënës, mësues.

Materialet: Letër, lapsa, top, tabakë të bardhë, fletë pune, tullumbace, shirita letre me ngjyra, ngjitës.

Koha: 90’

Tema. Paqja dhe konflikti

Hapi I. Prezantoni temën e veprimtarisë. U shpjegoni nxënësve se do të punojnë nëgrupe të vogla me 5 nxënës për të zgjidhur konflikte, ku askush të mos dëmtohet.

Hapi II. Dy nxënësve u kërkohet të luajnë në mënyrë të përmbledhur një situatë, ku dëshira ndaj të njëjtit objekt i çon ata drejt zënkës, por pa e çuar në zgjidhje konfliktin e lindur.


Kam Mohohet Kisha Mohoheshin•••••

•••••

•••••

•••••


15

P.sh.: Është kohë pushimi dhe klasa do të shkojë në fushën e lojës. Në shesh ndodhet një top futbolli. Dy nxënës vrapojnë ta marrin atë. Ata arrijnë atje në të njëjtën kohë dhe të dy përpiqen ta rrëmbejnë.

Nxënësi i parë, thotë: - “Është i imi! Unë arrita këtu i pari!”. Nxënësi i dytë, thotë: - “Unë e kisha i pari dhe ti tani përpiqesh të ma marrësh!Ma kthe! Ata zihen për topin.”

Hapi III. U kërkohet nxënësve të japin një sërë zgjidhjesh të mundshme të këtij konflikti.

Këto mund të renditen mbi një rrip letre me ngjyra. Ata duhet të përpiqen, të mendojnë sa më shumë alternativa që të jetë e mundur pa i vlerësuar apo gjykuar ato. Këta rripa letre të ngjiten në tabak të bardhë ose mbi objektin që i çoi fëmijët drejt konfliktit. Secili grup ta paraqesë punën e tij në mënyrë sa më interesante. Punët ngjiten në tabelë.

Për të shprehur fjalën konflikt mund të përdoren edhe simbolet e mëposhtme:

Hapi IV. Nxënësit, së bashku, i klasifikojmë zgjidhjet në 4 grupe: Gripi I - vendos të luaj me top. Gripi II - secili merr atë që i nevojitet apo i duhet. P.sh.:njëri e përdor atë për 10 minuta dhe pastaj tjetri e përdor po për aq kohë. Gripi III - vetëm njëri merr atë që i nevojitet apo kërkon, p.sh.: njëri qëllon tjetrin dhe

largohet me vrap së bashku me topin. Gripi IV - as njëri, as tjetri nuk e merr topin. P.sh.: mësuesi/ja e largon topin dhe u thotë

nxënësve të merren me diçka tjetër.

Hapi V. Çdo zgjidhjeje të shkruar në tabelë duhet t’i jepet një numër dhe të vlerësohet.

Nxënësit duhet të vizatojnë dhe të modelojnë fytyra të qeshura dhe fytyra të trishtuara, p.sh.: . Bëni një diagram me kolona të gjera, të mjaftueshme për dy fytyrat. Në krye vendosni numrat e zgjidhjes. Ndërsa është vlerësuar secila prej zgjidhjeve, vendosni fytyrën e përshtatshme në kolona.

16

ORË TË LIRA

- Dy fytyrat e qeshura paraqesin zgjidhjet sipas të cilave secili person merr atë që do . - Një fytyrë e qeshur dhe një e trishtuar paraqet zgjidhjet sipas të cilave vetën njëri merr

atë që do .- Dy fytyrat e trishtuara paraqesin zgjidhjet sipas të cilave asnjëri nuk merr atë që do .

Hapi VI. DiskutimSecili grup diskuton tipat e zgjidhjeve.

- Cila nga ato duhet të jetë më e mira? - Çfarë e bën njërën zgjidhje më të mirë se tjetrën? - Sa e rëndësishme është të mendosh për sa më shumë zgjidhje të jetë e mundur?- A janë gjithmonë të preferuara këto alternativa zgjidhjesh?

Hapi VII. Plotësimi i fletës së punësMësuesi/ja e drejton diskutimin te konfliktet që ata mund të kenë pasur kohët e fundit në

shkollë, në shtëpi, në rrugë me shokë, shoqe ose të afërm. Çdo pjesëmarrës bën një pasqyrë të detajuar të konfliktit sipas çështjeve të mëposhtme,

të dhëna në fletën e punës: “Si të jetoni me konfliktin?Shënim. Fleta e punës paraqitet në faqen në vijim, në mënyrë që mësuesi të ketë mundësi

që t’ua fotokopjojë nxënësve. Hapi VIII. Prezantimi i punimeve dhe vlerësimi i tyrePrezantohen disa nga punimet e nxënësve. Është e rëndësishme që nxënësve t’u jepet

një rast për të shprehur mendimet dhe ndjenjat e tyre. Por është po aq e rëndësishme që të dëgjohet mesazhi i tyre në fund të veprimtarisë.

Nxënësit mund t`i shkruajnë mesazhet në fleta, mbi tullumbace ose mbi objekte të tjera të modeluara nga vetë ata.

Sugjerim:Një formë tjetër e shprehjes së mesazhit është kënga dhe kërcimi. Me ndihmën e

mësuesit të muzikës dhe fizkulturës nxënësve u mësohen këngë gazmore që t’i këndojnë dhe kërcime të dansit sportiv, këto i ndihmojnë nxënësit të ndihen më pranë njëri-tjetrit.


17

Si të jetoni me konfliktin?

- Ku filloi konflikti?__________________________________________________ _______________________________________________________________

- Me kë? Për çfarë? _______________________________________________ _______________________________________________________________

- Çfarë ndjeve gjatë konfliktit? ________________________________________ _______________________________________________________________

- Çfarë ndjeu “kundërshtari yt”? _______________________________________ _______________________________________________________________

- Cili ishte qëllimi ose objektivi yt gjatë konfliktit? __________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________

- Cili ishte qëllimi i kundërshtarit? _____________________________________ _______________________________________________________________

- Në ç’mënyrë u soll kundërshtari gjatë konfliktit? _________________________ _______________________________________________________________

- Cilat ishin argumentet e tua? Po të kundërshtarit? _______________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________

- Si e zgjidhët konfliktin? ____________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________

- Cili ju ndihmoi në zgjidhjen e konfliktit? ________________________________ ________________________________________________________________

FLETË PUNE

18

ORË TË LIRA

Kapitujt I, II, III

1. Në cilin vit zhvillohen ngjarjet e romanit “Aventurat me ishullin lundrues”? Shëno me kryq përgjigjen e saktë. □ 2008 □ 2019 □ 2013

2. Në cilin qytet zhvillohen ngjarjet? ______________________

3. Një ditë jeta në qytet u trondit nga një stuhi e paparë, duke shkaktuar përmbytje të rrugëve, shkundje të forcës së Tokës dhe mjaft shkatërrime të tjera të pandodhura ndonjëherë më parë.

Çfarë ndodhi atë ditë në vilën e pishave nr. 5? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cilat personazhe ndodheshin brenda vilës dhe si reaguan ato? ___________________________________________________________________

5. Ku ndodheshin prindërit e Vigit? ___________________________________________________________________

6. Udhëtimi i parë i Vigit me ishullin lundrues ishte në atdheun e fundit të dinozaurëve. Pamja që iu shfaq para syve ishte e tmerrshme. Dinozaurët të këputur nga lodhja e me sy që shkëlqenin nga etja dhe uria. Pse? Çfarë po ndodhte me ta?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Si reaguan ata ndaj ishullit? Cili ishte qëllimi i përbindëshit fluturues? Çfarë amaneti i la ai Vigit? A e mbajti Vigi premtimin e dhënë dhe si?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Udhëtimi i dytë e çoi Vigin në epokën e katragjyshërve. Përshkruaj karakteristikat dhe mënyrën e tyre të të jetuarit, duke plotësuar tabelën e dhënë.

Tema: “Aventurat me ishullin lundrues” Viktor Canosinaj (Lexim jashtë klase)


19

Pamja fizike

Veshja

Mjedisi ku jetonin

Veglat dhe armët që përdornin

Me çfarë ushqeheshin

9. Në cilat rrethana i provon Vigi emocionet e mëposhtme? Vigi e mblodhi veten dhe vështroi rrotull i mrekulluar. Nga brendësia e Tokës vinte drejt

detit një lumë i gjerë, i cili degëzohej në cekëtinë si një dorë gjigante. Anash tij shtriheshin fusha të fundme, të blerta.

Më tej vija e horizontit bëhej e verdhë, në ngjyrën e shkretëtirës. - Ku kam ardhur kështu? – filloi të pyesë djali vetëm i hutuar. ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Sa vjet u deshën për të ndërtuar piramidën e faraonit? Sa blloqe guri u përdorën? _________________________________________________________________

11. Çfarë ritesh kryheshin për ceremoninë e vdekjes së faraonit? ________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Vigi thur një plan për t’u arratisur nga Egjipti dhe për të shpëtuar nga vdekja e sigurt në piramidën e faraonit. Cili ishte plani? Kush e ndihmoi për t’u arratisur?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. Autori ka krijuar mjaft fjalë të reja për të zëvendësuar fjalët e huaja. Gjej disa prej tyre dhe shkruaji më poshtë.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

20

ORË TË LIRA

Kapitujt IV, V, VI

1. Plotëso paragrafin e mëposhtëm me fjalët dhe shprehjet që mungojnë dhe pastaj përgjigjju pyetjeve.

a. Vigin e shpunë këmbët pranë përbindëshit ____________. Ai qëndronte mbi një mëkëmbëse _____________, të pajisur me rrota të mëdha. E rrethonte një heshtje e _______________. Vigi erdhi një herë rrotull i menduar. Ndërkohë trojanët, të mëdhenj e të vegjël, ia mbërritën aty sa ___________ aq dhe ________. Të gjithë pyesnin pse grekët e kishin lënë atë kalë druri aty, por askush nuk ishte në gjendje të jepte përgjigje. (faqe 48)

• Rretho alternativën e saktë. Fjalët që shkruat kanë të përbashkët faktin që:a. janë mbiemra,

b. i referohen Vigit, c. emërtojnë të njëjtin objekt.

2. Cili qe fati i Laokontit që mori guximin të kundërshtonte hyrjen e kalit në Trojë? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Cilët ishin dy burrat që pa Vigi në lokal? Ç’ndodhi mes tyre? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Ç’prova solli Vigi për të bindur mbretin Priam se kali ishte dinakëri e Odisesë për të pushtuar Trojën? A e besoi mbreti? Ç’qëndrim mbajti ai ndaj Vigit?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


21

5. A është i njëjti variant i luftës së Trojës i dhënë në roman me atë që njeh nga historia? Cilat janë të përbashkëtat dhe ndryshimet?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Pse e ndryshon autori fundin e luftës. Cili është qëllimi i tij? ________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Kush ishte perëndesha që mbronte grekët? Si u hakmor ajo ndaj Vigit? A e fitoi Vigi këtë luftë? Pse?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Mbasi u largua nga Troja, ku e çuan erërat ishullin lundrues të Vigit? ________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Me kë i ngjasonte gruaja e Hamletit, Vigit? ________________________________________________________________

10. Ç’dënim i dhanë Vigit? ________________________________________________________________________________________________________________________________

11. Kush e ndihmoi Vigin për t’u arratisur nga Kartagjena? ________________________________________________________________

12. Cilat nga frazat e mëposhtme, që kanë lidhje me arratisjen e Vigit nga Kartagjena, janë të vërteta? Shënoni me V për të vërtetën dhe me P për të pavërtetën.

a. Planin e arratisjes e mendoi vetëm Vigi? □ □ b. Plani filloi të zbatohej që të nesërmen e takimit të Danakeas me Vigin. □□

22

ORË TË LIRA

Kapitujt VII, VIII, IX

1. Sa kohë kishte sulltani pa fjetur? Pse? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Ç’efekt shkaktoi muzika e Vigit te sulltan Mehmeti? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Rretho alternativën e saktë. Sulltani e shpërbleu Vigin duke e shpallur atë: a. kryeministrin e qeverisë së tij;b. kryemuzikantin e pallatit;

c. këshilltarin e tij personal.

4. Sulltani i kërkon Vigit të luajë një pjesë që t’i kujtojë atij fëmijërinë, duke deklaruar se atëherë ai ishte i lumtur, ndërsa tani ndihej i dëshpëruar. Pse?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Si e mori vesh Vigi planin e sulltanit për të kapur Skënderbeun? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. A të duket pakujdesi nga ana e sulltanit që planin për kapjen e Skënderbeut e zbuloi para Vigit? Pse?

________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Trego planin e Vigit për të shpëtuar Skënderbeun, duke listuar veprimet që ai kryen. - Thërret dy miqtë e tij dinozaurë.- ......................................................................................................................................- ......................................................................................................................................- ......................................................................................................................................

8. Nga sjellja e Vigit për shpëtimin e Skënderbeut, cilat karakteristika mund të zbulosh mbi karakterin e tij.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


23

• Nga mbiemrat e mëposhtëm nënvizo ata që të duken më të përshtatshëm për të përshkruar karakterin e Vigit.

i kujdesshëm, frikacak, i zgjuar, i guximshëm, egoist, i padurueshëm, imponues, këmbëngulës, i shkathët.

9. Pse banorët e ishujve Bahamas quheshin “Qeshi Diellit”?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Çfarë dhurate i bënë vendasit Vigit? Përse e përdori Vigi atë? _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

11. Cila ishte kafsha e detit që e tmerronte me të vërtetë Vigin? _____________________________________________________________________

12. Çfarë vendosi të bënte Vigi një ditë kur shtëpia u gjend e rrethuar nga gaforre gjigante? _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. Pasi të kesh kujtuar ngjarjen që ndodh në tregimin “Heroi i anijes Mars” përgjigju pyetjeve në tabelën e mëposhtme.

Ku zhvillohen ngjarjet e tregimit?

Në cilin vit?

Çfarë pa Vigi nga dritarja e shtëpisë?

Si e vlerëson ti veprimin e tij?

Kush e shpëtoi anijen?

Në ç’mënyrë e shpëtoi?

Pse u shqetësua ai?

24

ORË TË LIRA

Kapitujt X, XI, XII

1. Si e pritën banorët e Nju-Jorkut Vigin? __________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Cila familje e mirëpriti Vigin në qytet? _____________________________________

3. Pse vendosi Vigi të marrë pjesë në garën me makina? __________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Si të duket veprimi i tij? Po ti si do të kishe bërë po të ndodheshe në vendin e tij?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Sipas teje pse e fitoi Vigi garën? __________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Si do t`ia përshkruaje mjedisin ku jetonin vikingët një shoku, që nuk e ka lexuar librin? Provo ta realizosh edhe me anë të vizatimit.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Përshkruaj pamjen fizike të vikingëve, mënyrën e tyre të të jetuarit, qëndrimin e tyre para Vigit duke plotësuar tabelën e mëposhtme.

Pamja fizike e vikingëve

Mënyra e të jetuarit

Qëndrimi përballë Vigit. Pse?


25

8. Trego shkurtimisht me fjalët e tua luftën që bën Vigi për të shpëtuar princeshën nga Zhgabonja e zezë deri te demat e zinj e të tërbuar. Çfarë përdori Vigi për të vrarë demat?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Vigi fitoi në dyluftimin me princin Osdvaldsen, sepse: a. e përdorte shpatën më mirë se ai,

b. u tregua i zgjuar, c. ishte më i fortë se Osdvaldsen.

10. Si quhej “E bukura e oqeanit”? a. Era,b. Danaklea,

c. Balena.

11. Në të gjitha aventurat që ka bërë Vigi me ishullin lundrues, ka ndihmuarmjaft personazhe. Edhe në tregimin “E bukura e oqeanit” ai i shpëton jetënBalenës. Cili është vlerësimi i saj dhe i Danakleas për Vikin? Po për peshkatarin? Jep edhe ti mendimin tënd.

Tregimi Personazhet Vlerësimet e personazheve të tjerë Vlerësimi im

E bukura e oqeanit

Peshkatari

Vigi

12. Cili ishte miku që erdhi në shtëpinë e Vigit? ___________________Si e pritën atë Vigi dhe Danaklea? A ndihej aq i lumtur në ishullin e akullit? ________________________________________________________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________

26

ORË TË LIRA

Kapitujt XIII, XIV

1. Pas një rrugëtimi të gjatë përmes ngricash pafund të mbuluara nga bora dhe akujt, më në fund ishulli lundrues kishte hyrë në Oqeanin Paqësor. Çfarë pa Vigi dhe Danaklea, ndërkohë që po lundronin nën rrezet e ngrohta të diellit?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Nga cili vend vinte ajo? ________________________________________________ Me ç’detyrë ishte ngarkuar? ____________________________________________ Kujt ia besoi dërgimin e lajmit? Pse? __________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Ç’gjë i bëri përshtypje Vikit në Mbretërinë e Armëve dhe të Bunkerëve? __________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Mbreti i tregoi Vigit një trëndafil mbi tryezën e tij. Përse shërbente ai? __________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Meqenëse Vigi nuk pranon të flasë para mbretit “Dielli që shkëlqen” dhe ushtarëve të tij për zbulimin e breshkës dhe misionin e Danakleas, mbreti jep urdhër ta torturojnë. Çfarë torturash i bëjnë Vigit dhe si reagon ai?

Torturat Reagimi i Vigit

1. Shtrati i tërheqjes2. Rrota e drunjtë

1. Vigi ndjeu2. Vigit filloi t’i turbullohej shikimi

6. Pse quheshin breshka kundër hekurbeton? Cili ishte ushqimi i tyre? Ç’ndodhte më pas me ushqimin që ato gëlltitnin?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Si e pritën breshkat-hekurbeton sirenën kur morën vesh lajmin që ajo sillte? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Kapitulli mbyllet me luftën që zhvillohet midis dy forcave: Mbretërisë së Armëve dhe të Bunkerëve dhe Republikës pa Hekur dhe Beton.

Si përfundoi ajo? Ç’mesazhe jepen përmes kësaj ngjarjeje?__________________________________________________________________________________________________________________________________________


27

Kapitujt XV, XVI, XVII

1. Në cilin ishull i kthejnë në skllevër Vigin dhe Danaklean? ________________

2. Çfarë kërkoi prej dy fëmijëve mbreti Fiku i Lumtur dhe mbretëreshë Frutiana e Bukur si Hëna?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Puna në ishull ishte e rëndë dhe e vështirë për dy personazhet tona, duke u nisur nga mosha e tyre. Përveç kësaj, robotët i keqtrajtonin duke i rrahur për vdekje. Shkruaj ndonjë episod ku të duket kjo gjë.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Listo emrat e disa fëmijëve të tjerë që, ashtu si Vigi dhe Danaklea, ishin kthyer në skllevër në Ishullin e të Gjitha Frutave.

________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Në ç’mënyrë mendon Danaklea të shpëtojë prej robotëve që shërbejnë në ishull? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Fëmijët hartojnë një plan për t’u arratisur nga ishulli. Cili qe ai? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Mbyllja e Danakleas në vilë e vë në rrezik zbatimin e planit. Kush e ndihmon Danaklean të largohet nga vila duke zënë vendin e saj?

___________________________________________________________________

8. Danaklea mbas shumë përpjekjesh arrin të takojë mrekullibërësin. Çfarë i tha ai Danakleas për të shkatërruar robotët e tipit “vetëmohuesi 90”? A ishte ai i dëmshëm për njerëzit?

________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Ç’ndodhi me robotët pasi Danaklea lëshoi mikrobin “Hiç bëj”?________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Si u quajt ishulli pas zhdukjes së robotëve, mbretit e mbretëreshës? ____________________________________________________________________

11. Ç’kupton Vigi pasi lexon urimin e Erës për të bërë ditëlindje? ______________________________________________________________________________________________________________________________________

28

ORË TË LIRA

Udhëtim nëpër histori B

Personazhet1. Shkruaj përbri secilit përshkrim emrin e personazhit korrespondues, duke zgjedhur

nga lista emërore e dhënë. (Fiku i Lumtur. Frutiana e Bukur si Hëna, Dielli që Shkëlqen, Robotët, Faraoni Matakhamon”).

a. Trupin e kishin në formën e një rakete, brezin e kishte të zbukuruar me bomba, që i vareshin në një rrip të trashë, në vend të dhëmbëve kishte 36 fishekë, kurse sytë i ngjanin si dy granata. Krahët e tij përbëheshin nga dy mitrolozë me nga 5 gryka secili, që ishin gishtat e duarve. _______________________

b. Dy krijesa të shëndosha, tërë rrudha e pala që ngjanin si elefantë të përgjumur. Kokat e tyre të rrumbullakëta dukeshin sikur ishin zhytur mes supeve, qafat nuk u dalloheshin fare, barku u varej deri te gjunjët. Krahët u ishin fryrë si kacekë e mezi u mbylleshin, ndërsa këmbët qëndronin si dy trungje që nuk kishin lidhje me trupin. _____________________________________

c. Gjithçka në trupin e tyre, përfshi kokën e tyre, kishte forma drejtkëndore. Veshja ishte në ngjyrë gri metalike. Ishin të pajisur me disa lloje armësh, përfshi një brez me lëndë shpërthyese. Fytyrat e tyre, ndonëse pa mish e gjak, kishin një egërsi që të rrëqethte. _________________________

d. I pari i vendit ishte në ditët e tij të fundit. I zbehtë, i dobët dhe i këputur, flokët e lëshuara dhe sytë e futur në zgavra, ai të trembte. ____________________

2. Në kapitullin “Se si Vigi i shpëton jetën Skënderbeut”, një nga personazhet kryesore është edhe Sulltan Mehmeti II. Analizoje atë duke plotësuar bioskedën (skedën e biografisë) e personazhit.

Plani Mendime Ndjenja Personalitet


29

• Për të ndihmuar në plotësimin e tyre po japim pyetjet e mëposhtme.

a. Cili është plani i Sulltanit? Të kapte Skënderbeun ...b. Ç’mendime i rrihnin atij në kokë? Hakmarrje ...

c. Ç’ndjenja e përshkonin shpirtin e tij? d. Ç’cilësi e karakterizon personalitetin e Sulltanit?

e. Cilat ishin anët e forta të tij?f. Si veproi ai për të kapur Skënderbeun?

g. Ç’fjalë thotë Sulltani për Skënderbeun?

3. Shkruaj emrat e personazheve nëpër skeda. Zgjidh njërën prej tyre dhe rishkruaje ngjarjen ku ai merr pjesë, mbështetur në imagjinatën tënde, jo vetëm duke e vendosur veten në vendin e personazhit, por edhe duke vepruar sipas dëshirës sate.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cilat janë ato cilësi të Vigit, që janë të pranishme në të gjitha aventurat e tij me ishullin lundrues?

Anët e forta Veprimet Fjalët

Cilësitë e Vigit

30

ORË TË LIRA

Mjedisi

1. Cilat janë disa nga mjediset ku lundron Vigi me ishullin e tij?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Përshkruaje me 5-6 fjali ishullin Bahamas. Përshkrimi mund të realizohet edhe me anë të vizatimit, duke përdorur lapsa me ngjyra, makete, kartonë ose plastelinë etj.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Vizita e Vigit në piramidën e faraonit Matamkhamon II është një nga ngjarjet më interesante të romanit. Provo të përshkruash me fjalë ose ta vizatosh duke riprodhuar pjesët:

- pamja e jashtme__________________________________________________________________________________________________________________________________________- korridoret e errëta__________________________________________________________________________________________________________________________________________- salla ku përgatiten mumiet__________________________________________________________________________________________________________________________________________- salla e madhe katrore ku ndodhen sarkofagët etj. __________________________________________________________________________________________________________________________________________

Koha

1. Rretho alternativën e saktë. Ngjarjet e romanit janë produkt i fantazisë së autorit, por janë treguar sikur kanë ndodhur:

a. në të kaluarën,b. në të tashmen,

c. në të ardhmen.

2. Sa kohë zgjati në të vërtetë udhëtimi imagjinar i Vigit me ishullin lundrues?_____________________________________________________________________


31

Historia e Vigit me ishullin lundrues mund të dramatizohet. Fillimisht duhen zgjedhur sekuencat narrative, që do të bëhen skenat për të dialoguar. Nuk është e rëndësishme të merret në konsideratë i gjithë libri. Mund të dramatizohet vetëm një pjesë e episodeve, ato që duken më domethënëse dhe argëtuese.

Mund të ndaheni në këto grupe pune: - Skenaristi që do të përzgjedhë dhe do të shkruajë dialogët. - Skenografi që do të realizojë skenografinë, pra mjedisin ku do të zhvillohet ngjarja. - Kostumografi do të mendojë si do të vishen personazhet. - Muzikanti do të përzgjedhë muzikën që do të vendoset në sfond. - Regjisori do të drejtojë artistikisht punën që do të kryhet.

- Jep një vlerësim për romanin.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

- Cilat personazhe kanë rrëmbyer më shumë simpatinë tënde? Po më pak? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

- Cili episod të ka prekur më shumë? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

- Çfarë do të doje të ndryshoje në këtë roman? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

TË LUAJMË TEATËR

32

ORË TË LIRA

“Fëmijët e sotëm” nga Aziz Nesin (Lexim jashtë klase)

Në fletoren tënde do të gjesh:

Fjalor me fjalët e panjohura për të zbuluar kuptimin e tyre.

Pyetje, që do të të ndihmojnë të kuptosh ngjarjet e romanit.

Ushtrime, për të hyrë në botën e personazheve.

Elemente, që do të të nxisin të tregosh përvojat e tua, të shprehësh gjykimet dhe emocionet që ti ndien.

Fjalor................ ................ ................................ ................ ................................ ................................

Pyetje................................................................................................................................................

Ushtrime................................................................................................................................................


33

? Rubrika I. Të kuptojmë përmbajtjen

1. Shëno me kryq vetëm personazhet që veprojnë në romanin “Fëmijët e sotëm”.

□ Ahmeti □ Tursun beu □ Hiqmeti□ Azisi □ Zejnepja □ Rifati□ Meti □ Fatoshja □ Atamani

2. Rretho alternativën e saktë. Ahmeti dhe Zejnepja ndiqnin klasën:

a. e pestë, b. e gjashtë, c. e shtatë.

3. Shokët e babait që vinin në shtëpinë e Zejnepes pasdrekeve diskutonin për:

a. zhvillimet politike të vendit,b. të ardhmen e fëmijëve të tyre,

c. kohën e shkollës kur kishin qenë vetë nxënës.

4. Personi që këmbënguli më shumë për të shkuar në ditëlindjen e Atamanit ishte:

a. babai,b. nëna,

c. Zejnepja.

5. Fëmijët që dëgjuan diskutimin e prindërve në mbledhjen e bashkëpunimit shkollë-familje.

a. u mërzitën shumë,b. u ndjenë të turpëruar,

c. u argëtuan pa masë.

6. Gjashtë gjenitë sipas prindërve të tyre dalloheshin në:

a. pikturë,b. muzikë,

c. këngë,d. balet,e. atletikë,

f. recitim, g. gara me kuaj,

h. not, i. frëngjisht.

34

ORË TË LIRA

7. Në historinë e treguar nga babai i Nurtenit për provimin e matematikës, nxënësit: a. e kopjuan zgjidhjen e problemit nga njëri-tjetri, b. e kopjuan nga fleta e ngjitur në kurrizin e mësuesit, c. e zgjidhën vetë.

