OPERATIVNI SISTEM

Definicija Operativni sistem (OS) je kompleksan programski sistem koji kontroli e i upravlja ure ajima i ra unarskim komponentama i obavlja osnovne sistemske radnje. Operativni sistem objedinjuje u jedinstvenu funkcionalnu cjelinu hardver (dijelove ra unara) i softver ( programe na ra unaru).

12.1.2012

2

Funkcije OS Osnovne funkcije OS su: 1) upravljanje perifernim jedinicama, 2) upravljanje memorijom, 3) upravljanje procesorom kompjuterskog sistema, 4) upravljanje podacima i programima, 5) kontrola funkcije (uklju uju i i otkrivanje i otklanjanje gre aka).

12.1.2012

3

Podjela OSOperativni sistemi mogu se podijeliti na osnovu: broja programa koji mogu istovremeno da budu u memoriji, broja korisnika koji mogu istovremeno da koriste ra unar, na ina zadavanja komandi i prenosivosti na razli ite arhitekture.

12.1.2012

4

Podjela OSNa osnovu broja programa koji mogu biti istovremeno u memoriji operativni sistemi se dijele na : monoprogramske - monoprocesne (jednoprocesne) multiprogramske - multiprocesne (vi eprocesne)

12.1.2012

5

Podjela OS Monoprogramski operativni sistemi omogu avaju da ra unar u memoriji dr i i izvr ava samo jedan program. Primer monoprogramskog operativnog sistema je MS DOS. Multiprogramski operativni sistemi omogu avaju da se u centralnoj memoriji ra unara nalazi vi e programa istovremeno, od kojih se samo jedan izvr ava u jednom trenutku.

12.1.2012

6

Podjela OS Na osnovu broja korisnika koji istovremeno koriste ra unar operativni sistemi se dijele na: Jednokorisni ki operativni sistem se naziva i desktop operativni sistem budu i da je namijenjen za rad jednog korisnika (na 1 PC-u) i optimizaciju rada korisni kih aplikacija u takvom jednokorisni kom okru enju. Primer jednokorisni kog operativnog sistema je MS DOS. Vi ekorisni ki operativni sistemi - mre ni operativni sistemi se esto nazivaju i serverski OS, budu i da se instaliraju na server ma inama u klijent server arhitekturi, omogu avaju i korisnicima i njihovim aplikacijama pristup svim resursima povezanim u mre u. Primeri vi ekorisni kih operativnih sistema su: Windows NT ( Now Technology), Windows 2000, Linux .12.1.2012 7

Podjela OS Na osnovu zadavanja komandi operativni sistemi se dijele na: operativne sisteme komandnog tipa i operativne sisteme sa grafi kim okru enjem

12.1.2012

8

Podjela OS Kod operativnih sistema komandnog tipa komande se zadaju ukucavanjem naredbi sa svojim parametrima. Znak koji stoji na po etku reda i ozna ava da je operativni sistem spreman da primi naredbu naziva se prompt. Najpoznatiji operativni sistemi promptnog tipa su Unix i MS DOS. Kod grafi kih operativnih sistema komande se naj e e zadaju pokazivanjem na nju. Komande su u obliku sli ica koje predstavljaju odre ene komande. Najpoznatiji operativni sistemi sa grafi kim okru enjem su Windows i Linux.

12.1.2012

9

Podjela OS Na osnovu prenosivosti na razli ite tehnologije operativni sistemi se dijele na: Prenosive (mogu da se koriste sa malim izmjenama na razli itim arhitekturama ra unara) i Neprenosive (operativni sistemi koji su projektovani tako da mogu da rade samo na odre enom modelu ra unara)

12.1.2012

10

Sistemski softver Osim OS za normalno funkcionisanje ra unara potrebni su i drugi programi koje koriste svi ili ve i broj korisnika ra unara a nazivaju se sistemski softver. Ovoj kategoriji pripadaju: Programi prevodioci Veznici (drajveri) Razli iti uslu ni programi

12.1.2012

11

Programi prevodioci Programi prevodioci - programi za prve ra unare pisani su u ma inskom jeziku. Naredbe ovog jezika sastojale su se od nizova 1 i 0 koje su ozna avale stanje bitova u memoriji. Ovakve naredbe bile su naj e e logi ki podijeljene u dva dijela. Prvi dio je predstavljao KOD OPERACIJE (naredbu koju ra unar treba da izvr i) a drugi dio ADRESU registra u memoriji ra unara u kome je uskladi ten podatak. Pisanje ovakvih programa je bilo veoma te ko i dolazi do pojave simboli kog jezika u kome je operacija koju ra unar treba da izvr i dobila svoje ime, a i adresa memorijske lokacije dobila je simboli ko ime. Ovako napisani programi su se kasnije prevodili u ma inski jezik tako to se zamjenjivao naziv operacije njenim kodom a simboli ka adresa stvarnom adresom. Sve ovo se radilo prevo enjem i program za prevo enje je nazvan asembler.

