قانون اساسیبر اساس حقوق پنج گانه

که به مردم ایران و مردم دیگر کشورهای جهان پیشنهاد می شود

بر اساس حقوق پنج گانه قانون اساسی

که به مردم ایران و مردم دیگر کشورهای جهان پیشنهاد می شود

نویسنده : ابوالحسن بنی صدر

برخوردار از همکاری مداوم ژاله وفا که یک چن--د از اص-ول را ن--یز پیشنهاد کرده است و دکترحسن رض--ائی ک--ه در نگ--ارش ش--رکت داشته است و اصولی از قانون اساسی ره آورد تحقیق او هس--تند. و دکتر علی صدارت که پیشنهادکننده تدوین این قانون و ش-رکت کننده در شفاف و دقیق گرداندن اصول و پیشنهاد کننده اص--ولی از این ق--انون اس--ت و دک--تر ف--یروزه بنی ص--در و عقیل--ه جعف--ری

و ژاله وفا و محمد رض--ا راعی و دک--تر فریبا ساعدی ماربینی و ) گل---زار ( و دک---تر مه---ران علی ص---دارت و جه---انگیر گلی---ان

مص--طفوی و دک--تر نص--رالله نج--ات بخش ک--ه ب--ا عض--ویت در دو هیأت، اصول را یکایک نقد کرده اند و ی--ا در نق--د و تکمی--ل اص--ول راهنمای دوران گذار شرکت کرده اند و حقوقدانانی که نامهاشان

محفوظ است. امی--د ک--ه نق--دهای موج--ود و نق--دها ک--ه بعم--ل می آین--د، این ق--انون

اساسی را بازهم کامل تر کند.

2019 برابر با مارس 1398تاریخ انتشار : فروردین تفهرس

17.................................................................بخش اول

17.................................در اصول راهبردی و حقوق پنج گانه

2

17.................................................................فصل اول17.......................................................در اصول راهبردی

20.................................................................فصل دوم20............................................در حقوق ذاتی حیات انسان

42................................................................فصل سوم42.....................................................در حقوق شهروندی

43.......................................... حقوق سیاسی شهروند:151......................................... حقوق اقتصادی شهروند:256......................................... حقوق اجتماعی شهروند:360......................................... حقوق فرهنگی شهروند:466............................ حقوق شهروند بر دادرسی عادلانه:5

69..............................................................فصل چهارم69............................................................در حقوق ملی

80................................................................فصل پنجم80...................................................درحقوق جامعه مدنی

80.....................قسمت اول در حقوق عمومی جامعه مدنی89.قسمت دوم در بارهِ نقش جامعه مدنی در ایجاد سرمایه ها:

97.................................................................بخش دوم97......حقوق طبیعت و حقوق هرجامعه بمثابه عضو جامعه جهانی

97.............................................................فصل اول97.....................................................در حقوق طبیعت

110............................................................فصل دوم110..........در حقوق هرجامعه ملی بمثابه عضو جامعه جهانی

119..............................................................بخش سوم119..................................................در سازماندهی دولت

3

119......................................................اصول راهبردی121............................................................فصل اول

121........................................................در قوه مقننه131...............................................................فصل دوم

131..............................................................قوه مجریه131.....................................قسمت اول: رئیس جمهوری

138..............................................قسمت دوم: حکومت141..............................................................فصل سوم141.............................................................قوه قضاییه

141......................قسمت اول: اصول راهنمای قوه قضایی:151.........................قسمت دوم، سازماندهی قوه قضاییه:

158............................................................فصل چهارم158............................................قوه وسائل ارتباط جمعی

171..............................................................فصل پنجم171.....................................نهادهای مستقل قانون اساسی

174.............................................................فصل ششم174.....................................اصول راهنمای سیاست خارجی

180..............................................................فصل هفتم180...رشد در چهار بعد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی

180.............................................الف. در بعد اقتصادی:188..............................................ب. در بعد اجتماعی:

196.................................................ج. در بعد سیاسی:203.................................................د. در بعد فرهنگی:

211............................................................بخش چهارم211............................................ضمیمه های حقوق پنج گانه

4

ضمیمه اول در روشهای بهره کشی و دزدی و... که امرهای211.........................................واقع جهان شمول هستند:

220..........................................................ضمیمه دوم....ها میان مرد با زن که باید از میان برداشته شوند در نابرابری

220223.........................................................ضمیمه سوم

223.........................های فرهنگ استقلال و آزادی در ویژگی241.......................................................ضمیمه چهارم

241.....................در اصول راهنمای اخلاق استقلال و آزادی259.........................................................ضمیمه پنجم

259.........................................های زبان آزادی در ویژگی286.......................................................ضمیمه ششم

286..........................................در اخلاق روزنامه نگاری:....ساختار حقوقی دوران گذار برای انتقال حاکمیت به مردم ایران

291...در ضرورت تدوین اصول راهنمای ساختار حقوقی دوران گذار

291293......................................................حقوق اساسی

296....................شورای ملی انتقال حاکمیت به مردم ایران299......................................شورای عالی قضائی موقت

301...................تشکیل هئیت کشف حقیقت و ترمیم جامعه305................................................حکومت دوران گذار

307......................................زبان و خط و پرچم و سرود308............................نیروهای انتظامی و امنیتی و نظامی309.............................شورای رسانه های ملی دوران گذار

313.............................................................برنامه عمل

5

313............................................منشور اقتصاد تولید محور328.................................. انقلاب، نیروی محرکه رشد:❋

333..............................................جهان به کجا می رود؟362........................... پنجاه تغییر که پنجاه تدبیر هستند:❋

درباره قانون اساسی که به مردم ایران و جهان پیشنهاد می شود

قانون اساسی که به مردم ایران و مردم دیگر کش--ورهای جه--ان پیشنهاد می شود، حاص-ل کوش-ش م-داومی اس-ت ب--رای گش-ودن بن بست و یافتن راست راه زندگی انسان برخوردار از مجم--وعه ای از اس--تعدادها و فض--ل ها و حق--وق ذاتی حی--ات او بمثاب--ه انس--ان و بمنزل--ه ش--هروند، خودانگیخت--ه )مس--تقل و آزاد( و در رش--د در دو جامعه ملی و جهانی. یافتن آن زندگی در دو محیط اجتم--اعی ملی و جهانی که، در آنها، رابطه ها را حقوق تنظیم می کنند و در طبیعتی برخوردار از حقوق. ب-دین خاطر این ق-انون واج-د ویژه گی ه-ای زی-ر

است:

. این قانون اساسی ترجمان اصل موازنه عدمی است. بن--ابراین،1 فرآورده از هیچ بیان قدرتی، از دینی و غیردینی، نیس-ت. اص-ول آن ی--ا حق--وق پنج گان--ه و ی--ا اصولی هس--تند ک--ه ب--ه دولت س--ازمان می بخشند، بنابراین، ترجمان استقلال و آزادی هستند. بنابر موازن--ه عدمی، این دو حق و حقوق دیگر جهان شمول هستند. بنابراین، در همه جای جهان، همگ-ان، هم-ان حق-وق را دارن--د و ه-ر تکلیفی ک-ه عم-ل ب-ه حقی از حق-وق پنج گان-ه نباش-د ک-ه در اص-ول این ق-انون اساسی، تبیین ش-ده اند، زور فرم-وده می ش-ود و نبای-د ب-دان عم-ل

شود.

6

- بدین قرار، درَِ ستیز با طرز فکرها، بس-ته و درَِ بحث آزاد و2 نقد آنها گشوده می شود و همه طرزفکرها فرص--ت دارن--د، ب--ه یمن

نقد، خود را بیان این حقوق بگردانند؛ نه زندگی یک نسل که زندگی های نسلها که از پی یک--دیگر می آین--د، در اس--تقلال و آزادی و رش--د ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی مب--نی گشته اند. به اقتضای رشد انسان و آبادانی ط-بیعت، ه-ر نس-ل بای-د بهتر از نسل پیش از خود زندگی کند. جانشین کردن ناتوان انگ--اری انسان با توانا شناسی انسان، بن--ابراین، ی--أس از آین--ده ب--ا امی--د ب--ه آینده، راهبر در تدوین قانون اساسی بوده اند. بدان سان که عمل به حقوق و به اجرا گذاردن اصول این ق-انون، رش-د همگ-ان و، ب-دان، اف--زودن ب--ر توان--ایی ش--هروندان و سرش--ار ش--دن آن--ان از امی--د و

شادی، میسر بگردد؛ . این نه رابطه ق((وای دولت ب((ا ملت و ایج((اد ت((وازن در3

ق((وای تش((کیل دهن((ده دولت ک((ه تغی((یر م((اهیت رابط((ه شهروندان با دولت اس((ت ک((ه مبن((ای ک((ار بوده اس((ت. از این رو، افزون بر حقوق پنج گانه، در این قانون اساسی، حقوق و اختیارات جامعه مدنی بازشناخته شده اند تا ک((ه جامعه مدنی بتواند جامعه سیاسی )احزاب و سازمانهای سیاسی( را در خود نگاه دارد و دولت را نیز مهار کند. به ترتی((بی ک((ه دولت ح((اکم ب((ر ش((هروندان و دارای »ح((ق انحص(اری« اعم(ال خش(ونت، ب(ه دولت ک(ارگزار جمه(ور مردم در زندگی حقوقمند و بکاربرنده نیروه((ای محرک((ه در رشد بر میزان عدالت اجتماعی و آبادانی طبیعت و به اجرا گذارن((ده قواع((د خش((ونت زدایی، ب((دل گ((ردد . در حقیقت، از دو راه ک((ار، یکی »تح((ول از ب((الا« و دیگ((ری »تحول از پایین«، اولی، بدین خاطر ک((ه ق((درت را تنظیم کننده رابطه ه((ا می کن((د، وض((عیت ام((روز جه((ان را پدی((د آورده اس((ت. توض((یح این ک((ه »تح((ول از ب((الا«، ت((وجیه گر رابط((ه ق(وا و بک(اربردن ترکی((بی از زور و پ((ول و علم و فن و... با وسیله کردن »فن س((الاران« و »فن دان((ان« و دیوان سالاران، در مداربسته رواب((ط ق((وا، توس((ط اقلیت مسلط به بهانه »متحول کردن توده ها« است. از آنجا ک((ه تحول از ب((الایی ج((ز این ممکن نب((ود و نیس((ت، در غ((رب

7

امروز، اندک شمارند که بیدار شده اند و هشدار می دهن((د که باید به تحول از بالای ویرانی ب((ر وی((رانی اف((زا پای((ان بخش((ید و ب((ه تح((ول از پ((ایین، یع((نی تنظیم رابطه ه((ا ب((ا حق((((وق، ب((((ا ش((((رکت جمه((((ور م((((ردم، روی آورد. هش((داردهندگان غربی((ان را ب((ه ک((اری می خوانن((د ک((ه ایرانی((ان آغ((ازگر آن بودن((د ام((ا این((ک ب((ا م((انع اس((تبداد

بازسازی شده روبرو هستند. راس((تی این اس((ت ک((ه وق((تی رواب((ط ق((وا فراگ((یر می شوند، به میزانی که فراگیر می شوند، بدین خاطر که ق((درت پایگاه ه((ای اجتم((اعی ب((رای خ((ود س((اخته را هم بطور مستمر ویران می کند )ب((ه تحلی((ل رفتن قش((رهای میانه در غرب و بند از بندگسستگی اجتماعی در ایران و جامعه های همانند(، جامعه را بی ثبات می گردانند. چراکه بکاربردن مداوم ترکیب زور و پ((ول و علم و فن و ... در رابطه ها، ثبات را ن((اممکن می کن((د. از این رو، جمه((وری، در اصل، جانشین کردن تحول از بالا ب((ا تح((ول از پ((ایین، بنابراین، جانشین کردن رابطه قوا با رابطه حق با ح((ق، با هدف به صفر می(ل دادن ویرانی ه(ا و ایج(اد ثب(ات، ب(ه یمن شرکت جمهور شهروندان در اداره امور خ((ویش، از راه شرکت در شوری ها است. در این جمهوری است ک(ه ثبات دائمی و رشد انس(ان و آب(ادانی ط(بیعت همیش(گی می ش((ود. این ق((انون اساس((ی بک((ار تح((ول از پ((ایین و

برقرارکردن چنین جمهوری می آید .

. ق--انون اساس--ی در دوبخش تنظیم شده اس--ت، بخش نخس--ت4 حقوق پنج گانه و حقوق جامعه مدنی را در بر می گ--یرد و بخش دوم که منطبق ب--ا اص-ول بخش اول اس-ت، ب--ه س-ازمان دولت و رش-د می پردازد. اجرای این قانون اساسی به هر جامع--ه امک--ان می ده--د نظ-ام اجتم-اعی ب-ازی را بیاب-د ک-ه ب-ه یمن رش-د، هم-واره ب-ازتر و تواناتر به فعال کردن نیروهای محرکه در خود می شود. و ب--ه هم--ان نس--بت ک--ه تض--ادهای اجتم--اعی از می--ان ب--ر می خیزن--د و توحی--د اجتم-اعی ک-امل تر می ش-ود، س-ازمان دولت ن-یز تغی-یر می جوی-د و ترجمان برخورداری شهروندان از حقوق خویش و رابطه ه--ای ح--ق

8

با حق آنها می گردد. این صیر می باید به جمهوری به معنای ش--ورایشهروندان، بیانجامد؛

. این واقعیت که حقوق بشر به عم--ل در نیامده ان--د، عق--ل س--بب5 جوی را به یافتن علل آن بر می انگیزد. تن--اقض موج--ود در تعری--ف حق به قدرت و رابطه اش ب-ا ق-درت و تن-اقض ناش-ی از شناس-ایی حقوق و نشناختن برابری در برخورداری از امکانها و تناقض ناش--ی از تقدم و تأخر قائل شدن می--ان این و آن ح--ق از حق--وق انس--ان و غفلت از این واقعیت که نه تنها حقوق انسان که حقوق پنجگانه یک مجموع--ه را تش--کیل می دهن--د و برخ--ورداری از ه--ر ی--ک ازحق--وق، برخورداری از حقوق دیگر را ایج-اب می کن-د و مبهم مان-دن رابط-ه حق با حیات انسان و حیات زیندگان دیگر، و جانشین انس-ان ش-دن قدرت بمثابه تغییر دهن-ده و از یادهمگ-ان رفتن این واقعیت ک-ه این انسان اس-ت ک--ه ب--ه یمن عم--ل ب--ه حق-وق، تغی-یر می کن--د و تغی-یر می دهد و یا بخ--اطر ب--ه بن--دگی ق--درت درآم-دن، وی--ران می ش-ود و ویران می کند، عواملی هستند که سبب شده اند، انسان ها، هم خود به حقوق ذاتی حیات خ-ویش عم-ل نکنن-د و هم، ب-ا تخ-ریب محی-ط زیس-ت، امکانه-ا ب-رای آنک-ه خ-ود و زین-دگان دیگ-ر از حق-وق خ-ود برخوردارباشند، را از میان می برند. از میان برداش--تن این عوام--ل،

ایجاب می کند که : . حق به ویژه گی هایش و نه به قدرت تعریف شود تا ک--ه بت--وان5.1

گفت جهان شمول است. و نیز بتوان رابطه حق با هستی انسان وهر زینده دیگر را از پرده ابهام بیرون آورد:

. تمامی حقوق پنج گانه ذاتی حیات باشند. بدین خاطر مقدم ب--ر5.2 طرز فکر و طرز عمل هر انسان هستند. به سخن دیگر، طرز فک--ر و طرز عمل انسان هرچه باشد، حیات او از حقوق برخوردار اس-ت و او باید بتواند به حقوق خود عمل کند . هم دفاع از حقوق دیگ--ران حق او است و هم ح--ق دارد دف--اع از حق-وق خ-ویش را از دیگ-ران مطالبه کند. حقوق شهروندی ذاتی حیات شهروندی هستند. حق--وق ملی ذاتی حیات هر جامعه هستند. حقوق ه--ر جامع--ه بمثاب--ه عض--و جامع--ه جه--انی ذاتی حی--ات ه--ر جامع--ه و جامع--ه جه--انی هس--تند و حق-وق ط-بیعت ن-یز ذاتی حی-ات ط-بیعت هس-تند. بن-ابراین، حق-وق

پنج گانه وضع کردنی و دادنی و ستاندنی نیستند و داشتنی هستند؛

9

. برخ--ورداری ه--ر موج--ود زن--ده از حق--وق خ--ویش نیازمن--د5.3 برخورداری او از امکانهای لازم برای عمل به حق--وق اس--ت. غفلت از این مهم و تن دادن ب--ه توزی--ع بس ن--ابرابر امکانه--ا ک--ه ف--رآورده روابط ق-وا و نقش ن-اظم پی-داکردن ق-درت در تنظیم این رابطه ه-ا است، در سرتاسر جه-ان، انس-انها و دیگ-ر زین-دگان را از عم-ل ب-ه حق--وق خ--ویش ن--اتوان کرده اس--ت. بن--ابراین، ب--ر م--یزان ع--دالت اجتماعی، برابرکردن توزیع امکانه--ا، در این ق-انون اساس-ی، مق-رر

می شود؛ . بنابراین که ویژه گی گرایی نژادی و جنسی و ملی و قومی و5.4

دینی و... برخورداری از حقوق پنج گانه را که جهان ش-مول هس-تند، ناممکن می کند و بنابراین که هویتی را دست آویز ایجاد مرز کردن - که گرفتار شدن و گرفتارکردن در مدار بسته رواب-ط ق-وا را ج-بری می کن--د -، برخ--ورداری از این حق--وق را ن--اممکن می کن--د، حق--وق پنج گانه و دیگر اص-ول این ق-انون اساس-ی، ویژه گی گرایی ه-ا را بی محل و امک--ان برخ-ورداری همگ-ان را از حق-وق ف-راهم می آورن--د. راست راه هویت ج-ویی ب--ه یمن رش--د ک-ه خ--ود در گ-رو عم--ل ب--ه حقوق و بکارانداختن مجموع استعدادها و فض--لها و تنظیم رابطه ه--ا

با حقوق است را می گشایند. . تقدم امنیت بر استقلال و آزادی، بنابراین، بر مجم--وع حق--وق5.5

انسان، امرواقعی مستمر در همه جامعه ها اس--ت. ام--ا تنه--ا ام--نیت نیست که مسلط ها دست آویز می کنند، آنان، هم این حق بر آن حق را مقدم و مأخر می کنند و هم میان حقوق انسان و حقوق ط--بیعت و حق--وق ش--هروندی قائ--ل ب--ه ج--دایی می ش--وند و این دروغ را ب--ه انسان ها القاء می کنن--د. حق-وق ملی را هم ب--ا من--افع ملی جانش--ین می کنند. از این رو، تعریف حق--وق و دقی--ق و ش--فاف ک--ردن رابط--ه حق--وق ب--ا یک--دیگر، ض--رور اس--ت ت--ا ک--ه این م--انع مهم از موان--ع

برخورداری از حقوق از میان برداشته شود؛ . می--ان برخ--ورداری انس--ان از حق--وق خ--ویش ب--ا برخ--ورداری5.6

زیندگان دیگر روی زمین نیز، نه تنها تزاحم وجود ن-دارد ک-ه یک-دیگررا ایجاب می کنند؛

. رشد انسان و آب((ادانی ط((بیعت ج((ای ب((ه متمرک((ز و5.7 بزرگ شدن قدرتی سپرده است که سرمایه داری خوان((ده می شود. این قدرت جبر تغییر از بالا را به هم((ه انس((انها

10

و زین(((((دگان دیگ(((((ر روی زمین، در ح(((((ال و آین(((((ده )پیش((خورکردن و از پیش متعین ک((ردن آین((ده(، تحمی((ل می کند. ضرور است که رشد انسان به یمن برخ((ورداری از حقوق و فعال کردن استعدادهای خ((ود، ه((دف و روش بگردد تا که »تغییر از بالا«، هم چنان وی((رانی ب((ر وی((رانی نیفزای(د. در حقیقت، چ(ون جهت ه(ر تغی(یری از ب(الا ب(ه پایین شده است، جهت ویران گ((ری ن((یز از ب((الا ب((ه پ((ایین گشته است. در نتیج((ه، این ط((بیعت اس((ت ک((ه، ب((ه پن((دار قدرت پرستان، پایین تر از همه قرار دارد. ناگزیر، طبیعت گرفتار بزرگ ت((رین ویرانی ه((ا، ویرانی ه((ای ب((رهم اف((زا، شده است. قانون اساسی باید به انسانها امک((ان ده((د از بندگی ق((درت ره((ا ش((وند و جهت تغی((یر را از وی((رانی و

مرگ به رشد و زندگی تغییر دهند. . بنابر این که دولت برآیند ق-وا در س-طح هرجامع-ه و در س-طح5.8

جهان است و بن--ابر این ک--ه در جامعه ه--ا، اقلیت امکانه--ا و نیروه--ای محرک--ه را ب--ه م--الکیت خ--ود درآورده و ترکی--بی از زور و ث--روت و دانش و فن وظن و گمان و این و آن نیروی محرکه را تنظیم کننده رابطه ها کرده و خشونت زدایی را از یاده-ا ب-رده و خش-ونت گری را جهان شمول گردانده است و بنابراین که از قاعده تا رأس نظام های اجتماعی هرمی شکل، این ت--رکیب تنظیم کنن--ده رابطه ه--ای ق--وا و دین ه--ای از خ--ود بیگان--ه در بی--ان ق--درت و مرامه--ا توجیه کنن--ده بکاربردن این ترکیب در تنظیم رابطه ه--ای ق--وا هس--تند، برخ--وردای انسانها و دیگر زیندگان از حقوق خویش، بس مش--کل گشته اس--ت. از این رو، بنابراین قانون اساسی، دولت مرامی جز حق-وق پنج گان-ه و کاری جز عمل به حقوق و دفاع از حقوق، از جمل--ه ب--ا بک--اربردن قواعد خشونت زدایی، ندارد. رابطه انس--ان ب--ا نهاده--ای جامع-ه ن-یز تغییر می کند تا که، در هر جامعه، ش--هروندان، برخ--وردار از حق--وق

شهروندی، رهبری نهادهای اجتماعی را بازیابند. بدین قرار، اصول بخش نخست این قانون اساسی، مش--تمل ب--ر حق--وق پنج گان--ه و حق--وق جامع--ه م--دنی و اص--ول بخش دوم، در سازمان و سامان بخشیدن به دولت، ب--ا توج--ه ب--ه ض--رورت زدودن

این مانع ها، مطالعه و تدوین و تحریر شده اند.

11

. ب---ه یمن شناس---ایی امره---ای واق---ع مس---تمر جهان ش---مول و6 ویژه گی هایش--ان، در نگ--ارش اص--ول این ق--انون اساس--ی ن--ه تنه--ا این امرها لحاظ شده اند، بلکه ب--ه اقتض--ای ض--رورت، این و آن ام--ر مستمر آورده شده اند تا هم بایدکردها و نبایدکردها شفاف بگردند و

هم اصول این قانون، از کهنگی در امان بمانند؛

. از آنجا که بنابر شفاف نویسی و نه مبهم نویسی بوده اس--ت، در7 نگارش، نه موجز و مبهم نویس-ی ک-ه ب-ه ان-دازه و ش-فاف نویس-ی روش کار شده است. در تدوین هر اص--ل، ان--دازه را هرچ--ه ش--فاف شدن آن، تعیین کرده است. باوجود این، ق--انون اساس--ی ض--میمه ها

دارد که قوانینی که وضع می شوند، نباید ناقض آنها باشد؛

. »دانش« ه--ای اجتم--اعی، از جمل--ه »دانش« حق--وق و »دانش«8 سیاس--ی و »دانش« دی--نی و م--رامی، بن--ابراین ک--ه ق--درت مح--ور هستند، قدرت باوری را القاء می کنند. تازه ت--ازه، این دانش ه--ا نق--د می شوند. تجدد نقد و جانشین قدرت شدن حق در تنظیم رابطه ه--ا تعریف می شود. بدین خاطر، نه تنها ذهنیت جمهور مردم که ذه--نیت »دانش« آموختگان، بس--ا بیش--تر از جمه--ور م--ردم، تع--ریفی را ک--ه بن مایه آن، قدرت بمثاب-ه رابط-ه و ترکی-بی ک-ه در این رابط-ه بک-ار می رود، نباشد، به خود راه نمی دهن-د. ح-ال این ک-ه ق-درت مح-وری علم را در بند ظن و گمان نگاه می دارد و مانع از رشد آن می شود. بن بس--ت فک--ری ک--ه در غ--رب ام--روز از آن س--خن بمی--ان اس--ت، هش--دارها ک--ه نس--بت ب--ه فروپاش--ی نزدی--ک تم--دن غ--رب، داده می شوند، ق--وت گرفتن زورب--اوران در این جامعه ه--ا و ب--زرگ ش--دن ابعاد ویران گری و بزرگ شدن مداوم درصد فرآورده های تخریبی از ک--ل تولی--د و خ--ارج ش--دن س--رمایه ها از جری--ان تولی--د و تخ--ریب استعدادهای انسان، - بمثابه نیروی محرکه ک--ه نیروه--ای محرک--ه را می سازد - و این جو سنگین خشونت که مدام س--نگین تر می ش--ود، نیاز فوری به نقد »دانش«ها و اندیش-ه های راهنم-ا، از دی-نی و غ-یر دینی را پدید آورده است. نقد بایسته است تا که پیش از آن که کار از کار بگذرد، انسانها بیان استقلال و آزادی و بدان، فرهنگ استقلال و آزادی را بازیابند و به یمن عمل به حقوق پنچ گانه، زن--دگی را ازک--ام

12

نیستی بیرون کشند. از این رو، جامعه ها نیازمن--د ق--انون اساس--ی ازاین نوع هستند.

. مدار قدرت، مدار بسته است. رابطه ق(وای ب(از وج(ود9 . از این رو، تا وقتی قدرت تنظیم کنن--دهندارد زیرا ممکن نیست

رابطه ها است، »جامعه باز« واقعیت پیدا نمی کند. لذا، جامعه ها، به میزانی ک--ه بس--ته اند، ویران گ--ر نیروه--ای محرک--ه و محی--ط زیس--ت هستند. ب--دین خاطر، از این پس، بق--ای حی--ات ب--ر روی زمین، ب--از و

تحول پذیر گشتن نظام اجتماعی را اجتناب ناپذیر می کند. اما نظام اجتماعی باز و تحول پذیر نی-از ب-ه رابط-ه ح-ق ب-ا ح-ق دارد. زیرا رابطه ب--از، بن--ابراین، نظ--ام اجتم--اعی ب--از، ف--رآورده این رابطه می شود. در این رابط--ه اس--ت ک--ه نیروه--ای محرک--ه در ح--د مطل--وب تولی--د می ش--وند و در رش--د انس--ان و ب--ازترکردن نظ--ام

اجتماعی بکار می افتند. و

. هرگاه حقوق بخواهند تنظیم کننده رابطه ها بشوند تا که نظ--ام10 اجتماعی، باز و تحول پذیر بگردد، دولت نیز می باید تحول پ-ذیر ش-ود و جهت این تحول از برآین--د ق--وا و س--ازمانی ق--درت مح--ور، تع--یین کننده و تعریف کننده حقوق و تض--مین کنن--ده حق--وق – این تعری--ف تناقض ذاتی در بردارد ک-ه تن-اقض ح-ق ب-ا ق-درت اس-ت. »دانش« قدرت محور نیز گرفتار این تناقض است - به س--ازمانی بای--د باش--د ک--ه ب--ه ش--هروندان امک--ان می ده--د، در جامع--ه ب--از، برخ--وردار از جمهوری شورایی، در شوراها و در شورای همگ--انی ش--رکت کنن--د.

از این رو،

. عدالت نه همچون هدفی که باید بدان رسید بلکه بمثابه میزان11 تمیز ح-ق از ن--احق، در انش-ای اص-ول این ق-انون اساس-ی رع-ایت شده اس--ت ت--ا ک--ه، ب--ه یمن عم--ل ب--ه این ق--انون اساس--ی، از روز نخست، رابطه ها بر میزان عدالت اجتماعی، رابطه های حق با ح--ق بگردند و نابرابری ها و تبعیض ها که فرآورده رواب--ط ق--وا هس--تند، از میان برخیزند و خودانگیختگی هر ش--هروند و خ--ودانگیختگی جامع--ه شهروندان به حداکثر میل کنن--د و ف--راهم آوردن س--رمایه ها در ح--د

13

مطلوب ممکن شود و جامعه باز ش-هروندان رش-د ج--وی، رش-د دراستقلال و آزادی برمیزان عدالت اجتماعی، متحقق بگردد.

. اینک که دانسته است ق--درت نیازمن--د توجی--ه اس--ت و اندیش--ه12 راهنم--ا را ب--ه اس--تخدام خ--ویش در می آورد ت--ا ک--ه بط--ور م--داوم توجیهش کند، اینک که دانسته است قدرت اندیشه راهنمایی را ک--ه بک--ار توجی--ه خ--ود می گ--یرد، از خودبیگان--ه می کن--د، این--ک ک--ه دانسته است قدرت توجه انسانهای قربانی ویران گریهای خود را، از خود )قدرت(، به فکرراهنمایی بر می گردان-د ک-ه خ-ود آن را از خ-ود بیگانه کرده است، پس ضرور است که سازماندهی دولت نیز چن--ان باش-د ک-ه ق--انون اساس-ی حتی المق-دور از، ازخودبیگ-انگی مص-ون بماند. به سخن دیگر، اصول قانون اساسی و روش عم--ل ب--ه آنه--ا، مانع از متمرکز و بزرگ ش-دن ق-درت بگردن-د و این ق-درت اص-ول قانون اساسی را یا از خ--ود بیگان--ه و ی--ا م--انع از اج--را ش--دن آنه--ا، بگردد. با توجه به این امر مستمر و جهان ش--مول ک--ه ازخودبیگان--ه ش--دن اندیش--ه های راهنم--ا توس--ط ق--درت اس--ت، دش--منی ب--ا طرزفکرها، حتی مرام استبداد فراگیر، باید جای به ره--ایی مس--تمر از روابط قوا، بنابراین، رهایی از بندگی قدرت بسپارد. بدین رهایی، نقد اندیشه های راهنما میسر می شود اگر بحث آزاد همگانی و همه جایی بگردد. این آن تغییر )رهایی از بندگی قدرت( است که هرگاه در سطح جمهور شهروندان انجام پ--ذیرد، تغی--یر س--مت یابی جامع-ه جهانی از بیراهه مرگ، به راه زندگی، زندگی در استقلال و آزادی و

رشد بر میزان عدالت اجتماعی، به انجام می رسد.

در ت--دوین این ق--انون اساس--ی، جمعی از حقوق--دانان و ص--احبان دانشهای دیگر شرکت کرده اند. از آنها، آوردن نامهای کسانی بدون مانع است. اما آوردن نامهای کسان دیگری ب-ا م-انع روب-رو اس-ت.

نامهای کسانی که می توان آورد، عبارتند از برخوردار از همکاری مداوم ژاله وفا که یک چن--د از اص-ول را ن--یز پیشنهاد کرده است و دکترحسن رض--ائی ک--ه در نگ--ارش ش--رکت داشته است و اصولی از قانون اساسی ره آورد تحقیق او هس--تند. و دکتر علی صدارت که پیشنهادکننده تدوین این قانون و ش-رکت کننده در شفاف و دقیق گرداندن اصول و پیشنهاد کننده اص--ولی از این ق--انون اس--ت و دک--تر ف--یروزه بنی ص--در و عقیل--ه جعف--ری

14

و ژاله وفا و محمد رض--ا راعی و دک--تر فریبا ساعدی ماربینی و ) گل---زار ( و دک---تر مه---ران علی ص---دارت و جه---انگیر گلی---ان

مص--طفوی و دک--تر نص--رالله نج--ات بخش ک--ه ب--ا عض--ویت در دو هیأت، اصول را یکایک نقد کرده اند و ی--ا در نق--د و تکمی--ل اص--ول راهنمای دوران گذار شرکت کرده اند و حقوقدانانی که نامهاشان

محفوظ است.

از آقای محمود رفیع که بنیادگذار جامعه دفاع از حقوق بش-ر اس-ت و عم--ر را در دف--اع از این حق--وق گذارنده اس--ت ک--ه بخش حق--وق پنج گانه را مطالعه و نظر موافق خود را اطلاع داده است و از آق--ای دکتر حمی-د عم--رانی ک--ه متن حق-وق پنج گان--ه را تکث--یر و در اختی--ار صاحب نظران قرارداده است و نیز همه کسانی که ب--ا نق--د خ--ویش

به بی نقص تر کردن قانون اساسی یاری رسانده اند، سپاسگزارم 1398 فروردین 11

ابوالحسن بنی صدر

15

بخش اول

پنج گانهدر اصول راهبردی و حقوق

فصل اول

در اصول راهبردی

ایران کشور مس--تقل، واح--د و تجزیه ناپ--ذیر اس--ت واصل اول:جمهور شهروندان، به صفت ملت، بر تمام وطن حق دارند.

در ای-ران هرگون-ه تبعیض ب-ر مبن-ای طبق-ه، م-ذهب،صل دوم:ا قومیت، زبان، رنگ، جنیسیت ممنوع اس--ت. ب--ر وف--ق این ق--انون اساسی، همگان در حقوق و تکالیف که عمل ب--ه حق--وق هس--تند، برابرند. شهروندان بدون تبعيض، از حق--وق پنج گان--ه برخ--وردار و برابر این قانون اساسی، برخورداری آنه--ا از این حق--وق تض--مین

می شود. قانون اساسی جمهوری اسلامی و ق--وانین ن--اقض:اصل سوم

حقوق پنج گانه ملغی هستند. شخص---يت و ک---رامت، ذاتی ه---ر انس---ان واص(((ل چه(((ارم:

خدشه ناپذیر است. هر ق--انون، مص--وب، روی--ه و ی--ا سیاس--تی ک--ه نگاه ابزاری به انسان داش--ته باش--د ن--امعتبر و اج--رای آن ممن--وع است. هرگونه رابطه سلطه میان دو ش--خص و ی--ا بین ش--خص و

یک گروه و یا دو گروه، ممنوع است.

16

دولت ای--ران جمه--وری مس--تقل واح--د ب--ر اس--اس:اصل پنجم موازین به هم پیوسته حقوق انسان و حقوق شهروندی و حقوق جامعه ملی و حق--وق جامع--ه ملی بمثاب--ه عض--و جامع--ه جه--انی و حقوق طبیعت، تشکیل یافته است و بر طبق این ق--انون اساس--ی

سامان می پذیرد. اساس سازماندهى كارهاى گوناگون در جمه--وریاصل ششم:

نوین، تشکیل شورا بر مبنای هر شهروند ی--ک رای اس--ت. در این جمهوری، مقام ها، از انتخابی و انتص--ابی، م--وروثی نیس--تند و هیچ ش--خص و گ--روه و نه--اد و س--ازمانی ش--ریک در ولایت جمه--ور شهروندان، به معنای ح--ق ش--رکت در اداره امورخ--ویش و ام--ور

جمعی بر وفق دوستی و برابری، نیست. هر شهروند ب--ر اداره جامع--ه خ--ود ح--ق دارد و ب--هاصل هفتم:

عنوان عضو جامع--ه ملی، ح--ق ولایت خ--ویش را مس--تقیم از راه همه پرسی و یا غیر مستقیم با توسل به رای مستقیم و مخفی و آزاد خود در انتخاب نمایندگان خویش در همه قوای قانون گ--ذاری

و اجرایی و قضایی و وسائل ارتباط جمعی اعمال می کند. اصول آزادی و استقلال و وحدت ملی و تم--امیت اصل هشتم:

ارضی کشور مجموعه ای تفکیک ناپذیرن--د و حف--ظ مجموع--ه آنه--ا وظیفه دولت و همه شهروندان ایران است. هیچ فرد یا گ--روه ی--ا مقامی حق ندارد به نام استفاده از آزادی، به استقلال سیاس--ی، ف--رهنگی، اقتص--ادی، نظ--امی و تم--امیت ارض--ی ای--ران کم--ترین خدشه ای وارد کند و هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ اس--تقلال و تمامیت ارضی کشور، آزادیه-ای مش--روع را، ه--ر چن--د ب--ا وض-ع

قوانین و مقررات، سلب کند. زبان و خط رسمی جمهوری ایران فارس--ی اس--ت. اصل نهم:

اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و ق--ومی در مطبوع--ات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آنها در کن--ار زب--ان فارس--ی

آزاد است. پرچم ایران، پرچم سه رنگ افقی سبز و س--فید و صل دهم : ا

سرخ با نشانه ای است که ترجم--ان اش--تراک جمه--ور ش--هروندانایران با همه تنوع قومی آنها در وطن باشد.

17

سرود ملی ای--ران بی--انگر ارزش ج--ان و ک--رامتاصل یازدهم: انسانی، همبستگی ملی و ص--لح جه--انی و بک--ار افت--ادن نیروه--ای محرکه در رشد در استقلال و آزادی، بر میزان عدالت اجتماعی،

است. شعار جمهوری ایران، رش--د برپای--ه اس--تقلال واصل دوازدهم:

آزادی و بر میزان عدالت اجتماعی است. در جمه--وری ای--ران، س--ازمان اداری کش--وراص((ل س((یزدهم:

س--ازمانی در خ--دمت رش--د انس--ان و آب--ادانی ط--بیعت تعری--ف می ش--ود و این ه--دف، س--ازمان دهی و س--امان دهی آن را تع--یین

می کند. در جمهوری ایران، ارتش ملی نیروی مسلحیاصل چهاردهم:

است که مبتنی بر انضباط دقیق و سازماندهی مردمسالار ش--کل گرفت--ه و مس--ئولیت دف--اع از وطن، اس--تقلال و تم--امیت ارض--ی کشور را برعهده دارد. آموزش و پژوهش و به روزکردن دانش و

فنون نظامی دائمی است. در اختلافات سیاس--ی داخلی، ارتش لازم اس--ت صل پانزدهم: ا

ک--ه ک--املا بی ط--رف ب--اقی بمان--د. در ص--ورت عص--یان مس--لحانه، درحدی که نیروی انتظ--امی توان--ا ب--ه فروخوابان--دن آن نباش--د، ب--ا م--وافقت رئیس جمه--وری و مجلس ش--ورای ملی، ارتش ن--یروی درخواستی را در اختیار فرمانده ن--یروی انتظ--امی ق--رار می ده--د. ورود ارتش به عرصه اقتصاد ممنوع است. اما حکومت می توان--داز تجهیزات نظامی و افراد آن در کارهای عمرانی استفاده کند.

فصل دوم

در حقوق ذاتی حیات انسان

18

بن-ابر این ک-ه حی-ات ق-ائم ب--ه وج-ود حق-وق و: اصل شانزدهم عمل به آنها است و این حق--وق از حی--ات جدایی ناپ--ذیر هس--تند و مانع از آن می شوند که فعالیتهای حی--اتی انس--ان مح--دود و مقی--د بگردند، پس حقوق تقدم دارند بر ن--وع ب--اور و ب--ر ه--ر وض--عیت و موقعیتی که انسان در آن قراربگ--یرد. از این رو، بن--ام دین و بن--ام مص--لحت دولت و ب--ه م--وجب حکم دادگ--اه این حق--وق س--لب

نمی شوند.

از آنجا که تکلیف بیرون از حقوق ذاتی حی--ات، اصل هفدهم: حکم زور است، وضع تکلیفی که سالب حق بگردد، ممنوع اس--ت و عمل به تکلیفی ک--ه حقی از حق-وق نباش-د، نمی توان-د موض-وع

قانون گذاری بگردد.

حق--وق موض--وعه ک--ه اص--ولی از ه--ر ق--انون: اص((ل هج((دهم اساسی را تشکیل می دهند، ن--اقض حق--وق ذاتی حی--ات نیس--تند و قوانین عادی که وض--ع می ش--وند، ن--یز، نبای--د ن--اقض حق--وق ذاتی

.حیات باشند

بنابراین ک--ه حق--وق ذاتی حی--ات هس--تی ش--مول: اصل نوزدهم هستند، همه حیات مندها از حقوقی برخوردارند که حیاتشان قائم به عم--ل ب--ه آنه--ا اس--ت. ط--بیعت ن--یز از همین حق--وق برخ--وردار

. است

حقوق هم دیگر را ایجاب می کنند و ی--ک مجموع--ه: اصل بیستم را تش--کیل می دهن--د، بن--ابراین، هیچ حقی را نمی ت--وان دس--ت آویز

نقض حق دیگری کرد.

انس--ان برخ--وردار از اس--تقلال و آزادی: اص((ل بیس((ت و یکم است: هر انسانی مستقل است در گ--رفتن تص--میم و آزاد اس--ت در انتخاب نوع تصمیم. استقلال و آزادی نسبت به یک--دیگر تق--دم

لذا،. پذیر نیز نیستندو یا تأخر ناپذیر هستند و از یکدیگر جدایی . بنابراین که برخورداری از اس--تقلال، خ--ود، برخ--ورداری از21.1

امکانها و نیروهای محرکه است و ب--دون اس-تقلال، آزادی در ض-د خود، »قدرت فرد« در روابط قوا، تعریف پیدا می کند، بر م--یزان عدل، امکانها و نیروهای محرکه بای--د چن--ان توزی--ع ش-وند ک-ه ه--ر

انسان از آنها برخوردار بگردد.19

. اس--تقلال جامع--ه ش--هروندان، خودمخت--اری او در اعم--ال21.2 ولایت )= شرکت جمهور شهروندان در رهبری جامعه خویش بر اصل دوستی(، بنابراین، محدود نشدن حق ولایت توسط بیگانه و آزادی او و اختیار او بر نوع اعم--ال ح--ق ولایت اس--ت. بن--ابراین، اس--تقلال و آزادی جمه--ور ش--هروندان را هیچ نه--اد و شخص--ی در

درون و هیچ بیگانه ای از بیرون، محدود نمی کند. . بخ---اطر اس---تقلال و آزادی هیچ حقی را نمی ت---وان نقض21.3

ک--رد. زی--را اس--تقلال و آزادی عم--ل ب--ه دیگ--ر حق--وق را ایج--ابمی کنند.

تنظیم کنن---ده رابطه ه---ای کش---ور ب---ا: اص((ل بیس((ت و دوم کشورهای دیگر، بر اصل موازنه عدمی یعنی بر وفق حقوق ملی و حقوق جامعه ملی بمثابه عضو جامعه جهانی و حقوق انس--ان و حقوق شهروندی او و حقوق طبیعت بای--د باش--د. کم--ال مطل--وب این اس--ت ک--ه رابطه ه--ای ف--رد ب--ا ف--رد و گروه ه--ای اجتم--اعی ب--ا یکدیگر نیز، بر وفق حقوق ذاتی حیات انسان و حقوق شهروندی او و حقوق طبیعت برقرار شوند. لذا، ارکان دموکراس--ی ک--ه ب--ر وفق این حقوق تشکیل می ش-وند، فعالیته--ا و رابطه ه--ای خ-ود را

. باید بروفق حقوق تصدی کنند

تنظیم رابطه ها و تصدی فعالیته--ا براب--ر: اصل بیست و سوماصل ششم ایجاب می کند:

. بک--اربردن زور، ب--ه قص--د جلوگ--یری از عم--ل ب--ه حقی از23.1حقوق، ممنوع باشد؛

. انسان های روی زمین بر آسمان ها و زمین حق براب--ر پی-دا23.2 کنند. از آنجا ک--ه وظیف--ه ج--ز عم--ل ب--ه ح--ق نیس--ت، پس م--یزان تخ--ریب ط--بیعت و آل--وده ش--دن محی--ط زیس--ت و م--رگ و م--یر جانداران و گیاهان گزارشگر اندازه محرومیت انسانها از حق--وق خ--ویش هس--تند. ل--ذا دف--اع از حی--ات هم--ه ذی حیات ه--ا وظیف--ه

شهروندان و نهادهای جامعه و نیز دولت است؛ . هم سلطه گری و هم سلطه پذیری هر دو ناقض حقوق، در23.3

سطح فرد با فرد و در سطح گروه با گروه و در س--طح ملت ب--ا های دیگر، ممنوع باشد. ملت

20

بنابر این که دوست داشتن و دوس--ت: اصل بیست و چهارم داش--ته ش--دن حقی از حق--وق انس--ان اس--ت و بن--ابر این ک--ه برخورداری همگان از حقوق و توان--ایی ب--ر رش--د، در گ--رو توحی--د اجتماعی )بمعنای برابری واقعی همگان در برخورداری از حق-وق و تعلق امکانها ب--ه همگ--ان و ت--ابعیت حاص--ل ک--ار از ک--ار( اس-ت، مقرر می شود که در تنظیم رابطه ها، اصل ب--ر توحی--د و ن--ه تض--اد اجتماعی باشد. از آنجا که اندازه تولید سرمایه اجتم--اعی و دیگ--ر سرمایه ها و نیروهای محرکه و کاربرد بهینه آنها به م--یزان توحی--د اجتم--اعی بس--تگی دارد و از آنج--ا ک--ه توحی--د اجتم--اعی خ--ود، هم سبب و هم هدفی از هدفهای رش--د ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی است، توحید اجتماعی پایه ای است که ارک--ان دموکراس--ی ب--رآناستواری می جویند و بدان، دموکراسی از فساد مصون می ماند:

. زن و مرد برای دوستی با یکدیگر خل--ق ش--ده اند و ه--ر دو24.1 بط--ور براب--ر حقوقمن--د هس--تند. بن--ابراین، تم--امی تبعیض ه--ا و

نابرابریها ملغی هستند. . جمه--ور م--ردم ب--ا یک--دیگر ب--رادر و خ--واهر و در حق--وق24.2

برابرن--د. از آن ج--ا ک--ه همگ--ان در حقوق من--دی برابرن--د و عقی--ده نمی تواند بکار دش-منی آی--د مگ--ر وق--تی ک-ه ب--ه اس-تخدام ق--درت درمی آی--د، اختلاف در عقی--ده و ب--اور و ی--ا جنس--یت و تعل--ق ب--ه قومی، موجب تبعیضهای دینی و مرامی و جنسی و قومی و ملی و نژادی نمی گردد و ناقض و مانع دوستی ش--هروندان ب--ا یک--دیگر

نمی شود. . هر شهروند حق دارد با هر شهروند جامعه دیگری دوس--ت24.3

بگردد. . بن--ابر این ک--ه وظیف--ه دولت و جامع--ه م--دنی و ش--هروندان24.4

خش--ونت زدایی بای--د باش--د، دولت بای--د متج--اوز را، براب--ر اص--ول راهنمای قضاوت ک--ه اص--ولی از ق--انون اساس--ی ب--ر پای--ه حق--وق

پنج گانه را تشکیل می دهند، از تجاوز بازدارد. . حق اختلاف در نظر با حق اشتراک در نظر، و ب--ا دو ح--ق24.5

دوستی و صلح همراه است. لذا، الف. خشونت - ک--ه جن--گ ش--کلی از آن اس--ت - بن--ام اختلاف در نظر و باور و بنا بر انواع تبعیض ه--ا از جمل--ه تبعیض ه--ای جنس--ی،

نژادی، قومی، ملی، مرامی، دینی و مذهبی، ممنوع است. و

21

ب. برقراری بدون سانسور جریان اندیشه ها و اطلاع ها و داده ه--ا و دانش ها و فن ها مقرر می شود تا که، از رهگذر نقد، اختلاف در نظر سبب توحی--د در نظ--ر، ب--ه یمن رش--د گ--ردد و از جهت ی--افتن

اختلاف در نظر به تضاد و دشمنی پیش گیری شود.

حق برخورداری هر انسان از استعدادها اصل بیست و پنجم: و فضل های خویش، در زندگی سیاسی و اجتماعی و اقتص--ادی و ف--رهنگی، برس--میت ش--ناخته می ش--ود: انس--ان اس--تعداد جس--تن اندیشه راهنما )باور دینی یا غیر آن( را دارد و بک--ار می گ--یرد. او غ--یر از این اس--تعداد و اس--تعداد انُس ک--ه ح--ق دوس--تی ترجم--ان آن اس---ت، اس---تعداد ره---بری دارد ، اس---تعداد آفرینن---دگی دارد، استعداد آموختن دارد ، استعداد تربیت دارد، استعداد هنرمن--دی و هنروری دارد ، استعداد اقتصادی دارد و... و افزون بر استعدادها فض---ل ها دارد. بن---ابراین، او ح---ق براب---ر ب---رآن محی---ط زیست اجتم--اعی و ط--بیعی دارد ک--ه او را ب--ر بک--ار ب--ردن اس--تعدادهای

خویش و پرورش آنها توانا کند . لذا، . تغییر رابطهِ انسان با نهادها و بازسازی نهادها ب--ر اص--ول25.1

اس-تقلال و آزادی و رش-د ب--ر م--یزان داد و وداد، ب--دان اس-ت ک-ه انسان از بدو تولد، جامع استعدادها تلقی شود: میزان از دس--ت رفتن جامعیت انسان، میزان ض--د حق--وق و ض--د اس--تقلال و ض--د

آزادی و ضد رشد شدن نهادها و جامعه را بدست می دهد. . از آنجا که انسان بهنگام بکار بردن مجم--وع اس--تعدادها و25.2

فضلهای خویش، خودانگیخته، یعنی مس--تقل و آزاد، می اندیش--د و عمل می کن--د، نهاده--ای جامع--ه می بای--د ب--ا خ--ودانگیختگی انس--ان

سازگار و بر این پایه، تجدید سازمان شوند. . از آنجا که برخورداری هر انس-ان از ح-ق ره-بری ، ش-رط25.3

برخورداریش از حقوق و اس--تعدادهای خ--ویش اس--ت، هیچ ی--ک از استعدادهای او قابل تفویض ب--ه غ--یر نیس--ت و دیگ--ری نمی توان--د جانش--ین او در هیچ ی--ک از اس--تعدادها بگ--ردد. ره--بری ه--ر کس بدست خود او اس--ت. بن--ابر این، نظ--ام اجتم--اعی می بای--د ب--از و تحول پذیر بگردد به ترتیبی که جمه--ور م--ردم بتوانن--د در م--دیریت

جامعه خویش شرکت کنند. توضیح این که می باید سامانه ای باز، پیدا کنند. از. جامعه و نهادهای آن4/25

این رو، هدف از تدوین قانون اساسی و اجرای آن، از جمل--ه بای--د

22

این باشد که نهادهای جامعه، بمثابه دستگاههای تخریب انس--ان و محیط زیس--ت و تولی--د ق--درت، ب--ا نهاده--ای ب--از و تحول پ--ذیر، در

خدمت انسان خودانگیخته، جانشین گردند.

: نق--د و هش--دار و اظه--ار ح--ق و، دراص((ل یبیس((ت و ششم ص--ورت خط--ا، پش--یمانی و دی--دن زی--ان، عف--و، در ش--مار حق--وق

انسان هستند. این حقوق ایجاب می کنند: . اص--ول ق--انون اساس--ی بی--انگر حق--وق انس--ان و حق--وق26.1

شهروندی و حقوق ملی و حقوق جامعه او بمنزل--ه عض--و جامع--ه جهانی و حقوق طبیعت باشند. قانون گذاری عادی نیز می بای--د از

این اصول تبعیت بی کم و کاست کند، . در هم--ان ح--ال ک--ه ش--هروندان در نق--د و اظه--ار ح--ق و26.2

هش--دار و اعلان خط--ر می بای--د از بیش--ترین اس--تقلال و آزادی برخوردار باشند، خود ن--یز بای--د ب--ه حق--وق پنج گان--ه ک--ه در ق--انون اساسی می آیند، عمل کنند و در رواج زبانی که ویژه گی های زبان آزادی را داش--ته باش--د - زب--انی ک--ه از جمل--ه زور بن مای--ه آن را

تشکیل نمی دهد -، شرکت کنند. و . عفو کردن حق زیان دیده است و جبران کردن نیز وظیفه26.3

زیان واردکننده است. محیط اجتماعی خالی از زور، حق همگ--ان است. برخورداری از این حق ایج--اب می کن--د ک--ه خش--ونت زدایی حق هر انسان و جامعه انس--انها تلقی ش--ود . ام--ا خش--ونت زدایی نی--از ب--ه اس--تقرار تم--امی ارزش--های معن--وی، بخص--وص اس--تقرار ارزشهایی دارد که برخورداری هر انسان را از حقوق خ--ویش، در جامعه انسانها، میسر می کنند: مهر، ش--هادت ب--ر ح--ق، ص--داقت،

وفای به عهد، ایثار، امداد و استمداد، ارشاد و... و بخصوص، . رابط-ه دو همس-ر، بط-ور خ-اص، و رابط-ه انس-انها بط-ور26.4

عام، باید رابطه فضل های آنها با یک--دیگر باش--د. اگ--ر زور در ک--ار نیاید و انسانها ، در مقام عمل به حقوق خویش، با یکدیگر رابطه بر قرار کنند، از راه فضل هاشان است که ب--ا یک--دیگر رابط--ه ب--ر

.قرار می کنند

انسان به هنگام تولد ق--دمبنابراین که : اصل بیست و هفتم در دنیای دشمنی ها نمیگذارد، طبیعت و جاندارها و انسانها، آش--نا و دوستند. از این رو، برای این که محی--ط رش--د او، محیطی آکن--ده

ذاتی حیات انسان و ط--بیعت از تضادها و خصومتها نگردد، حقوق23

و حقوق شهروندی و حقوق ملی و حقوق هر جامعه بعنوان عضو جامع--ه جه--انی و حق--وق موض--وعه ای ک--ه ب--ر وف--ق آنه--ا وض--ع

می شوند، باید این ویژگی ها را داشته باشند: . ترجم--ان رش--د انس--ان و عم--ران ط--بیعت – و ن--ه دلخ--واه27.1

قدرت – باشند. و . بنابر حق شرکت در رهبری جامعه، راه ی--اب ب--ه جمه--وری27.2

شهروندان یا دموکراسی شورایی باشند و امکانهای برخورداری هر شهروند را از استقلال و آزادی و. 27.3

دیگر حقوقش، همواره بیشتر بگردانند. . بنابراین که هر انسان بر مجموعه ای از کاره--ا ح--ق دارد و27.4

باید از کارهای خود درآمد لازم را برای زندگی حقوقمن--د و رش--د بدست بیاورد، رباط ها را جانشین انسان ها نکن--د و دس--تیار او در

افزایش کارآیی و بهره وری بگردند.

دفاع از حقوق دیگران حقی از حقوق اصل بیست و هشتم: هر انسان و فراخواندن به دفاع از حقوق خود نیز حقی از حقوق او است. از این رو، حق حی--ات ک--ه ب--رآوردن نیازه--ای حی--اتی را ایجاب می کند، به هر کس حق می دهد دفاع از این حق و دفاع از حقوق ذاتی حیات خود را، در مورد خود و یا دیگران، از دولت و شهروندان بخواهد. لذا مسئولیت حفظ حیات یکایک ش--هروندان

بن--ابر اینو برآوردن نیازهای حیاتی، مس--ئولیتی همگ--انی اس--ت. حق، اعدام ممنوع است.

تحص---یل اطلاع و دانس---تن، فع---الیت اص((ل بیس((ت و نهم: استعداد علم و آگاهی جویی، حق هر انسان است. آزادی جری--ان

ه--ا و آزادی جری---ان اندیش--ه ها و آزادی جری--ان اطلاع ه--ا و داده دانش ها و فن ها و هنر ها، بلحاظ آن که امکان دانستن را برای هر انس--ان ف--راهم می آورن--د، ح--ق ه--ر انس--ان هس--تند. بن--ابر این ک--ه تکلیف بیرون از حق ، حکم زور اس--ت، ه--ر کس ح--ق دارد بدان--د

تکلیفی که انجام می دهد، عمل به حق هست یا خیر. از آنجا که »المأمور معذور« ترجمان زورمداری و ناقض حق

است، هر امری باید امر به حق باشد و هر وظیفه من--دی می بای--د مطمئن باش--د ک--ه دس--تور سیاس--ی ی--ا نظ--امی ی--ا اقتص--ادی ی--ا اجتماعی و یا فرهنگی که به او می دهند ، یا او به دیگران و یا به

24

خود می دهد، ناحق نباشد. بنابراین، ه-ر ام-ری، بای--د ب-ا ش-فافیت تمام بر حق دلالت کند و نباید ناقض حقی از حق--وق انس--ان و ی--ا حق--وق ش--هروندی او و ی--ا حق--وق ملی و ی--ا حق--وق ط--بیعت و ی--ا

حقوق جامعه بمثابه عضو جامعه جهانی باشد.

اصل بر شفافیت گفتار و کردار است. لذا، سر: اصل سی ام و پنهان کاری به قصد ستم کاری، و نیز دوستی و همکاری پنه--انی با ستمگر و جنایت پیشه، ناقض ح--ق و ممن--وع اس--ت . بن--ابراین، دولت ح--ق ن--دارد عم--ل ن--اقض حقی از حق-وق انس-ان و حق-وق شهروندی و یا حقوق ملی و یا حقوق طبیعت و یا حقوق ایرانیان بمنزله عضو جامعه جهانی را مرتکب شود. ارتکاب عم--ل ن--اقض حقی از حقوق که اصول این قانون را تشکیل می دهن--د، ج--رم و »سر دولتی« کردن آن موجب تشدید مجازات ب--ه ترتی--بی اس--ت

که قانون معین می کند.

هر کس و هر ج--امعه ای ح--ق دارد از ص--لح اصل سی و یکم: برخ--وردار باش--د. ن--اموس ص--لح را نبای--د شکس--ت. ل--ذا، ب--ه زور بازداشتن شهروندان از زیستن با برخورداری از استقلال و آزادی و دیگر حقوق و تبلیغ حقوق، ممنوع است. جنگ به قص--د س--لطه بر دیگران و ویران ک--ردن عم--ارت و ط--بیعت، ممن--وع اس--ت. دربرابر، دفاع در برابر متجاوز، وظیفه ای همگانی است. بنا بر این،

. در س---طح جامع---ه ملی و در س---طح جامع---ه جه---انی، از31.1 وظایف اصلی دولت، یکی برقرارکردن صلح است. اگر میان دو کشور جنگ روی نمود، بر او است بکوشد میانشان صلح بر قرار کند. در صورتی ک--ه یکی از دو ط--رف از قب--ول ص--لح س--رباز زد، باید در کن--ار کش--وری ک--ه ب--ه ص--لح راض--ی اس--ت ق--رار بگ--یرد و جنگ طلب را، ب-ر اص-ل رس-اندن ح-ق ب--ه حق دار، ب--ه ص-لح وادار

سازد. . بن--ابر این ک--ه ب--ر اص--ل موازن--ه ع--دمی، رابطه ه--ا ب--ا31.2

کشورهای دیگر، بر مبانی حقوق ملی، از جمله، حق صلح و دیگر حقوق، برقرار می شود، بر دولت ممنوع است ک--ه از راه برق--رار کردن روابط قوای خصمانه با دولت های دیگر، صلح اجتم--اعی را ب--ه خط--ر ان--دازد و برخ--ورداری ش--هروندان را از حق--وق پنج گان--ه مشکل، وگرنه، ناممکن گرداند و یا حقوق ملی و دیگر حق--وق را

تضییع کند.

25

. هیچ ملتی را بر عقی--ده و ج--ان و م--ال ملت دیگ--ر، حقی31.3 نیس--ت. در ع--وض، ه--ر مل--تی بمثاب--ه عض--و جامع--ه جه--انی، از

حقوقی برخوردار است که موضوع فصل ششم هستند. . احقاق حقی نباید تجاوز به حقی را ایجاب کند. بنابراین، با31.4

احقاق حق، تقابل پایان می پذیرد.

بن--ابراین ک--ه تبعیض ن--اقض ح--ق اس--ت، اص(ل س((ی و دوم: برابری جستن از لحاظ نژاد و قومیت و ملیت و جنسیت و رن--گ،

حق هر انسان است. تفاوتی از این جهات میان انسانها نیست.

از آن ج--ا ک--ه اس--تقلال و آزادی ذاتی حی--ات: اصل سی و سوم انسانند، خرید و فروش انسان بر خلاف حق--وق او اس--ت. بن--ابراین برده داری در اشکال گون--اگونش خلاف ح--ق و شخص--یت و ش--أن و

شود. بنابراین، هر رابطه ای ک--ه کرامت انسان است و ممنوع می انسان را در موقعیت برده قراردهد، یعنی او را در موقعیت انس--ان

فاقد حقوق قراردهد نیز ممنوع است.

بن--ابر این ک--ه ح--ق ه--ر انس--ان و ه--ر اص(ل س(ی و چه(ارم: مجموعه انسانی است که ستم نبیند و وظیفه او است ک--ه س--تم نکند، حق هر کس و هر مجموعه انسانی است که رعایت حقوق خ--ویش را از دیگ--ران بخواه--د و وظیف--ه او اس--ت ک--ه ب--ه حق--وق دیگران تجاوز نکند و در برابر هر تجاوزی، برپا خیزد و، بر م--یزان ع--دل، ب--رای برخ--ورداری همگ--ان از حق--وق خ--ویش، از اص--ل »ستمگر مباش، ستمپذیر مباش و یار ستمدیده در برابر س--تمگر

باش« پیروی کند. این ح--ق هم اقتص--ادی و هم سیاس--ی و هم ف--رهنگی و هم اجتماعی اس--ت. ب--ه س--خن دیگ--ر انس--ان ح--ق دارد در اندیش--ه و عمل و نیز از لحاظ موقعیته--ا و ش--رایط رش--د، تحت س--تم ق--رار

نگیرد.

بن--ابر این ک--ه م--الکیت ب--ر ک--ار م--الکیتاص(ل س((ی و پنجم:شخصی است،

. م--الکیت شخص--ی نبای--د ت--ابع م--الکیت خصوص--ی بگ--ردد و35.1 مالکیت خصوصی باید تابع مالکیت شخصی باش-د ب-ه ترتی--بی ک--ه

هر درآمدی حاصل کار باشد.26

. فرد و جامعه و طبیعت ب--ه م--یزان شرکتش--ان درک--ار، ب--ر35.2حاصل آن حق پیدا می کنند.

. حق بر س--رزمین و من--ابع موج--ود در آن، همگ--انی اس--ت.35.3 یعنی نسلها که از پی هم می آیند بر آنه--ا ح--ق دارن--د و ی--ک نس--ل حق ندارد، به ترتیبی بهره ب--رداری کن--د ک--ه س--بب مح--روم ش--دن نسل های آینده از منابع بگردد و یا س--رزمینی ک--ه وطن اس--ت را

بیابان کند.

بن--ابر این ک--ه م--الکیت انس--ان ب--ر ک--ار اصل سی و شش((م: خویش و آن چه از آن بدس--ت می آورد، م--الکیتی شخص--ی اس--ت، هیچ انسانی را نمیتوان از مالکیت بر کار خود محروم کرد. خواه مس--تقیم یع--نی ب--ا جلوگ--یری از ک--ار فک--ری و ی--دی او و خ--واه غیرمستقیم با جلوگ--یری از برخ--ورداری او از نیروه--ای محرک--ه و ابزار کار و زمین و منابع آن در حد ی--ک ش--هروند. از این ح--ق، دو حق اساسی زیر نتیجه میش--وند ک--ه در عین ح--ال ش--رط تحق--ق

حق بالا هستند و در شمار حقوق شهروندی نیز بشمارند:

از آنجا که رشد عمومی جامع--ه، ش--رط اصل سی و هفتم: رش--د ه--ر انس--ان و بعکس اس--ت، ه--ر کس ح--ق دارد از جامع--ه بخواهد، کمبودهای او را جبران کن-د. بن-ابراین ح--ق، جامع-ه بای-د، مستقیم یا توسط دولت و نهادهای دیگر امکانات و وسایل کار را

در اختیار اعضای خویش بگذارد و او مسئول حفظ آنها است.

بن--ابر این ک--ه انس--ان مجم--وعه ای از: اص((ل س((ی و هش((تم استعدادها و فضل ها است، رشدپذیر است. و از آن ج--ا ک--ه رش--د کردن ذاتی حیات انسان است، نظ--ام اجتم--اعی مطل--وب، نظ--ام باز است. نظام باز نظامی است که درآن، رشد قدرت جای گزین رشد انسان نگردد و نیروه--ای محرک--ه بی آنک--ه وی--ران ش--وند، در

رشد انسان و عمران طبیعت بکارافتند.

ح--ق درخواس--ت ج--بران کمبوده--ا، حقی: اص((ل س((ی و نهم جهان شمول است. به این اعتبار که رشد اگ--ر همگ--انی نباش--د، و چند ملت رشد کنند و همه دیگ--ر ملت ه--ا رش--د نکنن--د و ی--ا مل--تی بخواهد برای افزایش و یا حفظ »منافع« خود، حق--وق خ--ویش را از یادببرد و حقوق ملت یا ملت های دیگر را نادیده بگیرد، ناگزیر جریان رشد متوقف میشود و میزان خشونت و تخ--ریب اف--زایش

27

مییابد. از این رو، هر کس و هر گروه و هر جامع--ه انس--انی ح--ق دارد از جامعه بشری رفع تج--اوز و ج--بران کمبوده--ای خ--ویش را

بخواهد.

تأمین منابع مالی برای احقاق حق موض--وع اص--ل: اصل چهلم و تع--اون وس--یله تحق--ق آن هس--تند. تع--اون می--ان جامعهه--ای24

بشری، حقی اس-ت ک-ه ه--ر جامع--ه و ه--ر ف--رد عض-و ه--ر ی--ک از جامعهها دارند. این حق اس--ت ک--ه ب--ه ه--ر کس امک--ان میده--د از حق--وق اقتص--ادی و سیاس--ی و اجتم--اعی و ف--رهنگی لازم ب--رای شکوفایی شخصیت و اعتلای کرامت انسانی خود برخوردار گردد . بر این اساس، جامعه ایرانیان ن--ه تنه--ا مس--ئول ه--ر مح--روم و مظلوم در هر جای جهان است، بلکه مسئول طبیعت ن--یز هس--ت

که ویران نگردد.

شهروندان ح--ق دارن--د در ره--بری جامع--ه: اصل چهل و یکم مشارکت کنند. بنابراین که هر موجود زن--ده ای اس--تعداد ره--بری دارد، هر انسان در رهبری ام--ور خ--ویش مس--تقل و آزاد اس--ت و ح---ق دارد در ج---امعه ای زن---دگی کن---د ک---ه درآن، برخ---ورداری ش---هروندان از اس---تقلال و آزادیِ خ---ود، کام---ل باش---د. هم---ۀ�

شهروندان بر رهبری جامعه حق برابر دارند.

بنابر این که ه--ر انس--ان مس--ئول عم--ل ب--ه: اصل چهل و دوم حقوق خویش است، پس او مسئول انجام مهم ترین مس--ئولیتها، یعنی ش-رکت در اداره ام--ور ج--امعه ای اس-ت ک--ه در آن زن--دگی

می کند. از این رو: . شرکت در مسئولیت اداره امور جامعه، حق و وظیفه ه--ر42.1

کس است و این شرکت از آنج--ا ک--ه همگ--انی اس--ت، بن--اگزیر ازطریق شورا انجام میگیرد.

. همۀ� شهروندان حق و وظیفه دارند مانع استقرار استبداد42.2 بگردن--د. ه--ر کس ن--ه تنه--ا ح--ق و بلک--ه وظیف--ه دارد در ره--بری جامع--ه خ--ویش ش--رکت کن--د. پ--رورش ق--وۀ� ره--بری، از برت--رین ارزشها است. برای استقرار و استمرار مردمسالاری و تحول آن ب--ه جمه--وری ش--هروندان، ض--رور اس--ت ک--ه ش--رایط لازم ب--رای پرورش قوۀ� رهبری فراهم گردد و موانع موجود از میان برداشته

شوند.

28

. از آنجا که مسئولیت رهبری، مهمترین مسئولیت انسان و42.3 با اهمیت ترین شاخص شخصیت و کرامت انسانی و کارآم--دترین عامل رشد او است، ه--ر کس ح--ق و وظیف--ه دارد خ--ود را ب--رای

آماده کن--د. در جامع--ه ت--رکیب ک--ار بای--د چن--ان شرکت در رهبری باشد که ه-ر کس فرص-ت بیاب-د بخش--ی از وقت خ--ود را ب-ه ک--ار شرکت در ره--بری جامع--ه خ--ود اختص--اص ده--د. بن--ابراین ح--ق و وظیف--ه و ارزش ب--رین، ه--ر کس ح--ق دارد خ--ود را ب--رای اح--راز مقامی از مقام ها، نامزد گرداند. رهبری ب--ه دادگ--ری و لی--اقت و علم است. در این جمهوری، فرص--تها، بای--د فرص--تهای دادگ--ری و ابراز لی--اقت و علم جس--تن و بک--اربردن آنه--ا بگردن--د. پس، ه--ر کس حق دارد بخواهد که رهبری جامعه، ع--ادل و ع--الم و لای--ق و

منزه از فساد باشد.

اندیش--یدن و اظه--ار آن حقی انک--ار اصل چهل و س((وم : نکردنی است. اظهار نظر ولو مخالف حقوق پنج گانه آزاد اس--ت. اما عمل به آن وقتی ناقض حقی از حقوق پنج گانه نیس--ت، حقی انکار نکردنی است. حق اختلاف در نظر، حقی است ک-ه هم--ه از آن برخوردارند. هر جامعه باید ب--ر این اص--ل اداره ش--ود ک--ه ی--ک شخص، و یک گروه و حتی یک نسل بخشی از حقیقت را میدانند و نه تمام حقیقت را، بنابراین، همه حق دارند، با رع--ایت ص--لح و دوس--تی و ب--ا تلاش در خش--ونت زدایی، اختلاف در نظ--ر داش--ته

باشند. لازم اس---ت ش---هروندان نظ---ر خ---ویش را ب---ه جری---ان آزاد اندیشه ها بسپارند و آن را وسیله خص--ومت ب--ا یک--دیگر نگردانن--د. اختلاف در نظر شورا را ض--رور و دس--ت آویز خص--ومت ک--ردنش،

آن را بی محل می گرداند.

از آنج--ا ک--ه گون--اگونی در ن--ژاد و رن-گ و:اصل چهل و چهارم فرهنگ و زبان، حق است و نه ننگ، نقد دین ها و مرامهای م--روج مخالف این گوناگونی، و تبعیض، حق هر انسان است. هر انسان ح--ق دارد آم--وزش و پرورش--ی بجوی--د ک--ه او را از بن--د تبعیض ه--ا بره--د. مب--ارزه ب--ا تم--امی تبعیض ه--ای سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتماعی و فرهنگی در سطح هر جامع-ه و در س-طح جه-ان ح-ق

هر انسان است.

29

بنابراین که اندیشه راهنما لازمه زن--دگی: اصل چهل و پنجم حقوق مند است، برگزیدن و داشتن اندیشه راهنما حق هر انسان است. بن--ابراین، ش--هروندان در گ--زینش دین و م--رام مس--تقل و

دولت و هیچ مق--ام و شخص--ی ح--ق ندارن--د کس--ی را ب--ه. آزادندپذیرفتن دین یا مرامی و یا به ترک آن مجبور کنند.

بن--ابر این ک--ه انس--ان مجم--وعه ای از اص((ل چه((ل و شش((م: استعدادها و فضل ها است و بنابراین که عم--ل ک--ردن ب--ه حق--وق نیازمند دانش ها و فن ها و اطلاع ها و داده های ص--حیح اس--ت، ه--ر انسان حق دارد بر دانش ها و فن ها و اطلاع ها و داده ها دسترسی داشته باشد. بنابر اصل، ه--ر کس ح--ق و وظیف--ه دارد حقیقت و

دانش را بجوید و اظهار کند.

بنابر این ک--ه ه--رکس خ--ود خویش--تن را اصل چهل و هفتم: رهبری می کند، هیچ کس را حق و اختیار ره--بری کردن دیگ--ری ب--ه زور نیست. بنابراین، تمامی حاکمیت های قدرتمدار بدین خاطر که ناقض حقوق ذاتی حی--ات انس--ان و حق-وق ش-هروندی او هس--تند،

ممنوع هستند.

بنابر این که ارزی--ابی و انتق--اد، ض--رورت: اصل چهل و هشتم رشد است، هر انسانی برخوردار از این حق اس--ت. در جمه--وری ایران، اصل بر ارزیابی و انتقاد است و شهروندان این جمه--وری،

همه ارزیاب و منتقد هستند.

آزادی بی--ان، ح--ق ه--ر انس--ان اس--ت. در: اصل چه((ل و نهم مق--ام اس--تفاده از این ح--ق، نمی ت--وان دروغ و ناس--زا و جع--ل و تحریف و ... را مجاز شمرد. موارد س--وء اس--تفاده از این ح--ق را قانون معین می کند. بنای قانون گذار نه محدود کردن آزادی بیان

که احقاق حق در صورت سوء استفاده از آن باید باشد. هر شهروندی حق دارد جبران زیانی ناش-ی از ص-دمه ب--ه

حقوق و کرامت خویش را مطالب--ه کن--د ی--ا از آن در گ--ذرد. بن--ابر این، حق دارد از راه مراجعه ب--ه ق--وه قض--ایی، ج--بران و ت--رمیم

. زیان خود را بخواهد

اظه--ار تمایل ه--ای دی--نی و سیاس--ی و علمی و: اصل پنج((اهم فرهنگی آزاد است. حق ارزیابی و انتقاد و آزادی بی--ان و اظه--ار

30

تمایل خ--ود، حقی همگ--انی اس--ت، بن--ابراین، اس--تفاده از آن بای--د غیرقهرآمیز و خشونت زدا باشد و از راه تفهیم و تف--اهم، ب--ه یمن

بحث آزاد، انجام بگیرد.

بن--ابر این ک--ه رش--د ب--ا ارزی--ابی و انتق--اد: اصل پنجاه و یکم هم--راه اس--ت، تغی--یر ب--اور دی--نی و غ--یر آن را نمی ت--وان ج--رم شناخت. حتی اگر این تغییر، تغی--یر از بی--ان اس--تقلال و آزادی ب--ه

. بیان قدرت باشد

در این جمه--وری، دانش و فن ب--ه همگ--ان: اصل پنجاه و دوم تعل--ق دارن--د و همگ--ان بای--د بیاموزن--د و ب--ه روز کنن--د و بتوانن--د بکاربرند. دولت باید بکوشد که در سطح جه--ان ن--یز، دانش و فن از آن جهانیان بگردند تا که رشد هم آهن--گ جامع--ه جه--انی میس-ر

شود.

بن--ابر این ک--ه برخ--ورداری از حق--وق در: اصل پنجاه و س(وم وطن و جامعه میس--ر می گ--ردد و بن--ابر این ک--ه عم--ل ب--ه حق--وق ذاتی، رابطه حق با حق را ایجاب می کند، وطن من--دی و تش--کیل جمع، از یک هسته دو نفری تا تشکلی با اعضای فراوان، حق ه--ر انسان است. تشکیل نهادهایی که وج--ود و عمل کردش-ان ن-اقض حقوق نباشند، آزاد است. بنابراین باید باشد ک--ه نهاده--ای جامع--ه

مدنی محل تحقق دموکراسی شورایی بگردند.

بن--ابر ح--ق رش--د و بن--ابر اس--تعداد ص((ل پنج((اه و چه((ارم:ا دانش--جویی ک--ه از اس--تعدادهای انس--انی اس--ت و بن--ابر این ک--ه هرکس ح--ق دارد دانش و فن بجوی--د، پس ح--ق او اس--ت ک--ه، در وطن خویش، از آموزش و پرورش درخ--ور برخ--وردار و ی--ا ب--رای

آموزش و پرورش باید کسب دانش و فن به هر جای جهان برود. رایگان باشد. تعلق های ملی و قومی و جنسی و داشتن این یا آن

مرام نباید مانع برخورداری از آموزش و پرورش کسی شوند.

بن--ابراین ک--ه فرهن--گ ف--رآورده ابتک--ار و اصل پنجاه و پنجم: ابداع و کشف و خلق انسان است، هرانسان فرهنگ مند اس--ت و انکار فرهنگ و یا نادیده گرفتن آن ممنوع است. ب--اوجوداین، ه--ر دولت باید مروج فرهن--گ اس--تقلال و آزادی باش--د و اش--تراک های فرهنگی را بر عهده جریان آزاد داش--ته ها و یافته ه--ای فرهنگه--ا و

گفتگوها و بحث های آزاد میان فرهنگها بگذارد. 31

بنابر حق مالکیت هر کس بر کار خویش: اصل پنجاه و ششم و دست آورد آن، هر محق--ق و ه--ر دانش--مند و ه--ر هنرمن--دی، ب--ر کش--ف و اب--داع و ت--ألیف و اث--ر خ--ویش ح--ق دارد. ب--اوجود این، استفاده از دانش و فن برای سلطه بر دیگران ممنوع است. حق

ام--ابر دانش وظیفه برخوردارکردن دیگ--ران از آن را در ب--ردارد. . این وظیفه داوطلبانه است

ح--ریم خصوص--ی و زن--دگانی شخص--ی و: اصل پنجاه و هفتم حق--وق و حیثی--ات و ش--ئون، بن--ابراین، ک--رامت ه--ر کس، از زن و

.مرد و فرزندان، باید از هر گونه تعرض مصون باشد

خان--ه ه--ر ش--هروند از تع--رض مص--ون اصل پنجاه و هش((تم: است. وارد خانه کسی نباید شد مگر به اذن صاحب آن و یا برابر

قانونی که با حقوق پنج گانه منطبق باشد.

هر کس مختار اس--ت در کش--ور خ--ود ه--ر: اصل پنجاه و نهم کجا که خواست منزل کند و به هر نقطه که خواست س--فر کن--د.

:انتخاب اقامتگاه حق هر انسان است. بنابراین سفر در داخل کشور و به خ--ارج از آن ح--ق ه--ر کس.( 59.1

کسی را به دلیل هویت قومی و یا جنس--ی و ن--وع ب--اورش است.نمی توان از این حق محروم کرد.

کسی را نمیتوان از خانه و دیار خویش ب--یرون ک--رد. از.( 59.2 این رو، کسانی که اشخاص را بزور از دیار خود بیرون میکنند باید

مورد پی گرد قانونی قرار گیرند.

بنابر این که گوناگونی در نژاد و قومیت و ملیت: اصل شصتم و فرهنگ و زبان و رنگ حق است،

. هیچکس را نمیت--وان از ملیت و ق--ومیت خ--ویش مح--روم60.1 ساخت. شناخته شدن به نژادی و مل--تی و ق--ومی، ح--ق ه--ر کس

است. . اختلاف در فرهنگ و رنگ، وقتی جریان های آزاد دانش ها60.2

و فن ه--ا و هنره--ا و اطلاع ه--ا و داده ه--ا و داش--ته ها و یافته ه--ای فرهنگ ها برقرار هستند، ب--ه ش--رط نب--ود تبعیض ه--ا، عام--ل رش--د می شود. در هر جامعه، این اختلاف پذیرفت--ه و م--ورد عم--ل بای--د

باشد. 32

هر کس حق دارد در صورتی ک--ه م--ورد: اصل شصت و یکمستم قرار گرفت پناهنده بگردد:

. نه تنها بیگانه بلکه دشمن نیز حق دارد به جمه--وری ای--ران61.1پناه آورد و هرگاه چنین کرد، باید به او پناه داده شود.

. ه--ر کس م--ورد س--تم ق--رار بگ--یرد ح--ق و وظیف--ه دارد61.2مهاجرت کند و به مبارزه برای احقاق حق ادامه دهد.

هر کس حق دارد زندگانی متناسب ب--ا اصل شصت و دوم: شئون و کرامت انسان را داشته باشد. بنابراین، هرکس بر غذا و

و پوشاک و تعلیم و تربیت و درمان و محیط زیست سالم مسکن و بهتر ک--ردن زن--دگی م--ادی و معن--وی خ--ود، ح--ق دارد. بن--ابراین، هرکس حق مطالبه توزیع عادلانه امکانه--ا و نیروه--ای محرک--ه را از جامع--ه م--دنی و دولت دارد. ب--راین دو اس--ت ک--ه امکانه--ا و نیروهای محرک--ه را ب--ر م--یزان ع--دل، توزی--ع کنن--د ت--ا همگ--ان ب--ه

برخورداری از این حق توانا شوند.

ازدواج باید بر اساس علاق--ه و عقی--ده اصل شصت و سوم: و انتخاب آزاد زوجین باشد. ازدواج به اجبار ممنوع است. عوامل اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی که سبب س--لب آزادی زنان و مردان و بیشتر زنان میش--وند و آن--ان را ن--اگزیر از ازدواج بر خلاف میل میکنند، از اعتب--ار س--اقطند. از می--ان برداش--تن این عوامل و تدارک امکان برخ--ورداری از اس--تقلال و آزادی، وظیف--ه

جامعه مدنی و دولت است.

رابط--ه دو همس--ر و رابط--ه آنه--ا ب--ا: اصل شص((ت و چه((ارم فرزندان، نه رابطه مسلط با زیر سلطه، بلکه رابطه حقوق مندها با یکدیگر یا رابطه برابر حق با حق است. ق--انون م--دنی بای--د ب--ا

این اصل و اصول دیگر این مجموعه حقوق، تطبیق بجوید.