8. Shprehjen “Kush unë” Mua më thoni?” e thotë: a. Tyrkani,b. Murati,

c. Metini.

9. Në pyetjen që mësuesi i drejton Hysenit: -“Në ç’gjendje është fjala shtëpi?”, kërkon informacion për:

a. gjendjen fizike të shtëpisë së tij, b. gjendjen ekonomike të shtëpisë së tij, c. rasën, si veçori gramatikore të emrit.

10. Arsyet që drama e shkruar nga mësuesi u kthye në komedi shumë të rrallë ishin: a. aftësitë e jashtëzakonshme skenike të Demirit,b. vështirësia për të parë përmes syzeve,

c. të dyja së bashku.

11. Në konkursin e romaneve për fëmijë Ahmeti dhe Zejnepja u paraqitën me: a. poezi,b. ese,

c. roman të krijuar nga letërkëmbimi midis tyre.

12. Në romanin “Fëmijët e sotëm” mbizotërojnë: a. notat e humorit,b. elementet fantastike,

c. notat tragjike.

II. Romani është ndërtuar në formën e letërkëmbimit që dy bashkëmoshatarët e tu, Zejnepja dhe Ahmeti, i dërgojnë njëri-tjetrit. Duke u mbështetur në tematikën që trajtohet në secilën prej tyre, klasifikoji letrat në tri grupe sipas tabelës së mëposhtme.

Marrëdhënietmësues-nxënës

Marrëdhënietprindër-fëmijë

Marrëdhëniet shkollë-familje


35

III. Nga i gjithë letërkëmbimi midis dy personazheve zgjidh pesë letrat që ti i ke ruajtur në kujtesën tënde si letrat që përshkruajnë ngjarjet më interesante. Titullin e tyre shkruaje në kutitë brenda skemës së dhënë. Përshkruaje secilën ngjarje të letrës me jo më shumë se 8-10 fjali në një skedë, palosi ato më katërsh dhe vendosi mbi kutinë ku është shkruar më parë titulli.

IV. Renditi ato nga 1 në 5 grupe sipas shkallës së pëlqyeshmërisë, domethënë në vend të parë letra që të ka pëlqyer më shumë, në vend të dytë ajo që të ka pëlqyer më pak se e para e kështu me radhë deri në rendin e pestë.

1 2 3 4 5

36

ORË TË LIRA

?Rubrika II. Të analizojmë veprimet, veçoritë, qëndrimet e personazheve

I. Nga të gjitha personazhet fëmijë veço 4 personazhet më tipike. Shëno karakteristikat e tyre fizike dhe shoqërore.


37

II. Gjyko për veprimet dhe sjelljet e personazheve prindër dhe mësues të romanit, duke dalluar cilësitë që i karakterizojnë ato, krahasuar me ato të prindërve dhe mësuesve të tu, e më pas listo cilësitë që duhet të ketë një prind dhe një mësues i mirë.

Prindërit

Mësuesit

38

ORË TË LIRA

Një prind i mirë duhet të jetë: - i dashur - i durueshëm - - - -Një mësues i mirë duhet të jetë: - i aftë - i komunikueshëm - - - -

III. Lexoni edhe një herë me kujdes letrën “Babai i tetë vajzave”, e më pasplotësoni hartën duke u ndaluar në konfliktet që trajtohen në të, vendin dhekohën kur zhvillohet ngjarja, zgjidhjen, temën, mesazhin.

Shënim: Të njëjtin model mund ta përdorësh edhe për të analizuar letrat e tjera.

Titulli: ________________________

Konfliktet: Zgjidhja1.___________________________

2.___________________________

3.___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

Vendi dhe koha Tema, mesazhi


39

IV. Mjedisi familjar dhe shoqëror luan një rol të rëndësishëm në edukimin dheformimin e personalitetit të nxënësit. Jep shembuj të kësaj ideje dukeshfrytëzuar ngjarjet dhe personazhet e romanit.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

V. Ngjarjet e romanit zhvillohen në mjedise të ndryshme shkollore dhe familjare. Zgjidh dhe përshkruaj secilin prej tyre. Përshkrimin mund ta shoqërosh me vizatim ose me makete. Me këto të fundit mund të krijoni një miniekspozitë, ku të vendosni të gjitha punimet e bëra prej jush. Kujdes mos harroni t’i vini një titull.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

shkolla

nxënësi

familja

40

ORË TË LIRA

VI. Çfarë pyetjesh do t’iu drejtoje prindërve të tu në lidhje me marrëdhëniet që ekzistojnë midis personazheve prindër dhe fëmijë. (Ne po ju ndihmojmë me disa.)

VII. Mbështetur në pyetjet e mësipërme, harto një listë me këshilla që ti do të doje t’ua jepje prindërve të tu.

Këshilla prindërve1. Mos përdorni forcën me mua. Kjo më mëson se vetëm forca ka rëndësi.2. Mos më trajtoni si të vogël, përpiquni të ma shpjegoni problemin në një mënyrë të tillë që unë ta kuptoj.

3. ________________________________________________________________________

4. ________________________________________________________________________

5. ________________________________________________________________________

6. ________________________________________________________________________

7. ________________________________________________________________________

8. ________________________________________________________________________

Fëmija juaj!

A duhet të përdorni forcën sa herë që unë

gaboj?

A duhet të më trajtoni gjithnjë si të

vogël?


41

? Rubrika III: Të shtyrë për të menduar, reflektuar, diskutuar e krijuar

I. Një vend të rëndësishëm në roman zë figura e prindërve, marrëdhëniet që ata krijojnë me fëmijët e tyre. Po ti ç’marrëdhënie ke krijuar me prindërit e tu? Diskuto për këtë çështje edhe me shokët e tjerë të klasës. Përpiqu të tregohesh sa më i/e sinqertë.

II. Në letrën “Babai i tetë vajzave” trajtohet pabarazia gjinore midis djalit e vajzës (ku djali vlerësohet në shumë se vajza). Ç’mendon ti për këtë çështje? A vë re qëndrime të njëanshme në familjen tënde nga prindërit e tu në raportet djali - vajza?

III. Në letrën “Hymë mirë në Vitin e Ri” janë përdorur proverbat: “Ruaje kashtën se edhe asaj i vjen koha” dhe “Pikë-pikë bëhet liqeni”. Shpjego kuptimin e secilës prej tyre. Trego nëse kanë kuptim të njëjtë apo të kundërt me njëra-tjetrën.

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

IV. Me cilin personazh të romanit e identifikoni veten dhe pse? _____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

42

ORË TË LIRA

LOJË NË ÇIFT

Ndërto disa pyetje tërësore për cilësitë, veprimet dhe mjedisin ku veprojnë personazhet. (Por kujdes, ju do të kërkoni nga shoku/shoqja që përgjigja e tij të mos jetë po ose jo, por me fjalë të tjera që shprehin pohim ose mohim.)

A zhvillohen ngjarjet e romanit në vitin 1963?P.sh.:

Është e vërtetë, zhvillohen.

Kujdes! Nëse shoku ose shoqja juaj me përgjigjet po ose jo, ai digjet.

KARRIGIA E NXEHTË

Zgjidh njërin prej personazheve që të pëlqen më shumë. Përpiqu të vihesh plotësisht në vendin e tij: të mendosh si ai, të veprosh si ai. Ulu në një

karrige para klasës (karrigia e nxehtë) dhe kërkoju shokëve të klasës të drejtojnë pyetje njëlloj sikur ia drejtojnë personazhit që ti po aktron.

P.sh.: Unë jam Zejnepja. Çfarë doni të dini prej meje? Përgjigju pyetjeve njëlloj sikur të ishit personi në fjalë. Pyetjet e bëra nga shokët mund të

kërkojnë informacion për çdo gjë që lidhet me këtë personazh.Ata mund të bëjnë pyetje të tilla:

- Pse u larguat nga Stambolli bashkë me familjen tuaj?- Ç’mendon për mësuesit e tu, a janë ata të kujdesshëm në marrëdhënie me ju?- Me cilin pjesëtar të familjes keni komunikim dhe marrëdhënie më të mira? etj.

Ah, dhe kujdes se mos digjeni!

Shkruaj edhe ti një letër që të përmbajë nota humori, drejtuar një shoku ose një shoqeje, në të cilën të tregosh një histori që ka ndodhur kohët e fundit në klasën ose familjen tënde.

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

____________________________________________________________________


43

? Rubrika IV: Rubrika gjuhësore

A) Në fushën e leksikut:I. Cili është kuptimi i vërtetë i shprehjeve të mëposhtme? Zgjidh alternativën e saktë.• Fut hundët në punët e tjetrit a. kërkon të zihet a të grindet me dikë,

b. ndërhyn në punët e tjetrit, c. i afrohet shumë dhe e bezdis tjetrin.• Kot i bie më qafë a. e godet pas qafe,

b. i hyn në hak pa të drejtë, c. i hipën në qafë.• Më mori lumi

a. u mbyta në lumë,b. e pësova keq, u shkatërrova,

c. notoj në lumë.• I prishet mendja

a. mendon ndryshe, b. largoj mendjen, c. ndryshon mendim.• Lidhi shpresat

a. bëj marrëveshje me dikë,b. humbi shpresat,

c. mban shpresë.• Qep gojën a. mbylli gojën që të mos flasë, b. mjekoi gojën, c. flet shumë.• I qaj hallin a. ishte në gjendje të mjerueshme,

b. më vjen keq për dikë, c. nuk bëhet merak për asnjë.• Sheh me bisht të syrit

a. e sheh shtrembër, b. nuk e vlerëson siç duhet, c. e sheh vjedhurazi.

II. Gjej gjegjësen në shqip të fjalëve të mëposhtme, të cilat janë përdorur në roman.

muhabet ..........................plaçkë .............................kundruall ........................fenomen .........................

qerrata ............................potere .............................kësmet ...........................sehir ...............................

hesap ..............................sahat ...............................huq ..................................karar ...............................

44

ORË TË LIRA

B) Në fushën e drejtshkrimit:

I. Cila nga dy fjalët e nënvizuara nuk është shkruar sipas shqipes standarde? Rrethoje dhe shkruaje drejt brenda shigjetës.

1. Kulmi arriti atëherë kur mësuesi, i zemëruar ngaqë ata s’ishin pregatitur i thotë njërit prej tyre:

2. Spektatorët nga tabletë e mëparshme për inerci, ç`do veprim, ç`do fjalë e prisnin me të qeshura.

3. Më tingëllojnë ende të freskëta fjalët: “Ju arritët ta çoni dritën e qytetërimit në Anadollin e prapa mbetur”.

4. E mjera vajzë mbeti me veshjet e brëndshme, ndërsa fustani i mbështjellë në dysheme.

5. Në qoftë se nuk ka prishur para me shokët me ne është dorlëshuar.


45

Erdhi koha për të shfaqur aftësitë e tua si aktor i vogël e i talentuar. Së bashku me shokët e tu mund të organizosh një shfaqje të vogël teatrore, duke u mbështetur në ngjarjet që ju kanë lënë më tepër mbresa. Është e nevojshme që të jepet ndihmesa e gjithë klasës. Diskutoni së bashku për të gjetur ngjarjen më të bukur, si dhe aktorët më të mirë.

Thuaj ose shkruaj mendimin tënd Sipas teje libri është:

i vështirë për t`u kuptuar zbavitës i mrekullueshëm interesant i mërzitshëm shumë i gjatë i bukur shumë i shkurtër

Cila pjesë e librit të ka tërhequr më shumë? Po më pak?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Cilat personazhe kanë tërhequr më shumë simpatinë tënde? Po më pak? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

TË LUAJMË TEATËR

46

ORË TË LIRA

Çfarë mendimesh dhe emocionesh kanë përcjellë te ju ngjarjet e këtij romani? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Çfarë do të ndryshoje në këtë roman?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

A të kanë lindur pyetje gjatë leximit të romanit për të cilat do të doje të merrje përgjigje? Shkruaj disa prej tyre.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Të vlerësosh vetenBesoj se tani mund të jesh i/e aftë të vlerësosh veten rreth përgatitjes për këtë roman.

Për të bërë këtë të ndihmon tabela. Sa i kënaqur mbetët nga përgatitja juaj?

Shumë i kënaqur I kënaqur Jo i kënaqur, sepse ....

ORË TË LIRA

47

Orë të lirapër klasën VII

48

ORË TË LIRA

Synimi: Të inkurajojë njerëzit me aftësi të kufizuara. Të integrojë në shoqëri njerëzit me aftësi të kufizuara.

Të drejtat: Barazi në dinjitet dhe të drejta.

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të zbulojë problemet që hasin njerëzit me aftësi të kufizuara. • Të nxitë aftësitë dhe nevojat që kanë njerëzit me aftësi të

kufizuara. • Të nxitë ndjenjën e bashkëpunimit.

Grupi pjesëmarrës: Nxënës, mësues, psikologë, mjeku i shkollës.

Koha: 120’Seanca I. 10-15’Seanca II. 35’Seanca III. 30-40’Seanca IV. 30’

Materialet: 1. Për prezantim: letra dhe lapsa për çdo nxënës. 2. Për seancën e dytë: një qese plastike, e cila të përmbajë lakër,

një gjethe sallate, laps, shkumës, gjethe peme, letra me ngjyra, një shishe plastike e mbushur me ujë ose lëng frutash, shami për të lidhur sytë, letër, laps.

3. Për seancën e tretë: në një skedë janë shkruar situatat e dhëna.

Titulli: Ata janë si ne Tema: Diskriminimi, ksenofobia, të drejtat e njeriut, sportet

4. Për seancën e katërt:• Thes, lidhëse, palestra e shkollës, një kosh basketbolli dhe top.

• Objekte, si: tavolina, karrige, copa druri.• Një tabelë, shkumës. • Një orë ose kronometër.

Situata I Pa fjalë, përpiquni t’u shpjegoni shokëve se ju keni qenë viktimë e dhunës në rrugë. Një grup djemsh të dehur ju kanë sulmuar në park, ju vodhën çantën, kuletën dhe ju rrahën keq. U kërkoni shokëve të tregojnë se ku ndodhet Rajoni i policisë.

Situata II Ndodheni në një restorant. Shpjegoji kamerierit se ju nuk i hani makaronat bolonjeze, sepse jeni vegjetarian, nuk hani as mishin as nënproduktet e tij.

Udhëzim: Kjo veprimtari do të zhvillohet në katër seanca.


49


4. Për seancën e katërt:• Thes, lidhëse, palestra e shkollës, një kosh basketbolli dhe top.

• Objekte, si: tavolina, karrige, copa druri.• Një tabelë, shkumës. • Një orë ose kronometër.

Seanca I. PrezantimiU shpjegoni nxënësve (të pranishëm) se kjo veprimtari do të fokusohet në këto tri aftësi

të kufizuara.

U kërkoni nxënësve të mendojnë për disa minuta se si do të pëlqenin të trajtoheshin dhe të mos trajtoheshin nëse do të kishin aftësi të kufizuara.

Nxënësit të shkruajnë mendimet e tyre përmes fjalëve kyçe, p.sh.: me dinjitet, i barabartë pa mëshirë.

- I kërkoni mjekut të shkollës ose në mungese të tij mësuesit të biologjisë dhe edukatës shëndetësore të shpjegojnë shkaqet biologjike të tyre.

- U kërkoni nxënësve të shpjegojnë frikën që ata do të ndienin nëse do të kishin aftësi të kufizuara.

Seanca II. Shëtitja e një personi që nuk shikonPërzgjidhen 4 nxënës, të cilët ndahen në çifte, ku njëri do të luajë rolin e personit që nuk

sheh, kurse tjetri të ndihmësit. Ky i fundit është përgjegjës për sigurinë e tij gjatë gjithë veprimtarisë.

2. U kërkoni partnerëve të nxënësve të luajnë rolin e personit që nuk sheh: të shëtisin rreth 5 minuta rreth klasës dhe jashtë saj, t’i ngjisin dhe t`i zbresin shkallët pa parë.

3. Kur t’i drejtojnë nxënësit “e verbër” te karriget e tyre, atyre do t’i thuhet se mbindenjëset e karrigeve ndodhet një çantë plastike. Çfarë ka në të? 4. Nxënësit “e verbër” do të dallojnë objektet që përmbajnë qeset, kurse ndihmësi i tyre

do të shkruajë në letër objektet e dalluara prej tyre. 5. Më pas, u hiqni shamitë nga sytë, në mënyrë që të kenë mundësi të shohin objektet e

gjetura prej tyre. U kërkoni nxënësve të flasin shkurtimisht për përvojën dhe të papriturat që ndeshën me njëri-tjetrin.

6. Pjesëmarrësit bëjnë disa minuta pushim (jo më shumë se 5’) për t’ushkëputur nga situata e parë.

Seanca III. Personat që nuk dëgjojnë e nuk flasinU thoni nxënësve se tani ata do të ndryshojnë rolet, pra ndihmësi i personit që nuk shikon do

të bëhet personi me aftësi të kufizuara (që nuk dëgjon e nuk flet), ndërsa tjetri ndihmësi i tij.2. U jepni nxënësve me aftësi të kufizuara nga një skedë të përgatitur më parë, në të

cilën të jetë shkruar situata. Ata nuk duhet t’ua tregojnë partnerëve të tyre.Jepuni laps dhe fletë ndihmesave të tyre. 3. U thoni personave me aftësi të kufizuara se duhet ta përcjellin problemin e dhënë

në situatë te ndihmësit e tyre. Këta nuk duhet të flasin, të shkruajnë apo të vizatojnë. Ndihmësit duhet të shkruajnë në fletë mesazhin që kanë kuptuar.

4. Kur lojtarët që kanë luajtur rolin e personave që nuk flasin dhe dëgjojnë kanë bërë aq

Personat që nuk shohin

Personat që nuk dëgjojnë e nuk flasin

Personat me aftësi të kufizuara fizike

50

ORË TË LIRA

sa kanë mundur, ata më në fund ua tregojnë ndihmësve të tyre atë ç’ka është shkruar në skedë. I ftoni lojtarët të përmbledhin shkurtimisht qëllimin, problemin dhe shqetësimin që ata përjetuan në këtë përvojë.

Seanca IV. Gara me pengesa (për personat me aftësi të kufizuara fizike) Për shkak të vështirësisë së sigurimit të karrocave me rrota për të paralizuarit, sugjerojmë

përdorimin e thesit. Nxënësi lojtar i përzgjedhur futet në thes dhe i lidhen këmbët me lidhëse.

1. U tregoni nxënësve lojtarë pengesat që ata duhet të kalojnë, p.sh.: karrige, tavolina, copa druri etj. Shpjegojuni se nxënësi që i kalon më shpejt është fituesi.

2. Grupi tjetër do të luajë një ndeshje basketbolli në palestër. U thoni nxënësve se do të ketë penalizime për ata nxënës që shtyjnë njëri-tjetrin. Skuadra që shënon më shumë pikë, brenda kohës së caktuar, do të shpallet fituese. Pikët shënohen në tabelë.

Etapa: Vlerësimi i situatave nga psikologuPsikologu e nis këtë veprimtari me shëtitjen e personit që nuk sheh. Ai u drejton nxënësve

lojtarë pyetje, në mënyrë që t`i nxitë të reflektojnë mbi njohuritë që kanë për këta persona. Dhe në fund u drejton përsëri pyetje për të dalluar se çfarë dalluan nga kjo përvojë.

A. Nxënësve u drejtohen pyetje për rolet që luajtën si persona me aftësi të kufizuar në shikim.1. Si ndihej secili prej jush gjatë ushtrimit të kësaj veprimtarie? 2. Cila ishte vështirësia më e madhe që hasët? U frikësuat shumë? 3. Sa të besueshëm u bëtë me rolin tuaj? 4. Sa të suksesshëm ishit në gjetjen ose në identifikimin e saktë të objekteve në qesen

plastike? Cilat shqisa vutë në përdorim? Sa nga shokët u përpoqën t`ju hapnin shishen?

B. Më pas vazhdohet me grupin e dytë të lojtarëve (për personat që nuk dëgjojnë dhe flasin).- Si u ndje secili prej jush në këtë veprimtari? - A u mërzitët që ndonjëherë komunikimi me shenja nuk e përcolli mesazhin tuaj?- Cili moment ishte më i vështiri për ju? Si e kaluat atë? Çfarë ju frikësoi në këtë situatë?

C. Nxënësve u drejtohen pyetje për rolet që luajtën si persona me aftësi të kufizuara fizike. - Si u ndjetë në këtë situatë? - Çfarë ju shqetësoi më shumë? Ku hasët më tepër vështirësi?

D. Tani psikologu u kërkon nxënësve të flasin për frikën që ndienin nëse do të kishin aftësi të kufizuara.

- Çfarë ju ndodhi në fillim të veprimtarisë dhe gjatë saj? - Si e ndihmuan partnerët njëri-tjetrin? - Si e pritën nxënësit lojtarë këtë ndihmë?

- Pse kanë frikë njerëzit nga të qenit të paaftë fizikisht? - Ku e bazojnë (e mbështetin) frikën që i zë?


51

- A ju ka kapur ndonjëherë paniku se mos mbeteni të paralizuar nga ndonjë sëmundje apo aksident?- Ç’gjë të rëndësishme mësuat nëpërmjet kësaj veprimtarie?

- A keni njohur ndonjë person me aftësi të kufizuar? Si është jeta e tyre? Si i trajtojnë të tjerët ata? Po ju si i trajtoni? - Çfarë mund dhe duhet bërë për t’u siguruar këtyre njerëzve barazi dhe dinjitet?

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temave “Vëllai i Anës” dhe “Ata janë si ne”.

Të drejtat: E drejta të kemi atdhe.

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të paraqesë fakte dhe dëshmi historike gjeografike lidhur me ngjarjen. • Të interpretojë në role fragmente nga drama “Epoka para gjyqit”.

Grupi pjesëmarrës: Nxënësit, mësues gjuhe, historie, gjeografie, vizatimi, muzike.

Mjetet: Tabaka të bardhë, lapostila, dy harta të Kosovës, veshje të kohës, kaseta me këngë patriotike të Lidhjes shqiptare të Prizrenit, foto, pamje, laptop, videoprojektor.

Koha: 120’

Burime informacionI: Fjalori enciklopedik, interneti, teksti i Historisë 9 dhe i Gjeografisë 9.

Titulli: Lidhja shqiptare e Prizrenit


Kjo veprimtari do të zhvillohet në dy faza:Faza I. Hulumtimi dhe sistemimi i materialit.Faza II. Prezantimi.

Faza I. Hulumtimi dhe sistemimi i materialit1. Klasa ndahet në pesë grupe pune.

Grupi I i gjeografëve;Grupi II i historianëve;Grupi III i letrarëve;Grupi IV i piktorëve;Grupi V i muzikantëve.

2. Secilit grup i jepet skeda me çështjet për të cilat do të hulumtojë.

52

ORË TË LIRA

Faza II. Prezantimi Hapi I. Përfaqësuesi i grupit të gjeografëve, duke shfrytëzuar hartën e Kosovës,

hartuar nga grupi i piktorit ose përmes videoprojektorit, u bën të njohur pjesëmarrësve informacionin e hulumtuar nga ky grup, sipas kërkesave të shtruara në skedë.

Hapi II. Duke qenë se grupi i historianëve ka mundësi të sjellë informacione të bollshme për ta bërë prezantimin më të larmishëm, mendojmë:

a. Nxënësi që do të referojë çështjen “Kushtet historike në të cilat u mbajt Lidhja Shqiptare e Prizrenit”, të vihet në rolin e historianit. Referimi i tij të nxitet nga pyetje të drejtuara nga një nxënës në rolin e gazetarit, p.sh.:

- Cilat ishin ngjarjet që ndikuan në krijimin e kushteve të reja historike në vitet 1875-1878?

- Cili ishte qëndrimi i qarqeve të huaja ndaj çështjes shqiptare? - Cili ishte reagimi shqiptar ndaj qëndrimit të Fuqive të Mëdha? (etj.)

b. Prezantimi i veprimtarisë atdhetare të disa prej figurave të shquara të kësaj lidhjeje

Skeda V. Muzika • CD me këngë patriotike që i kushtohen kësaj ngjarjeje e figurave të saj.

Skeda IV. Piktori • Përgatitja e dy hartave të“Kosovës”: a. Harta e Kosovës ku veçohet Prizreni. b. Harta e Kosovës ku jepet itinerari i luftimeve të zhvilluara.

Skeda III. Letrari • Përgatitja e skenografisë dhe kostumografisë. • Interpretimi i fragmentit “Epoka para gjyqit”.

Skeda II. Historiani • Kushtet historike në të cilat u mbajt Lidhja shqiptare e Prizrenit. • Figurat qendrore të kësaj Lidhjeje.

• Vendimet dhe veprimtaria e saj. • Jehona brenda dhe jashtë vendit.

Skedat I. Gjeografi • Pozita gjeografike e Prizrenit. • Të dhënat arkeologjike.

• Zhvillimi ekonomiko-kulturor.


53

mund të realizohen përmes videoprojektorit, ku në qendër vendosin fotot, ndërkohë nxënësit flasin rreth veprimtarisë së tyre në interes të çështjes shqiptare.

Një mënyrë tjetër prezantimi mund të jetë veçimi i një prej figurave të Lidhjes, si: Abdyl Frashërit, Sulejman Vokshit. Nxënësi vihet në rolin e kësaj figure dhe referon momentet kryesore të veprimtarisë së tij, të cilat lidhen me ngjarjen, duke iu referuar pyetjeve të “gazetarit”, p.sh.:

c. Këngët kushtuar Lidhjes Shqiptare të Prizrenit e figurave të shquara të kësaj lëvizjeje, të sjella nga nxënësit, interpretohen prej tyre ose dëgjohen në CD.

d. Në një tabak të madh letre nxënësit e këtij grupi listojnë vendimet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe ua bëjnë të njohura pjesëmarrësve.

Ndërsa veprimtaria e Forcave të Lidhjes, luftimet që ata zhvilluan ilustrohen duke shfrytëzuar hartën e dytë të punuar nga grupi i piktorit. Nxënësi përshkruan në hartë itinerarin e këtyre betejave.

e. Një përfaqësues i grupit bën të njohura faktet, dëshmitë e kohës rreth jehonës që pati kjo ngjarje brenda dhe jashtë vendit.

Faza III. Interpretimi dhe vlerësimi Hapi I. Interpretohet nga grupi i nxënësve fragmenti nga drama “Epoka para gjyqit”, të

dramaturgut Ekrem Kryeziu.

Hapi II. Bëhet vlerësimi i punës në grupe e veprimtarisë në tërësi duke i falënderuar nxënësit për ndihmesën e dhënë.

Për Abdyl Frashërin- Cili ishte momenti që ju nxiti të merreshit me çështjen kombëtare? - Çfarë kërkuat nga rivalet e Perandorisë Ruse? - Si reaguan ata? Pse? - Cili ishte qëllimi i mbajtjes së Lidhjes shqiptare të Prizrenit?- Cili ishte roli juaj në këtë lidhje? etj.

Për Sulejman Vokshin- Ku dhe kur keni lindur? - Cila ishte veprimtaria juaj patriotike para Lidhjes së Prizrenit? - Cili ishte roli juaj në këtë Lidhje? - Cila ishte veprimtaria e Forcave të Lidhjes nën komandën tuaj?

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temës “Epoka para gjyqit”.

