Stap voor stap werken aan gedragDatagestuurd en opbrengstgericht

INHOUD

Opbrengstgericht en datagestuurd werken aan gedrag ....................... 1

De SCOL ................................................................................................. 6

Kinderen en... hun sociale talenten ....................................................... 7

Pedagogisch handelen met de PH-meter CED-Groep® ..................... 8

Kaliber Kompas ..................................................................................... 9

Taakspel ............................................................................................... 10

Leerlijn gedrag ..................................................................................... 11

De CED-Groep ...................................................................................... 12

ColofonUitgave: CED-Groep - Vormgeving: Ton Kuijpers Vormgeving - Druk: De Swart Den Haag

© CED-Groep, Rotterdam

Opbrengstgericht en data-gestuurd werken aan gedrag Een hele mond vol. Wat betekent het? En vooral, kán het?

Scholen hebben de taak om leerlingen kwalitatief te

scholen, denk hierbij aan basisvaardigheden en zaak-

vakken. Ze hebben ook de taak om leerlingen te

socialiseren, met andere woorden: op te voeden tot

betrokken burgers. Burgers die zich het gedrag eigen

maken dat nodig is om in de maatschappij te kunnen

functioneren. Dit is in de kerndoelen voor het onder-

wijs opgenomen. ‘Werken aan gedrag’ is dan ook – op

meerdere fronten – een taak voor de school. Dit is de

plaats waar kinderen zich positief leren te gedragen.

Daarnaast zijn scholen ook betrokken bij preventie en

verhelpen van probleemgedrag. Werken aan gedrag is

dus een onderwijsdoel, net als taal en rekenen.

De CED-Groep heeft van oudsher een rijke ervaring in

opbrengstgericht werken en is graag uw partner.

1

2

Van incidenteel naar structureel

Werken aan burgerschap en sociaal gedrag gebeurt

in de dagelijkse praktijk nogal eens met losse,

tijdelijke activiteiten. Bijvoorbeeld reageren op

incidenten, ‘brandjes blussen’. Losse activiteiten en

projecten kunnen zeker wat opleveren áls je maar

doelen formuleert en evalueert. Hier valt voor het

onderwijs veel te winnen. Door antwoorden te

formuleren op vragen als: waar staan we op dit

moment als school, waar willen we naartoe en hoe

bereiken we dat doel? Ook de inzet van methoden

kan meer opleveren als ze doelgericht worden

toegepast en aan de hand van resultaten. Lees in

deze brochure wat de CED-Groep u hierin te bieden

heeft.

Planmatig en systematisch

Hoe ga je te werk? Allereerst is van belang het

gedrag van leerlingen én leerkrachten in kaart te

brengen. Vervolgens stelt een school zich − aan de

hand van de resultaten en van de visie − een concreet

doel. Wat wil de school bereiken en bereikt de school

dit doel ook werkelijk? Een cyclische systematische

aanpak dus. Deze aanpak werkt door op alle

niveaus en start op bovenschools of schoolniveau.

Gedrag in kaart brengen

Hoe gedragen onze leerlingen én leraren zich op

school, in de klas? Hoe vaak komt dat gedrag voor?

Is dit gedrag voor onze school acceptabel, of willen

we bepaalde gedragsstandaarden met elkaar

ontwikkelen? Ook gedrag is te meten met behulp

van een volgsysteem en bij planmatig werken hoort

een nulmeting. De leerkracht weet in dit stadium al

wat hij de leerlingen en/of zichzelf wil leren en waar

hij naar toewerkt. Door het huidige gedrag in kaart

te brengen en te benoemen, wordt duidelijk wat er

nog geleerd moet worden, stap voor stap. Simpel

gezegd komt het neer op planmatig en systematisch

werken aan gedragsverbetering van leerlingen en

leraren. Elke stap levert data op als fundament voor

de volgende stap. De SCOL en de PH-meter, beide

ontwikkeld door de CED-Groep, zijn bijvoorbeeld

goed bruikbare systemen.