همسری حقی از حقوق هر زن و م--رد اصل شصت و پنجم: است و در برخورداری از این حق، اص--ل ب--ر براب--ری همس--ران و اعضای خ--انواده در حق-وق انس-ان و حق--وق ش-هروندی و حق-وق

دیگر است. بنابراین،. مرد و زن در ازدواج و طلاق از حقوق برابر برخوردارند.65.1

.ازدواج تنها با رسیدن به سن قانونی ممکن است.65.233

کاستن از م--نزلت و ک--رامت انس--ان و: اصل شصت و ششم ن--اچیز ک--ردنش در اس--تثمار ش--ونده و تخ--ریب ط--بیعت و من--ابع

موجود در آن، ممنوع است.

فرس--ودن انس--ان و ط--بیعت ممن--وع اص((ل شص((ت و هفتم: اس-ت. ه--رکس برک--اری ح-ق دارد ک-ه توان--ایی انج--امش را دارد.

. تعیین انواع کارها و طول مدت کار، باید برابر این اصل باشد

انسان بر آسایش و تفریح ح--ق دارد. اصل شصت و هشتم: در تعیین س--اعت های ک--ار این اص--ل ن--یز بای--د رع--ایت ش--ود. ه--ر انسان بر ف--راغت از ک--ار و تعطیلات ب--ا اس--تفاده از حق--وق ح--ق

. دارد

از آن جا که برخورداری از حق--وق، ب--دون: اصل شصت و نهم برخورداری از امنیت و نیز بدون برخورداری از دو ح--ق اس--تقلال و آزادی -که از یکدیگر جدایی ناپذیرند- تحقق پی--دا نمیکن--د، ه--ر کس ح--ق دارد از امنیت ه--ا برخ--وردار باش--د. نس--بت اس--تقلال و آزادی با امنیت ها نس--بت ت--زاحم نیس--ت. بن--ابراین، نمی ت--وان، ب--ا دست آویزکردن امنیت، استقلال و آزادی شهروندان را سلب و یا

.محدود کرد

هیچ کس نباید مجبور به انجام رفتار غیرانسانی: اصل هفتادم و تحقیرآمیز بگردد. هیچ کس نباید از راه شکنجه و غیر آن، برای اقرار و یا قبول و یا نفی عقیدهای، تحت فشار و یا م--ورد تحق--یر قرار بگیرد. حتی در مقام کم--ک و انف--اق ن--یز تحق--یر روا نیس--ت. بنابراین، اک--راه و اجب--ار راف--ع مس--ئولیت اجب--ار ش--ونده و موج--د

مسئولیت اجبارکننده است.

بنابر این که شرط برخورداری هر کس از: اصل هفتاد و یکم حقوق، بکارگرفتن استعدادها و فض--لها اس--ت، براب--ری واقعی در برخ--ورداری ه--ر ش--هروند از حق--وق و بک--اربردن اس--تعدادها و

.فضلهایش مقرر می شود

عدالت م--یزان تم--یز ح--ق از ن--احق تعری--ف: اصل هفتاد و دوم می شود. بنابراین م-یزان، از ب-دو تول-د، ه-ر کس ب-ر رع-ایت ش-دن حق--وقش ح--ق دارد. عم--ل ب--ه حق--وق و رع--ایت حق--وق یک--دیگر و

34

رعایت حقوق پنج گانه توسط هر یک از متصدیان دولت و هری--ک ازدیگر متصدیان منتخب یا منصوب، بدین میزان سنجیده می شود.

بنابر این که عمل به حق--وق ع--دم وج--ود: اصل هفتاد و سوم مانع را ایجاب می کن--د ، قی--ام ب--رای برداش--تن مانع ه--ا، بخص--وص

، از پذیری و تبعیض ها هستندی که ستم و ستم گری و ستم هایمانع حقوق انسان است.

بن--ابر این ک--ه ه--رکس حقوقمن--د و اص((ل هفت((اد و چه((ارم: کرامتمند بدنیا می آید، نقض حقوق و کرامت کودکان، جرم و هیچ

عذر و بهانه ای از نقض کننده پذیرفته نیست.

بنابر این که کودک از زمانی که ب--ه دنی--ا اصل هفتاد و پنجم: می آید، از حقوق انسان برخ--وردار اس--ت و بای--د از راه عم--ل ب--ه حقوق خویش بارآید و رشد کند، نباید از عم--ل ب--ه حق-وق انس--ان

بازداشته شود.

کودکان، عضوهای تم--ام عی--ار خ--انواده: اصل هفتاد و ششم هستند. تا رسیدن به رشد، پدر و مادر و اگر یتیم بودن--د، جامع--ه

باید نیازهای آن ها را برآورند. و . از آنجا که رش--د فط--ری بش--ر اس--ت، کودک--ان بای--د ب--رای76.1

آینده تربیت شوند. بنابراین نباید به پذیرفتن عقیدهای مجبورشان کرد نه آنها مجب--ور ب--ه اط--اعت از پ--در و م--ادر، در گروی--دن و ی--ا

نگرویدن به دین یا مرامی هستند. . کودکان بی سرپرست یا معلول ح--ق عاج--ل ب--ر نم--ردن از76.2

گرس--نگی و بی خانم--انی و برخ--ورداری از تعلیم و ت--ربیت درخ--ور دارند. اینان بعنوان فرزندان جامعه، ح-ق دارن--د رش-د کنن-د. ادای این حق در درجه اول ب--ر عه--ده خویش--اوندان اس--ت و اگ--ر آن--ان

ناتوان بودند بر عهده جمهور مردم و دولت است. . کودکان ی--تیم ب--ر محبت ح--ق دارن--د و بای--د محبت ببینن--د و76.3

حقوقمند تربیت بگردند . . تبعیض میان فرزن--دان و می--ان فرزن--دانی ک--ه پ--در و م--ادر76.4

دارند و آنها که ندارند، ممنوع است.

35

. کودک بر داشتن پدر و مادر حق دارد. بنابراین، همبستری76.5 خارج از ازدواج قانونی، س--الب مس--ئولیت زن و م--رد همبس--تری کنن--ده نمی ش--ود. آم--وزش و پ--رورش ک--ودک ب--ر وف--ق حق--وق و

برآوردن نیازهای او بر عهده آنها است. . کودکان حق دارند ش--هروند ت--ربیت بگردن--د و ب--رای ایف-ای76.6

نقش شهروند برخوردار از حقوق شهروندی تربیت شوند. . مادرانی که بار تکفل فرزندان خود را ب--ردوش دارن--د، ب--ر76.7

جبران کسر مالی و رفع نقص مراقبتهای دیگر ح--ق دارن--د و بای--دبیمه شوند.

. جدا کردن کودکان از خانواده ب--ر خلاف اراده اف--رادی ک--ه76.8 ح--ق پ--رورش آنه--ا را دارن--د، فق--ط در ص--ورت قص--ور در انج--ام وظیفه و یا اگر اطفال در مخاطره غفلت و اهم--ال واق--ع باش--ند،

بر طبق قانون امکان پذیر است

بن--ابر این ک--ه اص--ل ب--ر خش--ونت زدایی اصل هفت((اد و هفتم: است، رابطه زور برقرارکردن با کودک و قربانی خشونت کردن او ناقض حق--وق او و م--انع رش--د او بعن--وان انس--ان خودانگیخت--ه،

مستقل و آزاد است. بنابراین، . به خدمت ارتش و نیروی انتظامی درآوردن کودک--ان و ی--ا77.1

وادارکردن آنها به جاسوسی ممنوع است. . وادارکردن کودکان به شرکت در نزاع، چه رسد به جن--گ،77.2

ممنوع است.

کودکان ب--ر دف--اع در براب--ر تج--اوز ح--ق: اصل هفتاد و هشتم دارند. نه پدر و مادر و نه دیگران حق تجاوز ب--ه حق--وق ک--ودک را ندارن--د. در ص--ورت تج--اوز ب--ه حق-وق آنه--ا، دف--اع از حق-وق آنه--ا

وظیفه همگان از طریق مراجعه به قوه قضایی است. . در صورت جدایی میان پ--در و م-ادر، در تع-یین سرپرس-ت78.1

فرزن--د، ملاک حق--وق او و نیازمن--دی نیازمن--دی ه--ای او ب--ه رش--داست. . دف-اع از ک-ودک در براب--ر آس-یب های اجتم-اعی، بخص-وص78.2

مواد مخدر ، در درج--ه اول برعه--ده خ--انواده و در درج--ه دوم ب--رعهده جامعه مدنی و دولت است. 36

. واداش--تن کودک--ان ب--ه فحش--اء و هرگون--ه سوءاس--تفاده78.3جنسی از آنها جرم است.

. دفاع در برابر تبعیض های جنسی و نژادی و ملی و ق--ومی78.4و دیگر تبعیض ها، حق کودکان است.

. بنابر ممنوعیت برده داری، خرید و فروش کودک-ان ممن-وع78.5است. . در صورت وقوع جنگ، حمله به مردم غیر نظامی، ولو در78.6

مق--ام تلافی، ممن--وع اس--ت و حف--اظت از کودک--ان از اول--ویتبرخوردار است.

کودک عضو خانواده است. بنابراین، ح--ق: اصل هفتاد و نهمدارد بر اسم و هویت خانوادگی و تابعیت کشور.

پیش از رسیدن به سن بل--وغ ک--ه ق--انون معین: اصل هشتادم می کند، کودک به تعلیم و تربیت و بازی و اس--تراحت ح--ق دارد و

بکارواداشتن آنها و هرگونه بهره کشی از آنها ممنوع است.

ک--ودک بمثاب--ه عض--و خ--انواده ح--ق دارد اصل هش((تاد و یکم: شور کند و طرف شور قرار بگیرد. کودکان ی--تیم ن--یز ح--ق دارن--د خانواده بیابن--د و اس-م و ه-ویت خ-انواده را بیابن-د و ط-رف ش-ور

قرار بگیرند.

همانطور که در زناشویی، در رابطه میان اصل هشتاد ودوم: وال--دین و فرزن--دان، عش--ق و محبت اس--اس اس--ت، پ--دران و مادران، بخصوص مادران، نیازمند محبت هس--تند. غ--یر از حق--وق خود، بعنوان انسان، از این حق اساسی برخوردارند که فرزن--دان دوستشان بدارند. از این رو اس--ت ک--ه فرزن--دان اگ--ر چ--ه مجب--ور نیستند در عقیده از آنها پیروی کنن--د، ام--ا بای--د اختلاف در ب--اور را

بهانه بدرفتاری با آنها قرار ندهند:. پدر و مادر به محبت و اکرام فرزندان حق دارند 82.1 . و اگر پدر و مادر در معیشت نیازمن--د بودن--د، ب--ر فرزن--دان82.2

است که از راه انفاق نیاز آن ه--ا را ب--رآورده س--ازند. در هرح--ال، نیازمن--دان بای--د از بیم--ه مس--کن و معیش--ت و درم--ان و محی--ط

37

زیست سالم برخوردار شوند. جامعه س--الم ج--امعه ای اس--ت ک--ههمگان از بیمه های اجتماعی برخوردار باشند.

گرچه انفاق به پدر و مادر حق آنها است، اما اگر ب--ا محبت و احترام همراه نباشد، برای آنها شکنجه ب--ار میش--ود. از این رو، در ه--ر جامع--ه، بالان--دن اس--تعداد انس و دوس--تی و دوست داش--تن

یکدیگر، کار اول است.

هر دولتی موظف است به وظائفی ک--ه صل هشتاد و سوم:ا کنوانسیون بین المللی حقوق کودک بر عهده اش می گذارد، عم--ل

. کند

انس--ان موج--ودی اس--ت ک--ه فرهن--گ: اصل هشتاد و چهارم می س--ازد و در فرهن--گ و ب--ا فرهن--گ می زی--د. بن--ابراین، ب--ر ب--ه بارآمدن بمثابه فرهنگ ساز و زیستن در فرهنگ استقلال و آزادی

حق دارد.

از آنجا که برخورداری انسان از حقوق، اصل هشتاد و پنجم: از برخورداری طبیعت و زین--دگان از حق--وق جدایی ناپ--ذیر اس--ت، عمران طبیعت حق و وظیفه انسان است. و از آنجا که ط--بیعت و منابع آن از آن نسلها هستند، ه--ر نس--ل بای--د ب--ه ان--دازه از آنه--ا بهره بجوید و اس--راف نکن--د. ه--ر نس--ل ح--ق دارد محی--ط زیس--ت سالمی داشته باشد و بهینه سازی محی--ط زیس--ت، ح--ق و وظیف--ۀ� ه--ر نس--لی اس--ت. م--راقبت ب--ر بهره ب--رداری ب--ه ان--دازه از من--ابع

گردانی فعالیتهای تولیدی بر عهده دولت است. طبیعت و سالم

جان--داران مس--تقل از سودمندیش--ان: اصل هش((تاد و ششم برای انسان و طبیعت، حقوقمند هستند. انسان حق ن--دارد نس--ل جانداری را براندازد و ج--ز در آن ح--د ک--ه تغذی--ه او اقتض--ا میکن--د، جانداری را بی جان کند. روییدنیها برای تغذیه انس--ان و جان--داران اهلی و غیراهلی هستند. جانداران محیط زیست را سالم می کنند و کشتارشان ممنوع است. حسن رفتار با جانداران و حفظ نسل

آنها بر عهده شهروندان و دولت است.

38

فصل سوم

در حقوق شهروندی

،حقوق انس--ان شهروند کسی است که افزون بر برخورداری از بمثابه عضو جامعه ای که در آن، ولایت با جمهور شهروندان اس--ت، از حق--وق سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی برخ--وردار اس-ت. در دموکراس-ی های کن--ونی، آزادی گفت-ار و ک-رداری ک-ه ب-ه دیگری زیان نرساند، مبنای حقوق شهروندی گشته اس--ت )از جمل--ه ق--انون اساس--ی فرانس--ه( . بن--ابر این تعری--ف، ق--درت در تنظیم رابطه ها نقش تعیین کننده پیدا می کند. ام--ا ق--درت از نقض حق--وق پدی--د می آی--د. از این رو، ب--اردیگر، حق--وق پنج گان--ه، از جمل--ه حق--وق شهروندی، بر اساس استقلال به معنی وض--عیت ره--ا از ه--ر گون--ه اجب--ار در گ--رفتن تص--میم و آزادی ب--ه مع--نی توان--ایی انتخ--اب ن--وع تصمیم، تعریف می شوند. در حقیقت، بنابر این تعریف، اس--تقلال و آزادی کس--ی اس--تقلال و آزادی دیگ--ری را تهدی--د نمی کن--د، بلک--ه استقلال و آزادی هر شهروند عرص--ه اس--تقلال و آزادی ش--هروندان دیگر را نیز می گسترانند. بر وفق این تعری--ف از اس--تقلال و آزادی، هرشهروند از حقوق سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و ف--رهنگی ب--ه

ش-مار حق-وق شرح زیر برخوردار اس-ت. یک چن-د از حق-وق ک-ه در39

انسان هستند، بدین خاطر که از حقوق ش-هروندی او ن-یز بش-مارند، بازآورده می شوند:

. حقوق سیاسی شهروند:1

اساس--یانطباق قانون عادی با ق--انون : اصل هشتاد و هفتم ایجاب می کند که قانون عادی ترجمان حقوق ذاتی حیات انس--ان و حقوق شهروندی و حقوق ملی ش--هروندان و حق--وق ط--بیعت و حقوق جامعه ملی بمثابه عضو جامعه جهانی باشد. اگر ن--ه فاق--د

اعتبار است.

ه--ر ش--هروند هم وطن و برخ--وردار از اصل هشتاد و هش((تم: حق وطن من--دی اس-ت. هیچ کس را نمی ت--وان از ح--ق وطن من--دی محروم کرد، مگر این که خود، به اختیار، وطن خ--ویش را ت--رک و

این اص---ل ش---امل کس---انی . در کش---ور دیگ---ری ت---وطن گزیند نمی شوند که به اجبار ت--رک وطن می کنن--د و از ن--اگزیری ت--ابعیت

کشور دیگر را می پذیرند.

هر شهروند بر اداره جامعه خود حق دارد اصل هشتاد و نهم: و بنابراین، بعنوان عضو جامعه ملی، بر ولایت )شرکت در اداره جامعه خود بر اصل دوستی و برابری(، حق دارد و این حق را ی--ا بطور مستقیم )همه پرسی( و یا از راه ش--رکت در ش--وراها و ی--ا

بطور غیرمستقیم، )انتخاب نماینده( اعمال می کند.

هر شهروند برخوردار از ش--رائط انتخ--اب ک--ردن و: اصل نودم.انتخاب شدن، حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را دارد

ش--هروندان در ن--امزد ش--دن ب--رای تص--دی: اص((ل ن((ود و یکممقام ها، در قلمرو هریک از قوا برابر هستند.

بنابر این که حق رهبری قابل انتقال نیس--ت،: اصل نود و دوم در مواردی که اعمال این حق از طریق منتخبان انج--ام می گ--یرد، اصل بر این باید باشد که تصمیم را شهروندان بگیرند و اج--را ب--ر عهده منتخبان باشد. موضوع تصمیم، برنامه های نامزدها هس--تند. رأی به نامزدها، رأی به برنامه آنها می شود که بای--د در ش--فافیت

تمام به اطلاع شهروندان برسند. 40

همگ--ان در براب--ر ق--انون وق--تی ترجم--ان: اصل ن((ود و س((وم حق--وق ذاتی حی--ات انس--ان و حق--وق ش--هروندی و حق--وق ملی شهروندان و حقوق طبیعت و حقوق بمثابه عض--و جامع--ه جه--انی است، برابرند. این برابری هم--واره بای--د واقعی باش--د. بن--ابراین،

شهروندان باید بدون تبعیض از حمایت قانون برخوردار شوند.

بنابر این که ه--ر ش--هروند از اس--تقلال در: اصل نود و چهارم گرفتن تصمیم و آزادی در گزینش نوع تصمیم برخ--وردار اس--ت و

بنابر حق انسان بر گزینش اندیشه راهنمای مطلوب خویش، . هر شهروند در گزینش تمایل سیاسی و اندیش--ه راهنم--ای94.1

خ--ود آزاد اس--ت و تف--تیش عقی--ده و مم--یزی طرزفکره--ا ممن--وعاست. . هر شهروندی از استقلال و آزادی در اندیشیدن برخوردار94.2

است و حق دارد اندیشه خ--ود را از راه گفتن و نوش--تن و این و احدی را نمیتوان به دلی--ل نق--لآن هنر و عمل کردن، اظهار کند.

و نشر اندیشه و عقاید خود یا دیگری مورد تعقیب ق--انونی ق--رارداد.

. هر شهروندی بر شفافیت انتخابی که بعم--ل می آورد ح--ق94.3 دارد. انتخ--اب ش--وندگان بای--د، ب--ا ه--ویت ش--فاف، ن--امزد ش--وند. بنابراین، جریان های آزاد اندیشه ها و داده ها و اطلاع ها و دانش ه--ا

ضرور هستند؛ . ه--ر ش--هروندی ح--ق دارد اجتم--اع تش--کیل ده--د و ی--ا در94.4

اجتماعی که تش--کیل می ش--ود، ش--رکت کن--د. ایج--اد انجمن ه--ا ب--ا هدف تجاوز به حقوق، خ--واه عل--نی و خ--واه نیم--ه س--ری و خ--واه

سری ممنوع است. . هیچ انجمن قانونی منحل نمی شود مگر با تواف--ق تش--کیل94.5

دهندگان آن و یا حکم قضایی

هر شهروند حق آگاه شدن از ام--ور کش--ور: اصل نود و پنجم را دارد. براین اساس، انواع سانسورها ملغی هس--تند. ه--ر کس حق دارد از حقیقت آگاه شود. آگاهی از شرائط مسئولیت اس--ت اما عدم آن رافع مسئولیت نیست. زی--را ش--هروند بای--د، در مق--ام عمل به حق خود، درپی آگاه شدن باشد. بنابراین، حق و وظیف--ه هر کس است که از هرآنچه لازمه عمل به مس--ئولیت ش--هروندی

41

است، آگاه گردد. بن-ابر این ک-ه مح--رومیت از ح-ق، مح--رومیت از حقوق شهروندی است، محروم کردن شهروندان و یا ش--هروندی از این حق، جرم است. اسرار نظامی و دولتی که ق-انون ب-ر این اصل تعیینشان می کند که ناقض حقوق نباشند و دقیق و ش--فاف

باشند، مستثنی هستند. ش--هروندان مختارن--د آنچ--ه را میش--نوند: اص((ل ن((ود وشش((م

بپذیرند یا نپذیرند. حتی اگر این سخن، حق الیقین باشد. بنابراین، نه طرزفکری و نه اطلاعی را نمی توان به شهروندان تحمیل و یا

آگاه شدن و نشدن به اختیار انسان است. اما اگ--رسانسور کرد. در پی آگاه شدن نشد و دروغ را پذیرفت، مس--ئول تض--ییع ش--دن

حق خویش است. لذا، . جری--ان آزاد اندیش--ه ها و دانش ه--ا و هنره--ا و داده ه--ا و96.1

اطلاع ها باید همه زمانی و همه مکانی باشد. . هر دولت بای--د اس--باب دانش و فن و اطلاع جس--تن را در96.2

اختیار شهروندان بگذارد. . اما به بهانۀ� ضرورت بیان حقیقت، کسی حق ندارد اسرار96.3

نظامی و یا غیر آن را که قانون معین می کند، فاش سازد.

هر کس حق دارد در نظامی زندگی کند که: اصل نود و هفتم در آن، حقوق انسان و حقوق شهروندی و دیگر حقوق او رع--ایت

میشوند: . نظامی اجتماعی بطلبد که در آن، حقوق انسان و حق--وق97.1

ش--هروندی و حق--وق ملی و حق--وق ط--بیعت و حق--وق جامع--ه او بعنوان عضو جامعه جهانی، رعایت گردند و همواره دسترسی به دستگاه قض--ایی ع--دالت گس--تر، میس--ر باش-د. ت--ا اگ--ر ب--ه کس--ی ستمی رفت، بتواند احقاق حق کند و ستم دیده بقدر س--تمی ک--ه دیده است، حق جبران و ترمیم داش--ته باش--د. باش--د ک--ه می--ل ب--ه عفو و صبر تقویت گردد. نظ--امی اجتم--اعی ک--ه، در آن، می--ل ب--ه عفو و برادری و خواهری، بر میل ب--ه انتق--ام و قه--ر غلب--ه قطعی

داشته باشد .

. در نظامی جهانی بزی--د ک--ه مل--تی ب--ر مل--تی دیگ--ر س--لطه97.2 نجوی--د و ملته--ا ب--ه زی--ان یک--دیگر من--افع نخواهن--د و حکومته--ای

42

پشتیبان یکدیگر در استقرار استبداد و تض--ییع حق--وق و آزادیه--ایانسان نباشند .

هر شهروند در قبال جامعه، وظایف نیز بر: اصل نود و هشتم عه--ده دارد ک--ه نبای--د ج--ز عم--ل ب--ه حق--وق ذاتی حی--ات انس--ان و حق--وق ش--هروندی و حق--وق ملی او و حق--وق ط--بیعت و حق--وق

جامعه او بعنوان عضو جامعه جهانی باشد. باوجود این، . این وظایف را در قبال جامعه ای بر عهده دارد ک--ه، درآن،98.1

امکان رشد همه جانبه او موجود و اسباب برخورداری او از هم--ه حقوق فراهم باشند. اگر نه، قی-ام ب--رای ایج--اد امک-ان و اس-باب،

حق، بنابراین، وظیفه او و همه دیگر شهروندان است. لذا، . در صورتی که حق--وق ذاتی حی--ات انس--ان و دیگ--ر حق--وق98.2

شهروندان رعایت نشوند و مقررات و ق--وانین ی--ا مواف--ق حق--وق باشند و اجرا نش-وند و ی--ا مخ-الف حق-وق باش-ند و ب-ه او تحمی-ل ش--وند، او ن--ه تنه--ا ح--ق بلک--ه وظیف--ه دارد، ب--رای احق--اق حق--وق

خویش اقدام کند . . هرگاه جامعه ملی، در معرض سلطۀ� خ--ارجی قرارگ--یرد ی--ا98.3

تبلی-غ آزاد عقی-ده و برخ-ورداری از دیگ-ر آزادی ه-ا ن-اممکن ش-ود و شهروندان توانا به عمل به حقوق خویش نباشند، باید با قاطعیت از استقلال و آزادی جامعه ملی و حقوقمندی ش--هروندان دف--اع ش-ود. این دفاع تا وقتی اس-ت ک-ه م-انع از س-ر راه برداش-ته ش-ود و ب-ه

تجاوز به قصد سلطه بدل نگردد. تشخیص در معرض سلطه خارجی قرار گرفتن و نیز تش--خیص وجود خطر استبداد و اختناق برعه--ده ش--هروندان اس--ت ک--ه، آن را، از راه هم--ه پرس--ی اظه--ار می کنن--د. هرگ--اه ی--ک س-وم نماین--دگان مجلس و یا اگر طوم-اری ب-ه امض-ای ی-ک دهم دارن-دگان ح-ق رأی تقاضای برگزاری چنین همه پرسی را بنمایند، دولت موظ-ف اس-ت ظرف دو م--اه ب--رای برگ--زاری آن اق--دام نمای--د. دولت موظ--ف ب--ه

اجرای نتیجه همه پرسی است. . در ص--ورتی ک--ه کش--ور دیگ--ری در این خط--ر قرارگ--رفت،98.4

جمهوری ایران نه با سلطه گر متحد می شود و نه س--لطه اش را ب--ه رسمیت می شناسد و نه دفاع از زیر سلطه را در مب-ارزه اش ب-رای

43

بازجستن استقلال و آزادی، رها می کند. نظام جه--انی ب--ر اص--ل ن--همسلط نه زیر سلطه، حق تمامی زیندگان روی زمین است.

از آن جا که حق اختلاف حقی از حقوق انس--ان اصل نود و نهم: است، اصل بر کثرت آراء و عقاید دینی و سیاسی و غیر آن اس--ت. ه-ر ش-هروند ح-ق دارد نظ--ر و عقی-ده ای داش-ته باش-د مواف--ق ی-ا

مخالف نظر و عقیده دیگری. ایجابات کثرت گرایی عبارتند از:

. ب--از ب--ودن مرزه--ا ب--ه روی اندیش--ه ها و دانش ه--ا و فن--ون و99.1 هنره--ا و اطلاع ه--ا، بن--ابراین، ارتب--اط فرهنگه--ا و ارزش ش--دن مبادله ه--ای دس--ت آوردهای علمی و ف--نی و ه--نری و رفت و آم--د انسان ها، بنابراین، جریان های آزاد اندیشه ها و اطلاع ها و دانش ه--ا

و فن ها و هنرها ؛ . ارزش شدن تغییر ب--دین خاطر ک--ه ف--رآورده جریان ه--ای آزاد99.2

اندیشه ها و اطلاع ها و دانش ها و فن ها و هنرها است؛. گوناگون بودن ابتکارهای افراد و گروه ها و مبادله آنها؛99.3. استقلال و آزادی فرد؛99.4 . مالکیت شخصی بر کار خویش ک--ه اس--تقلال و آزادی ف--رد99.5

در ابتکار و اظهار بدان متکی است؛ . حقوق مدار بودن منتخب ش-هروندان و ک-ارگزار آنه-ا ب-ودن99.6دولت؛ . پذیرفتن حل و فصل تنش ها و منازعه ها بر وفق حقوق و با99.7

روش کردن خشونت زدایی؛ . بازش-ناختن ح-ق اختلاف و رع-ایت این ح-ق از س-وی هم-ه99.8

شهروندان؛ . بی محل کردن خش--ونت، ب--ه یمن همگ--انی ک--ردن فرهن--گ99.9

استقلال و آزادی و خشونت زدایی، ت--ا ک--ه اقلیت ب--ه عم--ل درآم--دن نظ-ر اک-ثریت را و اک-ثریت نقش بس س-ودمند اقلیت را، در نق-د و

پشنهاد و نظارت، بپذیرند؛

44

. حق هر شهروند بر تغییرکردن و تغییر دادن؛99.10 . ممنوع شدن این امر که یک تن و یا یک گروه، دیگ--ری ی--ا99.11

دیگ--ران را از اظه--ار فک--ر و اطلاع ب--ازدارد و این و آن سانس--ور رابرقرارکند؛

. وجود برابری های ضرور )میان زن و مرد و بی محل ش--دن99.12 خود نخبه انگاری و برای خود حق حاکمیت قائ--ل ش--دن ب--ر م--ردم و

نابرابری های قومی و نژادی و دینی و مرامی ( ؛ . همراه شدن حق اختلاف در نظر سیاسی و در فرهنگ ب--ا99.13

حق اشتراک در نظر سیاسی و در فرهنگ . و . بنام حق اختلاف نمی توان مانع برخورداری از حق اشتراک99.14

شد و بعکس.

برای برخورداری از حقوق و عمل به وظایف، اصل یک صدم: هر شخص و هر گروه حق دارد و دارند در صدد تش--کیل ح--زب و جمعیت و انجمن و سندیکا برآی--د و برآین-د و ب-ه ارزی-ابی و انتق-اد جامعهای که در آن زن--دگی میکن--د و میکنن--د، ب--پردازد و بپردازن--د. اما، نه عضویت در جمعیتی سبب برخورداری از امتی--ازی اف--زون ب--ر حق--وقی می ش--ود ک--ه ف--رد دارد و ن--ه ع--دم عض--ویت س--بب

محرومیت از حقی می گردد. تمایله--ا و گردآم--دن ش--هروندان در جمع ه--ا، بای--د آزاد باش--ند. بنابراین هیچ شخص را نمیتوان از عضویت در جمعی بازداش--ت و یا ب--ه عض--ویت در جمعی مجب--ور گردان--د. دولت و هیچ شخص--ی، اعم از حقیقی یا حقوقی، حق ندارند مردم را بر اس--اس جنس و نژاد و قومیت و م--وقعیت م--الی و ب--اور دی--نی ی--ا سیاس--ی طبق--ه بندی کنند و پارهای را از امتیازهای وی--ژه برخ--وردار و دیگ--ران را

از حقوق خود محروم سازند. در هر جامعه، هیچ شخص حقیقی یا حقوقی و ن--یز دولت ح--ق ندارد مردم را، بر اساس تمایلات فکری، دست بندی کن-د و خ-ود را شخص یا »گروه برگزیده« بشمارد و اندیشه راهنما را وسیله پراکندگی کند و بر پایه آن مردم را در گروهه--ای متخاص--م رو در

روی یکدیگر قراردهد.

45

هر شهروند در قبول عض--ویت و ی--ا ت--رک: اصل یک صد و یکم عضویت هس--ته، گ--روه، ح--زب، انجمن، جمعیت، آزاد اس--ت. هیچ شخص را نمی توان به عض--ویت در هری--ک از آنه--ا و ی--ا ب--ه ت--رک عض--ویت آنه--ا مجب--ور ک--رد. اخ--راج از عض--ویت وق--تی عض--و اساس نامه و مرام نامه را نقض می کند، باید بروفق حقوقی باشد که او و دیگر اعضای سازمان و خودِ سازمان دارند و حق اخ--راج

شونده برای مراجعه به دادگاه محفوظ باشد.

حزب ها و جمعیت های سیاسی، به لحاظ: اصل یک صد و دوم حقوق و وظایف - که همواره عمل به حقوق پنجگانه باید باش--ند

-، برابر هستند.

بن--ابر ح--ق اعم--ال مس--تقیم ولایت، اصل یک ص((د و س((وم: همه پرس--ی حقی از حق--وق ش--هروندان اس--ت و ش--هروندان ح--ق دارند در باره مسئله ای سیاسی ی--ا اقتص--ادی و ی--ا اجتم--اعی و ی--ا فرهنگی پیشنهاد دهنده بگردند و بخواهند منتخبان آن را بررسی و تصویب کنند و یا بخواهند از طریق همه پرسی ب-ه تص-ویب م-ردم برسد. هرگاه یک سوم نمایندگان مجلس و ی--ا اگ--ر طوم--اری ب--ه امضای یک بیس--تم دارن--دگان ح--ق رأی، تقاض--ای برگ--زاری چ--نین همه پرسی را بنمایند، دولت موظف اس--ت ظ--رف دو م--اه ب--رای

برگزاری آن اقدام نماید و نتیجه همه پرسی را به اجرا بگذارد.

بن--ابراین ک--ه حق--وق انس--ان و حق--وق: اصل یک صد و چهارم شهروندی او با حقوق ملی و حقوق طبیعت و حقوق هر جامع--ه بعنوان عض-و جامع-ه جه--انی، مع-ارض نیس-تند و نظ-ر ب--ه این ک--ه موض--وع ش--هروندی تص--دی این حق--وق اس--ت و نظ--ر ب--ه این ک--ه منفعت می تواند با منفعت دیگری معارض باش--د، در مق--ام عم--ل به حقوق شهروندی، هر شهروند، نه من--افع شخص--ی و ن--ه من-افع گروهی، که حقوق پنج گانه باید باشند. بدیهی است که در قلم--رو فعالیت اقتصادی خود، هر شهروند نفع خویش را لح--اظ می کن--د.

این نفع مشروع است وقتی ناقض حقوق او و دیگران نباشد.

اش--خاص، اعم از حقیقی ی--ا حق--وقی، اصل یک صد و پنجم: خصوص--ی و ی--ا دول--تی، از جمل--ه دولت و ارگ--ان ه--ای دول--تی و نهاده--ای وابس--ته ب--ه آن، ح--ق تع--رض ب--ه حق--وق ش--هروندان را

ندارند. لذا:

46

. ام---نیت سیاس---ی، اقتص---ادی، اجتم---اعی و ف---رهنگی105.1 شهروندان باید از هرگونه تعرضی مص--ون بمان--د. اس--باب ام--نیت شهروندان بای--د ف--راهم ش--وند و هیچ ش--هروندی را نمی ت--وان ب--ه دلیل عمل به حقوق حقه خویش و یا به صرف عدم انج--ام عملی که قانون او را به انجامش مل--زم نمی کن--د، م--ورد آزار، تع--رض و

اتهام قرار داد. . دولت و هیچ نهاد و شخصی حق ندارد در زن--دگی اف--راد105.2

یا عقایدشان تجسس و تفتیش کند و به ص--رف ظن، ام--نیت آنه--ارا سلب نماید.

. به استناد خبر خبرچینان و گزارش »سازمان ام--نیت «،105.3 نبای--د ام--نیت کس--ی را س--لب ک--رد. تنه--ا قاض--ی می توان--د پس از

اطمینان از صحت گزارش، اقدام قضایی بعمل آورد. . دولت و هیچ مق--امی ح--ق ن--دارد ب--رای مح--روم ک--ردن105.4

شهروند یا شهروندانی از حقوق خود، تقص--یر بتراش--د و ب--رای او پرونده بسازد. این عمل جرم است و مجازات آن را ق--انون معین

می کند.

هیچ گروه و یا حزب و یا جمعیتی حق اصل یک صد و ششم: ن--دارد، بن--ام عقی--ده ای و ی--ا م--رامی و ب--ه اس--تناد برخ--ورداری از حمایت اکثریت شهروندان، در پی سلطه گری بر اقلیت و یا گروه و یا حزب و جمعیت دیگ--ری باش--د و قلم--رو فع--الیتش را مح--دود کند. هر اقلیتی، از همۀ� حقوق قانونی برخوردار است. بخص--وص

.نباید دو حق استقلال و آزادی او سلب شوند

. حقوق اقتصادی شهروند:2

بنابراین ک--ه م--الکیت ه--رکس ب--ر ک--ار: اصل یک صد و هفتم خویش شخصی است، در اقتصادی که تولی--د مح--ور اس--ت، ک--ار، پای--ه س--ازمان دادن ب--ه فعالیته--ای اقتص--ادی اس--ت. ق--وه مقنن--ه موظف است بر طبق این پایه ق--انون وض--ع کن--د. ب--ه ترتی--بی ک--ه هرکس از ک--ار خ--ویش، بتوان--د زن--دگانی درخ--ور ش--أن و ک--رامت

انسانی را بدست آورد و هیچ شهروندی استثمار نگردد.

47

داش--تن غ--ذا، پوش--اک، مس--کن، آب و: اصل یک صد و هش(تم هوای سالم و محیط کار س-الم و آم-وزش و پ-رورش و بهداش-ت و

بهداری و رشد از حقوق شهروندان می باشند. ه--ر ش--هروند ب--ه برخ--ورداری از بیمه ه--ای اصل یک صد و نهم:

برآورنده نیازهای اولیه، یعنی غذا و پوشاک و مسکن و آب و ه--وای سالم و آموزش و پرورش و تندرستی حق دارد. دولت موظف ب--ه اداره س-ازمان بیم-ه ب-رای ت-أمین نیازه-ای محروم-ان از این نیازه-ا

. است. بیکاران و سالمندان و معلولان باید بیمه شوند.109.1

بن--ابر این ک--ه م--الکیت خصوص--ی ت--ابع: اصل یک صد و دهم مالکیت شخصی است و وارونه آن، انسان ها را گرفت--ار رواب--ط ق--وا می کن--د و ق--درت را مح--ور اص--لی ه--ر فع--الیت اقتص--ادی می گرداند، رابطه انسان ب--ا زمین و من--ابع موج--ود در آن و اب--زار

کار را حق او بر کار تعیین می کند. لذا: . برای کارکردن و افزایش ک--ارآیی و به--ره وری و رش--د و110.1

شکوفایی استعدادهایش، هر شهروند حق دارد ب--ر ب--ه امکانه--ا اززمین و منابع آن و ابزار تولید و دانش و فن؛

. هر کس حق دارد از نتایج کار خویش برخ--وردار ش-ود و110.2 بن--ابراین، ب--ازده ک--ارش نبای--د ب--ه ش--یوههای گون--اگون اس--تثمار و

ستمهای مرسوم دیگر، از چنگش بدر رود. فهرس--تی از پنج--اه و پنج ش--یوه ، ض--میمه این حق--وقتبص((ره.

اس---ت. این ش---یوه ها، ش---یوه های اس---تثمار و دزدی و اختلاس و رشوه ستانی و رابطه های قوای دیگری هستند که به ی--ک ط--رف امکان میدهند از حاصل کار طرف دیگر، به زور، برداشت کند. یا به دو طرف امکان می دهد، چ--نین کنن--د. هم-ه این ش-یوه ها، بای--د

ممنوع باشند. از آنج--ا ک--ه رش--د عم--ومی جامع--ه،: اصل یک ص((دو ی((ازدهم

شرط رشد هر انسان و بعکس است و از آنجا که در یک اقتص--اد تولیدمحور، استقلال و آزادی دو اصل راهنمای رشد هم--ه جانب--ه شهروندان و جامعه آنها است، ه--ر ش--هروند ح--ق دارد از جامع--ه بخواهد، کمبود امکانهای او را جبران کن--د. بن--ابراین ح--ق، جامع--ه مدنی و دولت باید امکانات و وسایل کار را در اختیار ش--هروندان

48

بگذارند. این حق همگانی است. در جامعه، نظ--ام اجتم--اعی بای--د باز و تحول پذیر باشد تا که نیروهای محرکه در رش--د ک--اربرد پی--دا کنند. بنابراین، جامع--ه تع--اونی اس--ت. آنه--ا ک--ه م--ازاد خ--ود را در اختی--ار دیگ--ران میگذارن--د و آنه--ا ک--ه از راه ک--ار درآم--د حاص--ل

می کنند، نقش الگو و جهت یاب را پیدا می کنند. در صورتی که شهروندانی قادر به کار نباشند و یا با وج--ود

کار کردن، قادر به ت--أمین مع--اش متناس--ب زم--ان و ک--افی ب--رای ت--أمین غ--ذا و لب--اس مس--کن و آب و ه--وای س-الم و محی--ط ک--ار سالم و بهداشت و تأمینه--ا و خ--دمات اجتم--اعی و تعلیم و ت--ربیت

نباشند، جامعه باید کسری آنها را جبران کند. ه--ر ش--هروند ح--ق دارد ش--غل و اصل ی((ک ص((د و دوازدهم:

حرفه و کار دلخواه خود را انتخاب کند بشرط آنک--ه ک--ارش مای--هخرابی طبیعت و زیان جامعه نباشد. بنابراین،

. باید امکانات به روزکردن دانش و فن را داشته باشد. و112.1 . بیکار نماند و توزیع برابر امکانها، به همگان امک--ان ده--د112.2

از کار و درآمد کافی برای برآوردن نیازه--ای اساس--ی، برخ--وردارشوند.

قانون، شغل ها و حرفه های زیانمند را تعیین می کند.

ش--اخص ک--ارآیی و به--ره وری ن--ه: اصل یک صد و سیزدهم سود سرمایه، که برخورداری همگان از حق کار است. بن--ابراین، پیشرفت دانش و فن و بک--ار ب--ردن دس-ت آوردهای علمی و ف--نی

سه وظیفه می یابند: . برخوردار شدن همگان از امکان کار. و 113.1 . میل کردن ک--ارآیی انس--ان و به--ره وری ک--ار او ب--ه کم--ال113.2

مطلوب که آن را عمل به حقوق معین می کند و. برخورداری از محیط کار و زیست سالم. 113.3

حق جامع--ه ش--هروندان این اس--تاصل یک صد و چهاردهم: که اعضایش از دو قاعده، یکی »ضرر ندیدن و ض--رر نرس--اندن« و دیگری »پاداش سازندگی، سازندگی است«، پیروی کنند و حق فرد این است که به ک--اری مجب--ور نگ--ردد ک--ه دلخ--واه او نیس--ت. جم--ع این دو ح--ق ایج--اب می کن--د ک--ه ش--هروندان از می--وه ک--ار

49

خویش که متضمن آبادان کردن زمین باید باشد، برخوردار ش--وند. بنابراین:

. برای ک--ار براب--ر، درآم--د براب--ر مق-رر می ش-ود. ل-ذا، در114.1 برابر کار مساوی، درآم--د ها ن--یز بای--د مس--اوی باش--ند. ب--رای ک--ار مساوی، هرگونه تفاوت درآمدها ب--ر اس--اس جنس--یت، ق--ومیت و

خویشاوندی و مانند اینها ممنوع است. . تولید از آنِ ک--ار اس--ت و ن--ه اب--زار. از حاص--ل ک--ار، ب--ه114.2

اندازه استهلاک ابزار و تجدید و تکمیل آنها، اختصاص می یابد. . بنابر این که هر کس باید از کار خود، درآم--دی متناس--ب114.3

زندگی در گش--ایش بدس--ت آورد و ب--ه اقتض--ای قس--ط و قاع--ده نرساندن، برقرارکردن رابطه اس--تثمارکننده ضرر نکردن و ضرر

و استثمارشونده از راه داد و ستد ممنوع می گردد. . هرکس حق دارد کاری را داش--ته باش--د ک--ه دانش و فن او114.4

ایجاب می کند. بنابراین، ناگزیر کردن او به ک--اری دیگ--ر و ی--ا هم--انکار با درآمد کم تر ممنوع است.

هم-ه کس-انی ک--ه ک-ار میکنن-د ح-ق. اصل یک صد و پانزدهم دارند به هر شکل که مقتضی بدانند، شورا تش--کیل دهن--د. ش--ورا اس--اس س--ازماندهی اداره کاره--ای گون--اگون در ه--ر جامع--ه بای--د باش---د. از این رو، ص---احبان مش---اغل ح---ق دارن---د س---ازمان های سندیکایی تشکیل دهند. سندیکاها که شورایی اداره می ش-وند،در

فعالیت های خود مستقل و آزادند.

نباید به کسی کاری را که توان--ایی: اصل یک صد و شانزدهم انجامش را ندارد تحمیل کرد و یا ب--ا س--نگینی و م--دت ک--ار، او را فرسوده ساخت. هر شهروند خ--ود مس--ئول خ--ویش ن--یز هس--ت.

دولت باید انواع کارها را طبقه بندی کند.

هر شهروند حق دارد ب--رای ک--ار ب--ه: اصل یک صد و هفدهم کش--ور دیگ--ری ب--رود. در ص--ورتی ک--ه ک--ار او مغ--ایر حق--وق ذاتی حی--ات انس--ان و حق--وق ش--هروندی او و حق--وق ملی و حق--وق طبیعت و حقوق جامعه بعنوان عضو جامعه جهانی نباش--د، دولت باید از او در برابر تجاوز به حقوقش، از جمله تحمیل نابرابری به

او، از او دفاع کند.

50

بن--ابر این ک--ه ک--ار، در جری--ان رش--د،: اصل یک صد و هجدهم حقی از حقوق انسان است، کاری که هر شهروند انجام می دهد، باید رش--د علمی و ف--نی او را تض--مین کن--د. ب--ه ترتی--بی ک--ه ع--دم

پیشرفت علمی و فنی سبب عقب ماندن و بی کاری او نگردد.

هر انسان، بنابراین که مجم--وعه ای: اصل یک صد و نوزدهم از استعدادها و فضل ها اس-ت، ب--ر ب--ه مجم--وعه ای از کاره--ا ح--ق دارد. بنابر این، نباید او را به ک-اری و بم--دتی ط-ولانی مجب--ورکرد که مانع انج--ام ک--ار ش--هروندی و ک--ار پ--دری ی--ا م--ادری و ب--ه روز ک--ردن دانش و فن وکاره--ای دیگ--ری بگ--ردد ک--ه اس--تعدادهای او

. ایجابشان می کنند

بخاطر اهمیت و سودمندی این تک--رار،: اصل یک صد و بیستم تکرار می شود که بیگاری و بکارگماردن کودکان ممنوع است.

ح--ق اعتص--اب حقی از حق--وق: اصل یک صد و بیست و یکماقتصادی شهروندان است.

در سطح کشور، رشد مناطق اصل یک صد و بیست و دوم: بنابراین، منابع موجود. مختلف آن باید هم سطح و هم آهنگ باشد

در نقاط مختلف، به تمامی کشور تعلق دارند. توزیع این من--ابع و نیروهای محرکه دیگر، باید هم سطحی و هم آهنگی رش--د من--اطق

مختلف را میسر کند. . بر میزان عدالت، دولت بایس--تی چنان برنامه گ--ذاری کن--د122.1

که از ایجاد کلان شهرها جلوگیری شود و توزیع جمعیت در سطح شهر و روستا و در سطح مناطق کشور، با رشد براب--ر این اص--ل سازگار گردد و حاشیه نشینی وزاغه نشینی و بد مسکنی از میان

برخیزد. . در مقام عضو جامعه جهانی، هر دولتی باید بکوشد ک--ه،122.2

در سطح جهان نیز، رشد کشورها هم سطح و هم آهنگ بگردد.

بر م--یزان ع--دالت، من--ابع ب--ه اصل یک صد و بیست و سوم:همگان، نسل بعد از نسل تعلق دارند.

. منابع و ذخایر طبیعی و ن--یز ذخ--ایر ت--اریخی ب--ه م--الکیت123.1خصوصی در نمی آیند. و

51

. شبکه راه ها باید سازگار باش--د ب--ا ارتب--اط م--ردم س--اکن123.2 بخشهای مختلف ب--ا یک--دیگر و ش--بکه تولی--د و مص--رف در س--طح جامعه. بنابراین، بهره برداری به اندازه منابع را همساز بگرداند با نیروهای محرکه دیگری که در تولید شرکت می کنند و آس-ان کن--د

ساحت؟ را.

بنابراین ک--ه رش--د انس--ان و: اصل یک صد و بیست و چه(ارم عم--ران ط--بیعت از یک--دیگر جدایی ناپذیرن--د و بنابراین ک--ه هرگ--اه زندگی شهروندان عم--ل ب--ه حق--وق بگ--ردد، ه--ر نس--لی م--ازاد در اختیار نسل بعدی قرار می دهد و بنابراین ک-ه من--ابع ط-بیعی از آن نسل ها هستند که از پی یک--دیگر می آین--د، م--یزان بهره ب--رداری از من--ابع نبای--د نس--لهای آین--ده را از آنه--ا مح--روم کن--د. چگ--ونگی بهره ب-رداری ب-ر طب--ق این اص-ل و اص-ول دیگ-ر را، ق-انون معین

می کند.

ن--وع ک--ار هرچ--ه باش--د، ه--ر: اصل یک ص((د و بیس((ت و پنجم شهروند بر مرخصی به قصد استراحت و تجدی--د ت--وان ح--ق دارد.

چگونگی برخورداری از این حق را قانون معین می کند.

. حقوق اجتماعی شهروند:3

روابط می--ان دو همس--ر بای--د: اصل یک صد و بیست و ششم بر پایه عشق و احترام متقابل و حقوقمن--د ب--ا حقوقمن--د باش--د .

لذا . ازدواج به اکراه باطل است.126.1 . زنان باید از نابرابری ها رها ش--وند . در ح--ال حاض--ر ، در126.2

کشورهای جهان بیشترین بی کاران را زنان تش--کیل میدهن--د و در همه ج--ای جه--ان زن--ان در عین ح--ال م--ادر، ک--ارگر، همس--ر و ب--ه نسبت روزافزونی سرپرست و کفیل خرج خ--انواده میش--وند و » دو سوم ساعات کار بشریت بر عهده آنان است و تنه--ا ی--ک دهم درآمدها و کمتر از یکصدم اموال به آنها تعلق دارد«، ل--ذا، بن--ا ب--ر قاعده جبران، و برای اینکه زندگی مشترک معنی پیدا کند، مقرر

می شود:52

- به تعلیم و تربیت زنان تقدم داده شود؛ - دولت مأمور از میان برداشتن تمامی نابرابری ه--ا بگ-ردد ک-ه در

(2ضمیمه این قانون اساسی بر شمرده می شوند. )ضمیمه - کفالت مخارج خانه با مرد باش--د. زن مخت--ار اس--ت در کف--الت

مخارج شرکت کند یا نکند؛ - زن از نفقه مرگ شوهر و طلاق ت--ا ازدواج مج--دد و ب--ارداری وبیمه هایی که استقلال و آزادی او را تأمین کنند، برخوردار باشد؛

- هرگاه زن شغلی بر نگزی--د و بک--ار خان--ه بس--نده ک--رد، درآم--د دوران ازدواج به هردو همسر تعلق بیابد. هزینه ها بای--د ب--ا تواف--ق

دو همسر باشند. - در صورت انتخاب شغل، دو همسر بای--د در ک--ار خان--ه همک--اری

کنند. - به ت--ربیت فرزن--د و م--ادری تق--دم داده ش--ود و در ص--ورتی ک--ه درآمد شوهر کف--ایت مخ--ارج را نکن--د، کس--ری را بیم--ه اجتم--اعی

تأمین کند. - هرگاه شوهر شاغل نبود و زن شاغل بود و بیمه بیکاری کف--اف نداد، کسری را زن جبران می کن--د و ب--رآوردن نیازه--ای فرزن--د و

کار خانه برعهده مرد می شود. . منعی برای ازدواج زن و مردی که ی--ک دین ی--ا م--رام را126.3

ندارند، در صورت توافق آن دو، وجود ندارد. . در خ--انواده، حق--وق اعض--ای آن بای--د از س--وی یک--دیگر126.4

مح--ترم ش-مرده ش-وند. تج-اوز ب-ه ح-ق، ح-ق ش-کایت را ایج-ابمی کند. . فرزندان در پذیرفتن عقیده و ب--اور دی--نی ی--ا غ--یر دی--نی126.5

اس--تقلال و آزادی دارن--د و ح--ق دارن--د، در پ--ذیرفتن ی--ا نپ--ذیرفتن مرام، از پدر و مادر پیروی نکنند. رفتار پدر و مادر با فرزن--د بای--د با حقوق او به عن--وان انس--ان منطب--ق باش--د و فرزن--د را فرهن--گ

ساز بارآورند.

در یک ملت، اق--وام گون--اگون: اصل یک صد و بیست و هفتم وجود دارن--د ح--تی ی--ک ق--وم محض شناس--ایی و تنظیم ام--ور، ب--ه طوایف تقسیم میشود. این گونه تقسیم بندیها، سبب هیچ امتیازی

53

ب--رای طایفهای ب--ه زی--ان طایف--ه دیگ--ر نیس--ت و ب--ه هیچ ی--ک ح--ق نمیدهد دیگران را ش--هروند نش--مرند. تج--اوز ب--ه این ح--ق ج--رم و

قانون مجازات آن را معین می کند. . اخ--راج از س--رزمین و مح--روم ک--ردن از ملیت بن--ام127.1

اختلاف دی--نی و عقی--دتی و سیاس--ی ک--ه از دیرب--از و هن--وز روا می رود، ملغی است. و نیز فرد و یا افرادی را نمیتوان ب--ه دلی--ل ناتوانی او یا آنها، از خانه و روستا و ی--ا ش--هر مح--ل زن--دگی او ی--ا آنها بیرون کرد. ممانعت از بازگشت به وطن، با توس--ل ب--ه این و

آن شیوه، نیز ممنوع است. . اما هر کس حق دارد از کش--ور و ملیت خ--ویش ب--یرون127.2

رود و کشور و ملیتی دیگر را بپذیرد. اگر مورد ستم بود، وظیف--ه دارد احقاق حق کند ولو ناگزیر به مهاجرت شود. با رفع ستم، او

حق دارد به وطن خویش بازگردد. . هیچ ق--وم و ط--ایفه ای، ب--ا هیچ دلی--ل و ع--ذر و به--انه ای،127.3

مج--از نیس--ت انس--جام ملی و هم وط--نی را ب--ا ج--دایی طلبی و تجزیه طلبی مخدوش سازد و قسمتی از سرزمین کشور را از آن

جدا کند.

بنابر اصل برابری در حقوق،: اصل یک صد و بیست و هشتم تمامی تبعیض های ن--ژادی و جنس--ی و ق--ومی و ملی و طبق--اتی و

ه--ر سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی، ملغی هس--تند. عمل ناقض یکی از حقوق ، ب--ه بهان--ه عم--ل ب--ه س--نت و رس--م و

عادت و باور، ممنوع است.

زندگانی شخصی اشخاص بای--د: اصل یک صد و بیست و نهم از ظن و تجس--س و س--خن چینی اف--راد و ق--درت؟ دولت مص--ون

باشد. . کرامت و شخصیت ه-ر ش-هروند بای-د از تع-رض مص-ون129.1

باشد. هیچ کس مجاز نیست دیگری را تحقیر کند. وضع و اج--رایقانون ناقض کرامت انسان و دیگر آفریده ها ممنوع است.

. هر کس حق دارد از تهمت ناروا مصون باش--د. در درون129.2 خانه، زن و مرد نیز باید از تهمت به یک--دیگر بپرهیزن--د. بخص--وص مردان نباید همسران خود را به ریختن آبرو تهدید کنند. رس--یدگی

به شکایت در این موارد را قانون معین می کند.54

ش--هروندان در گ--زینش اقامت گ--اه اصل یک ص((د و س((ی ام:خود مستقل و آزاد هستند.

ه--ر ش--هروند ب--ر ب--ه ح--ق اص((ل یک ص((د و س((ی و یکم: بازنشستگی و بر به بیمه های اجتماعی )فقر و بیم--اری و پ--یری و بیکاری و از کارافتادگی و معلولیت( حق دارد. بیمه های اجتماعی

و اقتصادی یک مجموعه را تشکیل می دهند.

ه--ر ش--هروند ح--ق دارد در براب--ر: اصل یک صد و سی و دوم ناتوانی ه--ای اجتم--اعی– اقتص--ادی بیم--ه ش--ود. از این جمله ان--د، ناتوانی م--الی ب--رای تش--کیل خ--انواده و ن--اتوانی م--الی ناش--ی از اف--زایش ب--ار تکف--ل، ن--اتوانی ف--رآوردهِ س--انحه های ط--بیعی و بیماریهای واگ--یر. ت--رتیب ام--داد توس--ط دولت و جامع--ه م--دنی را

قانون معین می کند.

شهروندان حق دارند انجمن ها و اصل یک صد و سی و سوم: سازمان های مردم نه--اد )س--من( و نهاده--ای غیردول--تی ک--ه مغ--ایر

حقوق پنج گانه نباشند، تشکیل دهند.

ش--هروندان، در رابط--ه ب--ا: اص((ل یک ص((د و س((ی و چه((ارم یک--دیگر، از م--نزلت اجتم--اعی براب--ر برخوردارن--د. بن--ابراین، هیچ رابطه ای میان دو ش--خص و ی--ا ی--ک ش--خص و ی--ک گ--روه و ی--ا دو گ--روه، س--لطه یکی ب--ر دیگ--ری را مج--از نمی کن--د. بن--ابراین، در خانواده، هیچ یک از دو همس--ر، م--نزلت م--افوق و م--ادون ندارن--د. کودکان نیز منزلت مادون و ی--ا م--افوق ندارن--د. در س--ازمان های اداری و نظامی و در کارگاه نیز، کارکنان، ب--ه لح--اظ ن--وع ش--غل،

منزلت های مافوق و مادون پیدا نمی کنند.

. حقوق فرهنگی شهروند:4

ه--ر ش--هروند ح--ق دارد در ه--ویت: اصل یک صد سی و پنجم.قومی و ملی خود بماند و یا از آن بیرون رود

فرهنگ بمثابه فرآورده ابتک--ار و: اصل یک صد و سی و ششم ابداع و خلق شهروندان در ب--ر می گ--یرد زب--ان همگ--انی و زبان ه--ای

55

محلی و حقوق و ارزشهای اخلاقی و باورها و معرفت ه--ای علمی و فنی و هنرها و سنت ها وقتی بن مایه ای از قدرت ندارند و مانع رشد فرهنگ نمی شوند و شیوه زندگی که، بدانها، یک ش--هروند و جمه--ور ش--هروندان ه--ویت خ--ویش را در جری--ان رش--د و ب--ه یمن کس--ب

ویژگی های دیرپا، می سازند. بنابراین، . هویت ف--رهنگی بی--انگر مجموع--ه عناص--ر ف--وق اس--ت ک--ه136.1

بدانها، شهروند خویشتن را تعریف و با شهروندان جامعه خود و نیز با شهروندان جامعه ه-ای دیگ-ر رابط-ه برق-رار می کن-د. ب-ه فرهن-گ وقتی فرهنگ استقلال و آزادی است، انسان کرامت می جوی--د و ب--ا

رشد فرهنگ، بر کرامت خویش می افزاید.

. جمهور شهروندان ک-ه، در فرهن-گ بمثاب-ه مجموع-ه ف-وق،136.2اشتراک دارند، هویت فرهنگی مشترک دارند.

گرچه کسی که در یک فرهن--گ اصل یک صد و سی و هفتم: رش--د می کن--د، بن--ابراین، فرهنگ س--از می ش--ود، س--خت می توان--د هویت فرهنگی خود را ترک گوید، تغییر هویت فرهنگی، ح--ق ه--ر شهروند اس--ت. ی--ک ش--هروند ح--ق دارد خ--ود را ب--ه چن--د فرهن--گ متعلق بداند. هر شهروند حق دارد در رشد چن--د فرهن--گ ش--رکت

بنابراین که حقوق و دانش ها و فنون و هنره--ا ب--ه جهانی--ان جوید. تعل--ق دارن--د، ش--هروندانی ک--ه ب--ه حق--وق و دانش و فن و ه--نر

می پردازند، در رشد فرهنگهای مختلف جهان شرکت می کنند.

آموزش حقوق ذاتی انس--ان و: اصل یک صد و سی و هشتم حقوق شهروندی و حقوق ملی و حقوق طبیعت و حق--وق بعن--وان عضو جامعه جهانی، حق هر شهروند است. این آم--وزش بای--د ب--ا تمرین بکاربردن حقوق همراه باشد. حقوقمند زیس--تن و رابط--ه ح--ق ب--ا ح--ق برقرارک--ردن و حق--وق را آم--وزش دادن و آم--وزش

یافتن، مسئولیت اول هر شهروند را تشکیل می دهد.

ش--هروندان در تبلی--غ فرهن--گ: اص((ل یک ص((د و س((ی و نهم و گفتگ--و ب--ا دارن--دگان121بمثاب--ه مجموع--ه موض--وع اص--ل

فرهنگ های دیگر و ایج--اد فرص--ت ب--رای گفتگوه--ای فرهنگ ه--ا و آگاه کردن فرزندان خ--ویش از اش--تراک ها و اختلافه--ای فرهنگه--ا، آزادند. بدون اینکه به حق انتخاب آنها لطمه وارد کند و تحمیل به

56

زور باشد. دستگاه آم--وزش و پ--رورش ن--یز بای--د در برقرارک--ردنارتباط آزاد فرهنگها شرکت کند.

ش--هروندان در تأس--یس س--ازمان های: اص((ل یک ص((د و چهلم ف--رهنگی و علمی و ف--نی و حق--وقی و ادبی و ه--نری و دی--نی و اخلاقی و هرآنچه به فرهنگ رب--ط می جوی--د، آزادن--د مش--روط ب--ر

این که ناقض حقوق پنج گانه نباشند.

بن--ابر این ک--ه اص--ل ب--ر آزادی: اص((ل یک ص((د و چه((ل و یکم گفتگوی فرهنگ ها و آزادی جریان های دانش ها و فنون و هنره--ا و باورها است، همکاری های فرهنگی ب--ا ه--دف رش--د فرهنگ ه--ا، در تمام سطوح جامعه و در سطح جامع--ه جه--انی، ح--ق ش--هروندان

برق--رار نگاه داش--تن جریان ه--ا ب--ر عه--ده جامع--ه. جامعه ها استمدنی و دستگاه آموزش و پرورش است.

دولت و جامعه مدنی و هریک از: اصل یک صد و چهل و دوم ش--هروندان در رش--د فرهن--گ اس--تقلال و آزادی، ب--ه ت--رتیب زی--ر،

شرکت می کنند: . هیچ شهروندی که در فرهنگ قومی ب--ار می آی--د، نبای-د از142.1

هویت فرهنگی قوم خویش مح--روم ش--ود و بای--د بتوان--د در رش-د فرهنگ قومی خود و فرهنگ استقلال و آزادی که فرهنگ جمهور

شهروندان می شود، شرکت کند. و . زبان آزادی، زبانی ک--ه، در آن، بن مای--ه کلمه ه--ا و جمله ه-ا142.2

زور نباشد، زبان دولت و مقامهای آن می شود و آموزش و پرورش و نیز وسائل ارتباط جمعی و هنرها مروج این زبان می شوند تا ک-ه

این زبان همگانی بگردد. . بیان استقلال و آزادی، پن--دار و گفت--ار و ک--رداری ک--ه، در142.3

آن، بن--ابر م--وازنه ای ب--ا ق--درتهای داخلی و خ--ارجی نباش--د، بی--انهمگانی می گردد.

. فرهن--گ و زب--ان مش--ترک، م--انع از رش--د فرهنگ ه--ا و142.4زبان های اقوام تشکیل دهنده جامعه ملی نگردد.

. از آنجا که فقر مالی و علمی و فنی و هنری، گویای فقر142.5 ف---رهنگی هس---تند، ف---راهم آوردن امکانه---ا ب---رای خلاق ش---دن شهروندان حقی از حقوق شهروندی است. ایجاد فرص--تها ب--رای

57

ابتکارها و ابداع ها و کش-ف ها و خلاقیت ه-ا در س-طح ه--ر کش--ور،بطور برابر، مقرر می شود.

در ص--ورت تج--اوز ب--ه حق--وق: اصل یک صد و چهل و س(وم فرهنگی، هر شهروند و هر جمع از ش--هروندان ح--ق دارد و ح--ق دارند به دادگاه مراجعه و خواستار رفع تجاوز و جبران آن بگ--ردد

. یا بگردند

هر کشور باید برای فرزن--دان: اصل یک صد و چهل و چهارم دختر و پسر ، تأسیسات لازم برای تعلیم و تربیت را فراهم آورد. بخصوص کار و اشتغال را باید چنان سازمان دهد که اش--تغال ب--ه کار در تولی--د، م--انع ک--ار تعلیم و ت--ربیت و اب--داع و ابتک--ار نگ--ردد. بنا براین است که »بنی آدم اعضای ی-ک پیکرن-د«، همگ-ان بای--د دربرخورداری از امکان تحصیل دانش و فن، برابری واقعی بجویند. بنابراین که »آنها که میدانند با آنها که نمیدانند براب--ر نیس--تند«، این نابرابری، در سطح جامع--ه ملی و در س--طح جامع--ه جه--انی، اگر به دانا شدن نادانان نیانجامد، هر تمدنی را از اس--اس وی--ران میگردان---د. و ن---یز، بن---ابر این ک---ه رش---د ک---ردن از رش---د دادن

جدایی ناپذیر است، لذا . نهاده--ای جامع--ه ب--ر م--یزان رش--د ک--ردن و رش--د دادن144.1

شهروندان باید تجدید سازمان یابند. . نه هیچ قدرتی جهانی و منطقهای و غ--یر اینه--ا ح--ق دارد144.2

جه--ل را ب--ه دیگ--ران تحمی--ل کن--د و ن--ه هیچ مل--تی و گ--روهی و شخصی باید مجبور شود از قدرت هایی که اساس کار خود را ب--ر

نادانی و جهل مردم گذاشتهاند پیروی کند. . در تعلیم و تربیت، هر گونه تبعیض باید ممنوع باشد. یع--نی144.3

همگان از هر مذهب و مسلک و قوم باید از آن برخوردار شوند. ب--ه بهان--ه ب--اور دی--نی ی--ا سیاس--ی و ی--ا تعل--ق ب--ه ق--ومی و ب--ه اس--تناد

تبعیض ها، کسی را نمی توان از تعلیم و تربیت محروم کرد. . تعلیم و تربیت بای--د از اختلاف ه--ا در س--طح جامع--ه و در144.4

مقیاس جامعههای بشری بکاهد و بر می--ل ب--ه تف--اهم و تع--اون در جامعههای مختلف بیفزاید. در حقیقت علم وق--تی علم و پیراس-ته از دروغ است که با از بین بردن جهل، اختلاف ه--ا را ب--ه تفاهم ه--ا

جهت عمومی تعلیم و تربیت، باید کاستن از بدل سازد. بنابراین،58

اختلاف و اف--زودن ب--ر امی--د ب--ه ص--لح و تع--اون در خ--انواده بش--رباشد . . از آنجا که بنا بر تجربه تاریخی، رشد هر فرهنگ در گ--رو144.5

بالا رفتن سطح فرهنگ جمه--ور م--ردم اس--ت و، ب--دون ب--الا رفتن سطح فرهنگ جمهور مردم، استعدادها محی--ط ف--رهنگی مناس--ب برای رشد را پیدا نمیکنند، نه تنها تعلیم و تربیت، لااق--ل ت--ا پای--ان دوره متوسطه، باید همگانی و مجانی باشد، بلک--ه ب--ر ه--ر دولت است که اسباب ادام--ه تحص-یلات ع-الی را ب--رای همگ-ان ف--راهم

کند. . بنابر این که ب--ا رش-د علمی و ف--نی، اف--رادی ک--ه دانش و144.6

فن آنها به روز نمی شود، با خطر بی کاری روب--رو می گردن--د، ه--ر ش--هروند ح--ق دارد ک--ه دانش و فن او ب--ه روز بگ--ردد. از این رو، تأسیسات آموزش و پرورش خ--اص ب--روز ک--ردن م--داوم دانش و

فن باید ایجاد شوند.

با تص--ویب دس--تگاه آم--وزش و: اصل یک صد و چهل و پنجم پرورش و هنر و آموزش عالی، اش--خاص حقیقی و حق--وقی ح--ق دارن--د انجمن ه--ای ف--رهنگی و مؤسس--ه های آم--وزش و پ--رورش

تشکیل دهند به شرط این که ناقض حقوق پنج گانه نباشند.

ابداع و ابتکار و کشف و خل--ق: اصل یک صد و چهل و ششم و تألیف، از عوامل مهم رشد جامع--ه هس--تند و ب--رای ش--هروندان پدیدآورنده آنها حق مالکیت ایجاد می کنند. الا این ک--ه دانش و فن و اندیشه ای ک--ه س-بب اف--زایش ت--وان ابتک--ار و اب--داع و کش--ف و آفرینن--دگی و ک--ارآیی جمه--ور م--ردم می گ--ردد را، دولت، پس از

پرداخت بهای آن، باید در اختیار جمهور شهروندان قرار دهد.

هر کس حق و وظیف--ه دارد در اصل یک صد و چهل و هفتم: حیات فرهنگی جامعه خود و جامعه جهانی شرکت فعال کند. ه--ر کس ح--ق و وظیف-ه دارد در مق-ام پ--رورش اس-تعدادهای خ-ود و جامعه، به ابداع و ابتکار علمی و فنی و هنری ب--پردازد و از آنچ--ه میداند به آنها ک--ه نمیدانن--د بی--اموزد. ش--هروندان نبای--د نیکی ب--ه

یکدیگر را از یاد ببرند. برتر بخشش ها، بخشش علم است. با وجود این کسی حق

ندارد به نام انفاق علم، دیگری ی--ا دیگ--ران را ب--ه پ--یروی از خ--ود59

ناگزیر سازد. به سخن دیگر آموزش و انفاق باید خالی از هرگونهغرض و بخصوص برتریجویی باشد. لذا،

. در جمهوری شهروندان سه مسابقه ارزشمندند:147.1 الف. مسابقه در علم و پیشی گرفتن در آن

ب. مسابقه در ع--دالت و ش--رکت در ره--بری جامع--ه ب--ر م--یزانعدل و پیش گرفتن در آن

ج. مسابقه در کردار و پندار و گفتار نیک و پیشی گرفتن در آن. با وج-ود این، ه--ر کس بای--د بدان-د و بن-ا را ب--ر این بگ-ذارد ک-ه دانشمندتر از او وجود دارد. بنابراین، نه تنها حق دارد به کوشش علمی و فنی و هنری ادام--ه بده--د بلک--ه وظیف--ه دارد پیوس--ته ب--ر

دانش خویش بیفزاید.

بنابر این که فرهن--گ ف--رآورده اصل یک صد و چهل و هشتم: ابتکار و ابداع و کش--ف و آفرینن--دگی ش--هروندان اس--ت و در ه--ر جامع--ه ملی، اق--وام دارای فرهنگ ه--ای مختل--ف وج--ود دارن--د. از

این رو، . این فرهنگ ها منزلت برابر دارند و تبعیض و تم--ایز می--ان148.1

آن ها ممنوع است. در ه--ر جامع--ه ب--اعث غن--ایفرهنگ های مختل--ف وجود .- 148.2

ف--رهنگی آن جامع--ه، و رش--د فرهنگه--ا س--بب اف--زایش م--یزانسرمایه فرهنگی هر جامعه ملی است.

. این فرهنگ ه---ا مش--ترکاتی دارن---د ک--ه فرهن---گ ملی را148.3 تشکیل می دهند و سمت یاب عمل ش--هروندان و جامع--ه م--دنی و نیز دولت، بیشتر شدن مش--ترکات از راه توزی--ع براب--ر امکانه--ا و

بازتر کردن فرهنگ ها بروی یکدیگر است.

بنابر این ک--ه فرهنگ ه--ا وق--تی در: اصل یک صد و چهل و نهم تع--ارض ب--ا یک--دیگر می ش--وند ک--ه عناص--ری ب--ا بن م--ایه ای از زور داشته باشند، تغی--یر این گون--ه عناص--ر، ح--ق، و بن--ابر این، وظیف--ه شهروندان و نیز دولت از طریق بکاربردن قواع--د خش--ونت زدایی است. به ترتیبی که هویت ملی و هویت های قومی و فرهنگی، ب--ا

یکدیگر تعارض نیابند.

60

برخورداری از جمهوری شهروندان یا اصل یک صد و پنجاهم: مدیریت شورایی، از حقوق شهروندی هر شهروند است. از آنج--ا ک--ه برخ--ورداری از این ح--ق، نیازمن--د رش--د ف--رهنگی، ب--ه معن--ای تحصیل ویژگی های فرهن--گ اس--تقلال و آزادی اس--ت، ویژگی ه--ای این فرهنگ و زبان و اخلاق استقلال و آزادی، ض--میمه این ق--انون اساسی و جهت یاب فعالیت عم--ل دولت و فعالیته--ای ش--هروندان

می شوند. )ضمیمه های سوم و چهارم و پنجم(

بن--ابراین ک--ه س--لطه ف--رهنگی: اصل یک ص((د و پنج((اه و یکم ممنوع است، تحمیل به زورِ عناصر یک فرهنگ به فرهن--گ دیگ--ر

و یا جلوگیری از رشد یک فرهنگ ممنوع است.

. حقوق شهروند بر دادرسی عادلانه:5

هر کس حق دارد برای رف--ع اصل یک صد و پنجاه و دومم: ستم و احقاق حق خویش به دادگاه صالح رجوع کند. برای آن ک--ه این ح--ق ن--ه ص--وری، بلک--ه واقعی باش--د، مراجع--ه ب--ه دس--تگاه قضایی، برای کسانی که به جهتی از جهات ناتوان هس-تند، از راه

.رفع ناتوانی آنها، باید تسهیل گردد

هیچ کس را نمیت---وان: اص(((ل یک ص(((د و پنج(((اه و س(((وم خودسرانه احضار، توقیف و زندانی و یا تبعید و ی--ا ممن--وع الخروج

کرد. . هرکس حق دارد خود از خویشتن دف--اع کن--د و ی--ا وکی--ل153.1

اختیار کن--د. در ص--ورت ن--اتوانی م--الی از اس--تخدام وکی--ل، دولتموظف است، ناتوانی او را جبران کند.

. بنابر این که خانه و محل کار و مراسلات ه--ر ش--هروند،153.2 از هر نوع و بازرسی و دخ--ل و تص--رف در داش--ته هایش، مص--ون است، جز قاضی آنهم به ترتیبی که قانون سازگار با این حق--وق

معین می کند، حق شکستن این مصونیت را ندارد. . در م--واردی ک--ه کس ی--ا کس--انی در حین ارتک--اب ج--رم153.3

دستگیر می شود یا می شوند و ی--ا وج--ود خط--ر ف--رار ی--ا از بین بردن دلایل و مدارک از سوی متهم یا متهمان به ارتک--اب ج--رائم سنگین وجود دارد، بلافاصله بعد از دستگیری، بای--د قاض--ی از آن

61

مطل--ع و حکم لازم را ص--ادر کن--د. اته--ام ه--ر چ--ه باش--د، متهم ی--امتهمان نیز بلافاصله حق استخدام آزادانه وکیل را دارد یا دارند.

. هیچ کس ح--ق ن--دارد کس--ی را، ب--دون اطلاع او و ی--ا ب--ا153.4 اس--تفاده از نی--از ش--دید او، م--ورد آزمایش--های پزش--کی و علمی قراردهد و یا مجبور بکاری کند که س--بب وارد ش--دن نقص ب--دنی

یا روحی او بگردد.

ه--ر ش--هروند ح--ق و ح--ق اصل یک صد و پنجاه و چهارم: برابر بر مراجعه به دادگاه را دارد. در برابری کامل، باید بتوان--د ادع--ای خ--ود را بع--رض دادگ--اه مس--تقل برس--اند. دادگ--اه بای--د ب--ا رعایت اص--ول راهنم--ای قض--اوت ک--ه در ق--انون اساس--ی تعری--ف می ش--وند و ق--انونی ک--ه مع--ارض حق--وق ذاتی انس--ان و حق--وق شهروندی او و حقوق ملی و حق--وق ط--بیعت نباش--د، منص--فانه و علنی به شکایت شاکی رسیدگی کند و، بر وفق ق--انون، ب--ر وارد بودن یا نبودن، بر حق بودن و یا نبودن ادع--ا رأی ده--د و تکلی--ف

شاکی را معین کند.

بنا بر سه اص--ل: یکی اص--ل اصل یک صد و پنجاه و پنجم : برائت و دیگری اصل قبح عق--اب بلابی--ان و س--ومی اص--ل عط--ف

بماسبق که از اصول راهنمای قضاوت هستند، . هر گاه کسی به جرمی متهم بگردد، تا وقتی مجرمیت155.1

او توسط دادگاه صالح و علنی و بر وفق قانون و با رع--ایت هم--ه اصول راهنم--ای قض--اوت، ث--ابت نگشته اس--ت، در حکم بی تقص--یر

است و باید با او معامله بی تقصیر شود. . کسی را نمیتوان بابت خلاف یا جرم و یا جنایتی، به ج--ز155.2

ا و مجازاتی محکوم کرد که در موقع وقوع عمل، ج--رم ش--ناختهنمیشده است.

. بخاطر جرم واحد، کس--ی را نمی ت--وان دوب--ار محاکم--ه و155.3محکوم کرد.

. به موجب قانونی که بعد از وقوع عمل، تصویب میشود،155.4 نمیتوان کسی را تحت تعقیب قرار داد. بن--ابر ق--وانین و عرفه--ا و سننی ن--یز ک--ه از پیش وج--ود داش--تهاند، ام--ا در دس--تگاه قض--ایی رسمیت نداشته و مورد عمل نبودهان--د، نمیت--وان عم--ل کس--ی را مورد قضاوت قرارداد، مگر پس از آن که موافق ق--انون اساس--ی

62

و پس از طی مراحل قانون گذاری، به قانون تبدیل شوند و ق--وت اجرایی پیدا کنند. در این صورت، از تاریخی ک--ه ق--وت اج--را پی--دا

میکنند، حاکم بر اعمال اشخاص میشوند.

ه--ر کس، در ه--ر ج--ا و ه--ر: اصل یک صد و پنج((اه و ششم محل، شخصیت حق--وقی دارد و بخص--وص مس--ئولان قض--ایی این

شخصیت حقوقی را باید بشناسند. در نتیجه: . یک فرد از راه رسیده و غریب نه تنها شخصیت حقوقی156.1

خود را از دست نمیده--د، بلک--ه، واج--د حق--وق انس--ان اس--ت و از رهگذر احس--ان، بای--د از تس--هیلات و مس--اعدتهای لازم برخ--وردار

شود. و . بیگانگ--ان از ه--ر دین و ق--ومیت و ملیت، بای--د از حم--ایت156.2

قانون برخوردار باش--ند و دس--تگاه قض--ایی بای--د ب--دون تبعیض ب--ه دع-اوی آنه-ا رس-یدگی کن--د. ح--تی اگ--ر بیگان--ه ی--ا بیگانگ--ان، تبع--ه

کشوری باشد یا باشندکه دشمنی رویه کرده است.

ش--هروندان از منزلت ه--ای اص((ل یک ص((د و پنج((اه و هفتم: برابر برخوردارند. هرچند پیشی گرفتن در علم و در دادگری و در

عمل به حقوق معنوی، سبب بیشی ک--رامت می گ--ردد امداد و در اما سبب بیشی منزلت ب--ه معن--ای تحص--یل امتی--از و ی--ا موقعی-تی

برخوردار از حمایت قانون، به زیان دیگران، نمی شود.

63

فصل چهارم

در حقوق ملی

ولایت، با جمهور ش--هروندان اصل یک صد و پنجاه و هشتم: بر پایۀ� اصول اس--تقلال و آزادی ه--ر ش-هروند و اس-تقلال و آزادی

جامعه ملی است:بنابر تعریف از استقلال و آزادی در این قانون اساسی،

. هر شهروند بیش از یک رأی ندارد. 158.1 . جمهور شهروندان، به ص-فت ملت، ب-ر وطن ح-ق دارن-د و158.2

وطن تجزیه ناپذیر است.. مقام ها، از انتخابی و انتصابی، موروثی نیستند.158.3

جمهور شهروندان ح--ق ره--بریاصل یک صد و پنجاه و نهم: خویش را یا مستقیم و ی--ا از راه ش--رکت در ش--وراها و ی--ا از راه

انتخاب نماینده اعمال می کند: . در سطح هر کشور، شهروندان ی--ا از راه هم--ه پرس-ی و159.1

یا با تشکیل شوراها و یا از طریق منتخبان خویش، اعمال ولایتمی کنند. . در سطح نهادهای جامع--ه، اعم--ال مس--تقیم ح--ق ولایت،159.2

توسط شهروندان حقی از حقوق جمهور مردم هر کش-ور اس-ت. از این رو، در تهی---ه و تص---ویب و اج---رای ق---وانین و مق---ررات،

برخورداری از این حق باید لحاظ شود.

دولت نه جانشین که ک--ارگزار جمه--وراصل یک صد و شصتم:مردم در اعمال حق رهبری است.

64

ش--عار ملی هرکش--ور، وق--تیاصل یک صد و شص((ت و یکم: بیانگر پذیریش حقوق پنج گانه می شود، اس--تقلال و آزادی و رش--د

انسان و آبادانی طبیعت بر میزان عدالت اجتماعی می گردد.

ه--ر کش--ور می توان--د ی--ک و ی--ا:اصل یک صد و شصت و دوم بیشتر زبان رسمی داشته باشد. زبان های اقوام در محل س--کنای آنها در کنار زبان رس--می، رس--میت دارن--د. زب--ان رس--می ای--ران فارسی است و زبانهای اقوام در محل سکنای آنها، در کنار زب--ان

فارسی، رسمیت دارند.