54

ORË TË LIRA

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të japë mendimin e tij/saj rreth ndihmesës që kanë dhënë heronjtë në historinë e vendit tonë.

• Të portretizojë heronjtë dhe heroinat e vendit tonë.

Grupi pjesëmarrës: Nxënës, mësues historie dhe letërsie.

Materialet: Letra të bardha A4, lapsa me ngjyra (të kuq, blu), tabakë të bardhë letra dhe lojëra.

Koha: 90’

Titulli: Heronjtë dhe heroinat e vendit tim Tema: Edukim. Barazi gjinore


Kjo veprimtari do të zhvillohet në dy faza. Faza I. Përgatitja.Faza II. Diskutimi dhe vlerësimi.

Faza I. Përgatitja Hapi I. U kërkoni nxënësve të hulumtojnë rreth heronjve e heroinave të vendit, të cilët

ata i admirojnë dhe i kanë model në jetën e tyre. Nxënësit duhet të veçojnë fakte historike, që kanë lidhje me rolin që kanë dhënë heronjtë

e tyre, kushtet ekonomike dhe politike të shoqërisë së kohës, vlerësime që u janë bërë këtyre figurave. Këngë, poezi, tregime, filma dokumentarë që u janë kushtuar këtyre heronjve. Hapi II. Përzgjidhni dy çifte nxënësish, njëri prej tyre të jetë në rolin e gazetarit

intervistues, kurse tjetri në rolin e heroit. Pyetjet të jenë interesante dhe të hartuara bukur. Udhëzoni nxënësit që gjatë intervistës të jepet një informacion i ri mbi jetën e tyre familjare

e shoqërore. (Të mos përsëritet informacioni që do të prezantojnë grupet.)

Faza II. Diskutimi dhe vlerësimi Hapi I. U shpërndani nxënësve letra formati A4, lapsa të kuq dhe blu. I udhëzoni ta

ndajnë letrën në dy kolona sipas këtij modeli të dhënë.

Heronjtë Heroinat

Në kolonën e parë të përdoret lapsi blu. Nxënësit duhet të shkruajnë emrat e tre ose

katër heronjve që admirojnë, kurse në kolonën e dytë me laps të kuq të shkruhen emrat e


55

heroinave. Emrat e përzgjedhur duhet të shoqërohen me një përshkrim të shkurtër se cilët janë dhe çfarë kanë bërë për vendin.

Hapi II. Nxënësit ndahen në grupe me nga 5-7 nxënës dhe u kërkohet që të shprehin mendimet e tyre me njëri-tjetrin për heronjtë e zgjedhur.

Hapi III. U kërkoni nxënësve që të arrijnë në një konsensus të përbashkët për dy heronjtë dhe dy heroinat më të rëndësishme e më të vlerësuara nga vetë ata.

Secili grup e paraqet punën e tij në një tabak të bardhë letra. - Rolin, funksionin ose titullin që ka pasur heroi, p.sh.: mbret, princ, komandant,

pasha, mbretëreshë, princeshë, si dhe funksionet e ndryshme që kanë pasur ata në jetën politike dhe shoqërore të kohës. - Vendin ku e ka zhvilluar veprimtarinë e tij.

- Vlerësime për këtë figurë. - Varg poezie, kënge ose thënie kushtuar heronjve. - Përshkrim i cilësive fizike dhe morale, këto të jepen vetëm me fjalë kyç. Modeli i çdo grupi do të jetë si më poshtë.

Heronjtë Heroinat

Titulli Vendi RoliVlerësimeKëngëPoezi etj.Portreti

Ali Pashë Tepelena Pashallëku i JaninësLuftoi për t’u shkëputur nga Perandoria Osmane

Hapi III. Secili grup prezanton punën e tij përmes përfaqësuesit të tij të zgjedhur. Gjatë prezantimit të punës të shmanget përshkrimi i jetës dhe i veprës së heroit ose heroinës, veprimtaria e të cilit mund të jetë prezantuar nga një grup tjetër më parë.

Hapi IV. Në këtë hap mësuesi bën përmbledhjen dhe vlerësimin e gjithë veprimtarisë nëpërmjet këtyre pyetjeve të shtruara.

1. Si janë heronjtë dhe heroinat tuaja? (Njerëz të thjeshtë apo udhëheqës?)2. Si ndikuan ata në veprën e tyre në ndryshimin e fateve të historisë së vendit? 3. Cilat janë ndryshimet dhe ngjashmëritë midis dy grupeve të heronjve? 4. A mendoni se disa nga karakteristikat e tyre të listuara nga ju janë produkt i

karakteristikave të një kombi? Pse? 5. Cilin nga dy grupet e heronjve e keni si model në jetën tuaj? Pse?6. Nëse do të bënit një intervistë imagjinare, cilin nga heronjtë do të zgjidhnit si intervistues

dhe çfarë pyetjesh do t’i drejtonit?

56

ORË TË LIRA

Sugjerim. Një veprimtari të tillë të ngjashme mund ta zhvillojë mësuesi i letërsisë për personazhet e librave dhe filmave.

- mësuesi i fizikës për fizikanët, të cilët kanë dhënë ndihmesë të madhe në këtë fushë; - mësuesi i kimisë për kimistët më të dëgjuar; - mësuesi i matematikës për matematicienët më të njohur në të gjithë njerëzimin. Do të ishte interesante që veprimtaria e këtyre lëndëve të shoqërohet me eksperimente

të ndryshme, të cilat mund të realizohen në kushtet e çdo shkolle.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temave “Margaritë, moj”, “Ndërgjegje me katrorë të zinj”, “Kënga e Marko Boçarit”,

“Ali Pashë Tepelena”.

(Në jetë disa luftojnë për të realizuar ëndrrat e tyre dhe disa për pasuri e pushtet.)

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të japë mendimin e tij/saj rreth pabarazisë sociale dhe rrugëve të

ngushtimit të saj. • Të hartojë plane në ndihmë të njerëzve në nevojë.

• Të nxitë ndjenjën e humanizmit dhe të bashkëpunimit.

Grupi pjesëmarrës: Nxënës, mësues.

Materialet: 120 copë monedha 1-lekëshe, 3 deri 4 palë çorapë, 2 tabakë letre, fletë formati A4 dhe lapsa me ngjyra.

Koha: 90’

Tema. Një botë, dy realitete

Përgatitja: Kjo veprimtari do të zhvillohet në tri faza. Faza I. Grumbullimi i monedhave (10 minuta).Faza II. Dhurimi i monedhave (10 minuta).Faza III. Hartimi i një plani për ndihmë sociale (70 minuta).

Hiqni mënjanë 20 copë monedha nga 120 të siguruara.Zgjidhni 3 nxënës në rolin e njeriut në nevojë. Në një tabak letre vizatoni modelin e dhënë ku të regjistroni të ardhurat e lojërave.

Regjistrimi i pasurisë

Shtresa e të pasurve Shtresa e mesme Shtresa e të varfërve

Përgatitni një kartelë të titulluar “Dhurimi i monedhave”.


57

U shpjegoni nxënësve se kjo veprimtari ka për qëllim nxitjen e ndjenjës së bamirësisë.

Faza I. Grumbullimi i monedhave (të ardhurave)1. U thoni nxënësve se në këtë lojë ata duhet të mbledhin sa më shumë monedha që të

jetë e mundur. Për këtë duhet të zbatohet një rregull: Askush nuk duhet të prekë njëri-tjetrin në lojë, përndryshe do të penalizohet.Nxënësit janë të lirë të vendosin për “dënimet” që do të japin.2. U kërkoni nxënësve të ulen në dysheme në formë rrethi me diametër sa më të madh për

të krijuar hapësirën për të luajtur. Në këtë rreth nuk përfshihen 3 nxënësit që përfaqësojnë njerëzit në nevojë.

3. Merrni 20 monedhat e veçuara dhe jepuani 4-5 pjesëmarrësve, kurse 4 të tjerëve nga një palë çorapë. U thoni t’i mbajnë lekët dhe çorapët gjatë gjithë lojës. Shmangni çdo diskutim të të tjerëve për përzgjedhjen e bërë.

4. Shpërndani 100 monedhat e mbetura në mes të rrethit. 5. Me sinjalin “nisu” nxënësit-lojtarë duhet të ngrihen për të mbledhur monedhat e

shpërndara brenda rrethit. Ky moment i lojës të mos kalojë kohën prej 2 minutash. 6. Në përfundim të kohës (2’) nxënësit-lojtarë t’i tregojnë njëri-tjetrit sasinë e monedhave

të grumbulluara. Regjistroni të ardhurat e secilit lojtar në tabelën “Regjistrimi i pasurisë”, sipas të ardhurave që kanë grumbulluar.

7. U bëni të njohur nxënësve se këto monedha përfaqësojnë pasurinë dhe pushtetin e tyre brenda grupit.

Me këto të ardhura ata mund të plotësojnë, p.sh.: nevojat e tyre jetike, si: arsimim më të mirë, kujdes shëndetësor, veshmbathje, ushqim etj.

Faza II. Dhurimi i monedhave1. U thoni nxënësve nëse dëshirojnë t’ua shpërndajnë monedhat e grumbulluara lojtarëve

të tjerë, që nuk kanë arritur të mbledhin monedha ose kanë mbledhur pak. Nxënësit që do t’i ndajnë monedhat e tyre me të tjerët do të quhen bamirës dhe emri i

tyre do të shkruhet në kartelën “Dhurimi i monedhave”. 2. U jepni 3-4 minuta kohë për të shpërndarë monedhat. 3. Më pas mbani shënim emrat e nxënësve që i dhuruan monedhat dhe sasinë që

dhanë.4. Nëse ndonjëri nga nxënësit ndryshon mendjen për shkak të veprimit të të tjerëve

(dhuron ose nuk dhuron), vendosni me shigjetë emrin në drejtim të kolonës ku vendosi të shkojë nxënësi.

Faza III. Hartimi i një plani për ndihmë sociale 1. Ndajini nxënësit në tri grupe mbështetur në sasinë e monedhave të grumbulluara.

Grupet do të emërtohen:


58

ORË TË LIRA

Shtresa e të pasurve Shtresa e mesme Shtresa e varfër________________________________

__________________________________

__________________________________

2. Në çdo grup vendosni nga një nxënës-lojtar “njerëz në nevojë”.Mbani shënim reagimet e këtyre tre lojtarëve kur u bë përzjedhja, por ruajeni diskutimin

për në fund. 3. Shpërndajuni nxënësve lapsa dhe letra. Kërkoni nga secili grup të hartojë një plan për

ndihmë sociale me qëllim për të ngushtuar dallimin ndërmjet shtresës së të pasurve dhe të të varfërve.

Secili grup në planin e tij duhet: - Të shpjegojë se çfarë nevojash do të plotësojë. - Të përshkruajë se çfarë do të bëj dhe pse. - Të tregojë pse plani i tyre është më i mirë. 4. Jepuni 10 minuta kohë të hartojnë planin e tyre. I udhëzoni se plani nuk duhet të jetë i

detajuar, por i përgjithshëm, pra të japin disa nga veprimet që do të ndërmarrin në ndihmë të njerëzve në nevojë.

5. Çdo grup të përzgjedhë përfaqësuesin e tij për të shpjeguar planin, si dhe për t’iu përgjigjur pyetjeve që mund të kenë grupet e tjera. Listoni propozimet e tri grupeve në një tabak të bardhë letre.

6. Për të përcaktuar planin më të mirë, nxënësit le të votojnë. Shkruani në tabelë numrin e votave që mori secili grup.

Faza IV. Diskutimi dhe vlerësimiNiseni këtë hap me vjeljen e mbresave që u la nxënësve kjo veprimtari.

- A u argëtuat gjatë kësaj veprimtarie? - Çfarë mësuat prej saj? - Si u ndjetë ju, grupi që ju dhanë monedha, në pjesën e dytë të veprimtarisë? - Po ju, grupi që morët çorapë, si u ndjetë? Cilën shtresë në nevojë

përfaqësoni?- Po ju tre përfaqësuesit e njerëzve në nevojë si u trajtuat në grupet ku u vendosët?- Po ju që dhuruat monedhat nga se u shtytë: nga dëshira për t’u vlerësuar apo për të ndihmuar të tjerët? - Si u ndjetë në momentin që bëtë dhurimin? - Çfarë e bën të dallueshëm një plan bamirësie nga një tjetër?

- A ndihej në plan reflektimi i pasurisë së grupit?- A ndikoi pasuria në renditjen e planeve?

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të tekstit “Shporta magjike”.


59

Analiza e romanit “Shpella e Piratëve” Petro Marko (Lexim jashtë klase)

? Rubrika 1

I. Të kuptojmë përmbajtjen

1. Në sa pjesë ndahet romani “Shpella e Piratëve”? Rretho alternativën e saktë: a. në 2 pjesë, b. në 3 pjesë,

c. në 5 pjesë.

2. Sa tregime përmban çdo pjesë dhe si titullohen ato?___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Përleshja me peshkaqenin1. Niko Daboja është:

a. viktimë e kushteve të jetës, b. fitimtar, c. shembull për të tjerët.

2. Çfarë nxori Niko Dabo nga barku i peshkaqenit: a. karkaleca deti, b. alga deti, c. thikë?

3. Me çfarë e vrau Niko Daboja peshkaqenin: a. me dinamit,b. me thikë,

c. me armë gjahu?

• Loloja “Gjonbaba”1. Cili nga pesë fëmijët do të hynte i pari në shpellë? ______________________

2. Çfarë pajisjeje mori me vete Loloja (Lolua) para se të hynte në shpellë? ________________________________________________________________

3. Çfarë misteri u zgjidh me hyrjen në shpellë?__________________________________________________________________________________________________________________________________

60

ORË TË LIRA

• Përgatitja1. Ç’kanë qenë piratët?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Fellukja u pagëzua me emrin: a. Vetëtima,b. Partizani,

c. Fellukja misterioze, ç. Delfini i Pionierëve?

3. Pse fëmijët vendosën në direk flamurin e Marinës Luftarake?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Kur zhvillohen ngjarjet e tregimit: Në sulm! Për futjen në shpellë.__________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Çfarë pengese u doli fëmijëve gjatë lundrimit për në shpellë:a. shkëmbi,b. peshkaqeni,

c. breshka?

6. Rendit sipas radhës vendet ku kaluan fëmijët gjatë lundrimit, si dhe veprimet e tyre.__________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Në Detin e Shpellës1. Çfarë e ndriçoi shpellën:

a. fenerët e fëmijëve, b. pishtari i Niko Dabos,

c. sytë e peshkaqenëve të mëdhenj?

2. Ç’pamje kishte Deti i Shpellës? __________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Listo llojet e peshqve që përmendin fëmijët në këtë pjesë.__________________________________________________________________________________________________________________________________________


61

4. Çfarë u ndodhi fëmijëve kur u futën në Detin e Shpellës?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Emri i Rusman el Namsurit

1. Cili nga fëmijët zbuloi emrin e Rusman el Namsurit: a. Iliri,b. Fotoja,

c. Jani?

2. Kush ishte Rusman el Namsur?________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Në ç’gjuhë ishte shkruar historia e lexuar nga fëmijët në libër: a. latinisht,

b. greqisht, c. shqipe e vjetër?

4. Çfarë historie ishte shkruar në libër? A ju pëlqeu? Pse?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Cili është kuptimi i fjalëve të mëposhtme:beleg - ______________________________________________________horra - ______________________________________________________

6. A të ngjan Gjonbaba me një personazh përrallash? Pse?________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Cilat ishin arsyet që e shtynë Gjonbabën në tërbim dhe hakmarrje?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Sa kohë vazhdoi lufta midis Gjonbabës e Rusmanit: a. një javë,b. nëntë ditë,

c. nëntë orë?

62

ORË TË LIRA

9. Me cilat personazhe të folklorit shqiptar të ngjason dyluftimi i Gjonbabës me Rusman el Namsur?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Cila është etimologjia e fjalëve të mëposhtme (historiku i fjalës): a. mirëmëngjesi,

b. mirëdita, c. natën e mirë?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Gjonbiri

1. Cilat ishin amanetet e fundit të Gjonbabës?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Ku u takuan Gjonbiri me Dajan Kalojan Bujan?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Si e pritën shqiptarët atë?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cila ishte kërkesa e bullgarëve? A e pranuan shqiptarët atë? Ç’qëndrim mbajtën ata?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Cili zakon përmendet në kanunin e arbëreshëve?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Cila ishte porosia e fundit e Gjonbirit?__________________________________________________________________________________________________________________________________________


63

• Gjonipi

1. Çfarë i kërkoi komandanti i piratëve Gjonipit?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Pse iu drejtua atij? Ç’virtyt i shqiptarëve përmendet këtu?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Merjeme el Emerjem al Katar u bë shkak i luftës midis arbëreshëve e saraçenëve. Me cilën figurë tjetër femërore nga kultura botërore ju ngjason kjo?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cila është historia e Merjemes së bukur?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Rruga e kthimit

1. Përmend vendet, veprimet e secilit personazh dhe të papriturat e rrugës gjatë kthimit për në shtëpi.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Çfarë objektesh historike gjetën fëmijët në shpellë?_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Cili është mësimi që morën fëmijët gjatë leximit të librit të vjetër?_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

64

ORË TË LIRA

II. Personazhet

1. Cilat personazhe përshkruhen në fragmentet e mëposhtme? Shkruaj emrin e personazhit përbri fragmentit të dhënë (Niko Dabo, Foto, Lule, Ilir, Jani, Lolo).

“… Ishte peshkatari më i mirë i fshatit, ishte më i fuqishmi i fshatit, disa thoshin arey më i patrembur i botës.” _________________

“… Ishte një shok trim. Atë e kemi dhe komandant të çetës.” _______________

“… Nuk është shumë trim, por është shumë i mençur.” ___________________

“… dhe më trimi më dukesh ti. Të njoha nga sytë, nga shtati dhe nga fjalët.”____________________

“… Pse të zbres unë më pak se të gjithë? Unë do të të fal sinagridhën. E meriton …” ________________

III. Nga të gjitha tregimet e romanit zgjidh tri tregimet që të kanë mbetur në mendje, ku përshkruhen ngjarjet më interesante. Titullin e tyre shkruaje në kutitë brenda skemës së dhënë. Përshkruaj secilën ngjarje të përzgjedhur, jo më shumë se me 8-10 fjali, në një skedë, palosi ato më katërsh dhe vendosi mbi kutinë ku është shkruar më parë titulli përkatës.

Renditi ato nga 1 deri në 3 sipas shkallës së pëlqyeshmërisë.

12

3


65

? Rubrika II

I. Të analizojmë veprimet, veçoritë, qëndrimet e personazheve

1. Nga të gjitha personazhet e romanit veço personazhet-fëmijë. Shëno në tabelën e mëposhtme karakteristikat e tyre fizike dhe shoqërore.

Personazhi Karakteristikat fizike Karakteristikat shoqërore

II. 1. Plotëso pemën e mendjes duke u nisur nga përshkrimi i portretit fizik që i bën autori Niko Dabos.

2. Gjyko mbi veprimet dhe sjelljet e personazheve të mëposhtme duke bërë komentin.

Personazhet Veprimi Komenti

Niko Dabo

Loloja

Lulja

NikoDabo

dhëmbët

veshja

sytë

duart

trupi

fytyra

mosha

66

ORË TË LIRA

3. Vini në dukje aspekte të kundërta të personazheve.

Personazhet Portreti fizik Cilësi të kundërta Veprime të kundërta

Gjonbaba

Rusman el Namsur

4. Gjonbaba, Gjonbiri, Gjonipi, tri breza luftëtarësh heroikë. Fati i secilit prej tyre është lidhur ngushtë me momente të ndryshme historike, luftërat, qëndrimet e shqiptarëve ndaj pushtuesve.

- Gjonbaba luftoi kundër: _______________________________________- Gjonbiri luftoi kundër: ________________________________________- Gjonipi luftoi kundër: _________________________________________

Mësimi që mora unë prej tyre ____________________________ _________ ______________________________________________________________

______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________

• Vëzhgimi im

Duke lexuar romanin “Shpella e Piratëve” vura re këto cilësi të shqiptarëve:1. Trimërinë;

2. Guximin; 3. _______________

4. _______________ 5. _______________ etj.


67

? Rubrika III

• Shtysë për të diskutuar, reflektuar dhe krijuar1. Cilat do të vlerësoje më shumë te shoku? Shëno me x cilësitë që ti vlerëson më

shumë. □ bukurinë □ forcën fizike □ sinqeritetin □ egoizmin □ pasurinë □ veshjen □ besnikërinë □ zgjuarsinë □ pastërtinë □ dinakërinë □ trimërinë □ ndihmën

2. Çfarë cilësish duhet dhe nuk duhet të ketë një drejtues grupi? Plotësoje tabelën me cilësi të tjera.

Një drejtues duhet të jetë Një drejtues nuk duhet

- i komunikueshëm- i drejtë----

- të flasë me ton të ashpër- të fyejë----

3. Një vend të rëndësishëm në roman zë figura e Niko Dabos, marrëdhëniet që ai krijon

me grupin e fëmijëve. Ç’rol luan ai në jetën e tyre?________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Me cilin prej personazheve të romanit mund ta identifikosh veten dhe pse? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Personazhi që pëlqej më shumë dhe që dua t’i ngjaj është: ____________________________________________________________________

6. Nëse ti do të ishe pjesë e grupit të fëmijëve, çfarë strategjie do t’u propozoje shokëve të tu, në mënyrë që të dilnit nga labirintet e shpellës?

________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Punë në çiftKrijo një intervistë imagjinare, duke vendosur njërin nga shokët e klasës në rolin e autorit

të romanit dhe veten në atë të gazetarit.

- Duke pasur parasysh veprimet e personazheve, diskuto për temën: “Fitimtarë ndaj vështirësive janë ata njerëz që i sfidojnë ato”.

68

ORË TË LIRA

LOJË NË ÇIFT- Ndërto disa pyetje tërësore për cilësitë, veprimet, mjedisin ku veprojnë personazhet

(por kujdes, ju do të kërkoni nga shoku ose shoqja që përgjigjja e tij të mos jetë po ose jo, por me fjalë që shprehin pohim ose mohim.) P.sh.:

A zhvillohen ngjarjet e romanit në Himarë? Është e vërtetë, zhvillohen.

Kujdes! Nëse shoku juaj ose shoqja juaj përgjigjet po ose jo digjet.

• Karrigia e nxehtëZgjidh njërin prej personazheve që ti pëlqen më shumë. Përpiqu të vihesh në vendin e

tij: të mendosh si ai, të veprosh si ai, të ndjesh si ai. Ulu në një karrige para klasës (karrigia e nxehtë) dhe kërkoju shokëve të drejtojnë pyetje njëlloj sikur ia drejtojnë personazhit që ti po aktron.

P.sh.: Unë jam Lulja. Çfarë doni të dini prej meje?

Përgjigju pyetjeve njëlloj sikur të ishit personi në fjalë. Pyetjet e bëra nga shokët mund të kërkojnë informacion për çdo gjë që lidhet me këtë personazh. Ata mund të bëjnë pyetje të tilla:

- Si munde ta kaloje shpellën-kanal në errësirë?- Çfarë të shtyu të ndjekësh vëllanë tënd këmba-këmbës?- Si të priti grupi i djemve? A ishin ata dakord që ti të ishe pjesë e aventurës së tyre? etj.

• Ti dhe historiaBota e fëmijëve është e pasur. Ajo ngacmohet nga dëshira për të zbuluar “të mistershmen”. - Po ti a je gjendur ndonjëherë në një situatë të tillë?__________________________________________________________________________________________________________________________________

Në tregimin Lolua “Gjonbaba” vihet re se fëmijët gjatë aventurës së tyre për të hyrë në Shpellën e Piratëve pushtohen nga ndjenja e frikës.

- Po ti a je frikësuar ndonjëherë? Kur? Pse? Çfarë ke ndjerë?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Në fushën e leksikut Gjatë leximit të romanit mund të jesh ndeshur me fjalë dhe shprehje të panjohura më

parë. Mjaft prej tyre mund t’i kesh kuptuar duke u mbështetur në kontekstin në të cilin janë përdorur. Sidoqoftë, burimi më i saktë mbetet Fjalori i gjuhës së sotme shqipe. Provoje veten duke plotësuar tabelën e mëposhtme:

Fjala e panjohur

Kuptimi i nxjerrë nga konteksti

Shpjegimi i fjalorit Vlerësimi (i saktë ose i gabuar)


69

• Të kuptomë përmbajtjenI. Rretho alternativën e saktë.

1. Ngjarja e romanit zhvillohet: a. në fund të shekullit XVI, b. në mes të shekullit XIV,

c. në fillim të shekullit XV.

2. Shtëpia e Tomit gjendet në: a. Urën e Londrës,b. Oborrin e Mbeturinave,

c. Në rrugën “Strend”.

3. Jeta e njerëzve në “Oborrin e Mbeturinave” ishte: a. e vështirë dhe e tmerrshme,

b. e qetë dhe e sigurt, c. e gëzueshme.

4. Në mjedisin ku jetonte Tomi vlerësohej, si: a. hajdut dhe intrigant, b. i zgjuar dhe i mprehtë, c. grindavec dhe i pashoqërueshëm.

5. Princi e gjeti vendin e saktë të vulës në saje të: a. kujtesës së tij,b. ndihmës së Tomit,

c. ndihmës së lordit Sent-Xhons.

6. Vendimi i Tomit për t’ia lënë fronin princit të vërtetë ishte:a. veprim i drejtë,

b. veprim i gabuar, c. veprim i papjekur.

7. Si reagon Editi kur takohet me Gendonin në kështjellë: a. hiqet sikur nuk e njeh,b. rebelohet,

c. e përqafon me mall?

8. Mark Tueni e vendos mbretin Eduart VI në situata të vështira, me qëllim që: a. të njohë realitetin e vërtetë,

b. të tregojë se vendin e tij mund ta drejtojë ai që është i lidhur me popullin, c. të tregojë se sa i zoti është për t’u përballuar me aventura të rrezikshme.

“Princi dhe i varfri” Mark Tuein (Lexim jashtë klase)

70

ORË TË LIRA

II. Rendit fjalitë e mëposhtme duke vendosur numrat në kolonën përkatëse në përputhje me zhvillimin e ngjarjeve të romanit.

Nr. Fjalitë

Eduarti njihet me shpëtimtarin e tij Majlls Gendom.

Princi strehohet te “Streha Kristiane”.

Gendoni takon vëllanë e tij, Hju.

Majllsi martohet me Editin dhe merr titullin konti i Kentskit.

1 Tomi takohet me princin.

Eduartit i vendosin titullin Fu Fu, Mbreti i Budallenjve.

Gendoni shpëton princin nga burgu.

Eremiti kërcënon jetën e princit.

Tomi ndihmon princin për të gjetur vulën.

Mbreti vdiq.

III. Imagjino sikur je duke dëgjuar bisedën e dy personazheve të romanit: Mail Gendonit dhe Editit. Duke u mbështetur në historinë e tyre, si dhe duke shfrytëzuar aftësitë e tua krijuese, plotëso dialogun.

Unë kam qenë viktimë e një shpifjeje të paskrupullt, Edit!

E ndieja se gjithçka që më thoshte Hju ishte gënjeshtër. Po në të vërtetë çfarë ndodhi me ty

Gendon?


71

Prandaj vendosi të të largojë tre vjet nga shtëpia?

Besoj se jeta e këtyre viteve ka qenë e vështirë dhe ti ke vuajtur shumë.

