one program one communityit.it.msu.ac.th/wp-content/uploads/2017/09/one-program... ·...

หนงหลกสตรหนงชมชน

One Program One Community

หมวดวชาศกษาทวไป (ฉบบปรบปรง พ.ศ.2558)

โดย สำานกศกษาทวไป มหาวทยาลยมหาสารคาม

เอกสารประกอบการสอนรายวชา

รายนามผเขยน

เอกสารประกอบการสอนรายวชาหนงหลกสตรหนงชมชน

(One Program One Community)

รายวชา 0035001

สำานกศกษาทวไป มหาวทยาลยมหาสารคาม

ออกแบบและจดพมพ : สำานกศกษาทวไป มหาวทยาลยมหาสารคาม

คณะผเขยน

ผประสานงานรายวชาหนงหลกสตรหนงชมชนและคณะ

คำานำา

รายวชา 0035001 หนงหลกสตรหนงชมชน เปนกลไกสำาคญในการปลกฝงใหเกด

คณลกษณะของนสตทพงประสงคของหมวดวชาศกษาทวไปดานจตอาสา จต

สาธารณะ เพอใหนสตพฒนาตนเองสการเปนทพงของสงคมและชมชน ซงจะชวยสงเสรมใหเกด

คณลกษณะของบณฑตทพงประสงคตามอตลกษณและเอกลกษณของนสตมหาวทยาลยตอไป

เอกสารประกอบการสอนฉบบน แสดงรายละเอยดของรายวชาตามกรอบมาตรฐาน

คณวฒระดบอดมศกษาแหงชาต (มคอ.3) เพอเปนแนวทางในการจดการเรยนการสอนของแตละ

หลกสตร และไดกำาหนดเกณฑการประเมนผลไวใหเปนบรรทดฐานเดยวกน โดยเฉพาะเนอหา

ทเกยวของกบมหาวทยาลยมหาสารคาม โครงการหนงหลกสตรหนงชมชน และเทคนคเครองมอ

ศกษาชมชน ซงจะประเมนผลดานความรในการสอบกลางภาคดวยขอสอบเดยวกน

การจดการเรยนการสอนในชวงเวลาหลงการสอบกลางภาคเรยนเปนตนไป ใหเปน

ดลยพนจของอาจารยผสอนของแตละกลมเรยน ภายใตจดมงหมายดานผลการเรยนรทกำาหนดไวใน

มคอ.3 เวนไวแตสปดาหสดทาย ทมขอกำาหนดใหนสตจากทกกลมเรยนเขารวมงาน “มหกรรมนำา

เสนอผลการเรยนรของรายวชา 0035001 หนงหลกสตรหนงชมชน” ซงจะมการนดหมายรวมกนตอไป

ผประสานงานรายวชา หนงหลกสตรหนงชมชน

สารบญ

เนอหา หนา

บทท 1 มหาวทยาลยมหาสารคาม 1

1.1 ประวตมหาวทยาลยมหาสารคาม 1

1.2 ปรชญา วสยทศน คานยม พนธกจ อตลกษณ

และเอกลกษณ ของมหาวทยาลย 11

1.3 ตราสญลกษณ ส และตนไมประจำามหาวทยาลย 13

1.4 หนวยงานของมหาวทยาลยและจำานวนหลกสตร 13

1.5 คณลกษณะของบณฑตทพงประสงคของมหาวทยาลย 14

1.6 คณลกษณะของนสตทพงประสงคของหมวดวชาศกษาทวไป 15

บทท 2 บทบาทของมหาวทยาลยกบการรบใชสงคม 19

2.1 บทบาทมหาวทยาลยมหาสารคามกบการรบใชสงคม 21

2.2 โครงการหนงหลกสตรหนงชมชน 22

2.3 ระบบและกลไกการขบเคลอน 23

2.4 ผลลพธจากโครงการหนงหลกสตรหนงชมชน 24

บทท 3 ชมชน ในบรบทวชาหนงหลกสตร หนงชมชน ความหมายชมชน

วธการศกษาชมชน เครองมอศกษาชมชน

และการคนหาปญหาความตองการชมชน 29

3.1 ความหมายของชมชนซงสอดคลองกบวชาหนงหลกสตรหนงชมชน 32

3.2 วธการศกษาชมชน เพอการดำาเนนโครงการรวมกบชมชน 34

3.2.1 การสงเกต (Observation) 34

3.2.2 การสมภาษณ (Interview) 35

3.2.3 การสนทนากลม (Focus group discusstion) 39

3.2.4 การใชขอมลเอกสาร 40

3.2.5 การศกษาแบบผสมผสาน 41

VI I หนงหลกสตรหนงชมชน (One program One Community)

สารบญ

เนอหา หนา

3.3 เครองมอศกษาชมชน 42

3.3.1 แผนทเดนดน 43

3.3.2 ปฏทนชมชน 44

3.3.3 ผงเครอญาต 46

3.3.4 โครงสรางองคกรชมชน 48

3.3.5 ผงประวตศาสตรชมชน 50

3.3.6 ผงระบบสขภาพชมชน 51

3.3.7 แผนททรพยากร 52

3.3.8 ภาพถายดาวเทยม 54

3.4 การคนหาปญหาและความตองการชมชน

จดเรมตนเพอการทำาโครงการรวมกบชมชน 55

3.4.1 ปญหาชมชน คอ อะไร ? 56

3.4.2 การวเคราะหปญหาและความตองการของชมชน 57

บรรณานกรม 65

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 0035001 I VII

๖

รายละเอยดของรายวชา

ชอสถาบนอดมศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม วทยาเขต/ภาควชา ส านกศกษาทวไป

หมวดท 1 ขอมลโดยทวไป

1. รหสและชอรายวชา 0035001 หนงหลกสตรหนงชมชน One program one community 2. จ านวนหนวยกต 2 หนวยกต (1-3-2) 3. หลกสตรและประเภทของรายวชา ปรญญาตร หมวดวชาศกษาทวไป และเปนวชาศกษาทวไป กลมสหศาสตร 4. อาจารยผรบผดชอบรายวชาและอาจารยผสอน ผประสานงาน อาจารย ดร.ฤทธไกร ไชยงาม และอาจารยผสอนประจ าหลกสตร 5. ภาคการศกษา / ชนปทเรยน ภาคการศกษาท 1 /2559 ชนปท 1-2 6. รายวชาทตองเรยนมากอน (Pre-requisite) (ถาม) ไมม 7. รายวชาทตองเรยนพรอมกน(Co-requisite) (ถาม) ไมม 8. สถานทเรยน มหาวทยาลยมหาสารคาม 9. วนทจดท าหรอปรบปรงรายละเอยดของรายวชาครงลาสด 1 กรกฎาคม 2559

ภาคการศกษาท 2/2559 ชนปท 1-2

VIII I หนงหลกสตรหนงชมชน (One program One Community)

๗

หมวดท 2 จดมงหมายและวตถประสงค

1. จดมงหมายของรายวชา 1. นสตมความรความเขาใจในปรชญา วสยทศน คานยม อตลกษณ และเอกลกษณของหลกสตร คณะ และมหาวทยาลย 2. นสตเขาใจความหมายของการบรการวชาการเพอชมชนและสงคม รจกการพฒนาตนเองใหเปนทพงของสงคม 3. นสตสามารถเรยนรรวมกนเพอพฒนาชมชน สามารถใชเครองมอพนฐานในการเรยนรในชมชน 4. นสตมประสบการณในการศกษาปญหาชมชนและศกษาแนวทางการน าองคความรของหลกสตรไปใชในการรบใชสงคม 5. มจตส านกทดตอการชวยเหลอเพอนมนษยและสงคม มน าใจและความเสยสละ จตอาสา 2. วตถประสงคในการพฒนา/ปรบปรงรายวชา เพอพฒนานสตใหมความรความเขาใจและตระหนกในปรชญา วสยทศน คานยม อตลกษณ และเอกลกษณของหลกสตร คณะและมหาวทยาลย เขาใจความหมายและความส าคญของจตอาสาในการเปนทพงของสงคม รจกการเรยนรรวมกนเพอพฒนาชมชน มเทคนคและเครองมอในการเรยนรชมชนอยางมสวนรวม เหนความส าคญของการบรการวชาการแกชมชน

หมวดท 3 ลกษณะและการด าเนนการ

1. ค าอธบายรายวชา ปรชญา วสยทศน อตลกษณ และเอกลกษณของหลกสตร คณะและมหาวทยาลย ความหมายและความส าคญของการเปนทพงของสงคม การเรยนรรวมกนเพอพฒนาชมชน เทคนคและเครองมอการเรยนรชมชนอยางมสวนรวมการบรการวชาการแกชมชน Philosophy, vision, and identity of curriculum, faculty and university, meaning and important of community supporter, collaborative learning for community development, techniques and tools of participatory community learning 2. จ านวนชวโมงทใชตอภาคการศกษา

บรรยาย สอนเสรม การฝกปฏบต/งานภาคสนาม/การฝกงาน การศกษาดวยตนเอง

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 0035001 I IX

๘

บรรยาย 15 ชวโมงตอภาคการศกษา

สอนเสรมตามความตองการของนสต

ปฏบต 45 ชวโมงตอภาคการศกษา

การศกษาดวยตนเอง 2 ชวโมงตอสปดาห

3. จ านวนชวโมงตอสปดาหทอาจารยใหค าปรกษาและแนะน าทางวชาการแกนสตเปนรายบคคล อาจารยผสอน จดเวลาใหค าปรกษาเปนรายบคคล หรอ รายกลมตามความตองการ 1 ชวโมง ตอสปดาห

หมวดท 4 การพฒนาการเรยนรของนสต

1. คณธรรม จรยธรรม 1.1 คณธรรม จรยธรรมทตองพฒนา

(1.1.1) มความซอสตยสจรต (1.1.2) มความรบผดชอบ ขยนหมนเพยร และอดทน (1.1.3) มระเบยบวนย ตรงตอเวลา เคารพกตกาขององคกรและสงคม ยดมนในหลก

ประชาธปไตย (1.1.4) มจตส านกทดตอการชวยเหลอเพอนมนษยและสงคม มน าใจและความเสยสละ จต

อาสา จตสาธารณะ

1.2 วธการสอน (1.2.1) จดกจกรรมการเรยนการสอนทสอดแทรกกจกรรมทไดพฒนาดานคณธรรม

จรยธรรม ในทกรายวชา

(1.2.2) เนนการเรยนรในกจกรรมทใหนสตไดปฏบตในสถานการณจรงโดยน าสงทเรยนร ในรายวชาไปปฏบตจรงในการปฏบตงาน

(1.2.3) เรยนรและฝกจากกรณตวอยางทครอบคลมประเดนปญหาทางดานคณธรรม จรยธรรมเพอใหนสตฝกแกปญหา

1.3 วธการประเมนผล (1.3.1) ประเมนจากการตรงตอเวลาของนสตในการเขาเรยน การสงงานตามก าหนด

ระยะเวลาทมอบหมาย และการรวมกจกรรม (1.3.2) ประเมนจากการมวนยและพรอมเพรยงของนสตในการเขารวมกจกรรมเสรม (1.3.3) ประเมนจากการปฏบตงานหรอสรางผลงานทเปนความรความสามารถของตนเอง

โดยไมแอบอางหรอลอกเลยนผลงานบคคลอน (1.3.4) ประเมนจากความรบผดชอบในหนาททไดรบมอบหมาย

2. ความร 2.1 ความรทตองไดรบ

(2.1.1) ความรเกยวกบประวตความเปนมาของจงหวดมหาสารคาม และมหาวทยาลยมหาสารคาม

(1.3.4) ประเมนจากความรบผดชอบในหนาททไดรบมอบหมาย

X I หนงหลกสตรหนงชมชน (One program One Community)

๙

(2.1.2) ความรความเขาใจเกยวกบ ปรชญา วสยทศน คานยม อตลกษณ และเอกลกษณของหลกสตร คณะและมหาวทยาลย

(2.1.3) ความหมายและความส าคญของการเปนทพงของสงคม การเรยนรรวมกนเพอพฒนาชมชน และความรเบองตนเกยวกบการบรการวชาการแกชมชน

(2.1.4) มความรความเขาใจในการอยรวมกนในสงคม 2.2 วธการสอน

ก าหนดวสยทศน ปรชญา อตลกษณ และเอกลกษณของหลกสตร คณะ และมหาวทยาลย เปนเนอหาในการบรรยายประกอบสอวดทศนและผลงานตางๆ ของมหาวทยาลย โดยจดใหมการอภปรายกลม สบคน ลงพนทเกบขอมล สงเคราะหขอมล และเรยบเรยงเปนรายงาน

2.3 วธการประเมนผล ประเมนจากผลสมฤทธทางการเรยนและการปฏบตของนสตดานตาง ๆ คอ (2.3.1) การทดสอบกลางภาค (2.3.2) ใบงานสะทอนการเรยนร

3. ทกษะทางปญญา 3.1 ทกษะทางปญญาทตองพฒนา

(3.1.1) สามารถคนหาขอมล/หลกฐาน รวบรวมขอมล แปลความหมาย ลงความเหน และสอความหมาย ขอมลไดอยางนาเชอถอ

(3.1.2) มวจารณญาณ สามารถคดวเคราะห และบรณาการความรไปใชแกปญหาในการด าเนนชวตไดอยางเปนระบบ มทกษะการแสวงหาความร

(3.1.3) มทกษะในการท างาน สามารถวางแผน จดการ และปฏบตงานใหส าเรจลลวงไดอยางด สามารถบรณาการความรและน าความรไปปรบใชในการด าเนนชวตได

3.2 วธการสอน (3.2.1) ใหเขยนสงเคราะหสะทอนการเรยนรของตนเอง หลงการฟงบรรยายหรอเขารวม

กจกรรม (3.2.2) ใหไดลงพนทส ารวจปญหาและความตองการของชมชน (3.2.3) ใหมการระดมสมองเพอวเคราะหปญหา และสบคนขอมล แลกเปลยนเสนอแนว

ทางการแกไขปญหา ในลกษณะการท างานกลม (3.2.4) ใหท างานกลมในลกษณะโครงการหรอโครงงานแกปญหาหรอบรการวชาการแกชมชน (3.2.5) จดมหกรรมน าเสนอผลงานของการบรการวชาการ และผลการเรยนร

3.3 วธการประเมนผล ประเมนจากผลสมฤทธทางการเรยนและการปฏบตของนสตดานตาง ๆ คอ (3.3.1) ประเมนจากการท างานของนสต (3.3.2) ประเมนจากรายงานทนสตจดท า (3.3.3) ประเมนจากการน าเสนอผลงานหรอโครงการ

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 0035001 I XI

๑๐

4. ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ 4.1 ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบทตองพฒนา

(4.1.1) เขาใจตนเองและผอน มมนษยสมพนธทด (4.1.2) มวนยในตนเอง มความรบผดชอบตอตนเอง มความรบผดชอบตอหนาท รบผดชอบ

ตอชมชน และสงคม มจตสาธารณะ (4.1.3) มทกษะการเรยนรขามวฒนธรรม ยอมรบความแตกตางระหวางบคคล ยอมรบ

ความคดเหนและเคารพสทธเสรภาพของคนอนและเหนคณคาของความเปนมนษย (4.1.4) มทกษะความรวมมอ ทกษะการท างานเปนทม มภาวะความเปนผน าและผตามทด

มความมนใจในตนเอง และรจกเชอใจผอน

4.2 วธการสอน (4.2.1) กลยทธการสอนทเนนการสรางสมพนธระหวางผเรยนกบผเรยน ผเรยนกบผสอน

ผเรยนกบบคคลอนทมสวนรวมและสนบสนน และผเรยนกบผทรวมท างาน (4.2.2) กลยทธการจดการเรยนการสอนทเนนใหผเรยนมความรบผดชอบตอตนเองและผอน

เพอสงเสรมการปฏบตงานในฐานะผน า ผตามทด (4.2.3) จดกจกรรมการเรยนการสอนทท าใหผเรยนสามารถปรบตวเขากบสถานการณและ

วฒนธรรมองคกรทไปปฏบตงานไดอยางด (4.2.4) จดกจกรรมการเรยนรจากสภาพจรงเพอใหผเรยนมมนษยสมพนธทดกบผรวมงาน ในองคกรและบคคลทวไป

4.3 วธการประเมนผล (4.3.1) ประเมนจากพฤตกรรมและการแสดงออกของนสตในการปฏบตงานตามกจกรรม

การเรยนการสอน (4.3.2) ประเมนจากทกษะการแสดงออกในภาวะผน า ผตามจากสถานการณการเรยนการ

สอน ทก าหนดใหท า

(4.3.3) ประเมนความสามารถในการท างานเปนทมและการปฏบตงานรวมกบผอน

5. ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ 5.1 ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศทตองพฒนา

(5.1.1) สามารถใชภาษาไทยไดอยางถกตองเหมาะสม (5.1.2) สามารถวเคราะหขอมลเชงตวเลข แปลความหมายวเคราะหความสมพนธระหวาง

ตวเลขและตวแปร สามารถอธบายความในรปแบบกราฟภาพ ขอมลเชงสถต และแปลผลคาแนวโนมทางสถตได อยางเหมาะสม

(5.1.3) สามารถวเคราะห รเทาทนสอแอบแฝง ประเมนความนาเชอถอ และเลอกน าไปใชไดอยางเหมาะสม

5.2 วธการสอน

XII I หนงหลกสตรหนงชมชน (One program One Community)

๑๑

(5.2.1) จดประสบการณการเรยนรทสงเสรมใหผเรยนเลอกและใชเทคโนโลยสารสนเทศและ การสอสารไดหลากหลายรปแบบ

(5.2.2) จดประสบการณใหผเรยนไดใชการสอสารทงการพด การฟง การเขยนระหวางผเรยนกบผสอน และบคคลอน

(5.2.3) จดประสบการณใหนสตไดเรยนร ในสถานการณทตองใชการวเคราะหขอมลและสอสารขอมลไดอยางเหมาะสม 5.3 วธการประเมนผล

ประเมนจากเทคนคการน าเสนอโดยใชทฤษฎ การเลอกทฤษฎการเรยนรหรอคณตศาสตรและสถตทเกยวของ

(5.3.1) ประเมนจากความสามารถในการอธบายถงขอจ ากด เหตผลในการเลอกใชทฤษฎ การสอน การอภปราย กรณศกษาตาง ๆ ทมการน าเสนอตอชนเรยน

(5.3.2) ประเมนผลงานตามกจกรรมการเรยนการสอนทจด (5.3.3) ประเมนจากการวเคราะหขอมลการท ารายงานและกจกรรมในหองเรยน

หมวดท 5 แผนการสอนและการประเมนผล

1. แผนการสอน

ครงท หวขอ/รายละเอยด จ านวนทฤษฎชวโมง

จ านวนปฏบตชวโมง

กจกรรมการเรยนการสอน/สอทใช ผสอน

สปดาหท 1 – 7 ทกกลมเรยนใชเนอหาเดยวกน และสอการเรยนการสอนเดยวกน (ขอสอบเดยวกน)

1

ชแจง มคอ. 3, ประวตความเปนมาของจงหวดมหาสารคาม และมหาวทยาลยมหาสารคาม

1 3

ชแจงแผนการเรยนร สอวดทศน สอเพาเวอรพอยท ใหสบคนเอกสาร ท าใบงาน น าเสนอ อภปราย สรปบทเรยน สะทอนการเรยนร

อ.ผสอนประจ าหลกสตร

2 ปรชญา วสยทศน คานยม อตลกษณ และเอกลกษณของมหาวทยาลย คณะวชา และหลกสตร

1 3

บรรยายประกอบสอวดทศน ใหสบคนเอกสาร ท าใบงาน น าเสนอ อภปราย สรปบทเรยน สะทอนการเรยนร

อ.ผสอนประจ าหลกสตร (ผบรหารมหาวทยาลยเปนวทยากร)

3

- แนวคดมหาวทยาลยรบใชสงคม - การเรยนรในศตวรรษท 21 - ความเปนมาและพฒนาการของ

โครงการ “หนงหลกสตรหนงชมชน”

1 3 บรรยายประกอบสอวดทศนตวอยางความส าเรจจาก โครงการหนงหลกสตรหนงชมชน สอเพาเวอรพอยท ใหสบคนเอกสาร ท าใบงาน

อ.ผสอนประจ าหลกสตร (หรอเชญวทยากรจากโครงการหนงหลกสตร) 4 กรณตวอยางโครงการหนงหลกสตร

หนงชมชน 1 3

๑๐

4. ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ 4.1 ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบทตองพฒนา

(4.1.1) เขาใจตนเองและผอน มมนษยสมพนธทด (4.1.2) มวนยในตนเอง มความรบผดชอบตอตนเอง มความรบผดชอบตอหนาท รบผดชอบ

