OKUMA SANATINELER OKUMALIYIZ?NASIL OKUMALIYIZ?OKURKEN NASIL BR TAVIR ALMALIYIZ?DRT DAKKA N BLE OLSA OKUYABLMEK (Erkan Trkolu)ZETLEME

zetlemede dikkat edilmesi gereken noktalarzetleme biimlerizet rnei

NOT TUTMA a.Not Alma

Not alrken dikkat edilmesi gereken noktalarb.Not Tutmac.Not karma (Fileme)

Fileme srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar

OKUMA SANATI

Okuma, mesleimizde ilerlemek, kltrmz geniletmek, gzel ve doru dnmek, konumak ve yazmak hayrl hizmetler yapmak iin mutlaka art olan almadr. Ak hava gezintileri, oyunlar, jimnastik nasl bedenimizi gelitirirse, gzel bir eseri okumak da ylece zihnimizi gelitirir, duygularmz yceltir.

Ksack mrmzde sadece ahsi gzlem ve tecrbeyle ne kadar bilgi edinebiliriz? Halbuki, okuma yoluyla yzyllarn duygu, fikir ve tecrbelerini birka saat iine sdrabilir, o kitaptaki grlerle fikrimizi zenginletirebiliriz.

retmenin ders anlatmas, projeksiyonlar, filmler, konferanslar... biraz sonra geen, gittike snen tesirlere sahiptirler; kitap ise daima yanmzda kalr, her zaman mracaat edebileceimiz, el altnda bulunan bir kaynak olur.

Bugn, bir meslekle ilerlemek ve mtehasss olmak iin, o meslekle ilgili yazlarn, yaynlarn tmn takibe almak gerekir.

Bir problemin cevabn sorulduu anda cevaplandrabilmekten ziyade, o cevabn hangi kitaplarda ve yaynlarda bulunacann bilinmesi isteniyor.

Btn bu saylanlar bize, okumann, ok okumann ne kadar gerekli olduunu gstermektedir. Okuma tutkularn en asilidir. Byk yazarlar, mrlerinin yarsn okumakla geirmilerdir. Montesquieux,

"eyrek saatlik bir okumann gideremedii kederim olmamtr." der; Alphonse Daudet, yal bir dostuna, "Gzel kitaplar okuyun!" diye tavsiyede bulunmutur.

Her gn 20-30 sayfa okumakla, kltrmz ksa zamanda geniler; ayrca dilin zenginlii; sz syleyiteki gzellik, zellikle edebiyat stadlarnn aheserlerini okumakla salanr.

ann en parlak hatibi saylan ve dile hakimiyeti ile tannan John Bright, ancak ok kitap okumak sayesinde o seviyeye ykselmitir.

Bilgi ve kltr sahibi olmak, doru dnmek, gzel konumak, ak ve tesirli yazmak isteyen herkesin bavurabilecei ilk ve en nemli kaynak kitaptr.

Kitap, size istediiniz zaman ders vermeye hazr bir retmendir. Onu yannzda tayabilir, dilediiniz zaman bilgi alabilirsiniz. Para, yiyecek, giyecek istemez. Tek istedii sizin dikkatiniz ve alkanzdr. Sert konumaz, kalbinizi krmaz, sizi notla korkutmaz. Cannzn istemedii zamanlarda bile ders vermeye kalkp sizi zmez. Soru sorabilir, onunla tartabilir, fikirlerini kabul etmediinizi syleyebilirsiniz. stelik, beenmediiniz retmeni deitirmek elinizdedir.

Byk insanlarla konumay herkes arzu eder. Bunun bir yolu da okumaktr. Bir kitab dikkatle okumak, yazaryla saatlerce sohbet etmek demektir. Eserleri vastasyla onlarn dnya, insan ve hayat hakkndaki fikirlerini renebilirsiniz.

Kitaplar, insanlar ve asrlar arasnda bilgi alveriini salayan vastalardr. Kez, deiik blgelerde ve lkelerde yaayan insanlar arasnda bilgi alveriini de byk apta kitaplar temin eder.

Kitap, dergi ve gazeteler, yazar iin zengin birer konu ve malzeme kaynadr. Fikrini destekleyecek malzemeler arayan makaleci, olay bulmakta glk eken hikyeci bunlar okuyarak elde edebilir. Bazan bir hdise yazara ilhm verir, bir cmle yeni ufuklar aar.

Kymetli eserler, insana dnmeyi de retir. Doru fikirlerin mantk bir dzenle sraland eserleri okuyan kii, zamanla daha iyi dnmeye baladn fark eder. Anlama kabiliyeti geliir. Duygular keskinleir, sezgi gc artar. Olaylar ve insanlar anlamakta, meseleleri zmlemekte ustalk kazanr.

1

Okumak, kelime hazinesini zenginletirir ve dili retir. iml kaidelerinin nerede ve nasl uygulanacana dair pratik bilgiler verir. Cmlenin nasl kurulduunu, paragrafn nasl tekil edildiini, bir yazy tesirli klan faktrlerin neler olduunu okuyarak sezmek mmkndr. Sezmek diyorum, nk bu ou zaman farkna varlmadan elde edilen bir zelliktir. Mtemadiyen iyi eserler okuyanlar, bir sre sonra, gzel konumak ve doru yazmakta nemli mesafeler katettiklerini grrler.