Sa vjet qëndrove në burg?

Edhe për mua nuk ka qenë e lehtë. Duhet të përballesha me kërcënimet e ashpra të Hjusë. Nëse nuk do të hiqja dorë prej teje, ai do të më vriste. Tani që jemi bashkë, të gjitha vuajtjet morën fund.

72

ORË TË LIRA

• Të analizojmë

Analiza e personazheve dhe e mjedisitI. Përshkruaj mjediset ku zhvillohen ngjarjet dhe shkruaj emrin e personazheve që

veprojnë në to:

Përshkrimi i mjedisit Emri i personazhit

II. Duke shfrytëzuar karakteristikat e personazheve krijo çifte antonimike. Lidh me shigjetë.

i pasur i frikësuari veshur jetonte në skamje

i sigurt i uritur dhe i lodhuri fortë i varfëri shëndetshëm i keqtrajtuari mbajtur në pëllëmbë të dorës thatanikjetonte në luks përrallor i veshur me zhele

III. Shkruaj disa veprime që i bëjnë personazhet e tjera të mendojnë se Tomi nuk ishte princ i vërtetë:


73

IV. Në kapitullin III dhe IV shfaqen personazhe të reja. Shëno emrat e tyre dhe përkrah karakteristikat që u përshtaten:

V. Gjyko mbi veprimet e personazheve duke dhënë komentit tënd:

Personazhet Veprimet Komenti yt

Babai

Gjyshja

VI. Veço dy personazhet që ti dëshiron, dhe dallo të përbashkëtat dhe ndryshimet midis tyre.

VII. A pësojnë ndryshime personazhet? Kush? Ku? Kur?

Personazhi Karakteristikat

Emri i personazhit I Emri i personazhit II

__________________________________________

__________________________________________

___________________________

74

ORË TË LIRA

VIII. Cili personazh ka pasur më shumë aventura?

IX. Cili personazh ndihet më me fat dhe cili jo?

Me fat

Pa fat

X. Cila gjendje ose ngjarje vë në lëvizje zhvillimin e veprimit: 1. Momenti ________________________________________________________________________________________________________________________

2. Qëllimi __________________________________________________________________________________________________________________________

3. Aktorët _________________________________________________________________________________________________________________________

4. Bashkëpunëtorët __________________________________________________________________________________________________________________

5. Viktimat _________________________________________________________________________________________________________________________

6. Rezultati përfundimtar ______________________________________________________________________________________________________________

XI. Renditi personazhet sipas vlerave morale, njerëzore dhe edukative që ato përcjellin.

Tomi, Princi Eduart, Gendoni, prifti, Eremiti, babai, Hju, xhaxhai i Eduartit, gjyshja, mbreti Henriku VII.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10


75

I. Lexo me kujdes paragrafin e mëposhtëm.Një ditë janari doli për të lypur si zakonisht. Disa orë zbathur e duke u dridhur deri në

palcë u end rrotull. Binte shi i imët. Dita ishte e ftohtë, e vrenjtur. Afër mbrëmjes Tomi u kthye në shtëpi qull, i dërmuar, i uritur, aq sa dhe i ati e gjyshja për herë të parë e mëshiruan. Natyrisht sipas mënyrës së vet. Për orë të tëra uria, të sharat e zënkat e komshinjve nuk e lanë të mbyllte sy.

II. Cila nga çështjet e mëposhtme nuk trajtohet në këtë paragraf. a. jeta e vështirë e Tomit,

b. mungesa e dashurisë prindërore, c. përshkrimi i një dite të ftohtë janari, d. Tomi fle i qetë.

III. Toni i autorit në këtë pjesë mund të përshkruhet si ton: a. kritik,

b. emocional, c. indiferent.

IV. Vendosi një titull paragrafit: ___________________________________________________________________

V. Gjej një autor shqiptar, të cilin e ke lexuar apo studiuar në shkollë, ku përshkruhet tema kryesore e këtij paragrafi. Shkruaj titullin e pjesës apo të poezisë.

______________________________________________________________________________________________________________________________________

VI. Zgjidh një kapitull, ndaje në pjesë më të vogla, duke u munduar ta përmbledhësh sa më shkurt që të jetë e mundur.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

P.S. Ky ushtrim mund të shndërrohet në garë me shokët e tu, ku fitues del ai që mund ta përmbledhë kapitullin me një numër sa më të vogël fjalish.

Analiza e strukturës së romanit “Princi dhe i varfri”

76

ORË TË LIRA

• Shtysë për të menduar, reflektuar e krijuar

I. Majlls Gendoni dhe Tom Kenti gjatë mbretërimit të shkurtër të Eduartit VI mbetën miqtë e tij më të mirë.

Çfarë mendon ti për këtë ndjenjë të thellë miqësie? A ekziston edhe sot një ndenjë e tillë ndërmjet bashkëmoshatarëve tuaj. Përpiqu t’i përgjigjesh kësaj pyetjeje duke menduar për jetën tënde, raportet me miqtë e tu, me familjen dhe me shokët e klasës.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

II. Pasi të kesh lexuar romanin dhe të kesh reflektuar, listo mendimet e reja që të lindën mbi cilësinë që duhet të zotërojë një udhëheqës. Çfarë mund dhe çfarë nuk mund të bëjë ai (udhëheqës). Plotëso murin e mundësive.

• Muri i mundësive

III. Me cilin prej personazheve të romanit mund ta identifikosh veten dhe pse? ________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nuk mund të ketë një jetë të tij

private.

Cilësitë e udhëheqësit

_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________


77

Erdhi koha për të shfaqur aftësitë e tua si aktor i vogël e i talentuar. Së bashku me shokët e tu mund të organizosh një shfaqje të vogël teatrore, duke u mbështetur në ngjarjet që ju kanë lënë më tepër mbresa. Është e nevojshme që të jepet kontributi i gjithë klasës. Diskutoni së bashku për të gjetur ngjarjen më të bukur, si dhe aktorët më të mirë.

• Thuaj ose shkruaj mendimin tënd Sipas teje libri është: □i mrekullueshëm □i vështirë për t’u kuptuar □i pëlqyeshëm □i pakëndshëm □i bukur □shumë i gjatë □zbavitës □shumë i shkurtër □interesant □i mërzitshëm

Cila pjesë e librit të ka tërhequr më shumë? Po më pak?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Cilat personazhe kanë rrëmbyer më shumë simpatinë tënde? Po më pak? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Cili episod të ka prekur më shumë? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

TË LUAJMË TEATËR

78

ORË TË LIRA

• Në fushën e edukimit artistik

I. Provo të vizatosh me teknikën që ti parapëlqen (dritëhije, ngjyra, penel, bojëra uji etj.) veshjet e personazheve që të kanë bërë më shumë përshtypje.

II. Duke u mbështetur në karakteristikat e mjediseve të ndryshme, në të cilat zhvillohen ngjarjet e romanit, përpiqu të ndërtosh makete. P.sh.: - Oborri i Mbeturinave,

- pallati mbretëror etj.

(P.S.: Duke u ndihmuar edhe nga mësuesit, nxënësit mund të hapin një ekspozitë ku të vendosin të gjitha punimet e bëra prej tyre. Kujdes, të mos harrojmë t’i vendosim një titull.)

• Në fushën e leksikut:

I. Gjatë leximit të romanit mund të jesh ndeshur me fjalë dhe shprehje të panjohura më parë. Shumicës prej tyre mund t’ua kesh nxjerrë kuptimin duke u mbështetur në kontekstin në të cilin janë përdorur. Sidoqoftë, burimi më i saktë për të mësuar kuptimin e fjalëve mbetet Fjalorii gjuhës së sotme shqipe. Provoje veten duke plotësuar tabelën e mëposhtme:

Fjala e panjohur Kuptimi i nxjerrë nga konteksti

Shpjegimi i fjalorit Vlerësimi (i saktë ose i gabuar)

II. Gjej kuptimin e shprehjeve të mëposhtme. Rretho alternativën e saktë.

• Fut hundët në punët e tjetrit a. kërkon të zihet a të grindet me dikë,

b. ndërhyn në punët e tjetrit, c. i afrohet shumë dhe e bezdis tjetrin.

• Ma mori mendjaa. e kuptova, e parashikova,b. marr mendimin e dikujt,

c. e largova mendjen.


79

• E bën qimen tra a. i zmadhon shumë gjërat,

b. është shumë kërkues, c. punon shumë.

• Flet kodra pas bregut a. flet bukur dhe me intonacion,

b. bisedon shtruar, c. flet kot më kot.

III. Lexo me kujdes fjalinë e mëposhtme të thënë nga princi Eduart. Diskutoje me shokët kuptimin e saj.

Do të jepja mbretërinë e babait, vetëm të argëtohesha edhe unë një herë kështu, që askush të mos më shante e qortonte. Madje do t’i falja edhe kurorën.

• Në fushën e drejtshkrimit

I. Cila nga fjalët e nënvizuara nuk është shkruar sipas shqipes standarde? Rrethoje dhe shkruaje drejt brenda shigjetës.

1. I zhytur në bataniet e fëlliqura e të grisura të burgut Gendoni dhe mbreti kaluan një natë të shqetësuar.

2. Në qoftë se atij djali i shkrepi në kokë të bëhej princi i Uellsit, veprimet dhe sjellja do të tradhëtonin në çast.

3. Vallë nuk jam nëna tënde që të kam lindur e të dua shumë? Kujtesa të kalënë, më vështro në sy.

4. Mbrojtësi i vetëm i princit kërcevi pranë për të parandaluar goditjen, por shkopi i fërshëlleu në kokë.

5. Pas tyre qëndronte një djalë simpatik, fytyrënxirë nga djelli.

80

ORË TË LIRA

II. Zgjidhni fjalën ose shprehjen që plotëson më mirë kuptimin e fjalisë.

1. E ndjeu .................... të tij u erdhi fundi. a. se telasheve,b. që telasheve,

c. sepse telasheve,d. kur telasheve.

2. Ata, pasi .................... nga trupi zhelet, u ngritën. a. duke hequr,b. hoqën,

c. u hoqën,d. kanë hequr.

3. Drita vinte ....... dritarja e vogël e kasolles. a. nga,

b. prej, c. mbi,

d. tek.

4. Mbreti .................. e flaku derrkucin në tokëa. ofendimi,b. i ofenduar,

c. ofenduar,d. ofendoj.

5 ............... djali foli në gjumëa. pas pak,b. papritur,

c. menjëherë,d. sapo.

I. Ti u njohe me një pjesë të historisë së dinastisë së famshme të Tudorëve. Vazhdo të zgjerosh më tej njohuritë e tua mbi realitetin kohor të Anglisë së shekekulit XVI duke shfrytëzuar të gjitha mjetet e mundshme të informacionit.


81

• Në fushën e gjeografisë:(Kjo është harta e Mbretërisë së Bashkuar, me katër pjesët e saj përbërëse.)

• Në fushën e edukimit të të drejtave të njeriut: I. Duke u mbështetur në njohuritë e tua mbi “Konventën e të Drejtave të Fëmijëve”, cilat

të drejta i mohohen Tomit në këtë roman? Listo disa prej tyre. Tomit i mohohen:

II. Po ty, a të është mohuar ndonjë e drejtë? Si je ndier në ato momente? (Jep ndonjë shembull.)

III. Harto një letër proteste drejtuar një institucioni a personi të njohur prej jush, ku t’i shprehësh revoltën tënde për shkeljet që u bëhen të drejtave të fëmijëve.

Presidentit të Republikës

82

ORË TË LIRA

Çfarë mendimesh dhe emocionesh kanë përcjellë te ty ngjarjet e këtij romani? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

A mendon se Tomi duhej t’ia dorëzonte fronin princit të vërtetë? Pse? Argumento. 1. ___________________________________________________________________ 2. ___________________________________________________________________ 3. ___________________________________________________________________

Çfarë mendoni se do të ndryshojë nga dorëzimi i fronit?____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

A të kanë lindur gjatë leximit të romanit pyetje për të cilat do të doje të merrje përgjigje? Shkruaj disa prej tyre.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Vlerësime të tjera._________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

• Të vlerësosh veten Besoj se tani në fund të leximit jashtëklase ti mund të jesh i aftë të vlerësosh veten rreth

përgatitjes për këtë roman. Për të bërë këtë të ndihmon edhe tabela.

Sa i kënaqur mbete nga përgatitja jote?

Shumë i kënaqur I kënaqur Jo i kënaqur, sepse ...


83

Të thellojmë njohuritë

• Në fushën e historisë

Në këtë libër u njohe me historinë e princit Eduart VI dhe babait të tij Henri VIII. Natyrisht që në këtë roman ka ngjarje që nuk janë të vërteta, por dy personazhet e lartpërmendura kanë qenë protagonistët kryesorë të Anglisë së shekullit XVI.

- Por, cilët ishin në të vërtetë Henri VIII dhe princi Eduart VI?

Eduarti VI ishte plotësimi i ëndrrës së Henrit VIII. Ky i fundit kishte gjashtë gra dhe secila prej tyre i dhuroi Henrit VIII vetëm princesha. Xhejn Sejmur ishte gruaja më me fat, ajo lindi

Henri VIII lindi në Grinuiç, më 28 qershor 1491. Ishte djali i dytë i Henrit VII dhe Elizabetës së Jorkut. Ai u bë trashëgimtar i fronit mbas vdekjes së vëllait të tij të madh, princit Artur. Në rininë e tij dallohej për inteligjencë të lartë, fliste shumë mirë frëngjisht, latinisht dhe spanjisht. Ishte shumë besimtar dhe jashtëzakonisht i dhënë pas gjuetisë, gjithashtu i pëlqente dhe tenisi. Henri VIII kishte vetëm një djalë të ligjshëm, princin Eduart, lindur në tetor të vitit 1537.

Eduartin, por pas lindjes së tij vdiq. Vogëlushi Eduart ishte mashkulli i vetëm trashëgimtar i monarkisë mbretërore, ai kishte dy motra. Në qoftë se Eduarti vdiste, froni i kalonte një gruaje dhe dinastia Tudor merrte fund. Henri VIII bëri të pamundurën për të mbrojtur shëndetin e djalit të tij. Princi vogëlush jetoi në një vend të izoluar. Ai u bë mbret në moshën 10-vjeçare vetëm sa për figurë. Gjatë mbretërimit të tij të shkurtër ai shfaqi përkushtim dhe inteligjencë, por pushteti i tij nuk u realizua kurrë. Ai vdiq në moshën 15-vjeçare nga sëmundja e tuberkulozit dhe e malaries. Vdekja e tij shënoi një nga historitë më tragjike të mbretërisë angleze. Froni i kaloi një gruaje.

84

ORË TË LIRA

për klasën VIII

Orë të lira


85

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të japë mendimin e tij/saj rreth rrymës muzikore që i pëlqen.

• Të krahasojë rrymat muzikore me njëra-tjetrën. • Të interpretojë këngë të këngëtarit a grupit që pëlqen.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues muzike dhe të gjuhëve të huaja.

Materialet: Tabakë të bardhë, lapostila, fletë formati A4, CD, magnetofon, videoprojektor, kaseta filmi dokumentar kushtuar këngëtarit ose grupit muzikor, televizor.

Koha: 90’

Tema: Te muzika gjej paqen


Kjo veprimtari do të zhvillohet në dy faza: Faza I. Përgatitja.Faza II. Prezantimi.

Faza I. PërgatitjaGruponi nxënësit sipas parapëlqimeve të tyre muzikore.

Grupi I muzika pop;Grupi II muzika xhaz;Grupi III muzika bluz;Grupi IV muzika rep;Grupi V muzika rock enroll;Grupi VI muzika hip pop etj., nëse parapëlqejnë rryma të tjera.

Secilit grup i jepet skeda me çështjet për të cilat do të hulumtojë.

Nxënësve brenda grupit mund t’u jepet nga një rol sipas çështjeve të parashtruara.

Faza II. PrezantimiPërgatitet mjedisi fizik ku do të zhvillohet veprimtaria. Nxënësit ulen të grupuar sipas

parapëlqimeve të tyre muzikore. Për t’i identifikuar grupet nga njëri-tjetri në çdo tavolinë të tyre vendoset një etiketë kartoni, ku shkruhet emërtimi i rrymës, p.sh., grupi i rokut. Te

Skeda I. • Historiku i rrymës muzikore. • Këngëtarët, grupet më të njohura të rrymës. • Këngët më të dëgjuara dhe më të pëlqyera të tyre. • Kuriozitete nga jeta e këngëtarëve ose grupeve. • Kronikat rozë të jetës së tyre.

86

ORË TË LIRA

bluzat e pjesëtarëve të grupeve mund të vizatohen ose të stampohen emërtime, si p.sh.: rryma, grupi, këngëtari, tituj këngësh etj.

Hapi II. Brenda secilit grup bëhet i njohur materiali i hulumtuar. Nxënësit që kanë hulumtuar për të njëjtën çështje, përzgjedhin informacionin më të

rëndësishëm.P.sh.: dy nxënësit që kanë hulumtuar për historikun e rrymës muzikore veçojnë momentet

më të rëndësishme, si: viti, vendi, themeluesi, përfaqësuesit etj.

- Informacioni i përzgjedhur për secilën çështje të shtruar pasqyrohet në një tabak të bardhë ose me ngjyrë, në krye të të cilit shkruhet emri i rrymës. Do të ishte me interesante që prezantimi i informacionit të realizohej me videoprojektor.

- Një përfaqësues i grupit u bën të njohur pjesëmarrësve informacionin e rrymës që pëlqejnë. Prezantimi shoqërohet me muzikën e rrymës.

- Pjesëtarët e grupeve të tjera mund të drejtojnë pyetje për të shuar kureshtjen e tyre për rrymën.

- Një pjesëtar i grupit referues, i cili ka prirje në fushën e këngës, këndon fragmente këngësh. Këto prezantime këngësh mund të shoqërohen me kërcime tipike të rrymës.

- Nëse grupet kanë siguruar dokumentarë për rrymat e tyre muzikore, t’i shfaqin ato.

Hapi III. Argëtim e diskutimPër të provuar se sa mirë e njohin rrymën muzikore të preferuar drejtojuni pyetje që

kërkojnë përgjigje të shpejta (quiz) e mëposhtme. Ky quiz drejtohet nga mësuesi/ja e gjuhës së huaj (anglisht) ose nga nxënës që mësojnë këtë gjuhë.

Pop1. We are the crowd, we’re c – coming out

Got my flash on it`s trueNeed that picture of you

- Who sings? a. Akon b. Demi Lovato c. Britney Spears d. Lady Gaga (Paparazzi)

2. I was like, why are you so obsessed with me? a. Jennyfer Lopez b. Avril Lavinge c. Pink d. Mariah Carrey

Rock1. I remembered black skiesThe lightning all around me

a. AC/DC b. Linking Park (New Devide) c. Europe. d. Aerosmith

2. I used to rule the worldSeas would rise when gave the wordNow in the morning I sleep alone

a. Nevada Tan b. Elton Johnc. Cold play (Vita la vida) d. Reamon


87

1. Don’t forget to remember me, I’II be back so remember me

a. 50 cent b. 2 Pac c. OTR d. T.I (Remember me)

2. Double di, double di. My lips like sugar, that candy can you sprung.

a. Lil Wayne b. Florida (Sugar) c. Vanessa Hudgens d. Ashley Tisdale

House

1. When you are gonna stop breaking my heart.a. Eduard Maya (Stereo Love) b. Laurent Wolf

c. The Killers d. Dj Blunt

2. Now that the love is gone What are we supposed to do

a. Akon b. Soulja Baj Tell’Em c. Basshunter d. David Guetta (Love is gone)

Secili grup të krijojë tekst kënge me një strofë, duke e përshtatur atë me muzikën e një prej këngëve të rrymës të cilën pëlqen. Ky tekst të krijohet në gjuhë të huaj; në pamundësi le ta krijojë edhe në shqip.

Diskutim: Bëhet një përmbledhje e punës së nxënësve brenda grupit dhe mënyrës së prezantimit nga secili grup.

- A ishte e vështirë të krijonit një tekst kënge në gjuhë të huaj në përshtatje me muzikën e dhënë? - Pse e pëlqeni këtë rrymë muzikore? (Secilit grup për rrymën e vet.)- Ç’tema trajtohen në tekstet e këngëve të rrymës që ju pëlqeni? - Ç’të përbashkëta shihni mes natyrës suaj dhe rrymës muzikore që ju pëlqen? - Kur dëgjoni më shumë muzikë? - A ndikohen parapëlqimet tuaja muzikore nga grupi shoqëror ku ju bëni pjesë? - A i ndryshoni shpesh shijet tuaja muzikore? - Nëse po, drejt cilës shije muzikore shkoni?

Sugjerim:Një veprimtari e tillë mund të zhvillohet edhe për muzikën popullore.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temave “Tefta Tashko Koço” dhe “Artistët shqiptarë më të njohur në botë”.

Hip hop – rap

88

ORË TË LIRA

Të drejtat: E drejta për të jetuar jetën E drejta për të pasur familje E drejta për t’u arsimuar E drejta për të punuar E drejta për barazi gjinore

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të japë mendimin e tij/saj rreth problematikës që trajton autori në

krijimtarinë e tij. • Të interpretojë vargje ose fragmente nga krijimtaria e Migjenit.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues: gjuhe shqipe, historie, edukate shoqërore, vizatimi.

Materialet: Skeda, tabakë të bardhë, tabakë me ngjyra, lapostila, videoprojektor, magnetofon, CD.

Koha: 120’

Burimet e informacionit: Libri “Migjeni”, interneti, tekstet shkollore të gjuhës shqipe dhe historisë.


Tema: Migjeni, uragani i ndërprerë

Kjo veprimtari zhvillohet në dy faza:Faza I. Hulumtimi.Faza II. Prezantimi.

Faza I. Hulumtimi Hapi I. Klasa ndahet në 7 grupe pune:

Grupi I i historianëve,Grupi II i biografëve (jeta e Migjenit),Grupi III i letrarëve,Grupi IV i interpretuesve,Grupi V i të drejtave të njeriut,Grupi VI i vlerësimeve, Grupi VII i piktorëve.

Hapi II. Secilit grup pune i jepet skeda me çështjet për të cilat do të hulumtojë.

Skeda I. Historianët • Kushtet ekonomike dhe shoqërore të Shqipërisë në vitet ’30.


89

Shënim: Për realizimin e skedës së dytë duhet të punojnë 3 nxënës. Njëri nga nxënësit duhet të jetë vajzë, e cila do të rrëfejë jetën e Migjenit, duke u vënë në rolin e motrës së tij, kurse dy të tjerët do të përgatisin pyetjet rreth çështjeve të dhëna në skedë.

Shënim: Ky grup do të jetë më i madh se 6 grupet e tjera, për arsye se do të hulumtojë në një pjesë të krijimtarisë së Migjenit për të zbuluar problematikat dhe plagët e shoqërisë shqiptare të kohës.

Për të ndihmuar nxënësit, më poshtë po japim titujt e krijimeve. Për secilin nga çiftet e titujve të shkëputur do të punojnë dy nxënës, të cilët do të zbulojnë problematikën e trajtuar.

• “Legjenda e misrit” - Varfëria• “Bukuria që vret”

• “Mollë e ndalueme” - Papunësia

• “Novelë mbi krizën”

• ”Baladë qytetëse” - Prostitucioni

• “Një refren i qytetit tim” - • “ Lagja e varfun”

• “Studenti në shtëpi” - Morali hipokrit• “ A do qymyr zotni”

Skeda II. Biografët (Jeta e Migjenit)• Datëlindja, vendlindja, fëmijëria, arsimimi, marrëdhëniet në familje dhe në mjedisin ku jetoi e punoi Migjeni.

Skeda III. Krijimtaria e Migjenit• Krijimtaria në prozë dhe në poezi e Migjenit.• Problematika në krijimet e tij.

Skeda IV. Të drejtat e njeriut • Të drejtat e njeriut që shkelen dhe mohohen, të identifikuara këto në personazhet e krijimeve të Migjenit. • Rrugët dhe mjetet me të cilat duhet të mbrohen të drejtat e mohuara.

Lypja, shfrytëzimi i fëmijëve

90

ORË TË LIRA

Faza II. Prezantimi Hapi I. Përgatitni mjedisin fizik e figurativ të klasës. Të gjitha vizatimet ngjitini në tri

faqet e murit anësor, kurse në faqen ballore të shkruhet “Migjeni, uragan i ndërprerë” ose të shfaqet përmes videoprojektorit.

Hapi II. Një përfaqësues i grupit të historianëve, bën një përmbledhje të situatës së Shqipërisë në vitet ’30.

Ai përqendrohet te gjendja ekonomike, zhvillimet politike dhe kulturore të Shqipërisë së asaj kohe.

Nxënësja që luan rolin e motrës së Migjenit ulet në qendër të klasës dhe rrëfen jetën e “vëllait” të saj, nxitur nga pyetjet e drejtuara nga pjesëtarët e grupit.

Nëse nxënësit e grupeve të tjera janë kureshtarë për më shumë detaje nga jeta e Migjenit, le të drejtojnë pyetje.

Prezantimi të shoqërohet me foto nga jeta e Migjenit, të cilat shfaqen në videoprojektor.

Hapi IV. Fillimisht grupi i letrarëve shkruan në një tabak të bardhë problematikën e zbuluar nga krijimtaria e autorit dhe e ngjit atë në qendër të tabelës. Ky prezantim mund të bëhet edhe përmes videoprojektorit, ku një nga përfaqësuesit e grupit lidh problematikën me krijimin ku jepet.

Nxënësit bëjnë analizën problematike të kohës duke e lidhur me realitetin e sotëm, nëse ky problem ekziston.

Nxënësit, që bëjnë pjesë në grupin e interpretimit, recitojnë vargjet apo lexojnë me ndjenjë atë fragment ku përcillet më fort mesazhi i problemit në fjalë.

Kështu veprohet pas çdo problemi të prezantuar dhe të analizuar. Gjithë ky prezantim bëhet nën shoqërimin e muzikës.

Skeda V. (Kritika) Vlerësuesit • Mendime të kritikës shqiptare për krijimtarinë e Migjenit.

Skeda VII. Piktorët • Skicojnë portrete, mjedise ku veprojnë personazhet e Migjenit.

Skeda VI. Interpretuesit • Përzgjedhja e vargjeve/ fragmenteve nga krijimtaria e veçuar e Migjenit, ku mesazhi i problematikave del më i qartë. • Interpretimi i fragmenteve të përzgjedhura.


91

Hapi V. Një përfaqësues i grupit “Të drejtat e njeriut” prezanton përmes videoprojektorit të drejtat që u shkelën dhe u mohohen personazheve të Migjenit, duke treguar edhe titullin e krijimit.

Përfaqësuesit e tjerë japin mendime rreth rrugëve e mjeteve me të cilat duhet të mbrohen këto të drejta të mohuara.

Hapi VI. Grupi i vlerësuesveNxënësit e këtij grupi lexojnë mendimet dhe vlerësimet më të mira të kritikës shqiptare

rreth krijimtarisë së Migjenit. Një pjesë e këtyre vlerësimeve të shkruhen bukur në tabakë me ngjyra dhe të ngjiten në

muret përreth vizatimeve. Veprimtaria të mbyllet me recitime të disa pjesëve nga krijimtaria e Migjenit. Katër nxënës të recitojnë njëri pas tjetrit vargjet e dhëna.

