op de hoogte van de lage landen rome, 4 juni 2012 paul schnabel sociaal en cultureel planbureau...
TRANSCRIPT
Op de hoogte van de lage landen
Rome, 4 juni 2012
Paul Schnabel
Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht
De bevolking zit niet stil
Bevolking 17 miljoen (plus 0,5 miljoen) Jonger dan 20 jaar 3,7 miljoen (min 0,2 miljoen) Boven 65 jaar 3,3 miljoen (plus 0,8 miljoen) (19,7%) Niet-westers 2,2 miljoen (plus 0,4 miljoen)
Levensverwachting Mannen 80,3 jaar (78,7) Levensverwachting Vrouwen 83,3 jaar (82,6) Geen grote veranderingen in geboorte- en sterftecijfers.
Inwoneraantal blijft nog licht stijgen. Alleen de grensgebieden verliezen inwoners ('krimp')
Geboorteoverschot belangrijker dan migrantenoverschot Snelste bevolkingsgroei 1900-nu (ruim 3x)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Typisch voor Nederland nu, ook nog in 2020?
Wereldkampioen deeltijdwerk : vrouwen 75%, mannen 25% (31 uur)
Relatief vroeg en riant met pensioen : nu 63 jaar, bij 65 jaar nog 30%
Laagste armoedepercentage bij 65plus (2009: 2,5%) Toenemende populariteit ZZP en zelfstandig ondernemerschap
(1,2 miljoen) Lage werkloosheid, (5,5%) relatief hoge arbeidsongeschiktheid
(WAO/WIA, Wajong) Snelle stijging opleidingsniveau: 30% beroepsbevolking HBO/WO
Sociaal en Cultureel Planbureau
Belangrijke ontwikkelingen bij blijvende welvaart
Meer en kleinere huishoudens 7,8 miljoen (7,5 miljoen) Meer eenpersoonshuishoudens (40%) Ieder huishouden alles zelf, ieder lid huishouden alles zelf Meer dan 100% gsm, tv, pc (nu al over 90% incl. internet) Nu 7,6 miljoen personenauto’s (20% hh meer dan één),
door naar 8 miljoen Nu 7,4 miljoen woningen, plus 40.000 (?) per jaar Heel dure leefvorm, maar geen kans op nieuwe
collectievere leefvormen
Sociaal en Cultureel Planbureau
Nederland internationaal
Bevolking: nr 8. van de EU-27 Inkomen per hoofd van de bevolking:
nr. 2 na Luxemburg (36.000 euro) Absolute omvang BBP :
nr. 18 van de wereld Exportpositie :
nr. 7 van de wereld (EU nr. 2) Concurrentiepositie : bij de eerste tien
streven: eerste vijf (nu nr. 7) Arbeidsparticipatie M/V: nr. 1 in de EU (67/77%) (Bijna) laagste werkloosheid: nr. 2 EU Wereld Misere Index: beste score
Sociaal en Cultureel Planbureau
Nederland: export en import (2010)
Uitvoer goederen (miljarden euro’s)•Totaal 370•Europese Unie 274•VS 17•China 5
Uitvoer diensten•Totaal 89 (EU 53)
Invoer goederen (miljarden euro’s)•Totaal 332•Europese Unie 177•VS 25•China 31
Invoer diensten•Totaal 80 (EU 41)
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘Donkere wolken …’
Staatsschuld naar 2/3 BBP (400 miljard euro) Overheidstekort boven 3% Hypotheekschuld 105% BBP (630 miljard euro), onzekerheid
toekomst hypotheekrenteaftrek Werkloosheid loopt op Economische groei negatief Weinig nieuwe huizen in bouw, dalende prijzen Pensioenleeftijd te weinig en te laat omhoog Toekomst Euro nog steeds onzeker Nieuwe bezuinigingen, maar waarop?
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Tevredenheid met het eigen leven en een gunstig vergelijkend oordeel over de levenskwaliteit in eigen land, EU-bevolking van 15+ in 2010, in procenten
Sociaal en Cultureel Planbureau
Vertrouwen in de regering en in het parlement
Sociaal en Cultureel Planbureau
De stemming in het land
‘Tevreden met het eigen leven, minder tevreden met de samenleving, ontevreden met de politiek’
‘De anderen moeten veranderen’ ‘De zacht van binnen, hard van buiten samenleving’
Nederland is van een high trust society een medium trust society en in veel opzichten een mistrust society geworden.