هرکش--ور، ح--ق، ب--ر داش--تن:اصل یک صد و شصت و س((وم پرچم دارد. پرچم ایران، سه رنگ سبز و سفید و سرخ و نماد آن ترجمان حقوق پنج گانه و اشتراک جمهور ش--هروندان متش--کل در

اقوام گوناگون است.

هر کش--ور ح--ق دارد س--رود اصل یک صد و شصت و چهارم: ملی داش--ته باش--د. س--رود ملی ای--ران بی--انگر ص--لح جه--انی و همبستگی ملی و بکار افتادن نیروهای محرکه در رش--د انس--ان و آبادانی طبیعت، در استقلال و آزادی، بر میزان عدالت اجتم--اعی

است.

در این جمه--وری، بن--ا ب--ر:اص((ل یک ص((د و شص((ت و پنجم همراهی دو اصل اشتراک و اختلاف آراء است. کثرت آراء تنها از

های آزاد اندیشه ها و دانش ه--ا و اطلاع ه--ا می توانن--درهگذر جریان به اشتراک در آراء برسند. از این رو، به موجب این حق و حق--وق

دیگر، بحث آزاد تأسیس می شود.

تش--کیل اح--زاب واص((ل ی((ک ص((د و شص((ت و شش((م: سازمان های سیاسی و غیر آنه--ا، آزاد اس--ت. بن--دهای پانزده گان--ه

این اصل عبارتند از: . محل عمل حزب و سازمانهای سیاسی، جامع--ه م--دنی166.1

اس-ت. ل-ذا، ن-وع س-ازماندهی آنه--ا می بای-د م--انع از آن ش-ود ک-ه ح--زب، دولت را تص--رف کن--د و مس--لط ب--ر ملت بگ--ردد. ق--انون احزاب و سازمان ها و اجتماعات باید تبیین کننده روش عم--ل ب--ه

این بند از این اصل باشد. و

65

. ه--دف های حزب ه--ا و س--ازمان ها نمی توانن--د مغ--ایر این166.2حقوق پنج گانه باشند. و

. سازماندهی حزب ها و سازمان ها به ترتی--بی خواه--د ب--ود166.3 که ش--هروندان عض--و، برخ--وردار از تم--امی حق--وق، ح--ق ره--بری

خویش را بطور مستقیم اعمال کنند. و . بنابر این که جمهور ش--هروندان ب--ر ص--لح ح--ق دارن--د، از166.4

نقش های حزب ها و سازمان ها، یکی کاستن از تضادها و اف--زودن بر توحیدها و روش همگانی آنها، شرکت در جریان آزاد اندیشه ها و دانش ها و اطلاع ه--ا و نق-د متقاب--ل از راه ش--رکت در بحث ه--ای

آزاد می شود. و . حزب ه--ا و س--ازمان ها، عام--ل تحکیم همبس--تگی ملی از166.5

راه ادغام جامعه های محلی در جامعه ملی، ب--ر م--یزان حق--وق و دفاع از حقوق جامعه های محلی و هم طراز کردن رشد در س-طح

کشور می شوند. و . ب--رای این ک--ه حزب ه--ا و س--ازمان ها م--انع دموکراس--ی و166.6

عامل فساد آن نگردند، همواره تصمیم را جمهور مردم می گیرند و نقش حزب ها این اس--ت ک--ه ب--ه عن--وان چش--م و گ--وش جمه--ور مردم مراقبت کنند که تصمیم جمه--ور م--ردم توس--ط دولت اج--را

بگردد. و . حزب ه--ا و س--ازمان ها در اندیش--ه راهنم--ا و ه--دف ها و166.7

روش ها و وسیله هایی که برمی گزینند، باید شفاف باشند. از آنج--ا که روش و وسیله همیش--ه آینه ای از ه--دف و بازت--ابی از اندیش--ۀ� راهنما است، هم خوانی اندیشۀ� راهنما و هدف ب--ا روش، یکی از

ویژگیهای شفافیت است. و . برنامه هایی که حزب ها و س--ازمان ها پیش--نهاد می کنن--د و166.8

ه--ویت نامزده--ایی ک--ه ب--ه جمه--ور م--ردم مع--رفی می کنن--د، بای--دشفاف باشند. و

. هرگونه تبعیض--ی، بخص--وص تبعیض جنس--ی، در مع--رفی166.9 نامزدها ممنوع است و اصل بر مع--رفی بش--مار براب--ر نامزده--ای

زن و مرد است. .حزب ه--ا و س--ازمان ها بای--د اعض--ای خ--ود را آم--وزش و166.10

پرورش بدهند به ترتیبی که آنها الگوهای عمل به حقوق بگردن--دو این نقش را در جامعه ایفا کنند. بنابراین،

66

. در ح---زب و س---ازمان، تم---امی اعض---اء از اختی---ار و166.11مسئولیت برخوردارند. و

. قبول عضویت در حزب و ترک عضویت آن آزاد اس--ت.166.12و

. اکثریت حزب حق ندارد اقلیت را از حق--وق و اختی--ار و166.13 مسئولیتی که هر عضو باید داشته باشد، محروم کند و اقلیت نیز

حق ندارد خود را به اکثریت تحمیل کند. و . حزب ه--ا هم می توانن--د و هم ح--ق دارن--د ک--ه وس--ائل166.14

ارتباط جمعی داشته باشند . از آنجا ک--ه اح--زاب و س--ازمان ها، در بودج--ه و فع--الیت166.15

خویش باید شفاف باشند تا که در آلت فعل در رسیدن به ق--درت و ماندن بر قدرت و بکاربردن آن، ناچیز نگردند، به ش--رط فع--ال بودن و انطباق فعالیت با حقوق، جامعه مدنی ص--ندوق ام--داد ب--ه احزاب را ایجاد می کند. ت--رتیب تش--کیل ص--ندوق و ت--أمین بودج--ه اح-زاب و س-طح هزینه ه--ای تبلیغ-اتی از مح-ل ص-ندوق را ق-انون

معین می کند.

دول--تی ک--ه م--رام آن حق--وق:اصل یک صد و شصت و هفتم پنج گانه است، بدین خاطر که کارگزار گروه یا گروه های معینی از جامعه نیست و مرامی را به جامعه القاء نمی کند، حق انحص--اری اعم--ال زور را ن--دارد. براب--ر این ق--انون اساس--ی، ح--ق و وظیف--ه زورزدایی را دارد و موظ--ف ب--ه اج--رای قواع--د خش--ونت زدایی مندرج در اصل یک ص--د و پنج--اه و س--وم اس--ت. نهاده--ای جامع--ه

مدنی نیز موظف به بکاربردن این قواعد هستند.

هم در س--طح کش--ور و هم: اصل یک صد و شصت و هشتمدر سطح جهان، صلح حقی از حقوق جامعه ملی است.

در سطح کشور، این صلح در چهار بعد سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی، از راه رعایت همه حقوق و بکاربردن قواعد خش--ونت زدایی و در س--طح جه--ان از راه دف--اع از حق--وق ذاتی حیات هم--ۀ� انس--ان ها و تنظیم رابطه ه--ای ب--ر پای--ه حق--وق ملی و بکاربردن قواعد خشونت زدایی متحقق می گردد. بنابراین، قواعد

خشونت زدایی زیر راهنمای قانون گذاری می گردند:

67

.قاعده اول نپذیرفتن حکم زور و مرز مشترک پیدا نکردن168.1با زورباور و زورگو است.

. قاعده دوم واکنش نشدن از راه نپ--ذیرفتن روش ن--اقض168.2استقلال و آزادی و کرامت است.

. قاعده س-وم جانش-ین ک--ردن ق-درت ب--ه مثاب--ه ه--دف و168.3روش، با استقلال و آزادی به مثابه هدف و روش است.

. قاع--ده چه--ارم نیروه--ای محرک--ه را در ویران گ--ری بک--ار168.4نبردن و در رشد بکار بردن است.

. قاع--ده پنجم از دس--ت ن--دادن اس--تقلال و آزادی ق--وه168.5رهبری است.

. قاعده شش--م ابه--ام زدایی از فعالیته--ا در ه--ر چه--ار بع--د168.6سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی است.

. قاعده هفتم عمل به حق و دفاع از حق تا آنجا که می--ان168.7 حق خویش و حق متجاوز ن--یز، ب--ه س--ود ح--ق خ--ود، تبعیض قائ--ل

نشود. . قاعده هشتم اختیار زمان و مک--ان را، بهیچ رو، از دس--ت168.8

ندادن است. هر کار در زمان خود باید انجام بگیرد و در ه--ر ک--ارحقوق همه نقاط کشور و نیز نسلهای آینده لحاظ شود

.قاعده نهم غفلت نکردن از واقعیتها و سود جستن از آنها168.9 در خش--ونت زدایی اس--ت: ط--بیعت و عم--ران آن و در رش--د ه--ر منطق--ه، بک--ارگرفتن داش--ته های آن منطق--ه، در ش--مار مهم ت--رین

خشونت زدایی ها است . قاع--ده دهم ب--یرون رفتن و ب--یرون ب--ردن از م--دارهای168.10

بسته بد و بدتر، و فاسد و افسد، و ح-ق و مص-لحت، و ح-ق و تکلیف )با این توجه که حق را انسان دارد، و تکلیف یا مص--لحت را قدرت به نفع خ--ود می س--نجد و ب--ه م--ردم تحمی--ل می کن--د(، و جنگ یا تس--لیم و م--دارهای بس--ته دیگ--ری از این قم--اش اس--ت. قراردادن م--ردم کش--ور در م--دارهای بس--ته از س--وی دولت و در

سطح جامعه مدنی از سوی اشخاص و گروه ها ممنوع است. . قاعده یازدهم افزایش میزان خودانگیختگی در جامعه168.11

از راه ایجاد فرصتها برای رشد ش--هروندان در اس--تقلال و آزادیاست.

68

. قاعده دوازدهم غنی کردن مداوم وجدان های ت--اریخی و168.12 علمی و اخلاقی ب--ه عل--وم و حق--وق، خاص--ه حق--وق معن--وی، در نتیجه، غنی گرداندن وجدان همگانی است که از آن س-ه س-یراب

می شود. . قاع--ده س--یزدهم بیش--تر ک--ردن ک--اربرد دانش و فن در168.13

بسامان آوردن زندگی روزانه و مبارزه جدی با خرافه ه--ا و ع--رف و ع--ادت و س--نتهای غ--یرعقلانی، بخص--وص آنه--ا ک--ه خش--ونت را

تجویز می کنند. . قاعده چه--اردهم کاس--تن از ک--اربرد دروغ اس--ت. تص--دی168.14

این خش--ونت زدایی بس مهم، هم ب--ا دولت و هم ب--ا جامع--ه م--دنیاست. بخصوص دولت حق ندارد به مردم کشور دروغ بگوید.

. قاعده پانزدهم مبارزه با ترور شخصیت و ترور اخلاقی168.15و دیگر روشهای مخرب شخصیت و نافی کرامت انسان است.

.قاع--ده ش--انزدهم بک--اربردن ح--ق دانس--تن و ن--یز ح--ق168.16 اطلاع جستن و اطلاع دادن، ب--رای برق--رار ک--ردن جریان ه--ای آزاد اندیشه ها و دانش ها و فن ها و هنرها و داده ها و اطلاع ه--ا ب--ه یمن

بحثهای آزاد است. . قاعده هفدهم ممنوعیت بکاربردن خشونت بنام دین و168.17

یا هر باور دیگر و بنام هویت نژادی و ق--ومی و دی--نی و م--رامی وجنسی است.

. قاعده هجدهم ، جلوگیری از آل--ودگی محی--ط زیس--ت و168.18آلودگی زدایی مداوم آن است،

. قاع--ده ن--وزدهم: الغ--ای قوانی--نی اس--ت ک--ه ب--ا حق--وق168.19پنج گانه ناسازگار هستند.

. قاعده بیستم کاس-تن از دافعه ه-ا و اف-زودن ب-ر جاذبه ه-ا168.20 اس--ت. بن--ابر این ک--ه گسس--تن پیون--دهای همبس--تگی، از ب--ارزترین علامت های س--نگین ش--دن ج--و خش--ونت در جامع--ه اس--ت، تحکیم همبستگی ها حق و وظیفه ای همگانی و عامل افزایش س--رمایه ها و

دیگر نیروهای محرکه است. . قاعده بیست و یکم: بازکردن مدار اندیش--ه و عم--ل168.21

شهروندان، هم از رهگذر باز و تحول پذیر کردن نظ--ام اجتم--اعی

69

و هم از راه ایجاد امید ب--ه آین--ده، ب--ه یمن رش--دی اس--ت ک--ه ه--رشهروند را بدیل خویش می گرداند.

. قاعده بیست و دوم ممنوعیت ممنوع ساختن و الق--ای168.22 فکرهای جبری جبار توسط دولت است. دولت نباید القای تعصب

کند و یا با جوسازی، فکری را به مردم القاء کند. . قاعده بیست و س--وم: احق--اق ه--ر حقی از حق--وق ه--ر168.23

بش--ری در ه--ر زم--ان و مک--انی، بای--د روش همگ--انی بگ--ردد. خشونت زدایی بی محل کردن خشونت و خنثی کردن آن و پره--یز از انتقال خشونت به دیگری و دیگران، و نفی خشونت پرس--تی و

خشونت گستری است. قاعده بیست و چهارم رعایت حقوق معنوی، از جمل--ه .168.24

شادی و امید و پرورش توانایی ها است. . قاع--ده بیس--ت و پنجم: در ه--ر چه--ار بع--د سیاس--ی و168.25

اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، مدار بسته تض--ادها را ب--ه م--دار ب--از یگانگی ه--ا و دوس--تی ها ب--دل ک--ردن از راه تبعیض زدایی ه--ا،

است . قاعده بیس--ت و شش--م: تش--خیص و پیش--گیری م--داوم168.26

انواع فسادها و نابسامانی ها و آسیب های اجتم--اعی و در ص--ورتبروز، درمان آنها است.

. قاعده بیست و هفتم، نگاه داشتن مداوم میزان توانایی168.27 دفاعی کشور بالاتر از میزان لازم برای دفع تجاوزهای بیگانگانی است ک--ه حی--ات ملی در اس--تقلال و آزادی را تهدی--د می کنن--د. از این رو، آماده کردن جمهور شهروندان برای دفاع در براب--ر تج--اوز

بیگانه، ضرور است.و . قاعده بیست و هشتم: مالکیت خصوصی یا مالکیت بر168.28

اشیاء را تابع مالکیت شخصی یا مالکیت انسان بر کار خود کردناست.

. قاعده بیست و نهم: در پندار و گفتار و کردار میزان را168.29 عدالت، بمثابه جداکننده حق از ن--احق، گردان--دن اس--ت. هرگ--اه این قاع-ده هم--واره رع-ایت گ--ردد، قواع-د دیگ--ر خش--ونت زدایی،

بطور خودانگیخته، اجرا خواهند شد.

70

. قاعده س--یم تش--خیص روانشناس--ی اجتم--اعی ت--رس و168.30 یاس و خشونت در جامع-ه، و درم--ان آن ب--ا از بین ب--ردن عوام--ل موجد آن، و با اشاعۀ� روانشناسی امید و نشاط و ام--نیت و ص--لح

و دوستی و محبت و تعاون در جامعه است.

: من--ابع ه--ر کش--ور در رو و زی--راصل یک صد و شصت و نهم زمین و دریا و فضا متعلق به جمهور مردم آن کش--ور، نس--ل بع--د از نسل، هستند. هرگاه هر نسل به اندازه از آنها اس--تفاده کن--د و فعالیتهای اقتصادی و غیر آنها از اصل مازاد گذاشتن ب--رای نس--ل بعد پیروی کنند، نسل های آینده از این منابع محروم نخواهند شد.

،از این رو . هیچ نسلی حق ندارد آنچه به نسل های آین--ده تعل--ق دارد169.1

را پیشخور کند و سرنوش--ت نس--لهای آین--ده را، پیش--اپیش متعینکند. تضمین حق نسلهای آینده بر منابع، با دولت است.

. جمهور شهروندان و نیز حیوانات و گیاه--ان ک--ه در وطن169.2 آنها زندگی می کنند و هم، خاک وطن برای این که بیاب--ان نگ--ردد،

بر آب حق دارند. . برخورداری بدون اسراف و تبذیر شهروندان از کارمایه،169.3

ح--ق تم--امی ش--هروندان اس--ت و ه--ر دولت موظ--ف اس--ت این کارمایه را از منابع تجدید پ--ذیر )خورش--ید و ب--اد و آب و...( ت--أمین

کند. م--دیریت علمی آب کش--ور و برخ--ورداری هم--ه ش--هروندان در همۀ� مناطق کشور از آب و ه--وا و خ--اک ب--ارور و محی--ط زیس--ت سالم، ح--ق جمه--ور ش--هروندان ه--ر کش--ور اس--ت. از جمل--ه، ب--ر خوردار کردن از این ح--ق، وظیف--ه دولت جمه--وری ای--ران و ن--یز

جمهور شهروندان است.

مشارکت بر وف--ق اص--ول پنجگان--ه در:اصل یک صد و هفتادممدیریت جامعه جهانی حق هر کشور است.

ه--ر کش--ور، از جمل--ه جمه--وری:اصل یک صد و هفتاد و یکم ایران، بنابر این که بر رشد، حق دارد، رشد در اس--تقلال و آزادی را حق خود می شناسد و فراهم آوردن اسباب برخورداری از این

حق را وظیفه دائمی خود قرار می دهد. بنابراین،

71

. در س--طح ملی، ت--دارک اس--باب رش--د هم آهن--گ هم--ۀ�171.1 ش---هروندان وظیف---ه دولت و دیگ---ر نهاده---ای جامع---ه اس---ت. ناهم آهنگی در رشد ش--هروندان و من--اطق مختل--ف کش--ور، نقض اصل عدالت اجتماعی است. در آنچه به جمهوری ای--ران مرب--وط می شود، چگونگی تضمین این هم آهنگی، در ق--انون اساس--ی ک--ه

، تبیین و تعیین می شود. حقوق پنج گانه نهاد آنند

. در سطح جهان، رشد هم آهنگ جامعه ه--ا حقی از حق--وق171.2 هر جامعه و جامعه جهانی شناخته می شود و اقدام مداوم ب--رای برخ--ورداری از این ح--ق، از وظ--ایف اص--لی ه--ر دولت، از جمل--ه

دولت جمهوری ایران است.

تص--دی دین و م--رام و ه--ر:اص((ل یک ص((د و هفت((اد و دوم اندیشه راهنمایی، با هریک از شهروندان است و دولت، از جمل--ه دولت جمهوری ایران، ح--ق مداخل--ه در ن--وع ب--اور ش--هروندان را ن--دارد. دولت جمه--وری ای--ران، م--رامی ج--ز این ق--انون اساس--ی

ندارد. بنابراین،دولت ممنوع از مداخله در دین و مرام شهروندان است. 172.1 . دولت جمه--وری ای--ران، ب--ر وف--ق این ق--انون اساس--ی172.2

مجری تصمیم های جمهور شهروندان و کارگزار بدون تبعیض همۀ� آنها در سامان بخش--یدن ب--ه رش--د انس--ان و آب--ادانی ط--بیعت، در

استقلال و آزادی و بر میزان عدالت اجتماعی است. . ه--ر دولت، از جمل--ه دولت جمه--وری ای--ران تجزیه ناپ--ذیر172.3

اس--ت و اختی--ارات و وظ--ایف آن را هیچ ق--درت خ--ارجی ی--ا نه--ادداخلی محدود نمی کند.

در جمه--وری ای--ران، اص--ل ب--ر:اصل یک صد و هفتاد و سوم کاردانی و کارآیی ب--دون تبعیض اس--ت. بن--ابراین، منتخب--ان زن و مرد کاردان و کارآ، باید مس--اوی باش--ند. برخ--ورداری از این ح--ق ایجاب می کند که، در هر جامعه، آم--وزش و پ--رورش زن--ان ب--رای

عهده دار شدن چنین مسئولیتی از تقدم برخوردار باشد.

از آن جا که ولایت با جمه--ور:اصل یک صد و هفتاد و چهارمشهروندان است،

72

. تش--کیل اجتم--اع مس--المت آمیز و خش--ونت زدا نی--از ب--ه174.1 تحص---یل مج---وز ن---دارد و س---ازماندهی خودج---وش، ب---ه ابتک---ار شهروندان، برای احقاق حقی از حقوق شهروندان، مجاز است.

. ن--امزد ش--دن ب--رای تص--دی هری--ک از مقام ه--ای انتخ--ابی174.2منوط و مشروط به عضویت در یک حزب سیاسی نیست.

رابطه متداول میان نهاده--ا ب--ا: اصل یک صد و هفتاد و پنجم شهروندان باید تغییر کند به ترتیبی که رهبری کننده، ش--هروندان، و وس--یله، نهاده--ا بگردن--د و ه--دف ها و روش ه--ای رس--یدن ب--ه آن

هدف ها را نیز شهروندان تعیین کنند. نهادهای جامعه به سه دسته تقسیم می شوند: آنها ک--ه تص--دی آنها با دولت است و آنها که تصدی آنها ب--ا جامع--ه م--دنی اس--ت و

آنها که می توانند در تصدی هر دو قرار گیرند: . نهاده--ای دی--نی و ح--زبی و اجتم--اعی در تص--دی جامع--ه175.1

مدنی هستند. و . نهاده--ای آم--وزش آموزش--ی و پرورش--ی و تحقیق--اتی و175.2

ه--نری و اقتص--ادی و وس--ائل ارتب--اط جمعی و نهاده--ایی ک--ه ب--ه س--لامت محی--ط زیس--ت می پردازن--د، در تص--دی دولت و جامع--ه

مدنی هستند. و

. نهادهای دفاعی و قوایی که دولت را تشکیل می دهند، در175.3تصدی دولت هستند.

: ب--دون هرگون--ه تبعیض--ی، اق--واماصل یک صد هفتاد و ششم حق دارند به برخورداری برابر - براب--ری واقعی - از حق--وق ذاتی حیات انسان و حقوق شهروندی و حقوق ملی و حقوق طبیعت و حقوق جامعه ملی بمثاب--ه عض--و جامع-ه جه--انی. ه--ر ق--وم ن--یز از حقوق ف--رهنگی برخ--وردار اس--ت. س--ه ح--ق، یکی ح--ق اش--تراک )ولایت جمهور شهروندان( و دیگری ح--ق تف--اوت )گوناگونی ه--ای قومی( و سومی حق زیستن در صلح )جانشین کردن رابطه ق--وا با رابطه حق ب--ا ح--ق( و ن--یز رش--د ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی، رابط--ه اق--وام تش--کیل دهن--ده جامع--ه ملی را معین می کنن--د و

راهنمای دولت و جامعه مدنی در وظایف خود هستند.

73

: ح--ق جامع--ه ملی ب--ر محی--طاصل یک ص(د و هفت(اد و هفتم زیست س-الم هم-زاد اس-ت ب-ا ح-ق این جامع-ه ب-ر محی-ط زیس-ت اجتماعی سالم. بنابراین که دموکراسی نیز در معرض فساد اس--ت

بخشی از تدابیر برای پیش گیری و بکاربردن قواعد خشونت زدایی از ابتلای آن ب--ه فس--اد ویران گ--ر اس--ت، س--لامت محی--ط زیس--ت

اجتماعی، حقی از حقوق جامعه ملی اعلام می شود.

74

فصل پنجم

درحقوق جامعه مدنی

قسمت اول در حقوق عمومی جامعه مدنی

بنابر این که جامعه مدنی، هم به صفت جمهور مردم و هم به صفت نهادها و سازمان ها و مؤسسه هایی که تشکیل می ش--وند و هم بخ--اطر نقش تع--یین کنن--ده س--رمایه اجتم--اعی و س--رمایه نامحسوس و سرمایه اقتص--ادی و س--رمایه ف--رهنگی و س--رمایه ط--بیعی در برپ--ایی دموکراس--ی و رش--د آن، ب--رای جامع--ه م--دنی

حقوق زیر شناخته می شوند:

مرام دولت، حقوق من--درج در:اصل یکصد و هفتاد و هشتم قانون اساسی است. دولت فاقد هرگونه مرام دینی و غیر دی--نی است. در عوض، در قلمرو شهروندان و جامعۀ� مدنی هر شخص

بر انتخاب کردن یا نکردن دین یا مرامی حق دارد. بنابراین، . هر شهروندی مخت--ار اس-ت، در اس-تقلال و آزادی، دین178.1

یا مرامی را انتخاب کند و یا نکند. . این استقلال و آزادی اس-ت ک--ه دو ح-ق ه--ر ش-هروند و178.2

جامعۀ� مدنی هستند و دولت حق ندارد او و آن را به پذیرفتن و یا ترک دین یا مرامی مجبور کند و حتی در گزینش یا ع--دم گ--زینش

دین یا مرامی، محدود کند.

: از آنجا که حق شهروندان استاصل یک صد و هفتاد و نهم که تغییر کنند و تغی--یر دهن--د، ح--ق تص--میم ب--ا جمه--ور ش--هروندان است. اختیار و مس--ئولیت تغی--یر ک--ردن ب--ا جامع--ه م--دنی اس--ت. جامع--ه سیاس--ی تنه--ا ح--ق پیش--نهاد دادن را دارد و دولت مج--ری

75

تغی--یری اس--ت ک--ه جمه--ور ش--هروندان ب--دان تص--میم می گیرن--د.بنابراین، . ه--ر برنام--ه رش--دی ک--ه ب--ه جمه--ور ش--هروندان پیش--نهاد179.1

می شود، باید از این ویژه گی برخ--وردار باش--د ک--ه جمه--ور م--ردم تصویب کنندگان آن هستند و خ--ود ح--ق ش--رکت در اج--رای آن را

دارند. . در هر برنامه رشدی، باید حق--وق ذاتی انس--ان و حق--وق179.2

شهروندی و حقوق ملی و نیز حقوق جانداران و طبیعت و حقوق جامعه ملی بعنوان عضو جامعه جهانی، ملحوظ بگردند. اف--زایش س--رمایه اجتم--اعی و دیگ--ر س--رمایه ها و کارمایه ه--ا و نیروه--ای

محرکه، نیز باید لحاظ شوند. . بن--ابر این ک--ه نیروه--ای محرک--ه را جمه--ور م--ردم تولی--د179.3

می کنند، اختیار بکاربردن آنها با جمهور مردم است.

بنابر این که جامعه مدنی، بر میزان:اصل یک صد و هشتادم عدل، مانع از این می شود که رابطه حق ب--ا ح--ق، ب--ا رابط--ه ق--وا جانش---ین ش---ود و بن---ابر این ک---ه، در ح---داقل، جامع---ه م---دنی تعدیل کنن---ده ق---درت تعری---ف می ش---ود و ن---یز بن---ابر این ک---ه سازمان های سیاس-ی و نهاده-ای این جامع-ه وس-ایل مه--ار دولت توسط جامعه مدنی هستند، ایفای نقش های جامعه مدنی ایج--اب

می کند که نظام اجتماعی باز و تحول پذیر باشد. مراد از جامعه باز و تحول پذیر، ج--امعه ای اس--ت ک--ه ق--درت، تنظیم کننده رابطه ها نباشد، بلک--ه حق--وق تنظیم کنن--ده رابطه ه--ا

باشند. بنابراین، . حقوق موضوعه ک--ه قانون گ--ذار ایج--اد می کن--د هم بای--د180.1

منطبق باشند با حقوق برشمرده در این قانون اساسی و هم ازبار زور در رابطه ها بکاهند.

. بن--ابر این ک--ه برخ--ورداری م--داوم از اس--تقلال و آزادی180.2 عامل رشد پیوسته انسان است، میزان خودانگیختگی شهروندان و جامع---ه ملی بای---د هم---واره رو ب---ه اف---زایش باش---د، ه---دف قانون گذاری و اجرای قانون، استقلال و آزادی ه--ر ش--هروند بای--د باشد، نهادهایی نیز که تشکیل می شوند، سازماندهی س--ازگار ب--ا

استقلال و آزادی انسان را باید بجویند.

76

در این ق---انون، نه---اد،: اص(((ل یک ص(((د و هش(((تاد و یکم مؤسس--ه ای زمان من--د تعری--ف می ش--ود ک--ه آن را، اف--رادی بط--ور خودانگیخته و داوطلبانه و بر وفق همبستگی و دوستی، بر اصول استقلال و آزادی تشکیل می دهن--د. ه--دف های این نهاده--ا بای--د ب--ا این اصول سازگار باش-ند و قواع-دی ک-ه در تش-کیل و اداره آنه-ا بکار می روند نیز، ترجمان حقوق پنج گانه باشند. بن--ابراین، نهاده--ا که در جامعه مدنی تشکیل می شوند و مجموع آنها را نیز جامع--ه

مدنی خوانده اند، باید . تشکیل دهندگان داوطلبانه آنها را تشکیل دهند و تشکیل181.1

آنها جبری نباشد . . نظام شورایی داشته باشند. 181.2 . س--ازماندهی ه--ر نه--اد بای--د چن--ان باش--د ک--ه هم--واره181.3

شهروندان تشکیل دهنده آن، رهبری کننده و نهاد، وسیله باشد. . رابط--ه این نهاده--ا ب--ا یک--دیگر، رابط--ه حقوق من--دها ب--ا181.4

یکدیگر باشد. . دلی--ل تش--کیل ه--ر نه--اد در خ--ود آن باش--د و ه--دفی ج--ز181.5

هدفی که خود تعیین می کند، نداشته باشد. . اعضای تشکیل دهنده و سازمان و وسیله و ه--دفها بای--د181.6

شفاف باشند. . هیچ نهادی جانشین جامعه و مالک آن نشود، و بر جامعه181.7

ولایت پیدا نکند. . نهاده--ا، اندیش--ۀ� راهنم--ای آنه--ا هرچ--ه باش--د، ب--دون هیچ181.8

تبعیضی از حقوق برابر بهرمند باشند. . تش--کیل نهاده--ایی ب--ا ه--دف خشونت گس--تری و س--لطه181.9

ج--ویی ب--ر جمعی از ش--هروندان و ی--ا جمه--ور ش--هروندان ممن--وع باش-د. در ع-وض، تش-کیل نهاده-ا ب-رای ت-رویج حق-وق پنج گان--ه و برانگیختن شهروندان به عمل به این حقوق و نیز تش--کیل نهاده--ا که از منازعات بکاهند و ش--کایتهای ش--هروندان از یک--دیگر را ب--ر میزان حق، حل و فص--ل کنن--د، مج--از اس--ت. ت--رتیب تش--کیل این

نهادها را بمثابه دستیار قوه قضایی، قانون تعیین می کند.

77

. نهاده---ا ک---ه در درون خ---ود از دموکراس---ی ش---ورایی181.10 برخوردار می شوند، وسیله دامن گس--تردن دموکراس--ی ش--ورایی

در سطح جامعه نیز بگردند.

بنابراین که افزایش م--یزان و: اصل یک صد و هشتاد و دوم کارآیی سرمایه سیاسی و سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی و سرمایه طبیعی و سرمایه اقتصادی نیازمن--د برخ--ورداری جامع--ه مدنی از جریان های هرچه آزادتر اندیشه ها و دانش ها و داده ه--ا و

اطلاع ها است، . این جامعه بر داشتن وسائل ارتب--اط جمعی ک--ه یکس--ره182.1

در اختیارش باشند، حق دارد. . ممیزی ها )سانسورها( ممنوع هستند. 182.2. هر شهروند حق دارد بر آگاه شدن و آگاه کردن.182.3 . هر شهروند حق و وظیفه دارد، با یافتن و انتش--ار دانش182.4

و اندیشه و داده و اطلاع، جریان آزاد آنها را گسترده تر سازد. . وسائل ارتباط جمعی برای آنند که می--ان ش--هروندان و182.5

حق--وق آنه--ا و واقعیت ه--ا رابط--ه مس--تقیم )شناس--ایی حق--وق و واقعیت ها آن سان که هستند( برقرار کنند. قانون وس--ائل ارتب--اط

جمعی باید بر طبق این میزان تدوین شود. . جامع--ه م--دنی ح--ق دارد مس--ائلی را ک--ه در قلم--رو این182.6

جامعه پدید می آیند، در قلمرو دولت و جامعه سیاسی مطرح کند و حق دارد از مسائلی که در قلمرو دولت و جامعه سیاسی ایجاد می شوند، اطلاع و آنها را موضوع بحث و راه حل جویی قرارده--د. بنابراین، هر یک از ق--وای دولت موظفن--د بط--ور م-رتب، عملک-رد

خود را به جامعه مدنی گزارش کنند.

بنابراین که اعم--ال مس--تقیم: اصل یک صد و هشتاد و سوم ح--ق ولایت از طری--ق همه پرس--ی، حقی از حق--وق ملی اس--ت، جامعه مدنی، هم در قلمرو خاص خود و هم در قلمرو دولت، بر

همه پرسی حق دارد: . در قلمرو خاص جامعه م--دنی )عم--ده ش--هرداریها(، ح--ق183.1

اقدام به همه پرسی، به این جامعه تعلق دارد و خود آن را تصدیمی کند. و

78

. در قلم--رو دولت، جامع--ه م--دنی می توان--د خواه--ان هم--ه183.2 پرس--ی بگ--ردد وق--تی پنج درص--د دارن--دگان ص--لاحیت رأی دادن

خواستار آن می شوند.

در آنچه که به اعم--ال ح--ق: اصل یک صد و هشتاد و چهارم رهبری مربوط می شود، بن--ابر این ک--ه ح--ق و مس--ئولیت ره--بری، میان حقوق ذاتی انس--ان و حق-وق ش-هروندی و حق--وق ملی او و حقوق طبیعت و حقوق جامعه بمثابه عضو جامعه جهانی مشترک است، حق رهبری در حوزه هر پنج دسته حق--وق، قلم--رو جامع--ه

مدنی بمثابه جمهور شهروندان است. از این رو، . نهادهایی که در قلمرو دولت قرار نمی گیرن--د، در قلم--رو184.1

جامعه مدنی قرار می گیرند. بنابر این که جامعه سیاسی )اح--زاب و س----ازمان های سیاس----ی( و نهاده----ای دی----نی و اقتص----ادی، ق--درت محور انگاش--ته می ش--وند و ف--رض می ش--ود ک--ه ق--درت سیاسی و قدرت اقتص--ادی و ق--درت معن--وی را تص--دی می کنن--د، خارج از قلم--رو جامع--ه م--دنی ش--مرده ش--ده اند. ام--ا هرگ--اه این نهاده--ا ب--یرون از جامع--ه م--دنی قرارگیرن--د، مه--ار دولت توس--ط جامعه مدنی ناممکن و مهار این جامعه توس--ط دولت و نهاده--ای سیاسی و اقتصادی و دینی ممکن می شود. بن--ابراین، این نهاده--ا

در حیطه و در مهار جامعه مدنی باید باشند. و . زبانی که ارتباط جامعه مدنی را ب--ا دولت و دولت را ب--ا184.2

جامعه مدنی برقرار می کند، زبان آزادی است با ویژگی هایی ک--هدارد، بخصوص ویژگی شفافیت.

. تنظیم کنن--ده رابط--ه دولت ب--ا جامع--ه م--دنی و جامع--ۀ�184.3سیاسی، حقوق پنج گانه و دیگر اصول قانون اساسی هستند.

. برای این که دولت در مهار جامع--ه م--دنی بمثاب--ه جمه--ور184.4 شهروندان بمان--د، بودج--ه دولت بای--د برداش--ت از تولی--د ملی، ب--ا وجود اقتصاد تولید محور، باشد و از فروش منابع کشور نباش--د . تأکید می شود که منابع کشور و دیگر نیروهای محرکه متعل--ق ب--ه

نسل ها هستند. . کس--ر بودج--ه دول--تی، ممن--وع اس--ت. بن--ابراین، پرک--ردن184.5

کسر بودجه با وام ممنوع است. . برای این ک--ه جامع--ه سیاس-ی مح--ل ط--بیعی خ--ود را ک--ه184.6

جامعه م--دنی اس--ت ت--رک نگوی--د و ه--دف خ--ویش را رس--یدن ب--ه79

قدرت )در اختیارگرفتن دولت و بکاربردن آن( قرار نده--د، مق--رر می شود که دولت و جامعه سیاسی به اجرای تصمیم های جامع--ه مدنی که در جریان انتخابات اظهار می شوند، بسنده کنند. بدیهی است که دولت و جامعۀ� سیاسی حق پیشنهاد طرح ه--ای مختل--ف

را به جامعه مدنی دارند. . تجسس در زندگی شهروندان و هسته ها و نهاده--ایی ک--ه184.7

برابر قانون تش-کیل می ش-وند، ممن--وع اس-ت. ش--هروندان نبای--د توسط دولت و هیچ نهاد دیگ--ری ب--ه جاسوس--ی یک--دیگر گماش--ته

شوند. . بنابر این که اندیشه راهنما، اگر بیان استقلال و آزادی، و184.8

یا بیان قدرت باشد، نقش تعیین کننده را در تنظیم رابط--ه جامع--ه م--دنی ب--ا دولت و جامع--ه سیاس--ی دارد و بن--ابر این ک--ه تص--دی اندیشه راهنما، برعهده جامعه مدنی اس-ت و دولت ح-ق مداخل-ه در دین و مرام را ندارد، حزب ها و س--ازمان های سیاس--ی ک--ه ب--ه ضرورت نیازمند داشتن این و یا آن اندیشه راهنما هستند، ارب--اب دین و باور مردم نمی شوند. آنها حق ندارند اندیشه های راهنم--ای یکدیگر را ممنوع و یا سانسور کنند و یا شهروندان را از گروی--دن

به مرامی ممنوع و یا به گرویدن به مرامی مجبور کنند. . بن--ابر این ک--ه رش--د را انس--ان می کن--د، رش--د در قلم--رو184.9

جامعه مدنی قرار می گ-یرد. از این رو، ه-ر ی-ک از ق-وانین ع-ادی، چنانچه محدود کننده قلمرو جامع-ه م--دنی باش-ند، ن--اقض ح-ق و ق--انون اساس--ی متکی ب--ر حق--وق پنج گان--ه می ش--وند و از درج--ه

اعتبار ساقط هستند.

رابط--ه نهاده--ای سیاس--ی و: اص((ل یک ص((د هش((تاد و پنجم اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی و تعلیم و تربی--تی و دی--نی و عقی-دتی، ب-ا جامع-ه م-دنی، و ب-ا یک--دیگر ب-ه ت-رتیب زی-ر برق--رار

می شود: . بر میزان عدالت، بنابراین، برابری در حقوق، این نهادها ب--ا185.1

یکدیگر رابطه برقرار می کنند. ل-ذا، هیچ ی-ک از آنه-ا ب-ر دیگ-ری و ی-ادیگران تفوق و سلطه ندارد.

. این نهادها وسائلی در اختیار جامعه مدنی بای--د باش-ند. ل-ذا185.2سلطه آنها بر جامعه مدنی ناقض دموکراسی و ممنوع است.

80

بن--ابراین ک--ه مص--لحت را:اص((ل یک ص((د و هش((تاد و ششم قدرتم--داران می س--نجند و حق--وق را ش--هروندان و جامع--ه م--دنی،

بمثابه جمهور مردم، دارند، . سنجیدن و بکاربردن مصلحتی که ناقض حقی از حق--وق186.1

پنج گانه باشد، ممنوع است. . تعیین تکلیفی که عمل به حقی از حقوق نباش--د، ممن--وع186.2

است. بخصوص اگر ب--ه آن تکلی--ف رن--گ دی--نی و ی--ا م--رامی دادهشود.

. از آنجا که حق خ--ود روش خ--ویش اس--ت ام--ا مص--لحت186.3 روش بکاربردن زور اس--ت، تنظیم کنن--ده رابطه ه--ا می--ان جامع--ه م--دنی، و نهاده--ا و دولت، ب--ا یک--دیگر، ن--ه مص--لحت ها ک--ه حق-وق

.هستند

بنابر این که ح--ق و اس--تعداد: اصل یک صد و هشتاد و هفتم رهبری قابل انتقال نیستند و بازداشتن شهروندان و جامعه مدنی از تصدی این حق، ج--ز ب--ا تحت ام--ر ق--درت درآوردن ش--هروندان

میسر نیست، . حق و استعداد رهبری شهروندان غیر قابل انتقال است.187.1. تقدم و تأخر قائل شدن میان حقوق ممنوع است. 187.2. تجزیه حق رهبری و هر حق دیگری ممنوع است.187.3 . حق--وق پنج گان--ه ی--ک مجموع--ه را تش--کیل می دهن--د و187.4

مشروط و مقید کردن عمل به حقی به بلاعمل کردن حق دیگریممنوع است.

. در جامع--ه م--دنی، بمثاب--ه جمه--ور ش--هروندان، اک--ثریت187.5 نمی تواند اقلیت را از حقوق پنج گانه محروم کند و ن--یز نمی توان--د

اقلیت را از حق نظارت و انتقاد تصمیم اکثریت محروم کند. . بنابر این که، در جامعه ه--ا، دانش و فن و دیگ--ر نیروه--ای187.6

محرک--ه بک--ار آن می رون--د ک--ه جامع--ه م--دنی بمثاب--ه جمه--ور ش--هروندان مطی--ع اقلیت ص--احب امتی--از بگ--ردد، برخ--ورداری از دانش و فن و دیگر نیروهای محرک--ه ح--ق ه--ر ش--هروند و جامع--ه مدنی است. بنابراین، دانش و فن بمثابه دو مؤلفه از مؤلفه ه--ای قدرت ) ثروت و زور و این و آن نیروی محرکه مؤلفه دیگ--ر آن(،

81

به یمن همگانی شدنشان، از قید آن مؤلفه ها خارج و با اس--تقلالو آزادی و دیگر حقوق، تألیف می شوند.

. سیاس--ت بمثاب--ه ح--رفه ای ک--ه در اختص--اص و انحص--ار187.7 اعضای جامعه سیاسی اس--ت، ج--ای خ--ود را ب--ه سیاس--ت بمثاب--ه تدبیر برای زیست در استقلال و آزادی و رشد بر م--یزان ع--دالت اجتماعی می دهد و پرداختن به آن، ح--ق و وظیف--ه ش--هروندان و جامعه مدنی بمثابه جمه--ور ش--هروندان می گ--ردد. ق--انون راه ک--ار شرکت همگان را در ی--افتن و بک--اربردن سیاس--ت در این مع--نی،

.معین می کند

بن--ابر این ک--ه وق--تی حق--وق: اصل یک صد و هشتاد و هشتمبعمل در می آیند، جامعه مدنی واقعیت پیدا می کند،

. نقش جامعه م--دنی ج--ذب حق-وق و دف--ع ق--درت بمثاب--ه188.1 تنظیم کننده رابطه ها است. بازداشتن جامع--ه م--دنی از این نقش

جرم و ممنوع است. . زادگ--اه ب--دیل، جامع--ه م--دنی اس--ت. از آنج--ا ک--ه جری--ان188.2

رشد، پدیدآمدن بدیل و ایفای نقش توسط آن را ایج--اب می کن--د، ممانعت، بهر شکل، از پیدایش چنین بدیلی و ایفای نقش توس--ط آن، ممن--وع اس--ت. ق--انون بای--د پی--دایش و ایف--ای نقش ب--دیل را

تسهیل کند. . بلح--اظ نقش تع--یین کنن--ده جامع--ه م--دنی در پای--داری و188.3

تکامل دموکراسی، دولت و جامعه سیاسی موظفند بطور مداوم توانایی های جامعه مدنی را افزایش دهن--د. ایج--اد مح--دودیتها ک--ه

سبب ناتوان شدن جامعه مدنی بگردند، ممنوع است.

بر دو اصل اس--تقلال و آزادی،: اصل یک صد و هشتاد و نهم جامع--ه م--دنی هرکش--ور می توان--د ب--ه اتف--اق جامعه ه--ای م--دنی کشورهای دیگر، نهادها را برای استقرار ص--لح و هم آهن--گ ک--ردن رش--د در جامع--ه بش--ری و س--لامت محی--ط زیس--ت و کاس--تن از م--یزان تخ--ریب نیروه--ای محرک--ه و برخ--وردارکردن انس--انها و

جانداران و طبیعت از زیست حقوق مند، تشکیل دهند. و نیز، . هر جامع--ه م--دنی ح--ق دارد در برقرارک--ردن جریان ه--ای189.1

آزاد اندیشه ها و دانش ها و فنون و هنرها و داده ه--ا و اطلاعه--ا درسطح جهان، با جامعه های مدنی دیگر همکاری کند.

82

. از آنجا که فرهنگ را جامعه مدنی، بمثابه جمه--ور م--ردم189.2 پدید می آورد، این در سطح جامعه های م--دنی و می--ان آنه--ا اس--ت ک--ه گفتگ--وی فرهنگ ه--ا، ک--ارآیی پی--دا می کن--د. گس--ترش فرهن--گ استقلال و آزادی، از جمله از راه گفتگوی فرهنگ ها، هدفی است ک-ه جامع-ه م--دنی و ن--یز جامع-ه سیاس-ی و دولت می بای--د بط--ور

مستمر درکار متحقق گرداندن آن باشند.

بنابراین که جنبش همگانی روشی است: اصل یک صد و نودم که ایرانیان ابداع کرده و ب--ه جامعه ه--ای دیگ--ر آموخته ان--د، دس-ت زدن به این جنبش حق جامعه مدنی بمثابه جمه--ور م--ردم اس--ت، هر بار که قدرت مدارانی وجود پیدا کنند و مانع از عمل به حقوق انس--ان و حق--وق ش--هروندی و حق--وق ملی و حق--وق ط--بیعت و

حقوق هر کشور بعنوان عضو جامعه جهانی بگردند. از این رو، . در ه--ر ش--هر و روس--تا، ی--ک مح--ل ب--رای اجتم--اع ب--زرگ190.1

شهروندان ایجاد می شود. . در هر شهر و روستا، بنایی خاص برای بحث آزاد ساخته190.2

و در اختیار شهروندان قرارداده می شود.

نقش جامعه مدنی در ایجاد قسمت دوم در بارهِ سرمایه ها:

با بعمل درآمدن این قانون اساسی، جامعه مدنی نقش تع-یین کننده خویش را در ایج--اد س--رمایه ها و دیگ--ر نیروه--ای محرک--ه و

:بکار افتادن آنها در رشد شهروندان، بدست می آورد

بدین خاطر که انسان خود ن-یروی: اصل یک صد و نود و یکم محرک--ه و در عین ح--ال ن--یروی محرکه س--از اس--ت، »س--رمایه انسانی« نه تنها سرمایه بشمار است بلکه ب--ه ص--فت تولیدکنن--ده س--رمایه ها و نیروه--ای محرک--ه، از بیش--ترین اهمیت برخ--وردار

است. لذا،

83

. بنابر این که جامعه ی ارزیاب و منتق--د، ج--امعه ای اس--ت191.1 ک--ه، در آن، تم--امی ش--هروندان ب--ه ه--ر پنج دس--ته حق--وق عام--ل باشند، سلب فرص-ت و امک-ان عم-ل ب--ه حق-وق، ج-رم و ممن-وع است. استقلال واقعیت پیدا نمی کند مگر به همگ--ان تعل-ق ی-افتن امکانها و نیروهای محرکه و فق-دان اس--تقلال، آزادی را می--ان تهی می کند. نقش اول پیداکردن زور و خشونت و گری--ز اس--تعدادها و دیگر نیروهای محرکه از فرآورده ه--ای آزادی می--ان تهی اس--ت. از این رو، آموزش و پرورش بر پایه استقلال بای--د ب--ا برخ--ورداری از

این دو حق همراه باشد. . بنابر این که سطح آموزش و پ--رورش اس--ت ک--ه م--یزان191.2

سرمایه انسانی را تعیین می کند، در بودج--ه و در وظ--ائف دولت، تأمین هزینه های آموزش و پرورش و پرداختن به تعمیم و ب--ه روز ک--ردن داش--ته های علمی و ف--نی ش--هروندان، بای--د از اول--ویت

برخوردار باشد.

همبس--تگی و همک--اری ب--ر وف--ق: اصل یک صد و ن((ود و دوم حقوق ذاتی انسان و حق--وق ش--هروندی و حق--وق ملی و حق--وق بعنوان عضو جامعه جه--انی و برخ--وردارکردن ط-بیعت از حق-وق، بن مایه مشترک تعریف ها از سرمایه اجتم--اعی اس--ت. هران--دازه

غ--نی تر سرمایه اجتم--اعی این همبستگی و همکاری بیشتر باشد، و بزرگ ت---ر و ک---اربرد آن در اس---تقرار و اس---تمرار و پیش---برد دموکراسی و رشد انسان، بیشتر می شود. در نتیج--ه، از وظ--ایف جامع--ه م--دنی و جامع--ه سیاس--ی و دولت، اف--زودن ب--ر س--رمایه اجتماعی، با بکاربردن میزانی است که ع-دالت اجتم--اعی اس-ت.

به ترتیب زیر: - ش--ناختن دوس--تی بمثاب--ه حقی از حق--وق انس--ان و همک--اری را روش اص--لی در نهاده--ای آم--وزش و پ--رورش و دیگ--ر نهاده--ای

جامعه گرداندن. - آموزش موازنه عدمی بمثابه اصل راهنمای عقل مستقل و آزاد و تعلیم و تربیت زندگی مستقل و آزاد، بن--ابراین، خ--الی از زور و

خشونت و پر از ابتکار و ابداع و کشف و خلق. - تعلیم و تمرین زندگی اجتماعی شورایی و تعلیم و تربیت برای زن----دگی در فرهن----گ اس----تقلال و آزادی، بن----ابراین شناس---ایی

84

دموکراس---ی ش---ورایی و آم---اده ش---دن ب---رای زن---دگی در ایندموکراسی.

- آموزش زب--ان اس--تقلال و آزادی در خ--انواده و در مؤسس--ه هایآموزشی و دیگر نهادهای جامعه،

- جریان مس--تقل و آزاد اندیش--ه های راهنم--ا ت--ا ک--ه ب--ه یمن نق--د، اندیش---ه های راهنم---ای ش---هروندان بیان ه---ای اس---تقلال و آزادی

بگردند،- تبعیض زدایی،

- خشونت زدایی، بنابراین، تعلیم قواع--د خش--ونت زدایی و تم--ریناین قواعد،

و گفتارها و کردارها،اندیشه ها- شفاف کردن - مب---ارزه مس---تمر ب---ا ان---واع اعتیاده---ا و دیگ---ر آس---یب ها و

نابسامانی های اجتماعی - همگانی کردن بحث آزاد،

- کاستن مداوم از تولید فرآورده ها و خدمات ویرانگر، - توزی--ع براب--ر امکان ه--ا در س--طح ش--هروندان و ن--یز در س--طح

مناطق مختلف کشور، - بکار انداختن تمامی نیروهای محرکه در رشد انسان ک--ه ب--ازتر و تحول پذیرتر شدن نظام اجتماعی، اندازه بکارافت--ادن نیروه--ای

محرکه در رشد را بدست می دهد. - برخوردار شدن ش--هروندان از م--نزلت )حق--وق و امنیت ه--ا(، در

نتیجه، غنای وجدانهای تاریخی و علمی و اخلاقی و همگانی، به ترتیبی--

ک--ه فعالیت ه--ای ش--هروندان بی--انگر ویژگیه--ای ای--رانیت، یع--نی داشته ها و صفت هایی بگردند که ادام--ه حی--ات ملی را ب--ر اص--ول اس--تقلال و آزادی و رش--د ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی تض--مین

می کنند.

افک--اربنابر این که، در دموکراسی، : اصل یک صد نود و سوم عم--ومی نقش--ی تع--یین کنن--ده دارن--د و فکره--ای جمعی جب--ار در ض--دیت ب--ا دموکراس--ی و مح--دودکردن قلم--رو جامع--ه م--دنی و

85

کاستن از نقش آن، کاربرد پیدا می کنند و بن مایه آنها زور اس--ت، برخورداری از حقوق، تم--یز این دو را از یک--دیگر ایج--اب می کن--د.

افکار عمومی حق نهاد این ویژگی ها را دارند: . افکار عمومی وقتی حاصل جریان ه--ای آزاد اندیش--ه ها و193.1

دانش ها و اطلاع ها، بنابراین، ارتباط عقل ه--ای مس--تقل و آزاد، ازرهگذر بحث های آزاد هستند، این ویژگی ها را می یابد:

- خشونت را تجویز نمی کند و خش--ونت زدایی از زب--ان و عم--ل و رابطه ه--ا و وج--دان های ت--اریخی و اخلاقی و علمی و همگ--انی را

تجویز و خود حاصل آن می شود،- از ناامیدی می کاهد و امیدزا می شود،

- حاصل جانشین شدنِ تابعیت حق از تکلیف با تابعیت تکلیف ازحق است و این تابعیت را مداوم می گرداند،

- گویای تبعیض و یا تبعیض ها نیست، - گویای کاسته شدن از تض--ادهای اجتم--اعی و اف--زوده ش--دن ب--ر

اجتماعی است و مشوق این توحید است،توحیدمیزان - گویای همگانی شدن عمل بر میزان ع--دالت اجتم--اعی اس--ت و

آن را بر می انگیزد، - ب--رای حق--وق مح--ل عم--ل ایج--اد می کن--د و بک--اربردن زور را

بی محل، می کند - از ظن و گمان و خرافه در آن نیست و، بنفسه، ظن و گم--ان و خراف--ه زدا و برانگیزن--ده ب--ه عم--ل ب--ه اخلاق اس--تقلال و آزادی

است،، - دلیل صحتش در خود آن است

- ش--هروندان را ب--ه انج--ام عملی و ی--ا م--وافقت ب--ا عملی مجب--ورنمی کند و بسا خودانگیختگی آنها را بخاطرشان می آورد. و

- شفاف است، تحقق راه کارهای بالا س-رمایه سیاس-ی خوان--ده می ش-ود ک--ه

تصدی این سرمایه با جامعه مدنی است. بنابراین،

86

. بر دولت و جامعه سیاسی و نهادهای دینی و اقتص--ادی و193.2 غ--یر اینه--ا، ایج--اد فک--ر جمعی جب--ار، ک--ه ب--ه ض--رورت فاق--د این

ویژگی ها و واجد ویژگی های ضد آنها است، ممنوع است. . بنابر این ک--ه غیرعقلانی ه--ا )خرافه ه--ا و فکره--ای جمعی193.3

جب--ار( را هم--واره دولت و جامع--ه سیاس--ی ق--درت محور و ن--یز نهادهای قدرت محور می سازند و حتی یک غ-یرعقلانی ک--ه ق--درت بن مایه آن نباشد، وجود ندارد، همۀ� رسم ها و عادت ه--ا و س--نت ها ک--ه ن--اقض حق--وق پنج گان--ه و تم--امی خرافه ه--ا، فاق--د اعتبارن--د و

نمی توانند ملاک عمل هیچ یک از ارکان دموکراسی بگردند.

بنابراین ک--ه س-رمایه ف--رهنگی: اصل یک صد و نود و چهارم مجموع منابع فرهنگی که در اختیار ه--ر ش--هروند ق--رار می گ--یرد،

تعریف می شود، . داشته فرهنگی جامع-ه م-دنی، بمثاب--ه جمه-ور م--ردم، از194.1

راه نق--د م--داوم اس--ت ک--ه س--رمایه می گ--ردد. ه--دف این نق--د، بازیافتن فرهنگ استقلال و آزادی است، با ویژگی ه--ا ک--ه دارد. از آن جا که فرهنگ را شهروندان خلق می کنن--د، قلم--رو نق--دِ داش--تۀ� فرهنگی نیز جامعه مدنی است. در قلم--رو فرهن--گ، اعم--ال زور، هم از راه برقرارک---ردن ان---واع سانس---ورها و هم از راه الق---ای عناص--ر»ف--رهنگی« ک--ه بن مای--ه آنه--ا را زور تش--کیل می ده--د، از سوی دولت بهر به--انه ای، از جمل--ه ب--ه بهان--ۀ� رش--د دادن فرهن--گ

ممنوع است. . بخش دیگ--ر و عم--دهِ س--رمایه ف--رهنگی در اختی--ار ه--ر194.2

ش--هروند، فرآورده ه--ای خلاقیت ش--هروندان اس--ت. از این رو، هم جامعه مدنی و هم دولت و هم جامعه سیاسی موظفند فرصت ها و امکان ه---ای خ---ودانگیختگی ف---ردی و جمعی را بط---ور م---داوم

گسترش دهند. . دست آوردهای علم و فن و ه--نر س--ومین بخش س--رمایه194.3

فرهنگی هستند. لذا، مؤسسه های آموزش و پ--رورش بای--د چن--ان سازمان بیابند که استعدادهای هم-ۀ� دانش آم--وزان و دانش--جویان ب--دون هیچ تبعیض--ی، هم آهن--گ رش-د کنن--د و بیش-ترین فرص--ت و امکان، فرصت و امکان ابتکار و اب--داع و کش--ف و خل--ق علمی و

فنی و هنری بگردد.

87

در این ق---انون، س---رمایه: اص(((ل یک ص(((د و ن(((ود و پنجم اقتصادی، سرمایه ثابت و سرمایه درگردش خوانده می ش--ود ک--ه در سرمایه گذاری ها در یک اقتصاد تولید محور، ب--ا ه--دف رش--د اقتصادی، بمثابه بعدی از چهار بع--د رش--د اقتص--ادی و سیاس--ی و اجتماعی و فرهنگی بکار می رود. برای این که س--رمایه اقتص--ادی در تولید فرآورده های ویران گر بک--ار ن--رود و ب--رای آن ک--ه ع--دالت

اجتماعی در تولید و توزیع، میزان باشد، مقرر می شود: . مالکیت شخص-ی، م--الکیت ه-ر ش-هروند اس-ت ب--ر ک-ار195.1

خویش و مالکیت خصوصی، مالکیت او بر حاصل این ک--ار اس--ت. بنابراین، مالکیت خصوص--ی بای--د ت--ابع بی چ--ون و چ--رای م--الکیت شخصی باشد: محصول متعلق به کار است و نه متعلق به ابزار.

. نظام اقتصادی که جامعه مدنی و جامعه سیاس--ی و ن--یز195.2 دولت، هر سه باید در ک-ار برقرارک-ردنش باش-ند، نظ--امی اس-ت که، درآن، اداره نه--اد کارفرم--ایی ب--ا کارکن--ان آن و تولی--د آن ن--یز متعلق به کارکنان آن باشد و سرمایه، جز بر اس--تهلاک و کاس--تی نپذیرفتن، بنابراین، بر تکمیل علمی و ف--نی، ح--ق نداش--ته باش--د.

بنابراین، . نظام اقتصادی باید تولید محور باشد. 195.3 . مح--ور نظ--ام اقتص--ادی نبای--د پیش--خورکردن و از پیش195.4

متعین کردن آینده به زیان نسل های آینده باشد. . شهروندان ب--ا بکاران--داختن توانایی ه--ای خ--ویش تحص--یل195.5

درآمد کنند و نه از بهره کشی از یکدیگر و طبیعت و منابع آن. . اقتص--اد س--امانه ای بجوی--د ک--ه تم--امی س--رمایه و ن--یز195.6

نیروهای محرکه، در حد مطلوب، بکارافتند. به ترتیبی ک--ه انس--انرشد کند و نه قدرت، از جمله در شکل سرمایه.

. رش--د اقتص--ادی، بخش--ی جدایی ناپ--ذیر بگ--ردد از رش--د195.7سیاسی و رشد اجتماعی و رشد فرهنگی و عمران طبیعت.

. سرمایه اقتصادی و سرمایه های دیگر در تمامی مناطق195.8 کشور به ترتیبی بکارافتند که هر محل، ب--ه لح--اظ نیازه--ای اولی--ه استقلال بجوید و رشد شهروندان تمامی مناطق کشور هم س--طح

بگردد.

88

س--رمایه ط--بیعی ک--ه عب--ارت:اصل یک ص((د و ن((ود و ششم می شود از خاک بارور و کارمایه و منابع موجود در سرزمین ه--ر کش--ور، بعلاوه آب لازم و ه-وای س-الم، ب--ه جامع--ه م--دنی بمثاب--ه

جمهور شهروندان، نسل بعد از نسل، تعلق دارد. از این رو، . بکاربردن این سرمایه نه برای تحص--یل درآم--د ک--ه ب--رای196.1

برآوردن نیازهای اساسی باید باشد. و . هرگ--اه س--رمایه های برش--مرده، ترکی--بی را بیابن--د ک--ه196.2

ک--ارآیی ب--ه ح--داکثر و ض--ایعات تولی--د و ن--یز تولی--د فرآورده ه--ای ویران گر به حداقل برسند، بکاربردن به اندازه س-رمایه ط-بیعی میسر می گردد. بنابراین، به طرح هایی باید مجوز داد که، در آنه--ا

. ترکیب مطلوب سرمایه ها لحاظ شده باشد

س--رمایه های برش--مرده، تم--امی: اصل یک صد و نود و هفتم نیروهای محرکه نیستند. نیروهای محرکه دیگر، از جمله نیروه--ای محرکه زیر متعلق به جامعه مدنی بمثابه جمهور م--ردم هس--تند و رساندن تولید آنها به حد مطلوبی ک--ه نیازه--ای واقعی و اساس--ی تع--یین کنن--ده آنن--د، وظیف--ه جامع--ه م--دنی و دولت و ن--یز جامع--ه

سیاسی است: . اندیشه های راهنما وقتی بیان اس--تقلال و آزادی و دربردارن--ده1

حقوق انسان و روش رشد او بر میزان عدالت اجتماعی هستند، . دانش و فن وق--تی بک--ار انس--ان در داش--تن ک--ار و اف--زایش2

کارآیی او می آیند و نه وقتی که بکار رساندن س--ود ب--ه ح--داکثر و پیشی گرفتن در تولید، بخص--وص تولی--د فرآورده ه--ای ویران گ--ر،

می روند.. هنر وقتی گستره امکان انسان ها را فراخ تر می کند،3 . توحید اجتماعی و هم سازی فعالیت انسان با س--لامت محی--ط4

زیست، . اف--زایش جمعیت در ح--د مطل--وب ک--ه پ--یر نش--دن جمعیت5

تعیین کننده این حد است، . استعدادهایی که در قلمروهای مختلف، به یمن ابتکار و اب--داع6

و کشف و اختراع و آفرینندگی، امکان های جدید در اختیار جامعهبشری می گذارند،

89

. رشد هم آهنگ بخش های اقتصادی در یک اقتص--اد تولی--دمحور،7به ترتیبی که برانگیزنده یکدیگر بگردند در نو به نو شدن،

. عدالت بمثابه میزان و خطی که با قرارگ--رفتن فعالیت ه--ا در8 آن، تخ--ریب نیروه--ای محرک--ه و تولی--د فرآورده ه--ای مخ--رب ب--ه حداقل می رسند و رشد در هر چهار بع--د سیاس--ی و اقتص--ادی و

اجتماعی و فرهنگی هم ساز می گردد، . قطب های رش--د وق--تی ک--ه، ب--دون تبعیض، در تم--امی من--اطق9

کشور ایجاد می شوند و محرک رشد در منطقه و به یمن ارتب--اط منطقه ها با یکدیگر، مح--رک رش--د انس--ان و عم--ران ط--بیعت، در

سرتاسر کشور می گردند، . عمران طبیعت نه تنها سرمایه طبیعی را اف--زایش می ده--د،10

بلکه بخاطر مساعد ک-ردن وض--عیت ب--رای فع-ال ش-دن نیروه--ایمحرکه دیگر، نیروی محرکه گران قدری است.

. رابط--ه ش--هروندان ب--ا نهاده--ای جامع--ه، وق--تی ش--هروندان11 رهبری کنن--ده و تعیین کنن--ده ه--دف و روش متناس-ب ب--ا ه--دف، و

نهادها، وسیله می شوند، . انقلاب، وقتی نظام اجتماعی را باز و تحول پ--ذیر می کن--د. از12

این رو، جنبش همگ--انی خش--ونت زدا کارآم--دترین ن--یروی محرک--هاست.

90

بخش دوم

حقوق طبیعت و حقوق هرجامعه بمثابهعضو جامعه جهانی

فصل اول

در حقوق طبیعت

این فصل در بر می گیرد حق انسان بر محیط زیست سالم و حق طبیعت بر عمران و حق نسل ها که از پی هم می آیند ب--ر آب و خاک بارورِ سرزمینی که وطن است و من--ابع ک--انی و گی--اهی و

:حیوانی را

شناس--ایی ط--بیعت بمثاب--ه: اص((ل یک ص((د و ن((ود و هش((تم موجود زنده ای که دارای مجموعه ای از موجودات زنده است که

چون طبیعت حق حیات دارند: . کره زمین، طبیعت، مجموعه ای تقس--یم ناپذیر اس--ت ک--ه خ--ود و1

عناصر تشکیل دهنده آن، موجودهای زن--ده تلقی می ش--وند ک--ه ب--ه یک--دیگر همبس--ته اند و خودانگیخت--ه فعالیته--ای خ--ویش را س--ازمان می دهند. در این طبیعت، برای برآوردن نیازه-ای زین-دگان در آن، از

هرچیز به اندازه وجود دارد. . حقوق طبیعت ذاتی حیات آن، بنابراین، ه-ر تخری-بی، تج-اوز ب-ه2

حق--وق ط--بیعت اس--ت. هم--ه عناص--ری ک--ه مجموع--ه را تش--کیل می دهند، نیز حقوق ذاتی حیات خود را دارند و تجاوز به حقوق آنها،

تخریب آنها است.91

. از آنجا که حق--وق ذاتی حی--ات موجوده--ای زن--ده ن--اقض یک--دیگر3 نمی ش-وند، این حق--وق ن--ه تنه--ا یک--دیگر را مح--دود نمی کنن--د، بلک--ه

یکدیگر را ایجاب می کنند. . بنابر این که تمامی عناصر زنده تشکیل دهن--ده مجموع--ه، ح--ق4

حیات دارند، حق دارند حقوقشان رعایت شود و تجاوز ب--ه آنه--ا، ب--روفق عدالت ترمیمی، قابل جبران باشد.

. تمامی عناصر زنده تشکیل دهنده مجموعه، ح-ق برخ-ورداری از5 توانایی زیستن و ادامه نسل و ادام--ه ادوار زیس--تی و رون--د زن--دگی

طبیعی دارند بی آنکه دچار اختلال بگردند. . همه عناصر زن--ده تش--کیل دهن--ده مجموع--ه، ح--ق دارن--د ه--ویت6

خ--ویش را حف--ظ کنن--د و بمثاب--ه موج--ودی مش--خص، خ--ود زن--دگی خویش را تنظیم کنند. بنابراین، حق دارند بر آب، بر هوای سالم، بر خاک بارور، بر تندرستی، بر مص-ون مان--دن از س-رایت بیماری ه-ا و آلودگی محیط زیست و مواد سمی مرگ آور و نیز مصون مان--دن از تغییر ژنتیکی که عملکرد حیاتی آنها را مختل کند و یا آنها را گرفت--ار

نقص یا نقص ها بگرداند. . هر موجود زنده حق دارد در این مجموع--ه ج--ای خ--ود را داش--ته7

باشد و نقش خویش را ایفا کند تا که مجموعه همآهنگ عمل کند. . ه--ر انس--انی ح--ق و وظیف--ه دارد ب--ر رع--ایت حق--وق ط--بیعت و8

ش--رکت در آب--ادانی ط--بیعت و زیس--تن در رابط--ه ح--ق ب--ا ح--ق ب--اطبیعت.

محیط زیس-ت س-الم و آب و ن-یرو: اصل یک صد و نود و نهم در شمار نیازهای اولیه )مسکن و پوشاک و غذا و تعلیم و تربیت( شهروندان هر کشور هستند. در سراسر هرکشور، همه زیندگان این نیازهای اولیه را دارند و حق دارن--د نیازه--ای اولی--ه را ، ب--دون آس--یب رس--اندن ب--ه حق--وق ط--بیعت و نس--لهای آین--ده، ب--رآورده

.سازند

از آنجا که زیستن در اس--تقلال و آزادی و رش--د: اصل دویستم ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی س--لامت محی--ط زیس--ت را ایج--اب

92

می کن--د، پس ش--رکت در عم--ران ط--بیعت ح--ق و وظیف--ه تم--امیشهروندان است، بنابراین،

. ش--هروندان و دولت موظ--ف و مس--ئول پیش گ--یری از200.1 آلودگی محیط زیست هستند. اینک که محیط زیست آلوده اس--ت، مبارزه با این آلودگی و حفظ محیط زیست خ--ود از این آل--ودگی، حق و وظیفه ه--ر کش--ور اس--ت. ق--انون ج--امع بای--د در ب--ر بگ--یرد تمامی کارها را که در مقام مبارزه با آلودگی محیط زیس--ت بای--د

استفاده بهینه از من--ابع آب وظیفه ای همگ--انی وکرد. بیابان زدایی است. استفاده از منابع آب نبای--د س--بب بیاب--ان ش--دن کش--ور، از جمله کشور ایران، و خشکیدن رودخانه ها و دریاچه ه--ا و تالاب ه--ا

بگردد. . هرکس محیط زیست را آلوده کند مرتکب ج--رم ش--ده و200.2

مسئول و موظف است سلامت را به محیط زیست بازگرداند. و . هریک از مناطق هر کشور، از جمله ایران، بای--د توان--ایی200.3

برآوردن نیازهای اولیه ساکنان خود را داشته باشند. بن--ابراین، در هیچ نقطه از کشور نباید از عمران طبیعت، از راه بیاب--ان زدایی و تأمین آب و بکار بردن دانش و فن در کشاورزی، ب--ه ترتی--بی ک--ه خاک بطور مداوم حاصل خیز بماند، غفلت شود. ص--نعت س--الم و جنگل کاری و ایجاد مرتع و پیشگیری از نازا شدن زمین، حق همه

مناطق است.

ه--ر ش--هروند و ه--ر نه--اد جامع--ه م--دنی،: اصل دویست و یکم خاصه نهادها که سلامت محی-ط زیس-ت موض-وع ک-ار آنه-ا اس-ت حق و وظیفه دارند جمه--ور ش--هروندان را از آس--یب هایی ک--ه ب--ه محیط زیست وارد می شود، پیش و هم پس از وقوع آگاه کنن--د و جمهور شهروندان و دولت را به پیش گیری و یا مرمت آس--یب ی--ا آس----یب های وارده بخوانن----د. دولت بمحض اطلاع می بای----د ب----ه

پیش گیری و یا مرمت اقدام کند. بن--ابر اص--ل پیش گ--یری، از طرح ه--ای: اص((ل دویس((ت و دوم

اقتصادی و ساختمانی، هر ط--رحی ک--ه اج--را ش--دنش ب--ه محی--ط زیست آسیب رسان باشد و ی--ا بلح--اظ احتم--ال زلزل--ه و س--یل و دیگ--ر ح--وادث ط--بیعی، آس--یب پ--ذیر باش--د، نبای--د بعم--ل درآی--د. هرط--رح بای--د دارای ج--واز س--لامت محی--ط زیس--ت و بن--ا باش--د.

بنابراین،

93

. ه--ر دول--تی موظ--ف اس--ت برن--امه ای دراز م--دت ب--رای202.1 مقاوم سازی تمامی بناها، بویژه بناهای م--دارس و بناه--ای مح--ل اجتماع کارکنان و بناه--ای ت--اریخی، در براب--ر زلزل--ه را تهی--ه و ب--ه

اجرا بگذارد.

تولید هر نوع ف--رآورده ای تحت عن--وان: اصل دویست و سوم دارو یا عنوانی غیر آن ک--ه اس--تعمالش س--بب م--رگ انس--ان و ی--ا جانداران بگردد و یا سبب اعتیادی ش--ود ک--ه انس--ان را زمین گ--یر

کند، از جمله مواد مخدر، ممنوع است: . تولی--د و مص--رف داروه--ای س--می ک--ه در درم--ان ممکن203.1

است کاربرد داشته باشند، باید در مهار کامل دولت باشند. . باتوجه به این مهم که بخاطر سود، داروه--ای لازم ب--رای203.2

درم--ان بیماریه--ای س--خت درمان پ--ذیر، موض--وع تحقی--ق و تولی--د نمی شوند، تحقیق و تولی--د این گون--ه داروه--ا را دولت بای--د تص--دی

کند.

بن--ابراین ک--ه رش--د انس--ان و عم--ران: اصل دویست و چهارم طبیعت و سلامت محیط زیست از یکدیگر جدایی ناپ--ذیر هس--تند، صفت پایدار تنها درخور رشد انسان و عمران طبیعت و س--لامت محیط زیست است. لذا، در طرحهایی که تهیه می شوند، اس--اس باید رشد پای--دار ش--هروندان و عم--ران پای--دار ط--بیعت و س--لامت پایدار محیط زیست باشد. هر طرح باید بیان گر رشد بر پایه ه--ای

استقلال و آزادی و بروفق عدالت اجتماعی باشد.

برابر بن--ا ب--ر ح--ق اطلاع، ه--ر ش--هروند اصل دویست و پنجم: حق دارد ب--ر اطلاع--ات در اختی--ار دولت درب--اره محی--ط زیس--ت و وضعیت طبیعت در هر قسمت از کشور، دسترسی داشته باش-د. و نیز حق دارد در نقد و حتی تهیه طرحهای خاص محی--ط زیس--ت

. شرکت کند

دانش و فن عم---ران ط--بیعت و: اص((ل دویس((ت و شش((م بهداش--ت و به--داری محی--ط زیس--ت می بای--د در ش--مار دروس از دبستان تا دانشگاه گنجانده شوند. تعلیم و تربیت انسان با هدف حقوقمند زیستن و آموختن حقوق جانداران و ط--بیعت و پ--رورش او به ترتیبی که به این حقوق عمل کند، از خانواده آغاز می گیرد.

94

ش---هروند مس---ئول هیچ گ---اه از تعلیم و ت---ربیت خ---ویش غاف---لنمی شود.

نه تنها تحقیق علمی و ف--نی ک--ه بک--ار: اصل دویست و هفتم پیشگیری از آلودگی محیط زیس--ت و ی--ا درم--ان آل--ودگی می آی--د، باید بودجه لازم را داشته باشد، بلکه در هر تحقیق علمی و فنی، ک--ارآیی حاص--ل آن، از منظرعم--ران ط--بیعت و س--لامت محی--ط

. زیست، باید لحاظ شود

در سطح جهان، م--راقبت از س--لامت: اصل دویست و هشتم محیط زیست، حق و وظیف--ه تم--امی ش--هروندان هم--ه کش--ورها اس--ت. از جمل--ه، ای--ران ح--ق و وظیف--ه دارد ک--ه در کوش--ش های جامعه جهانی برای پالایش محیط زیس--ت و بازگردان--دن س--لامت

به آن شرکت کند. لذا . هرکش--ور بای--د بکوش--د الگ--وی آب--ادان ک--ردن ط--بیعت و208.1

سالم کردن محیط زیست بگردد؛ . در برداشت از منابع کشور، هم س--لامت محی--ط زیس--ت208.2

را لحاظ کند و هم به ان--دازه برداش--ت کن--د و هم ح--ق نس--ل هایآینده را رعایت کند؛

. محیط زیست را داشته تمامی شهروندان همه کشورها،208.3نسل بعد از نسل، بداند و نگهدار سلامت آن باشد؛

. نگه--داری از گون--اگونی محیط ه--ای زیس--ت و گونه ه--ای208.4 حیوانی و نباتی در کشور و شرکت در نگهداری از آن گوناگونی و این گونه ها در سطح جهان حق و وظیفه هر دولت، ب--ه نماین--دگی از ش--هروندان خ--ویش، اس--ت. در س--طح کش--ور، ح--ق و وظیف--ه

جمهور شهروندان نیز هست، . بنابراین که سلامت محیط زیست، هم حق ه--ر ش--هروند208.5

و ح--ق ملی و ن--یز ح--ق جه--انی جمه--ور ش-هروندان اس--ت، ایج--اد رابطه حق با حق با کشورهای دیگر، درآنچه به محی--ط زیس--ت و من--ابع موج--ود در ط--بیعت مرب--وط می ش--ود، وظیف--ه ه--ر دولت

حقوقمدار ، از جمله دولت ایران است. و . تراز فعالیت های دولت و جمهور ش-هروندان، درآنچ--ه ب--ه208.6

سلامت محیط زیست و عمران طبیعت و بهره ب--رداری از من--ابع کشور مربوط می شود، در پایان هر سال، باید منتش--ر ش--ود. این

95

تراز باید مثبت باشد تا نسل ها که از پی یک--دیگر می آین--د، محی--ط زیستی سالم تر و طبیعتی آب--ادتر و من--ابعی ب--ه ان--دازه، در اختی--ار

داشته باشند.

بن--ابر این ک--ه س-لامت محی--ط زیس--ت و: اصل دویست و نهمعمران طبیعت حق و ظیفه ای همگانی است، پس،

. نه تنه--ا تبعیض بس--ود ی--ک منطق--ه از کش--ور و ب--ه زی--ان209.1 منطقه دیگری جایز نیست، بلکه عمران طبیعت و پالایش محی--ط

زیست در مناطقی که بیشتر آسیب دیده اند، اولویت دارد؛ . همه آلاینده ها باید، بطور م--داوم، در ش--فاف ترین بی--ان،209.2

برمردم هر کشور شناسانده شوند و روشهای پالایش نیز به آنه--ا آموخته گ--ردد. این ک--ار از وظ--ایف مس--تمر ق--وه وس--ائل ارتب--اط

جمعی و قوه مجریه و کارشناسان است؛ . جلوگ---یری از تولی---د و مص---رف آلاین---ده ها و پ---الایش209.3

آلاینده هایی که محیط زیست را در سطح جهان آل--وده می کنن--د و در مص--وبه های بین المللی برش--مرده می ش--وند، تق--دم دارد. ه--ر کشور، از جمله ایران، بمثابه عض--و جامع--ه جه--انی، ح--ق دارد از

دولت های دیگر ترازنامه محیط زیست را مطالبه کند. . بنابر این که جنگل ها داشته جمهور شهروندان، نسل بعد209.4

از نسل هستند، جنگل س--ازی از وظ--ایف دولت و ش--رکت در آن، حق و وظیفه هر شهروند و تخریب جنگل ه--ا ج--رم اس--ت. ق--انون ج--رم را، بلح--اظ ش--دت، معین و م--یزان مج--ازات آن را تع--یین می کند. دولت هر ساله باید وضعیت جنگلها را به م--ردم گ--زارش

کند و آنها را از میزان جنگل کاریهای جدید آگاه کند. . هر شهروندی، ح--ق برخ--ورداری از مس--کنی امن را دارا209.5

است. بناهای محل کار و آموزش نیز باید امن باشند. لذا، هر بن--ا ک--ه س--اخته می ش--ود، بای--د از دانش و فن روز به--ره جوی--د و در مقابل زلزله و سیل و سایر سوانح طبیعی، مقاوم باشد. ساختن

. بنای فاقد مجوز فنی، ممنوع است

، شهروندان هر کشور،200بنابر اصل : اصل دویست و دهم از جمله ایران، دو طرز فکر و رویه غلط، یکی سلطه بر طبیعت و دیگری تحت سلطه ط-بیعت ب--ودن را ره--ا می کنن--د و بن--ا را ب--ر رابطه حق خود با حق طبیعت می گذارند، لذا، حق آنها اس-ت ک-ه

96

جامع--ه جه--انی را ب--ه ت--رک آن دو ط--رز فک--ر و روی--ه بخوانن--د.بنابراین، . در زیست شناسی و طبیعت شناسی و فیزیک و ش--یمی210.1

و کیهان شناسی و پزشکی و دیگر علوم، هدف از تحصیل علم و ابداع فن، نباید ساختن و بکاربردن ابزار به قصد ایج--اد تغییره--ای

غیر قابل جبران باشد؛ . جلوگیری از انقراض جان--داران و گیاه--ان ح--ق و وظیف--ه210.2

هر شهروند و دولت در سطح ملی است. در سطح جهان شرکت در این کوشش ن--یز ح--ق و وظیف--ه جامعه ه--ای م--دنی و دولت ه--ا

است؛ . بن--ابر این ک--ه تغییره--ای آب و ه--وایی در ی--ک منطق--ه از210.3

جه--ان بس--ا س--بب تغییر ه--ای ن--امطلوب در من--اطق دیگ--ر جه--ان می گ--ردد )گ--رم ش--دن محی--ط زیس--ت در س--طح جه--ان از جمل--ه بخاطر تصعید گازها و بیاب--ان ش--دن ها ک--ه آفت ریزگرده--ا یکی از ع--وارض آن اس--ت و...(، مطل--وب ک--ردن محی--ط زیس--ت ب--رای همگان، نیاز به تهیه و اجرای برنامه جامع در سطح ه--ر کش--ور و در سطح جهان دارد. تهی--ه برنام--ه و اج--رای آن در س--طح کش--ور وظیفه دولت است. ونیز وظیفه دولت شرکت در تهیه و اج--رای

این برنامه در سطح جهان است.