Mesleinde ykselmek ve baarl olmak isteyenlerin de yapmas gereken nemli bir itir okumak. En ok fayda salayacak kitaplar ve dergileri tekrar tekrar okuyan ve rendiklerini uygulayanlar iin baar yollar aktr.

Bir edeb eserin her gn bir miktarn yksek sesle okumak da ok faydal bir usldr. Bylece kelimeleri doru telffuz etmeyi renir ve seri konuma alkanl kazanrsnz. Nihayet, gzel konuan ve evresindeki kimseler tarafndan zevkle dinlenen bir insan olursunuz.

insanda bir kitab okuduktan sonra baz deimeler olmaldr. Bir eseri dikkatle okuyan ve anlayanlar, eer rendiklerini uygulamyorlarsa, istifadeleri noksan oluyor demektir. Diyelim ki, baarl olmann artlarn anlatan bir kitap okudunuz ve nice mhim bilgiler kazandnz. Bunu hayatnza uygulamyorsanz, rendiiniz bilgiler nemli lde boa gitmi olmaz m?

Okunacak Kitaplar Seme

Okunmas gerekli eyler ok fazla olduuna gre, nce bir seim yapmak bahis konusudur; zaman snrl ve kymetli olduu iin ne tr kitaplar okumamz gerektiini dnmek zorundayz.

Bu hususta ilk tavsiye, emek ekilerek hazrlanm, ilgililerin takdirine mazhar olmu, cidd kitaplar, setiimiz konuya dair birinci elden kaynak eserlerin okunmasdr.

Adi, ticari hrsla alelacele karlm dk kaliteli kitaplara itibar olunmamaldr. Asil eseri, taklid ve deersiz eserden ayrmak iin l, yazarn o konudaki selhiyet ve ehliyet

derecesidir. kinci bir nokta basknn kalitesidir; tashihsiz, indekssiz, iindekiler ksm dahi olmayan bir eser, aslnda

gzel de olsa okuyana fayda salamaz. Bazen iyi bir kitap okunurken de genellikle konunun derinliinden dolay isteksizlik duyulabilir. Bu

takdirde kendimizi biraz zorlamalyz; sevmediimizi bile anlamaya kendimizi altrmalyz ki, anlamam olduklarmz sevebilelim.

Alman airi Goethe, mrnn son yllarnda (1830'da); "Okumay renmek sanatlarn en gcdr... Hayatmn seksen yln bu ie verdim, yine de kendimden memnun olduumu syleyemem." demitir.

nemli olan bir soru da udur: "--ok yazar ve eitli kitap m okumal, yoksa az m?" Bir sr yazar ve her neviden eser okumak kararszla ve maymun itahlla alamettir. Mesleimizde

ilerlemek ve kltrmz gelitirmek iin konularda da bir seme yapmak ve setiimiz konuda derinlemeyi planlamak daha dorudur.

Okuma Hz

Okunacak eyler ok fazla olduuna gre, nce okuma hz zerinde almak ve dnmek gerekir. Hzlarna gre okuma eitleri unlardr;

a. Gz Gezdirme: Bu, en hzl okuma eidi olup, bir kitabn iinde aranlan konunun mevcut olup olmadn anlamak veya yaznn plann ve ana hatlarn bulup karmak yahut da kitabn kymet ve faydallk derecesini tesbit etmek iin kullanlr.

b. abuk Okuma: Metinde atlama yaparak sr'atle okumak olup u hallerde kullanlr: Teferruat mhim deilse, bildiimiz bir konuda hafzay tazelemek veya karlan noktalar bulup karmak isteniyorsa, aranan bir meselenin cevab bulunmak isteniyorsa, hikaye, gazete haberleri veya hafif eserler bu hzla okunur.

c. Normal Okuyu: Metni atlamadan okumak olup bir mevzuyu tam olarak anlamak, aratrdmz bir konuda bilgi tplamak, zet karmak... iin kullanlr. Bir renci ders kitabn normal olarak dakikada 200-400 kelime okuyarak alabilmelidir.

d. Ar Okuma: Kelime ve ibareler zerinde durup dnerek okuma olup, anlalmas zor bir konuyu okumak, yazlan bir yazy deerlendirmek ve tenkit etmek, konuya ait yeni bir fikir, bir zm metodu bulmak gerektiinde kullanlmaldr. Matematik ve felsefe eserleri, meslek aratrma ve ettler bu hzla okunmaldr.

Okuma hzn arttrmak mmkndr ve arttr. Birok kimsenin, doruluklarndan hibir ey kaybetmeden bir konudaki okuma hzlarn iki misline karabildikleri deneylerle ispatlanmtr. Bunun iin unlara dikkat etmek gerekir:

1. Hanere ve dudak hareketlerini brakmaldr; nk bu yolla sadece sesli okuma hz seviyesinde kalnr; halbuki sessiz okuma hz, seslinin, iki- katdr.

2. Kelimeler iin deil de fikirler iin okunmaldr; yani tek tek kelimeleri okumak yerine, bir rpda, bir fikri kavramaa almaldr.