Groeiende kloof hoger vs lageropgeleiden
Sociaal en Cultureel Planbureau
Van traditioneel progressief naar modern conservatief
Behoud van de waarden en de prestaties van de twintigste eeuw
1. Het gevoel van nationale eenheid en samenhang (jaren veertig/vijftig)
2. Het behoud van de sociale zekerheid en de verzorgingsstaat (jaren vijftig/zestig)
3. Het behoud van de persoonlijke vrijheden (jaren zestig/zeventig)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Modern conservatisme
Behoud verzorgingsstaat
Behoud persoonlijke vrijheid
Behoud burgerlijke samenleving
Behoud nationale identiteit
Behoud sociale veiligheid
Behoud welvaart
Sociaal en Cultureel Planbureau
Geen
•EU-richtlijnen
•‘Massa-immigratie’
•Islamisering
•Gedoogbeleid
•'Verheffing'
Op weg naar 12 september 2012
‘Het midden verdwijnt’
Wie wordt de grootste? VVD of SP? (20% plus)
Wie volgen? PvdA en PVV (15%)
Wie 10%? D66 en CDA
Wie 5%? Christen-Unie, Groen Links
Altijd klein? PvdD, SGP, (50+?)
Sociaal en Cultureel Planbureau
De veranderende verzorgingsstaat
Angelsaksisch model: lage uitkeringen Korte duur, bijstandsniveau (werken naar vermogen)
Skandinavisch model: iedereen moet werken ‘Decentralisatie’
Continentaal/Rijnlands model: geen tweedeling Zorg/onderwijs: eigen bijdragen naar draagkracht
Sociaal en Cultureel Planbureau
Typologie verzorgingsstaat
1. Amerikaanse model: armenzorg/ tweedeling
2. Engelse model: basiszorg/lowerclass
3. Oost-Europese model: totale zorg/ lowerclass
4. West-Europese model: algemeen welzijn/middleclass
5. Arabische model: spec. welzijn/upperclass
Sociaal en Cultureel Planbureau
Fasen verzorgingsstaat (Nederland)Garantie
1. Fatsoenlijk bestaan (‘50)- basis
2. Goed bestaan (‘60)- uitbreiding/verbreding
3. Gelukkig bestaan (‘70)- verdieping/verhoging
4. Verzekerd bestaan (’80)- beperking/verzwaring
5. Ondersteund bestaan (’00)- meer eigen verantwoordelijkheid
Sociaal en Cultureel Planbureau
10 jaar ontwikkeling/verandering – 2000/2002 – 2010/2011
Reële nat. inkomen (1990=100) 107 125
Bevolking 16,0 milj. 16,7 milj.
Huishoudens 6,8 milj. 7,4 milj.
Bevolking 65+ 13,7% 15,5%
Beroepsbevolking 7,2 milj. 7,8 milj.
Armoede (NVMT) 5,8% 6,1 (2009)
Personenauto’s 6,5 milj. 8 milj.
Sociaal en Cultureel Planbureau
EU en Euro 2012
Slechte zaak euro i.p.v. gulden 41%(69% PVV – 16% D66/GL)
Lidmaatschap EU ok 44% (20% PVV – 74%
D66/GL)
Politiek in Europa krijgteen voldoende 39% (17% PVV – 60% CDA)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Overheid verantwoordelijk voor … (18+) (2008) (11 landen)
Iedereen werk heeft Finland (1) (6,8) Nederland (10) (5,3)
Ouderen redelijk inkomen Noorwegen (1) (8,6) Nederland (9) (7,8)
Voldoende kinderopvang voor werkende ouders Finland (1) (8,2) Nederland (11) (6,2)
(Bron: ESS 2008)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Voorkeuren van de burgers zoals nu verantw.