Na të birtë e shekullit të ri, që plakun e lamë në “shejtanin” e tije çuem grushtin për me luftuendër luftra të rejadhe me fitue ...

Rini, thueja kangës ma të bukur që di!Thuaja kangës sate që të vlon në gji. Nxirre gëzimin tand, të shpërthejë me vrull ...Mos e freno kangën! Le të marri udhë ...

... dhe pranvera erdhi ...Nëpër ftyra tona rrëshqiti një gëzimdhe ndër zemra tona ngrehi një folee një jetë e bukur, e një jetë e reme dëshira të shumta po buzqesh në lulzim ...

Dy buzë të kuqe,bukuri fatale, të një gruaje stërzanenjë pranverë të tanë më morenjë pjesë zemre më nxore,dhe gëzimin ma vodhe ...Ato dy buzë të kuqe ...

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të veprave “Në Manastir te Migjeni” dhe “Matan gardhit asgja e re”.

92

ORË TË LIRA

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të përshkruajë një udhëtim imagjinar drejt tokës së mundësive të

barabarta. • Të modelojë vendin e mundësive të barabarta. • Të japë mendimin e tij/saj rreth mundësive të barabarta që duhet

të ketë njeriu në shoqëri.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues gjuhe shqipe, gjeografie, edukate shoqërore dhe vizatimi.

Materialet: Fletë të bardha A4, lapsa për çdo grup, tabakë të bardhë letre, lapsa me ngjyra, harta fizike në të cilat të jenë vizatuar vetëm të dhëna fizike të maleve, luginave, lumenjve, pyjeve e fshatrave.

Koha: 120’


Tema: Një udhëtim drejt tokës së mundësive të barabarta

Faza I. Përgatitja Hapi I. Në këtë veprimtari nxënësit do të vizatojnë një hartë ku do të bëjnë njëudhëtim imagjinar drejt tokës së mundësive të barabarta. Ky vend ekziston vetëm në

imagjinatën e nxënësve, por në të ardhmen mund të bëhet realitet.

Hapi II. U kërkoni nxënësve të tregojnë ngjarje të lexuara, të dëgjuara apo të para, ku në qendër të tyre janë personazhe, që kanë marrë përsipër të kryejnë udhëtime drejt një vendi për të siguruar punë ose jetesë më të mirë.

(Nxënësit mund të shfrytëzojnë rrëfenjat e ndryshme popullore, të cilat mund të interpretohen në role nga nxënës me prirje në aktrim.)

Gjatë kohës që nxënësit rrëfejnë, mësuesi/ja të veçojë pengesat që kalojnë personazhet e rrëfimeve, p.sh.: pyll, i zi, dragonj etj., e t’i shkruajë mbi një tabak të vendosur në tabelë, kurse për kapërcimin e pengesave të përdorë simbole të ndryshme, p.sh.: mollë e kuqe, diell, zog etj.

Hapi III. Vilni mendime nga nxënësit se cilin nga simbolet e shkruara mund ta përdorin si tregues të së keqes apo të së mirës në udhëtimin e tyre imagjinar. Ky udhëtim mund të përshkruhet jo vetëm në tokë, por edhe në lumë, det etj., pra nxënësit le të jenë të kujdesshëm në zgjedhjet e tyre.

Faza II. Zhvillimi i veprimtarisë Hapi I. Nxënësit të ndahen në grupe të vogla me pesë-gjashtë nxënës. Secili grup të

ketë një hartë fizike të një vendi të ideuar nga një nxënës me prirje në vizatim. Nxënësit fillimisht e vëzhgojnë me kujdes e më pas japim mendime rreth mënyrës së paraqitjes të kontureve të maleve, lumenjve, luginave e pyjeve.


93

Hapi II. Nxënësve të çdo grupi u shpërndahen fletë dhe lapsa. Ata kanë 10-15 minuta kohë për t’u dhënë përgjigje tri pyetjeve të shtruara.

1. Si e ëndërroni tokën e mundësive të barabarta? 2. Çfarë vështirësish do të kapërceni për të arritur në atë vend?3. Si do t`i kapërceni ato?

Hapi III. U shpërndani grupeve tabakë të mëdhenj, lapsa, bojëra uji me ngjyra. Secili grup do të krijojë hartën e tij imagjinare, ku të paraqitet rrugëtimi nga e tashmja drejt së ardhmes nëpërmjet dy degëzimeve.

Fillimisht udhëzoni nxënësit të zgjedhin simbolet, si dhe të dhënat gjeografike të vendeve ku do të kalojnë vështirësitë, pengesat e të mirat që do të hasin në rrugëtim.

Hapi IV. Nxënësit duhet të punojnë rreth 25-30 minuta për realizimin e hartës. U kujtoni të vendosin nga një shenjë konvencionale në çdo të dhënë në tabelën e legjendës.

Hapi V. Pjesëtari i çdo grupi ngjit në tabelë hartën e përfunduar dhe nis të përshkruajë rrugëtimin. Udhëzoni nxënësit të përdorin të gjitha aftësitë e tyre interpretuese, si: zërin, mimikën, gjestet për ta bërë rrëfimin sa më interesant.

Hapi VI. Diskutimi dhe vlerësimiBëni një përmbledhje të punës së secilit grup. U kërkoni mendime nxënësve për

veprimtarinë e zhvilluar. - A ju pëlqen kjo veprimtari? Pse? - Cilat nga tri pyetjet e shtruara iu duk më e vështirë? Po më e thjeshta? Pse?- Cilat janë vështirësitë që e pengojnë sot shoqërinë tonë për të dhënë mundësitë barabarta gjinore, sociale etj.- Çfarë duhet të ndryshojmë për të ndërtuar një shoqëri me bazë mundësi të barabarta?

- E justifikojnë politikat e sotme sociale barazinë gjinore? - Në cilin vend nga 1-10 do të rendisje vendin tënd për dhënien e mundësive të barabarta qytetarëve të tij.

(Numri 1 tregon mungesën e këtyre mundësive, kurse numri 10 një shoqëri ideale mundësish.) - Cilat grupe shoqërore mendoni se vuajnë nga mungesa e mundësive të barabarta? - Cilat të drejta u janë shkelur? - Cili është roli i shkollës në përmirësimin e situatës?

Sugjerime:1. Alternativë tjetër për ndërtimin e hartave imagjinare.Grupet, përveç vizatimit, le të përdorin modele të tjera, objekte simbolike, të cilat mund

t’i ndërtojnë me ndihmën e kutive të vogla të kartonit, gurë, lëvozhga, arra, copa telash, pambuk, ngjitës, si dhe një karton të trashë si bazë për të realizuar maketin e tyre. Kjo do të sjellë më tepër larmi në veprimtari.

2. Nëse ndonjë grup e ka të vështirë të realizojë idenë e një udhëtimi imagjinar, u jepni ndonjë shembull dhe ata le ta konkretizojnë në vizatim ose me maket.

94

ORË TË LIRA

P.sh.: Një grua kërkon shanse (mundësi) të barabarta me burrin në politikë. Ajo përdor urën e arsimimit për të kapërcyer një lumë padrejtësish ndaj grave, të cilat duan të bëhen politikane më të zonja.

P.sh.: Një burrë has një zinxhir pengesash për t’u bërë edukator në një kopsht fëmijësh, profesion të cilin ai e pëlqen shumë. Nxënësit mund të ndihmohen për realizimin e kësaj ideje dhe nga filmi “Kopshti i baballarëve”.

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të hulumtojë rreth traditave e zakoneve të dasmave shqiptare. • Të interpretojë këngë e valle dasmash.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues i gjuhës shqipe dhe muzikës.

Materialet: Tabakë me ngjyra, skeda, lapostila, videoprojektor, magnetofon, CD, kostume popullore nga tri krahinat.

Koha: 120’

Tema: Dasma shqiptare

• Përgatitja: Ndahen nxënësit në tri grupe të mëdha.Grupi I. Do të hulumtojë rreth traditave dhe zakoneve të zhvillimit të dasmave në

një krahinë të Shqipërisë së Veriut, p.sh.: dasma tropojane.Grupi II. Do të hulumtojë rreth traditave dhe zakoneve të zhvillimit të dasmave në

një krahinë të Shqipërisë së Mesme, p.sh.: dasma tiranase.Grupi III. Do të hulumtojë rreth traditave dhe zakoneve të zhvillimit të dasmave në

një krahinë të Shqipërisë së Jugut, p.sh.: dasma vlonjate.• Secilit grup i jepen skedat e punës me çështjet për të cilat do të hulumtojë.

Skeda I. Veshja dhe paja • Veshjet e nuses dhe të dhëndrit gjatë gjithë ceremonisë. • Paja nga nusja dhe nga dhëndëri.

Skeda II. Këngët dhe vallet • Këngët për nusen dhe për dhëndrin. • Këngët që vënë në lojë krushqinë e nuses dhe të dhëndrit. • Emërtimet e valleve në këtë ceremoni. • Momentet e kërcimit të valleve.

Skeda III. Gatimet dhe pijet • Gatimet dhe pijet karakteristike që përdoren në dasmë. • Shtrimi i tavolinës.


95

- Secili grup të zgjedhë drejtuesin e tij, i cili do të organizojë punën brenda grupit. - Drejtuesi i grupit u shpërndan nga një skedë çdo 2-3 nxënësve, në varësi të numrit në

grup, për të hulumtuar çështjet e caktuara.Përpiquni që secili grup të ketë të paktën një nxënës me kostum tradicional të krahinës

që përfaqëson. - Udhëzoni nxënësit të përgatitin këngë, valle dasme, si dhe një moment nga dasma e

krahinës së tyre për ta interpretuar. P.sh.: ndarja e nuses nga prindërit;

nisja e krushqve për të marrë nusen;mbërritja e nuses në shtëpinë e burrit.

Shënim: Drejtuesi i grupit të jetë i kujdesshëm gjatë momentit të përzgjedhjes së informacionit për çdo skedë. Nga informacionet e grumbulluara të përzgjidhen më të rëndësishmet.

Hapi I. Secili grup në 4 tabakë letre me ngjyra të sistemojë informacionin e sjellë nga nxënësit për secilën çështje (pra, nga një tabak për çdo skedë).

- Përpiquni që prezantimin e informacionit ta bëni nëpërmjet videoprojektorit, në këtë rast sistemimi i informacionit bëhet në fazën përgatitore.

- Prezantimi i çdo skede bëhet nga një nxënës. Gjatë kohës që prezanton të vihet në sfond muzikë dasme të krahinës që përfaqëson grupi.

- Pas prezantimit teorik, të interpretohet situata e përgatitur nga grupi. Në këtë moment ata këndojnë këngë dhe kërcejnë valle dasme.

Sugjerimi: Një veprimtari e tillë mund të zhvillohet për: a. gatimet tradicionale shqiptareNxënësit mund të gatuajnë bashkë me prindërit. Me gatimet e përgatitura të organizojnë

panairin e gatimeve tradicionale shqiptare “Kuzhinë shqiptare”. b. lojërat popullore Me ndihmën e prindërve e të internetit t’i njohin këto lojëra, emërtimi, rregullat e tyre, si

dhe t’i luajnë ato. c. veshjet populloreNxënësit të hulumtojnë për të njohur veshjet popullore të krahinave të ndryshme. Veshje popullore që përdoren në mosha të ndryshme (fëmijë, i rritur, i moshuar), sipas

përkatësisë gjinore. Gjithashtu ata mund të sjellin veshje ose pamje të veshjeve dhe t`i vizatojnë ato, duke zgjedhur veshjet e disa krahinave.

Skeda IV. Riti i dasmës• Koha e fillimit të dasmës te shtëpia e vajzës dhe te shtëpia e djalit. • Personi që hap ceremoninë te vajza dhe te djali.• Pjesëtarët e familjes dhe të rrethit miqësor që zgjidhen si krushq. • Mjeti i transportit.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temës “Tradita dhe zakone shqiptare”.


96

ORË TË LIRA

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të interpretojë në role situata të ndryshme për të vënë në dukje

pabarazinë shoqërore dhe ekonomike. • Të japë mendimin e tij/saj rreth të drejtave që ka dhe atyre që i

mohohen njeriut në shoqëri.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues.

Materialet: 2 skeda me role, CD me muzikë të përzgjedhur, magnetofon.

Koha: 150’

Tema: Le të hedhim një hap para

Përgatitja: Lexoni me kujdes zhvillimin e veprimtarisë, rilexoni listën e situatave për t’iu përshtatur roleve të dhëna.

Faza I. Përgatitja Hapi I. Krijoni një atmosferë të këndshme në mjedisin ku do të zhvillohet veprimtaria

duke vendosur muzikë të qetë dhe të përzgjedhur.

Hapi II. Jepuni nxënësve pjesëmarrës nga një skedë me role. Udhëzoni të mos ua tregojnë shokëve rolet që u kanë rënë, pra t’i mbajnë të fshehura. (Skedat do t`i gjeni në fund të veprimtarisë.)

Hapi III. I ftoni nxënësit të ulen (nëse dëshirojnë në dysheme) dhe të lexojnë rolet e tyre, por pa zë.

Hapi IV. U kërkoni nxënësve që të mësohen me rolet që u kanë rënë. Për t’i ndihmuar ata, u drejtoni pyetjet e mëposhtme, bëni një ndalesë të shkurtër pas çdo pyetjeje të lexuar, me qëllim që nxënësit të reflektojnë dhe të ndërtojnë imazhin e jetës së tyre (duke u mbështetur në rolin që u ka rënë).

- Si ka qenë fëmijëria juaj? - Ku keni banuar më parë? Si ishte shtëpia juaj? - Çfarë lojërash keni luajtur?

- Ç`punë bënin prindit tuaj? - Si është jeta juaj e përditshme? - Ku shkoni me shoqërinë tuaj? - Çfarë bëni në mëngjes, në drekë dhe në mbrëmje?

- Ç’stil jete keni? Ku banoni? Sa lekë fitoni çdo muaj? - Ç’bëni gjatë kohës së lirë? Ku i kaloni pushimet? - Çfarë ju gëzon dhe çfarë ju frikëson?



97

Hapi V. U kërkoni nxënësve pjesëmarrës të rreshtohen përbri njëri-tjetrit, njëlloj si në startin e nisjes.

Hapi VI. U thoni nxënësve se do t’u lexoni një listë me situata. Sa herë që do të miratojnë me një “po” pohimin tuaj, ata do të hedhin një hap para, në rast të kundërt, do të qëndrojnë në pozicionin e tyre dhe nuk do të lëvizin.

Hapi VII. Lexojini situatat njëra pas tjetrës. Bëni një pushim gjatë leximit për t’u dhënë mundësinë për të hedhur hapin para e të shohin pozicionin e tyre të ri në një krahasim me pozicionin e shokëve.

Hapi VIII. Në fund i ftoni të gjithë të vëzhgojnë pozicionin e tyre përfundimtar. U jepni kohë nxënësve të dalin nga roli i tyre para se të filloni seancën e diskutimit dhe vlerësimit.

Faza II. Diskutimi dhe vlerësimi Hapi I. Fillimisht u kërkoni nxënësve të shprehin mbresat e tyre rreth veprimtarisë,

çfarë ndodhi, si u ndjenë dhe çfarë mësuan. - Si u ndjetë kur ndryshuat dhe nuk ndryshuat pozicionin tuaj? - Për ata që ndryshuan pozicion më shpesh se të tjerët, kur e vutë re se të tjerëtnuk lëviznin aq shpesh sa ju, te cilat situata? Kur e ndjetë se po ju cenoheshin të drejtat

tuaja themelore?- A mundët t’i zbulonit rolet e njëri-tjetrit nga përgjigjet e dhëna? Nxënësit pas këtij

momenti le t’i zbulojnë rolet e tyre.- A ishte kjo veprimtari një pasqyrim i problemeve të shoqërisë? - Sa e thjeshtë apo e vështirë ishte të luaje role të ndryshme? - Si i imagjinoni njerëzit që luajtët në rolin e tyre? - Çfarë hapash duhet të ndërmerrni në drejtim të pabarazisë shoqërore?

Hapi II. Përgëzohen nxënësit për bashkëpunimin e suksesshëm që treguan gjatë zhvillimit të veprimtarisë.

Skeda I. Luani këto role

1. Ti je një nënë e vetme e papunë.

2. Ti je vajza e një menaxheri banke të qytetit dhe ndjek studimet e larta për ekonomi.

3. Ti je një vajzë e një besimi fetar që jeton në një familje të devotshme.

4. Ti je një i ri që kryen me detyrim shërbimin ushtarak.

5. Ti je një burrë me aftësi të kufizuara që lëviz me karrige me rrota.

6. Ti je një vajzë 17-vjeçare rome që s`t`u dha kurrë mundësia të mbarosh arsimin fillor.

7. Ti je një person i infektuar me HIV.

8. Ti je një refugjat 24-vjeçar nga Afganistani.

98

ORË TË LIRA

9. Ti je një emigrant i jashtëligjshëm nga Shqipëria.

10. Ti je kryetar i Forumit Rinor të një force politike, ku partia që përfaqëson është në pushtet.

11. Ti je djali i një emigranti kinez, i cili drejton me sukses një restorant.

12. Ti je vajza e ambasadorit amerikan dhe jeton në vendin ku kryen detyrën babai yt.

13. Ti je pronar i një kompanie të suksesshme import-eksporti.

14. Ti je një pensionist, i cili ka dalë në pension (ka punuar në një fabrikë këpucësh).

15. Ti je shoqja e një artisti filmi, i cili është VIP në vendin tënd.

16. Ti je një model me origjinë afrikane.

17. Ti je një djalë 27-vjeçar pa shtëpi.

18. Ti je djali (19 vjeç) i një fermeri që banon në një fshat në thellësi të maleve.

Skeda II. Situata 1. Ti nuk je përballur asnjëherë me vështirësi të mëdha financiare. 2. Ti ke një shtëpi të këndshme të pajisur me telefon dhe televizor. 3. Në vendin ku jeton të respektohet e drejta e gjuhës amtare, e kulturës dhe e

besimit fetar. 4. Pikëpamjet e tua rreth çështjeve politiko-shoqërore dëgjohen dhe respektohen nga të gjithë. 5. Shumë njerëz konsultohen me ty për çështje të ndryshme. 6. Ti nuk ke frikë se mund të ndalohesh nga policia. 7. Ti e di se ku mund të shkosh për të kërkuar një këshillë a ndihmë kur të nevojitet. 8. Ti nuk ke qenë kurrë i diskriminuar për shkak të origjinës. 9. Ti ke një status të mirë shoqëror dhe asistencë mjekësore. 10. Ti shkon me pushime një herë në vit. 11. Ti mund të ftosh miqtë e tu për darkë në shtëpi. 12. Ti bën një jetë të mirë dhe ke besim se e ardhmja jote do të jetë e ndritur. 13. Ti studion në shkollën që dëshiron dhe ke të drejtë të zgjedhësh profesionin tënd. 14. Ti nuk ke frikë se mund të dhunohesh a sulmohesh (grabitesh) në rrugë. 15. Ti mund të festosh datat më të rëndësishme fetare bashkë me miqtë dhe të afërmit e tu. 16. Ti mund të ndjekësh kurse të ndryshme për të përmirësuar rezultatet e tua

ose për të thelluar njohuritë. 17. Ti mund të shkosh në kinema ose në teatër një herë në javë. 18. Ti nuk ke frikë për të ardhmen e fëmijëve të tu. 19. Ti mund të blesh veshje të reja së paku çdo sezon. 20. Ti je i vlerësuar dhe i respektuar për aftësitë e tua profesionale. 21. Ti mund të përdorësh internetin dhe të përfitosh prej tij.


99

Muaji Tetor

I. Ngjarjet1. Në cilin qytet zhvillohen ngjarjet e romanit? ________________________________

Në cilën shkollë?__________________________________

Në sa kohë shtrihet zhvillimi i ngjarjeve të romanit?a. 9 muaj,b. 10 muaj,

c. 12 muaj.

2. Në cilën klasë u regjistrua Enrikoja? _____________________________________

3. Si iu duk Enrikos dita e parë e shkollës?________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Si filloi ai vit shkollor për Enrikon dhe fëmijët e tjerë? Çfarë kishte ndodhur?________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Cili ishte nxënësi i ri që erdhi në klasë? ___________________________________ Si e pritën nxënësit e tjerë shokun e tyre?________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Cila ishte gruaja që lante ndërresat e familjes së Enrikut? ____________________________________________________________________

7. Si u ndje Krosi përballë shokut të tij, Enrikos?________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Veço nga letra që babai i dërgon Enrikos fjalitë që tregojnë rëndësinë e arsimimit.________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Cili është mesazhi i tregimit “Atdhetari i vogël padovan”?________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Kush e ndihmoi djaloshin e vogël oxhakfshirës të zëvendësonte paratë e humbura?_____________________________________________________________________

Analizë e romanit “Zemra”, e autorit Edmond de Amiçis (Lexim jashtë klase)

100

ORË TË LIRA

II. Personazhet

1. Shkruaj përbri secilit paragraf përshkrues emrin e personazhit korrenspodues duke zgjedhur nga lista emërore e dhënë. (Korreti, Garoni, Votini, Garofi, Karlo Nobis, Stardi, Derosi, Prekosi)

• Është një djalë i gjatë, me një hundë si sqep kukuvajke e me ca sy të vegjël, që orë e çast shet e blen pena, fotografi e kuti shkrepësesh, që i shkruan mësimet nëpër thonj, që t’i lexojë fshehurazi kur ta pyesë mësuesi. _______________

• Tuhaf njeri, trashaluq e shkurtabiq, me një qafë të shkurtër, nuk flet me njeri e është turivarur, duket se e kupton me zor mësimin; po mësuesin e dëgjon me vëmendje, vështron drejt përpara, duke rrudhur ballin e duke shtrënguar dhëmbët. Kur i thotë njeri ndonjë fjalë, për herë të parë e të dytë nuk përgjigjet, por pastaj ia vesh me shqelm. ______________

• Është më i gjati i klasës, pothuaj 14 vjeç, me një kokë të madhe e shpatullgjerë; është i mirë, siç duket edhe nga fytyra, po është gjithnjë i kredhur në mendime, si të ishte ndonjë burrë i pjekur. E duan të gjithë, përveç disave, që janë kryelartë; ai nuk shkon mirë me ata, sepse nuk i lë t’u bien më qafë shokëve. Është i fortë në matematikë. Librat e shkollës i mban të gjithë stivë, një mbi një e i ka të lidhur me një rrip të kuq lëkure. ____________

• Vesh një fanellë në ngjyrë të çokollatës e mban një kësulë me lëkurë maceje; gjithnjë i qesh nuri. Është i biri i një drushitësi, që ka qenë ushtar në luftën e ‘66-ës në divizionin e princit Umbert dhe flitet se ka fituar tri medalje. Është shejtani vetë, s’ka gjë që nuk e bën, ia pret mendja për çdo gjë dhe e bën menjëherë. Është i shpejtë e i shkathët si ketër. _______________

• Vishet mirë, lëmohet orë e çast dhe e urren shumë Derosin. Qahet në shtëpi për notat që merr dhe thotë se i ha hakun mësuesi. Kur Derosi u përgjigjet pyetjeve aq shpejt e mirë, ai var turinjtë, ul kokën, bën sikur nuk dëgjon dhe mundohet të qeshë, por edhe kur qesh, duket sikur lëshon vrer. _______________

• Është i biri i një farkëtari. Mban një xhaketë të gjatë. Duket shëndetlig. Thonë se e rreh shumë i ati; është shumë i ndrojtur dhe, sa herë që pyet ose prek padashur një shok i kërkon menjëherë ndjesë dhe e sheh me sy të butë e të vrerosur. _______________

• Të gjithë e dinë se është i zoti në çdo lëndë. Është i pari në aritmetikë e gjuhë, në hartim dhe vizatim. E rrëmben mësimin aty për aty dhe ka një kujtesë të çuditshme. Është i gjatë, i bukur, me flokë të përdredhur ngjyrë ari, i lehtë si sorkadhe dhe mjafton të mbështesë një gjë në dorë që të kërcejë nga një bankë në tjetrën. Është 12 vjeç. Vishet me një palë rroba bojëqielli e me kopsa të verdha. Është i gjallë, i gëzuar, i sjellshëm më të gjithë dhe i ndihmon me sa mundet shokët e shoqet. _______________

• Mburret shumë, vetëm e vetëm se e ka babanë të pasur. Atij do t’i pëlqente të kishte me vete në shkollë një bankë të tërë. Ka frikë nga të gjithë se mos e fëlliqin, i shikon të tërë nga koka gjer te këmbët, vështron kurdoherë duke buzëqeshur si me përbuzje. Për mosgjë lëshon ndonjë fjalë të rëndë ose u kërcënohet se do të sjellë babanë në shkollë. _______________


101

2. Rikujto historinë e atdhetarit të vogël padovan, duke iu përgjigjur pyetjeve të tabelës.Historia e atdhetarit të vogël padovan

Në cilin qytet/fshat jetonte djaloshi kur ishte i vogël?

……………………………….......……………………………………………......……………

Ç’kishin bërë me të nëna dha babai i tij dy vjet më parë?

…………………………………………….....…………………………………………….....

Pse u arratis nga pronari i cirkut?……………………………………………......……………………………………………......

Kujt i kërkoi ndihmë pas arratisjes?……………………………………………......……………………………………………......

Kë takoi në anije?…………………………………………….....…………………………………………….....

Çfarë ndodhi më pas?……………………………………………....……………………………………………....

Si reagoi djali në fund?……………………………………………...……………………………………………...

3. Lidh me shigjetë personazhin me cilësitë që e karakterizojnë atë.

• i gjatë • pa mjekër

• e veshur • me flokë të thinjur e të gjatë • zë të trashë • e qeshur • babaxhan • e kujdesshme • e përkushtuar • tolerant • i vetmuar • serioz • imcake • me një rrudhë të drejtë mu në mes të ballit

III. Mjedisi

1. Përshkruaj mjedisin e shtëpisë së Krosit mbështetur në elementet e mëposhtme:a. vendndodhjab. mobilimi

Korreti

Garoni

Votini

Derosi

Prekosi

Krosi

102

ORË TË LIRA

IV. Gjuha dhe stili1. Në cilën vetë rrëfehet ngjarja:

a. në vetën e parë, b. në vetën e tretë.

2. Shpjego me fjalët e tua kuptimin e fjalive të mëposhtme: a. Ti i ke të gjitha lehtësitë, e megjithatë të duket i rëndë! Ta dish, o Enrik, se puna

që bën ai djalë në një ditë, vlen më shumë se ajo që bën ti në një vit.________________________________________________________________________________________________________________________________ b. Armët e tua janë librat, toga jote është klasa, fusha jote e luftës është gjithë dheu

dhe fitorja jote është qytetërimi i njerëzisë.________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Në tregimin “Kalabrezi i vogël”, në paragrafin e parë gjej dhe nënvizo krahasimet.

V. Ti dhe historia

1. Si të duken shokët e Enrikos? Do të dëshiroje të ishe miku i tyre dhe pse?________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Në tregimin “Një sjellje fisnike” Garoni për të ndihmuar shokun e tij, Krosin, merr përsipër fajin. Po ti si do të veproje po të ishe në vendin e tij?