3. Her paragraftaki ana fikri sezmee almaldr.4. Dikkati sadece okunan anlamaa teksif etmeli, ikinci bir i ile, hatta okuma hz ile dahi

ilgilenilmemelidir.

2

5. Dnp tekrar okumalar kaldrlmaldr; nk sonra gelen cmle, karanlk kalan yeri aklayacak yapda olabilir.

6. Daha abuk okumaya, kendi kendiyle yarmaya almaldr.

Okumada Geerli Altn Kurallar

Bir kitap okurken, ondan daha iyi istifade etmek iin uyulmas gereken baz deerli tavsiye ve prensipler vardr; onlar yle sralayabiliriz:

1. Kitab, gevek ve yorgun kafa ile okumamaldr. Okuma iin en uygun zaman semek, zerinde dnmeye deer. Bu zaman, baz kimseler iin sabah, bazlar iin ise gece vakit olabilir; ama kuvvetli bir yemein arkas hi de msait deildir.

2. Okunan konu zerine zihin teksif edilmelidir. Yarm saat kadar sonra bir miktar dinlenmek uygun olur 3. zellikle mhim eserler okunurken, elde mutlaka bir kalem bulundurmal, nemli cmle veya ibarelerin

alt izilmelidir. Bunun, mteakip okuyu ve aramalarda byk faydas olaca gibi, nemli fikirlerin ve yaz iskeletlerinin karlmamasnda da yardm grlecektir.

4. Sayfa kenarlarna kk notlar almal ve yazmaldr; kitabn o ksm hakkndaki fikirlerimiz, itirazlarmz, gr ve deerlendirmelerimiz bylece kaydedilirse, bunlar, kitaptan ileriki faydalanmalarda rehber olur.

5. Eserin ba veya sonunda bo bir sayfaya kendi ahs fihristimizi eklersek; bizim iin nemli olan yerler, zel olarak ilgi duyulan ksmlar, daha sonra aradmzda kolayca bulunur.

6. Belli bir yere, o kitabn zetini ve bizim onun hakkndaki degerlendirmemizi yazmamz, unutup ayn eseri tekrar tekrar ele almay nler.

7. Kitaptaki ilgin sz ve bilgiler filenebilir. Bylece zamanla kk bir zel ariv oluturabiliriz. Bu, zellikle ilm almaya ynelecekler iin tavsiye edilir. Kaydedilen sz, iir... vs. ezber iin de kullanlabilir.

8. Kitap iinde karlalan her yeni kelimenin anlam grenilmeli, gerekirse lgata baklmaldr. Bylece kelime hazinesi gelimi, genilemi olur. Ayrca kelimenin telaffuz, iml ve cmle iinde kullanl ekline de dikkat edilmelidir

9. Cetvel, grafik, resim ve haritalar atlanmamaldr; nk bunlar hatrda daha iyi kalrlar ve oklukla zet mahiyetindedirler.

10. Okunan eser hakknda niha bir hkme varlmaldr; yni "Yazar btaraf mdr, konuya hakim midir? Kaynaklar gvenilir mi, eser deerli midir?" gibi sorularn cevaplar dnlmelidir.

11. Konuma kabiliyetimizi gilitirmek iin, edeb eserleri yksek sesle, telaffuz, vurgu ve mnya nem vererek tane tane okumak tavsiye edilir ki buna diksiyon denilir ve hitabet, tiyatro ve radyo konumalar iin nemlidir.

12. Kitaptan renilen hususlar,a) Gemiteki bilgilerle irtibatlandrmak,b) Kendi kendimize rnekler bulup retebilmek,c) O bilgileri arkadalar ile tartarak, d) Tekrarlayp yaknlatrarak... zihne daha iyi yerletirilmelidir. Ayrca bunlarn mmkn

olanlarn pratikle tatbik etmek ve uygulamak lazmdr.

NELER OKUMALIYIZ?Bu hususta sylenebilecek ilk sz udur: Sistemli okuyunuz; rastgele, her elinize geen kitab okumaynz.

Sizin iin en faydal kitaplar gvenilir bir rehberin de yardmyla seiniz ve bunlar bir sra dahilinde okuyunuz.Baz nemli yazarlarla uzun srecek bir arkadalk kurmak, yani bunlarn eserlerin tekrar tekrar okumak,

birok yazarn eserini rastgele okumaktan iyidir. Uzun zaman devam eden yazar-okuyucu mnasebeti sonunda, kii, yazar btn cepheleriyle tanyacak hale gelir. Bu arada kendi ahsiyetini de kazanr. Byk insanlarla oturup kalkmann faydas malumdur. Yazar-okuyucu arkadal da buna benzer. insan bu yolla bazan da farkna varmadan ok ey renir.

Kaliteli bir ka dergiyi takip ediniz. Bu nevi yayn organlar vastasyla yazarlarn ve fikir adamlarnn, evremizde olup biten hdiseleri nasl deerlendirdiklerini ve ne gibi zm yollar gsterdiklerini anlayabilirsiniz.