burgers
Basisverzekering/pakket 40% 4%
Kinderopvang 26% 22%(subsidie voor arme ouders 30%)
Ouderenzorg 48% 14%
Buurtvoorzieningen (gemeenten) 52% (Raad) 3%
(SCP, 2011)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Gewenste uitgaven overheidsbeleid (18+) 2009/4
Verbeteren Minder Zoals nu Meer
Woonwijken en stadsvernieuwing
11% 55% 30%
Integratie minderheden
34% 45% 15%
Veiligheid op straat
2% 29% 67%
Kunst en cultuur 46% 40% 14%
Mobiliteit(OV/wegen)
7% 37% 53%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Tevredenheid met het beleid 1996-2009 (16 jr.+)
1996 2000 2004 2009
Sociale zekerheid 60% 75% 47% 77%
Ordehandhaving 58 51 57 75
Leefbaarheid steden 63 60 55 71
Opvang buitenlanders 71 65 55 67
Zorgbeleid 58 32 41 58
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘Volgen nat./intern. onderwerpen in de media’(18+), 2011
(Bijna) niet Intensief
Lokale politiek 31% 10%
Landelijke politiek 17 17
EU 52 3
Intern. politiek 42 5
Natuurrampen mondiaal 6 33
(COB/SCP)
Sociaal en Cultureel Planbureau25
Hoe rijker het land …
Hoe duurder de zorg
• 16 – 18% BBP – VS• 10 – 12% BBP – NL, BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland,
België, Denemarken• 8 – 10% BBP – Zweden , VK, Spanje, Japan, Australië• 6 – 8% BBP – Tsjechië, Hongarije, Polen
NL 1953 – 3% - Nu 12% BBP
Sociaal en Cultureel Planbureau
Uitgaven aan zorg (eindberekening CBS 2011) (x miljard)Ziekenhuiszorg/specialisten - 23,5Geneesmiddelen - 6,5Hulpmiddelen - 2,8Huisartsen - 2,7Paramedische zorg - 1,8Tandartsen - 2,6Geestelijke gezondheidszorg - 5,5Gehandicaptenzorg - 8,3Ouderenzorg - 16,1Arbo/GGD - 2,1Overige zorg - 2,8Beleid, beheer, ondersteuning - 2,0Totaal - 76,7 miljard
(2009 – 68,5 miljard)Index 1998 (100) – 2009 (207; 154)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Uitgaven zorg per huishouden en per persoon
Per huishouden - 11.000 euro p.j.
Per volwassene - 6.000 euro p.j.
Per 100-jarige - 50.000 euro p.j.
(pensioen: 15.000 euro p.j.)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Toekomstige zorguitgaven 2010-2040
2010 2040 (trend)
2040 (supertrend)
Levensverwachting M. 78,8 82,7 87,8
Levensverwachting V. 82,7 85,7 89,6
% BBP 13,2% 22% 31%
% gezinsinkomen(tweeverd., 1 ½ modaal)
23,5% 35% 46%
Werkgelegenheid personen 12,8% 22% 29%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Gezondheidszorg is ouderenzorg
65 plus – 15% bevolking
Ziekenhuiszorg en ouderenzorg – 37,5% budget
65 plus - 1 : 3 ziekenhuisopnames, 1:4 specialistenbezoeken85 plus – 1,5% bevolking, 12,5% zorgkosten100 plus – 0,01% bevolking, 0,1% zorgkosten
Geneesmiddelen – 40% budget voor 65plus – 2 miljard, 2,3 miljoengebruikers
Verdeling sterfte naar leeftijd1850 2000
0 – 1 jaar 27,4% 0,8% 1 – 5 jaar 14,3 0,1 5 – 20 jaar 8,5 0,4 ----- 65 – 80 jaar 13,7 33,1 80 en ouder 4,4 47,8 Sterftecijfer per 1000 inwoners 25 8
Sociaal en Cultureel Planbureau
Snel groeiende levensverwachting
Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per tien
jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds 2004
Figuur 3: resterende levensverwachting bij 65 jaar
12
14
16
18
20
22
2419
50
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
vrouw en
mannen
prognose 2004
prognose 2008
jaren
Sociaal en Cultureel Planbureau
Stijging levensverwachting
Nu 0,3 jr. extra per jaar Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten
(public health; vaccinatie) Na 1945
2 jaar (minder hart/vaat)1,4 jaar (infectieziekten)0,85 jaar (borstkanker/V)0,3 jaar (dikke darm/M)
Na 2000Longkanker (M)Medische technologie
Sociaal en Cultureel Planbureau
Vergrijzing: meer ouderen per jongere
Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking 20-64 jaar)
Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers in het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker
Figuur 1: Samenstelling bevolking Grijze druk (65+ als % bevolking 20-64 jaar)PM titel
0
2.5
5
7.5
10
12.5
15
17.5
20
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
65+
0-19
20-64
miljoenen
0
10
20
30
40
50
60
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
%
AOW 67
Bron: CBS
Sociaal en Cultureel Planbureau
Verschil met vroeger
Meer mensen worden oud1957 – 700.000 65+ (6%)2010 – 2.600.000 65+ (15%)2020 – 3.600.000 65+ (20%)2040 – 4.500.000 65+ (25%)
Meer mensen worden heel oud1957 – levensverwachting 65+
M. 14,2 V. 16,72007 M. 17,0 V. 20,5
Sociaal en Cultureel Planbureau
50 jaar AOW
1947 – noodwet Drees (max.€35,- p.m.)