________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Në një histori janë shumë të rëndësishme personazhet me karakteristikat e tyre, veprimet e raportet që krijojnë me njeri-tjetrin. Në këtë mënyrë për të modifikuar një histori mund të mbështetesh te personazhet, sepse çdo ndryshim i tyre, i veprimeve që ato kryejnë do të ndikonte mbi vetë historinë. Mbështetur në këtë ide, provo të ndryshosh rrjedhën e zhvillimit të ngjarjes në tregimin “Një sjellje fisnike” duke rishkruar edhe një herë, pasi të kesh zgjedhur njërën prej këtyre mundësive:

shto një personazh, hiq një personazh, ndrysho karakterin e një personazhi.

4. Si i vlerëson këshillat që babai i dha Enrikos për shkollën? Ç’ndikim patën ato te ti?________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Enrikoja kujton me mall dhe respekt mësuesen e klasës së parë. Po te ti ç’vend zë ajo/ai? A mund të përshkruash portretin e tij/saj? Realizoje duke plotësuar skedën e mëposhtme:

Shkolla ________________________________________________Qyteti _________________________________________________Emri mësuesit/mësueses __________________________________Pamja e jashtme _________________________________________Karakteristikat shoqërore __________________________________


103

Muaji Nëntor

I. Ngjarjet

1. Ç’punë bënte babai i Garonit? Cila është lënda e tij e parapëlqyer? Çfarë do t’i dhuronte nënës për ditën e emrit?

________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Pse u zu Karl Kobisi me Betin? Cilës shtresë shoqërore i përkiste secili prej tyre? A e prisnit këtë reagim të babait të Karl Kobisit? Pse? Ç’mësim morën fëmijët atë ditë?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Cilës lëndë i përkiste mësimi që po mësonte Korreti? Ç’mendon Enrikoja pasi u nda me Korretin? Cili ishte më i lumtur ai apo Korreti?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Çfarë i dhuroi mamaja e Neli Garonit dhe pse?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Pse e respektonin shokët Derosin?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Ç’ndodhi në një mëngjes qershori të vitit 1859? Ç`bëri djali kur plumbat i vinin sa majtas e djathtas?

________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Cila ishte arsyeja që drejtori donte të largohej nga detyra? Ç’ndodhi më tej? Pse ndryshoi mendim ai?

________________________________________________________________________________________________________________________________

104

ORË TË LIRA

II. Personazhet

1. Veço veprimet që bën mësuese Delkati gjatë kohës që ajo jep mësim dhe kujdeset për nxënësit e saj. Duke u mbështetur në këto veprime jep vlerësimin tënd për të.

2. Nga letra që babi i shkruan Enrikos, listo sakrificat që bën nëna dhe këshillat që ai i jep Enrikos.

3. Analizo personazhin e Derosit duke plotësuar tabelën.

Pamja fizike

Mënyra se si sillet

Qëndrimi i tij përballë Enrikos dhe Votinit

Veprimet e mësueses Vlerësimi im

U mëson shkrim e këndim fëmijëve. I ndihmon ata të vishen. U merr kësulat që u bien përdhe.

Sakrificat e nënës Këshillat e babait

III. Mjedisi

1. Pasi të kesh rilexuar tregimin “Shoku im Korreti”, përshkruaj me kujdes mjedisin ku punonte e mësonte ai.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


105

2. Vëzhguesi i vogël Lombard.Vizato skenën duke pasur parasysh mjedisin ku zhvillohen ngjarjet në këtë tregim. Mos

harro të paraqitësh në të elementet e mëposhtme:

shtëpi, një frashër i lartë, flamur trengjyrësh, lëndina me grurë, varrezat etj.

IV. Gjuha dhe stili

1. Plotëso përshkrimin e drejtorit të shkollës me fjalët që mungojnë. Nëse e ke të vështirë kërko ndihmën e tregimit “Drejtori”.

Pastaj kemi drejtorin, një burrë _________________ dhe tullac, me syze ari, me një mjekër _________________ e ________________, që i zbret gjer në kraharor, që vishet gjithnjë me rroba ___________________ e që e kopsit xhaketën gjer në fyt. Ai është shumë i mirë. Kur thërret në drejtori ndonjë nxënës për ta qortuar, nuk i bërtet, po e kap për dore e i thotë urtë e butë se duhet të pendohet e t’i japë fjalën se do të bëhet një djalë _____________________.

Duke u mbështetur në njohuritë gjuhësore, cilës klasë i përkasin fjalët që plotësove?_________________________________________________________________

2. Shpjego me fjalët e tua kuptimin e fjalisë së mëposhtme:Ai që e nderon flamurin, kur është i vogël, do t’i dalë zot kur të rritet.__________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Shprehjet e nënvizuara zëvendësoji me shprehje ose fjali të tjera pa prishur kuptimin e fjalisë.Ai që do të guxojë ta prekë Kelin me dorë, do të hajë një dackë sa t’i vijë mendja vërdallë.__________________________________________________________________________________________________________________________________

V. Ti dhe historia

1. Te tregimi “Nëna ime” babai kritikon Enrikon për sjelljen e tij të ashpër ndaj nënës. Po ti a e ke lënduar ndonjëherë nënën tënde? Si është ndier ajo? Ç’qëndrim kanë mbajtur të tjerët ndaj teje? Ç’ke ndier? Trego ndonjë rast.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Cilët janë nxënësit më të mirë të klasës sate? Si sillen ata me ty? A të ndihmojnë në rast nevoje? A ndien zili ndaj tyre? Nëse po, si e shpreh atë?

106

ORË TË LIRA

Muaji Dhjetor

I. Ngjarjet

1. Rretho personazhet që dalin te tregimi “Pramatari”:a. Nobisib. Enrikoja

c. Derosi d. Garofi

e. Vatini

2. Cilat janë dëshirat e Garofit?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Dallo personazhet kryesore të tregimit “Në shtëpinë e të plagosurit”.________________________________________________________________

4. Çfarë lidhjesh vendosin ata me njëri-tjetrin?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Çfarë të bie më shumë në sy në këtë tregim?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Pse Juli filloi të binte nga mësimet? A i jep të drejtë atij?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Çfarë tregon për Julin mbajtja e fshehtë e punës që bën?________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Cili është për ty momenti më i rëndësishëm i tregimit? ________________________________________________________________________________________________________________________________


107

II. Tregimi i fshehur

Përzgjidh një nga tregimet e muajit dhjetor. Shkruaji në skeda të vogla letre fragmentet kryesore të tregimit të përzgjedhur. Përzieji ato, dhe vendosi para shokut tënd. Ai/ajo duhet t’i vendosë skedat sipas kronologjisë së ngjarjeve të tregimit, duke rindërtuar kështu tregimin e fshehur.

III. Nga një ngjarje në tjetrën

A e di se çfarë ndodh më pas? Plotëso ngjarjen duke përdorur alternativat e dhëna.

1. E kishte goditur mu në sy një top bore.2. Kush ishte ai? Ti je? Flisni, kush ishte?3. Është poshtërsi që të merret më qafë ndonjë i pafajshëm. 4. Garoni hyri në mes duke thirrur: Dhjetë burra, me një fëmijë doni të tregoni trimëri?5. Ulu në gjunjë dhe kërkoji ndjesë.

Një plak kishte humbur kapelën dhe po lëkundej, sepse __________________________________________________________________________________________

Një polic e disa burra po vraponin nga të katër anët duke pyetur ___________________________________________________________________________________

Garoni i tha Garofit: “Shko e thuaj se ke qenë ti _______________________________________________________________________________________________

Kur e pa populli se kush ishte fajtori, shumë vetë ngritën dorën të qëllonin, po_____________________________________________________________________

Nja dy-tri veta e shtynë brenda në dyqan duke thirrur ____________________________________________________________________________________________

108

ORË TË LIRA

II. Personazhet

1. Plotëso tabelën e mëposhtme. Vendos në ndarjen e parë emrat e personazheve, kurse në të dytën qëllimin e autorit. (Tregimet “Në shtëpinë e të plagosurit”, “Muratori i vogël”.)

Personazhi Qëllimi i autorit

- Nëpunësi

-

-

- Të tregojë shpirtin fisnik të tij.

-

-

2. Vëzhgo me kujdes secilën ndarje të tabelës. Vendos në ndarjen e parë titullin e tregimit, personazhet që të kanë tërhequr më tepër. Ç’vlerësime ka mjedisi ku jeton për të dhe ç’vlerësime ke për ta.

Titulli Personazhi Vlerësimet e shokëve dhe e familjes për të

Vlerësimi im

3. Me anë të diagramit shkak-pasojë trego qëndrimin e babait të Julit. Si ndryshoi ai? Pse?

SHKAK PASOJË

QËNDRIMI I BABAIT

4. Në pemën e mëposhtme listo arsyet që babai i jep Enrikos për të qenë mirënjohës ndaj mësuesit.

Arsyet e babait


109

III. Mjedisi 1. Përshkruaj me fjalë dhe me vizatim peizazhin dimëror të dhënë në tregimin “Bora e parë”.

- Bie me flokë të mëdha e të dendura si lule jasemini.-___________________________________________________________________-___________________________________________________________________

IV. Gjuha dhe stili

1. Shkëput nga tregimi “Bora e parë” fjalët ose grupet e fjalëve që përshkruajnë ndjenjën e gëzimit rënia e borës te një pjesë e fëmijëve dhe atë të dëshpërimit te pjesa tjetër.

GËZIM që shkakton ---------------

DËSHPËRIM ------------

2. Shpjego kuptimin e fragmentit të mëposhtëm. Çfarë mesazhi përcjell autori. Gjej dhe shkruaj tri fjalë të urta për punën.

... njollat e punës nuk janë ndyrësi, sepse puna nuk të ndahet kurrë. Për punëtorin që kthehet nga puna mos thuaj kurrë: Është i ndotur. Thuaj: “Në rrobat e tij ka shenjat dhe gjurmët e punës”.

V. Ti dhe historia

1. Tregimi “Një top bore”. Sikur të të ndodhte ty një ngjarje e këtillë si te ky tregim, a do të guxoje të tregoje fajin tënd?

2. Tregimi “Mirënjohja”: Po ju, a jeni mirënjohës ndaj mësuesit ose mësueses suaj?

3. Tregimi “Shkruesi i vogël fiorentin”: Si do të veproje ti, nëse familja jote do të gjendej në moment vështirësie? A ke pasur momente të tilla? Nëse po trego ndonjë rast.

110

ORË TË LIRA

Muaji Janar

I. Ngjarjet 1. Si e pritën nxënësit ardhjen në klasë të mësuesit zëvendësues? Pse reaguan ashtu?______________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Cili ishte pasioni më i madh i Stardit? Në ç’mënyrë e realizoi ai dëshirën e tij për të pasur një bibliotekë? Si kujdesej Stardi për librat?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Pse ajo e enjte ishte dita më e bukur e vitit për Enrikon? Kur Enrikoja u kthye në dhomë, vuri re se në mur nuk varej portreti i Rigoletos, lolos gungaç. I ati e kishte hequr atë para se shokët e tij të vinin për vizitë. Cili ishte qëllimi që kishte bërë atë veprim?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cilat ishin arsyet që Frantin e përjashtuan nga shkolla?______________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Ç’cilësi të lodërtarit të vogël Sard admironi më shumë?______________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Pas vlerësimit të Derosit më notën 10 dhe medaljen e parë, Votini i mbushur me zili shkruan një pusullë, të cilën donte t’ia dërgonte Derosit. Ç’shkruhej në atë letër? Pse nuk ia dërgoi? Çfarë e bëri Votinin të ndryshonte mendje?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. A e recitoi Votini poezinë në orën e mësimit të fesë? Pse?____________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Tregimi “Lodërtari i vogël Sard” ka një fund edukativ. Sipas teje cili është mesazhi që jepet dhe kujt i drejtohet?

____________________________________________________________________________________________________________________________________


111

II. Personazhet

1. Listo disa nga veprimet e babait të Prekosit, që të bëjnë ty të mendosh se ai nuk është një baba i mirë?

________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Nga personazhet e tregimeve të muajit janar po veçojmë 3 prej tyre: Stardin, Prekosin, Korretin. Me cilët mbiemra do ta përshkruaje karakterin e secilit prej tyre?

Stardi Perkosi Korreti__________________ ____________________ ____________________________________ ____________________ ____________________________________ ____________________ __________________

3. Në tregimin “Frantin e dëbuan nga shkolla” një vend të rëndësishëm zë përshkrimi i figurës së Frantit. Transformoje përshkrimin e këtij personazhi zemërlig në një personazh zemërbardhë e të dashur me shokët e shoqet.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Mendo për një çast se je ti lodërtari i vogël Sard. Duke u mbështetur në faktet e dhëna në libër dhe fantazinë tënde plotëso intervistën imagjinare të bërë me lodërtarin e vogël Sard. Ne po të ndihmojmë me pyetjet e para. Më tej ti je në gjendje të vazhdosh vetë...

G: Si e keni emrin?L: Të gjithë më njohin si lodërtari i vogël nga Sardenja.G: Sa vjeç jeni?L: 14 vjeç.G: Ç’ndodhi në regjimentin ku ju bënit pjesë më 24 korrik 1848?L: U sulmua befasisht nga një kompani ushtarësh austriakë, që i rrethuam në një shtëpi

të veçuar në kodër.G: Me ç’detyrë ju ngarkoi kapiteni?L: ___________________________________________________________________G: A e përmbushët detyrën?L: ___________________________________________________________________G: Ç’ndodhi me ju derisa arritët ta dorëzonit letrën atje ku duhej?L: ___________________________________________________________________G: Përpjekja për të përmbushur detyrën ju bëri që të humbisni këmbën?L: ___________________________________________________________________G: Çfarë ju tha kapiteni pasi mori vesh se ç’ju kishte ndodhur?L: ___________________________________________________________________

112

ORË TË LIRA

III. Mjedisi

1. Biblioteka e Stardit përbëhet nga një raft i bukur prej druri arre me një perde të gjelbër. Sapo perdja hapet, shfaqen tri radhë me libra të çdo ngjyre, të renditur për merak, me titujt e praruar anash. Provo ta vizatosh bibliotekën sipas përshkrimit të dhënë më lart. Mund ta realizosh këtë detyrë së bashku me një grup shokësh ose shoqesh duke ndarë detyra. (Dikush vizaton raftin, dikush tjetër librat, ndërsa tjetri perden.) Në këtë rast është mirë të përdorësh kartonë për të ndërtuar këto objekte, pastaj i bashkon për të krijuar bibliotekën.

IV. Gjuha dhe stili

1. Shpjego kuptimin e shprehjes së mëposhtme. Është këshilla që mësuesi i jep Votinit pas reagimit të tij, kur mori vesh se Derosi u vlerësua me notën 10 dhe me çmim të parë.

- Mos e qas krimbin e smirës, se është një krimb që të bren trutë e të prish zemrën.________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Ç’figura letrare janë përdorur në shprehjen e mësipërme. ________________________________________________________________________________________________________________________________

V. Ti dhe historia

1. Ç’mendon për mënyrën se si sillen nxënësit me mësuesin zëvendësues? Po ju si silleni kur ju vjen një mësues zëvendësues? Pse?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Duke shfrytëzuar enciklopedinë ose burime të tjera informacioni ç’mund të thuash për figurën e Viktor Emanuelit.

________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Lodërtarit të vogël Sard i caktuan një detyrë, të cilën ai e kreu me sukses. Po ty, a të kanë ngarkuar ndonjëherë detyrë të rëndësishme? Si e ke kryer atë?________________________________________________________________________________________________________________________________


113

4. Të ka ndodhur ndonjëherë (ose ke parë, lexuar apo dëgjuar nga të tjerët) që të jeni ndodhur në një situatë, në të cilën keni ndier frikë dhe nga e cila keni dalë falë kurajës suaj? Tregoje këtë situatë.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Të kesh kurajë nuk do të thotë vetëm të përballosh prova të vështira fizike, por edhe morale (të mbash një premtim, të mos shkelësh vlerat në të cilat ti beson, të mos tradhtosh një mik etj.). Krijo dhe shkruaj një ngjarje në të cilën personazhi përballon (kapërcen) një rrezik për motive morale. (P.sh.: rrezikon të dënohet për të mos tradhtuar një shok klase etj.)

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Rendit disa nga arsyet që ti e do atdheun tënd.______________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Franti është një nxënës problematik. Shkruaj një letër drejtuar Frantit ku ti e kritikon për sjelljen e tij. Ne po të ndihmojmë me fillimin e saj. Më tej vazhdoje vetë.

I dashur shoku im Franti,

Ajo që më shtyn të të shkruaj është sjellja jote e keqe.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Të përqafoj fort

114

ORË TË LIRA

Muaji Shkurt

I. Ngjarjet1. Cilët ishin dy njerëzit që morën medaljet e dhëna nga inspektori i arsimit?Ç’ndodhi me babanë e Prekosit, pasi mori vesh se i biri kishte fituar medaljen e dytë

ndër 50 nxënësit e tjerë të klasës?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Cilat ishin premtimet që Enrikoja i bëri vetes pas marrjes së medaljeve nga Derosi dhe Prekosi?

________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Çfarë i dhuroi Enrikoja Prekosit atë ditë që e ftoi në shtëpi? Pse? Si u ndie ai?________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Pse nuk e duan nxënësit Karlo Nobisin?________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Si ishte numri 78? Cili ishte i panjohuri që u duk behu në shtëpinë e mësuesit një mëngjes? Çfarë i kishte sjellë mësuesit ai? Ç’ishte ajo? A e pranoi mësuesi? Ç’lidhje kishte midis numrit 78 dhe Krosit?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Ç’bëri Enrikoja i ndihmuar edhe nga i ati për t’i ardhur në ndihmë gaztorit të vogël dhe familjes së tij?

________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Ç’fatkeqësi ndodhi ditën e karnavaleve? Kush e kishte gjetur vajzën? Ç’i dhuroi ai asaj?________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Çfarë mësuan nxënësit për të verbrit nga rrëfimi i mësuesit?________________________________________________________________________________________________________________________________


115

9. Sipas Enrikos, pse ishte sëmurë mësuesi? A u gëzua mësuesi nga vizita e Enrikos? Ç’porosi i dha mësuesi atij?

________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Cilat ishin këshillat e babait për mënyrën se si duhej të sillej Enrikoja në rrugë? Listo disa prej tyre.

________________________________________________________________________________________________________________________________

II. Personazhet

1. Duke listuar përpjekjet e bëra nga Prekosi dhe Enrikoja për të mësuar, shpjegoni arsyen e dhënies së çmimit të dytë Prekosit.

2. Gjyko veprimin e personazheve të mëposhtme duke dhënë komentin tënd.

Cili prej këtyre personazheve pëson ndryshime? Si dhe pse?____________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Pasi të kesh rikujtuar ngjarjet që ndodhin në tregimin e përmuajshëm “Infermieri i babait”, përgjigju pyetjeve të renditura në tabelën e mëposhtme.

Prekosi Enrikoja

Personazhet Veprimet Komenti

Karl Nobisi

Franti

Numri 78

Ku zhvillohen ngjarjet e tregimit?Kush ishte i sëmuri?Çfarë kishte ndodhur me pamjen fizike të babait?Kur e kuptoi djali që i sëmuri, të cilit i kishte shërbyer kaq ditë e net, nuk ishte babai i tij i vërtetë?Pse djali nuk pranoi kërkesën e babait për t’u kthyer së bashku në shtëpinë e tyre?Si e vlerëson veprimin e djalit?

Infermieri i babait

116

ORË TË LIRA

III. Mjedisi1. Si do ta përshkruaje farkën e Prekosit një shoku që nuk e ka lexuar librin. Provo ta

realizosh atë me anë të vizatimit.

IV. Gjuha dhe stili1. Në dhuratën që i burgosuri me numrin 78 i dha mësuesit 6 vjet më vonë, përveç të tjerave,

ishte shkruar me shkronja të vogla: “Mësim dhe shpresë”…. Si i kupton ti këto fjalë?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Autori në këtë roman përdor gjuhë të thjeshtë e të pasur me figura letrare. Disa prej tyre janë veçuar më poshtë. Ç’lloj figurash letrare janë?

3. Atje ku gjen njerëz të liq në rrugë, do t’i gjesh edhe nëpër shtëpi. Në fjalinë e mësipërme ka një gabim gramatikor, gjeje atë dhe shkruaje formën e saktë përbri saj.

Forma e gabuar Forma e saktë ______________________ _______________________

Metaforë Krahasim Epitet

të ndezur si prushi

ngushëllim hyjnor

të helmohet shpiri

zi të vrerosur

e kanë zemrën gur

fatin e tyre të zi

kanë hyrë në botë si në një

varr të pasosur


117

V. Ti dhe historia

1. Përfytyro sikur ti të ishe gazetar/e dhe do të të duhej të shkruaje një artikull për të ndihmuar pehlivanin e vogël dhe familjen e tij. Provo ta shkruash artikullin, por kujdes mos harro t’i vesh një titull.

Titulli: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Festa e karnavaleve ishte një ngjarje e shënuar për personazhet e romanit. Trego edhe ti se si festohen karnavalet në shkollën ose qytetin tënd.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Thesi i premtimeveNë çdo fillim viti ti dhe shokët e tu të klasës mund të realizoni atë që quhet thesi i premtimeve. Secili prej jush shkruan në një fletë (mund të përdoren edhe fletore me ngjyra) premtimet që ai do të përpiqet t’i përmbushë gjatë vitit shkollor. I vendosni të gjitha premtimet tuaja brenda një thesi, në të cilin keni shkruar Thesi i premtimeve dhe i vendosni fletët në murin e klasës. Në fund të vitit ju mund ta hapni thesin dhe të shikoni se sa të aftë keni qenë në përmbushjen e zotimeve tuaja.

118

ORË TË LIRA

Muaji Mars

I. Ngjarjet

1. Pse e përjashtuan Frantin nga shkolla? Çfarë bëri ai për t’u hakmarrë?____________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Përse Derosi e donte dhe e ndihmonte kaq shumë Krosin?____________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Pse zgjodhën kalabrezin për ndarjen e çmimeve në teatrin “Viktor Emanueli”?____________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cila ishte arsyeja që Enrikoja u grind me Korretin? Si sillet Korreti me të kur dalin jashtë? A e qortoi babai Enrikon për ngjarjen e ndodhur? Ç’këshillë i dha?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Me kë gjendej Ferruçoja në shtëpi kur hynë dy të panjohurit? Ku ndodheshin prindërit e tij? Çfarë kërkonin ata (të panjohurit)? Gjyshja e njohu njërin prej tyre dhe e thirri me emër? Si veproi më tej vrasësi? Cili u plagos në të vërtetë?

A ju duket i drejtë veprimi i Ferruços për të mbrojtur gjyshen me jetën e tij?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Cilët ishin nxënësit që vizituan “muratorin e vogël” që ishte i sëmurë rëndë? Si reagoi ai pas vizitës së tyre? Emrin e cilit fëmije shqiptoi pas dy ditësh pa folur fare? Pse pikërisht atë?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


119

II. Personazhet1. Krahaso dy personazhet, Stardin dhe Frantin, dhe dallo të veçantat dhe të përbashkëtat

midis tyre. Plotëso diagramin e Venit.

Stardi Franti

2. Guximi i Ferruçios. Paraqit grafikisht guximin që tregon Ferruçioja përballë dy kusarëve, duke shoqëruar çdo lloj lëvizjeje të kurbës me një fjali përmbledhëse.

Djali kërkon të shohë se nga vinte zhurma.

Ferruçioja ngrin nga frika kur sheh dy burra që kishin hyrë në dhomë.

III. Mjedisi

1. Duke kujtuar tregimin “Ndarja e çmimeve”, përshkruaj mjedisin fizik të teatrit, si dhe klimën që mbizotëronte te të ftuarit. (Përshkrimi të mos i kalojë 8-10 fjali.)

a. Mjedisi fizik i teatrit: palestra, galeritë … ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

b. Klima që mbizotëronte te të ftuarit: mërmëritje e dendur dhe e gëzueshme …________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________

__________________________________________

___________________________

120

ORË TË LIRA

IV. Gjuha dhe stili

1. Kërko te Fjalori i gjuhës së sotme shqipe shpjegimin e fjalëve të mëposhtme:- kopuk ___________________________- haram ___________________________- kanakar ___________________________

- grosh ___________________________

2. Jep antonimin (me fjalë ose shprehje) të shprehjeve frazeologjike të mëposhtme:e ka ngritur kundër _________________________________________________i kish hyrë në zemër _________________________________________________e vështroja me sy të shtrembër __________________________________________më qe helmuar shpirti _________________________________________________

V. Ti dhe historia

1. A je grindur ndonjëherë me motrën ose vëllanë? Pse jeni grindur? Ç’qëndrim keni mbajtur pas grindjes? Pas sa kohësh jeni pajtuar? Cili është i pari që e shtriu dorën e pajtimit?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Në tregimin “Në prag të 14 Marsit” janë përmendur qytete nga vise të ndryshme të Italisë. Veçoji ato dhe vendos emrin e secilit qytet në hartën memece të mëposhtme.


121

Muaji Prill

I. Ngjarjet

1. Cila qe arsyeja që Enrikoja së bashku me nënën e tij vajtën në strehën foshnjore, që ndodhej në rrugën “Voldoko”? Çfarë pa Enrikoja atje që i bëri aq shumë përshtypje?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Nëna e Nelit i kërkoi drejtorit që ta përjashtonin të birin nga ushtrimet e reja. Cili ishte shkaku i kësaj kërkese? Pse e kundërshtoi Neli? A arriti ai ta kryente ushtrimin si të gjithë shokët e tjerë? Cilët e ndihmuan? Si mendon ti, a do t’ia kishte arritur Neli pa ndihmën e tyre?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Ç’lajm mori babai i Enrikos nëpërmjet gazetës? Ç’vendos të bëjë ai më tej?Sa kohë kishte kaluar që kur e kishte parë mësuesin për herë të fundit? A e njohu

mësuesi babanë e Enrikos? Si u ndje mësuesi, pasi mori vesh se një ish-nxënës i tij, pas kaq vitesh kishte ardhur ta takonte? Çfarë kujtuan ata së bashku?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cilat ishin porositë që i jep babai Enrikos për shokët e tij më të dashur: Garonin, Prekosin e Korretin?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Zbulo dhe shkruaj mesazhin e tregimit “Qytetari trim”. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

122

ORË TË LIRA

II. Personazhet

1. Pasi të kesh lexuar edhe një herë tregimin “Mësuesi i tim ati”, plotëso hartën e tregimit.

2. Duke pasur parasysh figurën e mësues Viçenc Krosetit krijo një pesëvargësh me fjalën mësues:

mësues2 mbiemra ________________ _________________3 folje ________________ _________________ ________________

1 fjali sintetike me katër fjalë_____________________________________sinonimi _____________________

3. Rendit veprimet që kryen Pinoja për të shpëtuar djaloshin?- U zhvesh shpejt e shpejt.

- I shkoi në ndihmë pa u menduar gjatë.- ___________________________________________- ___________________________________________- ___________________________________________

III. Mjedisi1. Fëmijëve që mësonin në shkollën “Beneti”, u pëlqen te shumë stina e pranverës.Po ty cila stinë të pëlqen? Përpiqu ta përshkruash nëpërmjet një vizatimi.