Gnlk gazete okumann ise hem faydas vardr, hem de zarar. Faydaldr, nk insan bunlar vastasyla toplumdan haberdar olur ve eseri iin malzeme toplar. Zararldr, zira gazeteler olaylar son derece s bir deerlendirmeye tabi tutarak okuyucuyu yanltabilir. Problemi bir cephesiyle ele aldklar iin tahlillerine gvenmek zordur.

Gazete, bir ideolojinin, yahut bir siyasi kanaatin borazanln stlenmise, hkmler, bilgiler ve yorumlar daha da sathleir. Her hadiseye ayn mercekten, ayn adan bakld iin gerekler gsterilemez, yahut arptlr.

Mtemadiyen ayn gazeteyi okuyanlar, zamanla kendi ahsiyetlerini gazetenin ahsiyeti iinde eritebilirler. Kendi balarna mesele zemez, deerlendirme yapamaz hle gelirler. Akllar gazete muharririnin klesi olur. Bunlar, k olduklar gazetenin gsterdiklerinden baka ey gremezler. Kanaatlerini deitirmek son derece zordur. Byle bir halin hi de normal olmad aktr.

3

Kitap seerken dikkat edilmesi gereken birok nokta vardr. insan, nelere ihtiyac olduunu tesbit etmeli, ilgili kitaplar ele geirmeli ve bunlar bir program dahilinde okumaldr. Okuduka eksiklerini farkedecek ve neler okumas gerektiini daha iyi anlayacaktr.

Eser doruyu, iyiyi, gzeli gstermeli, okuyucuya bilmedii dnyalar tantmal, nnde yeni ufuklar amaldr. Bunlarn banda da, insann niin yaratld, bu dnyadaki hakiki vazifesinin ne olduu, nereye gidecei konusundaki sorulara ikna edici cevaplar veren kitaplar gelir. Allah, hiret, ibadet, zaman, insan, hayat ve toplum konularnda rehberlik edecek eserler ktphanelerin vazgeilmez unsurlardr. Gzel ahlk, saadetin yollarn, iyi bir insann vasflarn anlatan eserler de kymet ifade ederler. Tarih kitaplar tecrbe kazandrr. Fikr eserler dnmeyi retir. Hikye ve roman, hayat farkl cepheleriyle grmemizi salar. iir, dili ve duygular terbiye eder. Biyografik eserler, alma evki verir.

NASIL OKUMALIYIZ?Bir insan tanmak iin tek grme yetmez. ilk karlamalarda edinilen intiba sathidir. Muhatap

hakknda shhatli ve derin bilgi edinmenin yolu, onunla sk sk grmektir. Kitaplar da insanlar gibidir. ilk okuyuta ok az ey verirler. Okuyucu, daha sonraki okuyularnda ilkinde gremedii hususlarn farkna varr. Bu sebeple, bir kitab muhtelif zamanlarda tekrar tekrar okumak ok faydaldr.

Baz kitaplar okuyup anlamak iin uygun zaman ve yer gerekir. Bilhassa fikr eserler bu trdendir. Zihin ve beden din olmaldr. Gazeteleri ve baz dergileri ise, hemen her yerde okumak mmkndr.

Kimi insanlar da vardr ki, kitap alma hastasdrlar. Her kan kitab ktphanelerine dahil ederler, ama okumazlar. Uzaktan seyretmek onlarn en byk zevkidir. Misafirlerine gsterir, kitaplaryla vnrler. Ktphanedeki eserleri okumuasna bilgi tavrlar taknmazlarsa, bunlara msamahkar bir gzle bakmak mmkndr.

Fakat bazlar, her eyi biliyormu gibi davranrlar ki, bunlara tahamml etmek zordur. Her meselede yalan yanl fikir yrtr, byk insanlar kmser ve her frsatta tenkit ederler. Onlar eletirmekle ve kmsemekle kendilerini ykselttiklerini sanrlar. Ne byk aldan!

Hzl okumak m lzm, yava okumak m? Kanaatimizce bu konuda kesin bir l koymak doru deildir. nemli olan, yazda sylenenleri anlamaktr. Sratli okuyan kii, buna ramen okuduunu anlyorsa mesele yoktur. Ar okuyanlar ise, hzl okuma egzersizleri yaparak okumasn gelitiriyorsa ne l, deilse kimsenin bir ey demeye hakk yoktur.

Elinde kitap olduu halde uyuklayan, ya da tatl hayallere dalan veya birinin konumasna kulak kabartan kiilere sk sk rastlamsnzdr. Byle bir okumann, gerek mnda okumayla ilgisi yoktur. O kii, herkesten nce kendini kandrmaktadr.

OKURKEN NASIL BiR TAVIR ALMALIYIZ?Dikkat ve itin arttr. evresine dikkat etmeden sokaklar arnlayan kii nasl ok az ey grrse,

dikkatsiz okuyucu da ok az eyin farkna varr. Anlamak ve bilgileri hafzaya kaydetmek iin dikkat gerekir.Okuyucu, kitap karsnda pasif kalmamaldr. Yazarn her sylediine ba sallayan okuyucular pasiftir ve

ok az fayda grrler. Aktif okuyucu, yazarn her sylediini hemen kabul etmez, onunla tartr. Yazarn da bir insan olduunu, yanlabileceini aklndan karmaz. Bu karlkl fikir mzakereleri son derece faydaldr, yeni fikirlerin domasna sebep olur.