بن--ابر این ک--ه در رابط--ه ب--ا ط--بیعت: اصل دویست و یازدهم است که پرهیز از اسراف و تبذیر و اندازه نگاه داش--تن بیش--ترین اهمیت را پیدا می کند، تولید نیرو از نفت و گ--از و ذغ--ال س--نگ و اتم که آلاینده هستند، باید جای به تولید ن--یرو از خورش-ید و آب و

باد و دمای زمین و سایر منابع تجدیدشونده بدهد. در عین حال، . در بناها که س--اخته می ش--وند و در بنا ه--ای موج--ود، بای--د211.1

رساندن اتلاف مص--الح س--اختمانی، از جمل--ه از راه کوت--اه ک--ردنعمر بنا و رساندن اتلاف نیرو به حداقل، لحاظ شوند؛

. صرفه جویی در مصرف نیرو و پایین آوردن میزان آن ب--ه211.2 اندازه ضرور نیز باید لحاظ شود.

در استفاده از آب های روی زمینی: اصل دویست و دوازدهم و زیر زمینی و تولید آب از راه نمک زدایی از آب دریا، نباید اصل ب--ر تق--دم نی--از انس--ان ب--ر نی--از ط--بیعت باش--د. زی--را این تق--دم،

97

همان طور که بیابان شدن ایران معلوم می کند، سرانجام به زیان انسان، نسل بعد از نسل می شود. اصل ب--ر هم--زادی و هم--راهی رش--د پای--دار انس--ان و عم--ران پای--دار ط--بیعت، بن--ابراین، ج--دایی

ناپذیری نیاز انسان از نیاز طبیعت باید باشد. لذا، . من--ابع آب کش--ور ب--ه تم--امی ش--هروندان تعل--ق دارن--د و212.1

استفاده از آنها در یک منطقه نباید س--بب بی آب ش--دن منطقه ایدیگر بگردد؛

. در طرح های س--اختمانی و ص--نعتی و کش--اورزی و س--ایر212.2طرح های عمرانی، صرفه جویی در مصرف آب بایدلحاظ شود؛

. دانش و فن بکار گرفته شوند تا که طرح های ساختمانی212.3 و صنعتی و سایر طرح های عمرانی، ک--ه تهی--ه و اج--را می ش--وند،

نیازشان با حداقل آب برآورده شود؛ . در کشاورزی، شیوه های آبی--اری ب--ا ش--رائط اقلیمی بای--د212.4

انطباق جوی--د ب--ه ترتی--بی ک--ه نی--از کش--ت زارها و مرات--ع، ب--ه آب،همواره برآورده شود؛

. توزیع آبی که در کش--اورزی بک--ار می رود، در س--طح ه--ر212.5 منطقه، برعهده شورای کش--اورزان و دام داران و جنگل بان--ان آن منطق--ه اس--ت. ق--انون ت--رتیب ک--ار را معین می کن--د. م--راقبت از بیشتر شدن بهره وری در کشاورزی، بی آنکه خاک را نابارور کن--د،

برعهده دولت است.

. بهدردادن »آب همراه« که بهنگام استخراج مواد ب--ا آنه--ا212.6 همراه است، ممنوع است. از این آب باید اس--تفاده بهین--ه ش--ود. آبی هم که در صنعت کاربرد دارد، نباید بهدر داده شود. باید از نو

قابل بکاربردن بگردد. . دولت باید برنامه جامعی برای کاستن از شدت کارمای--ه212.7

)کارمایه مصرف شده ب--ه ازای واح--د محص--ول( هرس--ال تهی--ه واجرا کند.

بن--ابر این ک--ه ه--ر انس--انی ب--راص((ل دویس((ت و س((یزدهم: مجم--وعه ای از کاره--ا ح--ق دارد، س--ه سیاس--ت، بای--د ب--ا یک--دیگر

همزمان و همساز باشند:

98

. سیاست جمعیتی که در بر می گیرد رشد در حد مطلوب213.1 جمعیت را، به ترتی--بی ک--ه در ص--د ج--وان ک--اهش نپ--ذیرد. توزی--ع جمعیت در سطح کشور به ترتیبی که بخش های مهمی از کش--ور از سکنه خالی نگردند و تحرک جمعیت )تغییر محل سکنی و ن--وع کار و محل آن( سبب تراکم جمعیت در یک چند از شهرها نش--ود. سنگینی بار تکفل نباید به حدی باشد که برخ--ورداری ش--هروندان

را از حقوق خویش مشکل و بسا ناممکن کند. و . سیاس--ت ش--هری و روس--تایی و عم--ران منطقه ای ب--ه213.2

ترتی--بی ک--ه زن--دگی در ش--هر و روس--تا بخ--اطر وج--ود امکان ه--ا و نیروهای محرکه، بنابراین، انواع کارها، میسرگردد. از این رو، این سیاست در ب--ر می گ--یرد ب--ه ص-فر رس--اندن ان--واع ویژه خواری ه--ا )رانت ه--ا( و توزی--ع عادلان--ه خ--دمت ها و نیروه--ای محرک--ه را ب--ه ترتیبی که در همه جا، م--الکیت خصوص--ی ت--ابع م--الکیت شخص--ی باشد و هر درآمدی از کاری تولیدی و ی--ا خ--دمتی در ی--ک اقتص--اد تولی--د مح--ور بدس--ت آی--د. و ه--ر ش--هروند بتوان--د مس--تقل و آزاد

زندگی کند. و . سیاس--ت آم--وزش و پ--رورش و بهداش--ت و به--داری ب--ه213.3

ترتیبی اتخاذ و اجرا گردد که کیفیت زن--دگی، در ش-هر و روس-تا ومناطق مختلف کشور، هم سطح بگردد.

بن--ابر این ک--ه زیب--ایی، وی--ژگی اص((ل دوس((ت و چه((اردهم: سلامت محیط زیست و طبیعت آباد و انسان سالم اس--ت و زیب--ا شدن انسان سالم ب--ه برخ--ورداری او از حق--وق خ--ویش اس--ت و زیبا گردانی بنوبه خود سبب نشاط انسان و طبیعت می ش--ود، در شهرها و روستاها، زیبایی ضابطه ای است که باید رع--ایت ش--ود.

لذا، . شهروندان نباید در تولید زباله اسراف کنند و ط--بیعت را214.1

ب--ا آن بیالاین--د. ط--بیعت زبال--ه س--از نیس--ت. زباله ه--ا را هم ک--ه جانداران می سازند، می زدای--د. ام--ا در حال حاض--ر، در هم--ه ج--ای جهان، زباله ها یکی از مهم ترین آلاینده ها هستند. بنابراین، زدودن زباله از راه تولید نیرو و بازیافتن مواد که در صنعت و کشاورزی ک--اربرد دارن--د، برعه--ده مقام--ات منتخب ش--هروندان و نهاده--ای

جامعه مدنی است. ترتیب کار را قانون معین می کند؛

99

. س--موم کش--اورزی و کوده--ای ش--یمیایی آلاین--ده آب و214.2 زمین، بن--ابر این، محی--ط زیس--ت، بای--د ج--ای ب--ه کوده--ای س--الم بسپارند. اصل بر تولید فرآوده های کشاورزی بطور طبیعی و دفع

آفات باز بطور طبیعی باید باشد؛ . رعایت شرائط اقلیمی در ساختن بناها و کش--یدن راه ه--ا214.3

باید همراه باشد با رعایت ضابطه زیبایی به ترتیبی که محیط های ش--هری و روس--تایی، ب--ا امی--د و ش--ادی ک--ه ذاتی حی--ات هس--تند

سازگار باشند و بر آن بیفزایند؛ . در س--اختن ب--زرگ راه ه--ا و خط--وط آهن و فرودگاه ه--ا و214.4

سدها، سلامت محیط زیست و زیندگان باید ملحوظ باشد؛ . شبکه های برق و مخ--ابرات و آنتن ه--ای تلفن نبای--د مخ--ل214.5

سلامت شهروندان و جانداران و مخرب محیط زیست باشند؛ . پخش پارازیت ه--ا هم بلح--اظ ممن--وعیت سانس--ور و هم214.6

بخاطر زیانمندی پارازیت ها ممن--وع اس--ت. آلودگی ه--ای ص--وتی ونوری باید به صفر میل کنند.

. تبلیغات تجارتی و غیر آن که خش--ونت آم--یز و تج--اوز ب--ه214.7کرامت انسان و جانداران و طبیعت، باشند، ممنوع هستند.

بن--ابر این ک--ه ش--هروندان می بای--د: اصل دویست و پ((انزدهم قواعد خشونت زدایی را بکاربرند، پس نباید نسبت به جان--داران و

طبیعت خشونت بکاربرند. از این رو، . ش--هروندان بای--د حق--وق جان--داران اهلی و غ--یر اهلی را215.1

رعایت کنند. شکنجه و آزار آنه--ا ممن--وع اس-ت. کش--تن جان--دارانبقصد ساختن آلات زینت و یا لوازم آرایش ممنوع است.

. شکار و صید جاندارانی که نسلشان در معرض انق--راض215.2 است، به کلی ممنوع است. شکار سایر جانداران نیز باید س--خت محدود بگردد. اندازه محدودیت شکار ه--ر جان--دار را بای--د ق--انون

تعیین کند و تخلف از آن را جرم قابل مجازات بگرداند.

اج--رای طرح ه--ای ص--نعتی و: اص((ل دویس((ت و ش((انزدهم کشاورزی و خانه سازی و جلب سیاح و راه س--ازی و غ--یر این ه--ا که، در آنها، سود و بسا حداکثر آن لحاظ شده باشد، اما مستلزم

تجاوز به حقوق انسان و جاندار و طبیعت باشند، ممنوع است.100

: ش--هروندان نبای--د زم--ان مطل--وباص(ل دویس(ت و هف((دهم خویش را به طبیعت تحمیل کنند. در هر فعالیت اقتصادی، زم--ان و مکانی که انسان ب--ر می گزین--د بای--د ب--ا زم--ان و مک--ان ط--بیعی س--ازگار باش--ند. بن--ابراین، اگ--ر به--ره ب--رداری از زمین در کوت--اه مدت، سبب تخریب آن در درازمدت ش--ود و ی--ا به--ره ب--رداری از منابع آب در کوتاه م--دت س-بب کم آبی و بیاب--ان گش--تن زمین در

دراز مدت گردد، ممنوع است.

: تغییر ت--رکیب خ--اک ک--ه س--بب ن--ازااصل دویست و هجدهم شدنش شود و تغییر ترکیب فرآورده های کشاورزی زیانمند ب--رای انسان و جانداران و خ--اک و تخ--ریب س-امانه های محی--ط زیس--تی ج--رم اس--ت. بازس--ازی س--امانه های محی--ط زیس--ت ک--ه تخ--ریب شده اند و بازپس دادن ترکیب خ--اک ب--دان، از اول--ویت برخ--وردار اس--ت. ایج--اد عناص--ری ک--ه از بین ب--رده ش--ده اند و رف--ع نقص از

عناصری که دچار نقص شده اند، ضرورت و اولیت دارد.

بنابر این که انسان ها و جان--داران و:اصل دویست و نوزدهم زمین کشاورزی و جنگل و رود و دریا و دریاچه موجوده--ای زن--ده هس---تند، تولی---د و بک---اربردن اس---لحه کش---تار جمعی از اتمی و

شیمیایی و غیر آنها ممنوع است. . اصل بر این اس--ت ک--ه ط--بیعت، سراس--ر، بای--د منطق--ه219.1

حفاظت شده باشد. با این حال، من--اطقی ک--ه زیس--تگاه جان--دارانساکن یا مهاجر هستند، بی چون و چرا باید حفظ شوند.

. در ایجاد شبکه های برق و لوله کشی برای نقل و انتق--ال219.2 مواد آلاینده در زمین و دریا، بای--د س--لامت محی--ط زیس--ت لح--اظ

شود.

: در ح--ال حاض--ر، اقتص--اد، ح--اکم ب--راصل دویست و بیس((تم انسان و طبیعت است. تغییر این رابط--ه ب--ه رابطه ای ک--ه در آن، اقتصاد در خ--دمت انس--ان و رش--د او و آب--ادانی ط--بیعت، باش--د و پذیرش این واقعیت که حیات انسان و جان--داران ق--ائم ب--ه حی--ات

می کند: طبیعت و سلامت محیط زیست است، ایجاب . جهانی--ان ط--بیعت را م--ادر و منش--اء حی--ات بشناس--ند و220.1

حقوق طبیعت، حقوقی بگردند که تمامی کشورها ملزم به عم--ل به آنها بش--وند. ب--ه ترتی--بی ک--ه تج--اوز ب--ه این حق--وق ج--رم قاب--ل

101

رسیدگی، در دادگاههای هر کشور و در دادگاه بین المللی، بشود.بنابراین، . دادگ--اه بین المللی ب--رای رس--یدگی ب--ه ج--رائم ب--ر ض--د220.2

طبیعت تشکیل شود. این دادگاه به ج--رائمی ک--ه ماوراءملی ه--ا و غ--یر آنه--ا، از راه تج--اوز ب--ه حق--وق ط--بیعت م--رتکب می ش--وند،

رسیدگی می کند.

از آنج--ا ک--ه ک--ره زمین ب--ا: اص(ل دویس((ت و بیس((ت و یکم خطرهایی روبرو است که در ص--ورت وق--وع، ب--ذرها و نمونه ه--ای گی--اهی می توانن--د از می--ان برون--د، ه--ر کش--ور بای--د این ب--ذرها و نمونه ها را، بطور دائم، حفظ کند. همین کار را باید با داش--ته های باستانی و یافته های علمی و ف--نی و ه--نری، بنح--و مان--دگار انج--ام

دهد حفظ کند.

102

فصل دوم

در حقوق هرجامعه ملی بمثابه عضوجامعه جهانی

این حقوق راهبر سیاست خارجی دولتی هستند که بر وفق :قانون اساسیِ در بردارنده حقوق پنج گانه، تشکیل می شود

هر کشور، از جمله، جمهوری: اصل دویست و بیست و دوم ایران، بر آن بخش از مدیریت جهان که در حوزه صلاحیت جامعه بین المللی است و بر صلح جهانی و بر سلامت محیط زیس--ت در کره زمین و بر دانش و فن و دیگر نیروهای محرکه که باید بن--ابر میزان عدالت، تحت م--دیریت جامع--ه بین المللی ق--رار بگیرن--د، و بن--ابراین، ب--ر رش--د هم آهن--گ جامعه ه--ا، ح--ق براب--ر دارد. حق--وق پنج گان--ه مش--ترکات جامعه ه--ای عض--و جامع--ه جه--انی و راهنم--ای

مدیریت جامعه بین المللی باید باشند

: رابط--ه جامعه ه--ا ب--ر وف--قاصل دویست و بیست و س((وم حقوق ایجاب می کند اصل راهنم--ای سیاس--ت خ--ارجی کش--ورها، موازنه عدمی باشد. لذا، رابطه کشورها با یکدیگر بر وفق حقوق ملی و حقوق انسان و حقوق شهروندی و حقوق طبیعت برق--رار می شود. رعایت حقوق طبیعت و رشد هم آهنگ انس--انها در هم--ه

جای جهان، حق و وظیفه هر جامعه و جامعه جهانی است .

: ب--رای این ک--ه کش--ورهااص((ل دویس((ت و بیس((ت و چه((ارم گرفتار »تعادل وحشت« نگردن--د و کش--ورها در رابط--ه مس--لط – زیر س-لطه قرارنگیرن-د، بن-ابراین، کش-ورهایی از موض-ع ض-عف، خود را در موقعیت وابسته قرار ندهند، تعمیم دموکراسی، که در آن، شهروندان نقشی روزافزون در اداره مستقیم ام--ور خ--ود را پیدا کنند، حق هر جامع-ه بعن--وان عض-و جامع-ه جه-انی اس-ت. از این رو، ت---رک حم---ایت از رژیم ه---ای اس---تبدادی و خ---ودداری از

103

برقرارکردن رابطه نزدیک با آنه--ا و ن--یز دف--ع تج--اوز کش--وری ب--هکشور دیگر باید رویه همگانی بگردد.

: با توج--ه ب--ه این واقعیت ک--هاصل دویست و بیست و پنجم زور ویران می کند و نمی سازد، مداخله نظامی بنام حقوق بش--ر، ممنوع است. در عوض، کوشش برای ایجاد یک دس--تگاه قض--ایی کارآمد در سطح جهان ک-ه اص-ول راهنم-ای قض-اوت منطب-ق ب-ا حقوق پنج گانه را رعایت کند، برای تعقیب قض--ایی متج--اوزان ب--ه حقوق انسان و حقوق ملی کشورها و حق--وق ط--بیعت، ض--رورت پیدا می کند. کشور م--ورد تج--اوز و کش--ورهای دیگ--ری ک--ه ش--اهد تج--اوز هس--تند و ی--ا آنه--ایی ک--ه از تخ--ریب محی--ط زیس--ت آگ--اه

می شوند، می توانند به این دستگاه شکایت برند.

ح--ق ب--ر ش--فافیت: رواب--ط:اصل دویست و بیست و ششم سیاسی و اقتصادی و فرهنگی ه--ر کش--ور ب--ا کش--ورهای دیگ--ر و دفاع از حقوق انسان و حقوق شهروندی و حقوق ملی هر کشور و حقوق طبیعت و حقوق هر جامعه بعنوان عضو جامع--ه جه--انی، در هم--ه ج--ای جه--ان، ایج--اب می کن--د ک--ه تم--امی این رواب--ط و فعالیت ها شفاف باشند. لذا جری--ان آزاد داده ه--ا و اطلاع--ات بای--د در سطح هرکشور و جهان برقرار باشد و هر رابطه ای که از راه قرارداد و توافق - و هر نام دیگری که ب--ه آن داده ش--ود- برق--رار شود، باید بلادرنگ به اطلاع شهروندان کش--ورهای ط--رف رابط--ه برسد. هر دولت موظف است بطور مداوم شهروندان خود را از تعهدهایی که برعهده می گیرد – که نباید ن--اقض حق--وق باش--ند –،

بلادرنگ آگاه کند.

سیاس--ت خ--ارجی کش--ورها:اصل دویست و بیست و هفتم نمی توان--د تبعیض آم--یز باش--د. از این رو، ه--ر کش--ور و م--دیریت جامعه جهانی باید بطور مستمر، در زدودن تبعیض ها ک--ه هم--واره کشورهای ضعیف قربانیان آنهایند، بکوشند و گزارش های ماهان--ه

و سالانه کار خود را در سطح جهان و هر کشور منتشر کنند.

س--ازمان های بین المللی:اصل دویس((ت و بیس((ت و هش((تم وظیفه می یابند که سیاست خ--ارجی ه--ر کش--ور را وق--تی ن--اقض حقوق پنج گانه می شود، به جامعه جهانی گزارش و اقدام لازم را ب--رای تغی--یر آن سیاس--ت و انطب--اقش ب--ا حق--وق پنج گان--ه، بعم--ل

آورند. 104

: بنابراین ک--ه دولت ه--ر کش--وراصل دویست و بیست و نهم همواره باید ملی بمعنای برگزیده ملت و مج--ری ق--انون اساس--ی در بردارنده حق--وق باش--د، راهنم--ای سیاس--ت خ--ارجی کش--ورها،

باشد. لذا، همیشه باید رابطه مستقیم با واقعیت. مخالفت بدون اما و اگر با جنگ بنام دین و مرام. و229.1 . مخالفت با جن--گ پیش--گیرانه و جن--گ ابت--دایی و کوش--ش229.2

پی گ--یر در نق--د ای--دئولوژی های تج--ویز کنن--ده این گون--ه جنگه--ا و خشونت های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در سطح

جهان. . هرب--ار ذهنی--اتی ک--ه ت--وجیه گر رابط--ه ق--وا و س--ودجویی229.3

هستند، درکار بیایند، از راه تبلیغ واقعیت آن سان که هس--ت، بای--د آن ذهنی---ات را زدود: زدودن فکره---ای جمعی جب---ار )ک---ه از راه برانگیختن عصبانیت های جمعی و توجیه و موجه س--ازی خش--ونت و تحمیل نوع زندگی س--ازگار ب--ا س--لطه س--ازندگان این فکره--ا و ایجاد ترس و وحشت( که صلح جهانی را به خطر می اندازند و یا رواب--ط مس--لط – زی--ر س--لطه را توجی--ه می کنن--د، ک--ار م--داوم دس--تگاه های اداره کنن--ده سیاس--ت خ--ارجی کش--ورها و م--دیریت

جامعه جهانی باید باشد.

دفاع از دموکراس--ی ایج--اب می کن--د: اصل دویست و سی ام دف--اع از حق--وق اقلیت ه--ای ق--ومی و ملی و ن--ژادی و م--ذهبی و زبانی را در همه جای جهان. لذا از اتخاذ سیاستی پرهیز باید کرد

که به دولتی امکان بدهد به حقوق اقلیت ها تجاوز کند. . مبارزه با تبعیض جنسی حق و وظیف-ه ه-ر انس-ان و ه-ر230.1

دولت، در سطح کشور و در سطح جهان است. کوشش ب--رای از میان برداشتن نابرابریه--ا می--ان زن و م--رد، وظیف--ه ه--ر دولت در

سطح جهان است.

: بنابر این که صلح حق هر انس--اناصل دویست و سی و یکم و حق تمامی ملت ها است و کوشش برای دائمی کردن ص--لح در جهان، باید مداوم باشد، پدید آوردن یک مدیریت جهانی، بر اص--ل موازنه عدمی، بنابر این، رها از روابط مسلط – زیر سلطه و ب--ر

وفق دموکراسی شورایی ضرور است.

105

از آنج--ا ک--ه تخ--ریب انس--ان،:اص((ل دویس((ت و س((ی و دوم نیروی محرکهِ نیروی محرکه ساز و نیروهای محرکه که در سطح کشورهای جهان تولید می شوند، عامل تخ--ریب محی--ط زیس--ت و

منابع موجود در طبیعت و مح--روم مان--دن اک--ثریت پایان پذیرفتنبزرگ مردم جهان می شود،

. برای آنکه استعدادها وطن خویش را ترک نکنند، اف--زون232.1 بر این که نظام اجتماعی باید باز باشد و هر شهروند و طبیعت از حقوق برخوردار باشند، دانش آموختگان می باید امکانها و اس--باب کار علمی و رش--د را در اختی--ار داش--ته باش--ند. وض--عیت ه--ر چ--ه باشد، کشور میزبان می بای--د آنچ--ه را ک--ه کش--ور م--ادر از دس--ت

می دهد، جبران کند. . مبادله نیروهای محرکه، بای--د از راه بازرگ--انی، برم--یزان232.2

عدل، انجام بگیرد ت--ا ک--ه هرکش--ور، براب--ر ن--یروی مح--رکه ای ک--هصادر می کند، نیروی محرکه وارد کند.

. از آنجا که ماوراء ملی ها مهار نیروهای محرک--ه و تولی--د و232.3 توزیع را در اختیار دارند و چند و چون بکاران--داختن این نیروه--ا را آنه--ا تع--یین می کنن--د و آین--ده را ن--یز از پیش متعین می س--ازند، مدیریت جامعه جهانی باید مهار ماوراء ملی ها را از آن خود کند و با در اختیار همه جامعه ها گذاشتن این نیروه--ا، خاص--ه س--رمایه و دانش و فن و کارمایه و مواد اولیه، رشد هم آهنگ جامعه جهانی

را تضمین کند. . جهانی کردن بمعنای سلطه ماوراء ملی ه--ا ب--ر نیروه--ای232.4

محرکه و تولید و مصرف در جهان و ایجاد رواب--ط مس--لط – زی--ر سلطه می--ان جامعه ه--ا ن--اقض براب--ری جامعه ه--ا در حق--وق و ن--یز حق--وق پنج گان--ه اس--ت. از این رو، جه--انی ک--ردن رش--د انس--ان و آب--ادانی ط--بیعت، ب--ر اص--ول اس--تقلال و آزادی انس--ان و حق--وق

پنج گانه، کاری عاجل است.

: بن--ابراین ک--ه هرج--امعه ایاص((ل دویس((ت و س((ی و س((وم حق--وق ملی دارد و »مص--الح ملی« و »من--افع ملی« -ک--ه ق--درت

کن--د – نبای--د جانش--ین این حق--وق می سنجد و جانشین حق--وق می بگردند، دولت ها نه تنه--ا سیاس--ت خ--ارجی خ--ود را بای--د ب--ر وف--ق حقوق ملی بسنجند و به اج--را بگذارن--د، بلک--ه مبن--ای رواب--ط ه--ر دولت با دولت های دیگر نیز، حقوق ملی و حقوق انسان و حقوق

106

طبیعت و حقوق هرکشور بمثابه عضو جامعه جهانی باید باشند و نباید با حقوق شهروندی ش--هروندان ه--ر کش--ور مغ--ایرت داش--ته

باشند

بنابر ضرورت دف--اع از ص--لح:اصل دویست و سی و چهارم جهانی، خشونت زدایی در سطح جهان نیز موضوع کار مداوم ه--ر

دولت باید باشد.

بنابر این ک--ه هم--ه زین--دگان ب--ر:اصل دویست و سی و پنجممحیط زیست سالم حق دارند، هر جامعه حق دارد براینکه:

. کشور یا کشورهایی تولید و مصرف را دست آویز آل--ودن235.1 محیط زیست نکنند و رع--ایت ح--ق ط--بیعت در تولی--د و مص--رف،

جهان شمول بگردد. . مبارزه ب--ا م--واد مخ--در ک--ه در ب--ر می گ--یرد جلوگ--یری از235.2

تولید و خرید و فروش و درمان معتادان را، و نیز داروه--ایی ک--ه، در تولید آنها، ضابطه ح--ق حی--ات، در کوت--اه و می--ان و درازم--دت رع--ایت نش--ده اند، موض--وع ک--ار یکی از ادارات م--دیریت جامع--ه بین المللی است. هر دولت حق و وظیفه دارد برای ممنوع ش--دن

تولید این گونه فرآورده ها در سطح جهان بکوشد.

بنابر این ک--ه جهانی--ان تع--ادل:اصل دویست و سی و ششم وحشت و جنگ سرد را تجربه کرده و بهای بس--یار س--نگین ب--ابت آن پرداخته اند، خل--ع س--لاح اتمی و اس--لحه کش--تار جمعی، از ه--ر ن--وع و ان--واع مین ه--ا و کاس--تن از تس--لیحات متع--ارف در س--طح

جهان، حق جامعه جهانی و جامعه های عضو آن است.

ب--رای آن ک--ه رش--د جامعه ه--ا:اصل دویست و س((ی و هفتم هم آهن--گ بگ--ردد، اف--زون ب--ر ره--اکردن دانش و فن و س--رمایه و کارمایه و م--واد اولی--ه از انحص--ار ماوراء ملی ه--ا، توزی--ع نیروه--ای محرک--ه در س--طح جه--ان، ب--ه ه--ر کش--ور بای--د امک--ان بده--د استعدادهایی را که می پرورد، بکار بگیرد. لذا هم نظام اجتم--اعی خ--ود را بای--د ب--از بگردان--د و انس--ان و ط--بیعت از حق--وق خ--ویش برخوردار باشند و هم مه--اجرت اس--تعدادها کش--ورهای مقص--د را

، بر مبنای هزینه آموزش ومبدأموظف به جبران زیان کشورهای پرورش و ارزش کار هر استعداد، بگرداند.

107

بنابراین ک--ه س--لطه گری:اص((ل دویس((ت و س((ی و هش((تم فرآورده سه ضربه، ضربه جنگ یا کودتا و ضربه اقتصادی )تحریم و تخ--ریب و ی--ا تحمی--ل ش--یوه تولی--د و مص--رف، بخص--وص ح--اکم کردن مالکیت خصوصی قدرتمدار بر مالکیت شخص--ی( و ض--ربه ترور و وحشت است و نظر به این ک--ه خن--ثی ک--ردن این ض--ربه ها در سطح جهان، نیازمند شناساندن رابطه مسلط – زیر س--لطه و پویایی ه--ای آن، بمثاب--ه ن--اگزیر کنن--ده این ض--ربه های مرگب--ار و ویران گر است، انتش--ار تحقیق ه--ا ب--ه زبان ه--ای مختل-ف و ت--رتیب دادن بحث ه-----ای آزاد در این باره ه-----ا از وظ-----ایف دولته-----ا و

مؤسسه های بین المللی و نهادهای جامعه های مدنی است.

کوش---ش م---داوم ب---رای:اص(((ل دویس(((ت و س(((ی و نهم برقرارک--ردن جریان ه--ای آزاد دانش ه--ا و اندیش--ه ها و هنره--ا و جری--ان آزاد داده ه--ا و اطلاع ه--ا، در س--طح جه--ان، از وظ--ایف مؤسس--ه های بین المللی و دولته--ا و نهاده--ای جامعه ه--ای م--دنی،

. بخصوص وسائل ارتباط جمعی است

کوش--ش ب--رای برقرارک--ردن گفتگ--وی: اصل دویست و چهلم فرهنگ ها و مداومت بخشیدن به این گفتگوه--ا، بیش--تر در س--طح جامعه های مدنی و سیاسی و کمتر در سطح دولت ه--ا از وظ--ایف مؤسس--ه های بین المللی و نهاده--ای سیاس--ی و نهاده--ای جامع--ه

مدنی است.

دقی---ق ک---ردن »حق---وق:اص(((ل دویس(((ت و چه(((ل و یکم بین المللی«، یعنی دقیق کردن تعریف حق و تب--یین حق--وق ملی و حقوقی که هر ملت بعنوان عض--و جامع--ه جه--انی دارد و س--لطه زدایی از »حقوق بین المللی« از وظایف مدیریت جامعه جهانی و

نیز دولتهایی است که مرامی جز حقوق پنج گانه ندارند.

تص--دی بهره ب--رداری من--ابع ه--ر:اصل دویست و چهل و دوم کشور از حقوق ملی مردم آن کشور است. باوجود این، از آن ج--ا که بکاربردن منابع پایان پذیر و آلاینده بر وفق رابطه حق با حق و رعایت حقوق نسلهای آینده و طبیعت، نیازمن--د تع--اون بین المللی است، ممکن کردن تعاونی خالی از ویژگی های رواب--ط مس--لط – زیرس--لطه برعه--ده م--دیریت جامع--ه جه--انی و کش--ورهای عض--و است. برخورداری از من-ابع کمی-اب ک-ه در کش-ور ی--ا کش-ورهایی

108

وج-ود دارن--د و در کش--ورهای دیگ-ر جه--ان وج-ود ندارن--د، بای--د ب-ارعایت حقوق ملی آن کشورها و بر میزان عدل، ممکن گردد.

. من--ابع مش--اع ب--ا ش--رکت کش--ورهای ص--احب ح--ق بای--د242.1 بهره برداری شوند و یکی از آنها ح--ق ن--دارد، ب--ه زی--ان دیگ--ری ی--ا

دیگران از آنها بهره برداری کند.

هم--ه کش--ورها، از جمل--ه آنه--ا: اصل دویست و چهل و سوم که به دریاها راه ندارند، بر پ--اک نگاهداش--تن دریاه--ا از آل--ودگی و من--ابع دریاه--ا ح--ق دارن--د. فض--ای ب--یرون از مح--دوده فض--اهای کشورها نیز به همگان تعلق دارد. و نیز فضای بیرون از جو زمین باید از آلودگی ها مصون بماند. بنابراین، جامع--ه جه--انی ح--ق دارد از کشورهایی که این فضا را از »آش-غال« پ--ر می کنن-د، بخواهن--د

آشغال زدایی کنند.

رش--د م--رامی نیس--ت ک--ه:اصل دویست و چه((ل و چه((ارم کشوری ب--ه کش--ور دیگ--ر تحمی--ل کن--د. از این رو، رش--د انس--ان و آبادانی طبیعت، بر اصول اس--تقلال و آزادی و ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی، اص--ل راهنم--ای م--دیریت جه--انی و تم--امی کش--ورهای عضو است. لذا مخالفت با تصدی رش--د کش--وری توس--ط کش--ور دیگر از راه تحمیل شیوه رشد خود، حق و وظیفه جامعه جهانی

و هریک از اعضای آن است.

بنابراین ک--ه تع--اون بین المللی: اصل دویست و چهل و پنجم در حفظ مداوم صلح و امنیت در جهان بر پای--ه اس--تقلال و آزادی ه--ر ش--هروند و ه--ر ملت و همکاری ه--ای سیاس--ی و اقتص--ادی و ف--رهنگی ب--ر پای--ه اس--تقلال و آزادی، راهنم--ای م--دیریت جامع--ه

جهانی و کشورهای عضو این جامعه است، . همک--اری در مقی--اس منطقه ای و جه--انی ب--رای پای--ان245.1

بخشیدن به روابط بین المللی بر اساس زور و خشونت و مبارزهبا تمامی اشکال خشونت )ترور و جنگ (و

. بنابراین،227. همکاری در رشد اقتصادی بر وفق اصل 245.2 . همکاری در س--لطه زدایی و آم--اده ک--ردن ش--رایط ب--رای245.3

م--دیریت جه--انی خ--الی از بن مای--ه س--لطه طلبی ام--ور جه--ان، ب--ا ش-رکت تم--امی کش-ورهای جه-ان، ه-دف سیاس-ت خ-ارجی ه-ر

کشور باید باشد.109

م--ردم هیچ کش--وری ح--ق: اص((ل دویس((ت و چه((ل و ششم ندارند حق ولایت م--ردم کش--ور دیگ--ر را در قلم--رو کش--ور خ--ود، مح--دود کنن--د. کوش--ش ب--رای این ک--ه جامعه ه--ا ب--ر اص--ل موازن--ه عدمی، از سلطه یکدیگر رها ش--وند و دولت ی--ا دولته--ایی امک--ان نیاب--د ی--ا نیابن--د اس--تقلال و آزادی جامعه ه--ای دیگ--ر را مح--دود

بگردانند، وظیفه مدیریت جهانی و تمامی جامعه ها است.

بنابراین ک--ه هیچ دول--تی ح--ق: اصل دویست و چهل و هفتم ندارد انجام وظایف خود را به غیرخود بسپارد و به مجرایی تبدیل شود برای انتقال بخشی از حاصل کار ش--هروندان و ط--بیعت ک--ه بعنوان مالیات اخذ می شود، به گروه بندی هایی که بر محور س--ود پدید آمده اند، اصل خودداری از صدور اجباری نیروهای محرک--ه و بکار افتادن آنها در ب--از و تحول پ--ذیر ک--ردن نظام ه--ای اجتم--اعی،

حق همه جامعه ها است.

بنابراین، تبدیل سازمان ملل: اصل دویست و چهل و هشتم متحد از وسیله تقسیم جهان به مناطق نفوذ و حل و فصل امور

به دلخواه قدرتمندترها به سازمانی برای مدیریت مردم سالار جهان به ترتیبی که صلح جهانی پایدار بگردد و شهروندان

.کشورهای جهان، بر پایه استقلال و آزادی و بر میزان عدالت

110

بخش سوم

در سازماندهی دولت

اصول راهبردی قوای مقننه، مجریه، قض--اییه و:اصل دویست و چهل و نهم

وسائل ارتباط جمعی )رسانه های همگانی( بر وفق اصول ق--انون اساسی سازمان می یابن-د و ه--ر ن--وع مداخل-ه فراق--انونی آنه-ا در کاریکدیگر ممنوع است. چگونگی همکاری این ق--وا را این ق--انون

اساسی معین می کند.

در جمهوری، اصل بر تابعیت اختی--اراصل دویست و پنجاهم: از وظیفه و مس--ئولیت اس--ت. وظیفه ه--ا و مس--ئولیت ها همان ه--ا هستند که در این قانون معین می شوند و هیچ مقامی ح--ق ن--دارد برای خود وظیفه و مسئولیت وبنابرآن، اختیاری قائل شود که در

این قانون تعیین و تعریف نشده است.

منتخب نمی تواند مق--ام شخصاصل دویست و پنجاه و یکم: خویش و یا وظایف و مسئولیت های خود را به دیگری واگذار کن--د

مگر در مواردی که این قانون اجازه می دهد. جمه--وری و نماین--دگانرئیس اصل دویست و پنج((اه و دوم:

دو مجلس و اعضای شوراها با رأی مستقیم اکثریت مردم ای--ران انتخ--اب می ش--وند. ش--رط اعتب--ار ه--ر انتخاب--اتی این اس--ت ک--ه

درصد( حائزین شرائط رأی دادن، در دادن50دست کم نیمی از )رأی شرکت کرده باشند.

. اصل بر برابر شدن نمایندگان زن و مرد است.252.1

111

رئیس جمه--وری و نماین--دگاناصل دویست و پنحاه و سوم: مجلس، در مدت نمایندگی از سوی شهروندان، مص--ونیت دارن--د. هرگاه اینان و نیز وزیران مرتکب جنایت درج--ه اول – خی--انت ب--ه کشور و قتل و سوءاستفاده مالی از اموال عمومی و اخذ رشوه و تجاوز به عنف - بگردند، به ترتیبی ک--ه ق--انون معین می کن--د، از آنها سلب مصونیت می ش-ود. در ص-ورت ارتک-اب ج--رم مش-هود، مصونیت م--انع رس--یدگی قض--ائی نمی ش--ود. ق--وه قض--ائی نتیج--ه

قطعی رسیدگی قضائی را به مجلس گزارش می کند. . در مورد نمایندگان هر یک از مجلس ها، نماینده مجرم،253 1.

با تصویب آن مجلس، محاکمه می شود؛ . در م--ورد رئیس جمه--وری تص--ویب دو مجلس ض--رور253 2.

است. . در مورد وزیران ش-اغل، تص-ویب مجلس ش-ورای ملی253 3.

کفایت می کند. . منتخبان ب--ه برن--امه ای متعهدن--د ک--ه بخ--اطرش انتخ--اب253 4.

شده اند. عدول کامل از آن باید با تصویب انتخاب کنن--دگان باش--د.چگونگی مراجعه به انتخاب کنندگان را قانون معین می کند.

در هر چهار ق--وه، هری--ک ازاصل دویست و پنجاه و چهارم: مقام هایی که در این قانون اساسی، وظ--ایف و مس--ئولیت ها و ی متناسب با آنها، و اختیاراتشان تعیین می شوند، نمی توانن--د انج--ام ن--دادن وظ--ایف و ارتک--اب عملی در خ--ارج از ح--وزه مس--ئولیت خویش، بنابراین، اس--تفاده نک--ردن از اختی--ار خ--ود و ی--ا تج--اوز از آن _را مس--تند ب--ه اط--اعت از م--افوق و ی--ا مق--ام هم ردی--ف و ی--ا

اعمال نفوذ قوای دیگر و یا مقامهای آنها کنند.

فصل اول

در قوه مقننه

112

ق--وه مقنن--ه از دو مجلس،اص((ل دویس((ت و پنج((اه و پنجم: یکی مجلس ش---ورای ملی و دیگ---ری مجلس اس---تان ها تش---کیل می شود. این قوه حق تصویب قوانین، تصویب سیاست عم--ومی دولتی، طرح عمومی رشد اقتصادی و اجتماعی و بودجه عمومی به نمایندگی از جمهور مردم، را به نحوی ک--ه در ق--انون اساس--ی آمده است دارا است. بدین قرار، قانون گ-ذاری براب-ر این ق-انون اساسی، در باره هر چهار بعد سیاسی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی و در ب--اره اداره من--ابع کش--ور و عم--ران ط--بیعت ح--ق

انحصاری مجلس شورای ملی است. باوجود این، . بخش عمرانی بودجه دولت باید به تصویب هر دو240.1

مجلس برسد. . طرح ها و لوایح اقتصادی و فرهنگی که به رشد کشور240.2

مربوط می شوند نیز باید به تصویب هر دو مجلس برسند. . سطح رشد مناطق کشور باید هم آهنگ بگردند. بنابراین،240.3

در برنامه گذاریهای رشد، هم سطح شدن مناطق محروم تر بامناطق دیگر، باید لحاظ شود.

. طرحی قابل بررسی توسط مجلس است ک--ه دس--ت کم240.4 نماینده مجلس آن را تقدیم مجلس کرده باشند30

نظ--ارت ب--ر اعم--ال ق--وایاصل دویست و پنج((اه و شش((م: مجریه و مقنن--ه و قض-اییه ب--رای آنک--ه اس-تقلالش ص--دمه نبین--د و کارش منطب--ق ب--ا اص--ول ق--انون اساس--ی باش--د و ق--وه مس--تقل وس--ائل ارتب--اط جمعی و ن--یز قش--ون و نیروه--ای انتظ--امی ح--ق مجلس ش-ورای ملی اس-ت. ام-ا بخش عم-رانی بودج-ه دولت، و طرح ها و لوایح اقتصادی و فرهنگی که ب--ه رش--د کش--ور مرب--وط

می شوند باید به تصویب هر دو مجلس برسند.

هزار نف--ر از م--ردم200 هر اصل دویست و پنجاه و هفتم: ای--ران، بط--ور مس--تقیم، ی--ک نماین--ده ب--رای عض--ویت در مجلس

ه--ر نماین--ده ازش-ورای ملی انتخ--اب می کنن--د. ب--دیهی اس-ت ک--ه جمهور شهروندان ایران نمایندگی می کند.

113

تقسیم کش--ور ب--ه اس--تان ها:اصل دویست و پنجاه و هشتم به ترتیبی انجام می گیرد که همه اقوام ایرانی در مجلس اس--تانها نماینده داشته باشند. مردم هر استان دو نماینده ب--رای عض--ویت در مجلس اس--تانها انتخ--اب می کنن--د. چگ--ونگی انتخ--اب اعض--ای

مجلس را قانون خاص تعیین می کند.

. ایرانیان مقیم خارج از کشور که در تابعیت ای--ران ب--اقی258.1 هس--تند، می توانن--د نماین--ده ب--رای عض--ویت در مجلس اس--تان ها انتخاب کنند. شمار نمایندگانی که این ایرانیان انتخاب می کنند به

موجب قانون تعیین می شود.

در هری--ک از دو مجلس، ه--راصل دویس((ت و پنج((اه و نهم: نماین---ده ی---ک رأی دارد. هیچ نماین---ده ای نمی توان---د نماین---دگی و

اختیارها و وظایف خود را به دیگری تفویض کند.

تعداد جلسه ها در سال را نماین--دگاناصل دویست و شصتم: هریک از دو مجلس، خود تعیین می کنند. ب--اوجوداین، براب--ر اص--ل

، حکومت می تواند لوایح خود را به قید فوریت تقدیم هر یک282 از دو مجلس کن-د. در این ص-ورت، لایح--ه تق-دیم ش-ده، درج--ا، در دستور مجلس قرار می گیرد. و نیز حکومت می تواند از هری--ک از دو مجلس تقاض--ای تش--کیل جلس--ه ع--ادی خ--ارج از ن--وبت و ی--ا

العاده کند.فوق

جلس--ه های ه--ر دو مجلساص((ل دویس((ت و شس((ت و یکم: علنی خواهند بود. در شرایط اضطراری، در ص--ورتی ک--ه رع--ایت امنیت ملی کشور ایجاب کند، به تقاضای رئیس جمهوری ی--ا یکی از وزراء یا دوازده تن از نمایندگان و تایید اکثریت اعضای حاضر، جلسه غیر علنی تشکیل می شود. مصوبات جلسه غ--یر عل--نی در صورتی معتبر است که به تصویب سه چهارم مجم--وع نماین--دگان برسد. گزارش و مصوبات این جلسات بای--د همگی ب--ه دقت ثبت شوند تا پس از بر طرف ش--دن ش--رایط اض--طراری ب--رای اطلاع

همگان منتشر گردد.

علاوه بر کمیس--یونها، مجلساصل دویست و شست و دوم: شواری ملی پنج هیأت برای نظارت ب--ر رع--ایت هری--ک از حق--وق

پنج گانه تشکیل می دهد.

114

. تشکیل هیأتی نیز با مشارکت نماین--دگان ق--وای مقنن--ه و262.1 مجری--ه و قض--ائیه و وس--ائل ارتب--اط جمعی، ب--رای نظ--ارت ب--ر بکاررفتن قواعد خشونت زدایی و کاهش آسیبهای اجتماعی مقرر

می شود. . دو مجلس، در قلمرو صلاحیت خود، ح-ق دارن-د هیأته-ای262.2

تحقیق و تفتیش تشکیل دهند.

اعط--ای ج--ایزه ی--ا م--دال ی--ااصل دویست و شست وسوم:هدیه به نمایندگان در طول مدت عضویتشان ممنوع است.

جمهوری، وزیران ورئیس اصل دویست و شست و چهارم: معاونان آنها مي توانند در جلسه های هر دو مجلس حضور يابن--د و هرگاه بخواهند سخن بگویند، اظهاراتشان ش--نيده مي ش-ود. آن--ان مي توانند كارشناسان حکومت را همراه بیاورن--د. در ص--ورتی ک--ه نمایندگان لازم بدانند، وزراء مکلف به حضورند و ه--ر گ--اه تقاض--ا

کنند مطالبشان استماع می شود.

رؤسای ه--ر دو مجلس ب--رایاصل دویست وشست و پنجم: دو سال و شش ماه انتخاب می ش--وند. در پای--ان این دوره، ب--رای

تجدید می شود. هیئت رئیسهدوره دوم انتخاب آنها و

انتخاب--ات دو مجلس واص((ل دویس((ت و شس((ت و شش((م:ریاست جمهوری در صورت امکان همزمان انجام می گیرد.

هرگ--اه اک--ثریت دو مجلساصل دویست و شست و هفتم: براس--اس برن--امه ای انتخ--اب ش--وند ک--ه هرچن--د مواف--ق ق--انون

جمه--ور ب--ه م--ردمرئیساساسی است ولی با برنامه اعلام شده جمه--ور ورئیسمغایرت دارد، هیأتی ک--ه نیمی از اعض--ای آن را

نیمی دیگر را دو مجلس به تساوی ب--ر می گزینن--د، این دو برنام--ه جمه--وری و هی--أت وزی--ران ورئیسرا تلفیق می کنند. از آن پس،

دو مجلس، ب--ر وف--ق برنام--ه تلفیقی عم--ل خواهن--د ک--رد. هرگ--اه تلفیق ممکن نباشد، مردم کشور از طری--ق هم--ه پرس--ی، یکی از

دو برنامه را تصویب می کنند.

وزی--ران بای--د از مجلساصل دویس((ت و شس((ت و هش((تم: ش--ورای ملی رأی اعتم--اد بگیرن--د. نماین--دگان مجلس می توانن--د

115

15وزی--ران را استیض--اح کنن--د. ورق--ه استیض--اح را بای--د ح--داقل نماین--ده امض--اء ک--رده باش--ند.هرگ--اه مجلس ب--ه وزی--ر استیض--اح ش--ونده رأی مخ--الف ده--د، رییس جمه--وری او را ع--زل می کن--د.

وزیر جانشین نیز باید از مجلس رأی اعتماد بگیرد.

هرگ---اه اک---ثریت مجلساص((ل دویس((ت و شس((ت و نهم: ، اک--ثریت دو مجلس255شورای ملی، و در لوایح موضوع اصل

ب--ه لایح--ه و ط--رحی رأی دادن--د ولی اقلیت آن را مغ--ایر ق--انون نماین--ده می توان--د از دی--وان20اساسی تشخیص داد، ب--ا امض--ای

ق--انون اساس--ی تقاض--ای رس--یدگی کن--د. هرگ--اه دی--وان تم--ام ی--ا قسمتی از لایحه و یا طرح را مغایر قانون اساسی تش--خیص داد،

تمام و یا آن قسمت، بررسی و اصلاح می شود.

نماین--دگان دو مجلس نمی توانن--داص((ل دویس((ت و هفت((ادم: شغل دیگری داشته باشند و یک نفر نمی تواند همزمان عض--و ه--ر

دو مجلس یا انجمن های شهری باشد. کس--انی ک--ه ن--امزد ریاس--تاصل دویس((ت و هفت((اد و یکم:

جمه--وری و نماین--دگی هری--ک از دو مجلس می ش--وند، چنانچ--ه از م--وقعیت خ--ود در یکی از ارک--ان کش--ور سوءاس--تفاده کنن--د، در

س--ال از ک--ار در هری--ک از ق--وی10صورت اثب--ات ج--رم، بم--دت چهارگانه جمهوری محروم می شوند. قانون می تواند مجازات های

دیگر در نظر بگیرد. . مداخله در انتخابات و تقلب در آنها جرم است و قانون271.1

برای مرتکبان این جرم باید مجازات شدید تعیین کند. . هرگاه مداخله یا تقلب کننده از کارکن--ان دولت باش--د ی--ا271.2

باشند، در قانون مج--ازات، مح--رومیت از خ--دمت دولت ن--یز بای--دملحوظ شود.

. دخ--الت کش--ورهای بیگان--ه در انتخاب--ات ج--رم اس--ت.271.3 برانگیزنده یا برانگیزن--دگان خارجی--ان ب--ه مداخل--ه مج--رم و قاب--ل تعقیب قضائی هستند. در صورت اثبات ج--رم، انتخاب--ات باط--ل و مجرم یا مجرمان از حق ن--امزد ش-دن مح-روم می ش-وند. ق--انون می باید تمامی روشهای مداخل--ه شناس--ایی و مج--ازات بک--اربردن

آنها را تعیین کند.

116

جن--گ تعرض--ی ممن--وع اس--ت. اصل دویست و هفتاد و دوم: هرگاه دفاع مشترک، وارد شدن در جنگ دف--اعی را ایج--اب کن--د،

جمهوری با موافقت اکثریت دو مجلس اقدام می کند.رئیس

در صورت بروز اغتشاش در اصل دویست و هفتاد و سوم: جمهوری می تواند بمدت یک هفتهرئیسهریک از مناطق کشور،

الع---اده کن---د. پس از آن، ح---الت فوق الع---ادهاعلان ح---الت فوق خودبخود منحل می شود، مگر به تمدید نیازافتد که باید با تصویب مجلس باش--د. در این ص--ورت، حک--ومت بای--د دلای--ل ل--زوم ادام--ه حالت فوقا العاده را به مجلس ارائه کند و هر هفته یک بار، تحول

وضعیت را به مجلس گزارش کند. در ح--دود تص--ریح ش--ده در اصل دویست و هفتاد و چهارم:

جمه--وری ورئیسأصول قانون أساسی و بر اساس درخواس--ت یا جانشین وی، یا درخواست یک س--وم از اعض--ای ه--ر ی--ک از دو مجلس در موارد ذیل جلسه فوق العاده دو مجلس با هم برگ--زار

می شود: . موافقت با وضعیت جنگی و یا اعلام پایان یافتن آن 1

. تصویب وضعیت اضطراری و شرایط حکومت نظامی2. تأیید استقرار نیروهای نظامی خارج از مرزهای کشور3. بررسی یک دستور کار خاصی که ضرورت فوری دارد. 4

مجلس ش-ورای ملی اس-ت. تص-میمرئیس ریاست جلسه ب-ا گیری باید توسط اکثریت اعضای منتخب دومجلس بعمل آی--د، در صورتی که حداقل نیمی از اعضای هر مجلس در جلسه ش--رکت

داشته باشند.

طرح ه---ای ق---انونی و اص(((ل دویس(((ت و هفت(((اد و پنجم: پیشنهادها و اصلاحاتی ک--ه نماین--دگان در خص--وص ل--وایح ق--انونی عن--وان می کنن--د و ب--ه تقلی--ل درآم--د عم--ومی ی--ا اف--زایش هزین--ه عمومی می انجامد، در صورتی قابل طرح در مجلس است که در آن، طریق جبران کاهش درآمد یا تأمین هزینه جدی--د ن--یز معل--وم

شده باشد.

هرگاه حکومت لایحه ای ب--ه اصل دویست و هفتاد و ششم: مجلس تقدیم کرد و مجلس آن را مغایر قانون اساس--ی دانس--ت،

117

درجا لایحه به دیوان قانون اساسی ارجاع می ش-ود. لایح--ه وق--تی قاب--ل ط--رح در مجلس می ش--ود ک--ه دی--وان آن را مغ--ایر ق--انون

اساسی نداند.

هرگ--اه مجلس ط--رح و ی--ا اصل دویست و هفت((اد و هفتم: پیش--نهادی را تص--ویب کن--د ک--ه از نظ--ر حک--ومت مغ--ایر ق--انون اساسی است، حکومت می تواند از دیوان قانون اساسی بخواه-د در باره تطابق آن با قانون اساسی نظر بدهد. نظر دیوان نه--ایی

است.

ق--وانین انتخاب--ات تص--ویب اصل دویست و هفتاد و هش(تم: ریاس---ت جمه---وری و مجلس ش---ورای ملی و مجلس اس---تانها و شوراهای روستا و ش--هر، تنه--ا در ص--لاحیت مجلس ش--ورای ملی است. حک--ومت لایحه ه--ای ق--وانین انتخاب--اتی را پس از م--وافقت

جمهوری با آنها، تقدیم مجلس می کند. رئیس

هرگاه ضرورت اصلاح یک و یا اصل دویست و هفتاد و نهم: چند اصل از قانون اساسی توسط دو قوه مجریه و مقننه اح--راز

جمهوری، دلایل اصلاح رارئیسشود، حکومت، زیر نظر مستقیم هم--راه ب--ا پیش--نهادات اص--لاحی ب--ه مجلس ش--ورای ملی تق--دیم می کن--د. مجلس پس از دو هفت--ه از ت--اریخ وص--ول، آن را بررس--ی می کن--د و آنگ--اه نتیج--ه را ب--ه اجلاس مش--ترک دو مجلس ارائ--ه

می کند. هرگ--اه چه--ار پنجم نماین--دگان دو مجلس مص--وبه مجلس را تصویب کردند، اصل و یا اصول جدید جانش--ین اص--ل و ی--ا اص--ول

منسوخ می شوند. تغییر و تع--دیل در اص-ول مرب--وط ب--ه حق-وق انس--ان و حق-وق شهروندی و حقوق ملی و حقوق طبیعت و حق--وق ای--ران بعن--وان عضو جامعه جه--انی، تنه-ا ب--ا ه--دف وارد ک-ردن ح-ق ی-ا حق-وق و تقویت آنها مجاز است. هرگاه ب--ر ح--ق ی--ا حق--وقی اطلاع حاص--ل شد که از درج آن در این ق--انون اساس--ی غفلت شده اس--ت، پس از تصویب، به ترتیبی که در این اصل مق--رر می ش--ود، ب--ه ق--انون

اساسی افزوده می شوند.

تم--امی ل--وایح ق--انونی، نخس--ت ب--ه اصل دویست و هشتادم: مجلس شورای ملی تقدیم می شوند. دولت می تواند ل--وایحی ک--ه

118

ب--ه رش--د اقتص--ادی و ف--رهنگی مرب--وط می ش--وند را نخس--ت ب--همجلس استانها پیشنهاد کند.

در هر یک یا دو هفته، مجلس اصل دویست و هشتاد و یکم: دس--ت کم ی--ک جلس--ه را ب--ه پرس--ش های نماین--دگان از حک--ومت اختصاص می دهد. همین اختی--ار را مجلس اس--تانها در ب--اره رش--د

اقتصادی و فرهنگی استانها دارد.

رئیسدر ص---ورتی ک---ه اص((ل دویس((ت و هش((تاد و دوم: جمهوری با نظر هیأت وزیران موافقت کن--د ک--ه تص--ویب لایحه ای فوریت دارد، حکومت می تواند تقاضای تصویب آن را به قی--د ی--ک

و یا دو فوریت بکند.

جلس--ات ه--ر دو مجلس ب--ا اصل دویست و هشتاد و سوم: حضور نیمی از نمایندگان رسمیت پیدا می کند. اما ب--رای تص--ویب یا رد هر لایح--ه ی--ا ط-رحی و اعط--ا ی--ا س-لب اعتم--اد از وزی-ر ی--ا

وزیران حضور دو سوم نمایندگان ضرور است.

طرزک--ار هری--ک از دو اص((ل دویس((ت و هش((تاد و چه((ارم: مجلس را آیین نامه ای که خود تصویب می کند - ک--ه بای--د بااص--ول ق--انون اساس--ی منطب--ق باش--د-، تع--یین می کن--د. ب--رای تص--ویب

آییننامه داخلی موافقت دو سوم حاضران لازم است.

در ص--ورت تحق--ق ش--رایط اصل دویست و هش(تاد و پنجم: خاصی در کشور به گونه ای که ب--ا دلای--ل معت--بر در سیاس--ت کلی دولت یا طرح ه--ای ملی رش--د، اختلال ج--دی در ح--د نقض اص--ول

جمهوریرئیسقانون اساسی ایجاد شده باشد، پس از تحق--ق ش--رایط زی--ر ممکن اس--ت انحلال مجلس ش--ورای

ملی یا مجلس استانها را به همه پرسی بگذارد: . برای ارزیابی مشورتی خود در رابطه با جدی ب--ودن و اهمیت1

جمه--وری بای--د دلای--ل ورئیسدلایل نقض اصول قانون اساسی، توجیهات خود را به دیوان قانون اساسی ارجاع دهد

. در صورتی که دی--وان دلای--ل را ج--دی و نقض مق--ررات ق--انون2 جمه--وری ی--ک هم--ه پرس--ی برگ--زاررئیساساسی را تایید کن--د،

می کند که اگ--ر نتیج--ه مثبت باش--د، ی--ک ی--ا ه--ر دو مجلس منح--ل رئیسمی شود. در صورتی که نتیجه همه پرسی به "نه" برس--د،

119

در ط--ول ی--ک دورهجمهوری باید یک حکومت جدید تشکیل ده--د. نمایندگی، یک بار فقط می توان مجلس را منحل کرد. در صورت انحلال، ظرف یک ماه باید انتخابات مجلس جدید بعم--ل آی--د و ت--ا

تشکیل مجلس جدید مجلس سابق بکار خود ادامه می دهد. انحلال مجلس شورای ملی در اولین سال از تشکیل آن ی--ا در شرایط اضطراری، یا حالت حک--ومت نظ--امی، ی--ا در خلال ش--ش

ماه آخر دوره ریاست جمهوری مجاز نخواهد بود.

عه--دنامه ها و قرارداده--ا و اصل دویست و هشتاد و ششم: موافقت نامه ها و مقاوله نامه های بین المللی نباید مخالف ق--انون اساسی باشند و باید ب--ه تص--ویب مجلس ش--ورای ملی و امض--ای

جمهوری برسند. رئیس

قرارداده--ای منطقه ای ی--ا اصل دویست و هش((تاد و هفتم: بین المللی که به احوال شخصيه مربوط مي شوند يا شامل تغی--یر در خطوط مرزی كشور مي شوند، بای--د ب--ه تص--ویب دو مجلس و

جمهوری برسند.رئیسامضای

هرگونه و اگذاري و تبادل و اصل دویست و هشتاد و هشتم:الحاق سرزمين یا جدایی سرزمین، ممنوع است.

در ص--ورت ع--دم تواف--ق دو اصل دویست و هش((تاد و نهم: قوه بر سر قرارداد یا عهدنام--ه و ی--ا م--وافقت نام--ه و ی--ا مقاول--ه

جمه--وری ب--ه دی--وان ق--انونرئیسنامه ای، موضوع باید از س--وی اساسی ارجاع شود. در صورت تایید دیوان، س-ند مربوط-ه ب-رای بررس--ی دوب--اره و نه--ایی در اختی--ار مجلس ش--ورای ملی ق--رار

می گیرد.

ب--ا رأی مس--تقیم ش-هروندان س-اکن دراصل دویست و نودم: هر روستا و بخش و شهرستان و استان، شورا تشکیل می ش--ود. این شورا ها به جامعه تعلق دارند و راهنمای آنها عمده اصول این

قانون اساسی راجع به جامعه مدنی است.

ح--دود اختی--ارات و وظ--ایف ایناصل دویست و ن((ود و یکم: ش--ورا ها را ق--انونی ک--ه ب--ه تص--ویب دو مجلس می رس--د تع--یین

می کند.

120

: هزینه های خدماتی را که شورا هااصل دویست و نود و دوم تصدی می کنند، مردم هر مح--ل خواهن--د پ--رداخت. ش--وراها ولی نمی توانند بخاطر خدماتی که دولت تص--دی می کن--دعوارض وض--ع

کنند.

کار شوراها، در خ--دمت جامع--هاصل دویست و نود و سوم: مدنی، مبتنی بر حفظ اتحاد ملی و تمامیت ارضی کشور، ک--ار و همکاری داوطلبانه برای انجام خ--دمات و تحکیم همبس--تگی ها ب--ه

قصد افزایش سرمایه ها و بکار افتادن آنها در رشد خواهد بود.

به منظور جلوگیری از تبعیضاصل دویست و نود و چهارم: و جلب همکاری در تهیه برنامهه--ای عم--رانی و رف--اهی اس--تانها و نظارت بر اجرای هماهنگ آنها، ش-ورای ع-الی اس-تانها م--رکب از نمایندگان شوراهای ش--هر و روس--تای موج--ود در اس--تان تش--کیل می ش--ود. نح--وه تش--کیل و وظ--ایف این ش--ورا را ق--انون معین می کن---د. این ش---ورا تص---دی خ---دمات اجتم---اعی و ف---رهنگی و اقتصادی را در منطقه برعهده دارد. برنامه رشد ک--ه ب--ه تص--ویب

جمهوری می رس--د، تحت سرپرس--تیرئیسدو مجلس و امضای این شورا انجام می گیرد.

ش--ورای ع--الی اس--تان ح--ق واصل دویست و ن(ود و پنجم: وظیفه دارد طرح ها و پیش--نهادهای خ--ود را درب--اره رش--د منطق--ه

جمه--وری و مجلس اس--تانها ارائ--ه کن--د.رئیسبطور مستقیم به این طرح ها و پیشنهادها در تهیه برنامه رشد لحاظ می شوند.

اداره ه--ای دول--تی موظفن--داص(ل دویس(ت و ن(ود و شش(م:مصوبات شورا ها را در حدود صلاحیت های قانونی آنها اجرا کنند.

اس--تاندار ب--ه پیش--نهاد ش--ورایاصل دویست و نود و هفتم: جمهوری منصوب می ش--ود. هرگ--اهرئیسعالی استان و توسط

رئیس جمه---وری از ک---ار او راض---ی نش---دند، رئیسش---ورا ی---ا جمهوری او را عزل می کند. پس از عزل، ش--ورا ش--خص دیگ--ری

جمهوری پیشنهاد می کند.رئیسرا به

121

فصل دوم

قوه مجریه

قسمت اول: رئیس جمهوری رئیس جمهوری مجری ق--انوناصل دویست و نود و هشتم:

اساسی است و باید بر اجرای آن توسط ه--ر چه--ار ق--وه نظ--ارتکند.

نامزد رياست جمهوري همزم--اناصل دویست و نود و نهم: با نامزدی خود باید نام معاون اول خ--ویش را اعلام کن--د. مع--اون اول رئيس جمهور در غي--اب، اس--تعفأ و ي--ا وف--ات رئيس جمه--ور،

مطابق اصول اين قانون اساسي، عمل مي کند.

با رأی مس--تقیم، مخفی و آزاد رئیس جمهوری اصل سی صدم: س--ال انتخ--اب می ش--ود.5برای م--دت اکثریت مطلق شهروندان

س--اله وج--ود دارد.5امک--ان انتخ--اب مج--دد تنه--ا ب--رای ی--ک دوره جمهوری جدید باید حداقل ی--ک م--اه پیش از پای--انرئیسانتخاب

دوره ریاست جمه--وری قبلی انج--ام پ--ذیرد. در ص--ورت اس-تعفاء، این دوره باید یک دوره کام--ل ریاس--ت جمه--وری در نظ--ر گرفت--ه

شود.

جمه--وری بای--د ای--رانیرئیس ن--امزد اص(ل سی ص((د و یکم: س--ال نداش--ته باش--د، از80 س--ال و بیش--تر از 30باشد، کم تر از

طرف دادگاه به ارتکاب جرايم ضد بشري، جنايت و يا محرومیت از حقوق مدني محکوم نشده باشد، و دانش و تجرب--ه لازم ب--رای تصدی این مقام را دارا باشد. به جز اولین دوره انتخاب-ات مبت-نی بر این قانون اساس--ی، در دوره ه--ای دیگ--ر، ن--امزد بای--د م--وافقت

122

منتخب، اعم از نماین---دگان مجلس و ی---ا اعض---ای200کت---بی شوراهای شهر ها و روستاها را تحصیل کند.

: تش--خیص ص--لاحیت نامزده--ا بلح--اظاص((ل سی ص((د و دوم نداشتن پیشینه محکومیت مانع از تصدی مقام ریاست جمه--وری، با قوه قضائی است ک--ه ب--رگ ع--دم سوءپیش--نه ص--ادر می کن--د و شرط سنی و ایرانی بودن او را شناسنامه رسمی تعیین می کن--د

و تشخیص دانش و تجربه با منتخبان مردم است.

هرگاه در دور اول انتخابات، هیچ ی--ک از اصل سی صد و سوم: نامزدها حائز اکثریت نشدند، دور دوم که دو هفته بعد از دور اول انجام می گیرد، شهروندان ای-ران می--ان دو ن--امزدی ک-ه بیش--تر از دیگ--ران رأی آورده ان--د، یکی را ب--ر می گزینن--د. اگ--ر بعض--ی از نامزده--ای دارن--ده آراء بیش--تر، از ش--رکت در دور دوم انتخاب--ات منص--رف ش--وند، از می--ان کس--انی ک--ه در دور نخس--ت بیش از

دیگران رأی داشتهاند جایگزین می شود.

آغ--از رقابت ه--ا، دو م--اه پیش از اص((ل سی ص((د و چه((ارم: انتخابات است. قوه چه-ارم جمه--وری ک--ه وس-ائل ارتب--اط جمعی همگانی را تصدی می کند که با بودج--ه دولت اداره می ش--وند، در یک ماه آخر پیش از تاریخ انتخابات، بدون تبعیض، ب--ه ترتی--بی ک--ه ق--انون معین می کن--د، فرص--ت ک--افی در اختی--ار نامزده--ا ب--رایمعرفی خود و توضیح برنامه خویش، در اختیار آنها قرار می دهد.

یج نهایی انتخابات بای--د دس--ت کم دو نتااصل سی صد و پنجم: هفت--ه قب--ل از پای--ان دوره قبلی اعلام ش--ود. در ص--ورتی ک--ه ب--ا تشخیص دی--وان ق--انون اساس-ی ب--ه دلای--ل ناگه-انی و غیرمترقب--ه اجرای انتخاب--ات ن--اممکن باش-د، مجلس ش-ورای ملی بای--د ف--ورا مراحل و تاریخ های لازم برای انجام انتخابات ریاست جمهوری را

تعیین کند.

هرگاه یکی از نامزدها که در دور اول اصل سی صد و ششم: رأی اکثریت مطلق را کس--ب کرده اس--ت، ف--وت کن--د و ی--ا کن--اره گ--یرد و ی--ا فاق--د ش--رائط باش--د و ی--ا بگ--ردد، انتخاب--ات ریاس--ت

جمهوری تجدید می شود.

123

در صورت استعفاء ی--ا ع--زل ي--ا وف--ات اصل سی صد و هفتم: رئيس جمهور و يا بیماری ای که مانع اجراء وظيفه ش--ود، مع--اون اول رئيس جمهور صلاحيتها و وظايف رئيس جمهوری را تا زم--ان

جمهوری جدید به عهده مي گ--يرد. رئيس جمه--وریرئیسانتخاب استعفاي خود را شخصاً به مجلس ش--وراي ملي اعلام مي نماي--د. تثبيت بیماری توسط ه--يئت پزش--کی ص--الح ک--ه از ط--رف دی--وان قانون اساسی تعيين مي ش--ود انج--ام می گ--یرد. در اين ح--الات در خلال مدت سه ماه انتخابات به منظورتعيين رئيس جمهور جدي--د

برگزار مي شود. معاون اول رئيس جمه-وری در زم--ان اصل سی صد و هشتم:

تصدي به عنوان رئيس جمهوری م--وقت، ص--لاحیتهای زی--ر را دارانمی باشد؛

. بازنگری در قانون أساسي 1. عزل وزیران2. پیشنهاد همه پرسی3

هرگ--اه مع--اون اول رئيس جمه--وری اص((ل سی ص((د و نهم: استعفاء کند و يا فوت کند، ب--ه ج--ای وي ش--خص ديگ--ري توس--ط رئيس جمهور، ب--ا تأيي--د مجلس ش--ورای ملی تع--يين مي ش--ود. در ص--ورت وف--ات همزم--ان رئيس جمه--وری و مع--اون اول وي، ب--ه ترتيب رییس دیوان قانون اساس--ی، رئيس مجلس س--نا/من--اطق، رئيس مجلس شورای ملی مطابق به احکام اين ق--انون اساس--ي

وظ-ايف رئ-يس جمهوری را به عهده مي گيرد.

جمه--وری عملی رارئیس هرگ--اه :اص((ل سی ص((د و دهم مخالف ق--انون اساس--ی تش--خیص داد ح--ق دارد ب--ه اق--دام کنن--ده هشدار و در صورت لزوم، اخطاردهد. در ص--ورت اخط--ار، انج--ام عمل متوقف می شود و موضوع برای رسیدگی ب--ه دی--وان ق--انون

اساسی فرستاده می شود.

هرگاه یکی از اعضای هیات وزی--راناصل سی صد و یازدهم: جمهوری او را برکنار می کند.رئیسقانون اساسی را نقض کند،

در صورت عدم برکناری، مجلس حق استیضاح دارد.

124

جمهوری خود ق--انون رئیس هرگاهاصل سی صد و دوازدهم: اساس-ی را نقض کن--د و ی--ا م--رتکب خی--انت و ی--ا ج--رم مش--هودی بگردد، دیوان کشور ادعانامه را تهیه و در اجلاس مشترک دی--وان

کشور و قوه مقننه به جرم او رسیدگی می شود. جمهوری، یا وزیر و یارئیس هرگاه اصل سی صد و سیزدهم:

( و ی--ا359وزیران مرتکب جرم خیانت به کشور )موض--وع اص--ل برهم زدن اساس جمهوری از راه کودت--ا و ی--ا اختلاس از ام--وال

عمومی و رشوه ستانی بگردند، جمهوری، تا پایان محاکمه و ص--دور رأیرئیس. در مورد 313.1

محکومیت، او در مقام خود باقی می ماند. . در م--ورد وزی--ر ی--ا وزی--ران، پس از استیض--اح در مجلس313.2

شورای ملی و دادن رأی عدم اعتماد به او و یا آنها، دیوان کشوراو یا آنها را محاکمه می کند.

. در مورد جرائم عادی، رسیدگی به اتهام رئیس جمهوری313.3 و معاون--ان او و وزی--ران، ب--ا اطلاع مجلس، در دادگاهه--ای ع--ادی

بعمل می آید.

جمهوری دارای صلاحیت هارئیس اصل سی صد و چهاردهم:و وظایف زیر است:

جمهوری و تش--کیل حک--ومت و نص--ب ورئیس. تعیین معاونان 1عزل وزیران و تغییر وزارت آنها

. عزل و نص--ب مقام ه--ای اول اج--رایی کش--ور، بن--ابر م--ورد، ب--ا2 هیأت وزیران و یا هر ی--ک از وزی--ران اس--ت. این مقامه--ا در آغ-از شروع بکار به رئیس جمهوری معرفی می شوند مگر مق--امی ک--ه جانشین وزیر می شود بعنوان قائم مقام یا سرپرست که بای--د ب--ا

تصویب رئیس جمهوری باشد. . نصب دادستان کل کشور با تایید شورای عالی قضایی، رئيس3

بانک مرکزي، دبیر شورای امنيت ملي و با تأيي--د مجلس ش--ورایملی و عزل و قبول استعفاي آنها.

. تعریف و هدایت سیاست های کلی دستگاه اجرایی 4 . فراخوان برگزاری همه پرسی مطابق شرایطی که در قانون5

اساسی آمده است.125

. دع--وت از اعض---ای ه---ر دو مجلس ب---رای تش--کیل جلس--ات6استثنایی و تعیین موضوعات جلسه

. توشیح و نشر قوانین و مصوبات در رسانه های رسمی مطابق7قانون اساسی

. ابرام موافقتنامه های بین المللی دارای ماهیت فنی مط--ابق ب--ا8قانون

. پذیرش استوارنامه سفیران کش--ورهایی ک--ه ب--ا ای--ران رابط--ه9دارند و سازمان های بین المللی

. اعطای مدال ها و نشانهای دولتی طبق قانون10 . تعیین مقام ها در نهاد ریاست جمهوری و مؤسس-ات وابس-ته11

به آن . اعلان وضعیت اضطراری و تقاض--ای اعلام حک--ومت نظ--امی12

مطابق با مقررات قانون اساسی . اعلان جن--گ دف--اعی و ص--لح و بس--یج نیروه--ای مس--لح ب--ه13

پیشنهاد شورای عالی دفاع و تصویب مجلس شورای ملی . عفو یا تخفیف مجازات محکومیت، در حدود موازین قانونی،14

پس از پیشنهاد شورای عالی قضایی . تأسيس کميسيون های تخصصی به منظور بهبود ادارۀ� کشور15

مطابق به احکام قانون. صلاحیت ها و وظایف دیگری که در قانون اساسی آمده اند.16

هریک از وزیران بای--د برنام--ه عم--لاصل سی صد و پانزدهم: خ-ویش را ب-ه مجلس ارائ--ه کن-د و از مجلس رأی اعتم--اد بگ--یرد. مجلس حق استیضاح و رأی عدم اعتماد ب--ه هری--ک از وزی--ران را

دارد.

جمه--وری موظ--ف اس--ترئیس اصل سی ص((د و ش((انزدهم: ظرف دو هفت--ه مص--وبات مجلس ی--ا نتیج--ه همهپرس--ی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امض--اء کن--د و ب--رای اج--را ابلاغ کند. در این مدت او می تواند از مجلس بخواهد در ک--ل مص--وبه و یا در موادی از آن، تجدید نظر کند. هرگ--اه مجلس مج--ددا ق--انون

126

جمهوری موظف اس--ترئیسرا با اکثریت دو سوم تصویب کند، آن را امضاء و برای اجرا ابلاغ کند.

جمه--وری می توان--د در م--واردرئیس اصل سی صد و هفدهم: اس--تثنایی ک--ه لایحه ای ن--اظر ب--ر راهبرده--ای کلان اقتص--ادی و ی--ا اجتماعی و یا سیاسی و یا فرهنگی و یا معاهده ای باش--د، پس از

مجلس و هیأت وزیران، در صورتی که مخ--الفرئیسمشورت با با قانون اساسی نباشد برای تصویب به شهروندان پیش--نهاد کن--د

جمه--وریرئیستا از طریق همه پرسی تصویب و ی--ا لغ--و ش--ود. موظف است طی بیانیه ای بطور شفاف موض--وع لایح--ه را ب--رای همگان تشریح کند. هرگاه نتیجه همه پرسی مثبت بود، ظرف دو

جمهوری لایحه را امضاء و برای اج--را ابلاغ می کن--د.رئیسهفته، در هر حال، مراجعه به آراي عم--ومي نباي--د ن-اقض احک-ام ق--انون

اساسي ويا مستلزم تعديل آن باشد.

رئیس هم آهنگ سازی چهار ق-وه ب--ا اصل سی صدو و هجدهم: جمه--وری اس--ت. جلس--ه های رؤس--ای ق--وا، در حض--ور او تش--کیل می شوند. او می تواند با هریک از رؤسای قوا ن--یز جلس--ه تش--کیل

دهد.

تصویب نامه ه--ا و دس--تورالعمل هایاصل سی صد و نوزدهم: هی--أت وزی--ران وق--تی قاب--ل اج--را هس--تند ک--ه ب--ه تص--ویب رئیس

جمهوری رسیده باشند.

رئیس جمهور فرمانده کل قوا است.اصل سی صد و بیستم: ریاست شورای عالی دفاع، اعطای درجه ها و نشان های نظ--امی و ع--زل و نص--ب فرمان--دهان ع--الی، ب--ه پیش--نهاد این ش--ورا، ب--ا

اوست.

: ش--ورای ع--الی دف--اع ملی،اص((ل سی ص((د و بیس((ت و یکممرکب از هفت نفر از اعضای زیرتشکیل می شود:

. رئیس جمهوری1. معاون اول رئیس جمهوری2. وزیر دفاع3. رئیس ستاد مشترک4

127

. فرماندهان نیروهای زمینی، هوایی، دریایی و سایبری5. دو عضو به انتخاب مجلس شورای ملی6

عزل و نصب سفیران ای--راناصل سی صد و بیست و دوم: در کشورهای دیگر و نمایندگان ایران درسازمان های بین المللی و

جمهوری است. رئیسالعاده به خارج با ارسال نماینده فوق

هرگ--اه کش--ور ب--ا تج--اوزاص((ل سی ص((د و بیس((ت و س((وم: خ--ارجی روب--رو ش--ود و اس--تقلال و تم--امیت ارض--ی کش--ور و اس-تقلال و آزادی جمه--ور م-ردم ب--ه خط--ر افت-د و ک-ارکرد ق-وای

جمهوری، پس از مشورت ب--ا هی--أترئیسچهارگانه مختل گردد، وزیران و کسب موافقت مجلس شورای ملی ح--الت فوق الع--اده اعلان می کن--د. در این ح--الت، ش--هروندان ای--رانی از حق--وق خ--ود بمثابه انسان و شهروند برخوردار می مانند. در مدتی ک--ه ح--الت فوق العاده برقرار است، مجلس قابل انحلال نیست و تعطیل نیز

نمی شود.

جمهوری ه--ر س--ال،رئیس اصل سی صد و بیست و چهارم: یک نوبت، در آغاز سال، در مجلس شورای ملی حاض--ر می ش--ود و وضعیت کشور را برای نماین--دگان م--ردم و جمه--ور ش--هروندان

جمهوری با مجلس ش--ورای ملی ازرئیستشریح می کند. ارتباط طری--ق وزی--ر مس--ئول رابط--ه ب--ا مجلس و ارس--ال پی--ام انج--ام

می گیرد.

آن قس--مت از وظ--ائف واص((ل سی ص((د و بیس((ت و پنجم: جمهوری که از طری--ق وزارت خانه ه--ا انج--امرئیسمسئولیت های

جمه--وری ب--ه این و آنرئیسمی گیرند و صدور دس--تور از س--وی وزارت خانه را ایج--اب می کنن--د، بای--د ب--ه امض--ای وزی--ر مس--ئول

برسد.

128

قسمت دوم: حکومت تنظیم برنامه عمل در چهار:اصل سی صد و بیست و ششم

بعد سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی و اج--رای آن ب--اهیأت وزیران است.

برنامه عمل در م-وافقت ب-ااصل سی صد و بیست و هفتم: جمه--وری در وقت انتخاب--ات ب--هرئیسبرنامه ای تهیه می شود که

شهروندان ایران پیشنهاد کرده است.

ریاس--ت هی--أت وزی--ران ب--ااصل سی صد و بیست و هشتم: جمهور است که ب--ر ک--ار وزی--ران نظ--ارت دارد و ب--ا اتخ--اذرئیس

تدابیر لازم به هماهنگ ساختن تصمیمهای وزیران و هیأت وزیران می پردازد و با همکاری وزیران، برنامه و خط مش--ی حک--ومت را تعیین و قوانین را اجرا می کند. در موارد اختلاف نظر و یا تداخل در وظ--ایف ق--انونی دس--تگاههای دول--تی در ص--ورتی ک--ه نی--از ب--ه تفسیر یا تغییر قانون نداشته باشد، تصمیم هیأت وزی--ران ک--ه ب--ه

جمهوری اتخاذ می شود لازمالاجرا است. رئیسپیشنهاد

در غی--اب رئیس جمه--وری،:اص((ل سی ص((د و بیس((ت و نهم معاون رئیس جمهوری ریاست هیأت وزیران را برعهده می گیرد.

جمه--وری می توان--د، هرگ--اه ض--رور ببین--د، مع--اون خ--ود رارئیس مأمور ریاست هیأت وزیران بکند. در این صورت، مع--اون دارای آن دسته از اختیارهای رئیس جمهوری می شود که مطابق قانون اساسی به حضور خود رئیس جمهوری وابس--ته نیس--ت. بن--ابراین نمی توان--د فرمان--دهی ک--ل ق--وا و انحلال مجلس و ع--زل و نص--ب وزیران و تغییر در راهبردهای کلان و اعلان جنگ دفاعی و انعق--اد

صلح را تصدی کند.

رئیس جمه--وری نمی توان--د اختی--اراصل سی ص((د و س((ی ام: خود را در حوزه های فرماندهی کل ق--وا و انحلال مجلس و ع--زل و نصب وزیران و اعلان وضعیت اض--طراری و تع--یین راهبرده--ای کلان و اعلان جنگ و انعقاد صلح را به هیأت وزیران تفویض کند.

ه--ر ی--ک از وزی--ران مس--ئولاص((ل سی ص((د و س((ی و یکم: جمهوری و دو مجلس استرئیسوظایف خاص خویش در برابر

و در اموری که به تصویب هیأت وزیران می رسد مسئول اعم--ال129

دیگران نیز بوده و باید در اجرای برنامه عمل مصوب همک--اری وتشریک مساعی کند.