Opbrengstgericht en datagestuurd: Stap voor stap werken aan gedrag

De Gedragscyclus: overzichtelijk en uitvoerbaar

De CED-Groep ontwikkelde de Gedragscyclus

(zie schema achterin), waarmee opbrengstgericht

werken aan gedrag overzichtelijk en uitvoerbaar

wordt. De cyclus biedt houvast op het niveau van de

school, de groep en de leraar. Opbrengstgericht

werken helpt om het gedrag van leerlingen én

leraren te benoemen en verder te verbeteren of te

verfijnen. De manier van werken focust vooral op

positieve factoren. Uiteindelijk werk je in de groep of

klas preventief aan een goede, rustige en productieve

sfeer. Daar profiteren de leerlingen op alle leer

momenten van. In de Gedragscyclus zijn een aantal

door de CED-Groep ontwikkelde producten/onder-

delen opgenomen. Deze kunnen afzonderlijk of in

samenhang worden ingezet om planmatig te werken

aan het groeien in gedrag. Er zijn uiteraard

verschillende keuzen te maken die passen bij uw

wensen en visie. Wij bespreken dit graag met u.

3

4

Begeleiding en advies: een passendebenadering

Onze adviseurs hebben ruime kennis en ervaring

op het gebied van gedrag en gedragsverandering.

Die kennis is breed. We ontwikkelen succesvolle

methodes en aanpakken en adviseren scholen die

voor de uitdaging van probleemgedrag staan. We

zijn op de hoogte van de nieuwste inzichten over

wat werkt op het gebied van gedrag en we zijn

toonaangevend op het gebied van burgerschap.

Deze kennis en ervaring kan worden ingezet op

losse elementen binnen de Gedragscyclus; net

datgene wat uw school nog nodig heeft om volledig

datagestuurd en opbrengstgericht te werken aan

gedrag. Zijn er meer stappen die gezet kunnen

worden, dan maken we graag met u een integraal

plan van aanpak en ondersteunen we u waar nodig.

Dit kan een teamtraining zijn of juist individuele

coaching van een leerkracht, het maken van een

trendanalyse van gedrag of concrete assistentie bij

het opzetten van een groepshandelingsplan.

5

Groeien in gedrag, begeleiding op maat

Groeien in gedrag is een voorbeeld van een integraal

plan dat zich richt op leerling én leerkracht: door

samen bezig te zijn met sociale competentie-

ontwikkeling wordt ook de leerkracht zich bewust

van eigen competenties en van het referentiekader

dat hij of zij als persoon de leerlingen biedt. Op welk

niveau dan ook: Groeien in gedrag bestaat uit vijf

modules die los aangeboden worden, afhankelijk van

welke ambities, doelen en praktijkopbrengsten de

school ambieert. Met een goede begeleiding staan

leerkrachten meer stil bij doelen die ze zichzelf

stellen. Daarmee komen ze stapsgewijs verder en

verkrijgen zij een goede basis voor de verdere

uitwerking van opbrengstgerichte gedragsverbetering

in de groep.  

“Ik streef ernaar de doelen te vertalen naarmeetbaar leerlinggedrag. Dan kan je vaststellenof je doel is bereikt.”Onderwijsadviseur

Productontwikkeling en kennisdeling

De CED-Groep beschikt over een eigen ontwikkel-

afdeling. Hier worden uiteenlopende leermiddelen

en programma’s ontwikkeld, die – al dan niet in

samenhang – een doorgaande lijn bewerkstelligen

bij het opbrengstgericht werken aan gedrag.

Ontwikkeling gebeurt altijd samen met de praktijk

en de producten zijn voorzien van een begeleidings-

aanbod.