Okuyucu, yazarn syledikleriyle, daha nceki bilgileri ve kanaatleri arasnda bir mukayese yapar. ikisi uygunsa mesele yoktur, fikri kabul eder, kendi fikrinin doruluuna olan inanc kuvvetlenir. Yazarn fikrini rtrse, bilgisini gelitirmi olur. Hem kendi bilgisinin, hem de yazarnkinin hatal olduunu anlarsa, bundan da yepyeni bir fikir doar. Eser karsnda mtemadiyen susan ve evet diyen okuyucu, btn bu faydalardan mahrum kalr.

Aktif okuyucunun bir zellii de, anafikirleri tesbitte kendini gsterir. Yaznn maksadn anlayan ve temel fikirlerin hangileri olduunu farkeden okuyucu, esere muhatap olabiliyor demektir. Baz eserlerde maksat ve anafikir aka ifade edilir. Bazan da bunu anlamak zorlar. nk yazar, maksadn ve temel fikirlerini eserin btn iinde eritmitir.

iyi bir okuyucu okurken notlar alr, bazan da zetler karr. Her ikisini birden yapmak da mmkndr. Eser hakkndaki kanaatlerini de yazan okuyucu, daha iyi bir i yapyor demektir. Bu usln mahzuru yok mudur? Vardr elbette. Not alrken veya zet karrken kitapla olan alka kopabilir ve dikkat dalabilir.

En az zarar, fakat en fazla fayda salayan usl udur: Elinizde bir kurunkalem bulundurun ve nemli ksmlarn yanna sonradan silinebilecek iaretler koyun. Kitab okuyup bitirdikten sonra iaretli ksmlar zetlemek veya fie geirmek mmkndr. iaretler de silinirse, kitap tertemiz kalr. Daha sonra bu notlar konularna gre zarflara veya kutulara koyun. Bilgisayar kullanyorsanz bu ilem daha da kolay olur. Bir yaz yazmak gerekince, topladnz malzeme emrinizdedir.

Verilen ller ve teknikler dorultusunda devaml okuyan kiiler, ksa zamanda nekadar ok mesafe aldklarna hayret edeceklerdir. Anlama, dnme, konuma ve yazma gibi fiilleri ok daha iyi yaptklarn farkederler. zellikle bir yazar adaynn devaml okumas, dier insanlara oranla ok daha fazla mtalalar yapmas gerekir.

DRT DAKKA N BLE OLSA OKUYABLMEKErkan Trkolu

4

Evden acele ile kmtm. Koar admlarla metroya doru ilerlerken, bir yandan rencilere vereceim dersin plnn yapyor, bir yandan da iseleyen yamurda slanmamaya alyordum. Yryen merdivenlerle metro istasyonuna indim. Trenin gelmesine iki dakika vard. Bu treni karrsam, on dakika daha beklemem gerekecekti ve dersime ge kalacaktm. Admlarm sklatrmaya, neredeyse komaya baladm. Elimde anta olmasa, belki de koacaktm.

Metroda, benimle ayn ynde ilerleyen birisinin elindeki uzunca denekten kan, tak, tak, tak sesleri, telm ve kafamdaki dnceleri birden unutturdu. Belli ki, onun da acelesi vard. Srtndaki byke antas ve elindeki denei ile, neredeyse benim kadar hzl admlarla ilerliyordu. Biraz dikkatlice baknca, bu kiinin bir bayan ve ayn zamanda grme zrl olduunu anladm. Kendi kendime, Acaba onun tel neden? diye sordum. Belki de dnyay hi grmemiti. zrl hliyle tek bana ilerlese de; tavrlar ve yry ekli ona, kendisine ok gvenen bir insan grnm veriyordu. Acaba acele bir ii mi vard?

Bir anlk her eyi unuttum. Sanki her ey ar ekimdeymi gibi hareket etmeye balad. Onun, deneiyle san solunu kontrol ederek nne kabilecek engelleri anlamas, kendine yol amas, belki de yaama azminin bir gstergesi idi. Merdivenlere yaklatmz hissettim. Acaba merdivenlerden inerken kendisine yardm etsem mi? diye dnrken, o merdivenlerden inmeye balad. Sanki dnya dmdz olmu, karsnda hibir engel kalmam gibi merdivenlerin sonuna geldi. Acaba, deneinin ucunda onu ynlendiren bir ey mi vard, ya da bu bayan bir aka m yapyordu? Kafamdaki dnceleri toparlamaya alrken, metronun duraa geldiini fark ettim.

Merakm beni bu bayann yanna ekti ve onunla ayn kompartmana bindim. Oturduu koltua iyice yerletikten sonra, deneini katlayp hzl bir ekilde antasnn n blmesine koydu. antasnn baka bir blmesini aarak, byke bir eyi karmaya alt. Acaba bir walkman veya yiyecek-iecek gibi gibi bir ey mi karacak diye dnrken, kalbimden de acma duygularnn ykseldiini hissettim. Belki de dnyay grmeyi ne kadar ok istiyordu; aalar, evler, aralar, insanlar ve gzler... Grecek o kadar ok ey vard ki...

