omgaan met ”moeilijk” gedrag
TRANSCRIPT
Van Gedragsproblemen naar gewenst gedrag
Anton Horeweg
Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas in het
basisonderwijs
Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet
onderwijs
www.gedragsproblemenindeklas.nl
Twitter: @meesgroep8
Mail: [email protected]
Waarom deze lezing? Sept. 2015: M-Decreet
Wat gaan we bekijken?
• Probleemgedrag
• Plannen voor:
- alle kinderen: groepsvorming, leerkrachtgedrag
- sommige kinderen: observatie, korte interventie, leerkracht gedrag
- enkele kinderen: observatie, permanente ondersteuning, leerkracht gedrag
Probleemgedrag, wat is dat eigenlijk?
• Ontelbare definities
• Dat gedrag dat jij als leerkracht op dit moment niet wil zien
Probleemgedrag komt door:
• Karakter van het kind
• Opvoeding (die niet deugt)
• Laag IQ
• Verkeerde coping strategieën
• Klasgenoten
• Maatschappij / regering
• Collega’s, schoolleiding,…
Stoornis of probleem?
• Stoornis: in aanleg aanwezig, permanent, niet gebonden aan situatie
• Probleemgedrag: niet bij geboorte, interactieprobleem, oplosbaar
Wat vind jij probleemgedrag?
• Externaliserend gedrag
• Uitdagend, explosief, druk, brutaal, agressief
• Internaliserend gedrag
• Stil, teruggetrokken, angstig, passief, gesloten
3de niveau:
kinderen met
ernstige
problemen
2de niveau:
kinderen met
matige, veelal
kortdurende
problemen
1e niveau:
kinderen
zonder
problemen
<5%
15%
80%
Een plan voor alle kinderen..
Schoolregels
• In de gang mag je niet rennen
• We schelden niet op elkaar
• We gillen niet in school
• We vechten niet
• We pakken geen spullen van elkaar af
• We pesten elkaar niet
• Zet de regels om in goede regels
Voorbeeld gedrags afspraken
• We vertrouwen elkaar
• Wij helpen elkaar
• We werken samen
• We hebben plezier
• We doen mee Bron: Kanjertraining
Organisatie van professionals? Of professionele organisatie?
• ‘De fijne echtgenoot.’ Het verhaal van mama, de moeilijk opvoedbare zoon en papa die nergens last van had
• Op school gebeurt vaak precies hetzelfde…
• De perverse triade
Eensgezind optreden is een must!
• Het voorkomt gedragsproblemen
• Het werkt de-escalerend als zich problemen voordoen*
• Dus afspreken en weten van elkaar hoe of wat
*(Compernolle, 2002)
Benut het begin van het schooljaar (Een stukje groepsdynamica)
Groepsvorming bestaat uit een aantal fases:
• Forming
• Storming
• Norming
• Performing
• Termination
Forming • Wie zijn die
anderen?
• Wat wordt van mij verwacht?
• Wat wordt van ons verwacht?
• Veiligheid bieden
• Informatie geven
• Jezelf voorstellen
• Kennis laten maken
Het goede pedagogische klimaat
• Stel je zelf echt voor
• Bespreek de regels en leg vast
• Herhaal regels regelmatig
• Ik verwacht dat..
Storming • Opkomen voor
jezelf
• Laten zien wie je bent
• Je plekje in de groep innemen
• Hoe lossen we conflicten op?