2. Veço nga tregimi “Mësuesi i tim ati” fjalitë që tregojnë kushtet në të cilat jetonte mësuesi.____________________________________________________________________________________________________________________________________

Pika kulmore Zgjidhja, ngjarjet dhe ndryshimetpërfundimtare

Titulli:

HARTA E TREGIMIT

Tema, mesazhi morali ose mësimi

8.7.6.5.4.3.2.1.

Vendi dhe koha:

Konflikti

kryeso

r


123

IV. Gjuha dhe stili

1. Gjatë orës së fizkulturës Neli, ashtu si edhe shokët e tij kërkon t’i ngjitet deri në majë hekurit të pingultë. Ai përpiqet dhe e kryen shumë mirë ushtrimin. Plotëso tabelën me elementet kryesore, nëpërmjet të cilave autori tregon veprimet dhe gjendjen shpirtërore plot ankth të Nelit.

Përpjekja e madhe e Nelit

Veprimet Gjendja shpirtërore

Kapi hekurin e filloi të ngjitej.

Gulçonte, fytyra iu bë mavi, merrte frymë shpesh, djersa i kullonte çurkë prej ballit.

2. Veço urimet që janë përdorur në tregimin “Mësuesi i tim ati”, nënvizo foljet dhe shkruaj mënyrën e tyre.

- Të lumshin këmbët që erdhe! - Shëndet e të mira paç, o mësuesi im i dashur!

--

V. Ti dhe historia

1. A të pëlqen ora e fizkulturës? Pse? Gjithmonë i kryen me lehtësi ushtrimet apo ka ndonjë që të duket i vështirë? Kush të ka ndihmuar për ta kryer sa më mirë atë?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Bëj një intervistë me prindërit (nënën ose babanë) nëpërmjet së cilës të zbulosh kujtimet e tyre për mësuesin e shkollës fillore. Do të ishte interesante nëse fjalët e tyre do të shoqëroheshin edhe me fotografi apo ndonjë objekt tjetër kujtimi nga koha e shkollës.

3. A je dakord me fjalët e babait të Enrikos: “Se njeriun e frikëson puna e jo fitimi, vlera e jo grada”? Argumentoje mendimin tënd.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

124

ORË TË LIRA

Muaji Maj

I. Ngjarjet

1. Ç’plan kishin menduar fëmijët, Silvioja dhe Enrikoja, për të ndihmuar prindërit që të kursenin më shumë? Si e priti nëna planin e tyre?

____________________________________________________________________________________________________________________________________

Të nesërmen në mëngjes, nën pecetën e bukës, Enrikoja gjeti kutinë që i kishin premtuar prindërit, ndërsa Silvioja freskun. Ky veprim i prindërve e gëzoi, por edhe e trishtoi shumë Enrikon. Si mendon ti, pse?

____________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Si mundi kapteri i zjarrfikësve të futej brenda në shtëpi për të ndihmuar njerëzit që ishin bllokuar nga zjarri?

____________________________________________________________________________________________________________________________________Si reaguan njerëzit pas këtij veprimi?____________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Cila ishte arsyeja e nisjes së Gjenovezës për në Buenos-Aires? __________________________________________________________________- Kush do ta ndihmonte Gjenovezën për të gjetur punë atje? __________________- Ç’ndodhi pas një viti me të? Kujt i kërkoi ndihmë i shoqi i saj? ____________________________________________________________________________________________________________________________________

Cili nga fëmijët vendosi të shkonte të kërkonte të ëmën? Pse? A e gjeti? Në ç’gjendje ndodhej ajo? Pse nëna pranoi të të operohej?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Cili ishte personi që e vizitoi atë fundjavë familjen e Enrikos? Pse kishte ardhur ai? Ç’mendonte babai gjatë rrugës për në kolegjin e shurdhmemecëve? Ai mbeti i habitur pasi u takua me të bijën? Pse?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


125

II. Personazhet

1. Rilexo edhe një herë tregimin “Nga Apeninet në Ande”, ku autori tregon udhëtimin e Markut, një djalë 12-vjeçar, nga Italia në Buenos-Aires për të gjetur nënën e tij.Trego pa parë në tekst të gjitha detajet e rrugës që përshkon Markoja. Mund të mbash

në fletore shënimet përkatëse.Vizato një skicë të udhëtimit të Markos nga një krahinë në tjetrën, duke e shoqëruar me

shënimet dhe përshkrimet e nevojshme.Gjatë udhëtimit Markoja përjeton ndjenja të ndryshme. Herë ndihet i gëzuar, se edhe

pak do të takohet me nënën e tij, e herë i mërzitur dhe në rrezik kur mëson se ajo është larguar në një vend tjetër, e kështu me radhë … Trego më hollësisht ndjenjat që përjeton ai.

2. Shkruaj përbri emrit të secilit personazh dy ose tri cilësi lidhur me pamjen e jashtme dhe karakterin e tyre.

Babai _________________________________________________________________________________________________________________________________

Xhixhja ________________________________________________________________________________________________________________________________

Mësuesja ______________________________________________________________________________________________________________________________

III. Gjuha dhe stili

1. Nga tregimi “Fëmijët sakatë” veço fjalitë që tregojnë mirësinë, shpirtgjerësinë dhe dhembshurinë e nënës së Enrikos ndaj fëmijëve që ndodheshin në Institutin e Fëmijëve Sakatë.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Formo fjali të prejardhura ose të përbëra nga fjalët rrënjë.

vesh: __________________________________________________________ shkollë: ________________________________________________________ qesh: __________________________________________________________

126

ORË TË LIRA

Orë të lirapër klasën IX


127

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të hulumtojë informacione rreth kozmosit.

• Të paraqesë me anë të vizatimit katër teoritë e krijimit të Botës. • Të kryejë eksperimente të thjeshta për katër elementet e krijimit të Botës.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues gjuhe, historie, gjeografie, fizike, kimie, vizatimi.

Materialet: Tabakë me ngjyra, lapostila, gogla, plastelinë, fije teli, portokall, videoprojektor, CD me dokumentarë shkencorë, skeda, fletë pune “Kornizë poezie”.

Koha: 120’

Tema: Krijimi i rruzullimit


Faza I. PërgatitjaNdahen nxënësit në 6 grupe duke shfrytëzuar prirjet dhe dëshirat e tyre. Secilit grup i

shpërndahet skeda e punës, që përmban çështje mbi të cilat do të hulumtojnë nxënësit.

Shënim: Si burim informacioni për plotësimin e kësaj skede mund të shfrytëzohen: libri “50 mitet më të famshme të lashtësisë”, Atlasi filozofik, interneti.

Skeda I. Historiani • Teoria e krijimit të Botës sipas:

a. mitit grek, b. filozofisë hindu, c. doktrinës së katër elementeve, d. Big Bang-ut, e. Pjetër Bogdanit.

Skeda II. Gjeografi • Hulumto informacione rreth planetëve, yjeve, si dhe lëvizjes së planetëve në hapësirë. • Plotëso tabelën “PLANETI”

Emri i planetit

Veçoritë Diametri (km) Largësia prej Diellit (km)

Koha që duhet për t’u rrotulluar

128

ORË TË LIRA

Skeda III. Kimisti

• Të paraqesë përmes eksperimenteve të thjeshta dy elementet

përbërëse të krijimit të Botës (ujë, ajër), si dhe shtresat përbërëse të Tokës.

• Elementi kimik që çlirohet gjatë zjarrit.

• Kuriozitetet shkencore që lidhen me elementet kimike që gjenden në planetë

të ndryshëm.

Skeda IV. Fizikani

• Ligjet që veprojnë në kozmos.

• Kuriozitete rreth fluturimeve në kozmos

• Dokumentarë të fluturimeve në kozmos.

Skeda VI. Piktori

• Të paraqesë përmes vizatimit katër teoritë e krijimit të Botës.

• Të modelojë sistemin diellor duke përcaktuar vendin e secilit planet rreth Diellit.

Skeda V. Letrari

• Të interpretojë teorinë e krijimit të Botës sipas Pjetër Bogdanit në fletën e

punës “Kornizë poezie”.

Shënim: Fleta e punës “Kornizë poezie” është vendosur në faqen vijuese, në mënyrë që

mësuesi/ja t’ua fotokopjojë nxënësve.

• Secili grup të zgjedhë drejtuesin e tij, i cili do të ndajë punën brenda grupit sipas

çështjeve të shtruara në skedë.

• Përzgjedhja dhe sistemimi i informacionit të bëhet në fazën përgatitore.

• Paraqitja mund të bëhet në dy forma:

a. tabakë me ngjyra;

b. videoprojektor.


129

FLETË PUNE

“Kornizë poezie”

Të shohim nga afër: Parëse Qiellja, Dheu, Deti në Zjarmi Ishte; kje zjarmi, Dheu, Qiellja e Deti Ma shëmpton Qiellja, Dhenë e Detin e Zjarmin,

• Për cilën dukuri flet poeti? _______________________________________________ _____________________________________________________________________Ndoshta kërkon të shtojë _________________________________________________Shpresoj që, pasi ta kem interpretuar gjithë poezinë, ta kem kuptuar _____________________________________________________________________________________

• Autori shkruan: Mbë qiellt nuk ishte as yll, as diell, Qi me dritën e vet zbardhën dritë të re As han dielte me dy të rigjata bri....

Po me këto vargje ç’do të thotë poeti? ____________________________________________________________________________________________________________

• Them se në vargjet: As nijegullë me shi, as breshën’, as rrëfe, As deti me valë epte të madhen gjamë. As lymnajtë të me breg ishinë zanë.

Do të thotë ____________________________________________________________ _____________________________________________________________________

• Them gjithashtu se në këtë poezi filozofike gjej edhe elemente lirike. Jam shumë i sigurt për këtë, sepse ________________________________________________________ ____________________________________________________________________

130

ORË TË LIRA

? Zhvillimi i veprimtarisë

Faza II. Prezantimi dhe vlerësimi Hapi I. Bëni përgatitjen e mjedisit fizik ku do të zhvillohet veprimtaria.- Vendosni grupet e punës në formë të tillë që të përcjellin imazhin e Gjithësisë. - Në qendër të ulet në formë rrethore grupi “historiani”, i cili do të simbolizojë planetin

Tokë. Drejtuesi i këtij grupi të mbajë një shirit me mbishkrimin Toka.- 5 grupet e tjera të vendosen po në mënyrë rrethore përqark “Tokës”, që do të simbolizojnë

nga një planet të zgjedhur prej tyre. Drejtuesi i secilit grup do të mbajë shiritin me mbishkrimin e planetit të zgjedhur. Në faqet anësore të mjedisit, ku zhvillohet veprimtaria të ngjiten yje të madhësive të ndryshme. Vendosja e grupeve do të jetë:

JUPITERI NEPTUNI

MARSI TOKA

HËNA SATURNI

Hapi II. Veprimtaria nis me prezantimin e informacionit nga një përfaqësues i zgjedhur i grupit “Historiani”. Për secilën teori të krijimit të Botës informacioni të shoqërohet me vizatime të realizuara nga grupi “Piktori”.

- Nxënësit e grupeve të tjera mund të drejtojnë pyetje ose të japin informacion shtesë rreth këtyre teorive.

- Interpretimi i teorisë së Pjetër Bogdanit prezantohet nga një përfaqësues i grupit “Letrari”.

- Grupi “Gjeografi” informacionin e përzgjedhur ta paraqesë me pamje në videoprojektor. - Grupi “Kimisti”, për ta bërë sa më të këndshëm prezantimin e punës së tij, mund të

zhvillojë eksperimente të thjeshta për secilin element të krijimit të Botës. Eksperimentet të zhvillohen nën kujdesin e mësuesit të kimisë.

- Shfaqja e sekuencave nga dokumentarë shkencorë rreth udhëtimeve në kozmos do të bëjë të mundur shpjegimin shkencor të ligjeve të fizikës, që veprojnë në të.

Hapi III. Bëhet vlerësimi i punës së çdo grupi dhe të grupeve në tërësi për mënyrën se si kanë bashkëpunuar.

Përgëzohen të gjithë nxënësit për ndihmesën e dhënë në zhvillimin e kësaj veprimtarie.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temave “Krijimi i rruzullimit” dhe “Ishuj në qiell”.


131

Të drejtat: • E drejta për të marrë pjesë në vendimmarrje. • E drejta për të pushuar e argëtuar. • E drejta për të marrë pjesë në jetën kulturore të komunitetit.

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të hulumtojë rreth historisë së zhvillimit të vendbanimit të tij.

• Të krahasojë ndryshimet ndërmjet vendbanimit të tij. • Të modelojë një mjedis të ndryshuar. • Të japë mendim për mjedisin ku jeton dhe nevojat për ndryshimin e tij.

Materialet: Harta, foto të vendit ku banoni (pamje të qytetit/fshatit në të kaluarën dhe sot). Një hartë e vendbanimit, fletë dhe lapsa për të modeluar, objekte të ndryshme, si: kuti të vogla, tuba, tapa shishesh vere, pambuk, lëvozhga arre ose druri, kuti kartoni vezësh, tela, plastelinë, ngjitëse dhe penela për të ngjyrosur, fletë të trashë

kartoni ose të holla, kompaset, që mund të përdoren si bazë për të realizuar maketin.

Tema: Fëmijët ambientalistë


Faza I. Zhvillimi: Si dhe pse Grumbulloni harta, foto, pamje nga e kaluara dhe e tashmja e vendit ku banoni. Lokalizoni vendin ku mendoni se do të bëni ndryshme. Hapi I. Prezantoni para grupit të nxënësve pikat kryesore ku do të bëni ndryshimet

e mjedisit. Përdorni harta, pamje, fotografi për të nxitur diskutimin e nxënësve se si ka ndryshuar qyteti gjatë 100 vjetëve të fundit. Flisni për sistemet në të cilat ndodhën këto ndryshime. Ndryshimet që në përgjithësi kanë ndodhur për mirë, p.sh.: pamje të qytetit të Tiranës në vitet ’30, vitet ’80 dhe në 2009.

Hapi II. U kërkoni nxënësve të listojnë ndryshimet që ka pësuar qyteti/ fshati i tyre gjatë këtyre viteve të fundit, siç mund të jenë zgjerime rrugësh, ndërtesa të reja, dyqane, si dhe cilët kanë përfituar nga këto ndryshime.

P.sh.: A kanë përfituar nga këto ndryshime njerëzit në nevojë për strehim apo janë ndërtuar apartamente luksoze, qendra argëtimi, si investime nga kompani private.

Përgatitja. Ky aktivitet do të zhvillohet në tri faza:Faza I. Zhvillimi: Si dhe pse. Faza II. Hartimi dhe zbatimi i planit për ndryshim. Faza III. Diskutimi dhe vlerësimi.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues historie, gjeografie, kimie dhe vizatimi.

Koha: 180’

132

ORË TË LIRA

Hapi III. Nxënësit vëzhgojnë me kujdes hartën e zmadhuar të një mjedisi, të cilën e sigurojnë në internet, për të marrë një vendim të përbashkët se çfarë duhet të ndryshojnë në hartë. Sigurohuni që mjedisi që do të ndryshojë të njihet mirë nga të gjithë nxënësit.

Faza II. Hartimi dhe zbatimi i planit për ndryshimMblidhni informacione rreth vendit që do të ndryshoni, p.sh.: artikuj gazetash, plan

rregullues etj. Sigurohuni se i keni të gjitha materialet e duhura për të modeluar ndryshimin.

Hapi I. Grumbulloni të gjitha idetë e propozuara për ndryshimin, si dhe çfarë interesash shprehen nëpërmjet tyre.

Hapi II. Nxënësit ndahen në grupe pune, 6-7 nxënës, rishikojnë edhe një herë mjedisin, si dhe propozimet e bëra, bien në një mendim të përbashkët për propozimin më të mirë.

Hapi III. Detyra e grupit në këtë hap është të vizatojë pamjen e mjedisit që do të ndryshojë e më pas të përgatitë modelet për maketin.

Hapi IV. Kur të gjitha maketet të jenë të përfunduara, përfaqësuesi i secilit grup prezanton modelin dhe shpjegon planimetrinë e mjedisit.

Faza III. Diskutimi dhe vlerësimi Bëni një përmbledhje të punës që kanë bërë grupet e ndryshme. Më pas zhvilloni një

diskutim.- A u ndjetë të gjithë të motivuar në këtë veprimtari? - Cila ishte arsyeja që vendosët të ndryshonit mjedisin? - Çfarë burimesh do të nevojiten për të vënë në zbatim planin tuaj. - Si ndikon plan-projekti juaj në gjithë ekosistemin?- A janë mbjellë pemë apo i keni parashikuar mbjelljen e tyre në plan-projektin tuaj?- A duhet marrë mendimi i qytetarëve për ndryshimin e një mjedisi nga Këshilli Bashkiak?- A janë bërë ndryshimet në përputhje me nevojat reale që ka komuniteti?

Sugjerimi: Zgjedhja e mjedisit ku do të punohet është në varësi të interesave dhe dëshirave që ka çdo grup. Si mjedis për të ndryshuar (nëse është e vështirë të gjesh planimetrinë e mjedisit) mund të propozoni mjedisin e një qendre tregtare, qendre argëtimi, shkollë, kënd lojërash, park për fëmijët e për të moshuarit, një fermë etj.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temës “Fëmijët ambientalistë”.


133

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të japë mendimin e tij/saj rreth problemeve që shfaqen në adoleshencë dhe rrugët e zgjidhjes së tyre. • Të interpretojë në role situata të ndryshme nga jeta e adoleshentit.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues, psikologë.

Materialet: Fletë të bardha A4, lapsa me ngjyra, tabakë të bardhë kartoni, gërshërë, ngjitës.

Koha: 120’

Tema: Adoleshenca dhe problemet e saj


Hapi I. Ndahet klasa në disa grupe të vogla pune me 5-6 nxënës. - U jepen pjesëtarëve të grupit fletë formati A4 dhe lapsa me ngjyra. - I kërkoni secilit pjesëtar të listojë problemet që ka ai në këtë moshë (adoleshencë).

- Nxënësit të punojnë për një kohë jo më shumë se 10 minuta. - U sugjeroni nxënësve që brenda grupit të shkëmbejnë mendimet me njëri-tjetrin

dhe të qarkojnë me laps me ngjyrë, p.sh., me të kuqe, problemet e përbashkëta që ata kanë identifikuar.

Hapi II. Jepini secilit grup nga një tabak të bardhë, në të cilin të shkruhen problemet (e përbashkëta që ata i identifikuan si të përbashkëta për këtë moshë.

- Tabakët e plotësuar të secilit grup të ngjiten në faqen ballore të murit të tabelës njëri pas tjetrit.

- Të qarkohen me laps me ngjyrë (ndryshe nga ngjyra brenda grupit) problemet e përbashkëta që janë evidentuar në të gjitha grupet.

marrëdhëniet me bashkëmoshatarët, mësuesit, prindërit.

Hapi III. U kërkoni grupeve të shkruajnë në fletën e bardhë mendimet e tyre rreth mënyrës së përmirësimit të marrëdhënieve.

Që kjo veprimtari të bëhet më e larmishme dhe nxënësit të mos përsëritin njëri-tjetrin, secili grup të japë mendime për një problematikë të identifikuar.

Zgjedhjet të bëhen nga vetë nxënësit ose të përcaktohen nga mësuesi.

Hapi IV. Secili grup të paraqesë nëpërmjet interpretimit situata të ndryshme nga jeta e tij si adoleshent. Në secilën situatë të trajtohet jo vetëm problemi, por të jepet edhe zgjidhja e tij.

Disa nga problematikat që mund të trajtohen nëpërmjet situatash janë: a. marrëdhëniet që ata kanë me bashkëmoshatarët për të krijuar identitetin e tyre;

b. dhuna mes bashkëmoshatarëve ku adoleshenti detyrohet të bëjë diçka jashtë dëshirës së tij;

c. gjendja emocionale e adoleshentit gjatë një konflikti familjar, i cili sjell:

134

ORË TË LIRA

• rezultate të dobëta në mësime; • frekuentim të dobët ose braktisje të shkollës; • përfshirje në botën e krimit; • formim të sjelljeve të rrezikshme (duhani, alkooli, droga).

Hapi V. Pasi të dramatizohen, situatat të interpretohen para shokëve. Një alternativë tjetër veprimtarie për temën: “Adoleshenca dhe problemet e saj” mund të

jenë një nga dy veprimtaritë e dhëna më poshtë, të cilat kanë lidhje me problematikën e krijimit të identitetit vetjak të adoleshentit.

VEPRIMTARIA I

Tema: Kush jam unë?!

Hapi I. Udhëzoni nxënësit të vizatojnë diçka si simbol të vetvetes, p.sh.: një udhëkryq, det, lule, busull etj.

Nxënësit të punojnë për rreth 10 minuta. U kujtoni se kjo veprimtari nuk ka lidhje me orën e vizatimit, e rëndësishme është simbolika.

Hapi II. (Gruponi nxënësit.) Ndani nxënësit në grupe të vogla pune me nga 5-6 nxënës. Vullnetarisht pjesëtarët e çdo grupi bëjnë interpretimin e simbolikës, si përfaqësues të

vetvetes.P.sh.: një udhëkryq mund të interpretohet si gjendje pështjellimi, e cila s’përcakton dot

drejtimin që duhet të marrë etj.

Hapi III. Nxitni nxënësit t’u drejtojnë pyetje konstruktive dhe jo fyese, interpretuesve të simbolikave.

- Ç’cilësi të karakterit tënd sheh tek udhëkryqi? (pasiguri)- Në tri ngjyrat e semaforit: e kuqe, portokalli, jeshile pranë cilës ngjyrë e gjen veten? Pse? etj.

VEPRIMTARIA II

Tema: Unë dhe bota rreth meje

Hapi I. Secili nxënës të vizatojë në një fletë formati A4, 5 rrathë nga më i vogli deri tek i madh, ku në qendër qëndron ai vetë, pra nxënësi.

Udhëzoni nxënësit ta palosin fletën më katërsh. Pasi e hapin, shkruajnë në pjesën e sipërme, në të majtë pesë cilësi pozitive që ata

mendojnë se i kanë. Në pjesën e poshtme të këtij krahu pesë cilësi negative që ata mendojnë se i kanë. Në pjesën e sipërme dhe të poshtme të krahut të djathtë veprohet në të njëjtën mënyrë, por me pesë cilësi që ai mendon se të tjerët dallojnë tek ai.


135

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të pjesës letrare

“Shpirti i botës” .

Modeli i plotësuar mund të jetë:

“Rrethi i cilësive”

Hapi II. Lexohen disa të dhëna të plotësuara nga Rrethi i cilësive.Pas leximit të çdo rrethi nxënësit mund të drejtojnë pyetje rreth vlerësimit që ai i bën

vetvetes.P.sh.: Cila pjesë e Rrethit të cilësive mendon se ishte më e vështira për t’u plotësuar?

Po më e lehta? Ku u mbështete për të bërë vlerësimin që kanë të tjerët për ty dhe e ti për veten? etj.

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të japë mendimin e tij në gjuhë të huaj rreth kuptimeve të ndryshme

që mbart fjala paqe. • Të japë mendimin e tij në gjuhë të huaj rreth sjelljeve paqësore.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues të gjuhës angleze.

Materialet: Tabakë të bardhë, lapsa, bojëra, pyetësorë për çdo grup, skeda me fjalë të shkëputura nga fjalët e urta dhe nga mendimet e njerëzve

të shquar.Koha: 90’

Tema: Të jetosh në një botë të mrekullueshme

mirëkuptues

bujar

punë

tori d

rejtë

gjakn

xehtë

men

djem

adh idhnak

tolerant

Përgatitja. Kopjoni në një tabak të bardhë modelin e dhënë të Rrethit të jetës.Paraqiteni këtë në një madhësi sa më të madhe të jetë e mundur.

136

ORË TË LIRA

Kjo veprimtari do të zhvillohet në dy faza: Faza I. Plotësimi me fjalën e duhur të Rrethit të jetës.Faza II. Diskutim me temë “Të flasim për paqen”.

Faza I. Plotësimi me fjalën e duhur të Rrethit të jetës Hapi I. U tregoni nxënësve modelin e vizatuar të Rrethit të jetës, si dhe tri ndarjet që

ka: paqe me veten, paqe me të tjerët, paqe me natyrën”.• U shpjegoni se Rrethi i jetës i plotësuar do të mbartë qëndrimet më të mira për paqen.

Për ta plotësuar atë, u duhet ndihma e 21 fjalëve, që janë shkëputur nga 21 fjalët e urta a mendime të çmuara nga vende të ndryshme të botës.

Hapi II. Nxënësit ndahen në disa grupe pune me nga 5-6 pjesëmarrës (kjo në varësi të numrit të nxënësve).

Secilit grup i jepet një kopje bosh e Rrethit të jetës dhe një kopje bosh e pyetësorit. U kujtoni nxënësve se fillimisht duhet të gjejnë fjalët që u mungojnë fjalëve të urta, duke u ndihmuar nga bashkësia e fjalëve të dhëna nga mësuesi/ja, të cilat të jenë të vendosura në mënyrë të çrregullt.

Hapi III. Kontrolli i punësSecili grup lexon fjalët e urta të plotësuara. Kontrollohet saktësia e secilës prej tyre.

Fjalët e gjetura shkruhen në sekuencën e duhur me lapsa me ngjyra (secila sekuencë të përfaqësohet me një ngjyrë të dallueshme nga njëra-tjetra) mbi Rrethin e jetës të vendosur të tabelë.

Faza II. Diskutimi: Të flasim për paqen Hapi I. Secilit grup i jepet nga një skedë (skedat 1, 2, 3) pa emërtimin e kokës.Nëse ka më shumë se tri grupe, e njëjta skedë t’u jepet dy grupeve. • Nxënësit le t’i diskutojnë përgjigjet e secilës pyetje brenda grupit për të arritur në një

mendim të përbashkët. Grupet duhet të vëzhgojnë njëkohësisht edhe fletën e punës Rrethii jetës për të përcaktuar sekuencën së cilës i përkasin përgjigjet e pyetjeve.

• Grupet zgjedhin përfaqësuesin e tij më të mirë anglishtfolës për t’u dhënë përgjigje pyetjeve të shtruara në skedat 1, 2 ,3. (Peace with oneself, Peace with nature, Peace with others.)

Hapi II. Vazhdoni diskutimin rreth vlerave universale që përfaqëson çdo sekuencë e saj. PART! How hard was to find the missing words? - How many of proverbs or saying did students already know? Are they in fact

“words of wisdom” that are relevant to our lives today? - Are they equally important in all cultures? - Which are the most important in our country? - Was it easy to reach a consensus on all issues discussed? - Which question was the most controversial? Why? - Why do people have different views on their issues relating to peace? - What is their opinion on the country? - Is peace a necessary prior condition for a culture of human rights to exist orit is

necessary to have human rights respected before people can reach a status of peace?

Në fund të veprimtarisë mësuesi/ja përgëzon nxënësit për ndihmesën që dhanë, si dhe për njohuritë e mira gjuhësore.



137

Quiz sheet

Can you find the words which are missing from the following proverbs and quotations? Identify the words and you have the clues to fit into the peace circle!

The words you have to match are: Beauty, Body, Compassion, Co-operation, Culture, Economy, Emotions, Environment, Patience, Harmony, Health, Individual, Information, Joy, Justice, Knowledge, Life, Love, Mind, Respect, Social life, Society, Solidarity, Substance, Truth, Welfare and Wisdom.

Area 1. Experience is the mother of ___________________.