12.1.2012

12

Programi prevodioci Za olak ano pisanje programa i njihovo kori enje na drugim ra unarima koristili su se izvorni programi. Da bi izvorni program mogao da se izvr ava, bilo je neophodno da se prevede u ma inski jezik. Za ovo prevo enje koristio se poseban program Kompajler Kompajler je u itavao program napisan u izvornom jeziku kao ulazne podatke, a kao rezultat rada davao podatke u ma inskom kodu.prevo ene programa

Izvorni program

Program prevodilac

Ma inski kod

12.1.2012

13

Drajveri Veznici (Drajver) - je ra unarski program koji omogu ava komunikaciju izme u programa vi eg nivoa (operativnog sistema, aplikacija itd.) i ra unarske opreme. Jednostavno re eno, drajveri su programi koji omogu avaju operativnom sistemu da koristi odre enu ra unarsku opremu, tj. obi an korisnik uop te ne bi mogao da je koristi. Drajver obi no komunicira sa ure ajima preko magistrale ili ra unarskog podsistema na koji je dati ure aj prika en. Kada odre eni program zahtijeva izvr enje neke komande od drajvera, drajver zahtijeva izvr enje te komande od odgovaraju eg ure aja. Kada ure aj da odgovor, taj odgovor se proslije uje pozivaju em programu. Drajveri su razli iti za razli ite vrste ra unarske opreme i razli ite operativne sisteme

12.1.2012

14

Uslu ni i aplikativni programi Olak avaju korisnicima pojedine poslove koje esto obavljaju. Npr. Kompresija podataka, presnimavanja,.. Aplikativni programi - Programi za rje avanje razli itih problema - obrada teksta, rad sa tabelama, crtanje, rad sa bazama podataka, obrada slika, animacija, komponovanje,...

12.1.2012

15

Virusi Virusi su mali tetni (destruktivni) programi koji se nalaze na nekom medijumu ( disketi, CD-u, DVD-u, internetu). Oni mogu biti samostalni ili u okviru nekog drugog programa (trojanski konj). Zbog osobine da se sami kopiraju i inficiraju druge fajlove dobili su i ime virusi. Kada se jednom ra unar inficira virusom on se kopira i inficira vi e datoteka. U zavisnosti od ideje kreatora virusa : -virus mo e odmah da pravi probleme, -mo e da eka specifi an doga aj ( na primer koliko se puta kopira), -mo e da o itava datum na ra unaru i aktivira se odre enog datuma, -mo e da se reprodukuje i onda napravi tetu.

12.1.2012

16

Virusi Virusi naj e e bri u odre ene, ili sve podatke koji se nalaze na disku. Postoje virusi koji samo ometaju rad ra unara, ali ne bri u fajlove. Za spre avanje irenja, otkrivanje i uklanjanje (dezinfekciju fajlova) virusa koriste se programi koji se nazivaju ANTIVIRUSI. Veoma je va no kod kori enja antivirusnih programa da imamo najnovije definicije virusa kojima se dopunjuje na antivirusni program (updates).

12.1.2012

17

Virusi Da bi se za titili od virusa treba po tovati slede a pravila: instalirati antivirus program na ra unar, redovno dopunjavati antivirus program, provjeravati datoteke prilikom razmjene s drugim korisnicima, aktivirat antivirus program prije kopiranja (download) fajlove sa interneta, izbjegavati preuzimanje datoteka sa nepoznatih mesta na mre i, izbegavati razjmenu datoteka sa nepoznatim korisnicima, izbegavati otvaranje elektronske po te s prilogom od nepoznatih korisnika bez prethodne antivirus provjere, kupovati programe od autorizovanih prodavaca. Najrasprostanjeniji virusi su tipa crva (worm).