ตอชมชน และสงคม มจตสาธารณะ (4.1.3) มทกษะการเรยนรขามวฒนธรรม ยอมรบความแตกตางระหวางบคคล ยอมรบ

ความคดเหนและเคารพสทธเสรภาพของคนอนและเหนคณคาของความเปนมนษย (4.1.4) มทกษะความรวมมอ ทกษะการท างานเปนทม มภาวะความเปนผน าและผตามทด

มความมนใจในตนเอง และรจกเชอใจผอน

4.2 วธการสอน (4.2.1) กลยทธการสอนทเนนการสรางสมพนธระหวางผเรยนกบผเรยน ผเรยนกบผสอน

ผเรยนกบบคคลอนทมสวนรวมและสนบสนน และผเรยนกบผทรวมท างาน (4.2.2) กลยทธการจดการเรยนการสอนทเนนใหผเรยนมความรบผดชอบตอตนเองและผอน

เพอสงเสรมการปฏบตงานในฐานะผน า ผตามทด (4.2.3) จดกจกรรมการเรยนการสอนทท าใหผเรยนสามารถปรบตวเขากบสถานการณและ

วฒนธรรมองคกรทไปปฏบตงานไดอยางด (4.2.4) จดกจกรรมการเรยนรจากสภาพจรงเพอใหผเรยนมมนษยสมพนธทดกบผรวมงาน ในองคกรและบคคลทวไป

4.3 วธการประเมนผล (4.3.1) ประเมนจากพฤตกรรมและการแสดงออกของนสตในการปฏบตงานตามกจกรรม

การเรยนการสอน (4.3.2) ประเมนจากทกษะการแสดงออกในภาวะผน า ผตามจากสถานการณการเรยนการ

สอน ทก าหนดใหท า

(4.3.3) ประเมนความสามารถในการท างานเปนทมและการปฏบตงานรวมกบผอน

5. ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ 5.1 ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศทตองพฒนา

(5.1.1) สามารถใชภาษาไทยไดอยางถกตองเหมาะสม (5.1.2) สามารถวเคราะหขอมลเชงตวเลข แปลความหมายวเคราะหความสมพนธระหวาง

ตวเลขและตวแปร สามารถอธบายความในรปแบบกราฟภาพ ขอมลเชงสถต และแปลผลคาแนวโนมทางสถตได อยางเหมาะสม

(5.1.3) สามารถวเคราะห รเทาทนสอแอบแฝง ประเมนความนาเชอถอ และเลอกน าไปใชไดอยางเหมาะสม

5.2 วธการสอน

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 0035001 I XIII

๑๒

5 โครงการหนงหลกสตรหนงชมชน กรณตวอยางทเกยวของกบหลกสตร 1 3

น าเสนอ อภปราย สรปบทเรยน สะทอนการเรยนร

6 พนฐานการพฒนาชมชน 1 3

บรรยายประกอบสอวดทศน ตวอยาง ทดลองบทบาทสมมต และท าใบงาน น าเสนอ อภปราย สรปบทเรยน สะทอนการเรยนร


7 เครองมอทจ าเปนในการลงชมชน 1 3

บรรยายประกอบสอวดทศน ตวอยาง ทดลองบทบาทสมมต ท าใบงาน น าเสนอ อภปราย สรปบทเรยน สะทอนการเรยนร


8 สปดาห ปดกลางภาค 1 3 ทดสอบกลางภาคเรยน อ.ผสอนประจ าหลกสตร สปดาหท 9 – 14 หลกสตรเปนผออกแบบและก าหนดกจกรรมการเรยนการสอน




9 อาจารยผสอนประจ าหลกสตร เปนผออกแบบและก าหนดกจกรรมการเรยนการสอนเพอใหบรรลวตถประสงคของรายวชา โดยเฉพาะขอท 4. และ 5.

4. นสตมประสบการณในการศกษาปญหาชมชนและศกษาแนวทางการน าองคความรของหลกสตรไปใชในการรบใชสงคม 5. มจตส านกทดตอการชวยเหลอเพอนมนษยและสงคม มน าใจและความเสยสละ จตอาสา

1 3

นสตควรไดรบประสบการณในการส ารวจปญหาและไดเรยนรการบรการวชาการของหลกสตรฯ (อาจารยผสอนประจ าหลกสตรจดการฯ เรองลงพนท ตามความเหมาะสม)


10 1 3

11 1 3

12 1 3

13 1 3

14 1 3

15 สรปบทเรยน 1 3 ถอดประสบการณการเรยนร อ.ผสอนประจ าหลกสตร

16 แลกเปลยนเรยนร ในงานมหกรรมน าเสนอของรายวชาหนงหลกสตรหนงชมชน

1 3 น าเสนอ แลกเปลยนเรยนร ผลการเรยนรโครงการหนงหลกสตรหนงชมชน


๑๒















1 3



10 1 3

11 1 3

12 1 3

13 1 3

14 1 3





๑๒















1 3



10 1 3

11 1 3

12 1 3

13 1 3

14 1 3





๑๓

ของแตละหลกสตร รวม 15 45

2. แผนการประเมนผลการเรยนร 2.1 การวดผล

กจกรรม ผลการเรยนร วธการประเมน สปดาหทประเมน สดสวนของการประเมนผล

1 ดานคณธรรม จรยธรรม ขอท (1.1.1) – (1.1.4)

การเขาชนเรยน เขารวมกจกรรม และใบงานกจกรรมในชนเรยน 1-16 10%

2 ดานความร ขอท (2.1.1) – (2.1.2) สอบกลางภาค 8 30%

3

ขอท (1.1.4), (2.1.3), ดานทกษะทางปญญา ขอท (3.1.1) – (3.1.3) ดานความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ ขอท (4.1.1) – (4.1.4) ทกษะการใชตวเลขและเทคโนโลยสารสนเทศ ขอท (5.1.1) – (5.1.3)

บทบาทในการเขารวมกจกรรม การท างานงานกลม ประเมนโดยอาจารยผสอน และจากแบบประเมน 360 องศา (จากเพอนในกลม จากเพอนสต หรอ จากผรบบรการ ฯลฯ)

1-16 30%

4

ดานทกษะทางปญญา ขอท (3.1.1) – (3.1.3) ดานความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ ขอท (4.1.1) – (4.1.4) ทกษะการใชตวเลขและเทคโนโลยสารสนเทศ ขอท (5.1.1) – (5.1.3)

ผลงานหรอชนงานกลม การน าเสนองาน หรอ รายงานผลการส ารวจและศกษาปญหา และรายงานผลการเรยนรจากมหกรรมน าเสนอผลงานหนงหลกสตรหนงชมชน

15 - 16 30%

2.2 การประเมนผล

ชวงเกรด เกรด 80-100 A 70-74 B+ 75-79 B 60-64 C+

XIV I หนงหลกสตรหนงชมชน (One program One Community)

๑๓

ของแตละหลกสตร รวม 15 45

2. แผนการประเมนผลการเรยนร 2.1 การวดผล

กจกรรม ผลการเรยนร วธการประเมน สปดาหทประเมน สดสวนของการประเมนผล

1 ดานคณธรรม จรยธรรม ขอท (1.1.1) – (1.1.4)

การเขาชนเรยน เขารวมกจกรรม และใบงานกจกรรมในชนเรยน 1-16 10%

2 ดานความร ขอท (2.1.1) – (2.1.2) สอบกลางภาค 8 30%

3

ขอท (1.1.4), (2.1.3), ดานทกษะทางปญญา ขอท (3.1.1) – (3.1.3) ดานความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ ขอท (4.1.1) – (4.1.4) ทกษะการใชตวเลขและเทคโนโลยสารสนเทศ ขอท (5.1.1) – (5.1.3)

บทบาทในการเขารวมกจกรรม การท างานงานกลม ประเมนโดยอาจารยผสอน และจากแบบประเมน 360 องศา (จากเพอนในกลม จากเพอนสต หรอ จากผรบบรการ ฯลฯ)

1-16 30%

4

ดานทกษะทางปญญา ขอท (3.1.1) – (3.1.3) ดานความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ ขอท (4.1.1) – (4.1.4) ทกษะการใชตวเลขและเทคโนโลยสารสนเทศ ขอท (5.1.1) – (5.1.3)

ผลงานหรอชนงานกลม การน าเสนองาน หรอ รายงานผลการส ารวจและศกษาปญหา และรายงานผลการเรยนรจากมหกรรมน าเสนอผลงานหนงหลกสตรหนงชมชน

15 - 16 30%

2.2 การประเมนผล

ชวงเกรด เกรด 80-100 A 70-74 B+ 75-79 B 60-64 C+

๑๔

65-69 C 50-54 D+ 55-59 D 0-49 F

หมวดท 6 ทรพยากรประกอบการเรยนการสอน

1. ต าราและเอกสารหลกทใชในการเรยนการสอน - เอกสารประกอบการสอนรายวชา 0035001 หนงหลกสตรหนงชมชน 2. เอกสารและขอมลส าคญทนสตจ าเปนตองศกษาเพมเตม - พนส ปรวาสนา. หนงหลกสตรหนงชมชน. หนงสออเลกทรอนกส (ebooks) ในโครงการ One Book One Community (ออนไลน). URL: http://www.sa.msu.ac.th/onecommunitymsuE-books/ebooks.php 10 พฤศจกายน 2558 3. เอกสารและขอมลแนะน าทนสตควรศกษาเพมเตม - หนงสออเลกทรอนกส (ebooks) ในโครงการ One Book One Community (ออนไลน). URL: http://www.sa.msu.ac.th/onecommunitymsuE-books/ebooks.php 10 พฤศจกายน 2558 - เอกสารและสอวดทศนจากฐานขอมลการบรหารจดการโครงการหนงหลกสตรหนงชมชน (ออนไลน) URL: http://www.sa.msu.ac.th/onecommunity/ , Retrieved 2015 Sep 11.

หมวดท 7 การประเมนและปรบปรงการด าเนนการของรายวชา

1. กลยทธการประเมนประสทธผลของรายวชาโดยนสต 1. แบบประเมนผสอนโดยนสต และการแลกเปลยนขอคดเหนระหวางผเรยนและผสอน 2. กลยทธการประเมนการสอน 1. ผสอนประเมนจากการสงเกตพฤตกรรม ผลการเรยน และผลตอบรบความสนใจของผเรยน 3. การปรบปรงการสอน 1. การสนทนากลมระหวางอาจารยผรวมสอนเรองการจดการเรยนการสอน 4. การทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธของนสตในรายวชา 1. มการทวนสอบผลสมฤทธโดยอาจารยอน หรอผทรงคณวฒ ทไมใชอาจารยประจ าหลกสตร 5. การด าเนนการทบทวนและการวางแผนปรบปรงประสทธผลของรายวชา 1. ปรบปรงรายวชาทก 3 ป หรอตามขอเสนอแนะตามผลการทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธในรายวชา

80-100

75-79

70-7465-6960-6455-59

50-54

0-49

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 0035001 I XV

๑๔

65-69 C 50-54 D+ 55-59 D 0-49 F

หมวดท 6 ทรพยากรประกอบการเรยนการสอน

1. ต าราและเอกสารหลกทใชในการเรยนการสอน - เอกสารประกอบการสอนรายวชา 0035001 หนงหลกสตรหนงชมชน 2. เอกสารและขอมลส าคญทนสตจ าเปนตองศกษาเพมเตม - พนส ปรวาสนา. หนงหลกสตรหนงชมชน. หนงสออเลกทรอนกส (ebooks) ในโครงการ One Book One Community (ออนไลน). URL: http://www.sa.msu.ac.th/onecommunitymsuE-books/ebooks.php 10 พฤศจกายน 2558 3. เอกสารและขอมลแนะน าทนสตควรศกษาเพมเตม - หนงสออเลกทรอนกส (ebooks) ในโครงการ One Book One Community (ออนไลน). URL: http://www.sa.msu.ac.th/onecommunitymsuE-books/ebooks.php 10 พฤศจกายน 2558 - เอกสารและสอวดทศนจากฐานขอมลการบรหารจดการโครงการหนงหลกสตรหนงชมชน (ออนไลน) URL: http://www.sa.msu.ac.th/onecommunity/ , Retrieved 2015 Sep 11.

หมวดท 7 การประเมนและปรบปรงการด าเนนการของรายวชา

1. กลยทธการประเมนประสทธผลของรายวชาโดยนสต 1. แบบประเมนผสอนโดยนสต และการแลกเปลยนขอคดเหนระหวางผเรยนและผสอน 2. กลยทธการประเมนการสอน 1. ผสอนประเมนจากการสงเกตพฤตกรรม ผลการเรยน และผลตอบรบความสนใจของผเรยน 3. การปรบปรงการสอน 1. การสนทนากลมระหวางอาจารยผรวมสอนเรองการจดการเรยนการสอน 4. การทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธของนสตในรายวชา 1. มการทวนสอบผลสมฤทธโดยอาจารยอน หรอผทรงคณวฒ ทไมใชอาจารยประจ าหลกสตร 5. การด าเนนการทบทวนและการวางแผนปรบปรงประสทธผลของรายวชา 1. ปรบปรงรายวชาทก 3 ป หรอตามขอเสนอแนะตามผลการทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธในรายวชา

มหาวทยาลยมหาสารคาม

บทท 1

บทท 1

มหาวทยาลยมหาสารคาม

1.1 ประวตมหาวทยาลยมหาสารคาม

(คดลอกจากประวตของมหาวทยาลยมหาสารคามทเผยแพรทางเวบไซตมหาวทยาลย

โดยพพธภณฑมหาวทยาลยมหาสารคาม)

ดนแดนอสานไดปรากฏมความสมพนธกบรฐศนยกลางของคนไทยทลมแมนำาเจาพระยา นำาเจาพระยา เจาพระยา

มาตามลำาดบ ตงแตสมยอยธยา กรงธนบร และกรงเทพฯ โดยภายหลงทเมองสวรรณภมแยกจาก

การขนตรงตอจำาปาศกดมาขนกบอยธยา ซงหวเมองตางๆ ในอสานตางขนกบสวรรณภมตอหนง

ภายหลงไดเปลยนมาขนกบโคราช และตอมาจงไดใหทกหวเมองของอสานขนกบกรงเทพฯ หลงจาก

เกดกรณเจาอนวงศ (พ.ศ. 2369-2371) แตความสมพนธของหวเมองอสานกบศนยกลางของรฐไทย

อยในลกษณะเมองขนทเพยงสงสวยบรรณาการและปองกนภยจากญวนเทานน

กระทงความสำาคญของดนแดนและหวเมองอสานไดปรากฏความสำาคญชดเจนในชวง

ทกระแสการลาอาณานคมของประเทศตะวนตกททวความรนแรงขนเรอยๆ พระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหว ทรงไดมการปรบเปลยนรปแบบการปกครองตอหวเมองแถบนใหม รวมทงการ

ปฏรปการศกษา ทงนเพอใหคนในรฐสยามสามารถอาน เขยน พดและเรยนมาตรฐานความรอยาง

เดยวกน เพอสรางความเปน ‘รฐชาต ’ (Nation State) ขนมา ครนยคจากการลาอาณานคมทาง

ดนแดนสนสดลง ภายหลงสงครามโลกครงทสองโลกไดแบงขวการเมองออกไปอก ในชวงระยะเวลา

ดงกลาวประเทศไทยไดมการปรบตวเปลยนแปลงตลอดเวลาอนเกดจากทงปจจยภายในและภายนอก

แผนพฒนาประเทศทงทางการและไมทางการไดทยอยออกมาใชอยางตอเนอง ซงสงหนงทรฐบาล

ตระหนกถงและเขาใจวาการพฒนาประเทศนน เครองมอทสำาคญคอคน ซงถอเปนทรพยากรทสำาคญ

ดงนนปจจยทนำามาพฒนาคนทสำาคญคอใหการศกษา จงไดมการแตงตงคณะกรรมการและระเบยบ

ลงวนท 28 เมษายน 2492 และจดใหมการประชมกน ในวนท 2 พฤษภาคม 2492 เพอกำาหนดนด

หมายทำาความเขาใจ เรองคำาสงเปดโรงเรยน และมการพจารณาตงชอชวคราววา “โรงเรยนฝกหดคร

ชนสงทถนนประสานมตร อำาเภอพระโขนง จงหวดพระนคร” และกำาหนดวนท 28 เมษายน 2492

เปนวนกอตงโรงเรยน ถอวาเปนการลงทนทเรงดวนของรฐบาล ตอมารฐบาลในยคตางๆไดใหความ

สำาคญมาอยางตอเนอง หนกเบาตามสถานการณและความสนใจของผนำาในชวงตางๆ

4 I หนงหลกสตรหนงชมชน (One program One Community)

แรกเรมกอนทจะมการกอตงโรงเรยนฝกหดครชนสงนน วงการศกษาของไทยประสบ

ปญหาในความลาหลงของการศกษาประชาชนสวนใหญยงมมาตรฐานการศกษาอยในเกณฑตำาตำา

โดยเฉพาะบคคลทจะทำาหนาทเปนผประสทธประสาทความรนนยงมขอจำากดหลายประการ และยง

ประสบปญหาอนอยเนองๆ โดยเฉพาะพนทตงโรงเรยน ซงตองประสบกบการยายทตงอยเสมอ เชน ใน

พ.ศ.2484 เมอรฐบาลไดสถาปนากระทรวงอตสาหกรรม ใชพนทตงของโรงเรยนแหงเดม จงจำาเปน

ตองยายสถานทตงมาทใหม หมอมหลวงปน มาลากล ซงมความกงวลตอสภาพการณ ไดพยายาม

แสวงหาสถานททเหมาะสมเพอกอตงกจการวชาคร จนสามารถมาไดพนทบรเวณถนนประสานมตร

รมคลองแสนแสบ ซงเดมพนท ดงกลาวกอนนนเคยใชเปนฟารมเลยงโค เพราะในระหวางสงคราม

ไมมนมเนยเขามาจากตางประเทศ ทานจงไดทำาหนงสอราชการขอซอทจากกระทรวงเกษตรทนท

ในราคาวาละ 38 บาท รวมทงขอซอจากเจาของรายอนใกลเคยงเพมเตม

ตอมาวงการศกษาไดประสบปญหาเขามาอกทงภาวการณขาดแคลนครเปนอนมาก

และวฒครสงทสดคอวฒ ป.ม. (ประกาศนยบตรประโยคครมธยม) ซงเทยบเทากบอนปรญญาเทานน

ทำาใหเกดความลาหลงในอาชพคร อกทงคร ป.ม. บางคนเมอศกษาเพมเตมสงขนไดปรญญาทางดาน

อนแลวตางลาออกไปประกอบอาชพใหมทเขาใจวามความกาวหนามากกวา ผใหญในวงการศกษาจง

ไดมการปรกษาหารอและดำาเนนการเพอแกไขปญหาดงกลาวมาตามลำาดบ แตความเขาใจในเวลานน

ของผเกยวของ โดยเฉพาะบคคลในพรรครฐบาล จงตองใชความพยายามอยางมาก

ดร.สาโรช บวศร เปนบคคลทไดรบมอบหมายใหเขาชแจงใหคณะรฐบาลเขาใจถงเหต

และผลทจะดำาเนนการและสงทเกดขน หากใหสามารถเปดสอนครถงระดบปรญญา และสามารถ

ชแจงจนเขาใจรวมกนได ซงในทสดทประชมจงไดมมตยอมรบ และผานพระราชบญญตวทยาลย

วชาการศกษาออกมา แตกวาทจะไดมการยอมรบนนคอนขางพบอปสรรคพอสมควร ดงบนทกของ

ทานตอนหนงวา

“...ตอนนนในหมประชาชนความคดทวาจะใหครเรยนถงปรญญายงไมมดงนนการ

เสนอใหครมการศกษาถงระดบปรญญาตรเปนของทแปลกมากอกประการหนงนนจะใหสถาบนการ

ศกษาระดบวทยาลยประสาทปรญญานยงไมเขาใจใหญฉะนนพอกฎหมายไปถงพรรคเสรมนงคศลา

แลวผมกตองไปชแจงหนกหนวงมากเพราะทานผแทนสมยโนนเขาไมเขาใจเลยเปนวทยาลยอะไร

ใหปรญญา?เปนคร,เปนศกษาธการอำาเภอจะเอาปรญญาเชยวหรอ?ผมกตองชแจงมากมาย…"

“…แตพอมาถงประเดนทวาวทยาลยจะประสาทปรญญาไดนไมเคยเหนมแตจฬาลงกรณ

มหาวทยาลยกบมหาวทยาลยธรรมศาสตรเทานนเปนแควทยาลยจะมาประสาทปรญญาไมเหนดวย

เปนไปไมไดผมกออกไปชแจงอก…แตเขากไมฟงเสยงเปนวทยาลยจะมาประสาทปรญญาไดอยางไร

ตอนนนผมกหนกใจมากแตกกดฟนชแจงตอไปอกแลวกเปนการบงเอญมรฐมนตรทานหนงซงอยใน

เอกสารประกอบการสอน รายวชา 0035001 I 5

ทประชมและผมทราบลกของทานเรยนอยทวทยาลยแหงหนงในรฐCaliforniaกำาลงทำาปรญญา

เอกดวยทำาไมทำาไดละเขาจงคอยเงยบเสยงลง…(ศาสตราจารยดร.สาโรชบวศรปราชญผทรงศล

.2531:63–64.)"