O an iin kendimi ok ayrcalkl hissettim. Gz, dnyaya alan bir pencereydi ve ben onlarn kymetini fazla bilmiyordum. Ama ne kadar ok ey ifade ettiklerini o bana anlatyordu.

Bayann, antasndan kard kalnca, kitap tr bir eyin gzme ilimesiyle bu dncelerimden syrldm. Acaba o kard bir katalog muydu diyecektim ki, onun grme zrl olduu aklma geldi. Derken sayfalar kartrp, parmaklarnn ularyla yoklayarak bir yerde durdu. Her hlde arad sayfay bulmutu. Hemen sa elinin iaret ve orta parmaklarn kabark iaretler zerinde gezdirmeye balad.

Kitap okuyordu... Fakat o grmyordu ki... Birka saniye daldm... Kitap okumak yalnzca grenlere has bir ey deil miydi? Anladm... Artk o gzleriyle deil kalbiyle, duygularyla, ruhuyla okuyordu... Ve kendimden utandm. Aylardr antamda tadm ve be sayfann dnda pek okumadm kitap geldi aklma ve yllarca hi kitap okumayanlar.

Keke onlar da, insan dndren, hatta utandran u grntye hid olsalard. Dnyada milyonlarca insan var... Ama okumak... Neden ben... Aniden kesik kesik dncelerimden

syrldm. Bir sayfay okuyup bitirmi ve dier bir sayfaya gemiti. Parmaklarn kabark iaretler zerinde ustaca gezdirmesinden, bu ie yatkn birisi olduu anlalyordu. Demek ki, iyi bir okuyucu idi.

Ama ne okuyabilirdi ki? Binlerce kitap, dergi ve gazetenin, grme zrl olanlar iin gnlk, haftalk olarak hazrlanmas belki de mmkn deildi.

Anonsun uyarsyla, ineceim duraa geldiimi anladm. Daha drt dakika gemiti ve bu kadarck ksa bir srede dahi kitap okumak ok nemliydi. Bana bu dersi veren grme zrl o kadn da, kitabn antasna koymaya ve durakta inmeye hazrlanyordu. Az sonra tren durdu. nce onun inmesini bekledim. Denei ile onca insann arasndan tak... tak... tak... sesleriyle ilerliyordu. Arkasndan birka saniye baktm ve sanki denekten kan o tak taklar beynimde, oku... oku... oku... ve kret diye yanklanyordu...

ZETLEME

Bir eseri ya da konumay, dnsel zn, amacn ve yapsn bozmadan ana hatlaryla ksaltmak.

zetlemede dikkat edilmesi gereken noktalar:- Metin son derece dikkatli okunmaldr.- Okunan metin zerinde nemli bulunan yerler -kitaba ya da yazya zarar vermeden, kurunkalemle- iaretlenmeli ve ksaca not alnmaldr. - Metnin plan kartlmaldr.- Metnin ana ve yardmc dnceleri belirlenmelidir.- Eserden belirli cmleleri seip arka arkaya getirerek zet karlmaz. zetteki cmleler, okuyann kendisine ait cmleler olmaldr. zeti karann eserden kendi anladklarn kendisinin ifade etmesi nemlidir.- zette, metinden alntlar kullanlacaksa bu cmleler trnak iareti ("...") iinde verilmelidir. - Geni zaman ifadesi hakim olmaldr.- Temiz, dzgn, doru Trke kullanlmasna zen gsterilmelidir.- Yazm ve noktalama kurallarna uyulmaldr.

zetleme biimleri:

5

- Eserin tmn esas alarak zetleme: Eserin tmnden karlan zet. ok uzun yazlarda ya da romanlarda, uzun yklerde kullanlacak en uygun zetleme biimi, budur.- Blmlere gre zetleme: Eserin giri-gelime-sonu ya da serim-dm-zm blmlerinin ikier er cmleyle zetlenmesi. Uzun yazlardan ve roman, yk trnden eserlerden zet karmada bu yntem kullanlabilir.- Paragraf gruplarna gre zetleme: Orta uzunluktaki yazlarda kullanlan zetleme yntemi. Metinde birbiriyle bantl olan paragraflar ortak cmlelerde birletirerek zet kartlabilir.- Paragraf paragraf zetleme: Orta uzunlukta ve ksa yazlarda kullanlan zetleme biimi. Her paragraf, metnin ana dncesini destekleyen bir yardmc dnceyi ierir; bu dncenin belirlenmesi her paragrafn doru bir ekilde zetlenmesini salayacaktr.

zet rnei:

Cevdet Kudret, "alkuu", Trk Edebiyatnda Hikye ve Roman II, Varlk Yaynlar, stanbul, 1967: 272. Cevdet Kudret, Trk Edebiyatnda Hikye ve Roman II, stanbul, Varlk Yaynlar, 1967, sf. 272