Norming • Hoe gaan we met
elkaar om
• Regels
• Wat kan (niet)
• Grenzen aangeven
• Hoe nemen we besluiten
Performing • Lekker aan het werk
• Je plekje in de groep houden
• Samenwerking
• De groep werkt, maar pas op…
Termination • We kijken terug
• Regels? Niet nodig
• ‘t Was toch niet zo leuk
• Regels handhaven
• Beroep doen op de groep
Beïnvloeden groepsproces
forming
storming
norming storming
norming
forming
Performing en termination
Je eigen klassenklimaat
• Geef een hand bij binnenkomst
• Geef persoonlijke aandacht
• Gebruik veel samenwerkingsvormen
• Breng structuur aan (regels en routines)
Groepsverantwoordelijkheid aanleren
• Betrek kinderen bij elkaars problemen
• Zoek samen naar mogelijke oplossingen
Wij!
groepsidentiteit
Programma’s voor Sociaal Emotioneel Leren (SEL)
• Vreedzame school*
• Leefstijl*
• SWPBS *
• Kanjertraining**
• PAD**
• Kwink ***
* Theoretisch goed onderbouwd
** Effectief volgens goede aanwijzingen
*** Niet erkend
Zie: www.NJI.nl
SEL: Sociaal Emotioneel Leren
• Besef hebben van jezelf
• Zelfmanagement
• Besef van de ander
• Relaties kunnen hanteren
• Verantwoordelijke keuzes maken
• The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and
Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools Bridgeland, J., Bruce, M., & Hariharan, (2013). The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools. Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning
De positieve groep zorgt ervoor dat:
• Kinderen met plezier naar school gaan
• Er minder orde problemen zijn
• Er betere leerresultaten behaald worden
• Kinderen elkaar corrigeren/helpen
• Er effectiever onderwijs mogelijk is
De leerkracht is een onderschatte factor
• Je kunt veel doen om probleemgedrag te bestrijden en te voorkomen
• 4:1 ratio
• Waarom moet JIJ voorkomen dat kinderen zich misdragen?
Ecologische benadering
Leerling
Leerkracht Situatie
Wat deze kinderen moeten maar (vaak) niet kunnen:
• Opletten, stilzitten, concentreren, precies werken, vriendelijk zijn, niet voor je beurt praten, stil zijn, netjes werken, je niet laten afleiden, goed plannen, alles bij je hebben, op tijd komen, snel switchen van taak, emoties onder controle hebben, …
Wat het kind laat zien in de klas
Wat er onder het gedrag zit
Angst
Paniek
Schaamte
Minderwaardigheid gevoel
Kind dat controle wil
‘Doen waar hij zin in heeft..’ Boosheid
Onverschilligheid
Pijn Wantrouwen
Verdriet
Controleverlies
Opstandigheid
Plannen voor sommige kinderen
De turflijst
• Een heel simpel handig hulpmiddel
Roepen door de klas
De tijdsteekproef (te downloaden op: http://gedragsproblemenindeklas.nl/downloads )
Tijdsteekproef-formulier
Observator:
Naam leerling:
Groep:
Datum observatie:
Categorie
Aantal
Procenten
Ta
Kij
Sto
Lo
An
Totaal 100%
Min Na 20 sec. Na 40 sec. Na 60 sec. Opmerkingen
1 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An
2 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An
3 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An
4 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An
5 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An
6 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An
7 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An
Antecedents
Behaviour Consequences
ABC-Analyse
Uitvoeren ABC-analyse
Antecedents Behaviour Consequences
Buurman Jeroen fluistert naar hem
Jeroen praat terug (luid)
Terechtwijzing.
Bas snapt rekenen niet. Gooit gum naar buurman
Tafelgroepje lacht en stopt met werken
Wanneer komt het gedrag NIET voor?
Dat ene kind… Een individueel plan
GFA (Gedrags Functie Analyse)
• Alleen ‘allerergste probleemgevallen’
• Gegevens via:
Leerlingdossier
Vraaggesprek leerkracht (of jezelf)
Herhaalde observatie (gedragsspecialist/IB-er)
Gedragsfunctieanalyse maken:
• Welk concreet gedrag zie je?
• Wanneer zie je dat?
• Zijn er situaties waarin het gedrag niet voorkomt?
Vervolg gedragsfunctieanalyse
• Hoe lang en hoe vaak is het gedrag aanwezig?