อยางไรกตาม ในทสดกสามารถตราพระราชบญญตวทยาลยวชาการศกษาไดสำาเรจ

โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯทรงลงพระปรมาภไธย เมอวนท 16 กนยายน 2497 ระหวางนน

อาจารยบญถน อตถากร อธบดกรมการฝกหดคร (พ.ศ. 2500 – 2513) และเปนคณะกรรมการรวม

ของโครงการพฒนาการศกษาดวย ซงใหความสำาคญกบงานฝกหดครอยางมาก จากแนวคดในการ

ดำาเนนการขยายการฝกหดครระดบปรญญาไปสสวนภมภาคนน จงไดมการขยายวทยาลยวชาการ

ศกษา ซงขณะนนยงสงกดกระทรวงศกษาธการ และมความคลายคลงทงในทมา จดประสงคและ

การดำาเนนการเพอผลตบคลากรวชาชพคร เหมอนกบกรมการฝกหดคร

อาจารยบญถน อตถากร มแนวคดวา “…ตองการใชการศกษาพฒนาชมชนในชนบท

โดยตองรบผลตครทมคณภาพและจำานวนมากพอเพยงออกไปเปนผนำาโดยการศกษาฝกหดครจะ

ตองเปนขนๆโดยลำาดบจนถงขนปรญญาขณะเดยวกนกคอยลดการผลตครระดบประกาศนยบตรลง

จนเลกไปในทสดและผลตครขนปรญญาเพมขนๆและเมอถงโอกาสอนสมควร,สถานศกษาฝกหด

คร,สถานศกษาอาชวศกษาและสถาบนขนปรญญาตางๆซงอยในจงหวดเดยวกนและจงหวดใกลเคยง

กจะรวมกนเปนมหาวทยาลยภมภาค...” (กรมการฝกหดคร กระทรวงศกษาธการ. 2535:139.)


อาจารยบญถน อตถากร อดตอธบดกรมการฝกหดคร (พ.ศ. 2500 - 2513) เปนบคคล

ทมคณปการตอวงการศกษาไทยอยางมาก ภมลำาเนากำาเนดอยทจงหวดมหาสารคาม ซงไดมแนวคด

เกยวกบการศกษาตอนนนวา ตองการใชการศกษาพฒนาชมชนในชนบท โดยตองรบผลตครทมคณภาพ

และจำานวนมากพอเพยงออกไปเปนผนำา โดยการศกษาฝกหดครจะตองเปนขนๆ โดยลำาดบจนถงขน

ปรญญา ขณะเดยวกนกคอยลดการผลตครระดบประกาศนยบตรลงจนเลกไปในทสด และผลตครขน

ปรญญาเพมขนๆ และเมอถงโอกาสอนสมควร สถานศกษาฝกหดคร สถานศกษาอาชวศกษา และ

สถาบนขนปรญญาตางๆ ซงอยในจงหวดเดยวกนและจงหวดใกลเคยง กจะรวมกนเปนมหาวทยาลย

ภมภาค ทงนอาจารยบญถน อตถากร ไดมแนวคดและเหตผลทเลอกจงหวดมหาสารคามใหเปนทตง

ของวทยาลย “ครปรญญา” ทภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนวา “…ทางภาคเหนอนนเดมเราตงใจจะ

เปดทเชยงใหมกอนแตเมอมมหาวทยาลยตงขนในระยะทเรากำาลงดำาเนนการอยจงเปดทพษณโลก

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนขนแรกเตรยมจะเปดทอบลหรออดรธานแตในระยะนนแถบชายแดน

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอไมคอยเรยบรอยจงเปดทมหาสารคามในภาคใตและภาคกลางกจะเปด

หลายแหงแตเนองจากกำาลงคนมจำากดจงเปดเพยงสองแหงไปตามกำาลงคนทมอยในขณะนนคอ

ทสงขลาและบางเขน...” (กรมการฝกหดคร กระทรวงศกษาธการ.2535: 137) จงไดมการขยาย

วทยาเขตไปสภาคตางๆ ทกภาค โดยไดเปดสอนแหงเดยวในแตละภาค คอ ภาคเหนอเปดทพษณโลก

(25 มกราคม 2510) ภาคใตทสงขลา (1 ตลาคม 2511) ภาคตะวนออกทชลบร (8 กรกฎาคม 2498)

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมหาสารคาม และกรงเทพฯทบางเขน (27 มนาคม 2512)


ในสวนของวทยาลยวชาการศกษา มหาสารคามในชวงระยะแรกของการกอตงนน

ตองประสบปญหาและอปสรรคในการดำาเนนงานอนเกด จากความไมพรอมในดานตางๆ ไมวาจะ

เปน อาคารสถานท บคลากร อปกรณครภณฑประกอบการเรยนการสอน จงตองอาศยวทยาลย

ครมหาสารคามในเบองตนเกอบทงหมดทกลาวมาชวยพยงและเปนพเลยงในชวงกอรางสรางตวซง

ปญหาดงกลาว วทยาลยวชาการศกษาอนทไปตงในแตละภมภาคตางประสบเชนกนและแกปญหา

ดงทกลาวมา

หลกสตรทเปดสอนในปการศกษาแรก พ.ศ. 2511 ม 2 วชาเอกคอ วชาเอกภาษา

องกฤษและชววทยา โดยสามารถเปดรบนสตไดทงสน 134 คน ซงนสตทมาเรยนในระยะแรก ปการ

ศกษา 2511 – 2515 เปนนสต ทคดเลอกจากนกศกษาทมผลการเรยนดจากวทยาลยครทวประเทศ

มาศกษาหลกสตรปรญญาตร 2 ป

ในปการศกษา 2512 อาคารของวทยาลยไดสรางเสรจและสามารถเปดใชได คอ อาคาร

เรยน 1 ,หอสมด หอศลป โรงอาหาร หอพกชาย และหอพกหญง จากนนวทยาลยจงไดมการพฒนา

มาตามลำาดบ โดยในป 2514 ไดมการดำาเนนการขอพนทฝงตรงขามซงเปนทราช พสด ของกองทพ

อากาศ ซงไดใชเปนสนามแขงมาและสนามบนจากนนจงไดมการกอสรางอาคารเรยนและหอพกเพม

เตมขนมา

ตอมาทางวทยาลยวชาการศกษาไดเรมมการเคลอนไหวมาตงแตป พ.ศ. 2512 ทงน

เมอครงทศาสตราจารย ดร. สดใจ เหลาสนทร เขาดำารงตำาแหนงอธการวทยาลยวชาการศกษา และ

เหนวาการบรหารงานของวทยาลยนนขาดความคลองตวอยมาก เนองดวยขอจำากดหลายประการอน

จะเปนปญหาระยะยาวในการขยายผลดานการศกษาในอนาคตตอไป ทานจงไดรางพระราชบญญต

เพอขอยกฐานะเปนมหาวทยาลยตอสภาวทยาลยวชาการศกษา โดยในระหวางนน ศาสตราจารย ดร.

สดใจ เหลาสนทร ไดออกเอกสารทชวงนนเรยกวา “เอกสารปกขาว” เพอชแจงหลกการและเหตผล

ดงกลาวแกผทสนใจรบทราบ โดยคำาปรารภของเอกสารชนน ไดกลาววา

"…เมอขาพเจาไดรบตำาแหนงอธการวทยาลยวชาการศกษาเมอเดอนมกราคม2512

ไดพบวาการดำาเนนงานของวทยาลยวชาการศกษาไมมความคลองตวเปนอนมากจงไดรางพ.ร.บ.

ยกฐานะวทยาลยเปนมหาวทยาลยเสนอตอประธานสภาวทยาลยวชาการศกษาเมอวนท18กรกฎาคม

2512และรอรบฟงพจารณาอย1ปเตมจนถงเมอวนท28กรกฎาคม2512จงไดเสนอรางพ.ร.บ.

นตอประธานสภาวทยาลยวชาการอกครงหนงและเสนอใหเลขาธการสภาการศกษาแหงชาตเพอ

พจารณาอกทางหนงอาจจะเปนเพราะวทยาลยวชาการศกษาเปน‘วทยาลย’ในความหมายของความ

เขาใจของบคคลทวไปวาไมใชสถานศกษาชนปรญญาในระดบมหาวทยาลยดงทวทยาลยวชาการ


ศกษาไดดำาเนนงานอยจรงจงเหนสมควรทจะออกเอกสารฉบบนเพอสรางความเขาใจใหแกบคคล

ทสนใจในการศกษาขน‘มหาวทยาลย…"(ศษยเกามหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. 2541 : 270.)

โดยไดมการเสนอรางพระราชบญญตตอไปตามลำาดบ โดยเปนการดำาเนนการโดยวธ

การทถกตองตามขนตอนระเบยบแบบแผนของทางราชการ เรมตงแตสภาวทยาลยวชาการศกษา

กระทรวงศกษาธการ สภาการศกษา สำานกเลขาธการนายกรฐมนตร ทประชมคณะรฐมนตร จาก

นนเรองไดตดชะงกไปในชวงหนง อนเนองจากสถานการณทางการเมองของประเทศทไมเออในเวลา

นน การดำาเนนการจงไดมายตโดยการยกฐานะวทยาลยวชาการศกษาเปนกรมหนงของกระทรวง

ศกษาธการ ตามประกาศคณะปฏวต ฉบบท 216 ลงวนท 29 กนยายน 2515

ความรวมมอทงอาจารยและนสตไดพยายามดำาเนนการมาตามลำาดบอยางสมำาเสมอสมำาเสมอเสมอ

และดวยความจรงจง ทงนโดยตระหนกจากการพจารณาองค ประกอบความพรอมในดานตางๆของ

วทยาลยและประโยชนอนจะเกดขนตอ วทยาลยและในวงกวางทางการศกษาและประเทศชาตตอไป

ทางวทยาลย จงไดมการชแจงเหตผลและความจำาเปนในการยกฐานะเปนมหาวทยาลยไดดงน

1. วทยาลยวชาการศกษามความพรอมโดยสมบรณทจะเตบโต เปนมหาวทยาลย ทงน

ทางวทยาลยมความพรอมของอปกรณประกอบการสอน อาจารย และอาคารสถานทเพยงพอทจะ

เปดสอนสาขาอนๆ ไดโดยไมตองใชงบประมาณเพมขน

2. ความเจรญกาวหนาของวทยาลยวชาการศกษา

3. ความคลองตวในการบรหารงาน

4. ความเจรญกาวหนาทางวชาการความหลากหลายทางการศกษาทจะกอใหเกด

ประโยชนอยางกวางขวาง

5. ในดานเศรษฐกจและสงคมของประเทศ


กระทงในวนท 16 มกราคม 2517 คณะรฐมนตรจงมมตใหยกฐานะวทยาลยวชาการ

ศกษาเปนมหาวทยาลย และไดมการเสนอรางพระราชบญญตสการพจารณาของสภานตบญญต

กระทงมการประกาศใชพระราชบญญตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พ.ศ. 2517 ขนมา และได

มการประกาศใชพระราชบญญตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พ.ศ. 2517 ในราชกจจานเบกษา

เลมท 91 ตอนท 112 ณ วนท 28 มถนายน พ.ศ. 2517 ดงนน ในวนท 29 มถนายน 2517 วทยาลย

เขตทงหมดจงรวมเปนมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ แลวโอนไปสงกดทบวงมหาวทยาลย และเรยก

ชอมหาวทยาลยและชอวทยาเขตตามสถานทตงของวทยาเขตตอทาย ยกเวนวทยาเขตพระนครให

เปลยนเปนมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ บางเขน

โดยชอมหาวทยาลยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯไดทรงโปรดเกลาฯพระราชทาน

ใหเปนมงคลนามและพระราชทานความหมายวา “มหาวทยาลยทเจรญเปนศรสงาแกมหานคร”

โดย “วโรฒ” มาจาก “วรฒ” (ภาษาสนสกฤต) “วรฬห” (ภาษาบาล) ซงแปลวา “เจรญงอกงาม”

หลงจากทไดยกฐานะแลว ทางมหาวทยาลยฯไดนำาวธสอบคดเลอกนสต เขาศกษาใน 2 ระดบ คอ

ชนปท 1 และ 3 ซงในปการศกษานมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม ยงคงรบนสตภาค

ปกตท จบ ป.กศ. สงเขาศกษาชนปท 3 โดยวธการสอบคดเลอกเหมอนเดม แตทเพมเขามาใหม คอ

ไดเปดรบสมครสอบนสตชนปท 1 เขาเรยนหลกสตรปรญญาตร 4 ปเปนปแรก โดยใชวธการสอบผาน

ทบวงมหาวทยาลย โดยรบทงสน 63คน สำาหรบวชาเอกทเปดในปการศกษา 2517 มดงน สาขาวชา

ประวตศาสตร ฟสกส เคม ภมศาสตร คณตศาสตร ภาษาไทย สงคมศกษา ภาษาองกฤษ ชววทยา

และการประถมศกษาซงไดใชวธการสอบแขงขนในการคดเลอกผมาเรยนเรอยมาจนถงปจจบน

นอกจากนน ยงไดยกฐานะหนวยงานสำาคญขนมา 3 หนวย งานในป พ.ศ. 2529 พรอม

กบคณะเทคโนโลย คอ “สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน” ตามประกาศทบวงมหาวทยาลย

ในราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลม 103 ตอนท 198 หนา 9 - 10 วนท 12 พฤศจกายน 2529

และ “สำานกวทยบรการ” ตามประกาศในราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ หนา 36 - 42 เลมท

103 ตอนท 139 ลงวนท 7 สงหาคม 2529และ “สถาบนวจยรกขเวช” ตามประกาศจดตงใน

ราชกจจานเบกษา เมอวนท 7 กนยายน 2536

มหาวทยาลยไดมพฒนาการมาตามลำาดบโดยอาศยเงอนไขของเวลาในการสราง

ความพรอมตางๆ จนมแนวคดในการแยกตวเปนเอกเทศ ในปพ.ศ. 2527 โดย ดร.ถวล ลดาวลย

รองอธการบดเวลานนไดมแนวความคดทจะรวมสถาบนการศกษาระดบอดมศกษาหลกๆ ของจงหวด

มหาสารคามเขาเปนมหาวทยาลยเดยวกน แตแนวคดดงกลาวไดตดขดปญหาบางประการจงไมสามารถ

ดำาเนนการตอไปได เชน ปญหาของตนสงกดเดมของแตละสถาบน เปนตน ครนตอมาในป พ.ศ.2531

รองศาสตราจารย ดร.วระ บญยกาญจนะ เปนรองอธการบดจงไดมการเสนอใหแยกออกจาก


มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒอกครง โดยใหลกษณะเปนสถาบนในนามของสถาบนบณฑตศกษาเพอ

พฒนาชนบท แตใหมสถานภาพเปนมหาวทยาลย หากแตไมอาจดำาเนนตอไปใหสมฤทธผลไดเชนกน

กระทงในป พ.ศ. 2535 เมอรองศาสตราจารย ดร.จรญ คณม เปนรองอธการบด

จงไดมสบสานแนวคดทจะแยกตวออกอกครง และเรมปรากฏผลชดเจนมากขน ทงนประกอบกบใน

ชวงเวลานน นายสเทพ อตถากร ดำารงตำาแหนงรฐมนตรวาการทบวงมหาวทยาลย ซงโดยสวนตวทาน

เองไดใหสนใจและความชวยเหลออยางเตมท ในการสนบสนนแนวคดทจะใหมมหาวทยาลยเกดขน

ในจงหวดมหาสารคาม การดำาเนนงานจงไดเรมตงแตการแตงตงคณะกรรมการจดทำาโครงการจดตง

มหาวทยาลยมหาสารคาม และคณะกรรมการรางพระราชบญญตมหาวทยาลย เมอวนท 12 พฤษภาคม

2535 จากนนจงไดดำาเนนงานมาตามขนตอนจนสามารถดำาเนนการแยกเปนมหาวทยาลยเอกเทศ

สำาเรจภายใตชอ มหาวทยาลยมหาสารคาม ในชวงท รองศาสตราจารย ดร. บญชม ศรสะอาด เปน

รองอธการบด เมอวนท 9 ธนวาคม 2537 โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงลงพระปรมาภไธย

ในพระราชบญญตของมหาวทยาลย ซงไดมการประกาศในราชกจจานเบกษา เลมท 111 ตอนท 54ก

นบเปนมหาวทยาลยของรฐแหงท 22 ของประเทศไทย

ในระหวางทมการดำาเนนการเพอยกฐานะเปนมหาวทยาลยเอกเทศนนไดมการทบทวน

เรองชอของมหาวทยาลยเพอหาความเหมาะสมและเหนพองตองกนทกฝาย โดยการดำาเนนการสำารวจ

ประชามตใหเปนเอกฉนท ซงชอทเสนอในครงนนมความหลากหลายของทมาและแนวคด ตงแตชอ

มหาวทยาลยอสาน มหาวทยาลยภทรนธร มหาวทยาลยศรเจรญราชเดช มหาวทยาลยศรมหาชย

มหาวทยาลยศรมหาสารคาม จนกระทงไดมาเหนชอบพรอมกนตอชอ มหาวทยาลยมหาสารคามใน

เบองทายดงปรากฏในปจจบน

ภายหลงไดมการขยายพนทมายง “ปาโคกหนองไผ” ตำาบลขามเรยง อำาเภอ

กนทรวชย จงหวดมหาสารคาม บนเนอทประมาณ 1,300 ขณะนนของรองศาสตราจารย ดร.ภาวช

ทองโรจน อธการบดมหาวทยาลยมหาสารคามคนแรก (พ.ศ. 2538 - 2546) และไดดำาเนนการสราง

อาคารตางๆ ตงแตป พ.ศ. 2539 ภายหลงจงไดยายศนยกลางบรหารงานมา ณ ททำาการแหงใหมใน

ปการศกษา 2542 อกทงยงไดมการเปดสาขาวชาและคณะใหมเพมขนเปนจำานวนมาก เพอเปด

บรการทางการศกษาใหมหลากหลายมากยงขน ปจจบนมหาวทยาลยไดเปดสอนหลกสตรและสาขา

วชาตางๆ ซงประกอบไปดวย คณะศกษาศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร คณะพยาบาล

ศาสตร คณะวทยาศาสตร คณะเทคโนโลย คณะการบญชและการจดการ คณะเภสชศาสตรและ

วทยาศาสตรสขภาพ คณะวศวกรรมศาสตรและวทยาการคอมพวเตอร คณะสถาปตยกรรมศาสตร-

ผงเมอง-นฤมตศลป และโครงการจดตงคณะใหมอกทยอยเปดในแตละปการศกษา คอ โครงการ

จดตงคณะวทยาการสารสนเทศ โครงการจดตงคณะศลปกรรมศาสตร คณะการโรงแรมและการ

ทองเทยว และ คณะแพทยศาสตร เปนตน


นอกจากน มหาวทยาลยยงไดเปดสอนระดบประถมและมธยมศกษาใน โรงเรยนสาธต

มหาวทยาลยมหาสารคาม โดยเปดสอนในปการศกษา 2540 เปนปการศกษาแรกและยงไดขยายการ

ศกษาระดบปรญญาตร ปรญญาโทไปยงวทยาเขตนครพนมและศนยพฒนาการศกษาอดรธาน โดยใช

สอน ระบบทางไกลผานดาวเทยม ในเวลานทางมหาวทยาลยยงไดมโครงการทกำาลงดำาเนนการและ

จะดำาเนนการอกมาก ทงนเพอผลสมฤทธทจะเกดขนตอชมชนทองถน ภมภาค ประเทศชาตและองค

รวมเบองปลายตอไป

1.2 ปรชญา วสยทศน คานยม พนธกจ อตลกษณ และเอกลกษณ ของมหาวทยาลย

อตลกษณ “นสตกบการชวยเหลอสงคมและชมชน”

เอกลกษณ “การเปนทพงของสงคมและชมชน”

วสยทศน “เปนเลศทางวชาการ บรณาการความรจากทองถนสสงคม”