In deze brochure treft u mogelijkheden aan om

consistent te werken aan gedrag. De belangrijkste

accenten zijn aangestipt. Het uitgangspunt is, dat

concreet gedrag het aanknopingspunt is voor

verandering. Alle onderdelen uit de Gedragscyclus

dragen, in samenhang, bij aan opbrengstgericht en

datagestuurd werken aan gedrag. Deze aanpak is

geschikt voor de vve-sector, het basisonderwijs,

voortgezet onderwijs en speciaal onderwijs.

De SCOL

De Sociale Competentie Observatie Lijst

(SCOL) is een valide en betrouwbaar

instrument om gedrag te meten aan de

hand van acht gedragscategorieën:

Ervaringen delen / Aardig doen / Samen

spelen en werken / Een taak uitvoeren /

Een keuze maken / Jezelf presenteren /

Opkomen voor jezelf / Omgaan met ruzie.

Het gaat om gedrag dat je in het onderwijs kunt zien

en door onderwijs kunt verbeteren. In vaktermen:

‘observeerbaar en onderwijsbaar gedrag’. Door de

SCOL twee keer per jaar in te vullen, ontstaat een

schat aan informatie over gedrag per leerling, per

groep en per school. Op basis van deze informatie

kan de leraar zijn onderwijs plannen en zien wat de

opbrengst is van het onderwijs. Sociale ontwikkeling

is hiermee niet langer een vaag gebied, maar

concreet gemaakt en begrensd.

“Als je zegt: deze leerling zit niet zo lekker inz’n vel, dan weet je eigenlijk nog niks. De SCOLmaakt dat veel preciezer. Je krijgt een gemeenschappelijke taal in je team te pratenover gedrag. Verschillende leraren vinden verschillende dingen, maar door die SCOL ben je er met elkaar over in gesprek.”Leerkracht over de SCOL

6

Opbrengstgericht en datagestuurd: Stap voor stap werken aan gedrag

Kinderen en... hun sociale talenten

Kinderen en... hun sociale talenten heeft

als doel dat kinderen zich sociaal

competent gaan gedragen. De methode

gaat uit van dezelfde gedragscategorieën

als de SCOL. Het is een complete leer-

gang voor groep 1 t/m 8 van het basis-

onderwijs, maar de methode is met

enkele aanpassingen ook geschikt voor het speciaal

onderwijs. Kinderen en... hun sociale talenten biedt

wekelijks lessen gaat op rustige momenten ook in op

situaties die zich dagelijks in de praktijk voordoen. Er is

een cyclische opbouw, in de onderbouw wordt meer

aandacht besteed aan het leren van vaardigheden, in de

middenbouw gaat het meer om afwegingen, waarom je

je op een bepaalde manier gedraagt.

Naast deze methode is er ook een methode Kinderen

en... hun morele talenten, waarin waarden en burger-

schapcompetenties centraal staan.

“Op den duur was ik minder tijd kwijt aan reactiefgedrag bij ruzies en conflicten. Het vraagt eenlange adem, maar inmiddels heb ik effectieve leertijd teruggewonnen voor andere vakken.”Leerkracht over Kinderen en... hun sociale talenten

7

Pedagogisch handelen met de PH-meter CED-Groep®

Wie wil werken aan gedrag van leerlingen

heeft met het eigen voorbeeldgedrag de

belangrijkste sleutel in handen. Je kunt

prachtige doelen stellen over kinderen die

aardig met elkaar omgaan, maar hoe

vriendelijk ben je als leraar zelf? Hoeveel

ruimte geef je? De PH-meter (Pedagogisch

Handelen) benoemt heel duidelijk concreet waar-

neembaar gedrag van leraren en vergelijkt dit met

de zelf opgestelde standaarden voor goed

pedagogisch handelen. De PH-meter is met regel-

maat een verfrissende eye-opener voor leraren. De

intern begeleider brengt met de PH-meter vier keer

per jaar de leraarskwaliteiten in kaart. Dit levert

data op om de doelen in leerlinggedrag hand in hand

te laten gaan met leraargedrag.