علاوه ب--ر م--واردی ک--ه هی--أت اصل سی صد و سی و دوم: وزی--ران ی--ا وزی--ری م--أمور ت--دوین آییننامهه--ای اج--رایی ق--وانین می شود، هی--أت وزی--ران ح--ق دارد ب--رای انج--ام وظ--ایف اداری و اجرای ق--وانین و تنظیم س--ازمانهای اداری ب--ه وض--ع تص--ویبنامه و آییننامه بپردازد. هر یک از وزیران نیز در حدود وظایف خ--ویش و مصوبات هیأت وزیران ح--ق وض--ع آییننام--ه و ص--دور بخش--نامه را دارد ولی مفاد این مقررات نبای--د ب--ا متن و روح ق--وانین مخ--الف باشد. حکومت می تواند تصویب برخی از امور مربوط به وظایف خ--ود را ب--ه کمیس--یونهای متش--کل از چن--د وزی--ر واگ--ذار نمای--د.

رئیسمصوبات این کمیس--یونها در مح--دوده ق--وانین پس از تأیی--د جمهوری لازمالاجرا هستند. تصویبنامهها و آییننامههای حک--ومت و مصوبات کمیسیونهای مذکور در این اصل، ضمن ابلاغ برای اجرا

مجلس شورای ملی می رس--د ت--ا در ص--ورتی ک--هرئیسبه اطلاع آنها را بر خلاف قوانین بیابد ب--ا ذک--ر دلی--ل ب--رای تجدی--د نظ--ر ب--ه

هیأت وزیران بفرستند.

استعفای هیأت وزی--ران ی--ا ه--راصل سی صد و سی و سوم: جمهوری تسلیم می شود و هیأت وزی--ران ت--ارئیسیک از آنان به

تعیین حکومت جدید به وظایف خود ادام--ه خواهن--د داد. وزراء ت--ا زمانی که عزل نشدهاند و یا بر اثر استیض--اح ی--ا درخواس--ت رأی اعتماد، مجلس به آنها رأی عدم اعتماد نداده است در سمت خود

جمهوری می تواند برای وزارتخانهه--ایی ک--هرئیسباقی می مانند. وزیر ندارند حداکثر برای مدت سه ماه سرپرست تعیین نماید.

رئیس جمه--وری، معاون--اناصل سی صد و س((ی و چه((ارم: جمهوری، وزیران و کارمندان دولت نمی توانند بیش از یکرئیس

ش--غل دول--تی داش--ته باش--ند و داش--تن ه--ر ن--وع ش--غل دیگ--ر در مؤسساتی که تمام یا قسمتی از سرمایه آن متعل--ق ب--ه دولت ی--ا مؤسس--ات عم--ومی اس--ت و نماین--دگی مجلس ش--ورای ملی و وکالت دادگستری و مش--اوره حق--وقی و ن--یز ریاس--ت و م--دیریت عام--ل ی--ا عض--ویت در هی--أت م--دیره ان--واع مختل--ف ش--رکتهای خصوصی، جز شرکتهای تع--اونی ادارات و مؤسس--ات ب--رای آن--ان

130

ممن---وع اس---ت. س---متهای ص---رف آموزش---ی در دانش---گاهها وموسسات تحقیقاتی از این، حکم مستثنی هستند.

معاونان رئیس جمهوری یا وزیران می توانن--د در م--وارد ض--رور به طور موقت تصدی برخی از وزارتخانهها را ب--ا م--وافقت رئیس

جمهوری بپذیرند.

فصل سوم

قوه قضاییه

قسمت اول: اصول راهنمای قوه قضایی:

قوه قضایی از قوای دیگر اصل سی صد و سی و پنحم: مستقل است . راهنمای قوه قضایی، این قانون اساسی است،

که این قوه، در حدود وظایف خود، مجری آن است.

بنابر این که قضاوت برای رف--ع: اصل سی صد و سی و ششم خصومت از راه دادن ح-ق ب-ه حق-دار و تب-دیل رواب-ط خص-مانه ب-ه

131

روابط دوستانه است، مسئولیت قوه قضایی کاستن از ک--اربرد زور در جامعه و ایجاد محیط تفاهم در می--ان ش--هروندان اس--ت . از این

اصل در همه مراحل رسیدگی قضایی باید پیروی شود.

مق---ام قض---اوت، مق---ام: اص(((ل سی ص(((د و س(((ی و هفتم قانون گذاری نیست و قاضی حق وض--ع ق--انون را ن--دارد. حکم دادن

بر طبق احکام من درآوردی و ستمگرانه ممنوع می شود.

عملی را ک--ه ق--انون ج--رم: اص(ل سی ص(د و س(ی و هش(تم نشناخته است، نمی ت--وان موض--وع رس--یدگی قض--ائی ق--رارداد و ب--ه استناد قانونی که بعد از عمل وضع می شود، نمی ت--وان آن عم--ل را جرم و موضوع رسیدگی قضائی کرد: عقاب بلابیان و عطف به م-ا

.سبق ممنوع هستند

قاضی در قضاوت باید از قاعده: اصل سی صد و سی و نهملطف پیروی کند. لذا،

. قضاوت به قصد انتقام و تلافی کردن ممنوع است. 339.1 . در قضاوت، اصل بر تخفیف مجازات است. 339.2 . در قضاوت، اصل بر صلح و عفو است. بدیهی است که339.3

تخفیف و عفو مشروط به ندامت و جبران از سوی مجرمِ محکوماست.

. مجازات موکول است به قضاوت قوه قضایی بر طبق339.4 این اصول. پس، هیچ کس حق ندارد خود را قاضی کند و حکم

صادرکند و حکم را به اجرا بگذارد. مرتکب چنین عملی مجرماست و باید تحت تعقیب قضایی قرار بگیرد.

. در قضاوت، اصل، متناسب بودن مجازات است با اندازه339.5 مسئولیت مجرم و یا مجرمان در ارتکاب جرم، با هدف کاستن از

میزان جرائم. . بنابراین که جرم و جنایت، تبهکاری هستند، کار قوه339.6

قضایی نه تکرار تبهکاری که احقاق حق و رفع آثار تبهکاری است.

جرم و مجازات، شخصی هستند. پس،: اصل سی صد و چهلم فقط مرتکب و یا مرتکبان جرم مستحق مجازات است یا هستند.

بخاطر جرمی که یک یا چند تن مرتکب می شود یا می شوند،بستگان او یا آنها نه مجرم و نه محاکمه می شوند.

132

در قضاوت، قاضی نباید میل هیچ: اصل سی صد و چهل و یکم صاحب مقامی را لحاظ کند. قوه قضایی نه تنها نباید در اختیار

زمامداران و ابزار دست آنها بگردد، بلکه باید بساط زورمداری رابرچیند. لذا،

. حق مراجعه به قاضی عادل از حقوق شهروندی است.341.1 این حق توأم است با حق اعتراض به هر نوع حکم ظالمانه.

. اصل بر برابری واقعی و نه صوری در برابر قاضی است.341.2 بنابراین، هرگاه یکی از دو طرف از این و یا آن امکان برابری محروم باشد، دولت موظف است با دراختیار نهادن امکان یا

امکان ها، نابرابری را جبران کند. لذا، - اگ--ر ض--عف ناش--ی از ن--اتوانی عقلانی و جس--مانی اس--ت )س--فیه

و...(، باید این ضعف جبران شود . - اگر ضعف ناشی از پیری و یا صغر سن و بی کسی و یتیمی باشد،

باید این ضعف جبران شود . - اگر این ضعف بلحاظ موقعیت سیاسی و یا مالی باشد، بای--د این

ضعف برطرف شود. - اگر یک طرف ح--ق و ط--رف دیگ--ر ق--درت و قدرتم--داری باش--د،

قاضی باید جانب حق را بگیرد. - اگر ضعف ناشی از بی اطلاعی باشد، دادگ--اه بای--د ب--رای او وکی--ل

استخدام کند.. همه نابرابریهای ناقض حقوق پنج گانه ملغی هستند.341.3

در قضاوت، اصل بر جبران و: اصل سی صد و چهل و دوم ترمیم است. اگر از راه ستم، زیانی وارد آمد، در قضاوت نباید آن

را با زیان دیگر )برابر یا بیشتر( جبران کرد. بلکه باید از راه رفعآثار زیان، ضرر را به حداقل رساند. از این رو،

. اصل بر ضرر نرساندن و ضرر ندیدن و جبران ضرر است.342.1و

. اصل بر منصرف کردن متجاوز از تجاوز و مجرم از جرم342.2است. . اصل بر این است که ضایعهای که، بر اثر ارتکاب جرم، در342.3

خود مجرم هم پدید آمده است جبران شود. بنابراین، حکم باید چنان باشد و به شکلی اجرا بگردد که مجرم مهلت جبران را پیدا

کند. پس، قاضی باید مجازات را چنان تعیین کند که در عین رعایت اصول بالا و اصول دیگری که در زیر میآیند، به مجرم زیان و نقص

133

غیر قابل جبران وارد نگردد. لذا، قاضی حتی المقدور نباید مجازاتیرا معین کند که اجرایش نقص غیر قابل جبران بوجود میآورد.

اصل بر بازگرداندن رابطه زور با زور به رابطه حق با حق .342.4است.

حقوق یک مجموعه را تشکیل: اصل سی صد و چهل و سوم می دهند. لذا، نباید احقاق یک حق به قیمت تباه کردن حقی دیگر

انجام گیرد. کار برد »قاعده لا ضرر« همین باید باشد.

قاضی حق ندارد مصلحت را: اصل سی صد و چهل و چهارم بیرون از حق و مقدم بر حق بداند. میزان عدل است و عدل تمیز حق از ناحق بر وفق حق-وق پنج گان-ه و بازگردان-دن ح-ق ب-ه حق دار است . دستگاه قضایی برای این اس--ت ک--ه ش--هروندان هیچ گ--اه در مدار بستۀ� بد و بدتر زندانی نشوند و زندگیش--ان گ--ذار دائمی از ب--د

به بدتر نگردد.

وظیف--ه دولت، بن--ابراین، ق--وه: اصل سی ص(د و چه(ل و پنحمقضائی خشونت زدایی است لذا،

. این قوه موظف است به برانگیختن شهروندان به عمل به345.1حقوق و احترام به حقوق یکدیگر .

. از آنجا که کاربرد زور نیازمند توجیه است، بنابراین، زمین--ه345.2 س--از از خ--ود بیگ--انگی دین و م--رام در بی--ان ق--درت و ی--ا پی--دایش بیان ه--ای ق--درت مبل--غ خش--ونت گری اس--ت، پیش--گیری ن--ه از راه سانسور که ممنوع است که از راه بکاربردن قواعد خش--ونت زدایی

باید انجام بگیرد. . از آنجا که کار قوه قضایی کاستن از ستم ه-ا و ش-قاوت ها345.3

است و شاخص این امر کاهش آسیبهای اجتماعی است، گ-زارش ملی آس--یب های اجتم--اعی، یکب--ار در س--ال، توس--ط این ق--وه، ب--ا مشارکت انجمن های جامع-ه شناس-ی تهی-ه و ب-رای آگ-اهی همگ-ان

انتشار پیدا می کند.

بر میزان ع--دالت ک--ه تم--یز بنا: اصل سی صد و چهل و ششمحق از ناحق است،

. اصل بر برائت اس--ت. قاض--ی ح--ق ن--دارد روی--ه ج--اری و1/346 سابقه امر را مجوز قضاوت و حکم قرار بدهد. هر چند قاض-ی بای-د از ضعیف در برابر قوی دفاع کند، در این دفاع نمیتواند اص--ل را ب--ر

134

مج--رمیت ق--وی بگ--ذارد. اص--ل این اس--ت ک--ه ه--ر کس ت--ا وق--تیبزهکاریش ثابت نشده است، بیگناه است.

. هرگاه مجرمی سابقه دار باشد، سابقه ناقض اصل ب--رائت346.2 نمی شود و وقوع جرم و مجرم بودن متهم باید، مس--تقل از س--ابقه

او، بر قاضی اثبات شود. . بنابر اصل بر برائت، تا پایان قضاوت، متهم مجرم خوانده346.4

نمی شود. . کسی را به جای دیگری، بلحاظ نسبت و رابطه، نمی ت--وان346.5

تحت تعقیب قضایی قرار داد. . جبران، به تخریب نیست، به ترمیم است.346.6

در این جمهوری، ج--رم عقی--ده: اصل سی صد و چهل و هفتم وجود ندارد. بنابراین، تجسس در چند و چون باور ش--هروندان ج--رم

. است. میزان مجازات را قانون معین می کند

هر شهروند ح--ق دارد در ه--ر: اصل سی صد و چهل و هشتم چهار بعد سیاس-ی و اقتص-ادی و اجتم-اعی و ف-رهنگی از ه-ر گون-ه اک--راه و اجب--اری در ام--ان باش--د، دس--تگاه قض--ایی م--دافع حق--وق شهروندان، بن--ابراین، اس--تقلال و آزادی و مس--ئولیت؟ آن--ان اس--ت.

لذا، . قوه قضایی در خدمت هیچ مقام و شخصی برای تحمیل348.1

نظر و عقیده و باوری قرار نمی گیرد. قوه قضایی نه تنها در خدمت تحمیل عقیده قرار نمی گیرد، بلکه تحمیل عقیده را که بن--ابر ق--انون

جرم است، تحت پیگرد قرارمی دهد. . ایجاد روابط اجتماعی از راه زور مثل رابطه زوجیت و ه--ر348.2

رابطهای ک--ه ب--ه زور می--ان اف--راد و گروهه--ا ب--ر ق--رار ش--ود، ص--لح اجتماعی را بر هم میزند و م--یزان خش--ونت را در جامع--ه اف--زایش میدهد و امکانه-ای برخ-ورداری ش-هروندان از اس-تقلال و آزادی را محدود میگرداند. برابر این قانون، دس-تگاه قض-ایی این رابطهه-ا را

باطل می گرداند:- کسی حق ندارد زن و یا مرد را به ازدواج مجبور کند.

- کسی حق ندارد زن و یا مرد را به فحشاء وادارد - به استناد زوجیت، نمیتوان زوجین را از تغی--یر عقی--ده بازداش--ت و برغم تغییر عقیده و عدم تمای--ل ب--ه مان--دن در زوجیت یک--دیگر، ب--ه ماندن در آن واداشت و یا به عذر دفاع از عقیده، مانع تغییر عقی--ده

و بیرون رفتن از زوجیت شد 135

- قوه قضایی با بنا گذاردن بر برابری انسانها، باید گستره اس--تقلالو آزادی شهروندان را گستردهتر گرداند.

. یک امر از امور مستمر این اس--ت ک--ه ق--وه قض--ایی اب--زار348.3 تمرکز قدرتهای سیاسی و اقتصادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی اس--ت. لذا، قوه قضایی در حدود صلاحیتهایش، با جلوگیری از تضییع حقوق شهروندان، باید از تمرکز منابع قدرت سیاسی م--الی و اجتم--اعی و

فرهنگی و نیز از سلطه گری جلوگیری کند. . قوه قضایی باید پاسدار قسط از راه جلوگ-یری از خ-ورد و348.4

برد مال شهروندان و دارایی های متعلق به جامعه، بگردد. . این اص--ول راهنم--ا و س--ازماندهی ک--ه ق--وه قض--ایی پی--دا348.5

می کند و شفافیت قضاوت، تضمین می کنند که قاضی، ب--ا اس--تفاده از موقعیت، مال کس-ی را نخ-ورد و ش-ریک دزد م-ال ش-هروندان و

جامعه نگردد.

علم بر قطعی بودن وقوع ج--رم: اصل سی صد و چهل و نهم و تحصیل علم خ-الی از ش-بهه نس-بت ب-ه ه-ویت مج-رم و کس ی-ا

آنچه جرم برآن واقع می شود، باید باشد. . با وجود شبهه، مجازات ساقط می شود. ام--ا از واقعیته--ای349.1

زیر نیز نباید غفلت شود: . اجتناب از ظن ضرورت دارد. ب--ه ص--رف ظن، نمی ت--وان349.2

حق را تمیز داد. بنا بر این، قاضی نمی تواند به ظن و گمان خ--ویشاعتماد و بدان بسنده کند.

. علم خ--الی از ظن، انس--ان ن--وعی را حاص--ل نمی ش--ود.349.3 بنابراین، قاضی باید از تعیین مجازاتهایی که اجرا شدنش--ان ج--بران

خطا در تشخیص را نا ممکن می کند، اجتناب کند. . هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم349.4

یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی شود، در صورت تقصیر، مقصر خود ضامن جبران خس--ارت اس-ت، و در غیر این صورت، خسارت به وسیله دولت جبران می ش--ود. در

هر حال از متهم اعاده حیثیت می شود

بنابر این که حق شفاف و سر راست اصل سی صد و پنجاهم: است، تمام مراحل قضاوت بر میزان عدل، می باید شفاف باش--ند. علنی بودن دادگاه، به تنهایی، قض-اوت را ش-فاف نمی کن-د. قانونه-ا که جنایته-ا و جرمه-ا و خطاه-ای قاب-ل تعقیب را تعری-ف می کنن-د و

136

آیین دادرسی و هویت قاضی یا قاضیان و استقلال آنان نیز می بای--دشفاف باشند.

اصل ب--ر رف--ع موان--ع اس--تقلال و: اصل سی صد و پنجاه و یکم آزادی ش--هروندان و برخ--ورداری آنه--ا از حق--وق خ--ویش اس--ت. از

این رو، در قلمرو قضایی، . اس--تقلال و آزادی ش--اکی در ب--ردن ش--کایت ن--زد قاض--ی،351.1

تأمین نمی شود مگر به برخورداری قاضیان از صلاحیت قضاوت. ازاین رو، هدیه و رشوه ستانی بر قاضیان ممنوع است.

. الغای سانسورها و تأمین آزادی هر دو جری--ان اطلاع--ات و351.2 اندیشه ها برای بر قرار کردن قسط اجتماعی یا تأمین امکان براب--ر رشد برای همگان است. این امر تحقق پیدا می کند به مب-ارزه ق-وه

قضایی با همه گونه سانسورها. . قض-اوت نبای-د از تب »احساس-ات عم-ومی« پ-یروی کن-د.351.3

خ-ود ن-یز نبای-د این احساس-ات را برانگ-یزد. می بای-د ب-رای جامع-ه مهلت ارزی--ابی آزاد و بازگش--ت ب--ه م--یزان ع--دالت را پدی--د آورد و مراقبت کند که قدرت طلبان، با اس--تفاده از القائ--ات و احساس--اتی

که القائات بر می نگیزند، دلخواه خود را تحمیل نکنند.

بن--ابر این ک--ه اص--ل ب--ر ت--دبیر: اصل سی ص((د و پنج((اه و دوم است، قاضی نمی تواند در توجی-ه حکم خط-ا، ب--ه »خواس-ت خ--دا و تقدیر« توسل جوی--د. ب--دیهی اس--ت ک--ار احق--اق ح--ق، مواف--ق این اصول راهنما است. بنا بر این، مسئولیت او بسیار س-نگین تر اس-ت و قطعا نمی تواند بگوید اگر خداوند نمی خواست یا اگر تقدیر نبود و ی--ا اگ--ر مص--لحت دولت ایج--اب نمی ک--رد، من این حکم را ص--ادر

نمی کردم. قاضی موظف است بر میزان عدل قضاوت کند.

بن--ابر این ک--ه تبعیض ه--ا ملغی: اصل سی صد و پنجاه و سوم هستند، قاضی حق ندارد بسود یکی از ط-رفین دع-وا، تبعیض قائ-ل شود. در مق-ام قض-اوت، او مج-ری این ق-انون اساس-ی اس-ت ک-ه تبعیضهای دینی و م--رامی و ملی و ق--ومی و جنس--ی و س--نی و ه--ر

تبعیض دیگری را ملغی می کند.

137

هرچند اص-ول پیش-ین، ه-دف: اصل سی صد و پنجاه و چهارم قوه قضایی را از لحاظ آینده نیز معین می گردانند، اص--ل راهنم--ا از لح--اظ آین--ده، تح--ول در جهت شکس--تن دای--ره قه--ر و قه--ر مج--دد، حرکت ب-ه س-وی آش-تی و تب-دیل فعالیته-ای تخری-بی ب-ه فعالیته-ای س--ازنده و ب--الاخره متحق--ق گردان--دن حق--وق انس--ان و حق--وق ش--هروندی و حق--وق ملی و حق--وق ط--بیعت و حق--وق جامع--ه ملی بعنوان عضو جامعه جه--انی، در جامع--هِ مس--تقل و آزاد و پیش--رویی است ک-ه در آن مج-ال رش-د انس-ان و آب-ادانی ط-بیعت روزاف-زون میشود. لذا، قوه قضایی، بنابر وظیفه که گسترده تر ک-ردن عرص-ه اجتماعی، خودانگیختگی شهروندان ایران، در نتیجه رشد آنها است،

مراقبت می کند که . ه--رکس مس--ئول رش--د خ--ویش بگ--ردد. و هیچ ص--احب354.1

مقامی، بنام رشد، شهروندان را مجبور به ک-اری نکن-د. از آنج--ا ک-ه کمال رش--د، عم--ل ک--ردن ب--ه حق--وق و ج--امعیت پی--داکردن اس--ت، اعمال زور، به مثابه وسیله برای رسیدن به هر هدفی بن--ام رش--د و ترقی و آرمان و هر عنوان دیگری، جرم اس-ت و رس-یدگی ب-ه آن،

برعهده قوه قضایی است. . وج--ود ص--لح اجتم--اعی ش--رط رش--د ش--هروندان اس--ت. و354.2

تأمین صلح اجتماعی، در حد صلاحیت، ب--ر عه--ده ق--وه قض--ایی ن--یز هست. لذا در هر قضاوتی، صلح اجتماعی از راه احق--اق ح--ق بای--د

هدف باشد.

اصل بر برخورداری شهروندان: اصل سی صد و پنجاه و پنجم از ه--ر پنج دس--ته حق--وق اس--ت. ل--ذا، ق--وه قض--ائی، در قض--اوت، مراقبت می کند ک--ه ه--ر ش--هروند، از جمل--ه، امک--ان برخ--ورداری از

مالکیت شخصی خود را داشته باشد. و . هر شهروندی حق کار دارد و هرگاه امک--ان برخ--ورداری از355.1

این حق را دراختیار نداشت، حق دارد به قوه قضایی شکایت برد وقوه قضایی موظف است به شکایت او رسیدگی کند.

. هر ش-هروندی ب--ه نیازه-ای اولی--ه یع-نی غ--ذا و مس-کن و355.2 پوش--اک و آم--وزش و پ--رورش و ه--وای س--الم ح--ق دارد. هرگ--اه شهروند و یا شهروندانی امکان برآوردن این نیازها را نداشتند، ح--ق دارند شکایت کنند و قوه قض--ایی بای--د خ--ارج از ن--وبت ب--ه ش--کایت

شاکی یا شاکیان رسیدگی و احقاق حق کند.

138

بنابر این که همۀ� قوانی--نی ک--ه اصل سی صد و پنجاه و ششم: وضع می شوند، باید منطبق بر اصول قانون اساسی باشند، هرگ--اه قاضی بهنگام قضاوت متوجه عدم تبعیت قانونی از قانون اساس--ی شد، درجا می باید دیوان ق--انون اساس--ی را از آن آگ--اه کن--د. روی--ه قضایی، بشرط انطباق با قانون اساس--ی، در قض--اوت، بای--د لح--اظ

.شود

مجازات اعدام ممنوع است. اصل سی صد و پنجاه و هفتم :

هیچ کس را نمی ت---وان اص((ل سی ص((د و پنج((اه و هش((تم: در صورت وقوع ج--رم، دس--تگیری متهم وخودسرانه توقیف نمود.

ساعت، باید به اطلاع مقام قض--ایی برس--د و24یا متهمان، قبل از این مقام است که برابر قانون، در باره او و یا آنها تص--میم قض--ایی می گیرد. تص--میم او بای--د کتب--اً و مس--تدل ب--ه متهم ی--ا متهم--ان ابلاغ

شود. آنها حق اعتراض دارند.

بنابراین ک--ه ج--رم عقی--ده وج--ود: اصل سی صد و پنجاه و نهم ن--دارد و بی--ان عقی--ده آزاد اس--ت، ج--رائم سیاس--ی عب--ارت از این اعمال می شوند: خیانت به کشور از راه نقض استقلال آن و یا قیام مسلحانه و یا اقدام به ترور به قصد سرنگون کردن دولتی ک--ه ب--ر اس--اس این ق--انون اساس--ی تش--کیل می ش--ود. و ن--یز عملی ج--رم سیاسی خوانده می ش-ود ک-ه م-رتکب آن یکی از ق-وای دولت را از اختیاراتش محروم و از عمل به وظایفش باز دارد و ی--ا ب--ا تقلب در انتخابات، خود را منتخب مردم بخواند و یا کسانی را منتخب م--ردم بگرداند و یا حق از حقوق ملی را بسود بیگانه نقض کن--د و ب--ا نقض ح--اکمیت ش--هروندان، کش--ور را در رواب--ط مس--لط – زی--ر س--لطه

قراردهد. . نقد قانون اساسی و قوانین عادی و هریک از ق--وای دولت359.1

و هریک از مقام ها حق ش--هروندان اس--ت. کس--ی را بعن--وان نق--د و حتی عیب جویی از این ها نمی توان تحت پی گرد قرارداد. در صورت

توهین، توهین شونده حق شکایت دارد. . هرگاه مسئول نشریه ای مرتکب این اعمال شود و خیانت359.2

به کشور را تبلیغ کند، جرم او سیاسی تلقی می شود. . جرائم سیاس-ی بط-ور خ-اص و ج-رائم غیرسیاس-ی بط-ور359.3

ع--ام، ب--ا حض--ور هی--أت منص--فه، موض--وع رس--یدگی و ص--دور حکم. قضایی قرار می گیرند

139

بنابراین ک--ه ه--ر ش--هروند ای--رانی از: اصل سی صدو و شستمحقوق پنج گانه برخوردار است،

. تابعیت، حق هر شهروند و غیر قابل سلب است و ب--ا حکم360.1 قضائی نمی توان آن را سلب کرد. تنها خود شهروند می تواند ت--رک

تابعیت کند. . هتک کرامت و حیثیت کسی که بم--وجب ق--انون و ب--ه حکم360.2

قاضی بازداشت می شود، جرم قابل مجازات است. . ش--کنجه ب--رای گ--رفتن اق--رار و ی--ا کس--ب اطلاع ممن--وع و360.3

ارتکاب آن ج--رم اس--ت. اق--رار تحت ش--کنجه را قاض--ی نمی توان--دبعنوان دلیل برضد شکنجه شده بکار برد.

. هر شهروند، در صورت متهم ش--دن، از س--اعت اول، ح--ق360.4 داشتن وکی--ل را دارد و می توان--د بخواه--د رس--یدگی ب--ه اته--ام او در

حضور وکیل انجام بگیرد.

استقلال قوه قضائی و قاضیاصل سی صد و شست و یکم: ایجاب می کند:

. قاضی از پذیرفتن کار در قوای دیگر دولت، ممن--وع باش--د.361.1 و دستگاه قضایی جز به قض--اوت ن--پردازد و جانش--ین هیچ ق--وه ای

نگردد. . ب--رای آن ک--ه خلاء ح--ق پدی--د نیای--د، ق--وه قض--ایی و قاض--ی361.2

بیشتر از سه قوه دیگر نماد حق و الگوی حق مداری باید باشد . . قاضی می باید دانش و فن درخور کار خود را داشته باشد.361.3

از آن ج--ا ک--ه قاض--ی ب--ر اس--اس علمی ک--ه از وق--وع ج--رم حاص--ل می کند، قضاوت می کند، بای--د هم--واره دانش و فن خ--ود را ب--ه روز کن--د و ک--اربرد دانش و فن را در هم--ه مراح--ل بازپرس--ی ض--رور

شمارد. . قاضی مرامی ج--ز ق-انونی ک-ه عم--ل موض-وع قض-اوت را361.4

ب-دان می س-نجد، نبای-د داش-ته باش-د. در تش-خیص تع-دی و ج-رم و جن--ایت و خی--انت و ه--ر عم--ل دیگ--ری ک--ه ق--انون خط--ا و در خ--ور رسیدگی قضایی بداند، میزان قاض--ی ع--دالت اس--ت: تم--یز ح--ق از

ناحق. لذا، . ق--وه قض--ایی از تم--امی اص--ول ق--انون اساس--ی و ق--وانین361.5

ع--ادی ک--ه ب--ر وف--ق این ق--انون وض--ع می ش--وند، پ--یروی می کن--د. بنابراین، قاضی در قضاوت و صدور حکم، اصول راهنمای قض--اوت

و دیگر اصول قانون اساسی را رعایت می کند.140

. اجرای احکام قضایی با قوه مجریه است.361.6

قسمت دوم، سازماندهی قوه قضاییه:

قوه قضاییه باید یک شورا بهاصل سی صد و شست و دوم: ن--ام ش--ورای ع--الی قض--ایی داش--ته باش--د ت--ا عملک--رد مناس--ب، استقلال، یکپارچگی، کارآیی و توسعه قوه قضاییه را تضمین کند. این شورا از شخصیت حقوقی و همچنین استقلال م--الی و اداری برخوردار است. شورا لایحه بودج--ه ق--وه قض--اییه را ب--ا مش--ورت حکومت تدوین و از طریق وزیر دادگستری و به عنوان ج--زیی از

بودجه کل کشور به مجلس شورای ملی می فرستد. ( عض--و خواه-د داش-ت. رئیس و9 شورای ع-الی قض--ائی ن--ه )

دادستان کل کشور و وزیر دادگستری که در مدت تص--دی وزارت دادگس--تری، عض--و ش--ورا هس--تند. س--ه تن دیگ--ر از اعض--اء را مستش--اران دی--وان کش--ور و رؤس--ای دادگاهه--ای ع--الی و رئیس ک--انون وکلای کش--ور و س--ه تن را ن--یز عم--وم قض--ات نشس--ته و

ایستاده کشور و وکلای دادگستری انتخاب می کنند.

ب--ا توج--ه کام--ل ب--ه اص--لاصل سی صد و شس((ت و س((وم: استقلال قضاء، شورای ع--الی قض--ایی مط--ابق ق--انون، ص--لاحیت تعیین و ترفیع و پیشنهاد بازنشستگی اعض--ای ق--وه قض--اییه را ب--ا توجه به معیاره--ای خ--برگی و شایس--تگی علمی و ح--رفه ای دارد. نقل و انتقال اعضاء و نیز سازماندهی امور شغلی قوه، بر عهده این شوراست. شورا همچنین می تواند مطابق معیاره--ای تعری--ف شده قانونی به تأسیس دادگاه ها و دادسراهای جدید اق--دام کن--د. اظه-ار نظ-ر در م--ورد طرح ه--ا و ل--وایح قض--ایی مرب-وط ب--ه ق--وه قضاییه و ارائه پیشنهادات مربوط-ه و پیش-نهاد تغی--یر در نهاده--ای قضایی موجود یا ایجاد، ادغام یا لغو برخی نهادها از صلاحیت های

شوراست. شورا لازم است تا حداکثر پای-ان اردبیش-هت م-اه ه-ر س-ال، ی-ک گزارش سالانه ارزیابی کننده در مورد وضعیت دستگاه قض--ایی و روند اجرای قوانین توسط دادگاه ها تهیه و ب--رای مجلس ش--ورای ملی و رئیس جمه---وری ارس---ال کن---د. متن کام---ل گ---زارش در

141

روزنامه رسمی منتشر می شود و مجلس ش--ورای ملی ب--ا ه--دف گفتگ--و ب--ا اعض--ای ش--ورای ع--الی قض--ایی آن را در ی--ک جلس--ه عمومی به بحث می گذارد. سایر ص-لاحیتهای ش-ورا بای-د توس-ط

قانون خاص همین شورا تعیین شود. به منظور اف--زایش کیفیتاصل سی صد و شست و چهارم:

قض--ا، ش--ناخت مش--کلات و دش--واری ها و مب--ارزه ب--ا فس--اد در دستگاه قض--ایی، ش--ورای ع--الی قض--ایی ادارۀ� بازرس--ی قض--ایی تش--کیل می ده--د. این نه--اد قض--ایی بای--د ش--امل ی--ک رئیس، ی--ک معاون و تعداد کافی از اعضاء از قضات با تجرب--ه و پاکدس--ت در سطح دادگاه تجدید نظر و کارشناسان و پژوهشگران باش--د. این نهاد باید علاوه بر سایر صلاحیت های تعریف شده توسط ق--انون، بازرسی های مستمر دوره ای، مقطعی و فوق العاده و توجیهی در مورد قوه قضاییه انجام دهد. چگونگی تشکیل و وظایف این نهاد

را قانون معین می کند. قضات نشسته را نمی ت--واناصل سی صد و شست و پنجم:

بدون رضایت خود به شغل و جای دیگر منتقل کرد. همچنین آنه--ا را نمی توان عزل ک--رد ی--ا ب--ه ح--الت تعلی--ق درآورد و ی--ا مش--مول

تحریم های انضباطی قرار داد. ع--زل و نص--ب و نق--ل و انتق--ال قض--ات ایس--تاده ب--ا وزی--ر

دادگستری، با کسب موافقت شورای عالی قضائی است.

دی--وان کش--ور ب--ه منظ--وراصل سی صد و شست و ششم: رسیدگی فرجامی، نظارت بر اجرای صحیح قوانین در دادگاه ها و ایجاد وحدت رویه قضایی و انجام مسوولیتهایی ک--ه طب--ق ق--انون

به آن محول می شود تشکیل می گردد.

دی--وان کش--ور ش--امل ی--کاصل سی صد و شست و هفتم: رئیس، یک دادستان کل و شمار کافی مستشار از میان قضات با سابقه ب-ا درج-ه قض--ایی در س-طح رئیس دادگ--اه تجدی-د نظ--ر ی--ا معادل آن است. همه اعضاء بای--د توس-ط مجم-ع عم-ومی دی-وان کشور انتخاب شوند، مشروط به اینکه رئییس و دادستان کل در زمره یکی از س--ه قاض--ی ارش--د اعض--ای دی--وان باش--ند. رئیس و دادستان کل دیوان کشور را مستشاران انتخاب می کنند و رئیس

جمهوری نصب می کند.

142

هيچگونه قانوني كه ب--اعثاصل سی صد و شست و هشتم: تغيير يا اصلاح قانون مربوط به سازمان دادگاه ها يا ق--انون روي--ه قض--ايي ب--ه منظ--ور اطلاق آن ب--ه ي--ك م--ورد خ--اص ش--ود، قاب--ل

تصویب و اجرا نیست.

دادس----راها بخش----یاص(((ل سی ص(((د و شس(((ت و نهم: جدایی ناپذیر از قوه قضاییه اند ک--ه توس--ط دادس--تانی ک--ل کش--ور اداره می شوند. به استثنای مواردی که به موجب قانون از حیطه وظایف آنها استثناء شده اند، قضات دادسراها در امور کیفری در چارچوب سیاست جنایی کشور عمل می کنند. دیگر ص-لاحیت های

دادسرا را قانون تعیین می کند. در م--ورد ل--وایح قض--ایی، پس ازاص((ل سی ص((د و هفت((ادم:

تصویب شورای عالی قضایی و هیأت وزی--ران، وزی--ر دادگس--تریآنها را به مجلس تقدیم می کند.

وکلای دادگس--تری در اج--رایاصل سی صد و هفت((اد و یکم: ح--ق دف--اع، از آزادی ح--رفه ای برخوردارن--د و ب--ا حف--ظ اس--تقلال خویش به مراجع قض--ایی در تحق--ق ع--دالت و ح--اکمیت ق--انون و دف--اع از ح--ق، ی--اری می رس--انند. وکلای دادگس--تری می توانن--د از سازمان ها و بخش عمومی و بخش دولتی، در برابر دادگاه دف--اع کنند. وکلا در اج--رای وظ--ایف خ--ود در تم--ام مراح--ل دادرس--ی از تم--ام تض--مین ها و حمایته--ای ق--انون برخوردارن--د. دس--تگیری ی--ا بازداشت وکیل به استثنای جرائم مشهود ممنوع است. مکالمات وارتباطات بين متهم و وکيلش محرمانه تلقی شده و از ه--ر ن--وع

تعرض مصون مي باشند. وظ--ايف و ص--لاحيت هاي وکلاى دادگس--تری در چ--ارچوب دولت

حق مدار توسط قانون خاص آنها تنظيم مي شود.

کارشناس---ان رس---میاص(((ل سی ص(((د و هفت(((اد و دوم: دادگستری، اعضای پزشکی قانونی و اعضای ثبت اسناد و املاک در انجام کار خود مستقل هستند و مطابق ق--انون از تض--مین های

لازم و حمایت برای انجام وظایف خود برخوردارند.

س--ازمان اداره زن--دانها واص((ل سی ص((د و هفت((اد و س((وم: مراکز اصلاح و درمان بزهکاران نیز بخشی از وزارت دادگستری

143

اس--ت. نح--وه تش--کیل و وظ--ایف این س--ازمان را ق--انون معینمی کند.

فراین--د اص--لاح ج--امع ق--وهاصل سی صد و هفتاد و چهارم: قض--ائی، براب--ر ق--انونی انج--ام می ش--ود ک--ه ب--ه تص--ویب مجلس شورای ملی می رسد. برنامه اصلاح جامع، بر مبنای یک گفتگ--وی ملی توسط شورای عالی قضایی تدوین و پس از تص--ویب هی--أت وزیران، از طری--ق وزی--ر دادگس-تری تق-دیم مجلس ش-ورای ملی

می شود. دادرس---ان و دادی---اران اص(((ل سی ص(((د و هفت(((اد و پنجم:

دادگاه های نظامی و نیز افسران و درجه داران و سربازان ارتش و نیز افراد نیروه--ای انتظ--امی، در م--دت خ--دمت، نمی توانن--د در

احزاب سياسي عضويت داشته باشند. س--ازمان قض--ایی نیروه--ایاصل سی صد و هفتاد و ششم:

مسلح بخشی از قوه قضاییه است که، ض--من پایبن--دی کام--ل ب--ه موازین دادرسی عادلان-ه، ص-لاحیت رس-یدگی ب-ه ج-رائم نظ--امی انجام شده توسط اشخاص نظامی در حین انج--ام وظیف--ه ی--ا ب--ه

سبب آن را طبق قانون دارا است. ع--دالت اداری از نظ--ام اص((ل سی ص((د و هفت((اد و هفتم:

دیوان عالی اداری، دادگاه های اداری تجدی--د نظ--ر و دادگ--اه ه--ای اداری بدوی تشکیل می شود. دادگستری اداری، مرج--ع رس--یدگی ب--ه دع--اوی س--وء اس--تفاده از ق--درت، از س--وی ادارات دول--تی و همچنین تمام اختلافات اداری اس--ت. قض--ای اداری طب--ق ق--انون باید وظایف مشورتی انجام ده--د. رئیس دی--وان ع--الی اداری ه--ر ساله یک گزارش تهیه و در اختیار رئیس جمه--ور و رئیس مجلس شورای ملی و رئیس شورای ع--الی قض--ایی ق--رار می ده--د. این گ--زارش ب--رای اطلاع عم--وم ن--یز منتش--ر می ش--ود. س--ازماندهی دادگس--تری اداری، وظ--ایف آن، آیین دادرس--ی و همچ--نین نظ--ام

خاص قضات آن توسط قانون تنظیم می شود. مرجع رسیدگی به اختلافات، راجع ب--ه تقس--یم ص--لاحیت ها بین نهاده--ا و مقام ه--ای محلی و ی--ا بین مقام ه--ا و نهاده--ای محلی، از یکسو دولت مرکزی و از سوی دیگر، دیوان عدالت اداری است.

ب--ه مع--اونت حق--وقی دولتاصل سی صد و هفتاد و هشتم صورت یک سازمان قضایی -کارشناسی مستقل تشکیل می شود

144

و اعضای آن همه تضمین ها و حقوق و وظایف مرب--وط ب--ه س--ایر اعض--ای ق--وه قض--اییه را دارن--د. پاس--خگویی انض--باطی آنه--ا بای--د توسط قانون تنظیم ش-ود.این نه--اد، نماین--دگی ق--انونی دولت، در دعاوی قضایی که توسط دولت یا برض--د دولت اقام--ه می ش--وند، را برعهده دارد و برای حل اختلاف خارج از دادگاه در هر مرحل--ه از دادرس--ی ص--لاحیت دارد. این نه--اد علاوه ب--ر نظ--ارت ف--نی ب--ر ادارات ام--ور حق--وقی دول--تی، پیش ن--ویس قرارداده--ای ادارات دولتی را که به م--وجب آن ط--رف متعاه--د دولت باش--د، بررس--ی می کند. چگونگی این نظارت و دیگر ص--لاحیت های س--ازمان بای--د

توسط قانون تعریف شوند. قض--ات دادگاهه--ا مکلفن--د ازاصل سی ص(د و هفت(اد و نهم:

اجرای تصویبنامهها و آییننامههای دولتی که مخالف قانون هس--تند یا خارج از حدود اختیارات قوه مجریه هستند، خودداری کنند. ه--ر کس حق دارد ابطال این گونه مقررات را از نظام ع--دالت اداری

تقاضا کند. نظ--ام با همکاری هر سه ق--وه، ی--ک اصل سی صد و هشتادم:

عدالت م--الی پیش--رفته متش--کل از دی--وان محاس--بات و نهاده--ای دی--وان در همان ح--ال ک--ه دس--تیار ق--وهلازم تش--کیل می ش--ود.

قانون گذاری در مهار حساب دخل و خ--رج کش--ور اس--ت، در ک--ار دی--وان محاس--بات ب--ا درنظ--ر گ--رفتن أص--ولخود مستقل اس--ت.

قانونمن--دی، ش--فافیت و ک--ارایی، ب--ه حسابرس--ی و نظ--ارت ب--ر و رس--یدگی ب--ه حس--اب درآم--دها ومدیریت صحیح وجوه عمومی

هزینه های دولت و ش--رکت های دول--تی ب--رای اطمین--ان از اج--رای ق---انون بودج---ه، ش---امل بودج---ه دولت و ش---رکت های دول---تی،

می پردازد. نظ--ارت ب--ردی--وان همچ--نین اصل سی صد و هش((تاد و یکم:

رسیدگی به حساب دارایی های ت--اریخی واجرای قانون مالیات و فرهنگی کشور را بر عهده دارد.

اعضای دیوان باید اقتصاددان اصل سی صد و هشتاد و دوم: و کارش--ناس در موض--وع تنظیم و تفری--غ بودج--ه و حسابرس--ی و

آگاه بر جرائم مالی باشند. اعضای دی--وان را دو مجلس اصل سی صد و هشتاد و سوم:

س--ال تع--یین5 تن ب--رای م--دت 3و شورای عالی قضائی، هری--ک 145

می کنند. اعضاء در حکم قاضی نشس--ته هس--تند. رییس دی--وان رارئیس جمهوری از میان اعضای آن نصب می کند.

س--ازمان چگونگی تشکیل اصل سی صد و هشتاد و چهارم: عمومی دیوان، دادستان کل و شعب و نماین--دگی ها در اس--تانها و

حدود وظایف و اختیارات آنها را قانون معین می کند. دی--وان ب--ا ق--وه قض--اییه اص((ل سی ص((د و هش((تاد و پنجم:

همکاری متقاب--ل می کن--د. مراجع-ه ب--ه ق--وه قض--ایی ب--رای پیگ--رد ج--رائم م--الی و مراجع--ه ق--وه قض--ایی ب--ه دی--وان ب--رای بررس--ی حس--اب مج--رم و ی--ا مجرم--ان وق--تی مق--امی از مقامه--ای دولت

است. هرگ--اه در جری--ان اج--رای اصل سی صد و هشتاد و شش((م:

قانون بودجه، دیوان محاسبات به تخلف از قانون بودج--ه پی ب--رد، آن را ب--ه رئیس جمه--وری و دو مجلس و ن--یز ش--هروندان ای--ران

گزارش می کند.

پس از اج--رای بودج--ه، اص((ل سی ص((د و هش((تاد و هفتم: دیوان محاسبات به چگونگی انجام قانون بودجه رسیدگی می کند

م---اه، گ---زارش خ---ود را، هم---راه ب---ا ارزیابی ه---ا و6و ظ---رف پیش--نهادهای خ--ود، در ب--اب انطب--اق اج--را ب--ا ق--انون و در ب--اب بهترکردن تناسب هزین--ه ب--ا حاص--ل و ب--الابردن م--یزان اثربخش--ی بودجه دولت در اقتصاد تولید محور، برای رئیس جمهوری و ق--وه مقنن--ه می فرس--تد و ب--رای اطلاع جمه--ور م--ردم ای--ران منتش--ر

دیوان در صورت لزوم، گزارش های مقطعی وی--ژه تهی--همی کند. می کند که می تواند در دسترس عموم قرار دهد.

دی--وان موظ--ف اس--ت در اصل سی صد و هشتاد و هش((تم:صورت کشف جرم مالی، به دادسرا گزارش دهد.

146

فصل چهارم

قوه وسائل ارتباط جمعی

از آن جا که مس-تند اص-ول ق-انون اساس-ی، امره--ای واق-ع مستمر باید باشند و از جمله این امرها، بکاررفتن وسائل ارتب--اط جمعی در از خود بیگانه کردن دین ها و مرامهای غیر دینی در بیان قدرت و ت--رویج قدرتم--داری و جانش--ین زب--ان آزادی ک--ردن زب--ان قدرت و راست باوراندن دروغ - ک--ه زب--ان رس--می قدرتم--داران است - و اعمال سانسورها هستند، در اصول مربوط به وسائل ارتب---اط جمعی، از برش---مردن امره---ای واق---ع مس---تمر، دری---غ

:نمی شود

وسایل ارتب--اط جمعی در س--ه : اصل سی صد و هشتاد و نهمبخش مختلف جایگاه می جویند:

. وسائل ارتباط جمعی متعلق به جامعه مدنی. اخ--ذ امتی--از نش--ر1 روزنامه و مجل-ه و فص-ل نام-ه و س-النامه و ن-یز ص-دا و س-یما آزاد است. چگونگی را قانون مطبوعات منطبق ب--ا این ق--انون اساس--ی

معین می کند. مواف--ق ق--انون مطبوع--ات، داش--تن وب س--ایت ها و وب لاگ ه--ا و اینترنت و پیامک ها و ای میل های انبوه و هر وسیله دیگری که ابتکار گردد، آزاد اس--ت. این وس--ائل ح--ق نق--د برنامه ه--ا و عمل کرده--ای متص--دیان چه--ار ق--وه دولت را دارن--د و در خ--دمت برقرارک--ردن

147

جریانهای آزاد اندیشه ها و دانش ها و هنرها و داده ها و اطلاع ها قرارمی گیرند.

. نهادهای جامعه مدنی و شرکتها و مؤسسه های غیردول--تی مج--از2 هستند که وسیله ارتب-اط جمعی داش-ته باش-ند. چگ-ونگی را ق-انون

معین می کند. . قوه چهارم دولت که کارش تصدی وسائل ارتباط جمعی اس--ت،3

برابر این قانون ایجاد می شود و آن دسته از وس-ایل ارتب--اط جمعیرا اداره می کند که با بودجۀ� دولت اداره می شوند.

اعضای شورای اداره کننده این قوه را مردم انتخ--اب می کنن--د.. شورا در برابر مردم مسئول و پاسخ گو است

دولت نه تنها نباید مخل و مانع فع--الیت اصل سی صد و نودم: آزاد و مستقل وسائل ارتباط جمعی بگردد، بلکه هرگ--اه ص--احبان وسائل ارتباط جمعی گروه اول تصمیم به تشکیل انجمن و ایجاد تأسیسات مشترک بگیرند، تسهیلات لازم همچون اعتب--ار م--الی و

غیر آن را باید در اختیار بگذارد.

بنابر این که دو حق اطلاع یافتن و: اصل سی صد و نود و یکم اطلاع دادن از حقوق هر انس--ان، هم بمثاب--ه انس--ان و هم بمثاب--ه شهروند است، آزادی بیان و قلم، حق هر شهروند ایرانی است.

از این رو،. آزادی بیان و قلم قابل محدود کردن نیست اما، 391.1 . ناسزا و بهتان و هر گفت--ه و ی--ا نوش--تۀ� ن--اقض ک--رامت و391.2

منزلت انسان، بنابراین، ناقض حقی از حقوق پنج گانه و یا توهین به دین ها و مرام ها و یا برانگیختن ب--ه خش--ونت گری، از مص--ادیق آزادی بیان و قلم شمرده نمی شوند. باوجود این، بخ--اطر گفت--ه و یا نوشته ای از این نوع، نمی توان یک وسیله ارتباط جمعی، خ--واه

نوشتاری و خواه صوتی و تصویری را توقیف کرد. . هرگاه زیان بیننده نخواست با کرامت از آن درگذرد، حق391.3

دارد از گوینده و ی--ا نویس--نده ب--ه دادگ--اه ش--کایت کن--د و دادگ--اه، براب--ر ق--انونی ک--ه ج--رم و م--یزان مج--ازات را معین می کن--د، ب--ه

. شکایت او رسیدگی می کند

مم--یزی و سانس--ور، ازان--واع : اص((ل سی ص((د و ن((ود و دومجمله ممیزی های زیر ممنوع هستند:

148

. جلوگیری از جریان های آزاد اندیشه ها و دانش ه--ا و اطلاع ه--ا و1هنرها؛

. سانسور از راه جعل قول و نظر و نگاه داشتن شکل و تغی--یر2محتوای یک اندیشه؛

. سانسور از راه محدود کردن حق اختلاف نظر؛ 3. سانسور از راه ممنوع و یا محدود کردن انتقاد؛4 . سانسور عمل به حق و یا اظهار حقیقت بن--ام مص--لحت دولت5

و غیر آن؛.سانسور از راه پوشاندن حقیقت؛6. سانسور به بهانه رعایت سنت و رسم و عرف و عادت؛7. سانسور به بهانه مخالفت با دین و مرام؛8 . سانسور تاریخ آن سان ک--ه واق--ع ش--ده اس--ت بقص--د مش--وش9

کردن و بدتر از آن، پاک کردن وجدان تاریخی؛ .سانسورها که قشرهای صاحب امتیاز برقرار می کنند ت--ا ک--ه10

ش--هروندان از حق--وق خ--ویش آگ--اه نگردن--د و از اداره جامع--ه و کشور خویش بی اطلاع و غافل بمانند و گروه بن--دی های اجتم--اعی از یکدیگر بی خبر بمانند و وجدان همگانی ضعیف ش--ود و جامع--ه

مدنی هرچه بی نقش تر بگردد؛ . سانسور از راه در انحص--ار گ--رفتن م--الکیت وس--ائل ارتب--اط11

جمعی؛ . سانسور از راه ایجاد فکرهای جمعی جبار )تعصب های ک--ور12

و عصبانیت های جمعی و یا نگاه داشتن شهروندان در مدار بس--تهبد و بدتر و برانگیختن به خشونت گروهی و یا فردی(؛

. سانس--ور ص--احبان اندیش--ه و ی--ا اطلاع و ن--یز ش--نوندگان و13 خوانن--دگان از راه ارع--اب آنه--ا و تحمی--ل هم--ه ی دیگ--ر ان--واع

خودسانسوری ها؛ .سانس---ور از راه تخ---ریب و بی اعتب---ار ک---ردن، ب---ا ان---گ و14

برچسب زدن ها؛ . سانسور از راه تحریف در گفته و ی--ا نوش--ته و دس--ت ب--ردن15

درآن؛ . سانسور از راه ایجاد حساس--یت و بس--ا دش--منی نس--بت ب--ه16

گوینده و یا نویسنده یک اندیشه؛ . سانسور از راه ممنوع القلم و ممنوع البیان کردن یا بی ش--غل17

کردن؛

149

. سانس---ور از راه کیش ک---ردن شخص---یت و فص---ل الخطاب18 گردانی این و آن شخصیت. لذا در این جمه--وری، هیچ شخص--یتی

و صاحب مقامی فصل الخطاب نیست؛ . سانسور از راه برقرارک--ردن اس-تبداد دی--نی و ی--ا م--رامی ب--ا19

ممنوع کردن انتقاد؛ . سانسور دین و یا مرام از راه جلوگیری از اظهار و یا حضور20

آن در بعدهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی؛ . سانسور از راه بکاربردن زبان قدرت، بخصوص وقتی بقصد21

پوشاندن حقیقت و یا برای ترساندن شهروندان و کارپذیر ک--ردن آنها، بکار می رود؛

. سانس--ور از راه س--خن مبهم گفتن و ی--ا نوش--تن. از این رو،22 مقامه--ای مس--ئول در براب--ر ش--هروندان می بای--د زب--ان آزادی و شفاف بکار برند. )زبانی که، درآن، کلمه ها و جمله ه--ا بن م--ایه ای

از زور نداشته باشند و شفاف باشند(؛ . سانسور از راه منع و ی--ا انحص--ار ابتک--ار و اب--داع و کش--ف و23

خل--ق در هری--ک از بع--دهای سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی وفرهنگی؛

. سانسور از راه ایجاد انواع مانع ها بر سر راه اطلاع ی--افتن و24اطلاع رساندن؛

. سانس--ور از طری--ق س--ازمان، سیاس--ی و ی--ا اقتص--ادی و ی--ا25 اجتم--اعی و ی--ا ف--رهنگی. از این رو، سانس--ور اعض--ای اح--زاب و سانسورهایی که نهادهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی برقرار

می کنند، ممنوع هستند. و . سانس---ور از راه مس---کوت نگاه داش---تن اندیش---ه و بس---ا26

اندیشه ها. شماری از رسانه های گ--روهی، مب--احث نظ--ری ت--رتیب می دهند اغلب به قصد برقرار نگ-اه داش-تن »سانس--ور س-کوت« درب--اره اندیش--ه و ی--ا اندیش--ه هایی ک--ه بای--د سانس--ور ش--وند. ه--ر

اندیشه ای و نظری حق اظهار شدن را دارد. . سانسور از راه جانشین کردن حقوق انسان با تکلیف، و ی--ا27

دوگانه کردن حق با تکلیف، و غافل کردن ش-هروندان از این ک--هتکلیف جز عمل به حق نباید باشد.

. سانسور از راه جلوگیری از برگزاری بحث آزاد. 28 . سانس--ور از راه دزدی--دن اطالاع--ات و داده ه--ای ش--هروندان29

بقصد استفاده از آنها برای فریب آنها از راه الق--ای دروغ راس--ت نم---ا و واداش---تن آنه---ا ب---ه عملی مطل---وب سانس---ورگر ی---ا

سانسورگران.150

این سانسورها و سانسورهای همانند آنها ممنوع هستند.

برقرار ک--ردن بحث آزاد مق--رر در: اصل سی صد و نود سوم این قانون، از وظایف وس--ائل ارتب--اط جمعی ن--یز هس--ت. هرگ--اه این وسائل، بحث های آزاد ترتیب دهند، باید بخ--اطر برقرارک--ردن جریان های آزاد اندیشه ها و دانش ها و هنرها و داده ه--ا و اطلاع ه--ا و بمنظور بی محل کردن خش--ونت و سانس--ور و خودسانس--وری،

باشد. . بنابراین که مقامهای چهار قوه دولت می باید حاص--ل ک--ار393.1

خود را به شهروندان گزارش کنن--د و ب--ه پرس--ش های آنه--ا پاس--خ موظفن--د بحث ه--ای آزاد رامتصدیان وس-ائل ارتب-اط جمعیگویند،

چنان ترتیب دهند که نقد و نقد متقابل محل عمل پیدا کند. . س--ازمان های سیاس--ی و ن--یز نهاده--ای جامع--ه م--دنی و393.2

صاحبان اندیشه ها بطور مرتب و مداوم حق شرکت در بحث هایآزاد را دارند.

. برای آن که دانش و فن در زندگی م--ردم کش--ور ک--اربرد393.3 روزانه داشته باشند، دانش--گاه ها ح--ق دارن--د از طری--ق بحث ه--ای آزاد، شهروندان را در جریان رشد علمی و فنی ق--رار دهن--د و ب--ا اس---تفاده از وس---ائل ارتب---اط جمعی، ک---اربرد دانش و فن را در

زندگی همه روزه، تعلیم دهند. . با توجه به این که یکی از شیوه های سانس--ور بی محت--وی393.4

ق-وهکردن بحث ها و ی--ا تع--یین وقت نامناس--ب ب--رای آن اس--ت، بر که قوه چهارم دولت بش--مار اس--ت، تص--دیوسائل ارتباط جمعی

این بحث ها وظیفه ای اجتناب ناپذیر است. محتوی بحث ها باید به رشد همگانی مدد رساند و زمان بحث ها، ساعت هایی باش--ند ک--ه بیش--ترین ش--هروندان بتوانن--د آنه--ا را بش--نوند و موض--وع نق--د و

ارزیابی کنند. . از آن ج---ا ک---ه جامع---ه م---دنی بیش---ترین نی---از را ب---ه393.5

خشونت زدایی دارد و اف--زودن ب--ر س--رمایه ها و نیروه--ای محرک--ه عمده برعهده او اس-ت، هم--ه ش-هروندان و ن--یز نهاده-ای جامع--ه

مدنی حق دارند بحث های آزاد برگذار کنند.

ه--ر ش--هروند ای--رانی ح--ق و: اصل سی صد و نود و چهارم وظیفه دارد، بنابراین، مسئول است، بمثابه وسیله ارتباط جمعی عمل کن--د. ت--ا ک--ه ش--رکت جمه--ور ش--هروندان در اطلاع ی--افتن و

اطلاع دادن، بازگرداندن سانسورها را ناممکن کند. 151

تصدیقوه وسائل ارتباط جمعی: اصل سی صد و نود و پنجممی کند وظایف زیر را:

. برقرارک--ردن جریان ه--ای آزاد اندیش--ه ها و دانش ه--ا و395.1هنرها و داده ها و اطلاع ها . و

. فراهم کردن امکان برخورداری از سه حق اطلاع ی--افتن395.2 و اطلاع رس----اندن و اطلاع از عمل ک----رد دولت بمثاب----ه ق----وای

چهارگانه، برای جمهور شهروندان . بنابراین، . نقد داده ها و اطلاع ها و امرهای واقع تا مگر هر ام--ری395.3

همان سان که روی داده است به اطلاع ش-هروندان برس-د. و ن--یز نقد پیشنهادها تا مگر شرکت شهروندان در اتخاذ ت--دبیرها، ممکن ش--ود و همک--اری آنه--ا در عملی ک--ردن ت--دبیرها، ک--ار را ب--ر ق--وای

چهارگانۀ� دولت آسان کند. و . تغذی--ه وج--دان های ت--اریخی و علمی و اخلاقی، بن--ابراین،395.4

وجدان همگانی و نقد اندیشه های راهنما، با هدف شناسایی تاریخ آن طور که واق--ع شده اس--ت )غ--نی س--ازی وج--دان ت--اریخی( و در اختی--ار ق--رار دادن علم و فن خ--الی از ظن در اختی--ار همگ--ان )غنی س--ازی وج--دان علمی( و ت--رویج اخلاق، ب--ه ترتی--بی ک--ه ه--ر شهروند حقوق خویش را بشناسد و رابطه خود با خویش--تن و ب--ا دیگری را رابطه حق ب--ا ح--ق کن--د )غنی س-ازی وج-دان اخلاقی( و تسهیل تغذیه وجدان همگانی از این سه وجدان از راه قاب--ل فهم و عم--ل ک--ردن داش--ته های س--ه وج--دان و نق--د و نق--د متقاب--ل اندیشه های راهنما تاکه بیان های قدرت جای به بیان های اس--تقلال و آزادی بس--پارند و دیگ--ر ق--درت ب--زرگ و متمرک--ز نش--ود، در

عوض، شهروندان رشد کنند و جامعیت بیابند. باوجود این، در همان حال که بحث ه--ای آزاد می--ان گرایش--های دینی و مرامی را تصدی می کنند، روزنامه نگاران در خ--دمت ق--وه چهارم، خود، حق تبلیغ هیچ دین و مرامی را ندارند. موضوع تبلیغ

این قوه اصول این قانون اساسی است. . انتقال اندیشه و نظر به جمهور م--ردم بی کم و کاس--ت.395.5

بنابراین، خودداری از نشاندن اندیشه و نظر خود به جای اندیش--هو نظری که باید شهروندان را از آن آگاه کند.

152

. انتشار حقیقت و مبارزه مداوم با دروغ از راه نقد آن به395.6یمن یافتن تناقض ها و رفع آنها.

. خشونت زدایی از راه بکاربردن قواعد خش--ونت زدایی ت--ا395.7که جامعه شهروندان جامعه ارزیاب و منتقد بگردد.

. بنابراین، 392. مبارزه با سانسورهای موضوع اصل 395.8. مبارزه با ابهام ها از راه شفاف سازی آنها. و395.9

. آگاه کردن شهروندان از خطر برپایی س--تون پایه ه--ای395.10 قدرت و خطرهای داخلی و خارجی که در کمین استقلال و آزادی

جمعی و فردی آنها هستند. و . افش---ای فس---ادها، بخص---وص فس---ادهای مقام---ات و11/395

م--اموران دول--تی و ایج--اد بیش--ترین حساس--یت نس--بت ب--ه خط--ر فس---ادها، بخص---وص دروغ گفتن ب---ه م---ردم و رش---وه گیری و رشوه ستانی و سایر فس--ادهای دولت م--ردان و اداری--ان در داخ--ل

کشور و معامله ها با کشورهای بیگانه . شناسایی آسیب ها و نابسامانی های اجتم--اعی و ی--افتن395.12

علل و عوامل پدیدآورنده آنها و آگ--اه کردن جمه--ور ش--هروندان ازآنها تا که شهروندان بتوانند در آسیب زدایی ها شرکت کنند. و

. مب--ارزه ب-ا ان-واع تروره--ا، بخص--وص ت--رور شخص--یت و395.13ترور اخلاقی )سلب اعتبار اخلاقی(. و

. اظهار حقایق پیشاروی زمامدارن. و395.14 . شناسایی خرافه ه--ا و غیرعقلانی ه--ا و ی--افتن عوام--ل و395.15

علل پدید آورنده آنها . و . ایج--اد فرص--ت ب--رای ه--نر، ه--نرِ گش--اینده افق ه--ای395.16

ناگشوده بروی مردم و برانگیزنده آنان به ابتکار و ابداع و کشفو خلق. و . شناسایی تبعیض ها، هم--ه تبعیض ه--ا و ی--افتن عوام--ل و395.17

علل پدیدآورنده آنها و پیشنهاد روشهای تبعیض زدایی به جامعه. و . افش---ای فکره---ای جمعی جب---ار بخص---وص تحری---ک395.18

»احساسات عم--ومی« و غوغاس--الاری و جوس--ازی و... از س--ویقدرت مدارها بقصد غافل کردن شهروندان از حقوق خویش. و

153

. و393. تصدی برقرار کردن بحث آزاد موضوع اصل 395.19 . ایج--اد وس--یع ترین فض--اهای خ--الی از خش--ونت، ب--رای395.20

برخورداری شهروندان از خودانگیختگی در تولید نیروهای محرکهو بکاربردن آنها در رشد. و

. ت--رویج حق--وق معن--وی ش--هروندان، نظ--یر دوس--تی و395.21 همیاری و همکاری با هدف کاستن از تضادها و افزودن بر توحی--د اجتماعی و بالا بردن سرمایه اجتماعی و سرمایه های دیگ--ری ک--ه

جامعه مدنی ایجاد می کند. و . دفاع از حقوق همه جانداران و طبیعت در سطح ایران395.22

و جهان و غنی و شفاف کردن وجدان همگانی بر جدایی ناپ--ذیری حقوقمندی انسان از برخ--ورداری جان--داران و ط--بیعت از حق--وق

خود. و . دفاع از حقوق همه اقوام ایرانی و نقد رابطه ه--ای ق--وا395.23

می--ان اق--وام و ت--رویج همبس--تگی از راه برخ--ورداری از حق--وقانسان و حقوق شهروندی . و

. ت---رویج ویژگی ه---ای ای---رانیت، از جمل---ه، هم زیس---تی395.24 باورمند به دین ها و مذهب ها و مرام ها. وشهروندان . ت--رویج رش--د ب--ر پای--ه اس--تقلال و آزادی و ب--ر م--یزان395.25

عدالت اجتماعی از راه ایجاد وجدان ب--ه اهمیت عم--ل ب--ه اص--ولقانون اساسی در باب رشد و مبارزه با فقرها. و

. دفاع از حقوق روزنامه نگاران و وسائل ارتب--اط جمعی395.26در صورت تجاوز به این حقوق. و

. اشاعه فرهنگ استقلال و آزادی.395.27. ترویج زبان آزادی395.28

تص--دی فعالیت ه--ای موض--وع: اصل سی صد و ن((ود و ششم یع--نی وس--ائلق--وه چه--ارم، ایجاب می کند کسانی ک--ه 395اصل

ارتباط جمعی همگانی را تصدی می کنند بط--ور خ--اص و روزنام--ه نگاران بط--ور ع-ام، هم از ام--نیت ش-غلی برخ--وردار باش-ند و هم مم--یزی نکنن--د و هم هرگون--ه مم--یزی و سانس--ور را خن--ثی کنن--د.

بنابراین،

154

. بی طرفی در مقام انتشار داده ها و اطلاع ها و پیش--نهادها396.1 و نظره---ا و اندیش---ه ها و دانش ه---ا و تص---دی بحث ه---ای آزاد. روزنامه نگار حق ندارد به ع--ذر »برداش--ت من از اندیش--ه، نظ--ر،

پیشنهاد، این است«، آن را مقلوب و تخطئه کند. و . شغل روزنامه نگار یافتن حقیقت و انتشار آن است. و396.2 . بم--وجب این ق--انون، اس--تقلال و آزادی روزنام--ه نگ--اران396.3

مصون از تعرض است. بنابراین، آنها حق دارن--د منب--ع و ی--ا من--ابعاطلاع خویش را محفوظ بدارند.

. روزنامه نگاران حق افشای منب--ع ی--ا من--ابع ک--ه نخواهن--د396.4 شناخته شوند را ندارن--د و هرگ--اه منب--ع ی--ا من--ابع خواس--تند اطلاع

منتشر نشود، حق انتشار آن را ندارند. . هرگ--اه ع--دم انتش--ار اطلاع م--انع از جلوگ--یری از وق--وع396.5

خیانت ب--ه کش--ور ی--ا جن--ایت و ی--ا فس--ادی بگ--ردد، روزنام--ه نگ--ارموظف است قاضی را از اطلاع آگاه کند.

. در ص--ورت وق--وع خی--انت ب--ه کش--ور و ی--ا جن--ایت و ی--ا396.6 اختلاس از اموال عمومی، بشرط آنکه منبع دیگری برای تحص--یل اطلاع و مدرک نباش--د و اطلاع مرب--وط ب--ه خی--انت ی--ا جن--ایت ی--ا فساد باشد و به نتیجه رساندن تحقیق قضائی ایجاب کند، قاض--ی می تواند از روزنامه نگار هویت منبع را بپرسد. قانون حم--ایت از منبع اطلاع، باید بر اساس محف--وظ مان--دن ه--ویت منب--ع و تع--یین

دقیق موارد موضوع این اصل، تدوین شود. . انتش--ار زن--دگی شخص--ی ش--هروندان وق--تی راض--ی ب--ه396.7

انتشار آنها نیستند و انتشار آن با کرامت انسان ناسازگار است،ممنوع است.

اص---ل ب---ر برخ---ورداری: اص(((ل سی ص(((د و ن(((ود و هفتم فعالیت ه--ای دولت از ص--فت ش--فاف اس--ت. بن--ابراین، »مص--الح دولت« از حق--وق دولت بش--مار نیس--تند. اس--رار دولت منحص--ر

هستند به موارد زیر: . آنچه به تسلیحات و نقشه های تهیه ش--ده ب--رای دف--اع از397.1

کشور مربوط می ش--ود. هرگ--اه این تس--لیحات و نقش--ه ها س--ریاعلام شوند.

. در صورت حمله به کش--ور، عملی--ات نظ--امی ک--ه س--ری397.2اعلام می شوند. و

155

. اطلاعات حاصل از نقشه های نظامی بیگانه ی--ا بیگانگ--ان397.3 که برای حمله نظامی به ایران تهیه ش-ده باش-ند. اطلاع از قص-د تجاوز به ایران سری نیست و باید جمهور ش--هروندان از آن آگ--اه

شوند. و . اسرار شخصی اشخاص که راضی به انتش--ار آن نیس--تند397.4

و انتشار آنها با کرامت انسان ناسازگار است.

رئیس جمهوری و نیز رؤس--ای: اصل سی صد و نود و هشتم قوای مقننه و قضایی، هرگاه ض--رور ببینن--د ب--ا ش--هروندان ای--ران سخن بگویند، در زمانی که آنها خود تعیین می کنند، ق--وه چه--ارم،

وسائل ارتباط جمعی را در اختیار آنها قرار می دهد. و. مذاکرات دو مجلس بطور مستقیم پخش می شوند. 398.1 . وزیران حق و وظیفه دارند کارهای خود را به شهروندان398.2

ایران گ--زارش کنن-د. ق-وه چه--ارم زم-ان گ-زارش را ب--ا م-وافقتهریک از آنها تعیین می کند.

. قوه چهارم نیز هر ماه یک بار گزارش عمل کرد ماهانه و398.3هر سال یک بار گزارش عمل کرد سالانه خود را انتشار می دهد.

انجام وظایفی که برعهده ق--وه: اصل سی صد و نود و نهمچهارم است ایجاب می کند که:

. این ق--وه در ح--وزه مس--ئولیت خ--ویش مس--تقل از س--ه399.1قوه دیگر باشد. و

. وسائل ارتباط جمعی در م--الکیت دولت، تحت اداره این399.2قوه باشد. و

. رسیدگی به تخلفات حرفه ای روزنامه نگاران عض--و ق--وه399.3 چهارم دولت که از نوع جنحه و جرم و جنایت نیستند، با خود این

قوه باشد. و . بنابر این ک--ه ت--رتیب دادن بحث ه--ای آزاد از وظ--ایف این399.4

قوه است، در هری--ک از انتخاب--ات، تص--دی آن بخش از بحث ه--ای آزاد می--ان نامزده--ا ک--ه ب--ا اس--تفاده از وس--ائل ارتب--اط جمعی در

مالکیت دولت انجام می گیرند، با این قوه باشد. و

156

. بنابراین که هر سه قوه مجریه و مقنن--ه و قض--اییه دولت399.5 حق دارند جمهور شهروندان را از فعالیت های خ--ود آگ--اه س--ازند، تصدی بدون تبعیض برخورداری آنها از این وسائل با ق--وه چه--ارم

است. . این ق--وه ح--ق کس--ب اطلاع از عمل کرده--ای س--ه ق--وه399.7

دیگر و انتشار آنها ، جز آنچه سری است، را دارد. . تصدی بودجه این ق--وه ب--ا خ--ود آن اس--ت. ام--ا تص--ویب399.7

بودجه با قوه مقننه است.

س--ال، ب--ه5اعض--ای این ق--وه ب--رای م--دت : اصل چهارص((دمترتیب زیر انتخاب می شوند:

. ب----رای عض----ویت در این مجلس، ه----ر پنج میلی----ون از400.1 ش--هروندان ای---ران، ی---ک نماین--ده انتخ---اب می کنن---د. بن---ابراین،

میلی--ون و بیش--تر جمعیت دارن--د، ی--ک نماین--ده و5استانهایی ک--ه میلیون یا5استانهای کم جمعیت همجوار که مجموع جمعیت آنها

بیش--تر می ش--ود، ن--یز ی--ک نماین--ده انتخ--اب می کنن--د. اس--تانهای میلی--ون نمی ش--ود، هم ی--ک5همج--وار ک--ه مجم--وع جمعیت آنه--ا

نماینده انتخاب می کنند. انتخاب آنها باید با رعایت اصول همگانیحاکم بر انتخابات باشد.

را داش--ته396. نامزدها می باید شرائط من--درج در اص--ل 400.2 باش--ند. تش--خیص ص--لاحیت آنه--ا نخس--ت ب--ا ش--ورای )س--ندیکا(

روزنامه نگاران و سپس با شورای عالی قضایی است. . روزنامه نگاران کشور که در وس--ائل ارتب--اط جمعی غ--یر400.3

روزنام--ه نگ--ار را ب--رای عض--ویت در این5دولتی کار می کنند نیز مجلس انتخاب می کنند.

. رئیس جمه--وری و رؤس--ای دو مجلس ورئیس ش--ورای400.4 ع--الی قض--ایی، هری--ک، ی--ک تن را ب--ه عض--ویت این مجلس در می آورن--د. برگزی--ده آنه--ا راب--ط این ق--وه ب--ا هری--ک از آن ه--ا ن--یز

می شود.

جلسه های مجلسی که ق--وه چه--ارم: اصل چهارصدم و یکمرا تشکیل می دهد، علنی است.

157

آیین نام--ه داخلی این مجلس را خ--ود: اص((ل چهارص((د و دوماین مجلس تدوین و تصویب می کند.

وس-ائل ارتب-اط جمعی غ-یربرای آنک--ه : اصل چهارصد و سوم سرپای خود بایس--تند و در خ--دمت ش--هروندان بمانن--د، ی--کدولتی

درصد از مجموع درآمدهای دولت، به ایجاد تأسیس--ات لازم قاب--ل اس--تفاده عم--وم وس--ائل ارتب--اط جمعی اختص--اص می یاب--د. اداره تأسیسات قابل استفادهِ همه وس--ائل ارتب--اط جمعی، ب--ا ش--ورای )س--ندیکا( روزنام--ه نگ--اران اس--ت. ق--وه چه--ارم ب--ر اداره این

تأسیسات، نظارت می کند. و

ج--رائم مس--ئولان وس--ائل ارتب--اط: و چه(ارم اص(ل چهارص((د جمعی و روزنامه نگاران که قانون ع--ادی بروف--ق ق--انون اساس--ی تعریفش--ان می کن--د، در دادگ--اه ب--ا حض--ور هی--أت منص--فه، م--ورد قضاوت قرار می گیرند. اعضای هیأت منص--فه از نهاده--ای م--دافع حقوق پنج گانه متعلق به جامعه مدنی و شورای روزنام--ه نگ--اران

خواهند بود.

158

فصل پنجم

نهادهای مستقل قانون اساسی

به منظ--ور حف--اظت از مردمس--الاری دراصل چهارصد و پنجم: کش--ور، نه--اد مس--تقل ق--انون اساس--ی تش--کیل می ش--ود و هم--ه مؤسسات دولتی باید کارش را تسهیل کنند. این نه--اد از شخص--یت حقوقی و استقلال مالی و اداری برخوردار بای-د باش-د. اعض-ای این نهاد با رأی اکثریت نمایندگان مجلس شورای ملی تعیین می ش--وند. نهاد موظ-ف ب-ه گ-زارش س-الانه ب-ه مجلس ش-ورای ملی در ب-اره

عملکرد قوا و رشد فرهنگ مردم سالاری در کشور است. چگونگی تشکیل این نهاد، تعداد اعض--ا و ش--یوه انتخ--اب آن را ب--افرض برابر بودن شمار زنان و مردان عضو، قانون معین می کند.

بنابر این که حقوق پنج گانه موضوع ک--اراصل چهارصد و ششم: هریک از قوا هستند و افزون بر آنها، نهاد تبعیض و ن--ابرابری زدایی، با فرض براب--ری اعض--ای زن و م--رد، ب--ه انتخ--اب س-ران س--ه ق--وه تشکیل می شود. این نهاد گزارشهای خود را، ش--امل پیش--نهادها ب--ه قوای سه گانه ارائ--ه می کن--د و ق--وه وس--ائل ارتب--اط جمعی آنه--ا را

انتشار و موضوع بحث آزاد می کند.

نهاد مستقل انتخاب-ات کش-ور، متش-کلاصل چهارصد و هفتم: ( منتخب، یک تن از سوی رئیس جمهوری و ی--ک تن از9از سه نه )

سوی مجلس شورای ملی و یک تن به انتخاب قضات دیوان کش--ور تن ب--ه5و ی--ک تن ب--ه انتخ--اب ک--انون وکلای دادگس--تری کش--ور و

انتخاب نهادهایی که در جامعه مدنی به کار دفاع از حق--وق پنج گان--ه مشغولند، تش--کیل می ش--ود. اص--ل ب--ر براب--ری اعض--ای زن و م--رد

است. . انجمن های نظارت بر انتخابات را این نهاد تشکیل می دهد.407.1 . مرجع تشخیص نداشتن سوء پیشینه نامزدها قوه قض--ائی407.2است.

159

. مرجع رسیدگی به شکایت ها نخست نهاد مستقل انتخابات407.3 و سپس دیوان قانون اساسی است. هرگ-اه ش-اکی ی-ا ش-اکیان ب-ر شکایت خود باقی ماندند، می توانند به دادگاه شکایت کنند و دادگاه

باید، خارج از نوبت، به شکایت رسیدگی کند. . نت--ایج نه--ایی انتخاب--ات را نه--اد مس--تقل انتخاب--ات، پس از407.4

تصویب دیوان قانون اساسی، اعلام می کند. قانون انتخابات ک--ه ب--ه تص--ویب مجلس ش--ورای ملی می رس--د،

منطبق با این اصل و دیگر اصول قانون اساسی، باید باشد.

نهاد ملی رشد پایدار انس--ان و آب--ادانیاصل چهارصد و هشتم: طبیعت م-أمور م-راقبت از اج-رای اص-ول ق-انون اساس-ی در ب-اره رش-د و حم-ایت از حق-وق نس-ل های آین-ده تش-کیل می ش-ود. پیش نویس طرح ها و لوایح قانونی مربوط به رشد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیست باید ب-ه این نه-اد اطلاع داده ش-ود و نه-اد لازم اس-ت نظر خود را در مورد آنها ارائه دهد. این نهاد باید متشکل از اعضای دارای دانش روز در باره رشد و حفظ محیط زیست باش-د. اعض-اء

برای یک دوره شش ساله تعیین می شوند.

نهاد ملی مدیریت خوب و مبارزه با فس--اداصل چهارصد ونهم: به منظور ترویج فرهنگ مدیریت خ--وب و توس--عه ش--یوه های علمی در اداره کشور و تقویت سیاست های مبارزه با فساد اداری و مالی در بخش عمومی و خصوصی و تحکیم اصول ش-فافیت، ص-داقت و پاسخگویی در کشور تشکیل می شود. نه--اد بای--د تحقیق-ات مس--تمر برای تحقق این اهداف انج--ام ده--د و وض--عیت را م--رتب ب--ه م--ردم اطلاع دهد. مقام--ات نه--اد همچ--نین بای--د در م--ورد طرح ه--ا و ل--وایح مربوط به حوزه صلاحیت خ-ود ب--ه مش-ورت فراخوان--ده ش-وند.این

6نهاد از اعض-ای مس-تقل، بی ط-رف و ص-الح ک--ه ب--رای ی--ک دوره ساله انتخاب می شوند، تشکیل می شود. ولی ی--ک س--وم از اعض--اء هر دو سال جایگزین می گردند. چند و چون تش--کیلات آن را ق--انون

معین می کند.

به منظور تأمین ام--نیت ملی و پاس--داریاصل چهارصد و دهم: از جمه--وری و تم--امیت ارض--ی و دولت حقم--دار »ش--ورای ع--الی امنیت ملی« ب--ه ریاس-ت رییس جمه--وری ب-ا وظ-ایف زی--ر تش-کیل

می گردد:

160

تع--یین سیاس--تهای دف--اعی - امنی--تی کش--ور، هماهن--گ نم--ودن فعالیتهای سیاس-ی، اطلاع-اتی، اجتم-اعی، ف-رهنگی و اقتص-ادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی – امنیتی، بهرهگیری از امکان--ات م--ادی

و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی، اعضای شورا عبارتند از: رؤسای قوای سه گان--ه، رئیس مجلس ع--الی رس--انه های جمعی، رئیس س--تاد فرمان--دهی ک--ل نیروه--ای مسلح، مسوول امور برنامه و بودجه، دو نماینده به انتخ--اب ه--ر دو مجلس، وزرای امور خارجه، کشور، اطلاع-ات، حس-ب م-ورد وزی-ر

مربوط؟ و عالیترین مقام ارتش و یا نیروهای انتظامی شورای ع--الی ام--نیت ملی ب--ه تناس-ب وظ--ایف خ--ود ش-وراهای ف--رعی از قبی--ل ش--ورای دف--اع و ش--ورای ام--نیت کش--ور تش--کیل می ده--د. ریاس--ت ه-ر ی--ک از ش-وراهای ف--رعی ب--ا یکی از اعض-ای شورای عالی است. حدود اختیارات و وظایف ش--وراهای ف--رعی را ق-انونی معین می کن-د و تش-کیلات آنه-ا ب--ه تص--ویب ش-ورای ع-الی می رسد. مص--وبات ش--ورای ع--الی ام--نیت ملی پس از تأیی--د رئیس

جمهور در چارچوب اصول قانون اساسی قابل اجرا هستند.