1957 – AOW (€ 50.- per maand)
1974 – minimumloon
2010 – 2,6 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar)
Sociaal en Cultureel Planbureau
AOW 2011
AOW-gerechtigd - 3 mijoen
In Nederland - 2,7 miljoen Niet volledige AOW - 0,26 mijoen
In het buitenland - 0,3 miljoen Niet volledige AOW - 0,28 miljoen
2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig)
Sociaal en Cultureel Planbureau
De inkomenspositie van de gemiddelde oudere
Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar leeftijd kostwinnaar
Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter.
15.0
17.0
19.0
21.0
23.0
25.0
27.0
29.0
200
0
200
1
200
2
200
3
200
4
200
5
200
6
200
7
200
8
200
9
25-30
65-30-45
60-6545-50
50-60
dzd euro
15.0
17.0
19.0
21.0
23.0
25.0
27.0
29.0
200
0
200
1
200
2
200
3
200
4
200
5
200
6
200
7
200
8
200
9
65-7065-65+70-7575+
dzd euro
Sociaal en Cultureel Planbureau
Inkomen onder een armoedegrens, 2011
Totaal - 6,9%
65+ alleen - 4,9%
65+ paar - 2,1%
Ouderen totaal - 3,1%
Kinderen totaal - 11,1%
Volwassenen totaal - 7,1%
39 Sociaal en Cultureel Planbureau
Welvaart en welzijn van de 65+
65-75 jr. - 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000
75 + - 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000
50% gepensioneerden vermogen boven € 100.000,-
41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro kapitaal
(Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77%
(NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Wet werken na AOW (voorstel)
Geplande veranderingen:
Nu Straks
Loondoorbetaling ziekte 2 jaar 6 weken
Opzegverbod bij ziekte 2 jaar 6 weken
Opzegtermijn contract 1-4 mnd. 1 maand
Minimumloon Nee Ja
Tijdelijke contracten ‘keten’bepaling Onbeperkt mogelijk
Ontslag bedrijfsec. redenen Afspiegeling/ anciënniteit
Eerst AOW-ers
Sociaal en Cultureel Planbureau
Wet(sontwerp) Werken naar Vermogen
Iedereen aan het werk
Geen werk: uitkering afhankelijk vanAantal jaren werkKort van duurSnel naar niveau bijstand
Iedereen weer aan het werk
Sociaal en Cultureel Planbureau
Iedereen aan het werk, lukt dat?
Paars I (1994-1998) ‘werk, werk,werk’
Nu: hoogste arbeidsparticipatie EU
Echte pensioenleeftijd stijgt
Lage werkloosheid
Maar: teveel mensen uitkeringsafhankelijk
Sociaal en Cultureel Planbureau
Buiten de arbeidsmarkt in een uitkeringssituatie WAO - 450.000
Wajong - 215.000
WIA - 140.000
Bijstand - 350.000
1,15 miljoen tussen 15-65 jr. - 11%
Plus WW (265.000), Plus Vroegpensioen (500.000)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Netto arbeidsparticipatie naar opleidingsniveau 2010
Laag opgeleid 47,2%
Middelbaar 70,9%
Hoog opgeleid 83,5%
NL. totaal (15-64 jr.) 67,1% (M. 74,4; V. 59,7)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Netto-arbeidsparticipatie 2009
M. V.
Autochtoon 70% 78% 62%Westers allochtoon 66 73 60Nw. allochtoon 55 63 47 Turken 54 66 42 Marokkanen 50 61 39 Surinamers 63 65 62 Antillianen 58 65 51
Sociaal en Cultureel Planbureau
Arbeidsduur, werkende vrouwen (25-50 jaar), partner, kinderen tot 12 jaar (2008)
wel kinderen geen kinderen
Tot 20 uur 33% 7%
20-28 uur 38% 14%
28-35 uur 17% 25%
Fulltime 12% 54%)
(1,0 milj.) (0,5 milj)
(CBS 2010)
Sociaal en Cultureel Planbureau47
Arbeidsparticipatie, 50-65 jaar
Mannen Vrouwen
1996 2008 1996 2008
50-55 jr 82% 87% 37% 63%
55-60 jr 58 77 22 48
60-65 jr 19 36 5 17
65-70 jr 6 9 1 3
Totaal 40% 56% 16% 33%
SER 2016 (55-65)
58% 58%
Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Onderwijsniveau bevolking, 25-65 jaar (2009)
Totaal 25-34 jrm v m v
Basis 7% 8% 4% 4%VMBO 18 21 16 12HAVO/VWO 7 7 7 9MBO 34 34 34 35Bachelor 20 20 23 27Master, Ph.D 13 10 12 14
Sociaal en Cultureel Planbureau
Deelname aan het hoger onderwijs
1960 - HBO 60.000 - Univ. 40.0001970 - HBO 120.000 - Univ. 100.0001980 - HBO 220.000 - Univ. 150.0001990 - HBO 250.000 - Univ. 200.0002000 - HBO 300.000 - Univ. 170.0002010 - HBO 400.000 - Univ. 220.0002010-2020 + 25% +40%
Studierendement (63%) (68%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Aandeel instromers hoger onderwijs t.o.v. totaal 18-20 jr.