12.1.2012

18

Karakteristike OS Modularnost Efikasnost Fleksibilnost Upotrebljivost Dijeljenje resursa Transparentnost Odrzavanje Cjelovitost Paralelizam

OPERATIVNI SISTEMI DOS WINDOSWS LINUX UNIX MAC

MS DOS MS DOS (Microsoft Disk Operating System) 1981. Bil Gates Iz CP/M Nadogra en da Windows 3.x. I dalje nije podr avao 32-bitne procesore i rad da HDD velikog kapaciteta

LINUX Jednostavan za odr avanje, Jednotavna instalacija, Bezbijedan i otoran na pad sistema Pouzdan pri radu

UNIX Za velike poslovne sisteme Karakteristike: Ogroman broj komandi, Neprimamljiv grafi ki interfejs, Upravljanje nau nim i specijalizovanim aplikacijama.

Vremenska pojavljivanja verzija MS Windows-a

Windows 1.0

Program Write, sat i prvobitni taskbar

Windows 2.0

Pregledniji grafi ki interfejs kod Windows 2 verzije

Windows 3.0

Program Manager u verziji 3.0

Widows 3.1

Uvodni ekran

Izgled jednog od screensaver-a

Windows 95

Desktop i start meni u WINDOWS-u 95

Boot ekran na NT 4 Workstation

Start-up ekran 2000 verzije

Osnovni pojmovi grafi kog OS-a

ikone

Radna povr ina desktop

tart dugme skrintip

Linija poslova- taskbar

Osnovni pojmovi Radna povr ina (desktop) vizuelna simulacija radnog stola Skrintip (screentip) obja njenje koje vidimo kada do emo pokaziva em na ikonicu, dugme...

Osnovni pojmovi Ikone su mali grafi ki simboli na radnoj povr ini koje predstavaljaju objekte sa kojima korisnik mo e manipulisati (upravljati)

Vrste ikona1. Ikone radne povr ine:

...2. Ikone foldera:

Vrste ikona3. Ikone datoteka:

4. Ikone pre ica foldera

Vrste ikona5. Ostale ikone

...

Rukovanje Windows radnim prostorom

Ponovimo Radna povr ina(desktop) je vizuelna simulacija radnog stola Ikona je slika koja upu uje na odre eni program Start dugme klikom na njega dobijamo meni programa koje imamo na ra unaru Linija poslova(taskbar) svi programi, datoteke i fajlovi koji su pokrenuti

Izgled radne povr ine1

1. Na slobodni dio radne povr ine desni klik2

2. Lijevi klik na Propeties

Izgled radne povr ine3 3. dobijamo dijlog DisplayProperties 4. izaberemo karticu Desktop (Backround) 5 u polju Background izaberemo odgovaraju u opciju 6.polje Position omogu ava na in prikaza slike na ekranu 7 potvrdimo sa Apply iOK

4

5

6

7

Screen Saver Screen Saver ( uvar ekrana) je program ija je funkcija za tita ekrana monitora u slu aju kada korisnik du e vrijeme ne radi na ra unaru.

Screen Saver1

1. Na slobodni dio radne povr ine desni klik2

2. Lijevi klik na Propeties

Screen Saver3. dobijamo dijlog Display Properties 4. izaberemo karticu Screen Saver 5. u polju Screen Saver izaberati vrstu animaciju 6. dugme Settings-dodatna pode avanja animacije 7. U polje Wait unesite 2 8. potvrdimo sa Apply i OK

3 4

5 7

6

8

Rezolucija i boja ekrana Rezolucija kao i boja ekrana zavise od vrste grafi ke kartice i od veli ine monitora Prva dva koraka su ist kao i kod pode avanja pozadine ekrana i Screen saver-a -- dobijanje Display Properties dijaloga

Rezolucija i boja ekrana33. dobijamo dijlog Display Properties 4. izaberemo karticu Settings 5. u polju Screen resolution izaberati 1024x768 6. U polju Color Quality (Colors) izabrati 32 bit 7. potvrdimo sa Apply i OK

4

5

6

7

Start/Control Panel/Display

Zadatak Izmijenite izgled radne povr ine:1. Izaberite pozadinu Autumn 2. Slika razvu ena preko cijelog ekrana

Aktivirajte program Screen Saver1. Animacija 3D Tekst aktivira se nakon 1 min

Rezolucija ekrana1. Rezoluciju podesiti na 1152x864 piksela a boju postaviti na Highest (32 bit)

A uriranje (ure ivanje) ikona1. Na slobodni dio radne povr ine desni klik priru ni meni 2. Izabrati Arrange Icons Po imenu Po veli iini 3. Izabrati eljenu opcijuPo tipu kada je modifikovanao Automatsko a uriranje