فصل ششم

اصول راهنمای سیاست خارجی اص--ل راهنم--ای سیاس--ت خ--ارجی: اصل چهارصد و یازدهم

ایران، موازنه عدمی است. لذا، رابطه ب--ا کش--ورهای خارج--ه ب--ر وفق حقوق ملی مردم ایران و حقوق ملی مردم هر کشور و نیز حقوق مردم ایران بعنوان عضو جامعه جهانی و حقوق ط--بیعت و

رشد هم آهنگ جهانیان در صلح و امنیت، برقرار می شود.

161

برای این که کشور گرفتار »تعادل: اصل چهارصد و دوازدهم وحشت« نگردد و یا از موضع ضعف، خود را در موقعیت وابس--ته قرار ندهد، تعمیم دموکراسی در سطح جهان از راه ترک حمایت از رژیم های استبدادی و خودداری از برقرارکردن رابطه نزدیک با

آنها، راهنمای سیاست خارجی ایران است.

بنابر این که زور وی--ران می کن--د و: اصل چهارصد و سیزدهم نمی سازد، مداخله نظ--امی بن--ام حق--وق بش--ر، ممن--وع اس--ت. در عوض، کوشش برای ایجاد یک دستگاه قضایی کارآم--د در س--طح جهان که اصول راهنمای قضاوت مندرج در این قانون اساسی را رعایت کند، برای تعقیب قض--ایی متج--اوزان ب--ه حق--وق انس--ان و

حقوق ملی کشورها و حقوق طبیعت، مقرر می شود.

رواب--ط سیاس--ی و اقتص--ادی و: اصل چهارصد و چه((اردهم ف--رهنگی ای--ران ب--ا کش--ورهای دیگ--ر و دف--اع از حق--وق انس--ان و حق--وق ش--هروندی و حق--وق ملی ه--ر کش--ور و حق--وق ط--بیعت و حق--وق ه--ر جامع--ه بعن--وان عض--و جامع--ه جه--انی، در هم--ه ج--ای جهان ، ایجاب می کند که تمامی این رواب--ط و فعالیت ه--ا ش--فاف

باشند.

: سیاست خارجی ای--ران نمی توان--داصل چهارصد و پانزدهم تبعیض آمیز باشد و بای--د بط--ور مس--تمر، در زدودن تبعیض ه--ا ک--ه هم--واره کش--ورهای ض--عیف قربانی--ان آنهاین--د، در س--طح جه--ان،

مجاهدت کند.

سیاست خارجی ای--ران بن--ابر این: اصل چهارصد و شانزدهم که برپایه حقوق اتخاذ می شوند و هدف از اتخ--اذش برخ--ورداری از حقوق است، کوشش برای این که سیاست خارجی کش--ورهای دیگر جهان نیز برپای--ه حق-وق و ب-رای تحق-ق آنه--ا بگ-ردد، بای-د از

صفت دوام و شمول برخوردار باشد.

بنابراین که دولت همواره باید ملی: اصل چهارصد و هفدهم بمعنای برگزیده ملت و مجری این قانون اساسی باشد، راهنمای سیاست خارجی، همیشه باید رابط--ه مس--تقیم ب--ا واقعیت باش--د.

لذا،. مخالفت بدون اما و اگر با جنگ بنام دین و مرام. و417.1

162

. مخالفت با جن--گ پیش--گیرانه و جن--گ ابت--دایی و کوش--ش417.2 پی گ--یر در نق--د ای--دئولوژی های تج--ویز کنن--ده این گون--ه جنگه--ا و خشونت های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در سطح

جهان. . هربار که ذهنیاتی که ت--وجیه گر رابط--ه ق--وا و س--ودجویی417.3

هستند، درکار بیایند، از راه تبلیغ واقعیت آن سان که هس--ت، بای--د آن ذهنی---ات را زدود: زدودن فکره---ای جمعی جب---ار )ک---ه از راه برانگیختن عصبانیت های جمعی و توجیه و موجه س--ازی خش--ونت و تحمیل نوع زندگی س--ازگار ب--ا س--لطه س--ازندگان این فکره--ا و ایجاد ترس و وحشت( که صلح جهانی را به خطر می اندازند و یا روابط مسلط – زیر سلطه را توجیه می کنند، کار مداوم دس--تگاه

اداره کننده سیاست خارجی باید باشد.

دفاع از دموکراسی ایجاب می کن--د: اصل چهارصد و هجدهم دفاع از حقوق اقلیت های قومی و مذهبی را در همه جای جه--ان. لذا از اتخاذ سیاستی پرهیز باید کرد که به دولتی امکان بدهد به

حقوق اقلیت ها تجاوز کند.

بنابر این که صلح حق ه--ر انس--ان و: اصل چهارصد و نوزدهم حق تمامی ملت ها است و کوش-ش ب--رای دائمی ک-ردن ص--لح در جهان، باید مداوم باشد، سیاست خارجی ای--ران پدی--د آوردن ی--ک م--دیریت جه--انی م--ردم س--الار را ه--دف می شناس--د. ل--ذا ب--رای رهاندن جهانیان از جهانی کردن بمعنای سلطه ماوراء ملی ه--ا ب--ر نیروه--ای محرک--ه و تولی--د و مص--رف در جه--ان، کوش--ش پی گ--یر

.می کند

بن--ابراین ک--ه ایرانی--ان حق--وق ملی: اصل چهاص((د و بیس((تم دارند و »مصالح ملی« و »من--افع ملی« -ک--ه ق--درت می س--نجد و

کند – نباید جانشین این حق--وق بگردن--د، دولت جانشین حقوق می نه تنها سیاست خارجی را بر وفق حقوق ملی می س--نجد و اج--را می کند، بلکه مبنای روابطش با دولت های دیگر ن--یز، حق--وق ملی

مندرج در این قانون اساسی است.

بنابر ضرورت دف--اع از ص--لح: اصل چهارصد و بیست و یکم جهانی، خشونت زدایی در س--طح جه--ان ن--یز موض--وع ک--ار م--داوم

دولت است. 163

بنابر این که همه زیندگان ب--ر: اصل چهارصد و بیست و دوم محیط زیست سالم حق دارند، برانگیختن جهانیان به خودداری از آل--ودن محی--ط زیس--ت و همک--اری در پ--الایش محی--ط زیس--ت،

موضوعی مهم از موضوع های سیاست خارجی ایران است.

بنابر این که جهانیان تع--ادل: اصل چهارصد و بیست و سوم وحشت و جنگ سرد را تجربه کرده و بهای بس--یار س--نگین ب--ابت آن پرداخته اند، خلع س--لاح اتمی و اس--لحه کش--تار جمعی و ان--واع مین ه--ا و کاس--تن از تس--لیحات متع--ارف در س--طح جه--ان، ه--دف

سیاست خارجی ایران است.

برای آن که رشد جامعه ها: اصل چهارصد و بیست و چهارم هم آهنگ بگردد، رهاکردن دانش و فنی که دستیار انسان در رشد

می شوند، از قید انحصار، هدف سیاست خارجی ایران است.

بنابراین ک--ه س--لطه گری: اص((ل چهارص((د و بیس((ت و پنجم فرآورده سه ضربه، ضربه جنگ یا کودتا و ضربه اقتصادی )تحریم و تخ--ریب و ی--ا تحمی--ل ش--یوه تولی--د و مص--رف، بخص--وص ح--اکم کردن مالکیت خصوصی قدرتمدار بر مالکیت شخص--ی( و ض--ربه ترور و وحشت است و نظر به این ک--ه خن--ثی ک--ردن این ض--ربه ها در سطح جهان، نیازمند شناساندن روابط مس--لط – زی--ر س--لطه بمثاب--ه ن--اگزیر کنن--ده این ض--ربه های مرگب--ار و ویران گ--ر اس--ت، انتشار تحقیق ها به زبان های مختلف و ترتیب دادن بحث ه--ای آزاد در این باره ها از وظایف وزارت متص--دی رواب--ط ب--ا دنی--ای خ--ارج

است.

کوش--ش م--داوم ب--رای: اص((ل چهارص((د و بیس((ت و ششم برقرارکردن جریان های آزاد دانش ها و اندیشه ها و هنرها و فنون و جری--ان آزاد داده ه--ا و اطلاع ه--ا، در س--طح جه--ان از وظ--ایف وزارت متص--دی رواب--ط ب--ا کش--ورهای دیگ--ر جه--ان و، ن--یز ق--وه

چهارم است.

کوشش برای برقرارکردن: اصل چهارصد و بیست و هفتم گفتگوی فرهنگ ها و مداومت بخشیدن به این گفتگوها، بیش--تر در سطح جامعه های مدنی و سیاس--ی و کم--تر در س-طح دولت ه--ا از

164

وظایف وزارت متص--دی رواب--ط ب--ا کش--ورهای دیگ--ر و ن--یز ق--وهچهارم است. و

دقی--ق ک--ردن »حق--وق: اص((ل چهارص((د و بیس((ت و هش((تم بین المللی«، یعنی دقیق کردن تعریف حق و تب--یین حق--وق ملی و حقوقی که هر ملت بعنوان عض--و جامع--ه جه--انی دارد و س--لطه زدایی از »حقوق بین المللی« از وظایف وزارت متصدی روابط با

کشورهای جهان است.

تصدی بهره برداری منابع ه--ر: اصل چهارصد و بیست و نهم کشور از حقوق ملی مردم آن کشور است. باوجود این، کوشش برای این که بکاربردن منابع پایان پذیر و آلاینده بر وفق رابطه حق با حق و رعایت حقوق نس--لهای آین--ده و ط--بیعت، نیازمن--د تع--اون بین المللی است، ممکن کردن تعاونی خالی از ویژگی های روابط مسلط – زیرسلطه برعهده وزارت متصدی روابط با کش--ورهای

جهان است.

رشد مرامی نیست که کشوری ب--ه: اصل چهارصد و سی ام کشور دیگ--ر تحمی--ل کن--د. رش--د ب--ر پای--ه اس--تقلال و آزادی و ب--ر میزان عدالت اجتم--اعی اص-ل راهنم--ای سیاس-ت خ--ارجی ای--ران است. لذا مخالفت با تصدی رشد کشوری توسط کشور دیگ--ر از

راه تحمیل شیوه رشد خود، وظیفه دولت است.

بن--ابراین ک--ه تع--اون بین المللی: اصل چهارصد و سی و یکم در حفظ مداوم صلح و امنیت در جهان بر پای--ه اس--تقلال و آزادی ه--ر ش--هروند و ه--ر ملت و همکاری ه--ای سیاس--ی و اقتص--ادی و ف--رهنگی ب--ر پای--ه اس--تقلال و آزادی، راهنم--ای سیاس--ت خ--ارجی

ایران است، مقرر می شود: . همک--اری در مقی--اس منطقه ای و جه--انی ب--رای پای--ان431.1

بخشیدن به روابط بین المللی بر اساس زور و خشونت و مبارزهبا تمامی اشکال خشونت )ترور و جنگ (،

. بنابراین،195. همکاری در رشد اقتصادی بر وفق اصل 431.2 . همکاری در س--لطه زدایی و آم--اده ک--ردن ش--رائط ب--رای431.3

مدیریت جه--انی خ-الی از بن مای--ه س-لطه طل-بی ام--ور جه-ان، ب-ا شرکت تمامی کشورهای جه--ان، ه--دف سیاس--ت خ--ارجی ای--ران

است.165

هیچ کش--وری ح--ق ن--دارد ح--ق: اصل چهارصد و سی و دوم ح--اکمیت کش--ور دیگ--ر را مح--دود کن--د. ملت و دولت جمه--وری ایران به هیچ کش-وری اج-ازه نمی ده--د ک--ه ح--ق ح--اکمیت کش--ور

ایران را محدود نماید.

بنابراین که دولت ح--ق ن--دارد: اصل چهارصد و سی و سوم انجام وظایف خود را به غیرخود بسپارد و به مجرایی تبدیل شود برای انتقال بخشی از حاصل کار شهروندان و طبیعت که بعنوان مالیات اخذ می شود، به گروه بندی هایی که ب--ر مح--ور س--ود پدی--د آمده اند، در رابطه با کشورهای خارجی اصل خودداری از ص--دور نیروهای محرکه و در صورت ضرورت، برابری مازادی ک--ه ص--ادر می شود ب--ا ن--یروی مح-رکه ای ک-ه بن--ابر نی--از اقتص-اد کش-ور وارد می شود، راهنمای دولت هم در سیاست داخلی و هم در سیاست

خارجی است.

تبدیل سازمان ملل متحد از: اصل چهارصد و سی و چهارم وسیله تقس--یم جه--ان ب--ه من--اطق نف--وذ و ح--ل و فص--ل ام--ور ب--ه دلخ--واه قدرتمن--دترها ب--ه س--ازمانی ب--رای م--دیریت م--ردم س--الار جه--ان ب--ه ترتی--بی ک--ه ص--لح جه--انی پای--دار بگ--ردد و ش--هروندان کشورهای جهان، ب-ر پای-ه اس-تقلال و آزادی و ب-ر م-یزان ع-دالت اجتماعی رشدی هم آهنگ بیابند، هدفی اس--ت ک--ه بای--د جهت ی--اب

سیاست خارجی ایران بگردد.

166

فصل هفتم

رشد در چهار بعد سیاسی و اقتصادی واجتماعی و فرهنگی

مقصود از رشد، رشد انسان: اصل چهارصد و سی و پنجم به یمن بکارانداختن مجموع--ه اس--تعدادها، از جمل--ه اس--تعدادهای دانشجویی و خلق، و فض--لها، در عین عم--ل ب--ه حق--وق و عم--ران طبیعت، بر پایه استقلال و آزادی و بر میزان عدالت اجتماعی ب--ه ترتیبی است که در اصول این قانون اساسی مقرر می شود. این رشد در بر می گ--یرد، رش--د انس--ان در ه--ر چه--ار بع--د سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی و عم--ران ط--بیعت در سراس--ر کشور و شرکت در سالم سازی محیط زیست در مقی--اس جه--ان

و رشد هم آهنگ مردمان تمامی کشورهای جهان را:

الف. در بعد اقتصادی:

افزون بر اصول راجع به حقوق اقتصادی شهروندان ایران و که سرمایه های اقتصادی و طبیعی و اجتماعی197 تا 195اصول

را تعریف می کنند و، در تکمیل آنها، در بعد اقتصادی، اص--ول زی--ر با هدف رشد یکایک شهروندان، و جامعه در مجموع خ--ود، مق--رر

می شوند

ش--هروندان، هم نیروه--ای: اص((ل چهارص((د و س((ی و ششم محرک--ه و هم ن--یروی محرک--ه س--از هس--تند. هم خ--ود آنه--ا و هم نیروه--ای مح--رکه ای ک--ه تولی--د می کنن--د و ی--ا ط--بیعت دراختی--ار می گ--ذارد، در نظ--ام اجتم--اعی ک--ه حق--وق تنظیم کنن--ده رابط--ه

167

می شوند و در اقتصاد تولیدمحور ب--ا نظ--ام ب--از ک--ه حق--وق تنظیم کنن--ده رابطه ه--ا می ش--وند، در رش--د بک--ار می افتن--د. م--راقبت در تخریب نشدن نیروهای محرکه حق و وظیفه جمهور شهروندان و

دولت است.

بنابر این ک--ه ب--ر وف--ق م--یزان: اصل چهارصد و سی و هفتم ع--دالت، در اقتص--اد تولی--د مح--ور در خ--دمت انس--ان، م--الکیت

خصوصی همواره باید تابع مالکیت شخصی باشد، . قوانین موضوعه که ترجمان این اصل می شوند، رابط--ه437.1

ک--ار ب--ا س--رمایه و دیگ--ر نیروه--ای محرک--ه را ب--ه ترتی--بی برق--رارمی کنند که این نیروها در استخدام کار بمانند. و

. ط-بیعت ن-یز مال-ک داش-ته های خ-ویش اس-ت. بن-ابراین،437.2 قوانین موضوعه که ترجمان این اصل می شوند، باید جبران آنچه از طبیعت ستانده می شود را تضمین کنند. اصل بر این اس--ت ک--ه طبیعت غنی تر نیز بگردد تا که نسل های آینده در طبیعتی سالم تر

و غنی تر بزیند.

بودج--ه دولت بای--د برداش--ت: اصل چهارصد و سی و هشتم از تولی--د ملی باش--د و ف--روش من--ابع ث--روت کش--ور، در اولین

فرصت، متوقف بگردد. بنابراین، . منابع پایان پذیر کشور نباید جانش-ین من-ابع پای-ان ناپ--ذیر438.1

بگردند. وظیفه دولت و جمهور مردم است که بنا را ب--ر جانش--ینکردن منابع پایان پذیر با منابع پایان ناپذیر بگذارند.

. صدور و ی--ا تخ--ریب نیروه--ای محرک--ه گوی--ای ب--از نب--ودن438.2 نظام اجتماعی، یعنی برخوردار نبودن ش--هروندان از حق--وق و در اختیار همگان قرارنداشتن امکان ها بر وفق میزان ع--دالت و ن--یز ب--از نب--ودن نظ--ام اقتص--ادی اس--ت. از این رو، اقتص--اد می بای--د نظام مند بگردد به ترتی--بی ک--ه عناص--ر آن یک--دیگر را ایج--اب و ب--ا یکدیگر داد و ستد داشته باشند تا ک--ه نیروه--ای محرک-ه، ک-ه وارد

این نظام می شوند، در رشد بکار افتند.

پیش خ--ور ک--ردن و اتخ--اذ: اص((ل چهارص((د و س((ی و نهم سیاس--ت اقتص--ادی ک--ه آین--ده اقتص--اد را از پیش متعین کن--د و نسل های آین--ده را گرفت--ار ج--بر خ--ویش بگردان--د، ممن--وع اس--ت.

بنابراین،. بودجه دولت همواره باید مازاد داشته باشد. و 439.1

168

. تولی--د اقتص--اد ملی ن--یز هم--واره بای--د بیش--تر از مص--رف439.2 باش--د چنان ک--ه بط--ور روزاف--زون، اس--تقلال و آزادی ش--هروندان،

بلحاظ اقتصادی، بیشتر بگردد. و . بن--ابر این ک--ه دس--تگاه اداری کش--ور نقش راه ب--ردی در439.3

اقتصاد دارد، حجم این دس--تگاه و س--طح دانش و م--یزان ک--ارآیی آن را رشد شهروندان و آبادانی طبیعت تعیین می کنن--د. بن--ابراین، نباید حجمی پیداکند که هزینه هایش اقتصاد را از سرمایه مح--روم

و گرفتار قدرت خریدی کند که هزینه های دولتی ایجاد می کنند.

تا زمانی که نفت و گاز و دیگر من--ابع: اصل چهارصد و چهلم کشور صادر می شوند و ی--ا در کش--ور مص--رف می گردن--د، درآم--د حاصل از آنها باید به حساب سرمایه سپرده بگردد و جز در تولید کالاهای کش--اورزی و ص--نعتی و آب--ادانی ط--بیعت، س--رمایه گذاری

.نشود

دولت حق ندارد کسر بودج--ه: اصل چهارصد و چهل و یکمپیدا کند و کسری را با افزودن بر حجم پول جبران کند. لذا،

. حجم پ---ول درگ---ردش را رش---د اقتص---اد در خ---دمت441.1شهروندان معین می کند و بس.

. ارزش پول حتی المقدور باید ثابت باشد. 441.2 . در آنچ--ه ب--ه س--رمایه گذاری ها در ص--نعت و کش--اورزی و441.3

بیابان زدایی مربوط می شود، نرخ بهره باید به صفر میل کند. . دولت و نظام بانکی، قدرت خریدی را که اقتصاد، توان--ا441.4

به جذب آن نباشد، نباید ایجاد کنند.

س--اختار بودج--ه و س--اختار: اص((ل چهارص((د و چه((ل و دوم اعتباره--ا ک--ه نظ--ام ب--انکی ایج--اد می کن--د و س--اختار واردات و

صادرات را اقتصاد تولید محور معین می کند نه به عکس.

آزادی جریان اطلاع ها باید به: اصل چهارصد و چهل و سوم تم--امی ش--هروندان امک--ان بده--د از فعالیته--ای دولت در قلم--رو اقتص---اد و ن---یز از فعالیت ه---ای مؤسس---ه های پ---ولی و م---الی و سیاس---ت های بازرگ---انی داخلی و خ---ارجی و اطلاع ه---ا در ب---اره نیروه--ای محرک--ه و س--مت یابی فعالیته--ای آنه--ا آگ--اه بگردن--د. ب--ه ترتی--بی ک--ه دسترس--ی ب--ه اطلاع ه--ا، ب--رای کس و ی--ا کس--ان و

گروه هایی موقعیت ویژه ایجاد نکند. لذا،169

. تم--امی فعالیته--ای اقتص--ادی از تولی--د و توزی--ع درآم--د و443.1 مصرف و رابطه اقتصاد کشور ب--ا اقتص--ادهای دیگ--ر و، در درج--ه اول، بودجه و اعتبارات بانکی و قیمتهای فرآورده ها و خدماتی که ب--ه کش--ور وارد می ش--وند و ی--ا در کش--ور تولی--د می گردن--د، بای--د شفاف باشند و حس--اب های آنه--ا در اختی--ار ش-هروندان ق--رارداده

شوند.

بن--ابر م--یزانی ک--ه ع--دالت: اصل چهارصد و چهل و چهارم اجتم--اعی اس--ت، ض--ابطه سیاس--ت گ--ذاریهای اجتم--اعی، بای--د نابرابری زدایی باشد. لذا، نابرابری های زی--ر و ه--ر ن--وع ن--ابرابری

دیگر می باید زدوده شوند: . نابرابری میان منابع موجود در طبیعت و نی--از فزاین--ده ب--ه این1

مواد؛ . نابرابری میان نیاز ب-ه میح--ط زیس-ت س-الم و محی-ط زیس-ت2

آلوده؛ . نابرابری میان نیاز انسان به غذا و آب و نیاز طبیعت ب--ه آب و3

غذا برای تجدید توان که سه مسئله کمبود آب و گرس--نگی زمین و انسان و پیشرفت بیابان را پدید آورده است. ایران بخصوص ب--ا

این مسئله و خطر روبرو است؛ . نابرابری میان نیاز سرمایه به سود و نیازه--ای واقعی انس--ان.4

یعنی نیازهایی که تن آدمی دارد و نیازهایی که در جریان رش--د اوپدید می آیند؛

. نابرابری میان درآمد سرمایه و درآمد انسانی ک--ه آن را تولی--د5می کند؛

. ن--ابرابری علمی و ف--نی می--ان جامعه ه--ا و در هرجامع--ه می--ان6 اقلیت دارای علم و فن و اکثریت بزرگ و میان گروه تولید کننده علم و فن و اقلیت برخ--وردار از علم و فن ک--ه راه ح--ل عاج--ل

می طلبد. . ن--ابرابری می--ان مس--ئله ها ک--ه ف--راوان تولی--د و ب--رهم انباش--ته7

می شوند و مسئله هایی که »راه حل« می جویند؛ . نابرابری روز افزون میان سرمایه ای که در تولید بکار می افتد8

و س---رمایه ای ک---ه در مع---املات »فرآورده ه---ای مش---تق« بک---ارمی افتد؛

. نابرابری میان سرمایه ای که در تولید فرآورده ه--ای ویران گ--ر9 )اسلحه و مواد مخدر و مشروبات الکلی و ف--راوان فرآورده ه--ا و

170

»خدمات« ویرانگر دیگر( بکار می افتد و سرمایه ای که در تولی--دفرآورده های سالم بکار می افتد؛

. ن--ابرابری روزاف--زون می--ان عرض--ه ک--ار و تقاض--ای ک--ار. این10 ن--ابرابری در کش--ورهای زی--ر س--لطه بیش--تر اس--ت زی--را در این کش--ورها، هم--راه ب--ا ص--دور نفت و گ--از و دیگ--ر م--واد موج--ود در طبیعت و نیز صدور سرمایه و استعدادها، زمینه ه-ای ک-ار ن-یز ب-ه

اقتصاد مسلط صادر می شوند؛ . نابرابری میان نقاط مختلف کشور بلحاظ »رشد« و درآمد و11

مصرف؛ . نابرابری میان کشور ای-ران و دیگ-ر کش-ورها، بلح-اظ توزی-ع12

نیروهای محرکه توسط ماوراء ملیها بن--ابر ایجاب--ات س--لطه آنه--ابراقتصاد جهان؛

. نابرابری میان زمانی که صرف فعالیتهای ویرانگ--ر می ش--ود،13 که مرتب بیشتر می گردد، با زمانی که صرف فعالیته--ای س--ازنده

می گردد ؛ . ن--ابرابری می--ان جامعه ه--ا و ن--ابرابری در ه--ر جامع--ه ک--ه در14

درص---دی ها و ی---ک درص---دی ها« را بوج---ود99س---طح جه---ان » آورده است. و

. نابرابری میان برخورداری ش-هروندان از حق-وق ذاتی حی--ات15 خویش و نقش قدرت )= زور( در تنظیم رابطه ها که پویایی قهر

و همزادش پویایی فقر را بوجود آورده است. . نابرابری میان مصرف و تولید بمعن-ای ف-زونی مص-رف ب-ر16

باید جای ب--ه ف--زونی تولی--د ب--ر مص--رف439تولید که برابر اصل بسپارد.

بنابر این که کار مساوی، ب--ر: اصل چهارصد و چهل و پنجم درآمد مساوی حق دارد. در آمد زن با درآمد مرد، وقتی یک ک--ار

را انجام می دهند، باید برابر باشند ، . زنان باردار می شوند و فرزند بدنیا می آورن--د، ب--ر م--یزان445.1

عدالت، باید کمب--ود درآمدش--ان، ب--ابت ب--ارداری و م--ادری ج--برانبگردد. و. کار در خانه، کار است و باید درآمد داشته باشد. 445.2

بنابراین ک--ه کمیت و کیفیت: اص((ل چهارص((د و چه((ل ششم تولی--د فرآورده ه--ا و خ--دمت ها را نیازه--ای ش--هروندان در جری--ان رشد تع--یین می کن--د، سیاس-ت گذاریهای اقتص--ادی بای--د بازدارن--دهِ

171

بکارافتادن سرمایه و دیگر نیروهای محرکه، در تولید و بازاری--ابیفرآورده های ویران گر باشند. از این رو

. فزونی میزان تخریب ب--ر م--یزان تولی--د، بمعن--ای زی--ادت446.1 س--تانده از داده، هم در رابط--ه ب--ا انس--ان و هم در رابط--ه ب--ا

طبیعت، ممنوع است. و . تخریب نیروهای محرکه و فسادها و ب--ورس بازی ه--ا ک--ه446.2

سبب شده اند معامله ه--ای ب--ازار فرآورده ه--ای مش--تق ده براب--ر و بیشتر از مجموع تولیدهای ناخالص ملی کشورهای جهان بگردن--د

و همچنان رو به افزایش باشد میباشند، ممنوع هستند. فرآورده ها و خدمت های ویران گر را قانون معین می کند.

کارها که هر شهروند انج--ام: اصل چهارصد و چهل و هفتم می ده--د، ب--ه تع--داد اس--تعدادها و فض--ل های او بای--د باش--د ت--ا ک--ه

پیشرفت علمی و فنی سبب بیکاری نگردد. افزون براین، . علم و فن دستیار انسان باید باشد و نه بی کار کنن--ده او.447.1

آموزش و پرورش ایرانیان و ن--یز جهت ی--ابی تحقیق ه--ای علمی و فنی همواره بای--د ج--امعیت انس--ان و توان--اتر ک--ردن او ب--ه انج--ام

مجموعه کارها را لحاظ کنند. و ،445 و 444. ب--ا نابرابری زدایی ه--ای موض--وع اص--ل های 447.2

توزیع برابر درآمدها، بخصوص توزی--ع امکان ه--ا در س--طح کش--ور، هم امکانها برای کارها را در همه نقاط کش--ور بای--د ایج--اد ک--رد و هم از تراکم جمعیت در چند منطقه کشور بای--د جلوگ--یری بعم--ل

آورد و هم رشد تمامی نقاط کشور را هم سطح نگاه داشت. . خشونت زدایی در تمامی جامعه و نیز در محیط کار بای--د447.3

سیاست دائمی دولت باشد تا که اتلاف کار و سرمایه، به حداقل میل کند و امکان های بیشتر در اختیار شهروندان ب--رای پ-رداختن

به انواع کارها، قرار بگیرند.

از بین ن--بردن زمین--ۀ� ک--ار: اصل چهارصد و چه((ل و هش((تم موجود و ایجاد زمینه های کار جدید راهنمای سیاس--ت گذاریها بای--د

باشد. لذا، . ص--دور م--واد نبای--د ش--هروندان ای--ران را از ان--واع کاره--ا448.1

محروم کند. . ایج--اد زمین--ه ک--ار ب--ه یمن رش--د علمی و ف--نی و ایج--اد448.2

امکان های جدید وظیفه دولت است.

172

بنابر این که ش--هروندان ح--ق: اصل چهارصد و چهل و نهم دارند بر برآورده شدن نیازه--ای اولی--ه، ش--امل غ--ذا و پوش--اک و مسکن و تعلیم و ت--ربیت و بهداش--ت و به--داری و محی--ط زیس--ت سالم و رشد ، در سیاست گذاری اقتصادی، ب--رآوردن این نیازه--ا، در همان ح--ال، ایج--اد زمینه ه--ای گس--ترده ک--ار، بای--د از اول--ویت

برخوردار باشند. از این رو، . کاشت گندم و دیگر غلات م--ورد نی--از انس--ان و پ--رورش449.1

دام در داخ--ل کش--ور، بقص--د دس--تیابی ب--ه اس--تقلال غ--ذایی، ازاولویت برخوردار است. و

. س--اختمان س--ازی در ش--هرها و روس--تاها، ب--ا رع--ایت449.2 خطرهای طبیعی )زلزله و سیل(، برای آن که جمه--ور ش--هروندان

مسکن بیابند، از اولویت برخوردار است. و . برخورداری ش-هروندان، در سرتاس--ر کش--ور، از امک--ان449.3

آموزش و پرورش و دستیاری علمی و فنی آنان در زندگی و کار،از اولویت برخوردار است. و

. برخوردارکردن شهروندان ایران در شهرها و روستاها از449.4 بهداشت و بهداری و محی--ط زیس--ت س--الم از اول--ویت برخ--وردار

است. و . بنابراین که این انسان است که رشد می کند، در تم--امی449.5

نق--اط کش--ور ، در ش--هر و روس--تا، قرارگ--رفتن اس--باب رش--د دراختیار شهروندان از اولویت برخوردار است.

بن--ابر اهمیت من--ابع کش--ور از نظ--ر: اصل چهارصد و پنجاهم نیروی محرکه بودن و زمینه کار ایج--اد ک--ردن، در بهره ب--رداری از این منابع، باید پیشرفته ترین دانش و فن را بکار گ--رفت ت--ا اتلاف به حداقل و بهره برداری به اندازه نیاز اقتصاد تولید محور ب--ه ح--د

مطلوب میل کنند. بنابراین، برداری غیر علمی از منابع کشور ممنوع است. و. بهره450.1 برداری از منابع کش--ور در رو و زی--ر. واگذاری امتیاز بهره450.2

زمین و دریا و فضا به دولت ها و شرکتهای خارجی ممنوع است. . بنابراین که منابع کشور به شهروندان ایران نسل بعد از450.3

نسل تعلق دارد، بهره برداری از آنها نه می تواند در ید غ--یر دولتو نه تابع نیاز دولت به درآمد و نه تابع سودمحوری باشد.

بن--ابراین ک--ه می--ل ک--ردن: اص((ل چهارص((د و پنج((اه و یکم رانت ها به ص--فر یکی از مهم ت--رین ش--اخص های س--لامت اقتص--اد

173

تولیدمحور و رشد آن بر میزان ع--دالت اجتم--اعی اس--ت، ت--رکیب درآم--دها و هزینه ه--ای بودج--ه و ن--یز ت--رکیب اعتب--ارات ب--انکی و همچ--نین ت--رکیب ص--ادرات و واردات و دیگ--ر سیاس--ت گذاریهای

اقتصادی نباید فرصت رانت خواری ایجاد کنند.

جلوگ--یری از قاچ--اق - ک--ه: اص(ل چهارص(د و پنج((اه و دوم دولت بای---د بیش---ترین اهتم---ام را، درآن، بک---اربرد – از اول---ویت برخوردار است. افزون بر آن، ایجاد تعادل میان مصرف و تولید و ایجاد نکردن قدرت خرید تورم زا که سبب گشودن دروازه ها به روی واردات می گ--ردد و راه کاره--ای زی--ر ن--یز بای--د وجه--ه همت

دولت باشند: . در سطح جهان، دولت باید مراقب باشد که فرآورده ها و452.1

خ--دماتی ک--ه مبادل--ه می ش--وند، از حمایت ه--ای مخ--ل براب--ریطرف های معامله برخوردار نباشند. و

. در صورت وج--ود این حمایت ه--ا از تولی--د داخلی حم--ایت452.2کند. و . رساندن هزینه تولید به حداقل و رس--اندن کیفیت و دوام452.3

فرآورده ه--ا ب--ه ح--داکثر از راه بک--اربردن دانش و فن در تولی--د فرآورده ها و خدمت ها، از جمله مؤثرترین روش--های جلوگ--یری از

قاچاق و رانت خواری ها باید تلقی شود و لحاظ بگردد.

ب--ه جانش--ین ک--ردن کاره--ای: اصل چهارصد و پنجاه و سوم کاذب با کارهای واقعی، جمهور ش-هروندان و دولت بای--د اول-ویت

ببخشند.

:ب. در بعد اجتماعی

اصول تبیین کننده رشد شهروندان در بعد اجتماعی که قسمت دوم این فصل را تش-کیل می دهن-د، کام-ل می کنن-د اص-ول تب-یین

کننده حقوق اجتماعی و نیز سرمایه اجتماعی را:

ک---رامت و م---نزلت: اص((ل چهارص((د و پنج((اه و چه((ارم شهروندان و همه جانداران و طبیعت، در بخشی بستگی به عمل

174

آنها به حقوق خویش و در بخشی دیگ--ر بس--تگی پی--دا می کن--د ب--هحمایت از حقوق آنها. لذا،

. وظیف--ه دولت رع--ایت حق--وق حقوقمن--دان و حم--ایت از454.1حقوق آنها است. و

. شهروندان حق و وظیف--ه دارن--د ک--ه از حق--وق یک--دیگر و454.2دیگر حقوقمندان حمایت کنند. و

. هرگ----اه دولت ت----رک حقوق م----داری کن----د و روی ب----ه454.3 قدرت مداری آورد، قی--ام ب--رای بازی--افتن دولت حقوقم--دار ح-ق و

وظیفه شهروندان است.

بی مح--ل ک--ردن رواب--ط: اص((ل چهارص((د و پنج((اه و پنجم شخص--ی ق--درت، من--وط اس--ت ب--ه بی مح--ل ک--ردن رابط--ه در

موقعیت یابی و امتیازجویی و تبعیض ها، لذا، . تبعیض زدایی در ه--ر چه--ار بع--د اجتم--اعی و اقتص--ادی و455.1

سیاس--ی و ف--رهنگی وظیف--ه دولت اس--ت. ق--وانین موض--وعه ک--ه تبعیض مقرر کرده اند ملغی هستند. در این جمهوری، هیچ قانونی که تبعیض دربر داشته باشد، از جمله تبعیض ب--ه زی--ان ط--بیعت و

جانداران، وضع و اجرا نمی شود. . باوجود الغا شدن تبعیض ها ب--ه زی--ان زن--ان، ک--ه س--نت و455.2

عرف و عادت و رسم و قانون مقرر کرده و مجری هستند، بن-ابر قاعده جبران، قانون امتیازهای ضرور را برای آن که زنان برابری واقعی بیابند و در ش--هروندی ب--ا م--ردان براب--ری بجوین--د، در ح--ق

زنان، برقرار می کند. . امتیازها که این و آن گروه بندی اجتماعی و شهرنش--ینان455.3

و ساکنان شهرهای بزرگ و یا س--اکنان نق--اطی از کش--ور از آنه--ابرخوردارند، الغاء می شوند.

. تعلیم و تربیت باید همراه باشد با ایج--اد ش--غل و ف--راهم455.4 آوردن زمینه های اشتغال، تا که استعدادها از محل زندگی خود به

مناطق دیگر و از کشور به خارج از کشور مهاجرت نکنند.

سیاست جمعیتی باید در بر: اصل چهارصد و پنجاه و ششمگیرد:

. تع--یین م--یزان زاد و ول--د را ب--ه ترتی--بی ک--ه در ت--رکیب456.1 جمعیت ایران، نس--بت جوان--ان ب--ه از کارافتاده ه--ا و کودک--ان، در عین حال، سبب پیری جمعیت و سنگینی بار تکفل جوانان نگردد.

175

. متعادل شدن توزی--ع جمعیت در س--طح کش--ور را ت--ا ک--ه456.2 ای--ران بیاب--انی نگ--ردد ک--ه در این ج--ا و آن ج--ای کش--ور، ش--هرها و

روستاهای پراکنده از یکدیگر وجود دارند. . رساندن سرمایه اجتماعی هر منطقه را به حداکثر ب--ا از456.3

میان برداشتن موانع همبستگی ها و رساندن سرمایه اجتماعی در س--طح کش--ور ب--ه ح--داکثر، از راه ایج--اد همکاری ه--ای متقاب--ل و

هم سطح کردن زندگی در همه جای کشور.

در همان حال که دولت ح--ق: اصل چهارصد و پنجاه و هفتم ن--دارد وظ-ایف خ--ود را ب-ه غ-یر واگ--ذار کن--د، ح--ق ن--یز ن-دارد ک--ه

استقلال و آزادی عمل جامعه مدنی را محدود کند. از این رو، . بنابراین که اندازه خودانگیختگی فردی و جمعی شاخص457.1

ان--دازه رش--د اس--ت، برداش--تن موان--ع اجتم--اعی ب--رای آن ک--ه شهروندان از بیشترین امکان برای خودانگیخته زیستن برخ--وردار شوند و جامعه مدنی نقش خویش را بمثابه رکن دموکراسی ایفا

کند، وظیفه دولت و شهروندان است. . کار دولت تسهیل تصدی زندگی در خودانگیختگی و رشد457.2

شهروندان است. بنابراین، حق ندارد قلمرو عم--ل جامع--ه م--دنیبمثابه رکن دموکراسی را محدود کند.

. بن--ابر این ک--ه جامع--ه م--دنی فع--ال بای--د باش--د و جامع--ه457.3 سیاسی در بطن آن فعال بماند و دولت تابع ملت باش--د، وض--ع و اجرای قوانینی که جامعه م--دنی و جامع--ه سیاس-ی را ت--ابع دولت

بگرداند، ممنوع است.

در س--طح جامع--ه م--دنی،: اصل چهارصد و پنجاه و هش((تم تشکیل انجمن ها و جمعیت ه--ا و ه--ر ن--وع اجتم--اع دیگ--ر ب--ه قص--د حمایت از حقوق پنج گانه و هدایت شهروندان به عمل به حقوق و

امدادگری مجاز است. و نیز، . تش--کیل س--ازمان های مختل--ف بقص--د رف--ع کاس--تی های458.1

شهروندان و کاستن از روابط ق--وا و اف--زودن ب--ر رواب--ط ح--ق ب--ا حق، بنابراین، بیشتر شدن همبستگی ها مجاز و بسا ضرور است.

و . تش--کیل س--ازمان ها ب--رای حم--ایت از حق--وق ه--ر ی--ک از458.2

گروه های اجتماعی آزاد است. و

176

. بنابراین ک--ه ه--ر ش--هروند براب--ر اس--تعدادها و فض--ل های458.3 خ--ود بای--د امک--ان داش--ته باش--د، ب--از و تحول پ--ذیر ک--ردن نظ--ام اجتم--اعی، ح--ق ش--هروندان و وظیف--ه مش--ترک جامع--ه م--دنی و

جامعه سیاسی و دولت است.

در نهادهای جامعه، از خانواده: اصل چهارصد و پنجاه و نهم ت--ا کارفرم--ایی و ن--یز دس--تگاه اداری و جمعیت ه--ا و س--ازمان های سیاسی، ساختار باید حقوق من--د، و بن--ابراین، مردم س--الار باش--د.

لذا، . رابطه کنونی که شهروند را تابع نهاد می کن--د، بای--د ج--ای459.1

به رابطه ای بسپارد که، بدان، نهاد تابع انس--ان بگ--ردد و رابطه ه--ارا حقوق برقرار کنند.

. مسئولیتِ تصدی هر کار باید با اختیار همراه باشد تا ک--ه459.2 زور بی نقش بگردد و به تدریج، نهادها از مردم سالاری ش--ورایی

برخوردار شوند.

وظیفه دولت است که از تض--ادهای: اصل چهارصد و شستم اجتماعی بکاهد و بر میزان عدالت اجتم--اعی و ب--ا ایج--اد فرص--ت ب--رای مش--ارکت ش--هروندان در رهبری ه--ا، توحی--د اجتم--اعی را افزایش دهد. تا که توان جامع-ه م--دنی م--دام در اف--زایش باش--د.

بیشتر شدن سرمایه اجتماعی یکی از ثمرهای آن است.

بنابراین که حق کار از حقوق: اصل چهارصد و شست و یکم انسان است و حق مالکیت شخصی برخورداری از امکان ک--ار را ایجاب می کند، پس هر شهروند بر امکانهای طبیعی و اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی حق دارد. وجود بی کار گویای غ--یر

عادلانه بودن توزیع امکان ها و ناسالم بودن جامعه است. لذا، . از آنجا ک--ه بس--یاری از کاره--ا ب--ر پ--اداش ح--ق ندارن--د و461.1

همواره عرضه کاری که بر پاداش حق دارد، از تقاضای آن کم ت--ر است، مقرر می شود که هرکار بر پ--اداش ح--ق دارد مگ--ر این ک--ه

انجام دهنده پاداش نخواهد. و

177

. سنجش چند و چون توزیع امکان ها وظیفه م--داوم دولت461.2 است. هرگ--اه توزی--ع ب--ا م--یزان ع--دالت اجتم--اعی س--ازگار نب--ود،

سازگارکردن آن با این میزان، وظیفه دولت است. . جامعه مدنی، در سطح خود، ب-ا ایج-اد امکان ه-ا و توزی--ع461.3

عادلانه آن و نیز با دستگیری بمعنای رفع ناتوانی های ش--هروندان، بنوبه خود، برابری عرضه کار بر تقاضای کار را میسر می گرداند. قانون چن-د و چ-ون همک--اری دولت ب-ا جامع-ه م-دنی را در ایج--اد

زمینه کار و کار معین می کند.

بنابراین که سنگینی بارتکفل: اصل چهارصد و شست و دوم و نابسامانی ها و آسیب های اجتماعی، عامله--ای اجتم--اعی دارن--د، از میان برداشتن این عاملها وظیفه دولت و جامعه مدنی اس--ت.

لذا، . مش---کل ش---دن ازدواج و آس---ان ش---دن طلاق یکی از462.1

عامله--ا اس--ت. ق--انون این مش--کل را ب--ا الغ--ای رس--وم و ع--اداتقدرت فرموده، باید از میان بردارد. و

. برخوردار شدن شهروندان از حقوق اولیه، مسکن و غذا462.2 و پوشاک و تعلیم و تربیت و بهداشت و بهداری و محی--ط زیس--ت سالم و رش--د، ب--ه رف--ع مش--کل اجتم--اعی کم--ک می رس--اند. ام--ا برخوردار شدن از این حقوق، بنوبه خود، تغی--یر س--نت و ع--رف و عادت و رسم قدرت فرموده را ایج--اب می کن--د، بن--ابراین، تغی--یر رابطه های اجتماعی را ضرور می گرداند. وضع و اجرای قانون ه--ا که بیانگر حقوق برشمرده در این قانون اساسی می ش--وند، بای--د

مانع ها را از میان بردارند. و . توزی--ع زمین و بناس--ازی در ش--هرها و روس--تاها ب--ر پای--ه462.3

برخورداری شهروندان از حق مسکن و فضای سبز باید باشد. . زدودن آس--یب های اجتم--اعی و نابس--امانی ها ک--ه ق--انون462.4

تعیینشان می کند برعهده جامعه مدنی و دولت است.

نژادپرس--تی در تم--امی: اص((ل چهارص((د و شس((ت و س((وماشکال، نژادی و ملی و قومی و جنسی، ممنوع است. بنابراین،

. تحقیر زن از مصادیق نژاد پرستی است و ممنوع است.463.1خشونت بکاربردن بر ضد او نیز ممنوع است.

178

. دون انسان انگاری زن و شیی جنسی شمردن او نیز از463.2مصادیق نژاد پرستی و ممنوع است. و

. جنس سالاری یعنی »جاذبه جنسی« را محور رابطه ها و463.3 تولی--د و مص--رف ک--ردن ن--یز تحق--یر انس--ان، بخص--وص زن، و از

مصادیق نژاد پرستی است و ممنوع است. . تحق--یر و دش--منی بخ--اطر ب--اور دی--نی و م--رامی ن--یز از463.3

مصادیق نژاد پرستی است و ممنوع. . تحقیر بخاطر تعلق به ملتی و یا قومی از مص--ادیق ن--ژاد463.4

پرستی است و ممنوع. . فقر را سرنوشت مردم فق--یر انگ--اری قلب واقعیت و از463.5

مصادیق نژادپرستی است و ممنوع.

بنابر این که جوان ن--یروی: اصل چهارصد و شست و چهارم محرکه تغییر – بازتر و تح--ول پ--ذیرتر ک--ردن نظ--ام اجتم--اعی – و تولید کننده نیروهای محرک-ه اس-ت، ب--ر فرص-ت های ک--ار و رش-د حق دارد. ایجاد این فرصتها برعهده دولت و جامعه مدنی است.

از این رو، . ایجاد فرصت برای آن ک--ه جوان--ان در ره--بری آین--ده نگ--ر464.1

جامعه خویش شرکت فعال پیداکنند، از رهگذر رعایت حقوق پنجگانه، از اولویت برخوردار است. و

. از آن جا که آرم--ان و ه--دف گزی--نی ی--ا ب--ر مح--ور ق--درت464.2 انجام می گیرد و ی--ا رش-د، ب--ا همگ--انی و همه ج--ایی ک--ردن رش--د، جوانان فرصت می یابند که در مسیر رشد، آرمان و هدف گزینند.

و . در وضع ق--انون و مق--ررات، گس--ترده تر ک--ردن فراخن--ای464.3

استقلال و آزادی جوانان باید لحاظ شوند. و . دولت و جامع--ه م--دنی در رفت--ار خ--ویش، بای--د ش--اخص464.4

افزایش میزان رضایت و امید و شادی و شادابی و وجود هیج--انمثبت کار و رشد نزد جوانان را لحاظ کنند. و

. دولت و جامع---ه م---دنی بای---د نب---ود ج---وان بیک---ار را از464.5 شاخص های سلامت جامعه بشمارند. و باید جمهور ش--هروندان را

بطور مرتب از کار و رشد جوانان آگاه کنند. 179

. از آنج--ا ک--ه کاس--تن از نابرابریه--ا و تنش ه--ا و تقابل ه--ا و464.6 تضادها در جامعه و افزودن بر توحید اجتماعی، محی--ط اجتم--اعی را برای کار و رشد جوانان آماده می کند، پرداختن ب--ه آن کاس--تن و این افزودن وظیفه دولت و جامعه مدنی است. دولت موظ--ف اس--ت ش--اخص توحی--د اجتم--اعی را م--رتب ب--ه اطلاع جمه--ور

شهروندان برساند.

بن--ابراین ک--ه ادام--ه حی--ات: اصل چهارصد و شست و پنجم ملی در استقلال و آزادی و رشد بر میزان ع--دالت اجتم--اعی، ب--ه حداکثر رساندن همبستگی ارتباط دارد و بنابر این که همبس--تگی فرآورده نظ--ام اجتم--اعی ب--از اس--ت و بن--ابر این ک--ه همبس--تگی و دوستی را مدار باز م--ادی – معن--وی ش--هروندان ممکن می کن--د و بنابراین که نیروهای محرکه در جامعه باز و تحول پ--ذیر می توانن--د

در رشد شهروندان بکار افتند، مقرر می شود که: . ه--ر ای--رانی، از ن--وزدای، حقوقمن--د تلقی ش--ود و نه--اد465.1

خانواده و دیگر نهادها، بر پایه حقوقمندی کودک سازمان بجوید و هدف آموزش و پ--رورش رش--د او در خ--ودانگیختگی ط--بیعی اش

باید باشد. و . تعلیم کار جمعی بر پایه همبس--تگی و دوس--تی و رع--ایت465.2

حقوق یک--دیگر و آم-ادگی جس-تن ب--رای دف--اع از حق-وق یک-دیگر،تعلیم پایه تلقی بگردد. و

. بن--ابر این ک--ه در ب--ارآوردن ک--ودک مس--تقل و آزاد، م--ادر465.3 نقش اول را دارد، تأمین اس--باب اس--تقلال و آزادی زن، اول--ویت

پیدا می کند.

بنابر این ک--ه رابط--ه دولت: اصل چهارصد و شست و ششم ب--ا ملت، رابط--ه ق--درت ب--ا ش--هروندان فاق--د حق--وق ش--هروندی بوده اس--ت و این ام--ر مس--تمر ایرانی--ان را ن--اگزیر کرده اس--ت زندگانی و رفتار و گفتار دوگان--ه بیابن--د، دولت و دس--تگاه اداری و نظامی و انتظامی بای--د بروف--ق این ق--انون اساس--ی بن--ا گردن--د و

رابطه دولت با ملت را حقوق تنظیم کنند. افزون براین، . رابط--ه دولت ب--ا ملت بای--د هم--واره از ص--فت ش--فاف466.1

برخوردار باشد. قوه چهارم دولت، این مهم را نیز بر عهده دارد.

180

. دولت هیچ گ---اه نبای---د ش---هروندان را در برخ---ورداری از466.2حقوق خویش محدود کند.

. دولت بای-د آن س-ازماندهی را بجوی--د ک-ه گروه بن-دی های466.3 اجتماعی که با ایجاد روابط شخصی قدرت پدید می آیند، ن--ه تنه--ا نتوانند بر دولت مسلط شوند، بلکه ک--ارکرد اجتم--اعی خ--ود را از

دست بدهند و منحل بگردند. . دولت مص--الحی ک--ه ن--اقض حق--وق ش--هروندان باش--ند466.4

نمی تواند داشته باشد. در رابط--ه ب-ا دولت ن--یز، ش--هروندان نبای--دمجبور شوند، مصلحت ناقض حقوق خویش را درکارآورند.

. بن--ابر این ک--ه خلاء را هم--واره زور پ--ر می کن--د، دولت و466.5 جامعه مدنی و جامعه سیاسی، موظفند که، در رفت--ار خ--ود، علم و فن را با زور ترکیب نکنن--د و بکارنبرن--د. ک--اربرد دانش و فن از راه ت--رکیب آنه--ا ب--ا حق--وق را در زن--دگی روزان--ه ش--هروندان

روزافزون کنند. . شرکت جمهور شهروندان در رهبری ها بر میزان دوستی466.6

و همبستگی باید هدف دولت و جامع--ه م--دنی و جامع--ه سیاس--یباشد تا که دموکراسی شورایی متحقق بگردد.

ج. در بعد سیاسی:

اصول زیر تکمیل کنن--ده حق--وق سیاس--ی ش--هروندان ای--ران و اصول تعیین کننده سازمان دولت و نقش احزاب و جامعه م--دنی

در ایران هستند:

ولایت ب--ا جامع--ه م--دنی: اصل چهارص((د و شس((ت و هفتم بمثابه جمهور شهروندان اس-ت. اح-زاب و س-ازمان های سیاس-ی ابزار جامعه مدنی در اعمال ح--ق ولایت هس--تند . جامع--ه م--دنی

حق بکاربردن این حق را دارد. بن--ابر این ک--ه ولایت ب--ا: اصل چهارصد و شس((ت و هش((تم

جمهور مردم است، تصمیم را همواره جمهور م--ردم می گیرن--د و ن--وع تص--میم را ن--یز آنه--ا معین می کنن--د. ش--هروندان در گ--رفتن

تصمیم و انتخاب نوع آن، حق برابر دارند. لذا،

181

. هیچ تصمیم گیرنده مافوق جمهور مردم نمی تواند وج--ود468.1 داشته باشد. هیچ شخص و گروه و نهاد و سازمانی نیز نمی توان--د جانشین مردم در گرفتن تصمیم بگردد و یا خود را ش-ریک م--ردم در حق گرفتن تصمیم بشمارد و یا بعنوان شخص و گ--روه و نه--اد

و سازمان برای خود حق حاکمیت قائل شود. . نامزدها برنامه های خویش را به جمه--ور م--ردم پیش--نهاد468.2

می کنند و برنامه ای که اکثریت مردم به آن رأی می دهند، قابلیت اجرا می یابد. هرگاه مردم و بدست آوردندگان اک--ثریت مش--اهده کنند که برنامه آنها قابل اجرا نیست، برنامه جانش--ین را بای--د ب--ه

تصویب جمهور مردم برسانند. . اقلیت حق و وظیفه دارد که برنامه اک--ثریت و چگ--ونگی468.3

اجرای آن را نقد کند.

برپای--ه اص--ول این ق--انون: اص((ل چهازص((د و شس((ت و نهم اساس--ی ک--ه راهنم--ای سیاس--ت خ--ارجی ای--ران هس--تند، مح--ور سیاست داخلی و خارجی کردن یک یا چند قدرت خارجی ممن--وع

است. از این رو،

. بنابراین که دولت، بر وفق حقوق پنج گان--ه، رابط--ه خ--ود469.1 را با دولت های دیگر تنظیم می کن--د، ب--ه خص--ومت ب--ا هیچ دول--تی

ابتدا نمی کند.

. هرگ--اه دولت و ی--ا دولته--ایی ب--ه ح--ق و ی--ا حق--وق ملت469.2 ایران تجاوز کند یا کنند، دفاع از حق و یا حقوق مورد تجاوز، حق

و وظیفه ملت و دولت تحت حاکمیت او است.

. دولت حق ندارد سیاس--تی را اتخ--اذ کن--د ک--ه ای--ران را ب--ا4693 کشورهای دیگر وارد رابطه مسلط – زیرسلطه کند، خواه بعنوان

مسلط و چه بعنوان زیرسلطه.

. ثبات و دوام دولت همواره بای--د ف--رآورده ت--ابعیت کام--ل469.4دولت از جمهور شهروندان باشد.

تشکیل گروه بن--دی های سیاس--ی ب--ا اصل چهارصد و هفتادم: قصد اعمال نف-وذ و نقض ق-انون ب--رای بدس-ت آوردن امتیازه-ای

182

سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و موقعیت یابی اجتماعی، ممنوعاست.

در همان ح--ال ک--ه اف--راد: اص((ل چهارص((د و هفت((اد و یکم نیروه--ای مس---لح، ش--هروندان هس---تند و از حق--وق ش--هروندی برخوردار، بمثابه نیروی مسلح ح--ق مداخل--ه در ام--ور سیاس--ی و

اقتصادی را ندارند. بنابراین، . نیروه--ای مس--لح ح--ق تص--دی بنگاه ه--ا و کارفرمایی ه--ای471.1

اقتص--ادی را ندارن--د. تولی--د اس--لحه و تجه--یزات نظ--امی مس--تثنیاست. و . نیروهای مسلح تحت حاکمیت ملت هستند. این نیروها و471.2

هر تشکل دیگری ح--ق مح--دود ک--ردن ولایت را ک--ه از آن جمه--ور مردم است، ندارند. این عمل ج-رم و مس--تحق مج--ازات س-نگین

است که قانون تعیین می کند.

بنابراین ک--ه رش--د م--داوم: اص((ل چهارص((د و هفت((اد و دوم شهروندان نیاز به توحی--د اجتم--اعی و ص--لح در درون کش--ور و ب--ا

بیرون دارد، دولت مسئول برقراری صلح پایدار است. لذا، . دولت مراقبت می کند ک--ه رواب--ط اق--وامی ک--ه ش--هروند472.1

ایران هس--تند، بایک--دیگر، ب--ر س--ه ح--ق برق--رار ش--وند. یکی ح--ق مش--ارکت بمثاب--ه ش--هروندان براب--ر، و دیگ--ری ح--ق اختلاف در فرهن--گ، و س--ومی ح--ق زیس--ت در ص--لح ب--ه یمن تبعیض زدایی و

خشونت زدایی. . برای این که »ی-ک نف--ر ی--ک رأی« اق-وام را در م--وقعیت472.2

اقلیت دائمی ق--رار نده--د، بای--د هم ب--ا اج--رای اص--ول این ق--انون اساسی در باره دولت و هم ب--ا هم--راه ک--ردن م--ردم س-الاری ب--ر اصل مشارکت با دموکراسی براصل انتخاب در بعدهای سیاس--ی و اجتماعی و اقتصادی و ف--رهنگی، ص--لح اجتم--اعی را ک--امل تر و

پایدارتر کرد. . دولت مراقبت می کند در از میان برداشتن موانع ص--لح472.3

اجتماعی از رهگذر اج--رای این ق--انون اساس--ی و ت--أمین اس--بابرشد پایدار برای جمهور مردم کشور.

183

. ق--درت طلب--ان طرزفکره--ای خش--ونت طلب را وس--یله472.4 توجیه قدرت طلبی می کنند و آنها را مانع صلح اجتماعی می کنن--د. محروم کردن آنها از وسیله توجیه، ب--ه ره--اکردن این طرزفکره--ا از تجویز خشونت است که تحقق پیدا می کند با هرچ--ه وس--یع ت--ر ک--ردن جری--ان آزاد اندیش--ه ها و دانش ه--ا و هنره--ا و داده ه--ا و اطلاع ها. تصدی خشونت زدایی از طرزفکرها ب--ا جامع--ه م--دنی و

جامعه سیاسی است. لذا،

بن--ابر این ک--ه سانس--ورها: اصل چهارص((د و هفت((اد و س((وم ملغی هستند و الغای آنها وظیفه دولت و جامعه مدنی و جامعه

سیاسی است، مقرر می شود: . شهروندان ایران از س-ه ح--ق، یکی ح--ق اطلاع ی-افتن از473.1

امور کشور، و دیگری ح--ق هش--دار و ان--ذار دادن، و س--ومی ح--ق دانستن و کسب اطلاع کردن در باره هریک از چهار بعد سیاس--ی

و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی برخوردار باشند. . بنابراین ک--ه سانس--ورها می توانن--د اش--کال جدی--دی بخ--ود473.2

بگیرند، قوه وسائل ارتب--اط جمعی موظ--ف اس--ت اش--کال جدی--د سانسورها را تحقیق کند و تشخیص دهد و الغای آنه--ا را از ق--وه

قانون گذاری بخواهد. . از آنجا ک-ه ک-ار دولت پیش-گیری و رف--ع اس-باب نگ-رانی473.3

شهروندان است، ایجاد ت--رس در جامع--ه از مص--ادیق سانس--ور وبسا بدترین نوع سانسور است و ممنوع.

بن--ابر این ک--ه پیش--نهاد: اص((ل چهارص((د و هفت((اد و چه((ارم کنن---ده، اح---زاب و س---ازمانهای سیاس---ی و ی---ا اش---خاص، و تص--میم گیرنده جمه--ور ش--هروندان هس--تند، بک--ار ب--ردن خش--ونت

بی محل است. لذا، . بر دولت و سازمان ها و اح--زاب سیاس-ی و دیگ--ر نهاده-ا474.1

است که قواعد خشونت زدایی را بکاربرند و بای--د جمه--ور م--ردمرا از کارنامه خشونت زدایی خویش بطور مرتب آگاه کنند.

. ترویج زبان آزادی – زبانی که، در آن، کلمه ه--ا و جمله ه--ا474.2 بن مایه ای از زور ندارند – حق و وظیفه جمهور شهروندان است.

جامعه سیاسی و دولت موظف به بکاربردن این زبان هستند.

184

دس--تگاه هایی ک--ه ب--ه قص--د: اصل چهارصد و هفتاد و پنجم بازداش--تن ش--هروندان از عم--ل ب--ه حق--وق ش--هروندی تش--کیل ش--ده اند، منح--ل می ش--وند. تش--کیل این گون--ه دس--تگاه ها ممن--وع است. هرگاه در سطح جامعه، نهادهایی وجود داشته باشند که به ارع--اب ش--هروندان می پردازن--د، دولت موظ--ف ب--ه انحلال آنه--ا

است.

بنابراین که دس--تگاه اداری: اصل چهارصد و هفتاد و ششم نقش راه بردی را در رش--د پای--دار ش--هروندان دارد، ش--مار اف--راد

کارکنان دولت را فقط وظایف دولت تعیین می کند. لذا، . در سازمان دهی وزارت خانه ها و هر نوع سازمان دولتی،1/476

هر متصدی، برابر وظیفه خود، اختیار می یابد. . بنابراین که دس--تگاه اداری در خ--دمت رش--د ش--هروندان476.2

است، صلاحیت هرکس که در استخدام این دس--تگاه هس--ت و ی--ا ب--ه اس--تخدام آن در می آی--د را زم--ان ک--ار و س--ودمندی آن تع--یین

می کند. . دولت موظف است بانک استعدادها را تشکیل دهد . ب--ر476.3

حکومت ها ممنوع است که اس--تخدام در س--ازمان دول--تی را ت--ابعنیازها و مقاصد شخصی و گروهی صاحب مقامها کنند.

بنابر این ک--ه دولت م--رامی: اصل چهارصد و هفتاد و هفتم ج--ز این ق--انون اساس--ی نمی توان--د داش--ته باش--د و بن--ابر این ک--ه دین ها و مرام ها از دولت جدا و مستقل و دولت نیز از آنها جدا و مستقل است، هیچ یک از قوای دولت نمی توانند دین یا مرامی را

وسیله توجیه عمل کرد خود کنند. . دولت حق ندارد میان باوره--ای ش--هروندان تبعیض قائ--ل477.1

شود و دین یا مرامی را دشمن بدارد. و . توهین به هر دین ی--ا م--رامی و تحق-یر آن ممن--وع و نق-د477.2

دین ها و مرام ها آزاد است.

از آنج--ا ک--ه بن--ابر رش--د: اصل چهارص((د و هفت((اد و هش((تم شهروندان است، برنامه ه--ای پیش--نهادی بای--د توس--ط ش--هروندان قابل اجرا باشند. لذا، نباید فرض بر این باشد ک--ه ش--هروندان ب--ه

185

تغییر خویش توانا نیستند و این قدرت است که به تغییر آنها توانا اس-ت. برنامه ه-ا بای--د ب--ر این اس-اس تهی--ه و پیش--نهاد ش-وند ک--ه شهروندان به تغییر یعنی رشد خویش توان-ا هس--تند. چن-د و چ-ون شرکت ش--هروندان در اج--رای آنه--ا، بط--ور ش--فاف بای--د معین و

مشخص بگردند.

جمهور ش--هروندان ای--ران، ح--ق: اصل چهارصد و هفتاد نهم دارند که در شادی و امید و نشاط، زندگی سالم و فعالی داش--ته باشند. بنابراین که مسئولیت هر شهروند عمل به حق--وق خ--ویش اس---ت و مس---ئولیت گریزی و بی تف---اوتی و انفع---ال و بی غمی از محنت دیگران، ناسازگار با منزلت شهروندی و کرامت او اس--ت، هم نهادهای جامعه مدنی و هم جامعه سیاسی و هم دولت وج--ود این گون--ه بی غمی و بی تف--اوتی و مس--ئولیت گریز ی و غم زد گی و انفعال را، باید، از جمله، بخاطر نقص س-ازماندهی و کاس--تی در برنامه ها و اجرای آن ها بدانند و نقص ها و کاستی ها را رفع کنن--د.

لذا، . دولت موظف است جمهور مردم را از وجود آس--یب های1/479

سیاسی بالا آگاه کند. و . دولت و جامعه سیاسی و نهادهای جامع--ه م--دنی، براب--ر479.2

قانونی که حوزه عمل هری--ک را معین می کن--د، وظیف--ه دارن--د در آسیب زدایی بکوشند و بطور م--رتب جمه--ور م--ردم را از حاص--ل

کار خود آگاه کنند. . دولت موظف است از میزان اعتماد مردم به خ--ود آگ--اه479.3

بگ--ردد و موظ--ف اس--ت در ش--هروندان نس--بت ب--ه ح--ال و آین--ده اطمینان ایجاد کند. زدودن ناامیدی و ترس و ی--أس وظیف--ه دولت و جامعه سیاس--ی و نهاده--ای جامع--ه م--دنی و یکای--ک ش--هروندان

است.

تغی--یر س--اختارهای سیاس--ی ب--ه: اصل چهارص((د و هش((تادم ترتی--بی ک--ه بازس--ازی اس--تبداد ن--اممکن بگ--ردد و تغی--یر رابط--ه شهروندان با نهادهای جامعه به ترتیبی که همواره ره--بری کنن--ده و تعیین کننده هدف ها، شهروندان باشند، و نهاده-ا فق-ط وس-یلۀ� آنه--ا در متحق--ق ک--ردن ه--دف ها بگردن--د، وظیف--ه دولت و جامع--ه

مدنی بمثابه جمهور شهروندان و جامعه سیاسی است. 186

بن---ابر این ک---ه زن---دگی اص((ل چهارص((د و هش((تاد و یکم: شهروندان در دوستی و همبستگی ب--ه وج--ود م--دار ب--از م--ادی –

معنوی میسر می شود، . در سیاست ها که اتخاذ می شوند، برآورده شدن نیازه--ای481.1

معنوی شهروندان به ترتیبی باید لح--اظ ش--وند ک--ه این نیازه--ا ازراه تولید و مصرف انبوه برآورده نشوند.

. مدیریت سیاسی در سطح کشور و هریک از من--اطق آن2/481 می باید بر این پایه بعمل آی--د ک--ه هیچ ی--ک از بع--دهای اقتص--ادی و سیاس--ی و اجتم--اعی و ف--رهنگی، بریک--دیگر تق--دم و تف--وق پی--دا

نکنند.

بنابر این که تحقق بخشیدن: اصل چهارصد و هشتاد و دوم به رشد انسان ها و س--لامت محی--ط زیس--ت، در س--طح جه--ان، از هدف های سیاست خارجی ای--ران اس--ت، ه--دف رش--د، در س--طح کشور، الگ--وی رش--د برپای--ه اس--تقلال و آزادی انس--ان و س--لامت

محیط زیست است. بنابراین، . الگوی رش--د برپای--ه اس--تقلال و آزادی انس--ان و س--لامت482.1

محیط زیست، در مقیاس جهان، ضابطه ای است که در م--دیریتسیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی باید لحاظ شود.

. در رابطه ها با کشورهای همسایه و جهان، این ضابطه و482.2ضابطه هم آهنگ گردانی رشد کشورها باید لحاظ شود.

. کوش---ش ب---رای تعمیم دموکراس---ی در جه---ان و ممکن482.3 گشتن سیاس--ت جه--انی توان--ا ب--ه مه--ار ماوراء ملی ه--ا و هم آهن--گ کردن رشد انسان بر اساس استقلال و آزادی و دیگر حقوق او و عمران طبیعت در همه جای جهان، ایجاب می کن-د کش-ور الگ--وی

رشد در دموکراسی و رشد دموکراسی بگردد.

بن مایه اتخ--اذ ه--ر م--دیریت: اصل چهارصد و هشتاد و سوم سیاس--ی بای--د جه--ان ش--مول ب--ودن رش--د انس--ان و م--راقبت از

جانشین نشدن انسان با قدرت باشد. لذا،

187

. همگانی و همه مکانی بودن رشد پایدار همه ش--هروندان483.1 بر اساس استقلال و آزادی و عمران طبیعت همه مناطق کشور،

باید بن مایه مدیریت سیاسی باشد. و . نخبه گرایی بمعنای پ--رورش اس-تعدادها ب--رای خ--دمت در483.2

نهادهای قدرت محور که در کشورهای جهان معم--ول اس--ت، بای--د رها گردد و واقعیتی بن مایه مدیریت سیاسی بگردد ک--ه، بن--ابرآن، هم--ه ش--هروندان ص--احب اس--تعداد، و این اس--تعدادها گون--اگون هس---تند و رش--د ش--هروندان کم---ال مطل--وب می گ--ردد وق---تی استعدادهای گوناگون، بر اساس استقلال و آزادی، رشد می کنن--د

و یکدیگر را رشد می دهند. . مدیریت سیاسی نیروهای محرک--ه، ب--ه ترتی--بی ک--ه هم--ه483.3

نیروه--ای محرک--ه در رش--د بک--ار افتن--د، ایج--اب می کن--د ک--ه این مدیریت همراه باش--د ب--ا م--دیریت ب--از و تحول پ--ذیر ک--ردن نظ--ام

اجتماعی.

تقس--یم ک--ار در س--طح: اصل چهارصد و هش((تاد و چه((ارم جه--ان و در س-طح کش--ور بای--د ترجم--ان ج--امعیت انس--ان و نب--ود رابطه سلطه گر– زیرسلطه باشد. لذا، دولت موظف اس--ت ب--رای تغییر تقسیم کنونی کار، هم در سطح ملی و هم در سطح جه--ان اقدام کند و گزارش کار خود را بطور مرتب به آگاهی شهروندان

.ایران و شهروندان کشورهای دیگر جهان برساند

د. در بعد فرهنگی:

بعد ف--رهنگی، از بع--دهای سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی ج--دایی ناپ--ذیر اس--ت. رش--د انس--ان ب--ر پای--ۀ� اس--تقلال و آزادی و عمران طبیعت آنگونه رشدی است که در هرچهار بعد، بی تقدم و تأخر و تفوق این بر آن، انجام بگیرد و به شهروندان ایران امکان

دهد از حقوق پنج گانه خویش برخوردار باشند:

بن--ابراین ک--ه اس--تقلال و : اصل چهارص((د و هش((تاد و پنجم آزادی پای--ه رش--د هس--تند، پای--ه آم--وزش و پ--رورش و م--یزان ه--ر

188

برنامه رشدی، باید خودانگیختگی شهروندان ایران، خودانگیختگیبمعنای استقلال و آزادی و گوناگونی استعدادها، باشد. از این رو،

. پرورش اس-تعدادهای انس--ان ب--ه ترتی--بی ک-ه او توان--ایی485.1 خلاقیت خویش را ب--ه ح--داکثر برس--اند، پای--ه سیاس--ت آم--وزش و

پرورش باید باشد. . با آن که دانش و فن دست آورد جهانیان اس--ت، سیاس--ت485.2

آموزش و پ--رورش نبای--د ش--هروندان خودانگیخت--ه و مبتک--ر را ب--ه شهروندان مقلد و مص-رف کنن--ده دس-ت آورده--ای علمی و ف--نی

بدل کند. . سازماندهی آموزش و پ--رورش بای--د آم-وزش و پ--رورش485.3

دائمی شهروندان را میسر کند. . تأس--یس این و آن س--ازمان آم--وزش وپرورش--ی ک--ه،485.4

تحصیل کنندگان در آنها ش-هریه بپردازن--د، توس--ط ش-هروندان آزاد است. اما هر سازمانی که تأس--یس می ش--ود بای--د ت--ابع مق--ررات

قانونی آموزش و پرورش از ابتدائی تا عالی باشد.

بن--ابر این ک--ه اس--تقرار: اص((ل چهارص((د و هش((تاد و ششم دموکراسی و رشد آن، نیازمند فرهن--گ اس--تقلال و آزادی اس--ت، ترویج این فرهن--گ و ویژگی ه--ای آن وظیف--ه دولت و ن--یز، ح--ق و

وظیفه جامعه مدنی و جامعه سیاسی است.

شهروندان ایران فرهنگ: اصل چهار صد و هشتاد و هفتم ساز هستند و فرهنگ فرآورده ابتکار و ابداع و کشف و خلق آنه--ا اس--ت. بن--ابراین، رش--د ف--رهنگی میس--ر نمی ش--ود مگ--ر ب--ه نب--ود سلطه فرهنگی و به بود امکان ها و فرصتها برای ابتک--ار و اب--داع و کشف و خلق. ایج--اد امکان ه--ا و فرص--تها وظیف--ه دولت و ن--یز،

حق و وظیفه جامعه های مدنی و سیاسی است.

ب--ا آن ک--ه انس--ان ب--دون: اصل چه(ار ص(د وهش(تاد و هش(تم اندیشه راهنما وجود ندارد و نمی تواند هم وج--ود داش--ته باش--د و ب--ا آن که هر اندیشه راهنمایی با رشد فرهنگی س-ازگار نیس-ت و رش-د برپایه استقلال و آزادی نیازمند بیان استقلال و آزادی بمثابه اندیشه راهنم--ا اس--ت، ب--ر دولت، تبلی--غ ه--ر اندیش--ه راهنم--ایی، ول--و بی--ان

استقلال و آزادی، ممنوع است. در عوض، 189

. برقرارک-ردن جری-ان آزاد اندیش-ه های راهنم-ا، از جمل-ه ب-ا488.1 ترتیب دادن بحث های آزاد، از جمل--ه برعه--ده ق--وه وس--ائل ارتب--اط

جمعی است. و . جامعه مدنی، هم بمثابه جمهور مردم و هم بمثاب--ه نهاده--ا،488.2

و جامعه سیاسی حق و وظیفه دارند جریان آزاد اندیشه های راهنما و نقد و نقد متقابل آنها را، از جمله، ب--ه یمن بحث ه--ای آزاد برق--رار

کنند. . قدرت و زور زدایی از اندیشه های راهنم--ا ب--ه قص--د تغی--یر488.3

آنها از وس--یله توجی--ه ق--درت و قدرتم--داری و بک--ار رفتن در توجی--ه ج-دایی و اختلاف و بس-ا دش-منی ب-ه عام-ل همبس-تگی و دوس-تی،

هدف بحث های آزاد و نقد و نقدِ نقد باید باشد. . ترویج دوستی و همبستگی حق و وظیفه همگانی است. 488.4

: در س--طح ش--هروندان اس--تاصل چهار صد و هشتاد و نهم که رابطه فرهنگهای اقوام شهروند ایران بای--د برق--رار گ--ردد و این فرهنگ ها بروی یکدیگر باز شوند. و نیز در س--طح جه--ان اس--ت ک--ه رابط--ه آزاد فرهنگ ه--ا، ب--دون ص--بغه؟ س--لطه ف--رهنگی، برق--رار

می شود. از این رو، . در کش--ور، ب--ازکردن فرهنگ ه--ا ب--ه روی یک--دیگر، ح--ق و489.1

وظیفه جامعه مدنی و جامعه سیاسی و نه دولت است. . در سطح جهان برقراری رابط-ه می-ان فرهنگ ه-ا ب-ا ه-دف489.2

پدی---د آوردن فرهن---گ جه---انی اس---تقلال و آزادی، ح---ق و وظیف---ه جامعه های مدنی و سیاسی کشورهای مختلف جه--ان اس--ت. دولت

موظف است تسهیل های لازم را بوجود آورد.

آموزش و پرورش که اینک برای کارهای: اصل چهارصد و نودم معین اداری و اقتص---ادی، کارکن---ان ت---ربیت می کن---د، بای---د ت---ابع استعدادهای گوناگون دانش آموزان و دانشجویان بگردد و به خدمت

آنها درآید. این انقلاب ایجاب می کند، . بناگذاشتن آموزش و پرورش را ب--ر ف--راوانی و گون--اگونی490.1

استعدادها و جامعیت یکایک شهروندان، بنابر این، بر فراوانی کارها به ترتیبی که هرکس براب--ر مجم--وع اس--تعدادهای خ--ویش، کاره--ای

درخور را بیابد.

190

. بر لحاظ کردن استقلال و آزادی شهروندان در تقسیم کار490.2 در نهاده--ای سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی و تغی--یر

ساختار این نهادها و تصدی عمران طبیعت . و . برتعمیم آموزش و پرورش، به ترتیبی ک--ه دانش و فن در490.3

زندگی روزانه تمامی ش--هروندان، ک--اربرد پی--دا کنن--د و دانش و فنوسیله سلطه اقلیت کوچک بر اکثریت بزرگ نگردند.

بنابراین ک--ه فرهنگ ه--ا دو بخش: اص((ل چهارص((د و ن((ود و یکم دارند، یکی بخشی که فرهنگ اس-تقلال و آزادیش می ت-وان نامی-د و دیگری بخشی که ضدفرهنگ ق-درتش می ت-وان خوان--د و در جامع-ه استبدادزده، بخش دوم است که فراگیر می ش--ود و از فرهنگ ه--ای دیگر عناصری را جذب می کند که بن مایه آن ه--ا زور اس--ت، مق--رر

می شود: . اس--تبدادزدایی در ه--ر چه--ار بع--د سیاس--ی و اقتص--ادی و491.1

اجتماعی و فرهنگی وظیفه دولت و نیز حق و وظیفه جامعه م--دنیو جامعه سیاسی و یکایک شهروندان است. و

. دولت حق ندارد خرافه ه-ا و س-نت ها و رس-م و عادت ه-ای491.2 م--رگ و وی--رانی آور را دس--ت آویز کن--د. زدودن آنه--ا ح--ق و وظیف--ه

جامعه مدنی و جامعه سیاسی است. . بنابراین که زدودن ضد فرهنگ قدرت نه به دشمنی و نفی491.3

که به نقد ممکن است، این نقد حق و وظیف--ه جامعه ه--ای م--دنی و سیاسی و یکایک شهروندان است. قوه وس-ائل ارتب-اط جمعی بای-د

امکان نقد را در اختیار این دو جامعه قراردهد. . سیاس--ت ف--رهنگی بای--د برپای--ه اس--تقلال ف--رهنگی ک--ه از491.4

فرهنگ استقلال و آزادی جدایی ناپذیر است، اتخاذ و اجرا گردد .

از آنج--ا ک--ه از تهدی--دهای ب--زرگ: اصل چهارصد و ن(ود و دوم بالفع--ل، یکی رش--د علمی و ف--نی ی--ک اقلیت کوچ--ک و ب--الا ن--رفتن سطح دانش و فن در جامعه و نیز چن--دگانگی محیط ه--ای ف--رهنگی است، از آنجا که هم در جامعه ه--ای دارای اقتص--اد نئولی--برال چ--نین است هم در ایران و این خطری بزرگ برای جامعه بشری و محیط

زیست و تمامی زیندگان روی زمین است، مقرر می شود:

191

. متعادل کردن میزان آموزش و پ-رورش در س-طح کش-ور492.1باید از اولویت برخوردار باشد.

. درمان چندگانگی های محیط های فرهنگی که ف--رآورده بن--د492.2 از بند گسستگی جامعه ملی بلحاظ سیاسی و اقتصادی و اجتماعی

و فرهنگی است، باید از اولویت برخوردار بگردد. لذا، . در چهار بعد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، نه492.3

مصرف که تولید باید محور بگردد و ضابطه ک-رامت انس-ان و هم-هزیندگان و نیز منزلت یافتن انسان باشد.

بن--ابر این ک--ه ه--رم ف--رهنگی در: اصل چهارصد و نود و س((وم سطح جهان از راه سلطه فرهنگی پدی-د آمده اس-ت و این ه-رم ب-ا ادامه حی--ات ملی در اس--تقلال و آزادی و رش--د ب--ر م--یزان ع--دالت

اجتماعی ناسازگار است، مقرر می شود:. در سطح کشور، تبعیض میان فرهنگ ها ممنوع باشد. 493.1 . در سطح جهان نیز، جانشین کردن هرم فرهنگی با برابری493.2

فرهنگی از راه تن ندادن به یک نواخت شدن تولید و مصرف انب--وه و برخوردار کردن جامعه ها از اقتص--اد و فرهن--گ تولی--د مح--ور، بای--د

هدف دولت باشد.

بنابراین ک--ه رفتن ط--بیعت ب--ه: اصل چهارصد و نود و چهارم کام مرگ گویای غلبه ضدفرهنگ ق--درت در هم--ه فرهنگ ه--ا اس--ت، برنامه گذاری نجات طبیعت از مرگ در سطح کشور و اق--دام ب--رای برنامه گذاری در سطح جهان، در بعد فرهنگی، از اولویت برخ--وردار

است. لذا، . سلطه انسان بر طبیعت و یا سلطه طبیعت بر انسان را با494.1

توحی--د انس--ان و ط--بیعت در حی--ات و رش--د او ب--ا عم--ران ط--بیعت جانشین کردن، مشترکی مهم از مش-ترکات فرهنگ ه-ا بای-د تلقی و

ترویج شود و پایه هر تدبیر بگردد. . طبیعت شریک کار انسان است. بنابراین س--هم خ--ود را از494.2

کار باید دریافت کند. یعنی نه تنها کار انسان نباید ب--ه ط--بیعت زی--ان رساند، بلک--ه آنچ--ه انس-ان از ط-بیعت می س-تاند ن--ه فق--ط بای--د ب--ه ط-بیعت بازگردان-د، بلک-ه بای-د عم-ران ط-بیعت ک-ار م-داوم انس-ان

بگردد.