1995 2009/10 (2)
Autochtonen M 44% 55%V 46% 61%
Turken M 20% 41%V 12% 50%
Marokkanen M 17% 40%V 14% 54%
Surinamers M 30% 52%V 36% 63%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Huis van Thorbecke
Rijk• Ook direct contact met de burger• ‘Ministeriële verantwoordelijkheid’ voor alles (Tweede Kamer)• Bijna belastingmonopolie• Monopolie media-aandachtProvincie • Verschuivend takenpakket (Cie. Lodder)• Geen gezag over G4• Wel/niet met waterschappen?• Wel/niet toekomst als bestuurslaag?Gemeente• Steeds minder – van 400 naar 40?• Steeds meer taken (decentralisatie)• Steeds intergemeentelijke samenwerking• Steeds meer lokale concentratie
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Beleids- en taakverschuiving naar de gemeente
Welzijnsbeleid Scholen Volkshuisvesting Wet werk en bijstand Wet maatschappelijke ondersteuning… Wet op de jeugdzorg… Wet werken naar vermogen
Lokaal:dichter bij de burger, meer maatwerk, betere controle, minder geld
Sociaal en Cultureel Planbureau
Verandering van regime
Marktwerking – doel of middel?
Verzelfstandiging – op afstand/minder ambtelijk
Privatisering – overdragen aan de markt
Decentralisatie – rijksregeling lokaal uitgevoerd/ beperkte beleidsvrijheid
Sociaal en Cultureel Planbureau
Kerkelijk en buitenkerkelijk naar leeftijd (2006) (17+)
17/34 35/54 55 plus Totaal
RK 9% 13% 28% 16%
PKN 10 13 18 14
Overige 12 8 8 9
Geen 69 66 46 61
Sociaal en Cultureel Planbureau
Ledentallen kerkgenootschappen (x 1000)
1970 2000
RK kerk 5300 5100 (4100)
NH kerk 3100 1580
Geref. Synodaal 865 676
Geref. Orthodox 183 273
Geref. bevind. 116 145
Evang. kerken 60 142
Vrijz. kerken 56 19
Evangel. Luthers 48 15
Overige kerken 139 152
Sociaal en Cultureel Planbureau
Overige godsdiensten (x 1000)
• Joods 43
• Islam 850 (450 Mosk.)
• Boeddhisme 170 (?)
• Hindoeïsme 100-215 (?)
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘Massamigratie’? (2010)
Immigratie - 154.00050% westers, 20% NL30% niet westers (4200 T., 2200 M.)
Emigratie - 121.000(3200 T., 1500 M.)
Asielverzoeken - 13.300
Sociaal en Cultureel Planbureau
Hoe wonen de Nederlanders?
69% eengezinswoning59% koopwoning (2010)80% na 1945, 50% na 1970
HH. met kinderen: 90% eengezinswoning 75% koopwoning - 25% 175 m2 plus
EU 42% etage, NL 15%
Wat valt tegen?
Minder bouwvergunningen (2010: 61.000), minder woningen gereed (2010: 56.000)
Steeds hogere bouwkosten per woning (1990: 60.000 Euro; 2010: 140.000 Euro)
Huishoudensgroei sneller dan woningaanbod
Hypotheken moeilijker te krijgen; onzekerheid hypotheekrenteaftrek
Geen grote bouwstromen meer – kleiner, individueler, meer op maat?
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘The Dutch freakshow’
Homohuwelijken – 2% (1600 p.j.) Exit weigerambtenaren
Abortus: 33.000 p.j. (8,7 per 1000 vrouwen 15-45 jr.)
Euthanasie: 3000 p.j. (2% sterfgevallen)
Drugs: terugdringen coffeeshops, invoeren ‘wietpasjes’, grenswaarde THC-gehalte (hard drug-dreiging)
Prostitutie: terugdringen (vrouwenhandel)
Sociaal en Cultureel Planbureau