ปณธาน “มหาวทยาลยมหาสารคามเปนสถาบนทมงมนในการสงสมแสวงหาความเปนเลศทาง

วชาการ โดยศกษาภมปญญาทองถน ผสมผสานกบวทยาการทเปนสากลใหเกดความงอกงามทาง

สตปญญา สามารถพฒนาตนเองใหเพยบพรอมดวยวชาการจรยธรรมและคณธรรม”


ปรชญา “พหนำปณฑโต ชเว” :: ผมปญญาพงเปนอยเพอมหาชน

คานยมองคกร

TAKASILA

T : Teamwork การทำางานเปนทม

A : Accountability ความรบผดชอบ

K : Knowledge-Local based การใชความรเปนฐานและสบสานภมปญญาทองถน

A : Academic ความเปนวชาการ

S : Sufficiency Economy เศรษฐกจพอเพยง

I : Innovation นวตกรรม

L : Learning Organization การเปนองคกรแหงการเรยนร

A : Achievement การมงสความสำาเรจ

พนธกจ 1. จดการศกษาและวชาชพชนสงโดยมงเนนพฒนาคณภาพการศกษาการผลตบณฑต

ทมคณภาพตามมาตรฐานและมคณลกษณะทพงประสงค

2. สรางผลตผลจากงานวจยทเปนองคความรใหมและมคณภาพในทกสาขาวชา เพอ

สนบสนนการเรยนการสอน การบรการวชาการ การทำานบำารงศลปวฒนธรรม และนำาไปใชประโยชน

ตามความเหมาะสม

3. ใหบรการวชาการแกชมชนและสงคม เพอใหชมชนและสงคมสามารถพงพาตนเอง

ไดอยางยงยน

4. อนรกษ ฟนฟ ปกปอง เผยแพร และพฒนาศลปวฒนธรรมและขนบธรรมเนยม

ประเพณของอสาน

ปณธาน มหาวทยาลยมหาสารคามเปนสถาบนทมงมนในการสงสมแสวงหาความเปนเลศทาง

วชาการ โดยศกษาภมปญญาทองถน ผสมผสานกบวทยาการทเปนสากลใหเกดความงอกงามทางสต

ปญญาสามารถพฒนาตนเองใหเพยบพรอมดวยวชาการ จรยธรรมและคณธรรม


1.3 ตราสญลกษณ ส และตนไมประจำามหาวทยาลย

ตราสญลกษณ คอ “ตราโรจนากร” ซงมความหมายวาดวงตราแหง ความเจรญรงเรอง

มองคประกอบเปนรปใบเสมา ภายในมสญลกษณขององค พระธาตนาดน ดานลางมสรยรงสทแผขน

จากลายขด ซงอยเหนอคำาขวญ ภาษา บาล พหนำปณฑโต ชเว มความหมายวา “ผมปญญาพงเปน

อยเพอมหาชน” ใบเสมา หมายถง ความรหรอภมปญญา องคพระธาตนาดน เปนปชนยสถานอน

เปนสญลกษณ แทนคณธรรม และความดงาม สรยรงส หมายถง ความเจรญรงเรอง ลายขด หมาย

ถง ภมปญญาและมรดกทางวฒนธรรมแหงอสาน ความหมายโดยสรปของตราสญลกษณ คอ ความ

เจรญรงเรอง อนเปน ผลจากความร และคณธรรม ผสมผสานกบภมปญญาทองถน

สประจำามหาวทยาลยมหาสารคาม คอ สเหลองและสเทา สเหลอง : ความเจรญ

รงเรอง ความดงาม ความสมบรณ สเทา: ความคดหรอปญญา สเหลองเทา : การมปญญาและความ

คดทดงาม อนนำาไปสความ เจรญรงเรอง

ตนไมประจำามหาวทยาลย คอ ตนคน หรอ ตนราชพฤกษ

1.4 หนวยงานของมหาวทยาลยและจำานวนหลกสตร

หนวยงานในมหาวทยาลยมหาสารคาม สามารถแบงได เปน 2 ประเภท คอ หนวย

งานระบบราชการ และหนวยงานภายในกำากบของมหาวทยาลย

หนวยงานในระบบราชการสามารถแบงไดเปน 2 ประเภท ไดแก หนวยงานจดการ

เรยนการสอน (คณะ) ม 5 คณะ ไดแก 1. คณะเทคโนโลย 2. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

3. คณะวทยาศาสตร และ 4. คณะศกษาศาสตร อกประเภทคอหนวยงานสงเสรม/สนบสนนการ

ศกษา (สถาบน/สำานก) มทงหมด 3 หนวยงาน ไดแก 1. ศนยวจยและการศกษาบรรพชวนวทยา

2. โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยมหาสารคาม (ฝายมธยม) และ 3. โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยมหาสารคาม

(ฝายประถม)

หนวยงานภายในกำากบของมหาวทยาลย แบงเปน 3 ประเภท ไดแก

1) หนวยงานจดการเรยนการสอน ทงหมด 17 คณะ ไดแก 1. คณะพยาบาลศาสตร

2. คณะการบญชและการจดการ 3. คณะเภสชศาสตร 4. คณะวศวกรรมศาสตร 5. คณะสถาปตยกรรมศาสตร

ผงเมองและนฤมตศลป 6. คณะศลปกรรมศาสตร 7. คณะวทยาการสารสนเทศ 8. บณฑตวทยาลย

9. คณะสาธารณสขศาสตร 10. วทยาลยการเมองการปกครอง 11. คณะแพทยศาสตร 12. คณะการ

ทองเทยวและการโรงแรม 13. คณะสงแวดลอมและทรพยากรศาสตร 14. คณะสตวแพทยศาสตร


15. วทยาลยดรยางคศลป 16. สำานกศกษาทวไป 17. คณะวฒนธรรมศาสตร

2) หนวยงานสงเสรมสนบสนนการศกษา 5 หนวยงาน ไดแก 1. สถาบนวจยวลย

รกขเวช 2. สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน 3. สำานกคอมพวเตอร 4. สำานกวทยบรการ และ

5. สำานกงานอธการบด

3) กจการเสรมการศกษา 2 หนวยงาน ไดแก ศนยหนงสอมหาวทยาลยมหาสารคาม

และสำานกบรการวชาการ

ในปการศกษา 2559 มหาวทยาลยมหาสารคามมการเปดการสอนทงสน 3 ระดบ

จำานวน 180 หลกสตร/ สาขาวชา จำาแนกเปนระดบปรญญาตร จำานวน 88 หลกสตร ระดบปรญญาโท

จำานวน 59 หลกสตร และระดบ ปรญญาเอก จำานวน 33 หลกสตร

1.5 คณลกษณะของบณฑตทพงประสงคของมหาวทยาลย

มหาวทยาลยมหาสารคาม ไดตระหนกและใหความสำาคญกบการพฒนาคณภาพนสต

ดงนน เพอกอ ใหเกดกระบวนการพฒนาศกยภาพนสตสการเปนบณฑตทพงประสงคของมหาวทยาลย

และสงคม ทสอดคลอง กบแนวทางการผลตบณฑตของมหาวทยาลยตามปรชญาวา “ผมปญญาพง

เปนอยเพอมหาชน” มหาวทยาลย จงไดกำาหนดอตลกษณของนสตมหาวทยาลยมหาสารคาม คอ

“นสตกบการชวยเหลอสงคมและชมชน” โดย กรอบแนวทางในการพฒนานสตมงเนนการพฒนา

นสตใหมคณลกษณะตามอตลกษณของนสตมหาวทยาลย มหาสารคาม โดยมงหวงใหนสต 1) เปน

คนเกง (เกงวชาการ เกงกจกรรม) 2) เปนคนด (จตอาสา คณธรรม จรยธรรม) และ 3) มความสข

(สวสดการ บรการ) ในการใชชวตอยทงภายในมหาวทยาลย และภายนอก มหาวทยาลย “MSU

FOR ALL” หรอ (พงได) โดยไดกำาหนดคณลกษณะของบณฑตทพงประสงคของมหาวทยาลยไว

9 ประการ ไดแก

1. มคณธรรม จรยธรรม และจรรยาบรรณวชาชพ

2. มคณภาพทางวชาการและวชาชพ

3. มคานยม มวฒนธรรม และมความรกชาต รกองคกร และรกทองถน

4. มความอดทน มสมมาคารวะ และมความออนนอมถอมตน

5. มความเสยสละเพอสวนรวมและรจกใชชวตทพอเพยง

6. มสขภาวะและบคลกภาพทด

7. มวนย เคารพกฎ ระเบยบ กตกาสงคม ดำารงตนอยในสงคมไดอยางมความสข

8. มความสามารถวเคราะหและใชปญญาในการแกปญหาทเกดขนไดอยางเปนระบบ

และมวจารณญาณในการพจารณาตดสนเลอกรบในสงทด


9. มความรอบร มความทนสมย ใฝเรยนร และนำาไปประยกตใชในชวตประจำาวนได

อยางเหมาะสม

1.6 คณลกษณะของนสตทพงประสงคของหมวดวชาศกษาทวไป

ผลการเรยนทคาดหวง หรอ คณลกษณะของนสตทพงประสงคของหมวดวชาศกษา

ทวไป ม 9 ประการ ไดแก

1. มคณธรรม จรยธรรมในการดำาเนนชวต บนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ตระหนกและสำานกในความเปนไทย

2. มความรอบรอยางกวางขวาง มโลกทศนทกวางไกล และเขาใจธรรมชาต

3. เขาใจและเหนคณคาของตนเอง ผอน สงคม ศลปะ และวฒนธรรม

4. มทกษะการแสวงหาความรตลอดชวต เพอพฒนาตนเองอยางตอเนอง

5. มทกษะการคดอยางมวจารณญาณ และทกษะการคดแบบองครวม

6. มจตอาสาและสำานกสาธารณะ เปนพลเมองทมคณคาของสงคมไทยและสงคมโลก

7. สามารถนำาความรไปใชในการดำาเนนชวตและดำารงตนในสงคมไดเปนอยางด

8. สามารถใชเทคโนโลยและเทคโนโลยสารสนเทศไดอยางรเทาทนและเหมาะสม

9. สามารถใชภาษาในการสอสารไดอยางมประสทธภาพและเหมาะสม


(ตวอยาง) ใบกจกรรมท 1 - บคคล

“ความภาคภมใจในมหาวทยาลยมหาสารคาม”

1. เขยนเลาเรองความภมใจในมหาวทยาลยมหาสารคามของขาพเจา

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

2. ขาพเจาตองการอะไร จากมหาวทยาลยแหงน

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

3. ในฐานะทเปนนสต ขาพเจาคดจะทำาอะไรใหมหาวทยาลยแหงนตลอด 4 ปทเรยน

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................


4. หากขาพเจาเปนผบรหารสงสดของมหาวทยาลยแหงน ขาพเจาจะทำาสงๆ ดอะไรบางกบ

มหาวทยาลยเปนอนดบแรก

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

5. ขาพเจาไดเรยนรสงใดบางจากกจกรรมการเรยนรครงน

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

บทบาทของมหาวทยาลยกบการรบใชสงคม

บทท 2

บทท 2

บทบาทของมหาวทยาลยกบการรบใชสงคม

เรยบเรยงจากบทความเผยแพรเรอง“บทบาทของมหาวทยาลยกบการรบใชสงคม”

โดยรองศาสตราจารยดร.ศภชยสมปปโต

มหาวทยาลยมหาสารคาม มวสยทศนในเปนสถาบนการศกษาแหงภมปญญาและการ

เรยนรของชมชน มระบบการศกษาหลากหลาย สามารถใชเทคโนโลย ทเหมาะสมเปนผนำาดานการ

วจยและสรางสรรคภมปญญาทองถนสสากล มพนธกจในการ “ผลตและพฒนาทรพยากรมนษยให

มคณภาพเปนคนดและคนเกงสอดคลองกบความตองการของประเทศชาตพฒนาระบบการบรการ

วชาการทหลากหลายและมคณภาพอยางตอเนองสงสมแสวงหาองคความรจากปญหาและภมปญญา

ทองถนเชอมประสานภมปญญาสสากลแบบบรณาการพฒนางานวจยเพอความเปนเลศทางวชาการ

และเสรมสรางชมชนใหเขมแขง” ดงนนการบรการวชาการกบชมชน จงเปนภารกจทมหาวทยาลยให

ความสำาคญและไดดำาเนนการมาอยางตอเนอง

การบรการวชาการสชมชน เปนพนธกจหลกสำาคญประการหนงของมหาวทยาลย ซง

หมายถงการจดกจกรรมหรอโครงการใหบรการดานตางๆ ใหเกดประโยชนแกสงคมภายนอก ตามท

มหาวทยาลยมจดมงหมายในการเปนสวนหนงในการสงเสรมใหชมชนมความเขมแขงอยางยงยน ดวย

การกำาหนดแผนยทธศาสตรการบรการวชาการสชมชน ตามกรอบนโยบายหนงคณะหนงชมชน โดย

มเปาหมายกลยทธในการเปนศนยกลางแหงการเรยนร และบรการวชาการชนนำาของภาคตะวนออก

เฉยงเหนอเพอเตรยมความพรอมเขาสประชาคมอาเซยน จะเหนไดวามหาวทยาลยใหความสำาคญตอ

การพฒนากระบวนการในการบรการวชาการใหเกดประโยชน และสรางความเขมแขงของชมชน หรอ

องคกรภายนอก โดยใหการสนบสนนงบประมาณผานนโยบายหนงหลกสตรหนงชมชน

2.1 บทบาทมหาวทยาลยมหาสารคามกบการรบใชสงคม

หนงหลกสตรหนงชมชนคอพนธกจดานบรการวชาการแกสงคมทมหาวทยาลย

มหาสารคามไดขบเคลอนภายใตปรชญามหาวทยาลย (ผมปญญาพงเปนอยเพอมหาชน) เอกลกษณ

ของมหาวทยาลย (การเปนทพงของสงคมและชมชน) และอตลกษณของนสต (เปนผชวยเหลอสงคม


และชมชน) โดยมงสรางกระบวนการเรยนรบนฐานคดของการ “เรยนรคการใหบรการ” (Service

Learning) ระหวางมหาวทยาลยกบชมชนโดยมนสตเปนศนยกลาง (Student-Centered) และใช

ชมชนเปนฐาน (Community Based) หรอ “ชมชนเปนหองเรยน” ดวยการผสมผสานระหวางความ

เปน “ภมปญญาและเทคโนโลย” เขาดวยกนเนนกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม (participatory

learning) และการจดการความรรวมกนของทกภาคสวนเพอกอใหเกดความเขมแขงและยงยน

ของชมชนและกอใหเกดการปฏรปการเรยนการสอนของมหาวทยาลยสการศกษาเพอรบใชสงคม

อยางแทจรงภายใตการบรณาการพนธกจหลกของมหาวทยาลยทง4ดานไปสการรบใชสงคม (การ

เรยนการสอน วจย บรการวชาการ และทำานบำารงศลปวฒนธรรม) โดยสงเสรมและสนบสนน

ใหแตละหลกสตรนำาจดแขง หรอจดเดนในวชาชพไปใหบรการแกสงคมชมชนโดยไมมงเนนการ

“ถายทอด” จากมหาวทยาลยแตเพยงฝายเดยวแตมงเนนการเรยนรรวมกนหรอเนนการแลกเปลยน

เรยนร (Knowledge sharing) เพอสรางองคความรรวมกนและเพอลดความเหลอมลำาทางสงคมลำาทางสงคมทางสงคม

โดยเฉพาะอยางยงสงคมในชนบท

2.2 โครงการหนงหลกสตรหนงชมชน

มหาวทยาลยมหาสารคามกำาหนดวสยทศนทจะเปน “มหาวทยาลยเพอชมชนอนดบ

1 ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ” และมยทธศาสตรและนโยบายในการใหบรการเพอรบใชสงคม

เพอเสรมสรางความเขมแขงและศกยภาพของสงคมชมชนใหมคณภาพสงขนตลอดจนการลดความ

เหลอมลำาทางสงคม จงไดกำาหนดนโยบายและพนธกจดานการใหบรการวชาการและการทำานบำารงลำาทางสงคม จงไดกำาหนดนโยบายและพนธกจดานการใหบรการวชาการและการทำานบำารงทางสงคม จงไดกำาหนดนโยบายและพนธกจดานการใหบรการวชาการและการทำานบำารง

ศลปวฒนธรรม และดำาเนนการอยางเปนขนตอนอยางตอเนองตงแตป 2553 จนถงปจจบน โดยเรม

จากโครงการชอ “หนงจงหวดหนงมหาวทยาลย” ตอมาในป 2554 ไดนำาลงสระดบคณะ-วทยาลย

ในชอโครงการ “หนงคณะหนงชมชน” และนบแตป 2555 ขบเคลอนสระดบหลกสตร ภายใตชอ

โครงการ “หนงหลกสตรหนงชมชน” พรอมๆ กบการสงเสรมใหองคกรนสตเขามามสวนรวมกบ

พนธกจนในชอ “หนงชมรมหนงชมชน” ควบคไปกบการดำาเนนงานตามพนธกจดานการทำานบำารง

ศลปวฒนธรรมในชอ “หนงหลกสตรหนงศลปวฒนธรรม” หรอ “หนงคณะหนงศลปวฒนธรรม”

โดยมงหวงใหทกหลกสตรนำาองคความรและประสบการณความเชยวชาญเฉพาะทาง ไปใหบรการ

วชาการแกชมชนและสงคม โดยเนนใหนสตเปนศนยกลางในการสรางกระบวนการเรยนรแบบม

สวนรวมระหวางอาจารยกบนสต ระหวางนสตกบนสต และระหวางอาจารย-นสต-ชมชน (ภาคอนๆ)

ซงโดยหลกการแลวเปนการบรณาการผานการเรยนการสอนทมกจกรรม/โครงการ (Project-based

Learning) เปนกลไกหลกบนฐานความตองการ (โจทย) ของชมชนเนนกระบวนการเรยนรผานการ


ลงมอทำา (learning by doing) เรยนรดวยการกระทำา (learning by doing) เรยนรจากสถานการณจรง

เพอกอใหเกดประสบการณ หรอ “ปญญาปฏบต” และเพอปลกฝงจตอาสา ตามอตลกษณของนสต

ของมหาวทยาลย

ทผานมา มหาวทยาลยมหาสารคามไดดำาเนนการในพนทบางสวนของภาคตะวน

ออกเฉยงเหนอ คอ มหาสารคาม รอยเอด กาฬสนธ ขอนแกน สกลนคร นครพนม สรนทร ยโสธร

อบราชธาน กลาวคอ ในป 2555 จำานวน 65 โครงการ ( 65 หลกสตร) ป 2556 จำานวน 74 โครงการ

(84 หลกสตร) ป 2557 จำานวน 65 โครงการ (72 หลกสตร) โดยมงเนนประเดนการขบเคลอนสำาคญๆ

เชน การศกษา เศรษฐกจ วฒนธรรมและภมปญญา วทยาศาสตรและเทคโนโลย ความมนคงทาง

อาหารพลงงานและสงแวดลอม เศรษฐกจพอเพยง ประชาคมอาเซยน ฯลฯ

2.3 ระบบและกลไกการขบเคลอน

หนงหลกสตรหนงชมชนประกอบดวยระบบและกลไกการขบเคลอน 5 ประเดนคอ

1. กลไกการกลนกรองโครงการ : เนนการแลกเปลยน (จดการความร) รวมกน

ระหวางคณะกรรมการกบผรบผดชอบโครงการของแตละหลกสตรโดยคณะกรรมการดำาเนนงาน

จะมคณสมบตสำาคญคอมความรและประสบการณดานงานวจยเพอทองถนการประกนคณภาพการ

ศกษาการจดการความรการจดกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม

2. กลไกการตดตามหนนเสรม : มคณะทำางาน (พเลยง) ตดตามหนนเสรมสรางพลง

การเรยนรรวมกบแตละหลกสตรทงในพนทของชมชนและในพนทของมหาวทยาลยประกอบดวยคณะ

ทำางาน 3 กลมคอกลมวทยาศาสตรและเทคโนโลย กลมวทยาศาสตรสขภาพ และกลมมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร

3. กลไกการจดการความร : มกระบวนการจดการความรและแลกเปลยนเรยนรรวม

กนในทกระยะของการขบเคลอน (ตนนำา-กลางนำา-ปลายนำา) นบตงแตการจดเวทกลนกรองเพอพฒนานำา-กลางนำา-ปลายนำา) นบตงแตการจดเวทกลนกรองเพอพฒนา-กลางนำา-ปลายนำา) นบตงแตการจดเวทกลนกรองเพอพฒนานำา-ปลายนำา) นบตงแตการจดเวทกลนกรองเพอพฒนา-ปลายนำา) นบตงแตการจดเวทกลนกรองเพอพฒนานำา) นบตงแตการจดเวทกลนกรองเพอพฒนา) นบตงแตการจดเวทกลนกรองเพอพฒนา