192

بنابراین که اینک عوامل انحط--اط: اصل چهارصد و نود و پنجم و بسا انقراض جامعه ها شناخته تر هستند و بنابراین که ه--دف دولت و جامعه های مدنی و سیاسی ادامه حیات ملی در استقلال و آزادی و رشد بر میزان عدالت اجتم--اعی اس-ت، تص--دی راه کاره--ای زی--ر

ضرور و از اولویت برخوردار است: . عم--ل ب--ه حق--وق و دف--اع از حق--وق و این دو ک--ار را فرهن--گ1

همگانی کردن و تجاوز به حق را بی تعقیب نگذاشتن. . پرداختن به عمران طبیعت و عمران طبیعت را پایه ت--دبیرها در2

هر چهار بعد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، و اجتماعی قراردادن. . غنی و حساس کردن وجدان اخلاقی جمعی و فردی ش--هروندان3

از راه ت--رویج حقوق م--داری و مب--ارزه پی گ--یر ب--ا ض--د ارزش--ها، بخصوص دروغ و خرافه و تجاوزگری و ستم پیشگی و به دانش و فن کاربرد دادن در زن--دگی روزان--ه ش--هروندان و جانش--ین ک--ردن ترس از بیان حقیقت با شجاعت اظهار حقیقت و ب--ه زورزدایی از پندار و گفتار و ک--ردار و به-ا دادن ب--ه هش--دار و ان--ذار ب--ه جامع--ه نسبت به خطرها و ارزش برین شناختن دوس-تی و محبت و روی-ه کردن از میان برداشتن اسباب کینه و دشمنی و بدین هم--ه، تض--اد

اجتماعی را با توحید اجتماعی جانشین کردن. . پ--ذیرفتن و پای--ه ق--راردادن این اص--ل ک--ه ه--ر ش--هروند، خ--ود4

خویش--تن را ره--بری می کن--د و اینک--ه ه--ر ش--هروند ش--ریک ره--بری جمعی و مسئول پرداختن ب-ه این ره-بری اس-ت و ب-ر او اس-ت ک-ه

خود رشد خویش را تصدی کند. . رعایت حق صلح با جامعه های دیگر و خواستن رع--ایت این ح--ق5

از س--وی آن جامعه ه--ا. بن--ابراین، تج--اوزگری پیش--ه نک--ردن و ی--ابیگانگان را به دشمنی با خود برنیانگیختن.

. سلطه بیگانه را برخود نپذیرفتن و بر دیگران سلطه نجستن 6 . پیشگیری را رویه کردن و اتخاذ ت--دبیر و اج--رای آن را ب--ه وق--تی7

بازنگذاشتن که بسا نوشدارو بعد از مرگ باشد. . ارزش ش---ناختن ایس---تادگی ب---ر ح---ق و فراخوان---دن جمه---ور8

شهروندان به حق-وق خ-ویش و ب-رانگیختن جمه-ور ش-هروندان ب--ه عمل ب-ه حق-وق. بن-ابراین، امک-ان درخ-ور را ب-رای وس-ائل ارتب-اط

جمعی و برقراری جریان های آزاد فرهنگ ها فراهم کردن. . جانش--ین ک--ردنِ ک--ثرت در توحی--د ب--ا توحی--د در ک--ثرت ب--ا ه--دف9

مستحکم تر کردن رش--ته های همبس--تگی ب--ه یمن عم--ل ب--ه حق--وق،خاصه حقوق معنوی انسان

193

. مبارزه مستمر با انواع فسادهای سیاسی، اقتصادی، ف--رهنگی10و اجتماعی و پرداختن مداوم به سلامت انسان و طبیعت.

. مبارزه با اسراف و تبذیر . بنابراین ممن--وع ش--ناختن پیش خ--ور11کردن و از پیش متعین کردن آینده.

. ع--دالت اجتم--اعی را م--یزان ش--ناختن و ه--ر عم--ل را ب--دان12سنجیدن.

سلامت ف--رهنگی ش--هروندان و: اصل چهارصد و نود و ششم رشد آنها بر پایۀ� اس-تقلال و آزادی، بای-د پای-ه ت-دبیرهای اقتص-ادی و

اجتماعی و سیاسی و فرهنگی باشد. از این رو،. هویت ستانی نه تغییر که تخریب است و ممنوع. 496.1 . بنابراین که رش--د تحق--ق پی--دا می کن--د ب--ه برخ--ورداری ه--ر496.2

شهروند ایرانی از ویژگی های ایرانیت که س--ازگار هس--تند ب--ا ادام--ه حیات ملی در استقلال و آزادی و رشد بر میزان عدالت اجتم--اعی،

در سیاست گذاری ها ویژگی های ایرانیت باید لحاظ شوند. . دولت وظیف---ه دارد امکان ه---ا و ش---رائط براب---ر ب---رای496.3

برخ---ورداری از س---لامت ف---رهنگی ش---هروندان را ف---راهم آورد .برخورداری هر شهروند از خودانگیختگی اولویت دارد.

بنابراین ک---ه برخ---ورداری از: اص((ل چهارص((د ون((ود و هفتم دموکراس--ی نی--از دارد ب--ه ی--افتن فرهن--گ دموکراس--ی، آم--وزش و

پرورش مستمر ضرور است، برای این که . هر شهروند دانش و فن لازم برای این که بنام خ--ود س--خن497.1

بگوید و در مدیریت مردم س--الار جامع--ه ش--رکت بجوی--د را تحص--یلکند. و

. ه--ر ش--هروند روش دف--اع از ک--رامت و م--نزلت خ--ویش و497.2 روش زن--دگی را عم--ل ب--ه حق--وق ک--ردن و فع--ال کردن هم آهن--گ

استعدادهای خویش را بیاموزد و بکار برد. . هر ش-هروند، دموکراس-ی ها، خاص-ه دموکراس-ی ش-ورایی497.3

برای استقرار در خانواده و دیگر نهادهای جامعه را بی--اموزد و بک--اربرد.

. هر شهروند بیاموزد ک--ه ق--درت، انس--ان را تغی--یر نمی ده--د497.4 بلک--ه تخ--ریب می کن--د و انس--ان مس--تقل و آزاد اس--ت ک--ه ب--ر پای--ۀ�

194

اس--تقلال و آزادی، وق--تی م--یزان ع--دالت اجتم--اعی اس--ت، رش--دمی کند.

تصدی با دولت و جامعه های مدنی و سیاسی است.

بخش چهارم

ضمیمه های حقوق پنج گانه

ضمیمه اول در روشهای بهره کشی و دزدیو... که امرهای واقع جهان شمول هستند:

اعمال نفوذ و موقعيت:. 1. قضاوت1.1. رشوه دادن و رشوه گرفتن1.2. رأی بنا حق و ...1.3

. مش--اغل مختل--ف را ب--ا اس--تفاده از نف--وذ و ق--درت در دس--ت2گرفتن و از بين بردن يا محدود کردن امکانات کار برای ديگران.

. از بين بردن وسيله کار و يا تصرف آن و حاصل کار.2.1. اعمال قدرت سياسی:3

. رشوه گرفتن از و دادن بمقامات اجرایی قدرت سياسی.3.1195

. غصب با استفاده از قدرت سياسی 3.2 . ایجاد مدار بسته: قدرتم--دار – واس--طه – رش--وه دهن--ده ب--ه3.3

قدرتمدار که پول قدرتمدار را با بهره از واسطه قرض می کن--د وبه قدرتمدار بعنوان رشوه می دهد؛

. با استفاده از قدرت مذهبی مال مردم را خوردن 3.4. مقام فروشی و لقب فروشی و عنوان و تشخص فروشی4 . ب--الا کش--يدن وج--وه بيت الم--ال: از راه ه--ای بس--يار مختل--ف:5

مخارج ساختمان را سه برابرگزارش کردن، خ--رج فلان عملي--ات قشونی را که هرگز به وقوع نپيوسته به حس--اب دولت گذاش--تن،

به کارمندانی حقوق دادن که وجود نداشته اند و ... . خوردن ترکه با استفاده از قدرت، توس--ط بعض--ی از وراث ي--ا6

دولتیان . خوردن مال يتيم 7 . شهادت دروغ دادن و حق را ناحق کردن و پرونده س--ازی ک--ه8

امروزه شغل سازمان های اطلاعات و امنيت است. . دزد به خانه ها فرستادن که مرس--وم ق--درت بدس--تان اس--ت و9

انواع ديگر دزدی. دزدی از کار )که ام--روزه رايج اس--ت يع--نی کمکار می کنند و زياد بحساب می گذارند(

. مصادره10. پيش کشی و هديه گرفتن و دادن11. ازدواج از راه اعمال زور به قصد انتقال ثروت 12 . ج--واز فروش--ی )اج--ازه معامل--ه را دولت از عم--وم گرفت--ه و13

بخ---ود منتق---ل می کن---د و بع---د ج---واز معامل---ه را ب---ه اش---خاصمی فروشد(.

. بيگاری و نیز برداشت بخشی از ارزش کار کارگر و14 . ایجاد بی کاری عمدی به هدف پایین نگاه داشتن دستمزدها14.1

که در نظام سرمایه داری کارفرمایان است و

196

. ایجاد بازارهای مختلف ک--ار ب--ر اس--اس ملیت و ق--ومیت و14.2جنسیت و دین و نژاد و

. کارگران را یکبار مصرف کردن. هم از راه روزمزد ک--ردن14.3 و هم از راه واداشتن به کارهایی دارای خطر ایجاد نقص عض--و و

یا مرگ . قرض گرفتن و پس ندادن به اتکای قدرتمندی15

. ایجاد »تله قرض« توس--ط ص--احبان ق--درت از راه گرفت--ار15.1 قرض مداوم کردن و این قرض را وسیله استثمار کردن. این امر واق--ع مس--تمر، ش--کلهای مختل--ف ب--ه خ--ود می گ--یرد یکی از آنه--ا

زندگی اکثریت بزرگ را قسطی کردن است. . وام دادن به شرائط سنگین و وثیقه گرفتن با هدف تملک15.2وثیقه

. جنگ بخاطر غنيمت و خوردن غنائم )ايجاد رابطه سلطه گ--ر16- زير سلطه(

. قمار )ان--واع(: قم--ار سياس--ی )ک--ه ب--ه قدرتمن--د محض جلب17عنايت او می بازند(، قمار معمولی، بخت آزمايی و...

. تحميل مخارج خود به م--ادون و اه--ل ش-هر ي--ا ده ي-ا کش--ور.18 شکل جدید آن پرداخت یارانه از حاصل کار کارگران و دهقانان و

پیشه وران به صاحبان شرکتهای بزرگ است. . انواع هزينه های ق--درت )جش--ن ها، مهمانی ه--ا، قش--ون و ...(19

اسراف و تبذير. . برداشت از مزد و حق-وق ک-ارگران و کارمن-دان زيردس-ت و20

ندادن قسمتی از م-زد )آنچ-ه از آن ب-ه اس-تثمار تعب--ير می کنن-د(. دانستنی است که سالهای اول بعد از جنگ جهانی دوم، در غرب،

- ی--ک س--وم1396 درصد بود و امروز – پایان سال 50سهم کار درصد است. 6هم کم تر است. در ایران،

. فروش حي--ات اش-خاص ب--ه رقيب )ک--ه در اي--ران رايج ب--ود و21 هنوز در جهان رايج است: سازمان هايی وج--ود دارن--د ک--ه در ازاء

197

گرفتن پول، مخالف سياسی کس یا گروه سیاس--ی را می کش--ندو یا حتی در جنگ داخلی کشوری شرکت می کنند(.

. ب--اج و درص--د گ--رفتن ب--ه اص--طلاح ام--روزی » کميس--يون«:22حرمت واسطه شدن.

. کاستن از ارزش پ--ول )در گذش-ته از عي--ار آن می دزديدن-د و23 امروز با استفاده از قدرت سياسی از قدرت خريد آن می کاهند(.

. استفاده پول قوی، از جمله با وسیله معاملات بین المللی23.1 کردن آن، برای صدور ت--ورم ب--ه اقتص--ادهای دیگ--ر و برداش--ت از آنها، امر واقع مستمر است: هم بخشی از جنگه--ای ای--ران و روم بر سر انحصار پول طلا به خود و محکوم کردن رقیب به قن--اعت به پول نق--ره و مس--ی ب--ود. جنگه--ای ص--لیبی بخ--اطر آن ب--ود ک--ه جری--ان طلا از افریق-ا ب-ه خاورمیان-ه قط-ع و جری-ان آن ب-ه اروپ-ا منحصر گردد. از جنگ دوم جهانی بدین سو نیز، دلار پول مبادلات بازرگانی در سطح جهان و وسیله برداشت امریکا از اقتص--ادهای

دیگر است. . تورم همواره وس-یله انتق--ال درآم--د از قش--رهایی ک--ه ج--ز23.2

نیروی کار خود ندارند به اقلیت صاحب امتیاز بوده است. پ--ول و ت--ورم از عوام--ل مهم روزاف--زون ش--دن ن--ابرابری در

سطح هر کشور و در سطح جهان هستند. . نقش لاش---خور ک---ه پ---ول دادن هم ب---رای اس---تفاده از23.3

فرص--ت های ویژه خ--واری و هم ب--رای ارزان خری--دن دارایی ه--ایمردمِ نیازمندِ به پول است.

. ايج--اد بل--وا و دع-وا و جن--گ و اس--تفاده از اين فرص--ت ب--رای24دوشيدن طرفين دعوا و جنگ. و نیز

. ایجاد بحران اقتصادی بقصد بردن سودهای بزرگ. و24.1 . تخریب طبیعت بقصد س--ود های کلان حاص--ل ک--ردن )آتش24.2

زدن جنگلها با هدف خانه سازی و یا کشت فرآورده ه--ای س--ودآورو...(

198

. ف--روش ج--رائم )يع--نی در ازاء پ--ول، ج--رم مج--رم را ب--ه او25 بخشيدن(. اين کار در ايران رواج به تمام می داشته است و هنوز

نيز در ایران و جهان امر واقعی مستمر است. . باج گرفتن بابت حمايت از حق و کار و مال و ...26 . وضع انواع ماليات ها و عوارض از تول--د ت--ا م--رگ. و ام--روزه27

ان--واع مالياته--ای مس--تقيم و غيرمس--تقيم ک--ه ب--رای بيش--تر لخت کردن توده بکار می روند و ثروتمن--دان ت--ا بتوانن--د تن ب--ه پ--رداخت

مالیات نمی دهند: . ن--ابرابری مالی--اتی ام--ر واقعی مس--تمر اس--ت. در ح--ال27.1

حاضر، این نابرابری بسود سرمایه سالاری برقرار است. . ماليات را چند بارگرفتن! سابق به زور دو تا س--ه ب--ار هم--ان28

ماليات را می گرفتند و امروزه فقط شکل آن عوض شده است. . تيول گرفتن و انواع ديگر تصدی »ق--انونی« ام--وال عم--ومی29

توسط اشخاص که، ام-روز، ش-کل رايج آن » اعتب-ار« گ-رفتن ب-ا هدف بکاربردن آن در ویژه خواری است. بحران اقتصادی جه--انی ک--ه س--الهای اول ده--ه دوم ق--رن بیس--ت و یکم میلادی، جه--ان را

فراگرفت، حاصل اینگونه وام ستانی بود.- کار با سرمايه عمومی يا سرمايه ديگری بدون رضايت او.30. احتکار.31. ربا 32 . پول بيت الم--ال را ب--ا بهره ه--ای س--نگين ق--رض دادن و رب--ای33

مضاعف ستاندن. . فروش زن بعنوان » جنس« که در انواع مختلف از قديم تا34

امروز مرس--وم ب--وده و قدرتمن--دان ب--ا اس--تفاده از تن زن و م--رد م--ال ان--دوزی می کرده ان--د و می کنن--د. درآم--د فيلمه--ای جنس--ی سينمایی ... برکشیدن خود در سلسله مراتب اجتماعی از طريق

زن و...

199

. مفت و ارزان خريدن و گران فروختن با اس--تفاده از ق--درت35 تضييق. استفاده از جهل ديگری و مال وی را از چنگش درآوردن

به انواع طرق. . استفاده از عسرت و تنگدستی برای چپاول تنگدست.36 . استفاده از قدرت سياسی يا مالی و ي--ا م--ذهبی ب--رای ارزان37

خريدن و گران فروختن: مجبور کردن به خريد يا فروش )تجارتبه غير رضايت( و ...

. خريد و فروش انسان .38 . معامل--ه اش--ياء ممنوع--ه در ی--ک کش--ور و ی--ا بس--ا در س--طح39

جهان: انواع قاچاق، خريد و فروش مواد مخدر، مشروبات الکلیدر کشورهائی که تولید و مصرف آنها ممنوع است و ...

. زياد کردن وزن، وقت فروش، و کم کردن آن، وقت خريد. 40 . حساب سازی و بالا کشيدن مال برادر شريک. يا حقوق زياد41

از استحقاق برای خود و ديگری نوشتن که امروز مرسوم است. . سودابازی )به اصطلاح بورس بازی(، خواننده خ--ود می توان--د42

ان--واع » مع--املات« ک--ه در واق--ع قمارن--د و در دني--ای ام--روزمرسومند را فهرست کند. در اينجا چند مورد مهم را می آو ريم:

. ان--واع ب--ورس بازی ه--ا ک--ه چ--ون ک--اری در آنه--ا ص--ورت42.1نمی گيرد جملگی بکار بهره کشی می آیند.

. بازيه--ای تج--ارتی: ب--الا ب--ردن يکش--به قيمت کالاه--ا ... ب--الا42.2بردن قيمت ارز کشورها و....

. خرید و فروشهای صوری مکرر به قص--د ب--الا ب--ردن قیمت42.3کالا، زمین، خانه، سهام

. دلالی ب--ا نقش ب--ه ح--داکثر رس--اندن حجم مع--املات و ب--ا42.4 هدف ایجاد اعتبار صوری و سوءاس-تفاده ک-ردن از این اعتب-ار در

خورد و برد داشته های دیگران . انحصار: ايجاد انحصار، خريد يا فروش با اس--تفاده از ق--درت43

سياسی يا مالی

200

. انواع فريب دادنها در معاملات، از جمله، پنهان کردن عيب.44 . خ--وردن م--ال خ--دا )خ--وردن »وجوه--ات ش--رعیه« توس--ط45

مقامات مذهبی و غير آن( و موقوفه ها . خيانت در امانت: يعنی امانات مردم را بالا کش--يدن و ط--رق46

ديگر خيانت در امانت و رهن گرفتن و خوردن مال و ... . انواع کلاهبرداری ها : جعل سند، جعل پول، ورشکس--تگی ب--ه47

تقلب، ثبت اراضی بنام خود و ... . تهديد به عقيده برای اخذ مال و پول )مانن--د متهم ک--ردن ب--ه48

بهایی، وهابی، و يا توده ای و غيرهم( . بنام خود ثبت دادن اراضی و منابع طبيعی که ام--روز بيش--تر49

از هر زم--ان مرس--وم گشته اس--ت. ش--کل جدي--د آن »ملی ک--ردناراضی و جنگلها« و توزيع آنها ميان اعوان و انصار است

. از بین بردن تولید کشاورزی و یا ص--نعتی ب--ا ه--دف بی رقیب50 ش-دن و ی-ا ورشکس-ت ک-ردن ب-رای ارزان خری--دن ش-رکت و ...

ورشکسته . تولید کالاها و خدمات ویران گر ک--ه نس--بت آن ب--ه ک--ل تولی--د51

مرتب در افزایش است. علت تولید آنها تحمیل مصرف انب--وه ب--ا هدف خالی کردن هرچه بیشتر جیب مردم زحمت کش است. این نوع تولیدها هستند که بیشترین فرصت را برای ویژه خواری ایجاد

می کنند: . از جمل--ه خطرناک ترین ه--ا ک--ه مخ--رب انس--ان و زمین و51.1

محیط زیست هستند، عبارتن--د از داروه--ای مهل--ک و م--واد س--می )کودها و...( و مخدرها و فرآورده ه--ایی ک--ه ب-رای محی--ط زیس--ت

مرگبار هستند. در نتیجه، . اس--راف در به--ره ب--رداری از من--ابع موج--ود در ط--بیعت،51.2

بخصوص اگر متعلق به کشورهای زیر سلطه باشد. . ویژه خواری: ایجاد فرص-ت ی--ا اس-تفاده از فرص-ت ب--رای ب--ه52

جیب زدن درآم--دهای هنگفت ک--ه ام--روز بیش--تر از ه--ر زم--ان ب--هرواج است:

201

. اختصاص خ-دمت ب--ه منطق-ه ی--ا من-اطقی ب-ا ه-دف ایج-اد52.1 فرص--ت ویژه خ--واری ام--ر واق--ع مس--تمری اس--ت ک--ه ام--روز در

شهرهای کشورهای مختلف جهان، رویه است. . انحص---ار اطلاع---ات و اس---تفاده از آن در ایج---اد فرص---ت52.2

ویژه خواری )اطلاع از تصمیم های اقتصادی دولت و ی--ا ش--رکتهایبزرگ(.

. »م--الکیت معن--وی« یع--نی تحص--یل امتی--از بهره ب--رداری و ی--ا53 انج--ام ط--رح س--اختمانی و واگ--ذاری آن ب--ا ه--دف تحص--یل س--ود

بی زحمت. . سلب اختیار انسان ها در تشخیص نیازه--ا و ش--یوه ب--رآوردن54

معن--وی ب--ه م--دار↔آنها با از خود بیگانه کردن م--دار ب--از م--ادی م--ادی، بن--ابراین، از خ--ود بیگان--ه ک--ردن نیازه--ای↔بسته م--ادی

معنوی ب--ه نیازه--ای م--ادی و ن--اگزیر ک--ردن انس--ان ها ب--ه مص--رف انبوه، بنابراین، پیش فروش کار خود به به--ایی ک--ه س--رمایه داری

تعیین می کند. و . محک--وم کردن انس--ان ها ب--ه پیش--خوری، بن--ابراین، زن--دگی55

قسطی که سبب استثمار مضاعف می شود.

202

ضمیمه دوم

در نابرابری ها میان مرد با زن که باید ازمیان برداشته شوند

. نابرابری در آفرینش، بنابر این، در طبیعت و سرشت.1. نابرابری در حقوق ذاتی حیات 2 . نابرابری دو همس--ر در حق--وق ک--ه زوج ب--ودن این دو را بمعن--ای3

مجموعه ای توانا به همکاری و رشد، ناممکن می کند.. نابرابری در کارکرد مرد و زن4. نابرابری در اندیشه و سخن و کار نیک و باور 5 . بنابر نابرابری در خلقت و سرشت انگاری، محروم انگاش-تن زن6

از کرامت. . نابرابری در دوست داشتن: زن لایق دوست داشته شدن نیست7

و ولایت به زن نمی رسد. . نابرابری در اغوا گری و اغوا پذیری: زن اغ-واگر انگ--اری از ام--ور8

واقع مستمر است و جهان شمول است.. نابرابری در منزلت میان زن و فرزند با شوهر .9

. نابرابری در حق مشارکت در اداره جامعه خویش. بنابراین،10. نابرابری در تصدی مدیریت ها11. نابرابری در تولد و رجحان نوزاد پسر بر نوزاد دختر .12. نابرابری پدر با مادر از منظر فرزندان 13. نابرابری در برخورداری از حق مالکیت شخصی و کار 14. نابرابری در بر خورداری از حاصل کار 15

203

. نابرابری در ارث و نابرابریهای م--الی دیگ--ر ناش--ی از وض--عیت16نابرابر زن و مرد بلحاظ بارداری و پرورش فرزندان .

. نابرابری در ازدواج.17 . ن--ابرابری در طلاق )»ح--ق« م--رد اس--ت!( و ان--واع طلاق ه--ای18

کاهنده منزلت و کرامت زن. . نابرابری حاصل از ترک خانواده توسط مرد و محکوم ب--ه س--ه19

ک--ار ش--دن زن: سرپرس--ت خ--انواده و ک--ار ب--رای ت--أمین معیش--تخانواده و موقعیت مادون در روابط جنسی.

. نابرابری از این نظر که زن یک همسر اختیار می کن-د ام-ا م-رد20 می توان--د چن--د همس--ر برگزین--د. در جامعه ه--ای مس--لمان. ام--ر در

جامعه های دیگر نیز یک امر واقع مستمر است. . نابرابری که اجبار زن است، ولو به زور، به اطاعت از ش--وهر.21

این نابرابری، در همه جامعه ها طبیعی انگاشته می ش--ود. زن--ان ن--یز مردانی را ت-رجیح می دهن-د ک-ه »جرب-زه مطیع ک-ردن زن را داش-ته باشند«. از این رو، این رابطه قوا است که باید با رابطه حق با ح--ق جانشین شود. اگرنه، تا زمانی که بنا بر رابطه قوا باش--د، ن--ابرابری

برجا می ماند. . نابرابری از رهگذر س--وء اس--تفاده جنس--ی از زن و بهره کش--ی22

جنسی از او . نابرابری در شهوت گرایی )زن شهوت مجسم است و ش--هوت23

او را به طرف مرد می کشاند(. با وجود این، در آمیزش جنسی، زنمحکوم به ایفای نقش فعل پذیر است.

. نابرابری از رهگذر ناگزیر کردن زن به تن دادن ب--ه سرنوش--ت24مرد، در مرگ و بعد از آن .

. نابرابری در آموزش و پرورش 25 . نابرابری در برآوردن نیازهای اولیه، غذا و بهداشت و پوشاک و26

مسکن . نابرابری از منظر قربانی آزارهای جنسی بودن زن 27

204

. ن--ابرابری در پوش-ش بلح-اظ مجب-ور ب-ودن زن ب--ه حج-اب در28 جامعه های مسلمان و پوششی ک--ه او را جاذب--ه جنس--ی می کن--د در

جامعه های دیگر . ن--ابرابری از منظ--ر رابط--ه ق--وای »جنس--ی« ک--ه جامعه ه--ا را29

گرفتار »دیکتاتوری سکس« می کند . از امرهای واقع مستمر، یکی پیش کش کردن همسر است به30

قدرتمداران. ن--وعی از آن ک--ه »مش--روع« انگاش--ته می ش--د، زن را طلاق دادن و او را به بستر قدرتمداری فرستادن و سپس ب--ه عق--د خود درآوردن است. نوعی دیگر پنهان کردن رابطه زناشویی است. نوع سومی مکرر کردن طلاق و رجوع است. و نوع چه--ارمی طلاق دادن با هدف ناگزیر کردن زن به تسلیم شدن به خواستهای شوهر

و تن دادن به تحقیر است. این نابرابریها که بس--ا تم--امی نابرابری ه--ا نباش--ند ک--ه از رهگ--ذر روابط قوا ایجاد شده و استمرار جسته اند و اندیش--ه های راهنم--ا از خ-ود بیگان-ه در بی-ان ق-درت، آنه-ا را توجی-ه می کنن-د. ب-ا این وج-ود، مهم ترین ها هستند. هرچن-د اجم-اع ب-ر س-ر جانش-ین ک-ردن آنه-ا ب-ا برابری ها، بسیار مهم است، اما هرگاه انسان ها فرهنگ اس--تقلال و آزادی نجویند و وجدان اخلاقی انسان ها پندارها و گفتارها و کردارها را با حقوق نسنجند، بنابراین، رابطه های ق-وا ب-ا رابطه ه-ای ح-ق ب-ا حق جانشین نشوند، اجماع بر سر برابری ها، ب--ه عم--ل در نخواهن--د آمد و رابطه های قوا همچنان اندیش--ه های راهنم--ا را از خ--ود بیگان--ه

خواهند گرداند.

ضمیمه سوم

در ویژگی های فرهنگ استقلال و آزادی

. فرهنگ استقلال و آزادی ترجمانِ موازنه عدمی است هم--انطور1 که ض--د فرهن--گِ ق--درت بی--انگر ثن--ویت اس--ت. ب--ه س--خن دیگ--ر، در فرهنگ استقلال وآزادی، عناصر واجد زور وجود ندارند. این وی--ژگیفرهنگ استقلال و آزادی با شاخصهای زیر قابل اندازه گیری است:

205

. زیندگی جامعه و بسا طول حیات آن؛1.1 . میزان بکار رفتن نیروهای محرکه در رشد و اندازه بکار رفتن1.2

آنها در ویرانگری. بنا بر این، . میزان رشد جامعه و اعضای آن و بسا شتاب آهنگ رشد آن و1.3

نیروهای محرکه که، در آین-ده های نزدی-ک و دور، بک-ار می افتن-د. درنتیجه،

. م--یزان مش--ارکت جمه--ور م--ردم در م--دیریت جامع--ه و وطن1.3خویش و بسا میزان مشارکت آنها در مدیریت زندگی جامعه جهانی این ویژگی ایجاب می کند ویژگی دیگری را که ن--و ب--ه ن-و ش-دن

است: . فرهنگ اس-تقلال و آزادی فرهن-گ زن--دگی در ن-و ب--ه ن-و ش-دن2

است. زیرا هر ابتکاری میل به کمال دارد و به ابتک--ار ی--ا ابتکاره--ای جدی--د ره می ب--رد. از این رو، فرهن--گ اس--تقلال و آزادی مجموع--ه ابداع ها و ابتکارها و خلقهای جدید است و در بر می گیرد حاصل نقد

شده مجموعه ابداع ها و ابتکارها و آفرینندگی های پیشین را. در جامعه بسته، فرهنگ استقلال و آزادی عقیم می گردد و ض--د فرهنگ قدرت ب-ارور می ش-ود. بن-ابراین، فرهن-گ اس-تقلال و آزادی

فرآورده نظام اجتماعی باز و عامل تحول پذیری ان است. اما این دو ویژگی واقعیت پیدا نمی کنن-د مگ-ر ب-ه تحق-ق وی-ژگی

سوم: . در فرهنگ استقلال و آزادی گذار از اختلاف ب--ه اش--تراک اس--ت.3

در ضد فرهنگ قدرت، گذار از اش--تراک ب--ه اختلاف اس--ت. گ--ذار از اختلاف ب--ه اش--تراک و توحی--د اس--ت چرا ک--ه ب--ه یمن جری--ان آزاد اندیشه ها و دانشها و هنرها و فن ها و بحث آزاد و اس--تقلال و آزادی انسانها در نقد، رشد میس-ر می ش-ود و در جری-ان رش-د، اش-تراکها بیش--تر و اختلافه--ا کم--تر می گردن--د. همان س--ان ک--ه ن--ابرابری در دانشمندی نیز به یمن برکش-یدن کم دانش-ان، ب-ه براب-ری در دانش، می انجامن--د. بدیهی اس--ت در جری--ان رش--د، اختلافه--ای جدی--د پدی--د می آیند که، به نوب--ه خ--ود، ب--ه توحی--د می انجامن--د. ن--و ب--ه ن--و ش--دن

206

فرهنگ و ارتقای سطح فرهن--گ اس--تقلال و آزادی این س--ان تحق--قمی یابد.

اما گذار از اختلاف به اشتراک و بالا رفتن سطح اشتراک وق--تی معنی می دهد که هدف ارتقای کیفیت زندگی باش--د. ارتق--ای کیفیت زندگی به کاستن از وی-رانی و م-رگ و اف-زودن ب-ر زن-دگی بمعن-ای برخورداری از حقوق و، بدان، بر کرامت اف--زودن اس--ت. از این رو،

این سه ویژگی ربط مستقیم پیدا می کنند با ویژگی های زیر: . فرهنگ استقلال و آزادی، فرهنگی است که زندگی می بخش--د و4

ضد فرهنگ قدرت، زندگی می ستاند. بدین قرار، فرهنگ اس--تقلال و آزادی تنها حق زن-دگی را بج-ا آوردن نیس-ت، زن-دگی بخش-یدن ن-یز هس--ت. زن--دگی بخش--یدن در قلمروه--ای اقتص--ادی و اجتم--اعی و سیاسی و فرهنگی و در رابطه انسان با طبیعت، انسان را به نقش و مسئولیتی بر می انگیزد که در جامعه ها از یادها رفته اند. حال آنکه بدون زندگی بخشیدن، زندگی ادامه دادنی نیز نمی ش--ود. ب--ه اهمیت این ویژگی فرهنگ استقلال و آزادی، انسان امروز بسا بای--د بیش--تر پی ببرد چرا که محیط زیس--ت او در خط--ر ج--دی اس--ت و زم--ان ب--ه زمان، بر ش-مار جان-داران و گیاه--انی ک-ه در مع-رض ن-ابودی ق--رار می گیرند، افزوده می شود و، با این همه نش--انه، بش--ر گ--ویی هن--وز باور ندارد که محیط زیست به همان میزان که می میرد، می میراند. پس در هر جامع--ه، م--یزان حی--ات محی--ط زیس--ت گوی--ای ت--وان

ادامه حیات آن جامعه در رشد، رشد در استقلال و آزادی است. . آدمی از رهگذر ابتکار و ابداع و خلق، هویت می جوید، و فرهن--گ5

استقلال و آزادی، چون زلال است، هویتی که به انسان می بخش--د، تا بخواهی شفاف است. هویتی که این فرهنگ به انسان می بخشد، خالی از اغتشاش است و از رهگذر ت-وان ب-ر ت-وان اف-زودن، غن-ا و

شفافیت می جوید. بدین قرار، به میزانی ک-ه ه-ویت آدمی مبهم، ت-یره و گری-زان از روشنایی است، او سازنده ضد فرهنگ ق--درت و گرفت--ار اغتش--اش فزاین--ده در ه--ویت خ--ویش اس--ت. در جه--ان ام--روز، ک--ه »بح--ران هویت« یک بحران جهانی است، ش-فاف ک-ردن فعالیته-ا در تم-امی

ابعاد زندگی فردی و جمعی را به فردا نمی توان بازگذاشت.

207

هرکس و هر گروه به واس--طه رابطه ای ک--ه ب--ا دیگ--ری برق--رار می کند، از دوستی تا رق-ابت و از رق-ابت ت-ا تض-اد، ب-ه خ-ود ه-ویت می بخشد. فرورفتن رابطه ها و زندگیها در تاریکی، ناش--ی از بیش--تر شدن رابطه های قوا و کمتر شدن رابطه های حق با حق در زن--دگی است. این رابطه ها ب-ه عام-ل مهم اغتش-اش ه-ویت در جامعه ه-ای امروز تبدیل شده اند. چون رابطه های قوا در تغییر هستند، هویته--ای ناش--ی از آنه--ا، ن--اگزیر، زم--ان ب--ه زم--ان، مبهم ت--ر و مش--وش تر

می شوند. بنوبه خود، هویت یابی از راه ابتکار و ابداع و کشف و خل--ق، از ه--ویت جمعی، ج--دایی ناپ--ذیر اس--ت. از این رو، بای--د یک--دیگر راحقوقمند دانست و تعاون در تولید، بمعنای عام کلمه، را رویه کرد:

. هویت جستن از راه ابتکار و ابداع و خلق و این اصل که »من با6 حقوقمن--د و کرامتمن--دم چ--ون هم--ه انس--انها حقوقمن--د و کرامتمن--د هستند و چون همه هستی مندان حقوقمند و کرامتمندند«، برخاسته از وجدان ب-ه اس-تقلال و آزادی و دیگ-ر حق-وق خ--ویش اس-ت. ام-ا اینگون-ه ه-ویت جویی ه-ا ک-ه من آنم ک-ه غ-یر از دیگ-ری ام، دش-من دیگری ام، مسلط بر دیگری ام، زیر سلطه دیگری ام و... برخاسته از ض---دفرهنگ قدرتن---د. در جه---ان ام---روز، بیش از پیش، انس---انها، گروههای اجتماعی و جامعه ها، به خود در رابط--ه ب--ا دیگ-ری، گ-روه دیگری، جامعه دیگری، هویت می دهن--د. ناسیونالیس--م س--لطه گر، و همه آن بیانهای دینی ای که هویت جویی از رهگذر بیگانگی جستن ب--ا دیگری را توجیه و بسا واجب می کنند و آن دسته از س-نتها و ع-رف و عادتها که کارکردشان تولی--د حص--ارهای بلن--د ب--ر گرداگ--رد ه--ویت آدمی و زندانی شدن او در گذشته است کار را به جایی کش--انده اند که، در جامعه ها، راههای دوستی و غن--ا جس--تن متقاب--ل فرهنگه--ا از

یکدیگر یا بسته شده اند و یا تنگ و صعب العبور گشته اند. بدین قرار، فرهنگ حاصل عمل و کنشگری و هویت نیز ف--رآورده

عمل و کنشگری است و ضد فرهنگ حاصل قیاس است. بدین قرار، هر زمان که انسان از قی--اس گوی--ای رابط--ه ق--وا ب--از ایس---تد، و دینمن---دی، باورمن---دی، حقوقمن---دی، اس---تقلال و آزادی خویشتن را در ابتکار و ابداع و خلق خ--ویش، تعری--ف کن--د، از ض--د فرهنگ آزاد گشته و فرهنگ اس--تقلال و آزادی، فرهن--گ دوس--تی، را

208

ب--از جس--ته اس--ت. ام--ا فرهن--گ این وی--ژگی را نمی یاب--د هرگ--اه فرآورده های فرهنگی، حق ها، بنا بر این، همه مکانی و هم--ه زم--انی

نباشند: . فرهن--گ اس--تقلال و آزادی هم--ه مک--انی و هم--ه زم--انی اس--ت و7

سانسورها نباید مانع از آن شوند که جهان را فراگ--یرد. این فرهن--گ همه مکانی و همه زمانی است چرا که در تولید عناصر این فرهن-گ، زور نقش ندارد. چنانکه دانشی که آدمی بدان دست می یاب--د، خ--ود خویشتن را بر جهانیان می نمایاند. بیان استقلال و آزادی ن--یز جه--ان را فرا می گیرد اگر حصارهای سانسور نباش--ند. از این رو اس--ت ک--ه بدترین نوع سانسور، از خود بیگانه کردن بیان اس--تقلال و آزادی در بیان قدرت است. و کارسازترین روش، باز جستن بیان اس--تقلال و آزادی و جستجو ب--رای ی--افتن کارآم--دترین ش-یوه ها ب-رای شکس-تن

دیوارهای سانسور است. ضد فرهنگ قدرت، چون حاصل ابتکار و ابداع و خلق نیست، جز از راه رواب--ط ق--وا و زور از ی--ک جامع--ه ب--ه جامع--ه دیگ--ر انتق--ال نمی یابد. نتیجه این که نسبت فرهنگ به ضد فرهنگ را نس--بت قاب--ل انتش--ارها ب--دون نی--از ب--ه زور و انتش--اردادنی ها ب--ه زور، ب--ه دس--ت

می دهد. اما جهان شمول بودن فرهنگ اس--تقلال و آزادی و قاب--ل انتش--ار ب--ودنش در گ--رو این وی--ژگی اس--ت ک--ه دلی--ل درس--تی ه--ر عنص--ر

فرهنگی در خود آن باشد: . عناصر ضد فرهنگ قدرت، دلیل هاش-ان در خودش-ان نیس-ت. در8

بیرون آن و توجیه هایی هستند که عقلهای قدرتمدار می سازند. ی--ک دلیل آن این است که عقل قدرتمدار خویشتن را از خلق ناتوان و به توجیه گری معتاد می کن-د. ک-ارش را در بک-اربردن دس-ت آورده-ای عقلهای مستقل و آزاد در ساختن این و آن اب--زار ک--ه در ویرانگ--ری بکار می روند، ناچیز می کند. از این رو، دلی-ل ن-ه در س-اخته ک-ه ن-زد

سازنده این ابزار است. بدین قرار، در جامعه ای که اندیشه های راهنمای مردم--انش تنه--ا بک--ار توجی--ه می آین--د، و ب--ه وس--یله آنه--ا، ان--واع مص--رفها، ول--و ویرانگرترین آنها، توجیه پیدا می کنند، قدرت در اش--کال گون--اگونش

209

فرمانروایی می جوید. در چنین جوامعی توجیه گری بر ابتکار و ابداع و آفرینندگی غلبه می جوید. از این جا، بنا بر قاعده، نسبت توجیه به ابتکار و ابداع و خلق، نسبت ضد فرهنگ قدرت به فرهنگ اس--تقلال و آزادی را معلوم می کند. بیشتر از این، هر یک از دو حالت برخود افزودن و یا از خود کاستن، در جامعه، حکایت از واقعیتی می کنن--د: اولی حاکی از پیش-ی گ-رفتن ابتک-ار و اب-داع و خل-ق ن-زد آدمی-ان و

دومی از سبقت گرفتن توجیه گری حکایت می کنند. اما برای این که فرآورده های فرهنگ ویژگی ه--ای برش--مرده را داشته باشند، باید میان حق--وق و واقعیته--ا رابط--ه مس--تقیم ، یع--نی

بدون پا در میانی قدرت، برقرار شود: . فرهنگ استقلال و آزادی، فرهنگ بینش و دانش و هنر و فن، بنا9

بر این، ف--رآورده رابطه ه--ای مس--تقیم می--ان انس--انها ب--ا واقعیته--ا و رابطه های ح-ق ب-ا ح-ق می-ان انس-انها ب-ا یک-دیگر و می-ان این-ان ب-ا پدیده های هستی است. از این رو، از عناصر غیر عقلانی تهی است. ب--دین قرار، وج--ود ان--واع مجازه--ا، خرافه ه--ا، فکره--ای جمعی جب--ار، دروغها که در این زمان »ض--د اطلاع--ات« و »دروغ راس--ت نم--ا« و »راست مجازی« و »میان راست و دروغ تف-اوتی نیس-ت« خوان-ده می شوند، بیانهای قدرت که بخش بزرگی از آنها را مجازها تش--کیل می دهند، نظریه ه--ای »علمی« ک--ه علم الیقین انگاش--ته می ش--وند و جبار عقول انسانها می شوند وبالاخره همه جبره--ایی ک--ه انس--ان را از استقلال و آزادی و حقوق خ--ویش غاف--ل می کنن--د، هم--ه و هم--ه،

نشانه قوت گرفتن ضد فرهنگ هستند. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که نسبت فرهنگ اس--تقلال و آزادی ب--ه ض--د فرهن--گ ق--درت را نس--بت واقعیت گ--رایی ب--ه مجازگرایی در هر جامعه بدس--ت می ده--د. در این ب--اره ب--از گفت--نی

است که؛ . فرهنگ استقلال و آزادی فرآورده رابط--ه مس--تقیم انس--ان ب--ا9.1

واقعیت است. انسان فرهیخته کسی است که با خودشناسی آغ--از می کند و با ایجاد رابطه مستقیم با واقعیتها اس-تعدادهای خ--ویش را بکار می اندازد و بر ابتک--ار و اب--داع و خل--ق توان--ا می ش--ود. ه--رکس تجربه کند، به تجربه در می یابد که بدون رابطه مستقیم با واقعیتها،

ابتکار و ابداع و خلق ناممکن است. 210

. ضد فرهنگِ قدرت حاصل رابطه بواسطه قدرت با واقعیتها و9.2 بخش عم--ده آن مج--از اس--ت. ب--رای مث--ال، انس--انی ک--ه، در خ--ود، همچون یک اسطوره، یا یک شخصیت اس-طوره ش-ده، ی--ا این و آن نم--اد ق--درت می نگ--رد و در واقعیته--ا از دی--د ق--درت و قدرتم--داری می نگرد، عقل خود را به دستگاه مج-از س-از ب-دل می کن-د. چنانک-ه عقل آن انسان نگون بختی که از دید ولایت مطلقه بر جان و مال و ناموس مردم، در خود و مردم می نگرد، دربست بنده زور گشته و

از ابتکار و ابداع و خلق ناتوان می شود. . دنی--ای مج--از س--ازی، در این عص--ر، دو ش--کل جدی--د جس--ته9.3

است: ● واقعیت را هم--ان س--ان ک--ه هس--ت بای--د پ--ذیرفت. ب--رای مث--ال می گویند: سلاحها و دیگ-ر فرآورده ه-ای ویرانگ-ر واقعیته-ا هس-تند و می باید آنها را همان سان که هستند، پذیرفت. موضوع، پذیرفتن و یا نپذیرفتن اینگون--ه واقعیته--ا نیس--تند، موض--وع پ--ذیرفتن ی--ا نپ--ذیرفتن اندیشه های راهنم-ایی هس-تند ک-ه در س-اختن این واقعیته-ا، راهنم-ا

هستند. ● القاء کردن به انسانهای عضو یک جامعه که بهترین زن--دگی ها را دارند و زندگی آنها از زندگی همه انسانها در جامعه های دیگ--ر به--تر اس--ت ک--ه تبلی--غ رایج در جامعه ه--ای مس--لط اس--ت. در ع--وض، در جامعه های زیرسلطه تبلیغ می شود ک--ه »در مقایس--ه ب--ا کش--ورهای هم سطح خود، ما از همه بهتر زندگی می کنیم«. بدیهی است ب--دون از ارزش انداختن »بنی آدم اعضای ی--ک پیکرن--د« و بی ق--در ک--ردنِ ارزشهای دیگر، به خصوص بدون قط--ع رابط--ه مس--تقیم انس--ان ب--ا واقعیت و بدون ناچیز کردن زندگی در مصرف، ممکن نیست ب-رای انسان ها از این گونه دنیاهای مجازی ساخت و، در آن، زندانیش--ان

کرد. اما برای این که استعداد خلق که فرهنگ فرآورده کار او اس--ت، بتواند خلق کن-د، نیازمن--د همک--اری اس-تعدادهای دیگ--ر اس-ت و ن--یز فرهنگ مجموعه ای است که اندازه جامعیت آن گویای فع-ال ش-دنهمه استعدادها و فضلهای انسانها در نو به نو کردن فرهنگ است:

211

. استعداد ابداع و ابتکار و خلق، تنها استعداد انسان نیست، بلکه10 این استعداد همراه با استعدادهای دیگر فعال می شود.این استعداد ها با فضلها همزاد و همکارند و فعال شدن هم آهنگشان در گرو عم--ل کردن به حقوق ذاتی است. در جامعه باز برخ--وردار از دموکراس--ی شورایی، فرهنگ ج--امعیت خ--ود را بدس--ت می آورد. زی--را ف--رآورده فع--الیت انس--انها، بمثاب--ه مجموعه ه--ای در رش--د اس--ت. از این رو، فرهن--گ اس--تقلال و آزادی، در بردارن--ده بی--ان اس--تقلال و آزادی راهنمای سیاست و اقتصاد در خ--دمت انس--ان مس-تقل و آزاد، و در بر گیرنده دانشها و فنون و هنرها – به معنای بیرون رفتن از دای--ره ممکن و گشودن افق های جدید به روی انسان– است. این فرهنگ شامل انس اجتماعی است به این معنا که همه فرآورده ه--ای آن در ایجاد رابط-ه دوس-تی بک-ار می رون-د؛ ش-امل آم-وزش و پ-رورش و امکانهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی رشد است؛ در بردارنده تمام کارکردهای حق-وق معن-وی و حق-وق م-ادی انس-ان و حقوق جمعی انسانها و حقوق طبیعت و حقوق موضعه ای است که خود آنها نیز بیانگر حقوق ذاتی ان-د و ش-امل زن-ده ک-ردن ط-بیعت و جانداران و انس-انها از راه اب-داع و ابتک-ار و آفرینش ه-ای ن-و ب-ه ن-و شونده است. این فرهنگ، با در برگرفتن وجدانهای تاریخی )گذشته مشترک( و کنونی )حال مشترک( و در برداش--تن بی--ان اس--تقلال و آزادی و دانش و فن – که وج-دان علمی جمعی را پدی-د می آورد -، زم--ان را بس--تری می گردان--د ک--ه گذش--ته در ح--ال و ح--ال در آین--ده مش-ترک جری-ان می یاب-د و ب-ر رش-د ب-ر م-یزان ع-دالت اجتم-اعی شهادت می دهد. این فرهنگ، در همان حال، که ف-رآورده انس-انهای عضو جامعه ها اس-ت، ب-ه ت--ک ت--ک انس-انها کم-ک می کن-د هویته--ای فردی و جمعی خویش را به دست خود بسازند. و این فرهنگ در بر می گیرد اندیشه های راهنم--ا را و این اندیش--ه ها هس--تند ک--ه جهت و

هدف فعالیتها را تعیین می کنند. سیر تحول جامعه چ--ه وق--تی خ--الق فرهن--گ اس--تقلال و آزادی است و خواه وق--تی ک--ه زن--دانی ض--د فرهن--گِ ق--درت می ش--ود، در

تحول اندیشه راهنما، قابل مشاهده است. بدین قرار، حیاتمندی فرهنگ که در گ-رو رش-د و ن-و ب-ه ن-و ش-دن است، به میزان تولید نیروهای محرکه و بکار افتادنش--ان در جامع--ه

212

و نیز، به نسبت تولید به مصرف، بمعنای ع--ام کلم--ه، بس--تگی پی--دامی کند:

. فرهنگ استقلال و آزادی در هم--ان ح--ال ک--ه بط--ور م--داوم ب--ر11 جامعیت خ--ویش می افزای--د، بک--ار انس--انها در تحق-ق بخش-یدن، ب--ه خویش بمثابه انس-ان ج-امع، می آی-د. از این رو، دو فرآین-د، ش-اخص فرهنگ از ض--د فرهن--گ هس--تند: فرآین--د ج--امعیت جس--تن انس--ان و فرآیند شیی ش--دن او. ب--دین قرار، ج--امعه ای ک--ه زن--دگی نمی کن--د، جامعه ای است که، میزان زاد و ولد را از میزان مرگ و میر کم--تر می کند، به ج--ای عم--ران ط--بیعت، ب--ه تخ--ریب ط--بیعت می پ--ردازد، نیروهای محرکه را ویران می کند تا در نظام اجتماعی بس--ته بمان--د. اینک نوبت آنست که امر مهمی تشریح شود: ج--امعه ای ک--ه بیش--تر

از تولید مصرف می کند، گرفتار یک چند از جبرهای زیر می شود: . جبر پیشخور کردن. بنا بر داده های اقتصادی، در جامعه ه--ای11.1

»پیشرفته« نیز، میزان مص--رف از م--یزان تولی--د، زم--ان ب--ه زم--ان، بیشتر می شود. بنابراین، نسبت مصرف به تولی-د حک-ایت گر ش-دت

حاکمیت جبر پیشخور کردن در هر جامعه است . . جبر تخریب محیط زیست ک--ه هرگ--اه ب--ا همین آهن--گ ادام--ه11.2

پیدا کند، تعادل محیط زیست به طور درمان ناپذیری برهم می خورد .

. جبر از پیش متعین کردنِ آینده. چرا که ب--ر اث--ر از بین ب--ردن11.3 منابع و آلودن محیط زیست و ایجاد ساختهای اجتم--اعی– اقتص--ادی سازگار با این جبرها، نسل آینده تحت جبری چشم به جهان خواه--د

گشود که هیچ نه معلوم که بتواند از بند آن رهایی جوید. . جبر پیش فروش کردن خود به مثابه ن-یروی ک-ار ک-ه به-ترین11.4

ترجمان نقش عمله را ی-افتن در ایج-اد ض-د فرهن-گ ق-درت اس-ت. بحران اقتصادی کنونی، از جمله، هم حاصل زن--دگی قس--طی و هم گویای ش--دت از خ--ود بیگ--انگی انس--انی اس--ت ک--ه بیش از پیش از

استقلال و آزادی خود غافل است. . جبر اطاعت از اوامر و نواهی بنیادهای اجتماعی قدرتمدار.11.5 . جبر خش-ونتهای برهم اف-زا ک-ه در جه--ان ام-روز، ج-و حی-ات11.6

اجتماعی را به طور روزافزونی سنگین می سازد. 213

. جبر نابرابریها که همچنان شتاب و شدت می گیرند.11.7 . جبر خشونتی که در سطح جامعه ها و در سطح روابط میان11.8

جامعه ها فراگیر می شود. این جبرها که یک رشته جبرهای دیگر را ببار می آورند، استقلال و آزادی و حقوق ذاتی و نیز استعدادها و فض--لها را از ی--اد انس--ان ها می برند و آنها را ب--ه فراگ--رد ش--تاب گیر ش--یی گش--تن می س--پارند. ایرانی--ان، در باس--تان، می دانس--ته اند ک--ه ادام--ه حی--ات ملی ب--دون فرهنگی ملی – جهانی میسر نیست. در حقیقت، فرهنگ اس--تقلال و آزادی ملی – جهانی است و راست بخواهی، ه--ویت ه--ر انس--ان، مجموعه ای است از هوی-تی ک-ه او خ-ود می س-ازد و ه-ویت فرهن-گ خویش و هویتی که از فرهنگ جهانی، بمثابه ف--رهنگی ک--ه فرهنگه--ا

در آن اشتراک دارند، می یابد: . فرهن--گ اس--تقلال و آزادی، هم ملی اس--ت و هم جه--انی و ه--ر12

جامعه و بسا هر عضو جامعه، در فرهنگ جهانی، س--هم و ح--ق پی--دا می کند. بنا بر این، فرهنگ جهانی نیز می باید زمان به زمان غنی تر، و عامل برخورداری انسانها از حق صلح و دوستی با یکدیگر باش--د. جبره-ای ح-اکم ب-ر زن-دگانی ف-ردی و جمعی، اض-طراب و ت-رس و ناامیدی القاء می کنند. چنان که »تم-دن دی--نی« ت--وجیه گر »برخ--ورد تمدنها« می شود و در درون جامعه هایی که زم-انی فرهن-گ خ-ویش را جهانشمول می خواندند و استعمارگری را با درآوردن جهانیان ب--ه »فرهن--گ م--درن غ--رب«، توجی--ه و مش--روع می کردن--د، ام--روزه گروه ه--ای ن--ژادی و ق--ومی و دی--نی و محلی، در حص--ار این و آن ه--ویت، پن--اه می جوین--د و ب--ه اص--طلاح جامعه شناس--ان ب--ه س--اختن »جوام--ع م--وازی« مش--غولند. در این فراین--د، دیواره--ا ک--ه می--ان گروه بن---دی های اجتم---اعی در ش---هرها، ب---الا می رون---د، گسس---تن رش-ته های همبس-تگی و تب-دیل جامع-ه ب--ه گروه بن-دی های بری--ده از

یکدیگر را گزارش می کنند. ام--ا ب--از بای--د هش--دار داد ک--ه این ض--دفرهنگهای قدرتن--د ک--ه توجیه کننده حصارها و دیوارکشی ها هستند. این ضدفرهنگها نه تنه--ا از بهم پیوستن فرهنگه--ای اس--تقلال و آزادی و پدی--د آوردن فرهن--گ جهانی استقلال و آزادی ممانعت می کنند و از هرگون--ه زمینه س--ازی برای مدیریت شورایی جامع--ه جه--انی جلوگ--یری می کنن--د، بلک--ه در

214

درون ه-ر جامع-ه، فرهن-گ همگ-انی را ب-ه پ-اره فرهنگه-ایی تجزی-ه می کنند که، در آنها، غلبه با ض-د فرهن-گ ق-درت می ش-ود. از این رو اس--ت ک--ه جه--ان در قه--ر و فق--ر فزاین--ده ف--رو می رود و ت--رس از فاجعه های بزرگ که زندگی بر روی زمین را به داس اج-ل بس-پرد،

همگان را در خود فرو می برد. در عوض، این فرهنگ اس-تقلال و آزادی اس-ت ک-ه چ-ون حاص-ل همک--اری انس--ان و ط--بیعت اس--ت، انس--ان ها را در دامن ط--بیعت وطن--دار می کن--د. هویته--ا را، هرچن--د گون--اگون ولی، ب--ه یمن بع--د جهانشمولِ هر فرهنگ، همگون می کن-د. وطن-داری ن-ه دس-ت آوی-ز تعریف شدن در تضاد با وطنداران دیگر، که گشاینده عق--ل آزاد ب--ه

روی هستی می شود. این ویژگی خود ربط مس-تقیم پی-دا می کن-د ب-ا وی-ژگی ج-امعیت

بمعنای دمسازی با دموکراسی شورایی: . دموکراسی شورایی سیاس--ی اس--ت ب--دین خاطر ک--ه ولایت ب--ا13

جمهور مردم است. در همان حال اجتم--اعی اس--ت ب--دین خاطر ک--ه سلسله مراتب اجتماعی و تبعیض--های مس--تقر،ب--ر م--دار ق--درت، را الغ--اء و بی مح--ل می کن--د. در هم--ان ح--ال اقتص--ادی اس--ت هم بدین خاطر که انسان را از بندگی بنیاد اقتص--ادی ره--ا می کن--د و هم بدین سبب که بر وفق عدالت اجتماعی، امکانه--ا در اختی--ار همگ--ان قرار می گیرند. هم فرهنگی است ب--دین لحاظ ک--ه جمه--ور انس--انها، برخوردار از حقوق ذاتی انس--ان و حق--وق ش--هروندی، برخ--وردار از حق ولایت بر میزان دوس-تی و دیگ-ر حق-وق ذاتی و حق-وق جامع-ه

هستند و در رشد هم آهنگ یکدیگر شرکت می کنند. این دموکراسی ایجاب می کند که فرهنگ اس--تقلال و آزادی در برگیرد هر چهار بع-د را چنانک-ه در هیچ ی-ک از ابع-داد رواب-ط ق-وا و جبره--ایی ک--ه پدی--د می آورن--د، ص--ورت دموکراس--ی را پوش--ش دیکتاتوری نگردانند و فرآورده های ف--رهنگی ک--ه هم--ه خ--الی از زور هستند، دموکراسی شورایی را قوام و دوام بخشند. بدیهی است که بعد رابطه با جامعه های دیگر نیز وجود دارد. پس فرهنگ استقلال و آزادی که عناصر آن همواره ترجمان موازنه ع--دمی هس--تند، تنظیم کنن--ده رابطه ه--ای ه--ر جامع--ه ب--ا جامعه ه--ای دیگ--ر و ن--یز اعض--ای هرجامعه با یکدیگر، بر اصل موازنه عدمی، می گردد. هرگاه رابط--ه

215

انسان با محیط زیس-ت و جان-داران را ن-یز بع-د شش-م بش-ماریم، تنظیم رابط---ه ب---ا این محی---ط ب---ر وف---ق حق---وق ذاتی، نیازمن---د فرآورده هایی است که مرگ آوری و ویرانگری را بی محل بگردانند. بدین قرار، فرهنگ استقلال و آزادی مجموعه های فاقد عناصر مرگ و ویرانی آور و واجد عناصر رش--د در اس--تقلال و آزادی، ب--ر م--یزان

عدل می گردد. این فرهنگ، جاذبه و دافعه دارد: - فرهن--گ اس--تقلال و آزادی ب--ه یمن ج--امعیت نس--بی خ--ویش،14

جاذب عناصر فرهنگ و دافع عناصر ضد فرهنگ است. در مثال ایران، دولت همواره استبدادی ب-وده و گ-روه بن-دی های ح-اکم و جامع--ه ای-رانی پیوس-ته در دوگ--انگی زیس--ته اند. جنبش--های ای--رانی ک--ه رش--ته بهم پیوس--ته ای گش--ته اند، ی--ک ه--دف را تعقیب کرده اند و آن، حل تضاد جامعه تولیدکننده با گروه بن--دی های اس--لحه بدست، بوده است. باوجود این، فرهنگ جامعه از ضد فرهنگ قدرت نفوذ پذیرفته است. اعتیاد ب--ه اط-اعت از اوام--ر و ن--واهی ق--درت و کاربرد زور در زندگی روزمره و ... و از خود بیگانه شدن دین ه--ا در بیان ه--ای ق--درت، می--وه تلخ نف--وذ پ--ذیرفتن از ض--د فرهن--گ ق--درت است. در مثال دموکراسی های کنونی، غلبه ضد فرهن-گ ق-درت ب-ر فرهنگ بمعنای فرآورده ابتکار و ابداع و آفرینندگی، جامعه شناس--ان و فیلس--وفان و حقوق--دانان را نگ--ران مح--دود ش--دن روزاف--زون

استقلال و آزادی شهروندان کرده است. این واقعیت که دافعه ضد فرهنگ قدرت نسبت به فرهنگ های استقلال و آزادی بیشتر و جاذبه آن نسبت به ضد فرهنگهای ق--درت بیشتر می شود را زیادت مصرف بر تولید در همان حال ک--ه اک--ثریت ب--زرگ انس--انها در فق--ر س--یاه زن--دگی می کنن--د، گ--زارش می کن--د. افزایش ورود ضدارزشها و عناصر »فرهنگی« که بن مای--ه آنه--ا زور است، گویایی می کند از فق-ر فرهن-گ اس-تقلال و آزادی، از ک-اهش خ--ودانگیختگی انس--انهای عض--و ی--ک جامع--ه، بن--ا ب--ر این از ک--اهش

باروری فرهنگی. بدین س--ان، ن--وع جاذب--ه و دافع--ه ه--ر فرهن--گ گوی--ای ن--وع آن فرهنگ اس--ت. فرهنگه--ایی ک--ه بیش--تر فرهن--گ اس--تقلال و آزادی و کم-تر ض-د فرهن-گ ق-درت هس-تند، ب-ر روی فرهنگه-ای اس-تقلال و آزادی دیگر ب--از ت--ر و ب-ر روی ض-د فرهنگه-ا بس-ته تر هس-تند و ب-ر

216

عکس. ام--ا وق--تی فرهن-گ ره آورد ابتک-ار و اب--داع و کش-ف و خل-ق عقلهای مستقل و آزاد است، فقدان ویژگیه--ای فرهن--گ اس--تقلال و آزاد و غیر حساس شدن وجدان همگانی و وج--دان اخلاقی، س--بب می شوند فرآورده های ابتکار و اب--داع و کش--ف و خل--ق، در س--اختن عناصر ضد فرهنگ قدرت بکار روند و فرهنگها بتدریج زندان انسان در مدارهای بسته بگردد. از این رو، این وی--ژگی و دیگ--ر ویژگی ه--ای

↔فرهنگ استقلال و آزادی ربط مستقیم دارند با م-دار ب-از م-ادی معنوی:

– ویژگی که فقدانش فرهنگ اس--تقلال و آزادی را آس--یب پ--ذیر15 معنوی است. قطع رابط--ه↔می کند، اساس نگشتن رابطه مادی

م--ادی می کن--د. در این↔مادی با معنوی، رابط--ه را رابط--هِ م--ادی رابطه، استقلال و آزادی، بی وج--ود و، بن--ابراین، بی نقش می ش--وند. آلن تورن، جامعه شناس فرانسوی، خاطرنشان می کند که »بیرون بودگی انسان در رابطه بانظم« نبود دموکراسی است. بدین لحاظ، در دموکراسی، دین کارآیی دارد. نظر او را که نقد ک--نیم و از نقص

معنوی، جبر می شود↔بپردازیم، این می شود: بدون رابطه مادی و بود جبر، نبود فرهنگ است. چرا که فرهنگ خل--ق اس--ت و مجب--ور خلاق، بنابراین فرهنگ ساز نمی شود. اما فرهنگ هس--ت پس ج--بر نیست. فرهنگ هست زیرا مدار انسان فرهنگ ساز مدار باز م--ادی

معن-وی نب-ود، انس-ان↔ معنوی است. هرگاه م-دار ب-از م-ادی ↔ خ--دا اس--ت.↔فرهنگ ساز نمی شد. این م--دار، م--دار ب--از انس--ان

هرگاه این مدار باز نبود، اندیش-ه های راهنم-ا از دی-نی و غ-یر دی-نی،پدید نمی آمدند و کاربرد پیدا نمی کردند.

ب--دین قرار، ب--ه هم--ان ان--دازه ک--ه اندیش--ه راهنم--ا اهمیت دارد، مراقبت از بیگانه نشدنش در بیان قدرت، اهمیت دارد. اما مراقبت از بیگانه نشدن اندیش--ه راهنم--ا در بی--ان ق--درت، بن--ابر این، ب--اروری

فرهنگی انسان، فرهنگ را نیازمند ویژگی دیگری می کند: . فرهن--گ اس--تقلال و آزادی وق--تی ج--امعیت کام--ل می جوی--د،16

سامانه ای می گردد که به روی فرهنگها باز و به روی ض--د فرهنگه--ا بسته است. در این فرهنگ، عدالت، بمثابه میزان، کاربردی م--داوم دارد چراکه سنجیدن پندار و گفتار و کردار به محک حق، ب--ه س--خن دیگر، تمیز پندار و گفتار و کردار زوربنیاد از اندیشه و گفتار و کردار

217

ترجمان حق، نه کاری است غفلت پذیر. از این رو است که از خ--ود بیگانه کردن فرهنگ با تغییر تعریف عدالت و تغی--یر مح--ل عم--ل آن

انجام می گیرد: . در جامعه ها، نابرابری ه--ا در علم و فن و ه--نر پدی--د می آین--د.16.1

نایکس--انی های اس--تعدادها ن--یز وج--ود دارن--د. هرگ--اه ن--ابرابری و نایکسانی ها را توجیه گر رابطه قدرت میان نابرابره--ا و ن--ا یکس--انها بگردانیم، عدالت همان تعریفی را می جوید ک--ه این و آن فلس--فه و بیان قدرت کرده اند: برابری برابرها و نابرابری نابرابرها )ارس--طو(. ی--ا قرارگ--رفتن ه--ر چ--یز و ه--ر کس در ج--ای خ--ود )افلاط-ون(. این تعریف، تعری--ف ع--دالت ب--ه ن--ابرابری اس--ت و بک--ار توجی--ه س--لطه مسلط ها بر سلطه پذیرها می آید. بن--اگزیر، فرهن--گ مجم--وعه ای از فرهنگ استقلال و آزادی و ضد فرهنگ قدرت می شود. تاریخ، بن--ابر گزارش امرهای واقع مستمر، می گوید: بنابر قاعده، ق--درت تمای--ل به فراگیری دارد از این رو، ضد فرهنگ قدرت بر فرهنگ اس-تقلال و

آزادی مسلط و فرهنگ و جامعه را گرفتار انحطاط می گرداند. اما، هرگاه عدالت را میزانی تعریف کنیم که حق )هستی دار( را از ناحق )هستی ندار و یا حقی ک--ه ق--درت آن را می پوش--اند( تم--یز می دهد، بیشی یافتگان در علم و فن و هنر ن--یروی محرک--ه رش--د و برابر گردانی می شوند. استعدادها فراخنای بی ک--رانی را می جوین--د ب--رای بارورش--دن و غ--نی بخش--یدن ب--ه فرهن--گ اس--تقلال و آزادی. مشارکت همگان در رشد، هدف مشخص پیدا می کند ک--ه ج--امعیت

انسان و فرهنگ او است. . بیان های قدرت به مسلط ها امکان می دهند که ج--ای عم--ل16.2

ع--دالت را تغی--یر دهن--د. یع--نی م--یزانی ک--ه ع--دل اس--ت را ه--دف بگردانند. باز بنا بر تاریخ، به روایت امرهای مس-تمر، هم-ه روز و در هم--ه ج--ا، تنگدس-تی ام--روز ب--رای گش--اده دس-تی ف-ردا و در فق-ر زیس--تن ام--روز ب--رای در ث--روت زیس--تن ف--ردا، توجی--ه می ش--ود. بی عدالتی امروز، به ضرورت بکاربردن زور برای برداشتن مانع ه--ا و رس-یدن ب-ه جامع-ه هم-ه ع-دل ف--ردا، توجی-ه می ش-ود. ام-ا چ-را انسانها، برغم تجربه مداوم و نسل بع--د از نس--ل، همچن--ان، ف--ریب می خورند؟ زی-را در ض-د فرهن-گ ق-درت می زین-د و این و آن بی-ان

218

قدرت را در سردارند و نمی توانن--د ببینن--د ک--ه از فق-ر ب--ه غ-نی و ازبدبختی به نیک بختی و از بی داد به داد راهی وجود ندارد.

. توحید همگ--ان در ح--ق ممکن و اش--تراک همگ--ان در ق--درت16.3 ناممکن است. به این دلیل ساده ک-ه ق-درت ف-رآورده رواب-ط ق-وا است. هرگاه رابطه میان نابرابرها باشد، گ-وییم مس-لط باق-درت و زیر سلطه بی قدرت است. و هرگاه میان برابره--ا باش--د، دو ط--رف محکوم ب--ه بی حرک--تی می ش--وند. ب--دین قرار، هرگ--اه ع--دالت را ب--ه ن-ابرابری تعری-ف ک-نیم و ی-ا مح-ل عم-ل آن را تغی-یر دهیم، رابط-ه مسلط – زیر سلطه را یا طبیعی می انگاریم و تسلیم تق--دیر ق--درت می شویم و یا قانون طبیعت را مبارزه ب--رای بق--ا از راه زورآزم--ایی می انگ--اریم و ب--رآن می ش--ویم م--وقعیت زیردس--تی خ--ویش را ب--ه

موقعیت زبردستی بدل گردانیم. اما هرگاه عدالت را میزان تمیز حق از ناحق بدانیم، اختلاف در علم و فن و ه--نر و دادگ--ری و دوس--تداری و... از رهگ--ذر براب--ری جستن، به توحید در علم و ... می انجامد. فرهنگ استقلال و آزادی، بر م--یزان ع--دلت، اب--زار گ--ذار از اختلاف ب--ه اش--تراک را در اختی--ار انس--انها ق--رار می ده--د. در جامع--ه دارای نظ--ام اجتم--اعی ب--از و تحول پذیر، قدرت نقش نمی یابد و انسانها از روابط ق--وا آزادن--د. ت--ا رسیدن به نظام باز و تحول پذیر، به یمن میزان عدل، فرآورده ه--ای فرهنگی روزافزون می شوند و روابط قوا امکان تح-ول ب-ه رواب-ط خالی از زور را می یابند. ب--دین قرار، ع--دل تنه--ا در بی--ان اس--تقلال و آزادی است که ج--ای خ--ود را بمثاب--ه م--یزان، می یاب--د. در هیچ بی--ان ق--درتی، ع--دل م--یزان نشده اس--ت. زی--را در بی--ان ق--درت، ع--دالت

نمی تواند بعنوان میزان کاربرد پیدا کند. و م--یزان ع--دل را وج--دان اخلاقی بک--ار می ب--رد. در حقیقت، فرهنگ اس-تقلال و آزادی از اخلاق اس-تقلال و آزادی ج-دایی ناپ-ذیر است. چرا که این اخلاق بخش--ی از آن فرهن--گ اس--ت و نقش دی--ده

بانی را برعهده دارد. . هرگاه زور در کار نیاید، هویت انسان، هوی--تی اس-ت ک--ه او از17

فرهنگ استقلال وآزادی بدست می آورد. پس هر زمان جامعه ای بر آن شود که ک-ار ب-رد زور را ک-اهش ده-د، مرزه-ایی را از می-ان ب-ر می دارد که زور ایجاد می کند و به خود و اعضای خود هویت پایداری

219

به ترتیبی ک((ه س((ه ه((ویت ه((ر عض((و جامع((ه،را می بخشد. اولی ه(ویت خ((ود س(اخته او و دومی، ه(ویت حاص(ل از ابتکار و ابداع و خلق در جامعه ای با فرهن((گ اس((تقلال و آزادی و س((ومی، هوی((تی ک((ه ب((ه عن((وان عض((و جامع((ه

جهانی کسب می کند، این همانی می یابند. . اینهم--انی هویته--ای س--ه گانه انس--ان آزاد حاص--ل فعالیته--ای18

استعدادهای اوست زمانی که زندگی را عمل ب--ه حق--وق و دف--اع از حقوق می کند. از این روست ک-ه او ب-ه بی-ان اس-تقلال و آزادی، ب-ه مثابه اندیش-ه راهنم-ا نی-از دارد. بی-انی ک-ه ش-امل حق-وق و اص-ول راهنم-ا و روش-ها و مع-رف الگوه-ا و ه-دف س-ازگار ب--ا اس-تقلال و آزادی انسان حقوقمند باشد. به ترتیبی ک-ه ب-ا سرمش-ق ق-راردادن

آن؛ . رابطه انسان با فرهنگ به مثابه قالب، ب-ه رابط-ه انس-ان ب-ا18.1

فرهن-گ بمثاب--ه گش-اینده اف-ق رش-د، ب-ه یمن ابتکاره-ا و اب--داعها و خلقها، همه ترجمان استقلال و آزادی و حقوقمن--دی انس--ان و هم--ه زیندگان، ب--دل می ش--ود. در حقیقت، وق--تی فرهن--گ ق--الب نیس--ت، هویت آن نمی شود که ق-درت س-اخته اس-ت بلک-ه آن می ش-ود ک-ه رش--د پدی--د می آورد و اف--ق عق--ل را ب--از می کن--د ب--ر روی هس--تی

هوشمند و در صیرورت به سوی او. . در بخشهای وسیعی از جهان، از آنج-ا ک-ه دانش-ها و فنه-ا در18.2

سطح جامعه ها منتشر نمی شوند و انسانها، از رهگذر فرآورده ه--ا و خ--دمتها، از رش--د علمی و ف--نی آگ--اه می ش--وند و، در هم--ان ح--ال، دانش--ها و فنه--ا را بغرنج ت--ر و خ--ود را از آن بی اطلاع ت--ر می یابن--د، فضایی بزرگ و خالی پدی--د می آی--د ک--ه آن را غ--یر عقلانیه--ا، بیش--تر خرافه ه----ا و فکره----ای جمعی جب----ار و ض----د اطلاعه----ا و بخت و اقب--ال گرایی و بس--ا پ--وچ تص--ور ک--ردنِ زن--دگی و بیش--تر از هم--ه، خش--ونت، پ--ر می کنن--د. از این رو، ض--رورترین کاره--ا، م--دار را ب--از

معن--وی گردان--دن و آزادک--ردن جری--ان↔کردن، آن را م--دار م--ادی دانش--ها و فنه--ا و ش--رکت انس--انها در بک--ارگیری دانش--ها و فنه--ا و مشارکت در اداره امور سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و ف--رهنگی

خویش است: مدیریت شورایی جامعه ها و جامعه جهانی.

220

. گستره خرافه ها، کمبودها، فقرها، خشونتها، مخ--درها، آل--ودگی19 محی----ط زیس----ت، نابس----امانیها و آس----یبهای اجتم----اعی و کیش قدرت پرستی که دین جهانیان می شود، اعلانه--ای خط--ر هس--تند ب--ه انس---انها ک---ه دارن---د از موجوده---ای فرهنگ س---از ب---ه موجوده---ای ضدفرهنگ ساز بدل می ش-وند. زم-ان ب-ه زم-ان، اختی-ار خ--ویش را بیش--تر از دس--ت می دهن--د و کم--تر دلی--ل فرآورده ه--ا را در خ--ود فرآورده ه--ا می یابن--د. ب--ه س--خن روش--ن تر، رابط--ه نی--از ط--بیعی ب--ا فرآورده یا خدمتی که مصرف می شود، کمتر می گ-ردد. بس-ا س-هم فرآورده ها و خدمتهای ویرانگری که انسانها مصرف می کنند، بیشتر نیز می شود. دلیل تولید و مصرف فرآورده ه--ا و خ--دمتهای ویرانگ--ر چیست؟ در خود فرآورده ها و خدمتها دلی--ل آن را نمی ت--وان ی--افت. دلیل در بیرون آنها اس--ت. دلی--ل ض--د فرهن--گ ق--درت اس--ت ک--ه از

انعقاد نطفه تا مرگ، قالب انسانها شده است. هر ساخته ای که دلیل را در بیرون آن باید جست، ساخته ق--درت است و تولید و مصرف آن مرگ آور است و به ضد فرهن--گ ق--درت

تعلق دارد. بدین سان، از ضروری ترین آموزش ها به دانش آم--وز و دانش--جو

و، به بزرگسالان نیز، این است: . آن ساخته ای درخور صفت فرهن--گ اس--تقلال و آزادی اس--ت19.1

که دلیل ساخته شدنش در خود آن باش-د. چنانک-ه دلی-ل ه-ر دس-تآورد علمی در خود علم است. و

. بکار بردن هر ساخته ای از این نوع، وقتی آزادان-ه اس-ت ک-ه19.2 انسان مستقل و آزاد را در ابتکار و ابداع و خلق، بکار آید. می توان تصور کرد بزرگی انقلاب فرهنگی را وقتی انس--انها مس--تقل و آزاد استعدادهای خود را در تولید و مصرف فرآورده ها و خدمتهایی بک-ار اندازند که دلیل هری-ک در خ-ود آن باش-د. هرگ-اه در ه-ر چه-ار بع-د سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی واقعیت اجتماعی، ب--رای آن برنامه گذاری شود ک--ه دلی--ل فرآورده ه--ا و خ--دمتها در خ--ود آنه--ا باشد، جهان وارد عص--ر اس-تقلال و آزادی می ش-ود و رش-د انس--ان

جانشین رشد قدرت می گردد.

221

. هرگاه ه-ر انس-ان، در پای-ان روز ک-ار آن روز خ-ود را موض-وع20 پرسش کند و از خود بپرسد: چند درص--د از کاره--ایم خودانگیخت--ه و چن--د درص--د از آنه--ا، دس--توری، تقلی--دی و بن--ابر ع--رف و ع--ادت و قرارگرفتن در این و آن رابطه قوا بوده است، او اندازه های فرهن--گ و ضد فرهنگ و نسبت آمیخته شدنشان را با یک-دیگر، دس-ت کم در مورد خود، بدست می آورد. در جامعه های دارای موقعیت مس--لط و ی--ا زی--ر س--لطه، بخش اعظم کاره--ای روزان--ه انس--انها، دس--توری و تقلیدی و بخاطر قرارگرفتن در روابط قوا است. ب--ه هم--ان نس--بت که مصرف محور می شود، خودانگیختگی کم--تر و فرم--انبری بیش--تر می شود. از این رو، در چنین فض--ایی ح--تی اس--تعدادها، خ--ود، م--انع رشد فرهنگی و عامل بزرگ شدن ض--د فرهن--گ ق--درت می ش--وند. پس ضرورتر کارها اینست ک--ه بنیاده--ای جامع--ه، ب--ر اص--ل موازن--ه عدمی، تغییر سازمان یابند و از راه هرچه گسترده تر ک--ردن فض--ای ابتکار و ابداع و خلق، در خدمت انسان فرهنگ ساز قرار گیرند. آن اندیشه راهنمایی بیان استقلال و آزادی است که چون ه--ر انس--انی

بدان عمل کند، بی درنگ خودانگیختگی اش رو به افزایش گذارد.

222

ضمیمه چهارم

در اصول راهنمای اخلاق استقلال وآزادی

. اصل اول، موازن--ه ع--دمی را راهنم--ای عق--ل ک--ردن این هم--انی1 جستن با هستی در مقام اندیشیدن و غافل نشدن از این رابط-ه در گفتار و کردار و پرهیز از برقرارکردن رابطه قوا بادیگری و اص--ول و فروع دین و یا هر اندیشه راهنمایی را به این اص--ل س--نجیدن، ب--ه ترتیبی که انسان هیچگاه از استقلال و آزادی و از دیگرحقوق و ن--یز استعدادها و فض-لهای ذاتی خ-ود غفلت نکن-د. اندیش-ه راهنم-ایی را بجوید که ترجمان موازنه عدمی باشد و گفتار و کرداری را بیابد که ترجم--ان آن اص--ل و این اندیش--ه راهنم--ا باش--د. در قلم--رو اخلاق، موازنه عدمی در اصول زیر از س-وی انس-ان و جامعه ه-ا و جامع-ه

جهانی بکاربردنی می شود: . اصل دوم، اندیشه راهنما را راه و روش محبت شناختن و توحید2

با دیگری را ارزش دانس--تن اس--ت. توحی--د ب--ه مثاب--ه ارزش اخلاقی اول، هنگامی تحقق پی--دا می کن--د ک--ه امی--د و ش--ادی را ذاتی حی--ات بدانیم و استعداد انس و عشق ورزی را در دوستی بک--ار ب--ریم و از این امر اساسی غفلت نکنیم که عشق به حق و میزان ک--ردن ح--ق در دوستی، توحید است. رابطه ها، بدون رعایت این میزان، دوستی نیستند، بلکه رابطه هایی هستند که قدرت ایجاد و قطع می کن--د. بن--ا بر توحی--د، در آغ--از، ب--ر م--یزان ح--ق، دوس--ت و همک--ار بای--د ش--د و همواره به حق باید عمل کرد و دیگر هرگ-ز، در قط-ع ک-ردن تق-دم نجس--ت. ح--تی مش--اهده ب--یرون رفتن از ح--ق و ب--ه بن--دگی ق--درت درآمدن دوست، نه تنها نباید سبب قطع رابطه ش-ود، بلک-ه می بای-د انسان حقمدار را بر ایستادگی بر حق و دعوت ب--ه ح--ق اس--توارتر کند. به ترتیبی که حق گریز خود در گسستن پیوند دوستی پیش--قدم

223

شود. وقتی او چنین کرد، حق مدار همچنان می باید عمل به حق رارویه کند و هیچگاه از بازگشت حق گریز به حق، مأیوس نشود.