“Ik dacht dat ik na dertig jaar niets meer konleren. Maar ik merkte dat ik toch een blinde vlekhad gekregen. Ik vroeg me af of ik nog wel bij dekinderen paste. Maar omdat de PH-meter waarneembaar gedrag benoemt, kun je je eigengedrag makkelijk veranderen. Je krijgt meer plezier in je werk.”Leraar over de PH-meter

8

Opbrengstgericht en datagestuurd: Stap voor stap werken aan gedrag

9

Kaliber Kompas

Kaliber Kompas is een hulpmiddel voor

de professionalisering van leerkrachten,

onder andere op het gebied van burger-

schap en sociale competentie. Goed

onderwijs in deze onderwerpen vereist

bijvoorbeeld dat leraren de leerlingen in

hun groep op allerlei manieren kunnen

laten oefenen met sociaal competent gedrag. Dat

betekent leerlingen verantwoordelijkheden geven, ze

stimuleren na te denken over wat ze doen, maar ook

beseffen dat je zelf het voorbeeld bent. In het Kaliber

Kompas staat een overzichtelijke opsomming van de

bekwaamheden. De leerkracht kan zich aan de hand

hiervan een doel stellen, waaraan hij gaat werken.

Daarbij worden suggesties gedaan voor een

geschikte vorm van deskundigheidsbevordering,

variërend van zelfstudie tot een training. Het Kaliber

Kompas sluit aan bij het werken met Persoonlijk

OntwikkelingsPlannen en het bekwaamheidsdossier.

“Het Kompas helpt je om goed te reflecteren opwat je wel en niet beheerst, je hoeft niet bang tezijn dat je iets vergeet want er staat een totaal-overzicht in het Kompas.”Een leerkracht over Kaliber Kompas

10

Taakspel

Gewenst gedrag belonen en ongewenst

gedrag negeren. Makkelijker gezegd

dan gedaan. Taakspel biedt structuur

om juist in te gaan op positief leerling-

gedrag. De aanpak maakt op een-

voudige wijze positief gedrag in

omgangsregels zichtbaar. Die regels

verschillen per onderwijssituatie en bepalen leraren

zelf, in overleg met hun groep. Taakspel wordt drie

keer per week gespeeld tijdens een gewone les,

zoals rekenen, spelling of in een kringgesprek.

Leerlingen – in teams – stimuleren elkaar zich te

houden aan de regels. Alleen dan komen ze in

aanmerking voor een beloning. De leraar benoemt

alleen positief gedrag en negeert negatief gedrag.

In de tien jaar dat de aanpak bestaat, wordt ervaren

dat regeloverschrijdend gedrag afneemt door het

werken met Taakspel. En het klimaat in de klas is

positiever, waardoor het lesgeven beter verloopt.

“Het is fijn om goed te kunnen werken. Ik hebnu eindelijk mijn rekenwerk eens af!”Leerling die met Taakspel werkt

11

Leerlijn gedrag

In het speciaal onderwijs maakt men

steeds vaker de omslag van het werken

met individuele handelingsplannen naar

het werken op drie niveaus: een basis-

arrangement, een intensief arrangement,

met extra leertijd of extra instructie, en

een verdiept arrangement voor leer-

lingen die meer aankunnen.

De Leerlijn gedrag biedt hiervoor houvast. Aan de

hand daarvan kunnen leerlingen in deze drie

groepen worden ingedeeld. Dit maakt een groeps-

gerichte aanpak mogelijk. De leerlijn heeft het

gedrag ingedeeld in doelen die via kleine tussen-

stappen bereikt kunnen worden. Werkwijze,

resultaten, tussendoelen en doelen vormen met

elkaar een rode draad om te komen tot gedrags-

verandering.