โจทยการแลกเปลยนเรยนรรายหลกสตรรายคณะการถอดบทเรยนในกลมผมสวนไดสวนเสยการสราง

เวทสรปผลการดำาเนนงานในเชงมหกรรมการเรยนรในระยะกลางนำาและปลายนำาครอบคลมไปจนถงนำาและปลายนำาครอบคลมไปจนถงและปลายนำาครอบคลมไปจนถงนำาครอบคลมไปจนถงครอบคลมไปจนถง

การเชดชหลกสตรตนแบบและชมชนตนแบบบนฐานคดของการแบงปนความสำาเรจ (Success Story)

รวมกน

4. กลไกการสอสารสรางพลง : สรางระบบและกลไกของการเผยแพรกระบวนการ

เรยนรคบรการตอสาธารณะอยางหลากหลายรปแบบเชนฐานขอมล (ระบบบรหารการจดการขอมล)

วดทศนโปสเตอรนทรรศการหนงสอคมอเรองเลาเราพลง (blog) ภาพถายเวบไซตจดหมายขาวรวม

ถง e-book


5. กลไกการบรหารโครงการและงบประมาณ : สรางการมสวนรวมระหวางหนวย

งานโดยมหาวทยาลยจะจดสรรงบประมาณจากหมวดบรการวชาการแกสงคมและใหแตละคณะ

สมทบในสดสวน (80: 20) รวมถงการกระตนใหทกภาคสวนทเกยวของกบชมชนไดมสวนรวมในการ

บรหารจดการโครงการและงบประมาณตลอดจนการสรางระบบและกลไกในระดบหลกสตรใหเกด

การทำางานอยางเปนทมทงในระดบอาจารยกบอาจารยและนสตกบนสตหรออาจารยกบนสต

2.4 ผลลพธจากโครงการหนงหลกสตรหนงชมชน

1. ดานการเรยนการสอน : เกดการปรบกระบวนการเรยนการสอน เปลยนวธสอน

โดยใชชมชนเปนหองเรยน เนนการเรยนรผานกจกรรม/โครงการโดยนสตเปนศนยกลาง ผสอนกลาย

เปน “พเลยง” และ “ผเรยน” โดยมชาวบานหรอปราชญชาวบานเปนผรวมถายทอดตามหลกคด

“เรยนรคการใหบรการ” ซงนสตไดเรยนรผานสถานการณจรงเกดทกษะการเรยนรทหลากหลายเกด

ทกษะการแกปญหา (Problem solving skill) เกด “งานวจยของนสต” เกดกระบวนการเรยนร

ชมชนทชวยใหนสตไดหนกลบไปทบทวนตนทนทางสงคมของบานเกดตนเอง ขณะเดยวกน ชมชนจะ

ถกยกระดบกลายเปนหองเรยนและสถานทฝกประสบการณวชาชพ และวชาชวตใหแกนสตอยางเตม

ภาคภม และนำามาสการปรบปรงรายวชาในหมวดวชาศกษาทวไปโดยม “รายวชาพฒนานสต” เพอ

เตรยมนสตใหมความเปนผนำามจตสำานกสาธารณะมความพรอมทจะเรยนรและถายทอดองคความ

รใหแกผอน และเปนทมาของการพฒนารายวชา “หนงหลกสตรหนงชมชน” เปนวชาศกษาทวไป

บงคบของทกหลกสตรเพอใหเปนเอกลกษณของมหาวทยาลยทตองการจดการศกษาคกบการรบใช

สงคมอยางแทจรง

2. ดานการบรการวชาการ : เกดกระบวนการถายทอดความรรวมกนระหวางมหาวทยาลย

กบชมชนมการบรณาการรวมระหวางเทคโนโลยกบภมปญญาทองถน เชน เทคนคการเพาะพนธปลา

การเลยงโคเนอ การทำานาแบบโยนกลา การจดแหลงเรยนรในชมชนผานวถภมปญญาทองถน การ

แสดงดนตรและนาฏศลป การแปรรปผลตภณฑในชมชน การจดตงและบรหารธนาคารขาวบญช

ครวเรอน หองสมดชมชน มคคเทศกชมชน ประตมากรรมชมชน อาคารดนพลงงานทางเลอก

ไอทชมชน เกษตรอนทรย การดแลสขภาพชมชนและกลมผสงอาย

3. ดานการวจย : เกดงานวจยในชนเรยนและงานวจยผานการดำาเนนงานโครงการ

หนงหลกสตรหนงชมชนรวมถงการยกระดบงานบรการวชาการสการเปนงานวจยเพอทองถน (รวมกบ

สกว.ฝายวจยเพอทองถน) และการตอยอดสการเปนงานวจย “มมส เพอชมชน” (งานวชาการรบใช

สงคม) ดงเชนประเดนการวจยสำาคญๆในวถขาวปลานานำาและการเรยนรเชนการสรางอตลกษณยานนำาและการเรยนรเชนการสรางอตลกษณยานและการเรยนรเชนการสรางอตลกษณยาน

เมองเกาเทศบาลเมองมหาสารคาม การปรบปรงคณภาพดนโพน การสรางความมนคงดานอาชพ


เพาะเลยงสตวนำา การบรหารจดการธนาคารขาว การจดการอาหารปลอดภย กลยทธการเสรมรายนำา การบรหารจดการธนาคารขาว การจดการอาหารปลอดภย กลยทธการเสรมรายการบรหารจดการธนาคารขาว การจดการอาหารปลอดภย กลยทธการเสรมราย

ไดและลดตนทนการผลตผกพนบาน การสรางกระบวนการเรยนรเพอคมครองสทธเกษตรกรผเลยง

ปลากระชง การจดการปาชมชนแบบมสวนรวม การจดกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมของนสต

กบชมชน

4. ดานการทำานบำารงศลปวฒนธรรม : เกดกระบวนการเรยนรแบบบรณาการรวม

ระหวางภมปญญาชาวบานกบองคความรจากมหาวทยาลยหลากประเดน เชน การดำาเนนชวตตาม

ครรลอง “ฮตสบสองคองสบส” การดแลสขภาพ การบรโภคอาหาร การแปรรปผลตภณฑในทองถน

ตลอดจนวถความเชอประเพณประวตศาสตรชมชนกลมปราชญชาวบานและภมปญญา หรอการ

ดำาเนนชวตในยคการสอสารไรพรมแดนการสอนและอนรกษศลปะและประเพณ

5. ดานการสรางสงคมแหงการเรยนร : โครงการนหนนเสรมใหคนในชมชนมทกษะ

ของการเปน “นกวชาการ” เชน วทยากรชมชน กระบวนกรชมชน นกวจยชมชน รวมถงคนภายใน

ชมชน เกดความเขาใจในชดความรทมในทองถน เกดความเขาใจในอตลกษณของตนเอง เกดศนย

การเรยนรในชมชน เกดการระบบและกลไกการเรยนรแบบพงพงกนและกนอนเปนปจจยหลกการ

สรางความเขมแขงและยงยนแกชมชนดวยตวตนของชมชนเอง


ใบกจกรรมท 2 – บคคล

“ชนชมและวพากษผลงานการบรการวชาการดเดน”

คำาชแจง

นสตประทบใจและชนชมผลงานการบรการวชาการเพอชมชนของกรณตวอยางใดทสด เลอกเพยง

1 กรณตวอยาง เพอเขยนอภปรายลงในชองดานลาง

1. กรณตวอยางทขาพเจาชนชมทสด คอการบรการวชาการเรองอะไร เขยนสรปเลาผอานเขาใจพอสงเขป

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

2. องคความรทางวชาการ หรอนวตกรรมใด ทผใหบรการวชาการ ไดชวยเหลอสงคมชมชน ชาวบาน

ไดอะไรจากการบรการวชาการน

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................


4. หากผดำาเนนโครงการบรการวชาการน กลบไปใหบรการวชาการในพนทเดมอกครงหนง

นสตจะเสนอแนะอยางไร เพอใหเกดประโยชนสงสด

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

5. ขาพเจาไดเรยนรสงใดจากกจกรรมการเรยนรในครงน

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

บทท 3

ชมชนในบรบทวชาหนงหลกสตรหนงชมชน

ความหมายชมชน วธการศกษาชมชนเครองมอศกษาชมชน

และการคนหาปญหาความตองการชมชน

บทท 3

ชมชนในบรบทวชาหนงหลกสตรหนงชมชน

ความหมายชมชน วธการศกษาชมชน เครองมอศกษาชมชน

และการคนหาปญหาความตองการชมชน

โดยอาจารยวชรวตตอารยะสรโชต

สาขารฐประศาสนศาสตรวทยาลยการเมองการปกครองมหาวทยาลยมหาสารคาม

บทนำา

บทดงกลาวนน เหตผลทผเขยนใชชอบท “ชมชนในบรบทของวชาหนงหลกสตร

หนงชมชน” เนองจากหากกลาวถงคำาวา ชมชน (Community) นนมขอบเขตความเขาใจทกวาง

ขวางเปนอยางมาก ความหมายของชมชนนนไมจำากดแนนอนตายตวและพจารณาไดหลายแงมม

อาท ภมศาสตร สงคมวทยา จตวทยา ในบางครงความหมายของชมชนไมไดจำากดอยกบความหมาย

ทใหความสำาคญกบอาณาบรเวณทางภมศาสตร หรอบรเวณเลกๆ ทเรานกถงของหมบานเทานน

แตในบางบรบทความหมายของชมชนทเปนรปแบบใหมสามารถเชอมโยงไปถงกลมคนทมลกษณะ

ความชอบเหมอนกน เชอในสงเดยวกน เกดเปนชมชนในรปแบบใหมโดยมจดรวมคอ 1.จตสำานก

รวม (Consciousness) 2. หลกการ (Principle) 3. จดมงหมาย (Purpose) (Schuler ,1996 : 9)

แมจะอยคนละพนท ดงนน ชมชนในรปแบบใหม จงสามารถเปนลกษณะ ชมชนทางอากาศ ชมชน

ทางสงคมออนไลน เปนตน ทแมอยคนละพนทภมศาสตรแตรวมกจกรรมและมจดมงหมายเดยวกน

เชน กลมคนทเปนสมาชกกลมเพจสงคมออนไลน (Facebook) เปนตน ดงทกลาวมาน การกลาวถง

ชมชน (Community) ทมความสอดคลอง กบ วชาหนงหลกสตรหนงชมชน จงเปนชมชนในรปแบบ

ทยดโยงกบพนทหรอเขตการปกครอง ทเราเขาใจกนอยางงายวา “หมบาน” ในแตละพนท ในบทน

เปนจดตงตนในความเขาใจชมชนรวมกนในการเขาไปทำาโครงการหรอกจกรรมใหเกดประโยชน โดย

บรณาการศาสตรและศลปของแตละสาขาวชาไปดำาเนนการรวมกบ ชมชน บทดงกลาว จงมงนำาเสนอ

ความหมายของชมชนทสอดคลองกบวชาน รวมทงการ วธการศกษาชมชน เครองมอศกษาชมชน และ

การคนหาปญหาและความตองการชมชน เพอนสตและผสนใจนำาไปประยกตใชตามความมงหมายตอไป


3.1 ความหมายของชมชนซงสอดคลองกบวชาหนงหลกสตรหนงชมชน

จากทเกรนนำาเกยวกบชมชน(Community)ในบทนำาแลวในหวขอนจงมงเสนอ

ความหมายทางวชาการของชมชนทยดโยงพนทหรอเขตการปกครองหรอทเราเรยกกนอยาง

งายและคนเคยวาหมบานเมอรวมกนหลายๆหมบานเปนตำาบลเปนตนโดยจากการทบทวน

ความหมายของชมชนทงในแบบสากลและประเทศไทยจะเหนไดวา

“ชมชน” (Community) คอ ดนแดนแหงการรวมตวทางสงคมทเปน การสมครใจ

กอขนเองโดยประชาชน สวนใหญแลวสนบสนนตนเองอยในกฎเกณฑทกำาหนดขน Community

ประกอบดวยองคกรตางๆ ทงทางการและไมเปนทางการ รวมถง กลมความสนใจ (ชมรม)

กลมวฒนธรรม และศาสนา สมาคมอนรกษหรอพฒนาสงคม

Robert M. Maclver ( โรเบต เอม .แมคไอเวอร ) ใหความหมายไวในหนงสอ Society,

Its Structure and changes วา ชมชนคอ กลมชนทอยรวมกน และสมาชกทกคน ไดใหความสนใจ

ในเรองราวตางๆ ทเกดขนในชมชนนนรวมกน มเพยงแตใหความสนใจอยางใดอยางหนงเฉพาะ แต

ใหความสนใจโดยทวไป ซงมขอบเขตมากพอทจะอยรวมกนในชวตประจำาวน นอกจากนแลวชมชน

นนอาจหมายถง การอยรวมกนอยางงายๆ เชน หมบานหนง ชนเผาหนง หรอการอยรวมกนขนาด

ใหญ เชน เมองหนงๆ หรอประเทศหนง (ไพรตน เดชะรนทร , 2544 : 1 –2)

Roland Warran ( โรแลนด วอรแรน )ใหความหมายไววา “ชมชน“ หมายถง กลม

บคคลหลายๆ กลมมารวมกนอยในอาณาเขตและภายใตกฎหมายหรอขอบงคบอนเดยวกน มการ

สงสรรคกน มความสนใจรวมกน มผลประโยชนคลาย ๆกนมแนวพฤตกรรมเปนอยางเดยวกน เชน

ภาษาพด ขนบธรรมเนยม ประเพณ หรอพดอกอยางหนงกคอ มวฒนธรรมรวมกนนนเอง ( จรพรรณ

กาญจนะจตรา, 2530 : 11)

พจนานกรมศพทสงคมวทยาฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ 2524 (ราชบณฑตยสถาน,

2524 : 112) ใหความหมายวาชมชนหรอประชาคม คอ 1. กลมยอยทมลกษณะหลายประการเหมอนกน

ลกษณะสงคม แตมขนาดเลกกวาและมความสนใจรวมทประสานงานในวงแคบกวา ชมชน หมายถง

เขตพนทระดบของความคนเคย และการตดตอระหวางบคคล ตลอดจนพนฐานความยดเหนยว

เฉพาะบางอยางททำาใหชมชนตางไปจากกลมเพอนบาน ชมชนมลกษณะเศรษฐกจเปนแบบเลยง

ตวเองทจำากดมากวาสงคมแตภายในวงจำากดเหลานนยอมมการสงสรรคใกลชดกวา และความเหนอก

เหนใจลกซงกวา อาจจะมสงเฉพาะบางประการทผกพนเอกภาพ เชนเชอชาต ตนกำาเนดเดมของชาต

หรอศาสนา 2. ความรสกและทศนคตทงมวลทผกพนปจเจกบคคลใหรวมเขาเปนกลม


กรมการพฒนาชมชน (กรมการพฒนาชมชน ,2526 : 77 )ใหความหมายวา “ชมชน”

หมายถง กลมคนทมความคดเหนไปในแนวทางเดยวกน และสามารถดำาเนนงานกจกรรมใดๆ เพอ

ประโยชนรวมกนได

จากความหมายทางวชาการทกลาวมาจง สรปไดวา หากเรามองชมชนในแบบทยด

โยงกบพนทและเขตการปกครอง สรปไดวา “ชมชน” (community) หมายถง กลมคนทมาอยรวม

กนในเขตหรอบรเวณเดยวกน มวถการดำาเนนชวต มปฏสมพนธตอกนและกนอยภายใตกฎระเบยบ

กฎเกณฑทางสงคมเดยวกน และการเปน ชมชน จงตองมองคประกอบสำาคญรวมกน ดงตอไปน 1. คน

(People) คนเปนองคประกอบสำาคญของชมชนหากปราศจากคนจะเปนชมชนไมได 2. ความสนใจ

รวมกน (Common Interest) คนทอยในชมชนนนจะตองมความสนใจอยางใดอยางหนงรวมกน

และความสนใจดงกลาวเปนผลมาจากการอยรวมกนในอาณาเขตบรเวณเดยวกน 3. อาณาบรเวณ

(Area) ในทนคอ พนททเราเรยกตามการปกครองวา หมบาน หลายๆหมบานรวมกนเปนตำาบล

4. ปะทะสงสรรคตอกน (Interaction ) เมอมคนมาอยรวมชมชนเดยวกนแตละคนตองมจะตองมการ

ตดตอแลกเปลยนและปฏบตตอกน 5. ความสมพนธของสมาชก (Relationship) ความสมพนธตอกน

ของสมาชกในชมชนเปนสงทผกพนใหสมาชกอยรวมกนในชมชนนน 6. วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม

ประเพณ (Cultural Traditions) ตลอดจนแบบแผนของการดำาเนนชวตในชมชน (Pattern of

Community Life) ซงสวนใหญมลกษณะคลายคลงและเปนรปแบบเดยวกน

เมอนสตไดทราบความหมายและองคประกอบของชมชน ในเบองตนแลวนน จะทำาให

เราเหนภาพและเขาใจไดวา ชมชน ไมใชสงโดดเดยวเกดขนเองหากแตมองคประกอบและเปน

สงทปรบเปลยนแปรสภาพไดตามกาลเวลาและระบบสงคมหรอเรามกเรยกวา พลวตทางสงคม

โดยชมชนมองคประกอบ 1. คน (People) 2. ความสนใจรวมกน (Common Interest) 3. อาณาบรเวณ

(Area) 4. ปะทะสงสรรคตอกน (Interaction) 5. ความสมพนธของสมาชก (Relationship)

ความสมพนธตอกนของสมาชกในชมชนเปนสงทผกพนใหสมาชกอยรวมกนในชมชนนน 6. วฒนธรรม

ขนบธรรมเนยม ประเพณ (Cultural Traditions) ดงนน หากนสตสนใจจะทำาโครงการหรอกจกรรม

ใดรวมกบชมชนการวเคราะหทำาความเขาใจชมชนจงมความจำาเปนอยางยงทตองรบรและเขาใจถง

องคประกอบ 6 ประการ นเพอเปนเขมทศนำาทางในการเขาไปสรางสรรคกจกรรมรวมกบชมชน นนเอง


3.2 วธการศกษาชมชน เพอการดำาเนนโครงการรวมกบชมชน

การดำาเนนโครงการรวมกบชมชนนน มกระบวนการทสำาคญ คอ การศกษาชมชน

เพอเขาใจชมชน

การศกษาชมชน หมายถง การศกษาและอธบายอยางเปนระบบวา ชมชนนนมสภาพ

เปนอยางไร ในมตตางๆ ทเกยวของกบการดำาเนนวถชวตของคนในชมชน อาท สงแวดลอม รปแบบ

การผลต หรอการทำามาหากน ความสมพนธระหวางสมาชกในชมชนอยางไร มการจดระเบยบสงคม

อยางไร โครงสรางอำานาจในชมชนเปนอยางไร องคกรในชมชนหรอเครอขายทางสงคมชมชน รวมทง

ความเกยวของกบสภาพแวดลอมภายนอก ซงการศกษาชมชนจะสะทอนถงความสนใจของผศกษา

ซงอาจครอบคลมทกประเดนทเกยวของกบการดำาเนนชวตในชมชน เพอนำามา อธบายสถานการณ

ทเกดขน ทงเศรษฐกจ สงคม การเมอง วฒนธรรม ชวตความเปนอย และอนๆ เพอเปนจดเรมตนใน

การทำาความเขาใจชมชนทงองคาพยพหรอทกองคประกอบ นนเอง

โดยวธการศกษาชมชน ทเปนพนฐาน มดงน

3.2.1 การสงเกต (Observation)

3.2.2 การสมภาษณ (Interview)

3.2.3 การสนทนากลม (Focus group )

3.2.4 การใชขอมลเอกสาร

3.2.5 การศกษาแบบผสมผสาน

3.2.1 การสงเกต (Observation)

การสงเกต(Observation) เปนวธการในการศกษาชมชนซงเปนพนฐานในการทำาความ

เขาใจชมชนผานตวของผเขาไปในชมชน โดยเปาหมายทสำาคญของการสงเกตคอ เพอทจะเขาใจลกษณะ

ธรรมชาตและขอบเขตของการเกยวของสมพนธระหวางองคประกอบตางๆ ของปรากฏการณทางสงคม

และพฤตกรรมของมนษยรวมทง สงทเกดขนในชมชน การสงเกต (Observation) หมายถง การใช

ประสาทสมผสอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางรวมกน ไดแก ตา ห จมก ลน และผวกาย เขาไป