Feride, bir subayn kzdr. Kk yata anas babas lr. Teyzesinin korumasyla, "Notre Dam de Sion" Fransz yatl okulunda okur. ok haar olduu iin, okulda ona "alkuu" adn takarlar. Yaz tatillerini teyzesinin Kozyata'ndaki kknde geirir. Teyzesinin olu Kmuran, yakkl, sarn bir delikanldr. Zamanla birbirlerini sever, nianlanrlar. Feride, dn gn, arafl bir kadnn getirdii mektuptan, Kmuran'n svire'de iken Mnevver adnda hasta bir kzla ilikisi olduunu, ona evlenme vadinde bulunduunu renir. Her eyi yzst brakp kaar... retmenlikle, Anadolu'nun Zeyniler ky, Bursa, anakkale, zmir, Kuadas gibi eitli ky, kasaba ve ehirlerinde dolar. Gzellii bana dert aar, her gittii yerde karsna bir erkek kar, dedikodular olur: Bursa'da bir musik retmeni, anakkale'de bir kurmay subay v.b... Zeyniler kynde iken tant ihtiyar doktor Hayrullah Beyle Kuadas'nda ikinci kez karlar. Babacan bir adam olan Hayrullah Bey, Feride'yi kz gibi korur; halkn dedikodusu zerine, d grn kurtarmak iin, onunla kt zerinde evlenir, fakat aralarndaki iliki bir baba kz ilikisidir.

Feride, retmenlie balaynca bir "gnlk" tutmu, btn bu maceral hayat defterine gn gnne yazmtr. Hayrullah Bey bu defteri bulur, okur ve saklar. Hastalannca, Feride'ye, kendisinin lmnden sonra ara sra teyzesinin yanna gitmesini ve verdii kapal bir zarf Kmuran'a teslim etmesini vasiyet eder. Hayrullah Beyin lmnden sonra, Feride vasi-yeti yerine getirir, ksa bir sre iin teyzesinin yanna gider zarf Kmuran'a verir. Zarfn iinde, Hayrullah Beyin bir mektubu ile Feride'nin "gnlk" vardr. Hayrullah Bey, Kmuran'a yazd mektupta, Feride'yi bir daha brakmamasn salk vermektedir. Kmuran, mektubu ve defteri gece sabaha kadar okur. Her eyi renir, ertesi gn yola kacak olan Feride'yi bir daha brakmaz, evlenirler.

NOT TUTMA

Okunan veya dinlenen bir konunun ileride (ksa ya da uzun vadede) anmsanabilmesi iin ana hatlaryla ksaca yazlmasna not alma denir. Sadece okunan ya da dinlenenlerden deil, grlenlerden, izlenenlerden ve dnlenlerden de notlar alnabilir.

Not almada ama, bir bilgiyi, gzlemi ya da izlenimi unutmamay ve ileride yeniden kullanabilmeyi salamaktr. Bu nedenle ilevsellik ve amallk esastr. Her eyin deil gerekenlerin not edilmesi, zamanla kazanlacak bir beceridir. Not alma, etkin okuma ve dinlemenin en nemli elerindendir.

Gerek tahsil, gerek meslek, gerekse gnlk hayatmzda nemli olan faaliyetlerden biri de, hatrlamak istediimiz eylerin yazyla tesbitidir. Bunu kademede inceleyebiliriz.

a. Not Alma:Daha ok gnlk hayatmz ve alma sahamzda not alma ilemini kullanrz. Mesel, o gn yapacamz

mhim ileri unutmamak iin bir kada not ederiz; bize verilen bir grevi, yeni tantmz birinin adn, adresini, telefoon numarasn belirli bir yere kaydederiz.

alma sahamzdaki not alma ise bir konuyu bir dnceyi, bir duyguyu, bir mahedeyi ana hatlaryla ksaca yazmaktr. Yapacamz bir i hakknda tasarladmz eyler ve zaman zaman aklmza gelen fikirler hemen not edilirse, daha sonraki almalarnz iin hazr malzeme olur. Bunu ihmal etmemeliyiz; zira bunlar bir mddet sonra unutulabilir. zellikle yazarlar, eserlerini bu tarz almalarla biriktirdikleri malzemeye dayandrrlar.

Not alrken dikkat edilmesi gereken noktalar:- Dinleme ya da okuma ii son derece dikkatli yaplmaldr. Dikkat blecek etkinliklerden, konumalardan

vs. kanlmaldr.

6

- Metnin temel dncelerinin ve ana bilgilerinin belirlenmesi gerekir. Gerekten nemli olan ve anmsanmas yarar salayacak noktalar not edilmelidir.

- Gereksiz ayrntlarn not edilmesinden kanlmaldr. Bu hem ilerisi iin yarar salamayacaktr hem de dinleme ya da okuma srasnda gerekten nemli yanlarn gzden kamasna neden olacaktr.

- Hzl yazm teknikleri gelitirilmeli, ksaltmalardan yararlanlmaldr. (Ayrca bkz. Yazm kurallar: Ksaltmalar)

- Ne kadar hzl ve zensiz yazlrsa yazlsn, yazm ve noktalama kurallarna uyulmaldr.- Dzgn ve salam bir Trkeyle not alnmaldr.- Not edilen bilgilerin nereden alnd(kitabn ya da makalenin knyesi), konumann nerede yapld vs.

belirtilmelidir. (Ayrca bkz. Kaynaka yazm)- Not edilen bilgiler snflandrlmal ve ileride kullanlacak ekilde dzenlenmelidir.- Fileme, salkl ve ilevsel bir not alma biimidir.

b. Not Tutma:Bir konferans, radyo konumas, nemli bir kimsenin sohbeti, hocann anlatt ders gibi, nisbeten uzun

konumalarn ana hatlaryla tesbit edilmesine not tutma denir.Bu tr not tutma bilhassa talebeliin en can alc iidir. Sonradan kayna bulunamayacak derslerde nemi bir kat daha byr.

yi not tutabilen renciler daha baarl olur; hatt byle rencilerin notlarndan dier arkadalar da byk faydalar salarlar.