• Gevolgen voor klasgenoten, leerkracht, kind
• Versterkende en/of uitlokkende factoren
• Wat heeft het kind er aan?
.
Waarom doet een kind dat?
• Vermijden
• Verovering
• Aandacht
• Zintuiglijke input
• …
Aanpak n.a.v. de analyses
• De Eerste Wet van de juf* (en ook de meester trouwens)
• De strafschoptraining**
* Uit: In het hoofd van de meester (2007). K. van der Wolff **Uit: Echt wel!(2010) M. Noordzij
Bepaal functioneringsniveau*
• Hoog: met het kind zijn afspraken te maken
• Midden: kind komt afspraken niet na. Gedrag doet zich steeds weer voor
• Laag: kind wil niet praten, heeft geen probleem. Het komt door anderen
* Noordzij, M. (2011). Echt wel. De aanpak van gedragsproblemen.
Als je toch straft
• Zorg dat straf voorspelbaar is.
• Straf meteen /Straf consequent.
• Lange straf werkt niet beter dan korte.
• Relatie tot de overtreding.
• Ervaart kind de straf als ‘straf?’
Tot slot: ontplofbaar agressief kind
Daarom!
• Beperkte(re) zelfspraak
• Zeer lage frustratiedrempel
• Niet om kunnen gaan met uitstel
• Problemen met reguleren emoties
• Een over actief stress systeem (trauma)
Agressiecurve
Bron: Colvin, G. (2004). Managing the Cycle of Acting-Out Behavior in the Classroom.
Let op triggers
• Onduidelijke gedragsverwachtingen
• Een correctie
• Lesovergangen en afwijken routines
• Provocatie klasgenoot
• Opmerking leerkracht
Let op je eigen reactie
• Sarcastisch reageren/kind voor gek zetten
• Zelf gaan schreeuwen
• Kind vastpakken
• In discussie gaan
• Op je strepen staan
Don’ts
• Lang oogcontact
• De handen in de heupen plaatsen
• Je handen of armen opheffen
• Aanraken
• Vluchtweg blokkeren
• Schelle stem
Do’s
• Praat kalm en zo zacht mogelijk
• Beweeg zo weinig mogelijk
• Laat de uitgang vrij
• Maak een hoek van 45 graden t.o.v. het kind dus niet face to face
• Wees begrijpend
En in het algemeen
• Heldere gedragsverwachtingen
• Groepsvorming zeer belangrijk
• Groepsverantwoordelijkheid
• Routines aanhouden
• Veel complimenteren voor goed gedrag
• Zo min mogelijk aandacht verkeerd gedrag
• Consequenties verbinden aan verkeerd gedrag
VRAGEN?
Een lezing voor uw eigen team?
• Ik kom graag bij u langs voor lezingen over:
• Moeilijk gedrag
• ADHD/ODD
• Autisme
• Hechtingsproblemen
• Leerlingen met trauma
• Executieve functies en gedrag in de klas
Horeweg, A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs
Literatuur
• Horeweg. A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs. Houten: Lannoocampus.
• Horeweg, A. (juni 2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Een praktisch handboek. Houten Lannoocampus.
• Horeweg, A. (2017). Wat stuitert daar door je klas? Over kinderen met ADHD en hun leerkrachten. Houten: Lannoocampus
• Jeninga, J. (2010). Professioneel omgaan met gedragsproblemen. Praktijkboek voor het primair onderwijs. Baarn: HB uitgevers.
• Lieshout, T. (2009). Pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Een praktisch handboek voor professionele opvoeders, begeleiders en leerkrachten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
• Mol, P. ( juni 2015). Passend onderwijzen. Pedagogisch vakmanschap in de klas. Houten: Lannoocampus.
• Overveld, K. van. (2013). Groepsplan gedrag. Planmatig werken aan passend onderwijs. Huizen: Pica.
• Teitler, P. &Brussel, A. (2012). Lessen in orde op de basisschool. Handboek voor de onderwijspraktijk. Bussum: Coutinho