สมผสโดยตรงกบวตถหรอเหตการณ โดยมจดประสงคทจะหาขอมลซงเปนรายละเอยดของสงนน ๆ

โดยไมใสความคดเหนของผสงเกตลงไป ทบวงมหาวทยาลย (2525:60) ซงในการลงศกษาชมชนนน

โดยธรรมชาตทรปแบบทเรามกใชในการสงเกต คอ การดโดยตา การรบฟง โดยหในเบองตน กรอบท

สำาคญทนสตควรตระหนกเขาใจเมอใชวธการสงเกต เปนดงน สภางค จนทวานช (2536 : 94) กลาว

ถงกรอบของการสงเกตของ Lofland (1971) วาเพอใหเหนพฤตกรรมของชาวบานในบทบาทตางๆ


เชน ใครมบทบาทในการแสดงความคดเหน การดำาเนนการประชมอยางไร เปนตน โดยยกตวอยาง

ของการประชมของสภา ผศกษาชมชนควรศกษา วาควรมกรอบแนวคดมาชวยในการสงเกต ดงน

1) ฉากและบคคล (Setting) การสงเกตฉากหรอสภาพแวดลอมและตวบคคลเปนการ

สงเกตทงาย เพราะมขอมลเชงประจกษอยมาก ผศกษาวจยจงสามารถเหนไดทนททเรมสงเกต ฉาก

หมายถง ลกษณะทางกายภาพ และทางสงคมของเหตการณทนกวจยเฝาด ประกอบดวยสถานท

บคคลสงของ ฯลฯ ซงชวยใหผศกษาวจย กำาหนดขอมลทางสงคม คณลกษณะตางๆ ไดงายขน

การสงเกต ฉาก กคอ การตอบคำาถาม ใคร และทไหน นนเอง

2) พฤตกรรม (acts) คอ การกระทำาทผสงเกตเหนในเหตการณทเฝาดอย ในเหตการณ

ทมคนหลายคน พฤตกรรมทจะตองสงเกตกมมากและหลากหลายไปดวย อยางไรกตามผศกษาวจย

พงพจารณาวา เปนการสงเกตพฤตกรรมสงคม มใชพฤตกรรมสวนบคคล พฤตกรรมทสงเกตเปนการ

กระทำาระหวางกน เชน การชแจงเรองตางๆ การยกมอถามขอสงสย ฯลฯ ผศกษาวจยตองเฝาดสงท

เกดขนใหครบถวน โดยไมมอคตตอพฤตกรรมของบคคลใดบคคลหนง ไมคาดหวงใหตรงกบทฤษฎ

ทไดศกษามา เพราะสงตางๆ ทเกดขน คอความเปนจรงทางสงคมทอาจเหมอนหรอมความแตกตาง

จากทฤษฎซงหากมความแตกตางจากทฤษฎสามารถนำามาอภปรายและตงขอสงเกตเพมเตมได

ประเภทของการสงเกตจงจำาแนก แบงออกได 2 ประเภทซงมความแตกตางกน ดงน

1. การสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) เปนวธทผศกษาเขาไปม

สวนรวมเปนสวนหนงของชมชน หรอกลมททำาการศกษา เชน การรวมอยในกระบวนการการศกษา

ประวตศาสตรหมบาน

2. การสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non - participant Observation) เปนวธทผศกษา

ไมไดเขาไปมสวนรวมเปนสวนหนงของชมชนหรอกลมททำาการศกษา เปนเพยงไปเฝาด พฤตกรรม

ทางสงคม เชน การสงเกตกำาลงการเลนเกมสตางๆของเดก ผศกษาเฝาดพฤตกรรมของเดกทกำาลง

เลนเกมสเหลานนแตไมไดไปรวมในกระบวนการเลนเกมสของเดก

3.2.2 การสมภาษณ (Interview)

การสมภาษณ คอ การสนทนาซกถามอยางมจดมงหมาย เพอใหไดขอมลเรองใดเรอง

หนงทตองการ ขอมลจากการสมภาษณจะชวยอธบายสงทพบเหนหรอสงเกตได ใหเขาใจแจมแจงยง

ขน จดทนาสนใจของวธการสมภาษณ คอ การหาขอมลเกยวกบกฎระเบยบหรอระบบความหมายท

เหตการณหรอปรากฏการณสงคมหนงๆ ไดกระทำากจกรรมหรอดำาเนนวถชวต


ผทเกยวของกบการสมภาษณ

การสมภาษณจะเกดขนเมอมการกระทำาหรอความสมพนธตอกนระหวางผสมภาษณ

และผใหสมภาษณ ทำาใหทราบลกษณะทวไปของบคลกภาพ ทศนคต คานยม และอนๆ จากการแสดง

อารมณหรอพฤตกรรมออกมาระหวางการสมภาษณ โดยมผทเกยวของกบการสมภาษณดงน

1. ผสมภาษณ ผสมภาษณจะตองเขาใจวตถประสงคของเรองทจะทำาการศกษาอยาง

ละเอยด เพอใหสามารถจะซกถาม ผใหสมภาษณตอบตามวตถประสงคไดถกตอง

2. ผใหสมภาษณ ผใหสมภาษณเปนบคคลทสำาคญในการใหขอมลทแทจรง ปจจยทาง

สงแวดลอม วฒนธรรมและประเพณของผใหสมภาษณยอมมผลตอการตอบคำาถามตลอดจนระบบ

ความเชอ คานยมของผใหสมภาษณ อาจจะทำาใหผใหสมภาษณสามารถทจะแสดงออกในการตอบ

คำาถาม หรอไมกลาทจะตอบคำาถาม เชน หากการศกษาเรองการวางแผนครอบครว ผใหสมภาษณ

ทเปนสตรอาจจะอายไมกลาตอบ ซงเปนไปตามวฒนธรรมของชมชน

ประเภทของการสมภาษณ

หากแบงตามวตถประสงคของการศกษา อาจแบงไดเปน 4 ประเภท คอ

1 .การสมภาษณแบบเจาะจง (Focused Interview) เปนการสมภาษณทเจาะจงหวขอ

เรองทตองการขอมล รวมถงตวผใหขอมล ทผศกษาอยากไดขอมลตามประสบการณของผใหขอมล

เชน การสมภาษณบคคลทเกยวกบสถานการณทตองการไดขอมล เชน การสมภาษณประสบการณ

สวนตวของแตละบคคลในเรอง ทศนคต คานยม ในเรองทตองการศกษา

2. การสมภาษณทไมกำาหนดคำาตอบลวงหนา (Non-directive Interview) เปนวธ

การสมภาษณทตองการรายละเอยดมากทสดในเรองทผศกษาตองการ เพอมงเนนความเขาใจตาม

สถานการณจรงและภาพรวมจงนำามาวเคราะหจดจำาแนก ตอไป

3. การสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) เปนวธการสมภาษณทตองการราย

ละเอยดมากทสดในเรองทผศกษาตองการสมภาษณ โดยการสมภาษณดงกลาวนนมงเนนขอมลราย

ละเอยดเชงลก และสนใจในลกษณะเฉพาะของผทำาการใหสมภาษณ เชน การสมภาษณชวประวต

บคคลตางๆ

4.การสมภาษณซำา (Repeated Interview) เปนวธการศกษาแบบการศกษาซำา (panel ซำา (Repeated Interview) เปนวธการศกษาแบบการศกษาซำา (panel (Repeated Interview) เปนวธการศกษาแบบการศกษาซำา (panel ซำา (panel (panel

study) จงตองมการสมภาษณซำาเปนครงทสอง โดยมวตถประสงคเพอจะศกษาความเปลยนแปลง ซำาเปนครงทสอง โดยมวตถประสงคเพอจะศกษาความเปลยนแปลง เปนครงทสอง โดยมวตถประสงคเพอจะศกษาความเปลยนแปลง

เชน การสมภาษณพฤตกรรมการบรโภคกอนและหลงในเรองการรบประทานอาหาร การทานสก

ทานดบ เพอทราบความเปลยนแปลงของสขภาพทเกดขน เปนตน


หากแบงตามเทคนคการสมภาษณ ไดเปน 3 ประเภทใหญๆ ดงน

1. การสมภาษณอยางมโครงสราง (Structured Interview) เปนการสมภาษณทผถก

สมภาษณถามคำาถามตางๆ ทมไวในแบบสมภาษณอยางเปนโครงสรางคำาถามชดเจน เปนการสราง

มาตรฐานเดยวกนกบการสมภาษณบคคลอนๆ เพอชวยลดอคตของการสมภาษณแตละบคคล เชน

ขอคำาถามวดพฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนในหมบานทตองใชมาตรฐานเดยวกนอยางเขมงวด

ทงหมด

2. การสมภาษณอยางไมมโครงสราง (Unstructured Interview) เปนการสมภาษณ

ทไมมขอบเขตของคำาถามทแนนอน มเพยงแนวทางกวางๆ เปนแนวทางการสมภาษณ (interview

guide) ซงสรางขนเปนประเดนหรอหวขอในการสมภาษณ เพอใหไดขอมลทตองการซงเปดโอกาส

ใหเกดขอมลทหลากหลายตามสถานการณ โดยผศกษาจะกำาหนดวาตองการอะไร และกำาหนดหวขอ

ยอยหรอประเดนคำาถาม เชน ความเหนตอประเพณชมชนของแตละบคคล รวมทง ความสนใจของ

คนในหมบานตอเรองใดเรองหนง เปนตน

3. การสมภาษณแบบกงโครงสราง (Semi – structured Interview) เปนการ

สมภาษณทประกอบดวยคำาถามตางๆ ในแบบสอบถามแตสามารถทจะปรบเปลยน เพมเตมเพอให

เกดความชดเจนในคำาตอบได โดยกำาหนดหวขอหลกทตองการ แตในประเดนยอยเปดโอกาสเพอคำา

ตอบทหลากหลาย เปนการผสมผสานทงความเปนโครงสรางตายตวและความยดหยนตามสถานการณ

บรบทชมชน ซงเปนการสมภาษณทนยมนำาไปใชกบการศกษาชมชน

เทคนคการสมภาษณ เพอใชในการลงชมชน ควรมการดำาเนนการ ดงตอไปน

1. การแนะนำาตว (Introduction) ผสมภาษณจะตองแนะนำาตวเองเสยกอนเพอให

ผใหสมภาษณได ทราบและคนเคย

2. การสรางความสมพนธทด (Good Relationship) ขนตอนนเปนขนตอนทผสมภาษณ

จะตองสรางความคนเคย มมนษยสมพนธอนดตอผใหสมภาษณ จงเปนเทคนคเฉพาะของผสมภาษณ

แตละคนจะมความสามารถทสรางความเปนกนเองอยางไรเพอใหผสมภาษณมความพรอมและพอใจ

ในการตอบคำาถามจากการสมภาษณ เทคนคนจงเปนศลปะทผสมภาษณจะตองไดรบการฝกฝน เชน

ถาหากผใหสมภาษณกำาลงทำาอาหารเชากำาลงจะเสรจ ผสมภาษณควรทจะหาโอกาสชวยเหลองาน

เลกๆ นอยๆ เพอสรางความคนเคยและเปนกนเองใหเกดขน

3. การเขาใจวตถประสงค (Objectives) ผสมภาษณจะตองมความเขาใจวตถประสงค

ของคำาถามทกำาหนดขนเพอทจะทำาใหเกดความเขาใจในการซกถามประกอบการสมภาษณ รวมทง

ผสมภาษณควรจะบอก วตถประสงคของการสมภาษณแกผใหสมภาษณเพอใหเกดความเขาใจมาก

ยงขนอาจจะบอกวตถประสงคในชวงแรกของการแนะนำาตว


4. เตรยมการจดบนทก (Take Note) ผสมภาษณจะตองเตรยมการจดบนทกในขณะ

ทจะทำาการสมภาษณ การจดบนทกเพอใหคำาตอบทไดจากการสมภาษณถกบนทกหรอลงในแบบ

สมภาษณอยางมโครงสรางทกำาหนดขน เปนการจดบนทกเพอใหคำาตอบทไดจากการสมภาษณถก

บนทกลงอยางเรยบรอย ขนตอนนผสมภาษณจะตองมความตงใจในการฟงการสมภาษณเพอจะได

ขอมลทแทจรง

5. ดำาเนนการการสมภาษณ (Interview) ผสมภาษณจะตองมการเตรยมการลวงหนา

ในการสมภาษณจะตองไดรบการฝกฝนเทคนคและวธการสมภาษณ

ซงในระหวางการสมภาษณนนสามารถใชเทคนคอนรวมดวยในการสมภาษณ

ดงตอไปน

1) การสงเกตการณ (Observing) ผสมภาษณจะตองสงเกตกรยาทาทางของผให

สมภาษณ รวมทงสงแวดลอม บรรยากาศตางๆ และความเบอหนาย ตนตว หรอความสนใจทให

สมภาษณมความสนใจในเรองทจะสนทนาซกถาม

2) การฟง (Listening) ผสมภาษณทดควรจะตองเปนผฟงทด ยอมรบฟงคำาสนทนา

บอกเลาจากผใหสมภาษณแมวาจะเปนเรองราวทยาวหรอบางครงเปนเรองทไมเกยวกบเรองทซกถาม

กตาม

3) การซกถาม (Questioning) ผสมภาษณควรทจะตองรจกการใชคำาถามซกถาม โดย

ถามคำาถามงายๆ ททำาใหผใหสมภาษณเกดความเขาใจ

4) การถามซำา (Probing) ผสมภาษณควรทจะตองถามซำาเพอเปนการกระตนใหไดซำา (Probing) ผสมภาษณควรทจะตองถามซำาเพอเปนการกระตนใหได (Probing) ผสมภาษณควรทจะตองถามซำาเพอเปนการกระตนใหไดซำาเพอเปนการกระตนใหไดเพอเปนการกระตนใหได

คำาตอบทถกตองตรงประเดนมากขน หากจำาเปน โดยทวไปการถามซำามวตถประสงคเพอทจะใหซำามวตถประสงคเพอทจะใหมวตถประสงคเพอทจะให

ผใหสมภาษณใหคำาตอบทสมบรณ (completion probe) ชดเจน (clarity probe) มรายละเอยดตอ

เนอง (channel probe) เพอการพสจนสมมตฐาน (hypothetical probe) และการไดรบปฏกรยา

ตอบ (reaction probe)

5) การกลาวขอบคณ (Thanks) เมอเสรจสนการสมภาษณ ผสมภาษณควรจะกลาว

ขอบคณแกผใหสมภาษณเปนการอำาลา และขอบคณทไดเสยสละเวลาในการสมภาษณ เปนการ

แสดงออกถงมารยาททด การสมภาษณทดในแตละครงไมควรเกน 1 ชวโมง การสมภาษณทเหมาะ

สมควรอยในระหวาง 30-45 นาท (สมศกด ศรสนตสข, 2538)

ประเดนทควรระมดระวงในการสมภาษณ

การสมภาษณในชมชน มประเดนทควรระมดระวงเนองจากสภาพชมชนและบรบท

ชมชนในแตละพนทนนมความแตกตางกน คอ 1.คานยมพนฐานประเพณในแตละชมชนรวมทงวถ

ความเชอซงผทำาการสมภาษณควรมขอมลเบองตนในสงเหลานเพอใหการสมภาษณนนไมเกดการ


ขดแยงในลกษณะการลบหลความเชอหรอวถชวตในชมชนนน2.การใชภาษาในการสมภาษณทใน

บางสถานการณควรมการแปลงสารหรอปรบถอยคำาเพอใหการสมภาษณนนเกดความเขาใจและเกด

ประโยชนสงสดตวอยางเชนการไมใชภาษาทางวชาการหรอศพทเฉพาะทชาวบานในชมชนอาจไม

คนเคยหรอควรมการอธบายศพทเฉพาะเพอความเขาใจรวมกน

3.2.3 การสนทนากลม (Focus Group Discussion)

การสนทนากลม เปนวธการศกษาชมชนอกวธหนงทสามารถทำาใหไดมาซงขอมลท

ตองการโดยมลกษณะเดนทสามารถไดรบการสะทอนความเหนหรอทศนคต หรอ ขอมลทหลากหลาย

ในคราวเดยว แตตองมการวางแผนเตรยมการอยางเหมาะสม และเรองทสนทนากลมนนเปนเรองท

กลมใหความสนใจดวยการสนทนากลม จงเปนการนงสนทนากนระหวางผใหสมภาษณเปนกลมตาม

ปกตประมาณ ตงแต 4 คน แตไมควรเกน 8 คน (เพอการไดขอมลรายละเอยดทไมเกดการสบสน )