Area 2. a. Where there is ______________ there is no darkness. (Burundi proverb)b. ______________ and perseverance have a magical effect before which

difficulties disappear and obstacles vanish. (John Quincy Adams) c. Man may dismiss __________from his heart, but God near will. (William Cowper) d.Don’t promise something when you are full of ________; don’t answer letters

when you are full of anger. (Chinese proverb)

Area 3. ____________ is better than wealth.

Area 4. Doubt is the key to ____________. (Iranian proverb)

Area 5. If you want to be respected, you must __________ yourself. (Spanish proverb)

Area 6. To touch the earth is to have ____________ with nature. (Oglala Sioux. Native American)

Area 7. For the sake to other’ ______________, however great, let not one neglect one’s own _____________. Let one be intent on one’s own goal. (Buddhist proverb)

Area 8. Government and ______________ are in all things the law of life; anarchy and competition the laws of death. (John Ruskin)

Area 9. a._________ without wisdom is like a flower in the mud. (Romanian proverb) b. Sooner or later the ___________ comes to light. (Dutch proverb) c. ____________ forever, ____________ forever, ____________ forever. For the

union makes us strong. (Ralph Chaplin) d. When violence comes into the house, law and __________ leave through the

chimney. (Turkish proverb)

Area 10. __________ of the mind must be subservient to the heart. (Mahatma Gandhi)

Area 11. See ___________ and glee sit down, / All joyous and unthinking, / Till, quite transmogrified, they’re grow / Debauchery and drinking. (Robert Burns, 1759 - 1796)

Area 12. There can be ___________ where there is no efficiency. (Beaconsfield)

Area 13. Be not deceived with the first appearance of things, for show is not _________. (English proverb)

138

ORË TË LIRA

The peace wheel

Area 14. A moment of patience can prevent a great disaster and a moment of impatience can ruin a whole. (Chinese proverb)

Area 15. Where is the wisdom we have lost in knowledge? Where is the knowledge we have lost in ___________. (T.S.Eliot)

Area 16. Easier to bend the _________ than the will. (Chinese proverb)

Area 17. By starving ____________ we become humorless, rigid and stereotyped; by repressing them we become literal, reformatory and holier-than-thou; encouraged, they perfume life; discouraged; they poison it. (Joseph Collins)

Area 18. See with you ___________, hear with your heart. (Kurdish proverb)

Area 19. Man shapes himself through decision that shapes his _________. (Rene Dubos)

Area 20. Every heart is the other heart. Every soul is the other soul. Every face is the other face. The ____________ is the one illusion. (Margaurite Young)

Area 21. You can tell how high a ________ is by how much of its garbage is recycled. (Tahanie)


139

Discussion guides: Peace with oneself (group 2)1. Do we - as human beings - have the capacity to live

at peace with others? 2. Does absence of war mean that we are at peace

with others? 3. Can we learn to be more peaceful with others in our

daily lives? How? 4. What grounds are there to be hopeful for a peaceful

world in the future? 5. Can the scars left by wars be overcome so that

people can lives in peace again?

Answer to the peace wheel quiz

Area 1. Wisdom Area 2. a. Love b. Patience c. Compassion d. JoyArea 3. HealthArea 4. KnowledgeArea 5. RespectArea 6. HarmonyArea 7. WelfareArea 8. Co-operationArea 9. a. Beauty

b. Truth c. Solidarity d. JusticeArea 10. CultureArea 11. Social lifeArea 12. EconomyArea 13. SubstanceArea 14. LifeArea 15. Information

Area 16. BodyArea 17. EmotionsArea 18. Mind

The completed peace wheel

Area 19. EnvironmentArea 20. IndividualArea 21. Society

Discussion guidesDiscussion guides: Peace with oneself (group 1)1. What does it mean to be at peace with oneself?2. What sorts of thongs that we say and do everyday,

show that we are war with ourselves and do not have a quality of inner peace?

3. Is there a relationship between the body, mind and emotions? What kid of relationship?

4. How can we develop the qualities that help us to be at peace with ourselves?

5. Is it possible to have a positive relationship with others if we do not have inner peace ourselves?

Discussion guides: Peace with oneself (group 3)

1. Does society value the environment?

2. What does it mean to live in harmony with nature?

3. Whose duty is it to care for the environment?

4. In the future, how many wars will be fought over basic natural resources (for example, water), comported to wars fought for other reasons (for example, ethnic, cultural or religions clashes)?

5. Do you think that the art of living in peace with nature is relevant to the achievement of a total state of peace?

140

ORË TË LIRA

Sugjerim: Më poshtë po japim disa modele veprimtarish, të cilat mësuesi/ja mund t’i realizojë me nxënësit e klasës VI, VII, VIII.

PERSONAL PICTURE

Goals:1. Get in touch with real face beneath the persona. 2. Provide an artistic way of expressing that face. 3. Analyze a face or use in writing or theater.

Steps:1. Find a piece of paper and some crayons or colored markers.2. Try to think of how feel in your mind.3. Make a picture of yourself from the inside.4. Use any shapes or colors that you like – you may make a picture of a face or

try to draw a picture of your feelings.

Variations:This could be used in conjunction with a journal; each written entry could be

accompanied with a personal picture of the day. If you have a member who is not verbal and you would like more information about them this picture with the personal poem (next exercise) could offer some insights. Also, if the group seems edgy or out of sorts, this can be an effective way of allowing them to express their negative emotions in a creative, non-aggressive way.

This is a way to help the group center itself and you can easily use the picture as a springboard for discussion of moods or feelings after they are completed.

PERSONAL PICTURE POEM

Goals:1. Provide a way to release pent-up feelings in a safe, artistic manner. 2. Provide stimulation for a writing exercise.3. Gain insight into character.

Steps:1. First, draw your personal picture. 2. Now, write a poem to go with the picture.3. Your can be any words or sentences that remind you of your picture or of how

you feel. 4. Now copy your poem and put it with your picture, either on the same paper or

no another paper.

Variations:This can be take home work brought back to the group to share. If it is done in

the group, some soft most music will help people focus. You might suggest that the


141

poem be inspired by the color of the mood of the picture. It can be a superficial take-off on the way that the picture looks or it can be written in the second person as if about someone else. You may write a poem about how this person does something, such as how they walk, talk, perform a task, etc. There can be several pictures and several poems made into a book.

PERSONAL PICTURE STORY

Goals:1. Get in touch the inner child.2. Give the participant a format to easily bring forth information to be used in a

creative writing piece.3. Beginning character analysis.

Steps:1. First, make a personal picture of your inner child.2. Write a little story about the person in the picture.

A. Give the child’s name and age.B. Where does the child live?C. Who is the child’s family?D. How does the child feel?E. What is the day of this child like?1. Where do they go?2. What do they do?3. Who are they with?F. What does the child do before going to bed?

Variations:In group therapy you can use this to help people get in touch with their inner

child. Allow them to share their stories in pairs along with what comes up for them when they uncover their child. They may also wish to share a couple of sentences with the group on the feeling that arise from this exercise. They will be warmed up if you wish to go on with deeper sharing or experiential work.

In the classroom this is an exercise to challenge the child’s imagination and improve creation writing skills. It is also an early step toward creating a performable character either as a part of a large play or an individual theater piece. You may wish to play music softly while they are working on this.

For a deeper writing experience ask the child to answer these questions or any others that you or he may add to the list: How does the child feel about school, friends, home, activities? What type of child is this? Does this child have outstanding talents or outstanding problems? Explain each characteristic on the picture, namely, hair, eyes and their expressions, mouth and its expressions, etc.

142

ORË TË LIRA

GROUP EXERCISESI thank You God for this most amazingday: for the leaping greenly spirits of treesand a blue true dream of sky: and for everything which is natural which is infinite which is yes

(I who have died am alive again today,and this is the sun’s birthday; this is the birthday of life and of love and wings: and of the gaygreat happening illimitably earth)

how should tasting touching hearing seeing

breathing any-lifted from the onof all nothing-human merely beingdoubt unimaginable You?

(now the ears of my ears awake andnow the eyes of my eyes are opened) E.E. Cummings

SCULPTURING

Goals:1. Gain information about personal history.2. Bring on to the “stage” an internal situation and give it three dimensions.3. Provide an opportunity to work out personal history in the present day with

substitute role plays.

Steps:1. Ask the group which one of them would like to work.2. Ask the person who is working to choose people from the group to play the

characters in their personal drama. It may be just one character or it may involve the entire group.

3. Ask the protagonist to tell each person a little bit about themselves to help them to get into the character. Two or three sentences are sufficient.

4. Ask the protagonist what they would like to say to the various characters they have chosen.

5. Allow the protagonist to say anything they like to the characters they have chosen, moving from one to another as they feel so inclined.

6. Allow the characters to speak back to the protagonist if the protagonist desires it. The characters speak as the person they are playing.

7. Let this interchange go on as long as it is constructive and working to get feelings out of the protagonist.

8. When the protagonist seems finished, ask them to say one last thing to each character. Then allow everyone to return to their seats.

Variations:This is a basic psycho dramatic technique and is very powerful. It bypasses much

of the intellectualization of talking about oneself and puts one directly into feeling


143

reality, dredging up repressed material from the past that is often a surprise to the protagonist. For this reason it is best to keep the feedback simple and focused on the people giving it. Since the protagonist needs support and affirmation for doing this type of work, any critical or negative feedback could be harmful to them in this state.

You may have a group of characters represent one thing that is particularly powerful or significant for the protagonist. It may be helpful to use props to represent things or to help create a character.

ART GAME Goals:1. Warm up a group to deeper work.2. Help a new group get to know each other.3. For the group leader to gain insight into group members.4. For group members to gain insight into themselves.Steps:1. Give each group member two or three large pieces of paper and put boxes of

colored pencils or pens around within everyone’s reach.2. On the first piece of paper ask member just to scribble all over to warm them

up and lower their inhibitions.3. Next ask each group member to draw a picture using one of the following

ideas or any others:A. Aplace that makes them feel peaceful and happy.B. How they would like to be in the future.C. A side of themselves that frighten them.D. A side of themselves that they feel good about.E. What they feel to be a strength.F. What they feel to be a weakness.G. A famous person or character form literature or film that come into their mind

(take the first image).H. The way they felt at some point in childhood.4. After everyone has finished with their pictures ask them to share about them,

why they drew them and what they mean to them.

Variations:You may put all of the pictures on the floor and from a loose line, putting pictures

that have the same feel to them next to each other and seeing how the group relates to each. Next ask group members to leave their own pictures and stand behind someone else’s picture that they feel connects to them in some way. They can each share why they relate to it. If several people end up grouped behind the same picture they can share common themes. In the case of the picture of a famous person, ask people to talk about what that person may have to say to them. They can put it into one sentence and share it with the group after talking more generally about why they drew it. This game was inspired by an exercise done by Jean Peterson, C.S.W., T.E.P., A.T.R.

Kjo veprimtari u ideua në mbështetje të temës “Përkthimi i soneteve”.

144

ORË TË LIRA

Objektivat: Nxënësi/ja të arrijë: • Të hulumtojë informacione rreth sëmundjes vdekjeprurëse të SIDA-s. • Të njihet me rrugët e mbrojtjes nga kjo sëmundje. • Të interpretojë situata ku trajtohet tema e SIDA-s. • Të përgatitë postera sensibilizues në mbrojtje të shëndetit nga

kjo sëmundje.

Grupet pjesëmarrëse: Nxënës, mësues të gjuhës shqipe, biologjisë, edukatës shoqërore, psikologë.

Materiale: Tabakë të bardhë kartoni, lapostila, shiringa, fjongo të kuqe, videoprojektor, CD të këngëtarit Fred Mërkuri, magnetofon.

Koha: 150’

Tema: SIDA, sëmundja më e re dhe më vdekjeprurëse e qytetërimit të sotëm

Përgatitja: Ndahet klasa në 4 grupe të mëdha pune duke emërtuar secilin:

Grupi I → i biologëve;Grupi II → i letrarëve;Grupi III → i sociologëve;Grupi IV → i piktorëve.

Jepet skeda e punës për secilin grup.

Shënim. Në situatat që kërkohen të mos jepen vetëm rrugët e marrjes së sëmundjes, por edhe dhimbjet që kalon pacienti i infektuar, si dhe reagimin e mjedisit ku jeton. Në situatë të përfshihen jo më pak se 3 nxënës në role, si: pacienti, mjeku, bashkëmoshatarë, prindër, psikologë, mësues.

Skeda I. Biologët• Virusi që shkakton sëmundjen e SIDA-s.• Rrugët e transmetimit. • Shenjat dhe pasojat e sëmundjes.• Rrugët e mbrojtjes prej sëmundjes.

Skeda II. Letrarët

• Të krijojë një situatë, ku i droguari e merr sëmundjen nga përdorimi i

shiringës së infektuar.


145

Skeda III. Sociologët • Të sjellë fakte dhe të dhëna statistikore për numrin e të prekurve nga SIDA në botë dhe Shqipëri. • Të sjellë dëshmi të të prekurve me SIDA, si dhe emra artistësh, të cilët kanë vdekur nga kjo sëmundje.

Skeda IV. Piktorët • Të skicojë: a. Procesin e dëmtimit të rruazave të bardha. b. Rrugët e marrjes së sëmundjes. • Të përgatitë postera, ku përcillet mesazhi i mbrojtjes nga SIDA. • Secili grup të zgjedhë drejtuesin e tij, i cili duhet të caktojë detyrat e kërkuara në skeda për çdo pjesëtar të grupit.


Hapi I. Përgatitet mjedisi fizik ku do të zhvillohet veprimtaria. (Mirë është që kjo veprimtari të zhvillohet Ditën e luftës kundër SIDA-s, më 1 Dhjetor.)

Në faqet e murit të vendit ku do të zhvillohet veprimtaria të vendosen fjongo të mëdha të kuqe, të cilat janë simbol i luftës kundër SIDA-s, si dhe skicat e kërkuara në skedën e piktorit, pikat a dhe b.

Të gjithë nxënësit dhe mësuesit pjesëmarrës në veprimtari të vendosin nga një fjongo të vogël dhe të kuqe në veshjen e tyre.

Hapi II. Veprimtaria nis me interpretimin e situatës. U kërkohet nxënësve të japin mbresat që përcolli tek ata kjo situatë, si dhe mendimet për

katër pyetjet e shtruara.- Ç’ndjenjë përcolli te ju kjo situatë? Pse? - Cila ishte rruga përmes të cilës “pacienti” mori sëmundjen? - Veçoni dy nga momentet që kaloi pacienti, të cilat të bënë të ndiheshit keq. - A i keni ju njohuritë e nevojshme për t’u mbrojtur nga kjo sëmundje?

Hapi III. Secilit grup shpërndajuni aq tabakë letre sa dhe çështje që përmban skeda e tyre. P.sh.:

Grupi i biologëve → 4 tabakë.Grupi i sociologëve → 1 tabak.Grupi i piktorëve → 2 tabakë, fleta formati A4.

- Udhëzojini nxënësit të përzgjedhin informacionin e hulumtuar dhe ta paraqesin atë në mënyrë të përmbledhur sipas çështjeve në secilën prej tabakëve të dhënë.

146

ORË TË LIRA

- Grupi i biologëve të përzgjedhë katër nxënës për të prezantuar materialin e përgatitur, pra një nxënës për secilën çështje të parashikuar. Çdo prezantim i informacionit të ilustrohet me skicat e përgatitura më parë nga grupi i piktorëve.

- Grupi i sociologëve e paraqet materialin e tij grafikisht në një tabak ose nëpërmjet videoprojektorit, për këtë të fundit materiali duhet të përgatitet më parë.

- Pas paraqitjes grafike të informacionit për përhapjen e kësaj sëmundjeje në botë dhe Shqipëri, nxënësit e këtij grupi lexojnë dëshmitë e sjella duke përcjellë dhimbjen shpirtërore që përjetojnë këto personazhe.

Ndërkohë që lexohen dëshmitë në magnetofon të vihen këngët e këngëtarit Fredi Mërkuri, i cili vdiq nga kjo sëmundje.

- Grupi i piktorëve të vendosë posterat e përgatitura gjatë veprimtarisë në mjedisin ku zhvillohet veprimtaria.

Hapi IV. Psikologu ose psigologia (në mungesë të tij mësuesi/ja) shtron situatën e mëposhtme.

- Një shoku/shoqe e juaja është mbartës i SIDA-s nëpërmjet trashëgimisë.- Ç’raporte do të ndërtoni ju, pasi mësuat që shoku/shoqja është mbartës i SIDA-s?

Pse?Nxitni nxënësit të shprehin lirshëm mendimin e tyre pa pasur frikë se mund të ketë

kundërshtime. Shmangni sharjet dhe komentet fyese!

Hapi V. Diskutimi dhe vlerësimiE nisni diskutimin me nxënësit që interpretuan situatën e parë duke marrë prej tyre

ndjesitë që përjetuan gjatë përjetimit të rolit si të sëmurë (dhimbjen fizike nga sëmundja dhe atë shpirtërore si i paragjykuar).

- A u çuditët nga mendimet e dhëna? (Rreth situatës së shtruar nga psikologu/ia ose mësuesi/ja.) Nga cili? Pse?

- Në rrethin tuaj shoqëror sa të hapur janë njerëzit për bashkëpunim me personat e infektuar nga SIDA?

- A duhet të ndikojë sëmundja në vlerësimin e njerëzve mbartës së SIDA-s? - Sa i ndryshëm është qëndrimi juaj nga i prindërve ndaj këtyre njerëzve? Nëse po, cili

është ndryshimi?

Përgëzohen nxënësit për ndihmën e dhënë gjatë gjithë zhvillimit të veprimtarisë.


147

Plaku dhe deti” nga Ernest Heminguej (lexim jashtë klase)

Të kuptojmë përmbajtjen

1. Në cilin vit u botua novela “Plaku dhe deti”? a. 1950, b. 1951, c. 1952, d. 1953.

2. Në fillim të novelës tregohet se sa ditë kanë kaluar që kur Santiagoja ka kapur peshkun e fundit.

a. 40 ditë,b. 84 ditë,

c. 87 ditë,d. 120 ditë.

3. Cili është heroi i Santiagos?a. Harry Truman,

b. Joe Di Maggio, c. Dick Sisler,

d. Fidel Castro.

4. Një natë para se të dilte për peshkim Santiagoja ëndërroi:a. Një stuhi të madhe,

b. Një grua të bukur, c. Luanë në breg të detit,

d. Një ndeshje mundjeje?

5. Ç’lloj peshku kapi Santiagoja në fillim:a. ton, b. marlin,

c. karkalec deti, d. breshkë uji?

6. Cila ishte dëshira që përsëriste vazhdimisht plaku Santiago gjatë dyluftimit me peshkun Marlin:

a. që djali, Manoli, të ishte me të,b. të ishte më i ri.

c. të kishte pajisje më të mira. d. të kishte si dëshmitarë të fitores së tij peshkatarët që e tallnin.

Ernest Heminguej

148

ORË TË LIRA

7. Për t’i dhënë më tepër kurajë vetes, Santiagoja kujtoi ndeshjen e tij me “zezakun e madh të Cienfuegos”. Lloji i sportit ku mundi ai sfiduesin e tij ishte:

a. tenis,b. boks,

c. mundje krahu (thyerje krahu),d. skermë?

8. Çfarë nxori e hëngri plaku nga barku i delfinit: a. karkalec deti, b. peshk fluturues, c. alga deti,

d. kallamar?

9. Si e vrau Santiagoja peshkun Marlin: a. e goditi me fuzhnjë në zemër. b. e goditi me thikë në sy. c. e goditi në kokë me çomangë.

d. e fshikulloi brenda në barkë?

10. Sa kohë iu deshën peshkaqenëve të mbërrinin dhe të sulmonin peshkun Marlin:a. 10 minuta,b. 1 orë,

c. 6 orë,d. 1 ditë?

11. Opinionet që dëgjonte plaku për veten e tij në tarracën e kafenesë:a. e konsideronin si hero,b. e tallnin për humbjen e tij,

c. i ofronin një pjesë të gjahut të tyre,d. sikur nuk ekzistonte në kafene?

12. Çfarë ndodhi kur plaku u kthye në klubin e peshkatarëve:a. Manoli i premton se do të peshkonin së bashku.

b. Peshkatarët e tallën Santiagon për tekën e tij që të peshkonte larg. c. Turistët i kërkuan të rrëfente me hollësi aventurën e tij. d. Për nder të tij u ngrit një statujë.


149

• Të analizojmë

Analiza e personazheve dhe e mjedisit

I. Plotëso pemën e mendjes (kllasterin), duke u nisur nga përshkrimi i portretit fizik që i bën autori Santiagos.

II. Kjo novelë është e pasur me përshkrime të mrekullueshme artistike. Jep përshkrimin e autorit për:

Përshkrimi i autoritpeshqit Ata ishin miqtë e tij më të mirë atje në detdetinzogunplakunpeshkaqenindjalin

III. Duke u mbështetur në pikturën e dhënë dhe në novelën “Plaku dhe deti” përshkruaj shtëpinë ku jetonte plaku Santiago (jo më shumë se 10 fjali).

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

veshja qafa

fytyraSantiagoja

sytë

duart

150

ORË TË LIRA

IV. Cilat janë veprimet më të rëndësishme që kryen plaku gjatë shtjellimit të ngjarjes dhe si ndikojnë ato në gjendjen e tij shpirtërore dhe psikologjike?

V. Në bashkëbisedimin e plakut me veten nxirr arsyet se pse e vrau plaku peshkun? E vrau për të sfiduar peshkatarët e tjerë.

VI. Në këtë novelë autori përdor shumë simbole. Lidh me shigjetë objektin me simbolin e tij.

VII. Për tri ditë e tri net plaku dhe peshku luftojnë nëpër hapësirat ujore të mbërthyer njëri me tjetrin pa pasur asnjë mundësi shkëputjeje, më e ashpër bëhet kjo luftë kur marrin pjesë edhe peshkaqenët. Gjatë kësaj beteje plaku ka humbur dhe ka fituar. Bëj bilancin e fitoreve dhe humbjeve të tij.

VIII. Në ç’përfundim arrin duke pasur parasysh bilancin e bërë më lart? Argumenton përgjigjen. A mendon se njeriu duhet të luftojë deri në fund të jetës së tij pavarësisht nga humbjet? (Diskutoni me shokët dhe mësuesin/en.)

IX. Heminguej ka dashur të japë një mesazh të rëndësishëm për jetën në novelën e tij. Cili është ai? Formuloje me kujdes mendimin tënd duke pasur parasysh edhe diskutimin që bëtë më lart me shokët dhe mësuesin/en.

Peshku marlin Ligjet shkatërruese të universit.Luanët Kundërshtar ideal që nxjerr më të mirën prej tij.Peshkaqenët Lidhja vëllazërore midis Santiagos dhe peshkut.Plaku Harmonia midis dy forcave të kundërta: jetës e vdekjes, shkatërrimit dhe rigjenerimit të jetës.Filli i grepit Mençuria, përvoja e jetës dhe intuita e lindur.

Veprimet Gjendja shpirtërore e psikologjike

- Plaku ka 84 ditë që nuk ka zënë asnjë peshk.---

-

- Disfatë që paralajmëron nënshtrimin e plakut dhe ndarjen e tij përfundimtare me detin, por nga ana tjetër përqendrimin e të gjitha forcave mendore, shpirtërore dhe fizike, për t’u përballur për herë të fundit me detin.---

Fitoret Luftoi me peshkun dhe e mundi.

Humbjet Nuk arriti ta mbronte peshkun nga peshkaqenët.


151

• Bashkëbisedim

I. Novela “Plaku dhe deti” paraqet duelin e njeriut me natyrën, humbjes dhe fitores, jetës dhe vdekjes, vetësakrifikimit në emër të madhështisë së njerëzimit. Përmend disa autorë dhe veprat e tyre që trajtojnë të njëjtën temë.

II. Ç’rol luan djali në jetën e plakut? Kë i sjell ndër mend ai plakut?

III. Ç’ka dashur të thotë plaku Santiago me thënien “Njeriu nuk ka lindur për të duruar dështimin. Atë mund ta asgjësosh, por nuk mund ta mundësh”.

IV. Cila ishte ajo gjë që e vret më tepër shpirtërisht peshkatarin si qenie njerëzore?

V. Pjesën më të madhe të novelës e zë meditimi i plakut, meditim që jepet në formën e një bashkëbisedimi me veten, me kujtimet, me peshkun apo edhe me zogun e detit që i sillet mbi krye. Si mendoni ju, pse autori ka zgjedhur këtë mënyrë ndërtimi të novelës?

VI. Ç’mund të thoni për stilin e autorit (gjuha e përdorur, vërtetësia e përshkrimit, rrëfimi, figurat letrare, marrëdhëniet që ai vendos me lexuesin etj.).

• Ti dhe historia

I. A mund të propozosh një zgjidhje tjetër të konfliktit, që plaku Santiago të kthehej së bashku me peshkun fitimtar në fshat?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________

II. Çfarë cilësish duhet të ketë një njeri që të triumfojë mbi vështirësitë e jetës?__________________________________________________________________________________________________________________________________________

III. Trego ndonjë ngjarje kur je ndodhur para vështirësish të mëdha dhe si i ke kapërcyer ato? I ke përballuar i vetëm apo të kanë ndihmuar të tjerë?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

IV. Pasi ke lexuar veprën plotëso tabelën e mëposhtme.

• Këshilla leximi

Për të krijuar një përfytyrim më të plotë dhe më të saktë për krijimtarinë e Heminguejt ju këshillojmë të lexoni edhe vepra të tjera të tij. Po listojmë disa nga veprat e tij:

Vëllime me tregime: “Në kohën tonë”, “Burra pa gra”, “Fitimtari nuk merr asgjë”, “Vdekja në mesditë”, “Dëborat e Kilimanxharos”, “Kodrat e gjelbra të Afrikës”.

Romane: “Lamtumirë armë!”, “Për kë bien kambanat?”, “Dhe lind dielli” etj.

Çfarë dije për veprën? Çfarë mësove për të?

Përmbajtja

Klasa VI

1. Natyra dhe mjedisi 52. Të njohim kafshët 83. Lojërat 104. Fëmijëria 125. Paqja dhe konflikti 146. Aventurat me ishullin lundrues (Lexim jashtë klase) 187. Fëmijët e sotëm (Lexim jashtë klase) 32

Klasa VII

1. Ata janë si ne 482. Lidhja shqiptare e Prizrenit 513. Heronjtë dhe heroinat e vendit tim 544. Një botë, dy realitete 565. Shpella e Piratëve (Lexim jashtë klase) 596. Princi dhe i varfri (Lexim jashtë klase) 69

Klasa VIII

1. Te muzika gjej paqen 852. Migjeni, uragani i ndërprerë 883. Një udhëtim drejt shanseve të barabarta 924. Dasma shqiptare 945. Le të hedhim një hap përpara 966. Zemra (Lexim jashtë klase) 99

Klasa IX

1. Krijimi i rruzullimit 1272. Fëmijët ambientalistë 1313. Adoleshenca dhe problemet e saj 1334. Të jetosh në një botë të mrekullueshme 1345. SIDA, sëmundja më e re dhe më vdekjeprurëse e qytetërimit të sotëm 1446. Plaku dhe deti (Lexim jashtë klase) 147

orë të lira - albasalbas.al/udhezuesat/oret e lira per gjuhen 9-vjecar.pdf · 3 hyrje i nderuar...

Documents