“Met de leerlijn gedrag kijk ik nu niet meer achteraf naar wat een leerling kan, maar stel ikvooraf sociale doelen. Daardoor ontwikkelt eenleerling zich op sociaal gebied veel sneller”Een leeraar over de Leerlijn gedrag

Opbrengstgericht werken

Leerlijnen

1212

De CED-Groep

De CED-Groep is een landelijk actieve educatieve

dienstverlener. Onze missie is het leveren van een

wezenlijke bijdrage aan de ontwikkeling en school-

prestaties van kinderen en jongvolwassenen. Onze

werkzaamheden bestrijken een breed terrein: Van

basisvaardigheden en zorg, tot sociaal-emotionele

ontwikkeling en burgerschap, management- en

organisatievraagstukken en onderzoek.

Onze adviseurs geven ondersteuning, adviezen en

trainingen en doen ontwikkelwerk of onderzoek.

Kennis maken, kennis delen

Opbrengstgericht en datagestuurd werken is voor de

basisvaardigheden een steeds bekender methodiek.

In feite behoort elke leerkracht en docent met enige

regelmatig de vooruitgang van leerlingen te toetsen.

Diezelfde werkwijze toepassen op gedrag is redelijk

nieuw. De CED-Groep heeft hiervoor de Gedragscyclus

ontwikkeld (zie hiernaast), zodat er aan de vraag van

scholen – naar concrete manieren om planmatig te

werken aan gedrag – beantwoord kan worden. Graag

laten wij u er kennis mee maken om deze kennis

vervolgens te delen!

Aan de slag met opbrengstgericht werken?Neem contact op via opbrengst@cedgroep.nl.

Gedragscyclus po/s(b)oOpbrengstgericht werken aan gedrag

CED-product

Fase PDCA

Leerling/groepsniveau

Leerkracht/schoolniveau

Ouderparticipatie

Leerstandaard

Gevorderd (+25%)

Voldoende (+50%)

Minimum (+15%)

<Minimum (+10%)

Type arrangement

TalentarrangementVerdiept arrangement

Basisarrangement

Intensief arrangement

Zeer intensief arrangementZeer intensief arr. + Zorg

• Kinderen en hunSociale Talenten

• Grip op de Groep• STIP• Wijzer Onderwijs• Taakspel• SOVA-training

Tussentijdse

evaluatie

Evaluatie/nulmeting

AmbitiesformulerenSMART

doel(en) stellen

Inzicht

Match visie

Vergelijken standaarden

PLAN

DO

ACT

CHECK

PH-meter

Kaliber

SCOL

Leerlijnen

Taaksp

el

Groepsplan Schoolplan

Kaliber

Individueel plan

Toekennen aan arrangementen

PH-m

eter

Kaliber

SCOL

Leerlijnen

Taakspel

Quickscan gedrag

• Kinderen en hunSociale Talenten

• Grip op de Groep• STIP• Wijzer Onderwijs• Taakspel• SOVA-training

PH-meter

POP

Groeien in gedrag

Meer informatie?

• Hebt u vragen of wilt u meer weten over onze producten op gebied van gedrag? Onze account-

managers helpen u graag verder. Mail naar gedrag@cedgroep.nl.

• Wilt u ons relatiemagazine KlasseApart ontvangen, mail dan naar klasseapart@cedgroep.nl.

• Op www.cedgroep.nl kunt u zich inschrijven voor één van onze digitale nieuwsbrieven. Zo blijft u

op de hoogte van onderwijsnieuws.

• Kijk op www.cedgroep.nl/cursussen voor ons actuele cursusaanbod.

• Producten die door de CED-Groep worden uitgegeven, bestelt u via de webwinkel:

www.cedgroep.nl/webwinkel.

CED-Groep

Postadres: Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam

Bezoekadres: Dwerggras 30, Rotterdam

T +31 10 4071 599

www.cedgroep.nlJanuari 2011

Alles is te leren