ในระหวางการสนทนาจะมผดำาเนนการสนทนาเปนผคอยจดประเดนการสนทนาหรอ หวเรองในการ

สนทนาเพอเปนการชกจงใจใหบคคลกลมนไดแสดงความคดเหนตอประเดน หรอแนวทางในการ

สนทนาใหไดกวางขวางลกซงและละเอยดทสดเทาทจะทำาไดและตองสรางบรรยากาศทเปนกนเอง

องคประกอบในการจดสนทนากลม

1. บคลากรทเกยวของ ไดแก

1) ผดำาเนนการสนทนา (Moderator) ผดำาเนนการสนทนาจะตองเปนผทพด

ฉะฉานรวมทงฟงภาษาทองถนได เปนผมบคลกด สภาพ ออนนอม และมมนษยสมพนธด ผดำาเนน

การสนทนาจะตองเปนผรความตองการและวตถประสงคของการศกษาชมชนในแตละครงเปน

อยางด

2) ผจดบนทกการสนทนา (Note - taker) ผจดบนทกการสนทนาจะตองรวธวา ทำา

อยางไรจงจะจดบนทกไดอยางมประสทธภาพ เพราะจะตองจดบนทกบรรยากาศทเกดขนในระหวาง

การสนทนาดวย

3) ผชวย (Assistant) ผชวยจะเปนผทำาหนาทชวยเหลอทวไปในขนเตรยมการ การ

จดสนทนากลม เชน เตรยมสถานท จดสถานท บนทกเสยง เปนตน

2. แนวทางในการสนทนากลม ควรตองจดแนวทางในการสนทนากลมและการจด

ลำาดบหวขอในการสนทนา ในทางปฏบตอาจยดหยนไดจากบรรยากาศในการสนทนาทเกดขน

ซงผดำาเนนการสนทนา อาจจะไดประเดนซงไมไดคาดคดเอาไวกอนจากผเขารวมสนทนา ผดำาเนน

การสนทนาตองยดหยนและดำาเนนประเดนสนทนาใหเปนไปตามเปาหมาย


3. อปกรณสนาม ทใชในพนท อปกรณสนามทควรเตรยม ไดแก เครองบนทกเสยง

เทปเปลา แบตเตอรแหง สมดบนทก และดนสอ เปนตน

4. สถานทและระยะเวลา อาจจะเปน บาน ศาลาประชาคม ศาลาวด ใตรมไม ทม

อากาศถายเทสะดวก อาจจะหางไกลจากความพลกพลาน เพอใหผเขารวมสนทนาไดมสมาธในเรอง

ตางๆ ทกำาลงสนทนากน สวนระยะเวลาในการสนทนาโดยทวไปไมควรเกน 2 ชวโมงตอ 1 กลม หรอ

ตามความเหมาะสมทชมชนเหนพอง

ประเดนทควรระมดระวงในการสนทนากลม

1. การจดสนทนากลมทกครงตองระวงมใหเกดการผกขาดการสนทนาขนโดยบคคล

ใดในกลมและไปครอบงำาผรวมสนทนาคนอนๆ โดยผดำาเนนการสนทนาจะตองมเทคนคในการทจะ

ใหความสำาคญกบผรวมสนทนาใหทกคนเปนผทมโอกาสไดแสดงความเหนเพอจะไดชดขอมลทหลาก

หลายสามารถนำามาประยกตใชใหเกดประโยชน

2. พฤตกรรมหรอความคดเหนบางอยาง ซงเปนสวนทไมยอมรบของชมชนอาจจะไม

ไดรบการเปดเผยในการจดสนทนากลม ผลงศกษาชมชนอาจทำาการไปสมภาษณประเดนดงกลาวตว

ตอตวเพอความสะดวกในการเปดเผยขอมล

3.2.4 การใชขอมลเอกสาร

แหลงขอมลทสำาคญอกแหลงหนงท ผศกษาชมชนควรใช คอ แหลงขอมลเอกสาร

แมวาผศกษาจะทำางานภาคสนาม ลงชมชนและไดขอมลสวนใหญจากการสมภาษณ และการสงเกต

แตแหลงขอมลเอกสารเปนสงทสำาคญและเตมเตม เพราะมขอมลบางอยางทไมอาจหาไดจากการ

สมภาษณ การสงเกต เชน การหาขอมลหลกฐานเกยวกบเรองในอดต หรอมขอมลทพรอมแกการนำา

ไปใช เชน ขอมลทางดานประชากรเกยวกบจำานวนคนเกด คนตาย หรอประชากรจำาแนกตามเพศ

และวย เปนตน

ชนดของขอมลเอกสาร

1. สถตและบนทกตางๆ หมายถงขอมลทไดมการรวบรวมอยางเปนระบบระเบยบตอ

เนองกนมาเปนระยะเวลานานพอสมควร เปนขอมลสถตทเปนตวเลข เปนเรองราวเหตการณ เชน

บนทกประจำาวน ประวตบคคล เปนตน

2.เอกสาร หมายถงขอมลในเรองใดเรองหนงทมอยเปนลายลกษณอกษรหรออาจเปน

แผนผง รปภาพ ขอมลเหลาน ไดแก ขาวหรอบทความในหนงสอ จดหมายโตตอบระหวางบคคล

คำาขวญ อตชวประวต ตำานาน เปนตน


ขอมลทงสองประการดงกลาวขางตนจะมทงทเปนลกษณะขอมลของทางราชการและ

ขอมลสวนบคคล

การใชขอมลเอกสาร

ขอมลเอกสารเปนขอมลทนำามาใชประโยชนไดมาก เพราะมความพรอมบางประการ

ซงขอมลบคคลอาจไมมเทาหรอไมครอบคลมเทา การใชขอมลเอกสารใหไดผลจงตองมการตรวจสอบ

และตความเอกสาร รวมถงการนำามาสรปประเดนสำาคญ หรอเลอกใชประเดน ซงโดยปกตขอมลเหลา

นมประโยชนในการใหรองรอยหรอเพอสบสาวเหตการณทเกดขน และใหรายละเอยดเกยวกบคานยม

ความรสก ความเชอ อดมการณ ตลอดจนการใหความหมายแกสงตางๆ ของบคคลหรอกลมบคคล

3.2.5 การศกษาแบบผสมผสาน

การศกษาแบบผสมผสาน คอ การนำาเอาเทคนควธการตางๆ ในการศกษา วเคราะห

ชมชนมาใชในการเกบรวบรวมขอมลในการศกษาชมชน โดยเรมตนทการเขาสนาม หรอการลงสชมชน

จากนนใชการสงเกตทงทมสวนรวมและไมมสวนรวม การสมภาษณพดคยอยางเปนทางการและไม

เปนทางการ การใชขอมลเอกสารในการศกษาหาประวตของชมชนการสนทนากลมเพอระดมความ

คดรวมกบชมชน การจดบนทกตางๆ ในระหวางการศกษาชมชน เทคนค วธการแบบผสมผสานเหลา

นจะชวยใหผชมชนไดทราบและเขาใจขอมลทหลากหลาย การศกษาชมชนนนจงมกใชวธการผสม

ผสานจากวธการทกลาวมาแลว เพอใหเกดขอมลทมความครอบคลม รอบดาน ตรงประเดน “จาก

วธการศกษาชมชนทกลาวมาแลวนนเปนวธพนฐานในการนำาไปใชในการลงชมชนตามวตถประสงค

ของผศกษาซงมลกษณะทงความเปนศาสตรและศลปในการไดมาซงขอมลสงสำาคญทตอยอดจากการ

ศกษาชมชนคอการนำาขอมลมาประยกตใชใหเกดประโยชนนนเอง”

การจดแบงขอมลทไดจากการศกษาชมชน

จากการศกษาชมชนดวยวธการตางๆแลวนน ขอมลตางๆ ควรถกนำามานำาเสนออยาง

เปนระบบตามความเหมาะสมมรปแบบการจดแบงขอมลทนยมใชมายกตวอยางใหนสตเหน คอ

ประเภทขอมลทไดจากชมชน ดงน ฉววรรณ ประจวบเหมาะ (2536 : 111)

1. การเกบขอมลพนฐานเกยวกบชมชน ไดแก

1.1 สภาพภมประเทศและการตงถนฐานของชมชน

1.2 ลกษณะโครงสรางของประชากร

1.3 ลกษณะโครงสรางพนฐานทางการศกษาและสาธารณปโภคของชมชน

1.4 ประวตและความเปนมาของชมชน


2. ขอมลเกยวกบระบบเศรษฐกจ และการใชทรพยากร การผลต การแลกเปลยนและ

การบรโภค

2.1 การครอบครองทรพยากรในการผลต

2.2 กระบวนการผลตและผลผลต

2.3 การแลกเปลยนและการบรโภค

2.4 รายได/รายจายและหนสน

3. ขอมลเกยวกบระบบสงคมและการเมองในชมชน เครอขายทางสงคม

3.1 ครอบครวและเครอญาต เชน รปแบบครอบครว ความสมพนธเครอญาต

3.2 เพอนบานและเพอน

3.3 กลมอนๆ เชน กลมอปถมภ กลมผลประโยชน กลมอาชพ กลมการเมอง

กลมอนๆ ททางการเขามาจดตง เปนตน

3.4 การศกษาสถาบนตางๆ ของชมชน

3.5 การศกษาลกษณะความสมพนธของบคคล หรอกลมบคคลในเชงอำานาจ

ผนำา และความขดแยงในชมชน

4. ความเชอและพธกรรมของชมชน หรอคำาอธบายเกยวกบสงตางๆ ทคนในชมชน

เชอและทำากจกรรม

“เมอนสตเขาใจถงวธการศกษาชมชนโดยใชวธการตางๆทกลาวมาแลวนนอน

เปนหลกการในรปแบบแนวคดและวธการในลำาดบตอไปจะกลาวถงเครองมอการศกษาชมชนเพอ

ความตอเนองประยกตใชเครองมอเพอศกษาชมชนตอไป”

3.3 เครองมอศกษาชมชน

ในหวขอน ผเขยนเหนวามความสำาคญอยางยงสำาหรบนสตและผสนใจศกษาชมชน ซง

เปนการนำาแนวคดทฤษฎทไดในขนตนเกยวกบชมชนมาสการปฏบตจรง โดยการใชเครองมอชมชน

นนถอวาเปนขนตอนททำารวมกบการศกษาชมชนหรอสามารถใชเครองมอศกษาชมชนเพอเปนการ

บนทกขอมลเมอมการลงชมชน เพอนำาขอมลดงกลาวนนมาใชประโยชนในการทำาโครงการกจกรรม

รวมกบชมชนตอไป โดยมเครองมอศกษาชมชนทสำาคญ ดงน


3.3.1 แผนทเดนดน

แผนทเดนดน เกดจากการสำารวจลกษณะทางกายภาพและสงแวดลอมของชมชน

ลกษณะสำาคญของแผนทเดนดนคอ การหาขอมลตองกระทำาโดยการลงไปเดนด ไปสมผส ไปเหน

รปลกษณะ ทตง อาคาร บานเรอน ดวยสายตาดวยสายตาของผศกษา การทำาแผนทเดนดนมความ

สำาคญมาก เปนวธทจะทำาใหเเหนภาพรวมของชมชน ไดด และ ทำาใหการศกษาชมชนมความละเอยด

และครอบคลมพนทมากขน

ในการทำาแผนทเดนดนนน ความสำาคญไมไดอยทการทำาแผนททางกายภาพใหสมบรณ

ครบถวน แตสำาคญทการมองเหนและเขาใจ ความหมายและหนาททางสงคม (Social Meaning และ

Social Function) ของพนททางกายภาพเหลานน การเขาใจความหมายทางสงคมของลกษณะทาง

กายภาพน จะเกดขนไดตอเมอไปเดนด เชน บอนำา หากดในแผนทนงโต�ะกจะทราบเพยงแตวาเปนนำา หากดในแผนทนงโต�ะกจะทราบเพยงแตวาเปน หากดในแผนทนงโต�ะกจะทราบเพยงแตวาเปน

บอนำา แตจะรวาบอนำานมคนมาซกผามากหรอนอยเพยงไร การไปเหนผหญงหรอแมบานมาซกผานำา แตจะรวาบอนำานมคนมาซกผามากหรอนอยเพยงไร การไปเหนผหญงหรอแมบานมาซกผา แตจะรวาบอนำานมคนมาซกผามากหรอนอยเพยงไร การไปเหนผหญงหรอแมบานมาซกผานำานมคนมาซกผามากหรอนอยเพยงไร การไปเหนผหญงหรอแมบานมาซกผานมคนมาซกผามากหรอนอยเพยงไร การไปเหนผหญงหรอแมบานมาซกผา

ทบอนำาเปนการเขาใจหนาททางสงคมของบอนำา ซงเปนจดทมาแลกเปลยนขอมลของหมบาน เพราะนำาเปนการเขาใจหนาททางสงคมของบอนำา ซงเปนจดทมาแลกเปลยนขอมลของหมบาน เพราะเปนการเขาใจหนาททางสงคมของบอนำา ซงเปนจดทมาแลกเปลยนขอมลของหมบาน เพราะนำา ซงเปนจดทมาแลกเปลยนขอมลของหมบาน เพราะ ซงเปนจดทมาแลกเปลยนขอมลของหมบาน เพราะ

ฉะนนการเดนดจะชวยใหเหนพนททางสงคม (Social Space) และเขาใจหนาททางสงคม (Social

Function) ทอยบนลกษณะทางกายภาพ (Physical Space) ซงจะทำาใหเราเขาใจปรากฏการณตางๆ

ทเกดขนในชมชนมากขน โดยนำาขอมลมาจดกระทำาโดยการวาดมอหรอใชโปรแกรมคอมพวเตอรตอไป

ตวอยาง แผนทเดนดน

ทมา : โดย (ถรนย อาปอง, วชรวตต อารยะสรโชต : 2556

การศกษาชมชนบานหนองแสงตำาบลบานผอ อำาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน)


3.3.2 ปฏทนชมชน

ปฏทนชมชน คอ การเรยนรวถชวตชาวบานวา ในแตละป แตละเดอน หรอในแตละ

วน ชมชนมกจกรรมอะไรกนบาง อะไรทเกดขนและเกยวของกบชวตประจำาวนของชาวบานอยางไร

ทงการประกอบอาชพตางๆซงในแตละชมชนกจะมวถชวตทแตกตางกนออกไป หากชมชนทประกอบ

อาชพทำานา วถชวตหลกกจะผกพนอยกบการทำานาซงเรมตงแตตนฤดฝน จนสนสดฤดเกบเกยว พอ

หมดชวงการทำานาชาวบานกจะมกจกรรมตางๆทำาตอ ซงเราจะตองศกษาใหทราบวาเขาทำาอะไร

บางในชวงนน เชน บางสวนของคนในหมบานอาจจะเดนทางไปรบจางทตางจงหวด เชน ไปรบจาง

ทำาสวนยางทปกษใต พอถงชวงสงกรานตกจะกลบมารวมญาตกนอกครง งานบญงานประเพณตางๆ

ทเกดขน เกดขนในวนเวลาใดบาง ตองเกบรายละเอยดขอมลเหลานมาใหหมด เพอจะไดนำามาชวย

วางแผนในการทำางานตอไป แนวทางการศกษาปฏทนชมชน (ประพนธ เมยนกลาง, 2550) ในการ

ศกษาปฏทนชมชน สามารถศกษาชมชนไดใน 2 ลกษณะ คอ 1. ปฏทนทางเศรษฐกจ เมอเราเขาไป

ในหมบาน สามารถใชวธสงเกตและพดคยกบชาวบานบอยๆแลวเขยนรายละเอยดแจกแจงออกมา

ไดวา อาชพในหมบานมกแบบ เดอนไหนชาวบานลงนา ถงประมาณเดอนไหนทเรมเกบเกยว เดอน

ไหนเดนทางไปทำางานตางถน หรอพวกทไปลงเรอประมงทภาคใต ไปเมอไร จะกลบชวงไหน จากการ

ศกษาและเกบขอมลในลกษณะนจะทำาใหเราเหนชวตชมชนวามหลายแบบหลายลกษณะ หลงจากได

ขอมลชดนมาจะวเคราะหเรองอะไรกจะงายขนมาก เพราะเรารเวลา จงหวะชวตของชาวชมชนเปน

ภาพรวมและเขาใจเหตการณทเกดขน 2. ปฏทนทางวฒนธรรม/สงคม เปนการเกบขอมลทเกยวกบ

ขนบธรรมเนยมประเพณ หรอพธกรรมสำาคญทเปนสวนหนงของวถชวตคนในชมชนนนๆ และม

อทธพลตอความคดความเชอทสงตอกนมาตงแตอดตสปจจบน เชน ชาวบานอสานมสงทเรยกวา

เปนจารต 12 เดอน ซงเราตองไปดวาเกดขนชวงไหนบาง อยางไร เชน วนสงกรานต วนเขาพรรษา

งานบญ แหบงไฟ กจกรรมเหลานเปนกจกรรมทางสงคม ซงเราจะสามารถสงเกตการปฏสมพนธทาง

สงคมของผคนอยางเขาใจและชดเจนยงขน


ตวอยางปฏทนชมชน : บน - ปฏทนเชงเศรษฐกจการประกอบอาชพ / ลาง- ปฏทน

กจกรรมประเพณชมชน

ทมา (การศกษาชมชนอสาน โดย ถรนย อาปอง , วชรวตต อารยะสรโชต : 2556 )


3.3.3 ผงเครอญาต

ผงเครอญาต เปนเครองมอเพอการทำาความเขาใจเชงเครอญาตในระดบครอบครว

และเชอมโยงความสมพนธดงกลาวไปสความเปนเครอญาตในระดบชมชนได รวมทงสามารถเขาใจ

โครงสรางความสมพนธเชงอำานาจเเละเศรษฐกจทซอนอยภายใตระบบเครอญาตในชมชนเปนการ

เรยนรชวตของบคคลจนสามารถเชอมโยงไปสการทำาความเขาใจสายความสมพนธในระดบครอบครว

และชมชนของบคคลนนได


ตวอยางผงเครอญาต

ทมา : การสมภาษณขอมลจากครอบครว “พรมต” นำามาสการเขยนผงเครอญาต

โดย (ถรนย อาปอง, วชรวตต อารยะสรโชต : 2556) โครงการศกษาชมชนหนองแสง ตำาบลบานผอ

อำาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน


3.3.4 โครงสรางองคกรชมชน

การศกษาโครงสรางดานตางๆ ในชมชน เปนการศกษาความสมพนธทางสงคมในแง

มมตางๆ ในลกษณะโครงสรางองคกรหรอความสมพนธในรปแบบองคกร ในการศกษารปแบบนเรา

จะใหความสนใจในสถาบนหรอโครงสรางในชมชน(หมบาน)ทเปนภาพกวางกวานนเชน โครงสราง

การเมองการปกครอง เศรษฐกจ สงคม เปนตน ทงการศกษาโครงสรางองคกรชมชนถอวามความสำาคญ

อยางมากเพราะจะชวยใหนสตเขาใจบทบาทและหนาทของสถาบน องคกร กลมทางสงคม และบคคล

ทมความสำาคญในชมชน(หมบาน)ทงนความเขาใจโครงสรางองคกรชมชนจะเปนสวนสำาคญในการ

ทำาความเขาใจพลวตของการขบเคลอนชมชน(หมบาน)ในดานตางๆได เราอาจแบงแนวทางการศกษา

โครงสรางองคกรชมชนออกเปน 3 สวนสำาคญไดแก 1.การเมองการปกครอง 2.สงคม 3.เศรษฐกจ

โดยแตละชดความสมพนธมแนวทางเบองตนในการศกษาดงน (คมอการลงภาคสนามสงคมวทยา

ชนบท คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2555)

• การเมองการปกครองไดแก โครงสรางการปกครองสวนทองถน กลมผลประโยชน

ตางๆในชมชน(หมบาน)ความสมพนธระหวางนกการเมองระดบชาต นโยบายสาธารณะ นกการเมอง

ทองถนและชาวบาน รปแบบการเขาไปมสวนรวมและตดสนใจเกยวกบกจการสาธารณะทสงผล

กระทบตอวถชวตประจาวน เปนตน

• สงคมไดแก กลมทางสงคมทงทจดตงโดยรฐหรอชาวบานเอง สถาบนการศกษา องคกร

ทางศาสนาและความเชอตางๆ การสรางทนทางสงคมและทนทางวฒนธรรมภายในชมชน(หมบาน)

องคกรพฒนาเอกชนหรอกลมเคลอนไหวทางสงคมตางๆ เปนตน

• เศรษฐกจไดแก กลมอาชพ ความสมพนธการผลตระดบครวเรอนกบการตอบสนอง

ความตองการของระบบการเกษตรเพอการพาณชย ปจจยและอานาจในการตดสนใจเพอการผลตพช

ผลทางการเกษตร เปนตน


ทมา : (คมอการลงภาคสนามสงคมวทยาชนบท คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย,2555)


3.3.5 ผงประวตศาสตรชมชน

การศกษาประวตศาสตรชมชนถอเปนรากเหงาทางสงคม วฒนธรรม การเมองการ

ปกครองตลอดจนฐานคดทเกยวกบเศรษฐกจและทรพยากรชมชน การไดจดทำาแผนผงประวตศาสตร

ชมชนจะชวยใหนสตเหนภาพรวมของเหตการณสำาคญในชมชน(หมบาน)รวมกบมตของชวงเวลา

โดยเฉพาะเหตการณทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม วฒนธรรม พลวต การดำาเนนไปทาง

เศรษฐกจและฐานทรพยากรในชมชน(หมบาน) การทำาความเขาใจประวตศาสตรชมชนจะชวยให

เราสามารถเขาใจวถชมชน(หมบาน) นอกจากนยงสามารถเขาใจถงปจจยทนาไปสการเปลยนแปลง

ระบบคณคา ความเชอและวถชวตดานตางไดดวย ทงนนสตสามารถแยกยอยการทำาประวตศาสตร

ชมชนออกเปนหวขอสำาคญๆ เชน สงคม/วฒนธรรมเศรษฐกจ การเมอง เปนตน (คมอการลงภาค

สนามสงคมวทยาชนบท คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2555)

การจดทำาแผนผงประวตศาสตรชมชนนอกจากอาศยการสมภาษณผสงอายและบคคล

สำาคญในชมชน(หมบาน)แลวการไดศกษาขอมลทไดจากสมดบนทก เอกสารทางราชการ หรอเอกสาร

อางองตางๆทมอยในชมชน (หมบาน)จะชวยใหการทำาความเขาใจมความครอบคลมเหตการณตางๆ

ทเคยเกดขนมากขน การศกษาประวตศาสตรชมชนไมควรมองแตเพยงขอเทจจรงหรอเหตการณ

ตางๆทเกดขน แตควรพยายามทำาความเขาใจระบบคณคาหรอการสรางความหมายของชาวบาน

ทมตอเหตการณนนๆดวย

ตวอยางผงประวตศาสตรชมชน บน - ประวตชมชน / ลาง- ประวตเฉพาะเหตการณ

(นำาทวม) นำาทวม) ทวม)

ทมา โดย ( ถรนย อาปอง , วชรวตต อารยะสรโชต : 2556) โครงการศกษา “ผลกระทบและกระบวนการ

ปรบตวจากอทกภย หมบานแสงอรณ หมท 15 ตำาบลพระลบ อำาเภอเมอง จงหวดขอนแกน”


ทมา : โดย (ถรนย อาปอง, วชรวตต อารยะสรโชต : 2556) โครงการศกษา “ผลกระทบและกระบวนการ


3.3.6 ผงระบบสขภาพชมชน

เปนเครองมออกชนดทใชในการศกษาชมชนทำาใหเหนภาพรวมของระบบสขภาพชมชน

อยางเชอมโยงกบมตของชมชนรวมทงความหลากหลายของวฒนธรรมสขภาพทดำารงอยในชมชน

เพอชวยในการวเคราะห ปญหา ศกยภาพ และทนทางสงคมดานสขภาพของชมชน ซงสามารถนำา

มาประยกตใชกบโครงการทตองการศกษาพฤตกรรมหรอเรองเกยวกบสขภาพของคนในชมชน โดย

ออกแบบหวขอใหสอดคลองกบความตองการใชประโยชน


ตวอยาง ผงระบบสขภาพชมชน

3.3.7 แผนททรพยากร

แผนททรพยากรใชเปนเครองมอรวมวเคราะหเรองฐานทรพยากรในพนท เชน พนทท

เปนความเชอ พนทเขตอนรกษ พนททำาการเกษตร นอกจากนยงใชเพอวเคราะหความเปลยนแปลง

ของทรพยากรในพนทเพอวาง แผนการดแลปาในอนาคตไดดวยเครองมอแผนท รวมทงจากการรวม

กนสำารวจชมชนกบผสนใจศกษาชมชน


ตวอยาง บน - แผนทแสดงทรพยากร /ลาง - แผนทแสดงทรพยากรแบบตดขวาง

เฉพาะจดตามระดบนำาทะเลนำาทะเลทะเล


3.3.8 ภาพถายดาวเทยม

ภาพถายดาวเทยมเปนเทคนคทเรมใชกนอยางแพรหลายโดยประยกตใช จากโปรแกรม

แผนทดาวเทยมตางๆ ซงมประโยชนในเชงการทำาใหเหนภาพรวมของสภาพพนทรวมทงการวางแผน

การศกษาชมชน เพอทำาการระบจดสำาคญ หรอ จดสงเกตในชมชน

ตวอยาง การใชแผนทภาพถายดาวเทยม จากโปรแกรม Google Earth เพอระบ

จดสงเกตชมชน


ทมา : โดย ( ถรนย อาปอง, วชรวตต อารยะสรโชต : 2556) โครงการศกษา “ผลกระทบและกระบวนการ