Derste iyi not tutmak iin unlar yapmak tavsiye edilebilir:1. Eer mmknse konuyu daha nceden aln veya gzden geirin!2. Konumacnn anlattklarn kolay iitebilmek iin, yaknna oturun!3. Hocann szlerini aynen kaydetmeyin; ksaltarak ana hatlaryla ve kendi ifadelerinizle yazn!4. Mmkn olan yerlerde ve sonradan ne olduunu unutmamak artyla baz ksaltmalar kullann!5. Notlarnz biimsiz katlara ve skk olarak yazmayn!6. Bir noktay yazmay karrsanz, onun iin bo yer brakn ve konuyu takibe devam edin!7. Notlarnzda esas noktalarla tali noktalar ayracak bir tertip sistemi takip edin!8. Notlarnz mmkn olan en ksa zamanda hemen gzden geirerek, konu hatrdayken kontrol ve dzeltmeleri yapn, esas noktalarn altn kalemle izin!9. Not tutmak iin zmbal sayfa ilave edilebilen defter kullanmay tercih edin!10. Notlarnz ikinci defa temize gemeye kalkmayn; dikkatli not tutmaya kendinizi altrn!

c. Not karma (Fileme):

Standart boyda kesilmi not ktlarna belirli bir alma konusuyla ilgili bilgi, belge, gzlem, dnce ve alntlarn not edildii akademik alma yntemine fileme denir.

Fi usulyle alma baz pratik faydalara sahip olup malzemenin kolay tasnifini de salad iin ayan- tavsiyedir. Filemeyi yaparken iimize yarayacak bilgilerin her birini ayr bir fie yazmalyz.

Fileme srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar:- Standart boyda (A4 kdn drtte biri) ktlar kullanlmaldr. Karton filer, kullanm bakmndan en

ilevsel ve dayankl olanlardr. Filerin alma bittikten sonra saklanmas amalanyorsa karton fi tercih edilmelidir.

- alma fiinin sa st kesine anahtar szckler yazlabilir. Bu, fiin ieriindeki notlara dair ksa bir anmsatmay salayaca gibi filerin belirli konular ya da balklar halinde snflandrlmasna da yardmc olur.

- Fiin zerine yazlan bilgilerde nemli olan noktalarn alt izilerek belirginletirilebilir.- Fite bir kitap ya da makaleden dorudan alnt yer alyorsa, mutlaka kaynak bilgileri tam ve ak olarak

verilmelidir. Alntlar trnak iareti iinde yazlmaldr. (Ayrca bkz. Kaynaka yazm)- Filerin sadece n yzleri kullanlmaldr.

lmi ett ve aratrmalardaki notlar:1. ktibaslar2. Hlsalar3. ahsi notlar olmak zere eittir.

Her fiin zerinde cinsi ve alnd kaynak belirtilmelidir. lim adamlar eserlerinin malzemesini ok kere eitli kaynaklar tarayp, gerekli malumat filemek suretiyle meydana getirirler.

Fileme rneiBiim:

ANAHTAR SZCK YA DA SZCKLER Alnan notlar-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7

----------------------------------------------------------------------------------------Kaynak bilgisi (Konumann hangi tarihte, nerede kim tarafndan yapld; kitabn ad, yazar, evirmeni, yaynevi, yayn yl, yayn yeri, sayfa numaras, makalenin yazar, bal, yaynland derginin ad, yayn tarihi, says, sayfa numaras)

rnek:YAAR KEMAL, GELENEK, MODERN, KY "Yeryznde kitabn olduu her yerde Yaar Kemal adna rastladm. Btn diller, onun gzelliklerini insanoluna aktarmakta sanki yaryorlard. Gelenekten moderni yaratmak, edebiyat alannda en ok emek isteyen itir. te Yaar Kemal bunu baard, bir lkenin folklorundan, destanndan, esiz bir modern edebiyat kard.Ky yazan ama ky romancs olmayan Yaar Kemal, yerel kltrden oluturulan, modernin bilincini tayan, yazmann kuramn da bilen bir ustadr"Doan HIZLAN, "Sradan Kelimeleri Efsaneletiren Bir Romanc", Sakl Su, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1996: 122.

YAAR KEMAL, GELENEK, MODERN, KY

Yaar Kemal'in baars: Gelenekten moderni yaratmak. Ky yazar ama ky romancs deil.Yerel kltrden yola kma. Modern bilinci. Yazma kuramn bilme.

Doan HIZLAN, "Sradan Kelimeleri Efsaneletiren Bir Romanc", Sakl Su, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1996: 122.

8