การใชเครองมอศกษาชมชนทง8รปแบบทไดนำามาอธบายและมภาพประกอบให

นสตไดเหนนนเปนดงการผสมผสานทงศาสตรและศลปในการอธบายขอมลสสาธารณะซงเปนสวน

ประกอบในการศกษาชมชนทนสตสามารถนำามาปรบประยกตใชใหเขากบความตองการในการศกษา

นอกจากการศกษาชมชนในภาพรวมแลวยงสามารถประยกตใชเครองมอดงกลาวศกษาในเชงปจเจก

เชนประวตบคคลโดยการวาดเปนเสนระยะเวลาโปรแกรมแผนทดาวเทยมเพอปกหมดจดสำาคญใน

ชมชนทตองการสอสารขอมลในรปแบบทตองการ

3.4 การคนหาปญหาและความตองการชมชน จดเรมตนเพอการทำาโครงการ

รวมกบชมชน

ในหวขอน เปนการตอยอดจากการเขาใจความหมายชมชน และ เขาใจวธการศกษา

ชมชนและเครองมอในการศกษาชมชนตามหลกวชาการ “เรามาตงคำาถามรวมกนวาเรารจกชมชน

แลวเราจะไปทำาอะไรกบชมชน?(What)และไปทำาอยางไร(How)?หากลองตงคำาถามนแลวจะ

พบวาการจะไปทำากจกรรมหรอสงใดในชมชนหรอชวยแกปญหาและความตองการของชมชนนน


ตองมการคนหาปญหาและความตองการของชมชนเพอการดำาเนนโครงการนนมาจากความตองการ

ของชมชนและเกดประโยชนกบชมชนอยางแทจรง“

กระบวนการทำาโครงการรวมกบชมชนทเปนพนฐานในการทำาโครงการเพอใหเกด

ประโยชนกบชมชน คอ การคนหาปญหาและความตองการชมชน เพอเปนจดเรมตนในการเขาใจวา

จะทำาโครงการหรอกจกรรมใดใหสอดคลองกบสงทชมชนตองการหรอเปนการแกปญหาของชมชน

นนๆ อยางไร? โดย การคนหาปญหาและความตองการชมชน ถอไดวาเปนทงศาสตร (Science)

ความเปนหลกเชงวชาการ การเปนระบบความร รวมทง ศลป (Art) ฝมอในการจดการทใหความ

สนใจปจจยทางดานสงคม อารมณและความรสกมาเปนองคประกอบในการตดสนใจซงอาจขนอย

กบประสบการณชวตความรทศนคตทเคยทำาหรอประสพพบเจอมา และนำาขอมลปญหาและความ

ตองการนนมาเขยนเปนโครงการใหเกดประโยชนกบชมชน การคนหาปญหาและความตองการ

ชมชน จดเรมตนเพอการทำาโครงการรวมกบชมชน ตอไป

3.4.1 ปญหาชมชน คอ อะไร?

ปญหาชมชน หมายถง สถานการณทชมชนเรมมความตระหนกหรอรสกรวมวา เกด

ภาวะความตองการ ความขาดแคลน หรอความไมพอใจ ในสงทเกดขนในชมชน อนเปนอปสรรคใน

การดำาเนนวถชวตรวมกนของคนในชมชน และเหนพองวาตองแกไข กำาจด หรอพฒนาใหดขเพอเปน

ประโยชนตอชมชน

ประเภทของปญหาชมชน

ปญหาตางๆ ในชมชนนนมมากมายหลายปญหา แตอาจจะจำาแนกตามลกษณะของ

ปญหาได 5 ประเภท พนฐาน คอ 1.ปญหาดานเศรษฐกจ 2.ปญหาดานสงคม 3.ปญหาดานการเมอง

การปกครอง 4.ปญหาดานวฒนธรรม 5.ปญหาดานสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต 6.ปญหาอนๆ

ทกระทบกบการดำาเนนชวตของคนในชมชนตามสถานการณทางสงคม ทกใหเกดความเดอดรอนใน

ชมชน เปนตน

“สงสำาคญในการคนหาปญหาและความตองการชมชนคอการวเคราะหปญหาชมชน

รวมกนโดยการทชมชนและผทเกยวของทำาการพจารณารวมกนเพอใหไดมาซงขอมลโดยมาจาก

การพดคยแลกเปลยนความคดเหนและรบรรวมกนวาสถานการณทเกดขนชมชนนนสะทอนการไมม

ความสขไมพอใจสะทอนความตองการแกไขหรอพฒนา”


3.4.2 การวเคราะหปญหาและความตองการของชมชน

การวเคราะหปญหาและความตองการของชมชนนน ควรวเคราะห ดงน

1 ) ปญหามความรายแรงเรงดวนอยางไร กลาวคอ เปนปญหาทอยในสภาพหนกม

ผลเสยรายแรงและเปนอนตราย ตองแกไขโดยรบดวนเพอไมใหความเสยหายเพมมากขน

2) ปญหากระทบกบใคร หรอเรามกเรยกวาผมสวนไดเสย (Stakeholder)ในชมชน

วาเปนใครเปนคนกลมไหนหรอทงหมดในชมชน ซงการพจารณาวาปญหากระทบกบใครนนไมควร

นำาเพยงจำานวนวาเปนคนสวนมากหรอเปนคนสวนนอยมาตดสนแตควรคำานงถงผลทจะตามมา

ในอนาคตหากละเลยไมแกไขปญหาเรองดงกลาว

3) การวเคราะหภาพอนาคต เปนสงสำาคญอยางยงในสงคมปจจบนเพราะหากเรา

มองปญหาเพยงในเชงวากระทบ ณ ปจจบน ยอมไมไดเกดการออกแบบเพอปองกนสงทเปนปจจย

เสยงหรอปญหาทตามมาในอนาคต การวเคราะหภาพอนาคต จงเปนสงสำาคญอยางยงกบชมชน ยก

ตวอยางเชน หากไมมโครงการปลกผกปลอดสาร อาจทำาใหเกดการเจบปวยอยางไรในอนาคต หาก

ไมมการอนรกษศลปวฒนธรรมในทองถน ในอนาคตคนในชมชนจะเขาใจทมารากเหงาของตนเอง

อยางไร หากไมมการสรางระบบถนนทปลอดภย อนาคตจะเกดอบตเหตรปแบบใดไดบาง

การวเคราะหสาเหตของปญหา

เราทำาไมตองวเคราะหหาสาเหตของปญหา? คำาตอบ คอ เพอทำาการนำาสาเหตทเกด

ขนมาวางแผนในการแกไขปญหาโดยการแกทสาเหตหรอตนเหต เปนการวางแผนการทำางานรวม

กบชมชนอยางเปนระบบ ไมใชยดเยยดความตองการของผทอยภายนอกชมชนเขาไปใหคนในชมชน

นนเอง

โดยพนฐานแลว สาเหตททำาใหเกดปญหาในชมชน มาจาก 3 ปจจยพนฐาน คอ

1. ปจจยความตองการ ถอเปนสงพนฐานของการอยรวมกนของมนษย ซงความตองการ

ทเราคนเคยนน คอ อาท ปจจย 4 อยางพนฐาน อาหาร ทอยอาศย เครองนงหม ยารกษาโรค รวมทง

ความตองการเพมเตมในสงคมปจจบน คอ ความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน ความตองการ

เชงเศรษฐกจเพอชวตความเปนอยทดขนสะดวกสบายมากขน สอดคลองกบสภาพสงคมในปจจบน

รวมทงความตองการเชงสงคมจากการอยรวมกนในสงคม เชน การรวมกลม ความสมพนธทด

การยอมรบนบถอจากสงคม

2. ปจจยความขาดแคลน ความขาดแคลนทงในเชงสาธารณปโภค โครงสรางพนฐาน

รวมทงขาดแคลนคณภาพชวตทด ไมวาจะเปนการเขาไมถงบรการสารธารณะ ความขาดแคลนความร

จากสงคมภายนอก ขาดแคลนสทธทควรจะมควรจะไดรบตามกฎหมาย เปนตน


3.ปจจยความไมพอใจ เปนปจจยสดทายทเกดขนจากความตองการหรอความรสก

ขาดแคลน โดยความไมพอใจนนหากเกดเปนความรสกรวมของคนในชมชนสามารถยกระดบทถอ

รวมกนวาเปนปญหาในชมชน ตวอยางเชน การไมพอใจในสภาพถนน การไมพอใจในเชงเศรษฐกจ

ความเปนอยในชมชน

ซงปญหาชมชนนน สามารถเกดขนไดเมอมปจจยพนฐานใดพนฐานหนงหรอทง 3

ปจจยเกดขนพรอมกน การพดคยหรอรวมกนคนหาสาเหตวาสงใดททำาใหเกดเปนปญหาของชมชน

จงมความสำาคญอยางยง

โดยทวไปแลวประเดนสาเหตททำาใหเกดปญหาขนอยกบสภาพของแตละชมชนซงไมม

ความตายตวแตละชมชนจะมสาเหตของปญหาทแตกตางกนไปตามบรบทของชมชนซงการพจารณา

สาเหตของปญหามกใชขอมลสถานการณในชมชนมาวเคราะหเพอหาปญหาและความตองการ

ขอมลทจะนำามาใชในการวเคราะหปญหาและสาเหตเปนอยางไร

นสตอาจเกดความสงสยวาจะนำาขอมลอะไร มาวเคราะหรวมกนกบชมชน โดยพนฐาน

ขอมลทเขาถงไดงายและเปนหลกฐานเชงประจกษทเกดการรบรรวมกน มดงน

1.ขอมลสถานการณในชมชน คอ ขอมลทชาวบานทดำาเนนชวตในชมชนนน จะรบร

และเขาใจ สงทเกดขนในชมชน เชน ปญหาการเจบปวย สภาพวถชวต ความขดแยง เครอขาย ความ

รวมมอในชมชน โดยลกษณะเดนของขอมลสถานการณนน จะสอดคลองกบความเปนจรงและวถชวต

ขณะนนของคนในชมชน เปนตน

2. ขอมลตวชวด เปนการนำาขอมลตวเลขซงเปนสถตตางๆ มาเปรยบเทยบสภาวะ

ปญหากบสภาวะปกต โดยเปนของมลจากหลายภาคสวน เชนหนวยงานภาครฐ หรอ ภาคประชา

สงคม เครอขายทางสงคมทเกยวของ ซงอาจจะแสดงเปนอตราสวน เปอรเซนต ตวอยางเชน ขอมล

โดยหนวยงานภาครฐทเกยวของกบชมชน เชน องคการบรหารสวนตำาบล โรงพยาบาลสงเสรม

สขภาพตำาบล ซงอาจจะแสดงเปนอตราสวน เปอรเซนต เชน อตราสวนครกบนกเรยนในชมชนเทากบ

1 : 60 หรอแสดงเปนอตราสวนรอยละกได เชน ผลผลตทางการเกษตรของชมชนในรอบปทผานมา

ลดลงรอยละ 30 หรออาจจะแสดงใหเหนเปนตวเลขจำานวนปรมาณกได เชน สถตผประสบอบตเหต

บนทองถนนในรอบปทผานมาของชมชนนเพมขนเปน 53 ราย เปนตน อนเปนขอมลเชงประจกษท

เปนประโยชนในการนำามาใชพฒนาชมชนและทำาโครงการชมชน

“การใชขอมลชมชนจงมความสำาคญอยางยงในการเสนอใหเหนวาสงใดคอปญหาหรอ

ความตองการของชมชนเพอใหเกดความชดเจนในการทำาความเขาใจปญหาและความตองการขอมล

ทดจงตองเปนขอมลเชงประจกษทแสดงออกถงปรากฎการณทเกดขนจรงในชมชนจากนนจงนำามา

เสนอปญหาหรอความตองการของชมชนโดยสวนมากนยมนำามาเขยนในรปแบบของโครงการเพอ


ตอบสนองความตองการและแกปญหาในชมชนโดยมกสะทอนใหเหนในสวนของหลกการและเหตผล

หรอทมาและความสำาคญในการทำาโครงการนนเอง”

สรปทายบท

จากเนอหาทไดกลาวมาทงหมด ใน บทท 3 ชมชน ในบรบทวชาหนงหลกสตร

หนงชมชน : ความหมายชมชน วธการศกษาชมชน เครองมอศกษาชมชน และการคนหาปญหาความ

ตองการชมชนนน นสตจะเหนไดวา ทกหวขอมความสำาคญอยางตอเนองซงกนและกน โดยการเขาใจ

ความหมายของชมชนทเกยวของกบรายวชานนน จะทำาใหเราสามารถคดตอยอดเหนภาพและสามารถ

ใชจนตนาการถงการทำาโครงการโดยเฉพาะในรปแบบ หนงหลกสตร หนงชมชน ทไดนำาจดเดนของ

แตละศาสตรมาประยกตใชกบชมชน ซงการทจะมขอมลในการทำาโครงการไดนน การศกษาชมชน

ดวยหลกวชาการทไดกลาวถงในบทเปนวธการสำาคญในการเขาใจชมชน เขาถงขอมล เพอมาปรบใช

ตามความตองการ ซงในการศกษาชมชนนน จะมเครองมอรปแบบตางๆทไดกลาวถงในหวขอเครอง

มอศกษาชมชนนนทเปนประโยชนทงในแงการสรางการมสวนรวมระหวางนสตกบชมชนทไดใชเครอง

มอศกษาชมชนรวมกน และตอยอดเปนการนำาเสนอขอมลชมชน เพอเขาใจบรบทชมชนเบองตนรวม

กน และประการสำาคญตอมา คอ การรวมคนหาปญหาและความตองการของชมชน ซงไดอธบายไว

ในหวขอสดทาย โดยนสต สามารถรวมกบชมชนวเคราะหคนหาปญหาและความตองการโดยเขาใจ

ถงหลกการ วธคดในการคนหาปญหาความตองการและประยกตใชวธการศกษาและเครองมอศกษา

ชมชนมารวมในการวเคราะหปญหาและความตองการชมชนเพอนำาไปสการดำาเนนกจกรรมกบชมชน

ในรปแบบ โครงการโดยนสต รวมกบชมชน ในลำาดบตอไป


ใบกจกรรมท 3

“เทคนคและเครองมอลงชมชน”


นสตเลอกเทคนคและเครองมอลงชมชนทคดวาจะไดใชจรง 2 อยาง แลวแสดงบทบาทสมมตกบเพอน

หรอจำาลองสถานการณ เพอทดลองใชเครองมอนนๆ เชน ทดลองสมภาษณ ทำาแผนทชมชน ฯลฯ

1. เทคนคหรอเครองมอท 1

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

2. เทคนคหรอเครองมอท 2

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................


ใบกจกรรมท 4 – บคคล(การบาน)

“สำารวจปญหาของชมชนทพกของตนเอง”


ใหนสตทอาศยอยในชมชนเดยวกน (กลมละไมเกน 5 คน) วางแผนและลงพนทสำารวจปญหาของ

ชมชนทอยอาศยของตนเองโดยใชเครองมอทอาจารยกำาหนด และชวยกนระดมสมองเสนอแนวทาง

การแกไขปญหา

ชอชมชน ……………………………………………………………………………………………………………………………

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

ชอสมาชก 1. ............................................................ 2...............................................................

3. .............................................................4...............................................................

5. .............................................................6....…………………………………………………….

1. หากจะศกษาบรบทของชมชน นสตคดวาจะศกษาประเดนใดบาง

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................


2. จะมแนวทางการลงพนทอยางไร และจะใชเครองมออะไร อยางใด ในการเกบขอมลตามขอท 1

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

3. มแนวทางการดำาเนนการ วเคราะหปญหา และระดมสมองเสนอแนวทางการแกไข

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................


4. ขาพเจาไดเรยนรสงใดจากกจกรรมการเรยนรในครงน

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

บรรณานกรม

บรรณานกรม

โกมาตร จงเสถยรทรพยและคณะ. (2545). วถชมชน. กรมการพฒนาชมชน คมอการปฏบตงาน

พฒนาชมชนสำาหรบการพฒนา หนา 81

พนส ปรวาสนา. หนงหลกสตรหนงชมชน. หนงสออเลกทรอนกส (ebooks) ในโครงการ One Book One

Community (ออนไลน). URL: http://www.sa.msu.ac.th/onecommunitymsuE-

books/ebooks.php 10 พฤศจกายน 2558

มหาวทยาลยมหาสารคาม. ประวตมหาวทยาลยมหาสารคาม. (ออนไลน) URL: http://www.web.msu.

ac.th/msucont.php?mn=mhistory&paction=SHOW_ABOUTMSU (10

พฤศจกายน 2558

ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย (2555). คมอการ

ลงสนาม สงคมวทยาชนบท. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย

จตต มงคลชยอรญญา. (2540). การศกษาชมชนเพอการพฒนา. กรงเทพฯ: เอกสารประกอบการ

เรยนภาควชาการพฒนาชมชน,คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ฉววรรณ ประจวบเหมาะ. (2536) “วธการเกบขอมลเพอเขาใจสภาวะและการเปลยนแปลง

ของชมชน.” คมอการวจยเชงคณภาพเพองานพฒนา. ขอนแกน : สถาบนวจยและ

พฒนา มหาวทยาลยขอนแกน

ธนพรรณ ธาน. (2540). การศกษาชมชน. ขอนแกน: เพญพรนตง,

บณฑร ออนดำา และวรยา นอยวงศ. (2533). ยทธศาสตรในการพฒนาชนบท : ประสบการณของ

ประเทศไทย. กรงเทพฯ : ภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

ปารชาต วลยเสถยรและคณะ. (2546). กระบวนการและเทคนคการทำางานของนกพฒนา. กรงเทพฯ :

อษาการพมพ

ยศ สนตสมบต. (2540). มนษยกบวฒนธรรม. พมพครงท 2, กรงเทพฯ : สำานกพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร

สนธยา พลศร. (2533). ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: สำานกพมพโอเดยนสโตร

สมศกด ศรสนตสข. (2536) สงคมวทยา หลกการศกษา วเคราะหและปฏบตงานชมชน. พมพครงท 2,

ขอนแกน : โรงพมพมหาวทยาลยขอนแกน.

สญญา สญญาววฒน. (2525) การพฒนาชมชน. พมพครงท 2, กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช


สภางค จนทวานช. (2536). “วธการเกบขอมลในการวจยเชงคณภาพ.” ใน คมอการวจยเชง

คณภาพ เพองานพฒนา. ขอนแกน : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน

อคน รพพฒน. (2536). “การศกษาและวเคราะหชมชนในการวจยเชงคณภาพ.” ในคมอการวจย

เชงคณภาพเพองานพฒนา. ขอนแกน : สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน

อคน รพพฒน และคณะ. (2546). คมอการวจยเชงคณภาพเพองานพฒนา. พมพครงท 4. ขอนแกน :

สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยขอนแกน

อนชาต พวงสาล และ วรบรณ วสารทสกล. (2541).ประชาสงคม คำา ความคด และความหมาย.

พมพครงท 2. กรงเทพฯ : สถาบนชมชนทองถนพฒนา

อรพนท สพโชคชย. (2537). คมอการจดการประชมเพอระดมความคดในการพฒนาหมบาน.

กรงเทพฯ : สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

Douglas Schule. (1996). New Community Networks. Wire for change New York :

AMC Press

Mark S. Homan. (1994). Promoting Community Change. Books / Cole Publishing

Company Pacific Gove Califonia, USA.

Advanced Learner’s Dictionary. (1994). Fourth Edition, Oxford, Oxford : University

press, First Edition for Thailand

Hillery, George A. (1972). “Selected Issues in Community Theory.” Rural Sociology.

37 (1) 534-552 ; December,

one program one communityit.it.msu.ac.th/wp-content/uploads/2017/09/one-program... ·...

Documents