این اصل اخلاقی به انسان می آموزد که رابطه حق ذاتی خود او ب-ا ح-ق ذاتی دیگ-ری، رابط-ه دو ح-ق اس-ت ک-ه یک-دیگر را ایج-اب می کنن--د. ب--دین قرار، دو ت--نی ک--ه رابطه ش--ان ب--ا یک--دیگر، رابط--ه حقوقشان با یکدیگر باشد، از رابطه قوا با یکدیگر ره-ا هس-تند. این اصل به هر دو می آموزد که گذشتن از حق خود ب--ه خ--اطر دیگ--ری، دروغ است. من از حق خود گذشتم و شما هم از حق خ-ود بگذری-د و من اول از حق خود گذشتم و بع-د از ح-ق کس و ک-ار و دوس-ت، خ--ود و کس و ک--ار و دوس--ت و دیگ--ری را محک--وم حکم زورک--ردن است. زیرا کسی که به حقوق ذاتی خ--ود عم--ل نمی کن--د، ت--ابع زور است و چشم پوشیدن از حق، تسلیم زور شدن است. اگر این زور از ناحیه دوست باشد، چشم پوشیدن از حق، دف--اع نک--ردن از ح--ق دوست نیز هست: عم--ل ب--ه ح-ق خ--ود و دف--اع از ح-ق دیگ-ری، دو

روش از روشهای پیروزی بر زورمداری هستند. توحید اندیشه راهنم-ا و عم-ل، اخلاق، همین اس-ت. بس-یارتر از بس--یار کس--انی هس--تند ک--ه، در نظ--ر، پیش--رو هس--تند و در ک--ردار واپس--گرا، در نظ--ر، جانب--دار ارزش--های والا هس--تند، در عم--ل بن--ده قدرت. توحید بمثابه یک اصل اخلاقی تحقق پیدا می کند وقتی عمل

ترجمان اندیشه راهنما می شود. وفای به عهد، عمل به توحید به مثابه ارزش اخلاقی اول اس--ت. اهمیت وف--ای ب--ه عه--د ب--دان ح--د اس--ت ک--ه دین را عهدشناس--ی خوانده اند. حقوق معنوی و ارزشهایی چون خدمتگزاری، فداکاری و دف-اع از حق-وق دیگ-ری و... هم-ه ترجم-ان توحی-د ب-ه مثاب-ه ارزش

اخلاقی اول هستند. بک--اربردن ارزش توحی--د، در س--ازماندهی سیاس--ی ب--ر اص--ول استقلال و آزادی و نیز در روابط اجتماعی و اقتص--ادی و فرهن--گ را فرهن--گ اس--تقلال و آزادی ک--ردن، س--بب می ش--ود ک--ه در جامع--ه، .توحید اجتماعی اصل و تضاد منافع فرع بگردند و بمانند

به ترتیبی که همواره، اختلاف منافع بر وفق اصل توحی-د اجتم-اعی حل و فصل گردد و اعضای جامع--ه ب--ا یک--دیگر و جامع--ه در رواب--ط

خود با جامعه های دیگر، همواره از حق صلح برخوردار باشند. 224

اما این اصل اخلاقی را انسان اس--ت ک--ه ب--ه عم--ل در می آورد. پس اصل اخلاقی دوم بر عهده گرفتن مس--ئولیت ره--بری از س--وی

هر انسان و شرکتش در اداره جمهوری شهروندان است: . استعداد رهبری را، بر م--یزان ع--دل، فع--ال ک--ردن، اص--ل س--وم3

است. در جهان امروز که بنگریم می بینیم که در هیچ کج--ا، انس--انها خویشتن را دارای استعداد رهبری و حق مشارکت در ولایت جمهور م---ردم نمی دانن---د و، در براب---ر، آنه---ا ک---ه خویش---تن را »نخب---ه« می انگارند،این استعداد را خاص خود می شمارند و اط--اعت از خ--ود را ب--ر همگ--ان واجب می کنن--د. خ--ود را ص--احب اس--تعداد ره--بری دانستن و بک--اربردن این اس--تعداد در اداره زن--دگی خ--ویش، زن--دگی ص-لح آم-یز و ت-وأم ب-ا رش-د در جامع-ه را ح-ق خ-ود دانس-تن و این استعداد و حق را از آن هر انسان و هر موج-ود زن-ده ش-مردن، هم ح---اکی از ش---عور ب---ر اس---تعدادهای خ---دادادی در ن---زد ت---ک ت---ک انسانهاست، هم حق بوده و از این رو اصل و ارزش اخلاقی در خور مردمس--الاری ش--ورایی اس--ت. مس--ئولیت اخلاقی انس--انی ک--ه براین استعداد و حق شعور دارد، ایج--اب می کن--د ک--ه هم خ--ود الگ--و بگردد و هم کسانی که از استعداد و حق خویش غافل هستند را ب--ه استعداد و حق خویش بخواند . اسطوره سازی و اسطوره پرستی، به خصوص شخصیت پرستی، ناقض همگانی ب--ودن اس--تعداد و ح--ق رهبری اس--ت. بن--ابر این ارزش، همگ--ان پاس--دار حق--وق و ک--رامت یکدیگر و همگان مسئول همت گماردن ب--ه ام--ور همگ--انی هس--تند. هرگاه جمهور مردم ب-دین مس-ئولیت عم-ل کنن-د، ره-بری همگ-انی جامعه، تبلور اخلاق درخ--ور زن--دگی ش--ورایی و اس--تقلال و آزادی و حقوق انسان و حقوق جمعی انسانها و حقوق ط--بیعت و جان--داران

می شود. و، ب--دون رش--د را ارزش ش--ناختن و آگ--اهی از این قاع--ده »آن کس که رشد نمی کند ویران می شود و ویران می کن-د« و عم-ل ب-ه

این قاعده، چنین رهبری تحقق نیافتنی است: . رشد، اصل راهنما و ارزش چهارم اخلاق در خ--ور مردمس--الاری4

شورایی است: هر گاه از رش-د، رش-د انس--ان مقص-ود باش-د، تنه--ا وقتی هر انس--انی از اس--تقلال و آزادی و حق--وق خ--ویش برخ--وردار است، رش--د پ--ذیر می ش--ود. از این رو، نق--د اندیش--ه های راهنم--ا ب--ه

225

ترتیبی که همواره بیان استقلال و آزادی بمانند، ح--ق و وظیف--ه ه--ر انس--ان و ه--ر جم--ع انس--انی اس--ت. بدین س--ان، ابلاغ و هش--دار و بش--ارت و ان--ذار، آن ح--ق و ارزش اخلاقی اس--ت ک--ه ان--دازه بک--ار رفتنش، اندازه رشد انسانها در استقلال و آزادی و رشد هر جامع--ه را ب---ه دس---ت می ده---د. در جامعه ه---ایی ک---ه ق---درت ارزش اول گشته است و همگان در پی به دس--ت آوردن این و آن نم--اد ق--درت هستند، رشد انسان با رشد قدرت جانشین می ش--ود و پی-امبری ب--ه مثاب--ه ابلاغ و هش--دار و بش--ارت و ان--ذار، ب--ه ت--دریج، از می--ان ب--ر می خیزد. نمونه بارز آن، بحرانهای سخت اقتصادی و م--الی هس--تند که، زمان به زمان، جهان را فرا می گیرند. هر بار، اه--ل دانش خ--بر وقوع بحران را می دهند، ام-ا، متص-دیان ام-ر و جمه-ور م-ردم روی زمین از آن غافل می مانند. تنها دولتمردان نیستند که تقصیر دارن--د، جامعه ها نیز تقصیر دارند. از ارزش خ-ود برانگ-یزی غاف-ل مان-دن و شرکت نکردن در نقد و ابلاغ حق و هشدار و انذار نسبت ب-ه ن-احق و، به لاقیدی، نکوشیدن در بازگرداندن ناحق به حق و سپاس--گزاری نکردن از قیام کنندگان به ح--ق و بج--ا آوردن--دگان وظیف--ه پی--امبری،

گرفتار آمدن به فاجعه های بزرگ را ناگزیر می کند. از این رو، بی تفاوتی و لاقیدی و فعل پذیری ضد ارزش ب--وده، و فعال و خلاق بودن و در خود برانگیختن ب--ر یک--دیگر پیش--ی گ-رفتن، ارزش اخلاقی و مس---ئولیتی از مس---ئولیتهای ب---زرگ انس---ان ی---ا انسانهایی است که در خور این عنوان هستند. چرا که فعل پ--ذیری و بی تف--اوتی، سرنوش--ت خ--ویش را ب--ه قدرتم--داران ستمگس--تر و

توجیه گران قدرت سپردن است. اما رشد روش و سمت یابی و هدف می خواهد. پس این اص--ل اخلاق نیازمند دو اصل دیگر، یکی میزان عدل و دیگری ه--دف داری

است: . میزان عدل، به مثابه اصل و ارزش اخلاقی در خور رابطه ح--ق5

با حق و جمهوری شهروندان شرکت کننده در اداره جامعه خویش، بیش از همه، به کار سنجش پندار و گفتار و ک-ردار آدمی-ان می آی-د: پندار نیک و گفتار نیک و کردار نیک. حق راست گفتن و حق راس-ت شنیدن، از حقوق انسان هستند و مانع می شوند قدرت ک--ه مجب--ور کننده انسانها به دروغ اس--ت ب--ر رابطه ه--ا ح--اکم ش--ود. ب--دین قرار،

226

عدل به مثابه ارزش اخلاقی، انسانها را از این قاعده بس مهم آگاه می کن-د: ان-دازه رواج دروغ و ف-ریب و فریفت-اری و نیرن-گ و ری-ا و وسوس-ه و حس-د و نف-اق و بهت-ان و س-خن چی-نی و عیب ج-ویی و بدگویی و ... و رذائل دیگر، گزارشگر شدت و وسعت زورگ--ویی در یک جامعه است. بنا بر قاعدهِ »چنان که هس--تید ب--ر ش--ما حک--ومت می کنن--د«، ش--یوع دروغ در ه--ر جامع--ه، اص--الت و خ--دایی جس--تن ق--درت در آن جامع--ه و س--نگین ش--دن م--یزان زور در رابطه ه--ا را گزارش می کند. بدین خاطر، حق راست گفتن و راست ش--نیدن در

شمار مهمترین حقوق و والاترین ارزشهای اخلاقی است. جس--تجوی م--یزان ع--دل و کاربرده--ای مختل--ف آن در ص--حنه زندگی شرط بقای مردمسالاری شورائی اس--ت. م--یزان ع--دل، ب--ه خصوص، به کار تمیز پندارها و گفتارها و کرداره--ایِ بی--انگر موازن--ه عدمی از غیر آن می آید. مهمترین کاربردهای میزان عدل در قلمرو

اخلاق، عبارتند از: . میزان عدل به آدمی--ان می آم--وزد ک--ه انس--ان ع--ادل و جامع--ه5.1

عادل و جامعه جهانی عادل وقتی تحقق پیدا می کند که عم--ل آدمی بیانگرِ اصل و اندیشه راهنمای او باشد و این اندیشه بی--ان اس-تقلال و آزادی باشد. چه سود از موازن--ه ع--دمی س--خن گفتن و ب--ر اص--ل ثنویت تک محوری عمل کردن؟ چه سود ب-ه داش-تن م-رامی تظ-اهر ک--ردن و عملی ن--اقض آن داش--تن؟ م--یزان ع--دل انس--انها را از این قاعده بس ارجمند و ک-ارآ آگ-اه می کن-د: جامع-ه رش-ید و در رش-د، جامعه ای است که، در آن، عم--ل ف--ردی و عم--ل جمعی ب--ا اندیش--ه راهنمای فرد و جمع سازگار باشد. اندازه ناسازگاری عمل ب--ا ب--اور، گویای میزان ضعف وجدان اخلاقی و نش--انگرِ م--یزان ح--اکمیت زور بر پندار و گفتار و کردار انس--انها و بی--انگرِ ان--دازه تخ--ریب نیروه--ای محرکه و واپس رفتن جامعه،و ن--یز، گوی--ایِ تص-دی ام--ور جامع-ه از

سوی زورمدارهای بی کفایت و فساد ویرانی گستر است. . م--یزان ع--دل ب--ه آدمی--ان می آم--وزد ک--ه تنه--ا ق--درت )= زور(5.2

انسان را از حقوق خود غافل می کن-د. در جامعه ه-ایی ک-ه بیش-تر و بسا عموم مردم معتاد به اطاعت از قدرتند، عادت منت گزاردن بر یکدیگر که »به خ-اطر ش-ما از ح-ق خ-ود گذش-تم«، ی-ا »ب-ه خ-اطر دیگری از حق خود گذشتم«، به رواج است. م-یزان ع-دل، م-ا را از

227

این قاعده مهم آگاه می کن-د: در ه--ر جامع-ه، ب--ه هم--ان م--یزان ک-ه انسانها در رابطه ها با یکدیگر، از حقوق خود چشم می پوشند، نظام اجتماعی ظالمانه و ضد رشد و ویرانگر نیروهای محرک-ه اس-ت. در چنین جامعه ای، بنیادها قدرتمدار هستند. از جمله، دولت نه ترجمان ولایت جمهور مردم که تجسم روابط ق--وا در درون جامع--ه و می--ان

جامعه با جامعه های دیگر است. . حق راست گفتن و راست شنیدن، بدون شفاف شدن پندارها5.3

و گفتارها و کردارها تحقق پیدا نمی کند. از آنجا که پن--دار و گفت--ار و ک--ردار قدرتم--داران مبهم اس--ت و ابه--ام اس--ت ک--ه دس--تیار اول آنهاس--ت، ش--فاف ک--ردن پن--دارها و گفتاره--ا و کرداره--ا مس--ئولیتی همگ-انی می ش-ود. م-یزان ع-دل این مس-ئولیت شناس-ی را ان-دازه می گیرد. افزون بر این، این قاعده را هم به دست می دهد: م--یزان ابهام در پندارها و گفتارها و کردارها، شاخصی ب--رای ان--دازه گ--یری حاکمیت استبداد ب-ر جامع-ه و م-یزان زوری اس-ت ک-ه رابطه ه-ا در بردارند. جنگه--ا و بحرانه--ا و ویرانگریه--ای اقتص--ادی و ج--ز اینه--ا، از جمله، ف--رآورده ابه--ام در پن-دارها و گفتاره-ا و کرداره-ا هس-تند. در جامعه، به میزانی که قدرت اصالت می جوید و انسان را به ب--ردگی در می آورد، اخلاق و رویه درخور خود را تحمیل می کند تا جایی ک--ه وجود ابهام در پندار و گفتار و کردار ناگزیر و بس--ا ارزش می ش--ود. در ج--امعه ایرانی، اعتی--اد ب--ه اط--اعت از ق--درت، دو زب--ان پدی--د آورده است: زبان مبهم برای گفت و شنود با نامحرم و زبان شفاف ب--رای گفتگ--و ب--ا مح--رم. زب--ان نخس--تین، زب--ان رایج در ج--امعه ای شده است که راست گفتن و راست شنیدن مج--ازات س--نگین دارد.

از این روست که ابهام زدایی استبداد زدایی است. . واکنش زورگو نگشتن و در همان حال، هم-ه راهه-ای نف-وذ را5.4

بر او بستن، چنان که با زورگویی جز تخریب زورگو حاص--ل نش--ود، ع-دل اس-ت. بک-اربردن روش-های خش-ونت زدایی ب-رای ره-ا ش-دن زورگو از بیماری زورگویی، کاربرد موازن--ه ع--دمی در اخلاق اس--ت. در اینجا عدل میزانی می ش--ود ک--ه ان--دازهِ واکنش نش--دن و ع--ارف

بودن برحق ابتکار عمل و بکار بردن آن را، بدست می دهد. . انسان موجودی به طور واقعی تواناست و ن--اتوانی ع-ارض او5.5

می شود. این عارضه را هم انسان خود برای خویش پدی--د می آورد.228

در حقیقت، آن را با ایجاد روابط ق--درت و ح--اکم ک--ردن ق--درت ب--ر خود می سازد. از این رو، پندار و کرداری که توانایی انسان را از ی--اد او ببرد و او را گرفتار باور دروغ به ناتوانی خود کند، ستم و رفتاری ض--د اخلاق آزادگ--ان اس--ت. م--یزان ع--دل ب--ه ک--ار س--نجش ان--دازه برخورداری انسان از توانایی خود می آید. این میزان ما را از قاعده مهم دیگری آگاه می کن-د: در ه-ر ج-امعه ای ک-ه م-یزان برخ-ورداری اعض--ای آن از توان--ایی خ--ویش بالاس--ت، آن جامع--ه مس--تقل تر، و انسانهای عضو آن از استقلال و آزادی خود بیشتر برخوردارند و بار زور در رابطه ه--ا کم--تر اس--ت. در جامع--ه اس--تبداد زده، احس--اس

ناتوانی، یک احساس همگانی و یأس ترجمان آنست. . اعتماد به نفس، و در عملِ به حق به انتظار دیگری ننشستن،5.6

و نفس خ-ویش را مکل-ف دانس-تن رفت-ار اخلاقی ب-ر اص-ل موازن-ه عدمی است. میزان عدل به انسان و جامعه می گوید چس-ان و چ-ه ان-دازه نفس خ-ویش را مکل-ف بش-مارد و اعتم-اد ب-ه نفس داش-ته باشد و این ارزش اخلاقی عالی چ--ه ان--دازه در آم--وزش و پ--رورش

کاربرد دارد. . امروز بیشتر از زمانهای گذشته، فکرهای جمعی جبار، انسانها5.7

را از اس--تقلال و آزادی خ--ویش مح--روم س--اخته اند. می گوین--د در جامعه های غرب، فرد اصالت جسته است. اما فرد نه تنها در براب--ر قدرت و بنیادهای قدرتمدار تنها گشته، بلکه بیش از پیش، اس--تقلال و آزادی خود را از دست داده است و می دهد. میان تولید و مصرف فکرهای جمعی جبار و احساس ن--اتوانی، رابطه ای مس--تقیم وج--ود دارد. در حقیقت، حیات هر جامعه ای بستگی مس-تقیم ب-ه احس-اس توان--ایی اعض--ای آن جامع--ه دارد. مب--ارزه ب--ا احس--اس ن--اتوانی و کوشش برای درمان این عارضه از جمله در گرو آزاد کردن جامع--ه از فکرهای جمعی جبار است. میزان عدل، اندازه تولی--د و مص--رف فکره--ای جمعی جب--ار، بن--ا ب--راین، ان--دازه ره--ایی جامع--ه را از این

فکرها، به دست می دهد. . جامعه رشد یاب جامعه ای اس--ت ک--ه، در آن، »ش--خص را ب--ه5.8

حق می سنجند«. سنجیدن حق به شخص، روش زورپرستان است. با وجود این، در جامعه، ب-ه م-یزانی ک-ه ق-درت پرس-تیده می ش-ود، سنجیدن حق به شخص، ن-ه تنه-ا ض-د اخلاق بش-مار نمی رود، بلک-ه

229

جبری اخلاقی انگاشته می شود. م--یزان ع--دل، م--ا را از این قاع--ده در جامعه ه((ایی ک((ه ح((ق ب((ه ش((خصبس مهم آگ--اه می کن--د:

سنجیده می شود، م(یزان زور در رابطه ه(ا ب(الا و انس(ان بنده قدرت و تحت انواع استبدادها است. اندازه سنجیده شدن شخص به حق، اندازه اس((تقلال و آزادی و ش((رکت

انسانها در اداره امور جامعه خویش را بدست می دهد. در جامعه هایی که ح--ق ب--ه ش--خص س--نجیده می ش--ود، تق--دم و حاکمیت مصلحتِ بیرون از حق بر حق، نه تنها پذیرفته است، بلک--ه دس--توری اخلاقی ش--مرده می ش--ود. علت نشس--تن این ض--د اخلاق بجای اخلاق آنست که حق با قدرت نمی سازد و مصلحت را ق--درت می سازد. جانب-داری از ح-ق، ایس-تادگی در براب--ر ق-درت می ش-ود. کسی که خود را توانا به این ایستادگی نمی بینن--د، مص--لحت گ--رایی شیوه می کند و به تدریج چنان به بندگی قدرت در می آید که ن--اگزیر می شود ضد اخلاق را جایگزین اخلاق کند. به این معنا که عم--ل ب--ه مصلحت را اخلاقی و عمل به حق ناس-ازگار ب--ا خواس--ت ق-درت را

غیر اخلاقی تلقی کند. . در جامعه هایی که دین در مرام استبداد از خود بیگانه می شود5.9

و یا بیان قدرتی اندیشه راهنمای آن می گ--ردد، اعض--ای آن، قاض--ی یکدیگر می گردند و برای همدیگر، غیابی، حکمهای محکومیت صادر می کنند. بنا بر قاعده، میزان اعتی--اد اعض--ای ی--ک جامع--ه ب--ه ح--اکم ک--ردن خ--ود و محک--وم ک--ردن دیگ--ری و بیگان--ه را عام--ل کم و کسری های خود شمردن، اندازه کاربرد زور در آن جامع--ه و ان--دازه نزدیکی اندیشه راهنما به بیان قدرت فراگیر را ب--ه دس--ت می ده--د. از این رو، میزان عدل هم بک-ار آن می آی-د ک-ه ان-دازه اعتی-اد و ن-وع اندیشه راهنمای استبدادزده را معین کند و هم ترازویی اس--ت ک--ه، ب--دان، انس--انها از ش--دت اعتی--اد و ن--وع اندیش--ه راهنمایش--ان آگ--اه می شوند. زیرا اصل تغییر کن تا تغییر یابی و الگوی تغی--یر بگ--ردی، ب--دون بک--اربردن م--یزان ع--دل بمثاب--ه ارزش اخلاقی، ب--ه عم--ل

درآوردنی، نمی گردد. . قیام به حق به میزان ع--دل نی--از دارد. چرا ک--ه ح--ق هس--تی5.10

دارد و ناحق فرآورده زور و پوششی از دروغ بر حق است. عدالت تمیز هستی دار از هستی ندار است. برای مثال، نیرو وج--ود دارد و

230

به کار زندگی در رشد می آید. اما زور جهت ویرانگری بخش--یدن ب--ه نیرو است و خود به خود وجود ندارد. رابطه ای میان دو انسان و ی--ا میان انسان و جان-داری دیگ-ر و ی-ا می-ان انس-ان و ط-بیعت برق-رار می شود، اگر رابطه تضاد باشد سبب از خود بیگان-ه ک-ردن ن-یرو در زور و بک--اررفتنش در تخ--ریب دو ط--رف رابط--ه می ش--ود. ام--ا ب--ه محض این که چنین رابطه ای قطع ش--ود، ن--یرو ط--بیعت خ--ود را ب--از می یابد. بدین قرار، عدل به مثابه یک میزان اخلاقی، ما را از ان--واع از خود بیگانگیها و شدت آنها در جامعه ها آگاه می کن--د و این قاع--ده

اندازه از خود بیگانه شدنِ حق در ناحق، دررا می آموزد که: ی((ک جامع((ه، ان((دازه غفلت انس((ان از اس((تقلال و آزادی خویش، در آن جامعه، و نیز اندازه نا برخ((ورداری انس((ان

. اخلاق اس--تقلال و آزادیاز حقوق خ((ویش را نش((ان می دهد چون وجدان اخلاقی جامعه گشت، انسانها را ب--ه قی--ام ب--ه ح--ق ب--ر می انگ--یزد و آنه--ا را ب--ر آن می دارد ک--ه از راه بازی--افتن اس--تقلال و آزادی و حقوق خویش و عمل ب-ه آنه-ا، آن آس-یب اجتم-اعی بس-یار سخت را درمان کنند که فراوانی از خود بیگانه شدن حق در ن--احق

است. . تبعیضهایی ک--ه ب--ه دلی--ل س--نن اخلاق نم--ا ولی در واق--ع ض--د5.11

اخلاق رواج یافته ان--د، در جامعه ه--ا، بس--یارند. چنانک--ه هن--وز تبعیض می--ان دخ--تر و پس--ر، ی--ک ام--ر ط--بیعی و اخلاقی ب--ه ش-مار رفت--ه و برابری قائل شدن میان این دو، کاری زش--ت گم--ان می رود. غاف--ل از این که تبعیض را قدرت ایجاد می کند و هر تبعیضی، زش-ت ک-اری است. میزان عدل، ایجاد و بکار رفتن تبعیضها را در جامعه، ان--دازه می گیرد. از آنجا که تبعیضها احکام قدرت فرموده هستند، اندازه به کار رفتنشان اندازه بندگی از قدرت را به دس--ت می ده--د. و ش--مار تبعیض-ها و ان-دازه بک-ار رفتن آنه-ا، گزارش-گر انحط-اط اخلاقی ه-ر جامع---ه اس---ت. جامع---ه دارای نظ---ام مردمس---الاری ش---ورایی، جامعه ایست که در آن تمامی تبعیضها ملغی هستند. در آن جامع--ه، اخلاقی رعایت می شود که مس--ابقه در دانش پ--ژوهی و دادگ--ری و برکرامت افزودن، ب-ه یمن تق-وا، می-ان انس-انهای مس-تقل و آزاد و حقوقمند را ارزش می شناسد و جریان رشد را جریان گ--ذار دائمی

از نابرابری در دانش به برابری در دانش می گرداند .

231

. قالب انگاری نظر و از قالب درآوردن انسانها و تحمیل نظ--ر5.12 ب-ر واقعیته-ای ط-بیعی، س-تم و ب-ه لح-اظ اخلاق آزادگی، در ش-مار زشت ترین کارها است. چرا که ویرانی بر ویرانی و م--رگ ب--ر م--رگ می افزاید و سرانجام نیز از واقعیتی که انسان است و واقعیتی ک--ه طبیعت اس-ت حکم »باط-ل ش-د« را می گ-یرد. ب-رای مث-ال، وج-ود استعداد ره-بری در ه-ر موج-ود زن-ده ای، ی-ک واقعیت اس-ت. زی-را اگراین استعداد نبود، موجود زنده نیز نبود. اما نظری ک--ه ب--رای ی--ک شخص و یا یک گروه ولایت مطلقه بر همه زیندگان قائل می ش--ود، نظ--ری ناس--ازگار ب--ا این واقعیت اس--ت. تحمی--ل این نظ--ر ب--ه زورِ نزدیک به مطلق نی--از دارد و می دانیم چ--نین زوری وی--رانی و م--رگ همگانی را ببار می آورد. از این رو، ناشدنی است. و ب--ه م--یزانی ک--ه اعض--ای جامع--ه اس--تعداد ره--بری خ--ود را در رش--د خ--ویش بک--ار می برند، نظر بی اعتبار می شود و استبداد مستند بدان، محک--وم ب--ه زوال می گردد. میزان عدل، اندازه خوانائی نظر با واقعیت موضوع شناسائی را به دست می دهد. و نیز این میزان م--ا را از این قاع--ده

هر اندازه ب((اور، م((رام و اندیش((ه راهنم((ا ب((اآگ--اه می کن--د: واقعیتهای برحق س((ازگارتر، انس((انهای عض((و جامع((ه از

. بحرانه--ا، ب--رای مث--ال،استقلال و آزادی و رشد برخوردارتر بح--ران اقتص--ادی، از جمل--ه، حاص--ل ناس--ازگاری نظره--ای رایج ب--ا واقعیته-ای برح--ق و ب-ه ک-اربردن زور ب-رای واقعی و حقیقی جل-وه دادن بن مایه های نظرهایی است ک--ه مج--ازی ان--د. هرگ--اه جامعه ه-ا اخلاق آزادگی بجویند و بپذیرند ک-ه نظ-ر نظ-ر اس-ت و چ-ه بس-ا ب-ا واقعیت آن سان که هست فاصله بسیار داشته باشد و در ه--ر ح--ال ق--الب نیس--ت، قدرتم--داری توجی--ه ناپ--ذیر می ش--ود و از می--ان ب--ر

می خیزد. . از این جا، ابتکار و ابداع و خلقِ خود انگیخت--ه، ارزش و نقش5.13

مرده در دست مرده شوی را بازی کردن، ضد ارزش و ض--د اخلاق آزادگی می شوند. میزان عدل ما را از اندازه ابتکاره--ا و اب--داعها و خلقه--ای خودانگیخت-ه آگ-اه می کن-د. می ت-وان تص-ور ک--رد جامعه ه-ا چگونه جامعه ه--ایی خواهن--د ش--د هرگ--اه، انس--انها ب--ه ج--ای آنک--ه از یک-دیگر بخورن-د، از عم-ل خ-ویش خوردن-د. در آن جامعه ه-ا، ان-واع اس--تثمارها ض--داخلاقی بش--مار می رون--د و اعم--ال ق--درت فرم--وده

232

زشت بشمار می آیند و اطاعت از امر و نهی زورمدار، ستم به خودو دیگری دانسته می شود.

. خوب آن فعلی است که سازگار با سامانه ارزشهای اخلاقی5.14 راهنما، یعنی حق، باشد. این خوب ب-رای هم-ه، در هم-ه ج-ا و هم-ه وقت خوب است. می دانیم که س--لطه گر، نخس--ت زیر س--لطه را از شمار انسانها بیرون می برد و آنگاه »خ--وب« را از آنِ خ--ود و ب--د را از آنِ »دون انسانها« می انگارد و برای این رفت--ار تبعیض آم--یز خ--ود توجیه دینی و یا فلسفی نیز می تراشد. اما کسی نپرسیده است که آیا ممکن است خوبی که حق است را بتوان برای کسی روا دی--د و از کس دیگری دریغ داشت؟ به س--خن دیگ--ر، چگون--ه ممکن اس--ت مستکبران بتوانند خود از حق برخوردار باشند و به حق عم--ل کنن--د اما مستضعفان نه این حق را داشته باشند ون-ه بتوانن-د ب-دان عم-ل کنند؟ سلطه گرهای نگون بخت نمی دانند تا خود را از حقوق خویش محروم نکنند، نمی توانند سلطه پذیران را از آنها محروم گمان برند. رابط--ه می--ان زورگ--و و زورپ--ذیر، ه--ر دو را، از اس--تقلال و آزادی، محروم می کند. هردو برده قدرتی می شوند ک-ه از رابط-ه س-لطه گر – زیر سلطه پدید می آید. علم به رابطه حقوقمندها ب--ا یک--دیگر و عمل به آن، سبب می شود ک-ه اگ-ر هم س-لطه گر و زورگ-ویی پی-دا شود، سخت کم شمار باشد و نتواند بساط سلطه گری و زورگویی را بگستراند. و نیز اگر زیر سلطه درمی یافت که حقوق ذاتی وج--ود و حیات اویند و خود باید به آنها عمل کن-د، تن ب-ه س-لطه س-لطه گر نمی داد. م-یزان ع-دل ب-ه ک-ار انس-ان می آی-د ب-رای این ک-ه هرگ-اه بخواهد زورگوید، به یادش آورد که برای زورگ--ویی نخس--ت خ--ود را می باید ویران کند و هر زم--ان خواس-ت زور بش-نود، خاطرنش-انش

. اینکند که حق خویشتن و عمل ک--ردن ب--دان را از ی--اد برده است میزان به یاد همگان می آورد که ممکن نیس((ت کس((ی آن خوبی را که حق اس((ت ب((رای خ((ود بخواه((د و از دیگ((ری

دریغ کند. . ک--اربرد م--یزان ع--دل در اخلاق، راهنم--ای پن--دار و گفت--ار و5.15

کردار کردن جاذبه و دافع--ه خودج--وش ح--ق اس--ت. توض--یح این ک--ه عمل )اندیشیدن و یا گفتن س--خنی و ی--ا ک--ردن ک--اری( هرگ--اه ح--ق باشد، نسبت به هر عملی ک--ه ح--ق باش--د، جاذب--ه و نس--بت ب--ه ه--ر عملی که حق نباشد، دافعه دارد. در ع-وض، عملی ک-ه ح-ق نباش-د

233

نسبت به عمل دیگری که حق نباشد، بطور خود جوش جاذبه ندارد. بلکه دو مرتکب ناحق، نخست، می باید سود و زیان، همدستی و ی--ا رق-ابت و ی--ا دش-منی و ی--ا دوری از یک-دیگر را بس-نجند و مص-لحت

حاصل این سنجش می شود. بدین قرار، م-یزان ع-دل نخس-ت می بای-د ب-ه ک-ار ان-دازه گ-یری رع--ایت ش--دن اص--ول راهنم--ای اخلاق اس--تقلال و آزادی بیای--د. از این رو، ب--دون هدف--داری، م--یزان ع--دل بی مح--ل می ش--ود. یکی ب--ه این خاطر که هرگاه ه--دف ص--یر ب--ه ح--ق باش--د، راه خ--ط مس--تقیم می گردد. به سخن دیگر، میزان عدل، تمام دقت خویش را بدس--ت

می آورد و انحراف از حق را در جا نشان می دهد: . ششمین اصل و ارزش اخلاق آزادگی که در خ--ور مردمس--الاری6

شورایی است، هدفداری است. این اصل به ما می آموزد ک--ه می--ان هدف با زمان، رابط-ه مس-تقیم اس-ت وق-تی انس-ان از اس-تقلال و آزادی خود برخوردار و عام--ل ب--ه حق--وق خ--ویش اس--ت. هرگ--اه او قدرتمدار باشد، اولاً رابطه هدف ب--ا زم--ان غیرمس--تقیم می ش--ود و ثانی--اً، متناس--ب ب--ا ان--دازه مح--رومیت انس--ان از اس--تقلال و آزادی خ--ویش و غفلتش از حق--وق خ--ود، زم--ان کوت--اه می ش--ود. توض--یح

این که: . در استبداد فراگیر، رابط-ه ه-دف ب-ا زم-ان از راه این اس-تبداد6.1

برقرار می شود. هر اندازه شدت استبداد بیشتر، ناگزیری انسان به گزینش هدفی ک--ه در کوت--اه ترین زم--ان تحق--ق پ--ذیر باش--د، زی--اد تر می شود. بحرانه--ای سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی و آلودگی محیط زیست ح-اکی از آنن-د ک-ه اقتص-اددانها از این قاع-ده بی اطلاع بوده ان--د. راس--ت بخ--واهی، از آنج--ا ک--ه این اقتص--اددانان، س----رمایه داری لی----برال را اس----تبداد فراگ----یر نمی ش----ناخته اند، نمی توانسته اند ببینند که سرمایه ها از فعالیتهای تولی--دی منص--رف و ب--ه ان--واع ب--ورس بازیه--ا ج--ذب می ش--وند. نمی توانس--ته اند ببینن--د اقتصادهای تولید محور به اقتصادهای مصرف محور تبدیل می ش-وند. میزان تولیدهای ویرانگر و میزان تخریب نیروه-ای محرک-ه م-ا را از این واقعیت آگاه می کنند که استبداد س-رمایه ن-ه تنه-ا ب-ر سرتاس-ر جهان حاکم گشته است، بلکه در کار استوار کردن حاکمیت خود ب--ر

فضا و زمان، تا آینده های دور است. 234

بدین قرار، ب--ه نس--بتی ک--ه رابط--ه ه--دف ب--ا زم--ان، مس--تقیم و استقلال و آزادی انسان در گ--زینش ه--دف بیش--تر می ش-ود جامع--ه آزادت--ر و حض--ور ق--درت در رابطه ه--ا کم--تر می ش--ود. در درازت--رین زمان، یعنی وقتی زمان بی نهایت می ش--ود، ه--دف وص--ول ب--ه خ--دا می شود که به همین دلی--ل اس--تقلال و آزادی انس--ان در آن ن--یز ب--ه کمال خویش می رسد. بنابر این قاع--ده، ارزش اخلاقی اول می بای--د ایجاد رابطه مستقیم میان هدف ب-ا زم-ان ب-ه یمن غاف--ل نش-دن از اس--تقلال و آزادی خ--ویش و گ--زینش ه--دف س--ازگار ب--ا اس--تقلال و

آزادی و حقوق انسان باشد. . ازلی و ابدی و تغییر ناپذیر یکی و آن نیز حق است. ج--ز این،6.2

سنتها و عرفها و عادتهایی که حق نیستند، بقا ندارند و جریان رش--د جریان آزاد شدن از آنها اس--ت. از ب--د اقب--الی، در جامعه ه--ا، بن--ا ب--ر »جبر اخلاقی«، رعایت سنتها و عرفها و عادته--ای ق--درت فرم--وده، اجباری نیز هستند. چه بسیار زندگیها که تب--اه می ش--وند و جامعه ه--ا که واپس می مانند و بس-ا از می-ان می رون--د، بخ--اطر نشس-تن ض-د

اخلاق به جای اخلاق. . خرافه ه--ا ک--ه س--اخته های ق--درت هس--تند، زود ب--ه زود ش--کل6.3

عوض می کنند. اما اگر استبداد دینی و استبداد سیاس--ی و اس--تبداد اقتصادی و استبداد آموزشی و تربیتی و استبداد »فرهنگی« ش--دت و تداوم داشته باشند، عم--ر خرافه ه--ا دراز و بس--ا تغی--یر ش--کل ن--یز نمی دهن--د. فق--دان جریانه--ای آزاد اندیش--ه ها و دانش--ها و هنره--ا و اطلاعها و داده ها، زمان و مکان را در اختی-ار خرافه س-ازها می نه-د. این عامل هم--راه اس--ت ب--ا چ--رکین ش--دن وج--دان اخلاقی جامع--ه. وجدان اخلاقی چرکین دیگر نمی تواند قطع رابطه با زم--ان و مک--ان واقعی را تش--خیص و ب--ه انس--ان هش--دار ده--د. بری--دن از واقعیت، زمان و مکان پندار و گفتار و کردار را مجازی می کند. چرا که هدف در زمان و مکان مجازی گزیده می شود و رابطه ه--دف ب--ا زم--ان و مکان واقعی قطع می گردد. ب--رای مث--ال، »جن--گ پیش--گیرانه« آنهم برای اس--تقرار مردمس--الاری در »خاورمیان--ه ب--زرگ« و ی--ا »النص--ر بالرعب« ه-دف گزینی های بری-ده از زم-ان و مک-ان واقعی هس-تند. چه بسیار جامعه ه--ا و اعض--ای آنه--ا ک--ه قرب--انی ه--دف و روش--هایی می شوند که در زمان و مکان مجازی سنجیده و مج--وز بک--ار ب--ردن زور می شوند. این نوع هدف و روش گزینیها که ترجمان ثنویت ت--ک

235

مح---وری هس---تند، خرافه ان---د چرا ک---ه اولی )=جن---گ پیش---گیرانه( می خواه--د س--لطه ب--ر جه--ان را دائمی بگردان--د و دومی )=النص--ر بالرعب( می خواهد جامعه را تحت ولایت مطلق زور نگاه دارد. این تصور که می توان یک رابط--ه و ی--ک وض--عیت را دائمی ک--رد، خ--رافه است چرا ک--ه ق--درت از ویرانس--ازی پدی--د می آی--د و ب--ه ویرانس--ازی تمرکز می جوید و با ادامه دادن به ویرانس--ازی، منح--ل می ش--ود. از این رو، هر اندازه ویرانگری بزرگتر، عمر قدرت کوتاه تر. هر ان--دازه قدرت متمرکزتر، عمرش کوتاه تر و عمر ه--دفی ک--ه می گزین--د ن--یز کوتاه تر. سلطه جویی و ایجاد رعب با اعمال خشونت، عمر ق--درت را کوتاه می کند. هرگ--اه بن--ا ب--ر واقعیت گ--رایی و دراز ک--ردن زم--ان

زندگی باشد، این قدرت است که می باید منحل گردد. بدین قرار، هرگاه وجدان اخلاقی چرکین باشد و اعضای جامع--ه را از رابطه مستقیم هدف با زمان و رابط-ه ط-ول زم-ان ب--ا ه-دف آگاه نکند و نسبت به پی آمدهای رابطه هدف با زمان از راه ق--درت هشدار ندهد، چرک زدایی از این وجدان و غنی کردن آن، مسئولیتی

همگانی می گردد. . زمان فرآورده عمل است و ن--ه ب--ه عکس. از این رو، ص--احب6.4

اختیار زمان گشتن و از راه رشد، زمان خ--ویش را س--اختن، ارزش اخلاقیِ برین و کاری در خور انس--ان مس--تقل و آزاد و خلاق اس--ت. چنین انسانی پیش-اروی خ-ود را ب-از می کن-د و، از راه تولی-د، زم-ان

حیات خویش را دراز و درازتر می گرداند. بدین قرار، ماندن در گذش-ته و غفلت از این واقعیت اس-ت ک-ه، بدون تصور ه--دف، بن-ا براین، آین--ده، عم--ل وج--ود ن-دارد. این غفلت غفلت از اس--تقلال و آزادی خ--ویش ن--یز هس--ت. »دم را غ--نیمت شمردن« یا مطلق کردن حال، اخلاق شایسته مردمسالاری نیست زیرا رابطه برق-رار ک-ردن ب-ا زم-ان و مک-ان از راه وی-ران ش-دن و ویران کردن – که در اصطلاح اقتصادی مصرف خوان--ده می ش-ود – اس--ت. بن--ا ب--ر قاع--ده، مص--رف گرایی، فع--ل پ--ذیری اس--ت و فع--ل پذیری، فعالِ مایشاء شناختنِ اسطوره ق-درت و در اعتی-اد اط-اعت

از قدرت، ماندن و ویران شدن و ویران کردن است. . در مردمسالاری شورایی، کاس--تن از امکانه--ای آین--دگان، ض--د6.5

ارزش و خلاف اخلاق و اف--زودن ب--ر امکانه--ا و داش--ته های آین--دگان236

ارزش و عملی اخلاقی است. در جامعه های تولید محور، از دیر باز، »دیگران کاشتند و ما خوردیم ما می کاریم و دیگران خواهند خورد« ارزش اخلاقی بوده است. بنا بر این اص-ل اخلاقی، ه-رکس می بای-د همه روز از خود بپرس--د او ب--ه خ--ود و ب--ه جامع--ه و وطن خ--ود چ--ه

خدمتی را می کند و کدام خدمت را می تواند بکند؟ ج--امعه ایرانی، دارای پ--ر ش--مار پن--د نامه ه--ا اس--ت ک--ه، در آنه--ا، پیشخور کردن منابع، ض-د ارزش و اف--زودن ب--ر امکانه--ای آین--دگان، ارزش است. در اخلاق راهنم--ای اه--ل فت--وت و عی--اران و عارف--ان، پندار و گفتار و کردار نی--ک از آن رو س-توده اند ک-ه بیاب--ان زن--دگی را بهشت زندگی می گردانند، هم برای معاصران و هم ب--رای آین--دگان. این اخلاق به انسان روش دائمی ک--ردن حی--ات را می آم--وزد: هرگ--اه تمامی آرزوهای کسی برآورده شود و او هر چه خواهد کند، حداکثر زم--ان در اختی--ار او، ی--ک عم--ر ص--د س--اله اس--ت. ب--ا م--رگ او، داشته هایش را خواهند برد و خواهند خورد. اما هرگاه پندار و گفت--ار و کردار نیک را رویه کند، یعنی حقوق خ-ویش را بشناس-د و ب-ه این حقوق عمل و با همگان رابطه حق با حق برقرار کن-د، عم-ر جاوی-د می جوید. بدین قرار، از دیر باز، ربط مستقیم میان عم--ل و زم--ان و رابطه های مستقیم و غیر مستقیم میان هدف و زمان، بر اهل خ-رد

آشکار بوده اند. در زمان ما، پیشخور کردن و مصرف انبوه ارزش شده اس--ت. غافل از این که مصرف انب--وه تنه--ا ب--ا اص--الت مطل--ق بخش--یدن ب--ه قدرت میسر اس--ت. حاص--ل آن، ن--ه تنه--ا کوت--اه ش--دن عم--ر من--ابع موجود در طبیعت بلکه کوتاه شدن عمر طبیعت و ناس--ازگار ش--دن

محیط زیست با زندگی است. . در رابطه با زمان، چندین ضد ارزش وجود دارند ک--ه ق--درت6.6

گرایان بر پندار و گفتار و کردار انسانها حاکم کرده اند. ب-رای مث-ال، »نفی گذشته، ساختن حال و آینده است«، و یا، »برای دست یافتن به آینده ای بهتر، می باید حال خود را قربانی کرد« و یا، »فقر و رنج در این جه--ان، ض--امن رفتن ب--ه بهش--ت در آن جه--ان اس--ت« و ی--ا »چون آینده نامعلوم است، دم را غنیمت شمار« و یا ... تص--ورهای نادرس--ت و ارزش س--وز هس--تند. چرا ک--ه پیش از تع--یین ه--دف و تشخیص روش، آینده ای وجود ندارد تا به خاطر آن، زمان حال خود

237

را دوران رنج و مشقت یا خوشی و »دم غنیمت دان« گردانیم. ح--ق این است که هرکس آینده های نزدیک و دور خویش را می س--ازد. و، بدون آینده، عمل و، بنا بر این، »حالی« وجود ندارد ت--ا بت--وان آن را غنیمت شمرد. و حق این است که نفی گذشته ن--یز ناش--دنی اس--ت. این تصور دروغ در جامعه های گوناگون تجربه شده است و ن--اممکن بودنش مسلم گشته اس--ت. حاص--ل تجربه ه--ای رژیمه--ای ح--اکم ب--ر ایران و ترکیه و روسیه و چین و... معل--وم اس--ت. ام--ا پیش از این تجربه ها نیز ناممکن بودن نفی گذشته مسلم بود. چرا ک--ه رش--د ب--ه نقد گذشته و سرمایه کردن آن میسر می شود. وگرنه، کدام انسان است که بتوان--د بخش ب--زرگی از خ--ود را نفی کن--د؟ در جامعه ه--ای زیر سلطه، خالی شدن از فرهنگ خود و پرشدن از فرهن--گ جامع--ه مسلط، ارزش گشت غافل از این که بر فرض که بت--وان این مح--الرا ممکن کرد، فرهنگ جامعه مسلط نیز گذشته را در بر می گیرد. ام--ا وق--تی انس--ان از اس--تقلال و آزادی خ--ویش برخ--وردار و در راست راه رشد است، اخلاق رشد به او می آموزد که گذشته را نقد و سرمایه کن-د. این انس-ان ن-ه در گذش-ته می مان-د و ن-ه ب-ه وع-ده آینده ای آرمانی، می گذارد درد و رنج و گرس--نگی و نگون روزی ه--ای

دیگر را به اوتحمیل کنند. . از آنجا که حقوق انسان ذاتی حیات او هستند، وجدان اخلاقی6.7

جهان شمول اس--ت. در هم--ه ج--ا و هم--ه وقت، وج--دان اخلاقی ه--ر انسانی و هر جامعه انسانی به او و آنها می گوید: انس و دوس--تی و عشق، خوب، و کینه و نفرت و دشمنی بد هس--تند؛ ن--ان خ--وردن از عمل خویش خوب و بار خود را بر دوش دیگ--ری گذاش--تن ب--د، زور گفتن و زور پ---ذیرفتن ب---د و زور نگفتن و زورگ---و را از زورگ---ویی بازداشتن خوب هستند، داد خوب است و ستم بد است، وسط بازی و منافق گری بد است، چراکه حق و ناحق در عرض یکدیگر نیس--تند که آدمی یکی را انتخاب کند. هرگاه او حق را انتخاب کند، ن--احق را نگزیده است و به عکس. پس کسی که میان ح-ق و ن-احق، وس-ط

بن((ارا می گیرد، در حقیقت، قدرت )= زور( را انتخاب کرده اس--ت. بر قاعده، وجدان اخلاقی یک جامعه و نیز جامعه جه((انی ضعیف و چرکین است وقتی وس((ط بازی و نفاق پیش((گی

. به رواج است

238

یکی از دلای--ل جهان ش--مولیِ وج--دان اخلاقی ی--ا آنچ--ه پ--اره ای اندیشمندان از آن به »اخلاق عام جهانی« تعبیر می کنن--د، این اس--ت که حتی نظریه س-ازان ق-درت ن-یز از وج--دان اخلاقی جهان ش-مول، ب--رای توجی--ه س--اخته های خ--ود و ن--یز چ--رکین ک--ردن این وج--دان، استفاده می کنن--د. توض--یح این ک--ه آنه--ا کلمه ه--ا را نگ--اه می دارن--د و معانی را تغییر می دهن--د. چ--ون افلاط--ون و ارس--طو ک--ه ع--دالت را ارزش ش--مردند ام--ا تعری--ف آن را تغی--یر دادن--د و ی--ا چ--ون بیگان--ه کنندگانِ بیان دین در بیان قدرت که توحید و دیگ--ر اص--ول راهنم--ای اس--لام را اص--ول دین می شناس--ند ولی تعریفه--ای آنه--ا را تغی--یر می دهند. این کردارها خود برهان هستند ب--ر وج--ود وج--دان اخلاقی، هم نزد نظریه سازان قدرت و بکار برندگان این نظریه ها و هم ن--زد

جمهور انسانها. بدین قرار، وجدان اخلاقی جهانی وجود دارد. جز این که اعتیاد به اطاعت از قدرت، وجدان اخلاقی یک شخص، ی-ک جامع-ه و جامع-ه جهانی را مخدوش می کند. کوشش برای چرک زدایی و اف--زودن ب--ر مشترکات وجدان اخلاقی جهان، مسئولیتی همگانی اس--ت. چنانک--ه به میزانی که در کش-ورهای مختل-ف، ب-رای برخ-ورداری انس-انها از حقوق خویش، کوشش می شود، وجدان بر این حقوق همگ--انی تر و تجاوز به این حقوق، وجدان اخلاقی جه-انی را مت-أثرتر می کن-د. این وجدان وقتی چرک زدایی می شود و ش-فافیت و بی-داری و هش-یاری کامل خویش را ب-ه دس-ت می آورد ک-ه انس-ان و هم-ه آفری-ده ها از کرامت و حقوق خویش برخوردار و این وج--دان راه--بر جهانی--ان در

راست راه رشد در استقلال و آزادی بگردد.

239

ضمیمه پنجم

در ویژگی های زبان آزادی

بیان های قدرت در زبان قدرت اظهار می شوند. کلمه ها مع-انی که در آغاز داشته اند را، در طول زمان، بنابر تغییرها در روابط قوا، در بیانهای قدرت، معانی جسته اند که قدرت به آنه--ا بخشیده اس--ت. هر بار که بیان استقلال و آزادی به انسانها پیش--نهاد شده اس--ت، ب--ه کلمه ها معانی داده است که بن مایه آنه--ا، اس--تقلال و آزادی و دیگ--ر حق--وق، بوده ان--د. ب--اوجود این، مح--ور رابطه ه--ا گش--تن ق--درت، این بن مایه را با بن مایه قدرت جانشین کرده است. در ح--ال حاض--ر، در جامعه ه--ا، کلمه ه--ایی چ--ون ح--ق و اس--تقلال و آزادی و ع--دالت و امنیت و مصلحت و عشق و دوستی و پدری و م-ادری و ب-رادری و خ---واهری و توحی---د و تض---اد و ولایت و همک---اری و... و ف---راوان کلمه های دیک-ری ک-ه در تنظیم رابطه ه-ا بک-ار می رون-د، بن م-ایه ای جسته اند که قدرت اس--ت. از این رو، چ--ون تع--ریفی از اس--تقلال ب--ا مع--نی ک--ه کلم--ه در بی--ان اس--تقلال و آزادی دارد، پیش--نهاد ش--ود، خوانندگان و یا شنوندگان آن، زبان را قابل درک نمی یابن--د. آنه--ا هم که در خدمت قدرت هستند، با استفاده از منطق ص--وری، کلم--ه را از تعریف جدا می کنند و در بیان قدرت، تع--ریفی را ک--ه می خواهن--د

به آن می دهند و آن را موضوع رد یا قبول می کنند. از این رو، برای این که جامع--ه م--دنی بط--ور م--داوم، خ--ود ب--دیل خویش بگردد و همواره از دموکراسی شورایی برخوردار باش--د، در شمار مهمترین کارها، تغییر بن مایه کلمه ها به ترتیبی است ک--ه ه--ر شهروند همواره بیان استقلال و آزادی را راهنمای اندیش--ه و عم--ل

خویش کند. اما تفاوتهای دو زبان، یکی زبان استقلال و آزادی و دیگری زبان

قدرت عبارتند از:

240

. منطقی که در زبان قدرت ک--اربرد دارد، منط--ق ص--وری اس--ت.1 رواج این منط--ق در س--طح جامعه ه--ا و نس--لها ک--ه از پی یک--دیگر می آیند، بخ--اطر آن اس--ت ک--ه اندیش--ه های راهنم--ا بیان ه--ای ق--درت هستند و زبانه-ا ن-یز زبانه-ای قدرتن-د. این منط-ق ک-اربرد دارد زی-را معنایی که هر کلمه، در بیان قدرت، دارد، تنها صورت را می نمایاند. برای مثال، وقتی تعریف آزادی این است: »آزادی ه-رکس ت-ا ج-ایی اس--ت ک--ه آزادی دیگ--ری از آنج--ا ش--روع می ش--ود«، آزادی تعری--ف نشده، بلکه تعریف شده فرض شده است. در این تعریف، تنه--ا ح--د وج--ود دارد. بدیهی اس--ت تعری--ف این واقعیت ک--ه حد گ--ذاری ج--ز قدرت وجود ندارد را از چشم عق-ل پنه-ان می کن-د. در واق-ع، آنچ-ه تعریف شده،این است: »قدرت هر کس تا ج--ایی اس--ت ک--ه ق--درت دیگ-ری از آنج--ا ش-روع می ش-ود«. ام--ا م--ردمی ک-ه این تعری--ف را می پذیرن--د، آی--ا آزادی را ق--درتی می دانن--د ک--ه ی--ک ف--رد دارد؟ بس--ا یکسره غافل هستند که معنایی از آزادی ک--ه در س--ر دارن--د، هم--ان معنایی است که قدرت دارد. از بس-یار واقعیته--ای دیگ--ر ن--یز غاف-ل می ش--وند ک--ه مهمترینش--ان این اس--ت ک--ه ق--درت زاده ن--ابرابری و زاینده نابرابری است. بنابراین، حدی که ق--درت می--ان اف--راد ایج--اد می کند، گویای نابرابری آنه--ا در رواب--ط ق--وا و اف--زایش م--داوم این نابرابری است. بدین قرار، مردمی که جمهور شهروندان باش--ند، آن آزادی را می پذیرند که صورتی بیش نیست. محتوایی دارد ک--ه ض--د این صورت است و اگر کلمه این محتوی را ن--یز ب--ه ذهن او نی--اورد،

از خود بیگانگی او کامل است. در برابر، در زبان اس-تقلال و آزادی، آن روش ک-اربرد دارد ک--ه، در تعریف، نمی تواند به صورت بس--نده کن--د زی--را ک--اربرد ن--دارد. از این رو، هر تعریف صورت و تمام محتوی را کامل و ش--فاف، در ب--ر می گیرد. از آنجا که ویژگی های ح-ق و ویژگی ه-ای بی-ان اس-تقلال و آزادی، از پیش، تشخیص و در اختیار همگان نهاده شده اند، ه--رکس می تواند هر تعریف را به محک ویژگی ها نقد کند. در حقیقت، معنی کلمه آزادی، در زب--ان آزادی، هم ب--ا هم--ه ویژگی ه--ای ح--ق و هم ب-ا ویژگی های بیان اس--تقلال و آزادی بای--د خوان--ایی داش--ته و ترجم--ان موازنه عدمی باشد. برای مث-ال، هرگ-اه، اس-تقلال را این هم-انی ب-ا هس--تی هوش--مند در توان--ایی گ--رفتن تص--میم و آزادی را نامح--دود گشتن توانایی گزیدن نوع تص-میم تعری--ف ک-نیم، در این تعری-ف، از

241

قدرت، ذره ای نیست و از توانایی ها تا بی نهایت هست. ب--دین قرار، این تعریف از استقلال و آزادی، محت--وایی ج--ز خ--ود ن--دارد و ب--دون محتوی، بکاربردنی نیست. بکار برنده ک--ه اندیش--ه راهنم--ایش بی--ان اس--تقلال و آزادی اس--ت، ب--ا برزب--ان آوردن کلم--ه آزادی، در ج--ا،

استقلال را به ذهن می آورد. . بدین قرار، کلمه ها وق--تی بن مای--ه مع--انی ش--ان ق--درت اس--ت،2

ترجمان ثنویت می شوند. چنانکه تعریف آزادی در بی--ان ق--درتی ک--ه لیبرالیسم است، بیانگر دو محور، خود و دیگری، اس--ت ک--ه ق--درت میانش-ان ح-د ایج-اد می کن-د. در براب-ر، کلم-ه آزادی وق-تی بن مای-ه قدرت را ندارد، ترجمان موازنه عدمی است: اینهم--انی ب--ا هس--تی، اس--تقلال و آزادی را بی ک--ران می کن--د. این وی--ژگی را ویژگیه--ای

دیگر، مشخص تر و ملموس تر می کنند: . هرگاه در مثال آزادی در دو بیان، یکی بیان قدرت و دیگری بیان3

آزادی تأمل کنیم، تف--اوت س--وم و بس--یار مهمی را در می ی--ابیم: در بیان قدرت، کلمه آزادی تعری-ف نمی ش-ود. تعری-ف ب-ر معن-ایی ک-ه وجودی داشته باشد، نیز، دلالت نمی کند. هرگاه فرض کنیم تعری--ف اختیار معنی می دهد و جمله می گوید اختیار ه--رکس تاج--ایی اس--ت که اختی-ار دیگ-ری از آنج-ا ش-روع می ش-ود، اختی-اری ک-ه ب-ه ح-دی مح--دود ش--ود، ف--رآورده ی--ک رابط--ه، رابط--ه ق--وا اس--ت. ام--ا، ه--ر رابطه ای رابطه قوا نیست و اختیار آدمی را محدود نمی کند. رابطه حق با حق اختیار آدمی را گسترش نیز می دهد. این ک--ه، در تعری--ف آزادی، رابط--ه ح-ق ب--ا ح--ق را نادی--ده می گیرن--د، ی--ک ام-ر اس-ت و محدوده ای را قلمرو اختیار گرداندن ک-ه رابط-ه ق-وا ایج-اد می کن-د، امری دیگر است. منطق صوری بسیار تر از بسیار انسانها را از این دو امر غافل نگاه می دارد. ب-اوجود این، مح-دوده حاص-ل از رواب-ط قوا، قمرو اختی-ار نیس-ت، فض-ایی اس-ت ک-ه، در آن، آدمی اختی-ار دارد. بدین سان، آزادی در معنای اختیار - که ما به آن می دهیم – باز

تعریف نمی شود. ح--ال آن ک--ه در بی--ان اس--تقلال و آزادی، آزادی هم ب--ا اس--تقلال همراه است و هم بر وجود ذی وج--ودی دلالت می کن--د: اس--تقلال و آزادی انسان است که با هستی که استقلال و آزادی مطل--ق اس--ت این همانی می جوید و این انسان است که در مقام خلق، ب--ا هس--تی

242

هوشمند این همانی می جوید و در مقام انتخاب، بی ش--مارگزینه پی--دامی کند. هریک از اینها ذی وجود هستند.

. به ترتیبی که مشاهده کردیم، بنابر تعریف اول از آزادی، رابطه4 انسان با آزادی، رابطه با محدوده ای است که از رهگذر رابطه ق--وا با دیگری پدید می آید. غافل از این که اگر دیگری، خودِ انسان باشد، آن حدی که محدوده آزادی را معین می کند، حدی است ک--ه ق--درت با خود انسان برقرار می کن--د. روش--ن بخ--واهیم، مح--دوده ب--ا ص--فر مس---اوی می ش---ود. از این رو، وق---تی آدمی خ---ود را ب---ه ق---درت می سپارد، دیگر محدوده ای که، در آن، بتواند این یا آن کن--د، را ن--یز ن--دارد. ح--ال این ک--ه، بن--ابر تعری--ف دوم، آزادی بی ک--ران اس--ت. بدین قرار، هر تعریف از آزادی که عقل را محدود کند، بن م--ایه ای از قدرت دارد و هر تعریفی که عقل را توانا به خلق به یمن این همانی با هستی کند، یا همان تعریف است ک--ه آزادی دارد و ی--ا نزدی--ک ب--ه آن اس--ت. و آزادی از اس--تقلال جدایی ناپ--ذیر اس--ت. بن--ابراین، دو تعریف از استقلال و آزادی تعریفه--ای این دو ح--ق بای--د باش--ند ک--ه،عمل به آنها، عقل را از استقلال و آزادی برخوردار می کند. و هنوز، مدار قدرت بسته است. اما مدار اس--تقلال و آزادی ب--از اس--ت. پس معنی ها که به کلمه ها داده می شوند، بهمان نسبت ک--ه فض--ای عقل را می بندند، بن مایه قدرت بیشتری دارند. برای مث--ال، هرگ--اه ولایت را بسط ید یک تن بر همگ--ان مع--نی ک--نیم، م--دار اندیش--ه و عمل آن یک تن و همگان، مدار بسته ای است ک--ه، در آن، همگ--ان از یک تن اطاعت می کنند. فضای عقل پایبند به این معنی، یکس--ره بسته اس-ت. زی-را ب--ر عق-ل، دس-توری ح--اکم اس-ت ک-ه از موض-ع

قدرتمداری صادر می شود. و نیز، اگر، عدالت را »قرارگرفتن هرچیز درج--ای خ--ود تعری--ف کنیم«، از آنجا که جای هر چ--یز را چ--یز دیگ--ر، در سلس--له م--راتب، تعیین می کند، با عمل ب--ه این تعری--ف، از مح--دود ک--ردن فض--ا، ب--ه بستن کامل م-دار عق-ل می رس-یم. روش-ن اس-ت ک-ه ن-اظمی ک-ه هرچیز را در جای خود نگ--اه می دارد، ق--درت اس--ت. بدین س--ان، در این تعری--ف، ع--دالت تنظیم رابط--ه ب--ا ق--درت در سلس--له مرات--بی می شود که قدرت ایجاد می کند. بدین تعریف، کلمه عدالت، قدرتی

را به ذهن می آورد که هر چیز را در جای خود قرار می دهد. 243

حال این که هرگاه ولایت را شرکت در رهبری بر وف--ق موازن--ه عدمی و حقوقی چون حق دوستی و ب-ر م-یزان ع-دالت ی-ا رابط-ه حق با حق تعریف کنیم، مدار اندیشه و عم-ل ب-از می ش-ود. چرا ک-ه ه-ر کس، ب-ا برخ-ورداری از اس-تقلال و آزادی خ-ویش، ب-ر گس-تره استقلال و آزادی دیگری می افزاید: عدالت حق را به ذهن می آورد.

و نیز، در زب((ان ق((درت، کلمه ه((ا در جمله ه((ا چن((ان بک((ار.- 5

می روند که فضای درون هر ش(هروند را ت(ابع مداربس(ته بیرون کند. در زبان آزادی، کلمه ها و جمله ها ک((ه از آنه((ا ساخته می شوند، فض((ای درونی توس(ط فض((ای ب(یرونی

. برای مث--ال، در تعری--ف اول، آزادی در ب--یرونمحدود نمی شود انسان، مدار بسته ای را بوجود می آورد که فضای درون انسان تابع آن می شود. چرا که این یا آن کنم در درون، تابع رابطه قوایی است که در بیرون برقرار می شود. اما در تعریف دوم، به یمن اتص--ال ب--ا هس--تی، ب--یرون ت--ابع درون می ش--ود. ب--ه س--خن دیگ--ر، رابطه ه--ا رابطه های حق ب-ا ح-ق می گردن-د. ح-تی وق-تی دیگ-ری زور در ک-ار می آورد، رابطه حق با ق-درت، بی ک-ران اس-تقلال و آزادی در درون را محدود نمی کند و این استقلال و آزادی، روش بازگرداندن رابط--ه حق با قدرت ب-ه ح-ق ب-ا ح-ق را در اختی-ار انس-ان می نه-د. چرا ک-ه انسان فراوان انتخاب پیش رو دارد برای بازگرداندن آن رابط--ه ب--ه

این رابطه. . اما مدار بسته ای که مدار رابطه قوا است، محدوده تناقض ه--ا و6

تضادها است. در این مدار بسته، تضاد با یکدیگر، ترجمان تناقض و بسا تناقضهای هریک از شرکت کنندگان در رابطه قوا است. چرا که بدون وجود تناقض در درون، تضاد در ب--یرون، پدی--د آوردنی نیس--ت. معانی کلمه ها وقتی بن مایه آنها قدرت است، این تناقض و تضاد را

بازگو می کنند: به تعریف از آزادی، در بیان قدرت، ب--ازگردیم، آزادی ب--ه ق--درت تعری--ف ش--ده ب--ود ام--ا ق--درت ن--اقض آزادی اس--ت. در همان ح--ال، »تعریف« آزادی گزارشگر تضاد )رابطه قوا ب--ا یک--دیگر( اس--ت. و باز، ولایت بسط ید یکی بر ج--ان و م--ال و ن--اموس دیگ--ران اس--ت، کلمه را قدرت مطلق معنی ک-ردن می ش-ود. این مع-نی در تن-اقض

244

مطلق است با معنی اصلی کلمه و گزارش می کند رابط--ه ق--درت مطلق یکی بر همگ--ان )= تض--اد( را. و این تض--اد، آش--کار می کن--د

دروغ محض بودن معنی را که برای کلمه جعل شده است. بدین قرار، تناقض و تضاد به ما می گویند مع--نی داده ش--ده ب--ه کلمه، بن مایه ای از قدرت دارد. شدت و ضعف تناقض و تضاد، زی-اد و کم این بن مایه را نیز بر ما معلوم می کنند. در برابر، وقتی مع--نی کلمه تناقض در برن-دارد و جمله ای ک-ه از کلمه ه-ا س-اخته می ش-ود

تضاد نیز پدید نمی آورند، زبان بکار رفته، آزادی است. . ویژگی های بالا، یک به یک، با این ویژگی همراه هستند که ابه--ام7

است. توضیح این که وقتی بیان ق--درت زب--ان را در زب--ان ق--درت از خود بیگانه می کند، معانی که کلمه ها پیدا می کنند، ش--فاف نیس--تند، مبهم هستند. چنانکه »آزادی هرکس تا جایی است که آزادی دیگری از آنجا آغاز می گیرد«، پاسخ پرسش آزادی چیس--ت نیس--ت. پاس--خ پرسش حد قدرت ف--رد کجاس--ت، اس--ت. ابه--ام کام--ل اس--ت زی--را ق-درت ب-ه آزادی تعری-ف شده اس-ت. این تعری-ف ب-ه انس-ان الق-اء می کن--د دروغی را ک--ه بن--ابر آن، آزادی می--ان دو کس ح--د ایج--اد می کند. تازه انسانی ک--ه ف--ریب این تعری--ف را می خ--ورد، نمی دان--د آزادی چیس-ت و چ-را آزادی یکی آزادی دیگ-ری را مح-دود می کن-د. بدین قرار، وجود چند ابهام، بدین کار می آیدکه کلمه آزادی پوش--ش بگردد و این پوشش قدرت را نیک بپوشاند ت--ا ک--ه انس--انها، بی آنک--ه بدانند، آن تعریف از آزادی را بپذیرند و بکار برند که بیان ق-درت ب--ه

آنها القاء می کند. ب--دین قرار، مع--نی هرکلم--ه، در فرآین--د از خ--ود بیگان--ه ش--دن، شفافیت خ--ود را از دس-ت می ده--د و مبهم می ش-ود. جمل-ه وق-تی ترجمان بیان استقلال و آزادی می شود، هرکلمه یک معنی دارد ک--ه خود را عریان نشان می دهد. اما جمله وق--تی در بی--ان ق--درت بک--ار می رود، مبهم می شود و کلمه ها می توانند معانی گوناگون پیدا کنند. چنانکه در قانون اساسی رژیم ولایت مطلقه فقیه، جمله ه--ا مع--انی شفاف ندارن--د. از این رو، تفس--یر پ--ذیر هس--تند و تفس--یر ب--ر عه--ده »شورای نگهبان« است. برای مثال، کلمه های کلیدی چون استقلال و آزادی و ع--دالت و ح--ق و ولایت و ح--اکمیت، تعری--ف نمی ش--وند. قیدها و شرطها فراوانی معانی را گزارش می کنند که، بنا بر روابط

245

قوا میان حاکمان و مردم تحت حاکمیت، می توانند پیدا کنن--د. ب--رای این قانون مقرر می کنند:57 و 56مثال، دو اصل

: حاکمیت مطلق بر جه--ان و انس--ان از آن خداس--ت و هم56اصل او، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته اس--ت .هیچ کس نمی تواند این ح-ق الهی را از انس-ان س-لب کن-د ی-ا درخ-دمت منافع فرد ی-ا گ-روهی خ-اص ق-رار ده-د و ملت این ح-ق خ-داداد را

ازطرقی که در اصول بعد می آید اعمال می کند. : قوای حاکم در جمهوری اسلامی ای--ران عبارتن--د از: ق--وه57اصل

مقننه ، قوه مجریه و قوه قضاییه ک--ه زی--ر نظ--ر ولایت مطلق--ه ام--ر وامامت امت برطبق اصول آینده این قانون اعم--ال می گردن--د. این

قوامستقل از یکدیگرند. ، حاکمیت انسان ب--ر سرنوش--ت جامع--ه خ--ویش از56 در اصل

، توس--ط57حاکمیت مطلق خداون--د نش--أت می گ--یرد و در اص--ل »ولایت مطلقه امر و ام--امت امت«، نقض می ش--ود. ه--ر دو اص--ل مبهم هس--تند. ح--اکمیت مطل--ق خداون--د ب--ر جه--ان، هیچ ن--ه معل--وم چگونه ح-اکمیتی اس-ت و خداون-د چگون-ه انس-ان را ب-ر سرنوش-ت خویش حاکم کرده اس--ت. اگ--ر ح--اکمیت ب--ر سرنوش--ت خ--ود، ح--ق خدادادی است و قاب--ل س--لب نیس--ت، پس ی--ک ح--ق ذاتی اس--ت و چون حق ذاتی اس-ت، قاب-ل انتق-ال ن-یز نیس--ت. اگ-ر قاب-ل انتق-ال نیست، ولایت مطلقه فقیه باطل است. این اص--ل، در پیش ن--ویس ق--انون اساس--ی، ش--فاف تر ب--ود، چ--ون خواس--ته اند آن را در بی--ان ق--درتی ک--ه ولایت مطلق--ه فقی--ه اس--ت، ب--از نویس--ند، چ--نین مبهم

گشته است. منافع فرد و گروه خاص، بازهم مبهم تر است. هم ب-ه این لح-اظ که در این اص-ل، رابط-ه ح-ق ح-اکمیت ب-ا حق-وق انس-ان و حق-وق شهروندی و حقوق ملی ناگفته می مان-د و هم ب-ه این خ-اطر ک-ه ب-ه

ق--انون56»منافع« هر معن--ایی را می ش--ود داد. و مقایس--ه اص--ل پیش نویس ق--انون اساس--ی، تف--اوت این دو را15اساسی با اصل

از لحاظ زبان قدرت، آشکار می کند: - حق حاکمیت ملی از آن همه مردم اس--ت و بای--د ب--ه نف--ع۱۵اصل

عموم ب--ه ک-ار رود و هیچ ف-رد ی-ا گ-روهی نمی توان--د این ح-ق الهی

246

همگانی را به خود اختصاص دهد یا در جهت منافع اختصاص--ی خ--ودیا گروه معینی بکاربرد.

ایراد وارد به این اصل این است که گرچه کاربرد حق ح--اکمیت را معین و مق--رر می کن--د ک--ه تنه--ا »ب--ه نف--ع عم--وم« بک--ار رود، ام--ا حاکمیت از قدرت مایه دارد و گویای تنظیم ق--وایی اس--ت ک--ه ملت تصدی می کند. حال آنکه کلمه ولایت گویای رهبری بر میزان رابطه حق با حق اس--ت. »من--افع عم--وم« ن--یز مبهم اس--ت. هرگ--اه اص--ل مق--رر می ک--رد ولایت جمه--ور م--ردم بای--د در تحق--ق حق--وق ملی و حقوق انسان و حقوق شهروندی و حقوق ط--بیعت و حق--وق ای--ران بمثاب--ه عض--و جامع--ه جه--انی او بک--ار رود ک--ه در اص--ول آین--ده این قانون، تبیین خواهن-د ش-د، زب-ان ق-انون ب-ه ز ب-ان آزادی نزدیک ت-ر

می گشت. . وق-تی معن-ای کلمه ای بن م-ایه ای از زور دارد، بک-اربردن زور را8

ن--اگزیر می کن--د: اگ--ر ولایت بس--ط ی--د ی--ک تن ب--ر ی--ک جم--ع مع--نی می شود، جز برای مشروعیت بخشیدن به بکاربردن زور در تم--امی قلمروها نمی تواند باشد و نیست. همین طور وقتی آزادی هرکس تا جایی است که آزادی دیگری از آنجا آغ--از می گ--یرد، این ق--درت )= زور( است که بکار می رود تا حد میان هر عضو جامعه را با اعضای دیگر، معین کن--د. در براب--ر، مع-نی کلم--ه ولایت در زب--ان آزادی، ن--ه بن مایه ای از قدرت دارد و نه جواز بکاربردن زور است. کلم--ه بک--ار

می رود برای این که قدرت )= زور( پدید نیاید و بکار نرود. در زبان قدرت، کلمه ها و جمله ها ک((ه از آنه((ا بدین قرار،

ساخته می ش(وند، بن م((ایه ای از زور می یابن((د و در زب(ان. آزادی، از این بن مایه منزه هستند

– امر بسیار مهم این که زبان قدرت منطق ص--وری بک--ار می ب--رد9برای این که

. واقعیت و حقیقتها را از چشم عقل بپوشاند. و9.1. آمریت را از آن قدرت کند. و9.2. قدرتمدار را بستاید و بسا از او اسطوره بسازد. و9.3

247

. تحسین قدرتمدار را با تخریب حقمدار همراه کند. همواره ب--ه9.4 یاد داشته باشیم که عقل قدرتمدار نمی تواند با تخریب شروع نکند.

و . بنابر این، معانی کلمه ها را تغییر دهد ت-ا بن م--ایه ای از زور پی--دا9.5

کنند. و. صورت را ناقض واقعیت و حقیقتی کند که می پوشاند.9.6

چنان که بکار رفتن ولایت در معن--ای بس--ط ی--د مطل--ق کس--ی ب--ر زن--دگی سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی دیگ--ران، ه--ر

شش ویژگی بالا را در بردارد: الف . واقعیت را که جامع-ه و اعض-ای آن هس-تند و ح-ق و توان-ایی آنها را در اداره امور خویش و استعداد رهبری یکایک اعضای جامعه و وجدان جمعی و رهبری جمعی و حقوق ذاتی ه--ر انس--ان و چه--ار

دسته حقوق دیگر را در پرده غفلت می پوشاند. ب . آم--ریت را داش--تن و بک--اربردن ق--درت مع--نی می کن--د و ذاتی

قدرت می باوراند. و ج . قدرتمداری را که ولایت مطلقه می جوید، تحسین می کند. زی--را می بای--د ولایت مطلق--ه او و بک--اربردن زور از س--وی او را موج--ه و مشروع کند. ب--رای این ک--ه تردی--دی در مش--روعیت ب--اقی نمان--د، از قدرتم--دار اس--طوره می س--ازد. خداون--د را بمثاب--ه توان--ایی محض تخ--ریب می کن--د و ض--د خ--دا را بمنزل--ه ق--درت مطل--ق جانش--ین او می کند و می ستاید. وقتی بیان قدرت، دین نیست و م--رامی اس--ت

که بیان قدرت است، همین کار را با منشاء مشروعیت می کند. د . توجیه ولایت مطلقه نیازمند تخ--ریب جمه--ور م--ردم در دان--ایی و توانایی و حقوق و کرامتمندی است: م--ردم نادانن--د و توان--ایی اداره خویشتن را آن سان که دین و یا مرام می خواهد ندارند چه رسد ب--ه

توانایی تغییر خود از راه رشد. ه . کلمه ولایت به قدرت مطلق--ه ب--ر ج--ان و م--ال و ن--اموس م--ردم

تغییر معنی می دهد. و . صورت که جمله »خداوند ولایت مطلقه فقیه بر امت اس--لامی را مق--رر فرم--وده ان--د« اس--ت، محت--وی را ک--ه خداون--د و دین در

248

بردارن-ده حق-وق انس-ان و انس-ان و حق-وق ذاتی حی-ات او و چه-ار دسته حقوق دیگر را نقض می کند. استعدادها و فضلهای انسان ها و حق و مسئولیت رهبری خویشتن در تغییرکردن از راه رش--د را ن--یز نقض می کند. خداوند را نقض می کند زیرا قدرت مطلق را جانشین توانایی مطلق )=خداوند( می کن-د. در حقیقت، ن-اموجود و ن-اممکن را جانشین واجب الوجود می کند. چرا ک-ه ق-درت مطل-ق از وی-رانی مطلق پدید می آید. پس هستی باید باشد و قدرت از ویرانی مطلق آن پدید آید. این ناممکن که امکانش برابر اس--ت ب--ا ن--ابودی مطل--ق

هستی، کجا می تواند خدا باشد؟ بدین قرار، وقتی اندیشه راهنم--ا بی--ان اس--تقلال و آزادی و زب--ان، زبان آزادی است، چنین جمله ای را عقل مستقل و آزاد نمی س--ازد. بنابر این بیان، اصل براین است که کسی نسبت به دیگری، مالک به چیزی نباشد. نزدیک تر به این اصل، »ولایت جمهور مردم«، بمعنای برابری در حق شرکت در اداره جامعه بر میزان برابری و بی نیاز از بکاربردن قدرت )= زور ( است. بدین قرار، »جمله ولایت با جمهور م--ردم اس--ت«، ن--ه تنه--ا هیچ واقعیت و حقی را نمی پوش--اند، بلک--ه دلالت می کند به اصل »کسی بر دیگری مال-ک ب-ه چ-یزی نیس-ت«. آمریت را از آن حق می کند. گویای تحسین و تخری--بی نیس--ت، تنه--ا حقی را تصدیق می کن--د. ولایت بن م--ایه ای از ق--درت ن--دارد و چ--ون

صورتی که حقی را بپوشاند نیست، ناقض حقی نیز نیست. . ویژگی های بالا عقل مستقل و آزاد را از این وی--ژگی ن--یز آگ--اه10

می کند که معنی کلمه وقتی بن مایه ای از قدرت پیدا می کند، درج--ا، به قدرت است که اصالت می دهد. و بسود قدرت است ک--ه تبعیض برق-رار می کن-د. چنان ک-ه دی-دیم در تعری-ف آزادی، ق-درت ب-ود ک-ه تعریف می شد و قدرت بود که کاربرد پیدا می کرد و تنظیم رابطه ها و تع-یین ح-دود ن-یز ب-ا ق-درت ب-ود. ف-راوان کلمه ه-ا در زب--ان بک-ار می روند که در زبان قدرت، بن مایه ای از قدرت یافته اند و در مق--ام ستایش قدرت بکار می روند. از آن جمله اند مردانگی و جوان مردی و مرد مردانه که ارزش والایی گمان می روند اما گویای قدرت م--رد هستند. کلم-ه م-رد ن-یز بن م-ایه ای از ق-درت یافت-ه اس-ت و گوی-ای تبعیض بسود ق-درت و تبعیض بس-ود م-رد ب-ه خ-اطر »قدرتمن-دی« است که گویا طبیعت مرد را از طبیعت زن ممتاز می کن--د. چنانک--ه

در مقام ستایش زن می گویند: »یک پا مرد است«!249

بدین قرار، الغای تبعیض ها، ب-دون ره-ا ک-ردن مع-انی کلمه ه-ا از بن مای--ه ق--درت و ب--از ی--افتن زب--ان آزادی ره بج--ایی نمی ب--رد. زی--را تبعیض بسود قدرتی که، آگاه و ناخود آگاه، روزمره، بر زبانها جاری

می شود، این تبعیض ها را بازسازی و معمول می کند. در زب--ان آزادی، کلم--ه م--رد گوی--ای ط--بیعت م--رد، از جمل--ه، توانایی ه--ای ط--بیعی او و کلم--ه زن گوی--ای ط--بیعت زن، از جمل--ه، توانایی ه--ای ط--بیعی او می ش--وند. م--ردانگی و ج--وان مردی گوی--ای بکاربردن نه قدرت ک-ه توانایی ه-ای خ-ویش در مق-ام دف-اع از ح-ق معنی می دهند و زنانه و زنانگی و زن خصلت و فراوان کلمه ه--ای دیگر ک-ه گوی-ای کاس-تی زن از م-رد در قدرتمن-دی هس-تند، گوی-ای توانایی های زن می شوند و یا جای به کلمه هایی می دهند ک-ه گوی-ای این توانایی ها هستند. به خاطر می آورد ک-ه در زب-ان ق-درت، ج-وان

زن و جوان زنی گویای قدرت »سکس« هستند. در زبان آزادی، نیاز به کلمه هایی است ک--ه تبعیض بس--ود م--رد، در واقع، بسود قدرت، معنی ندهند و ترجمان ارزشهایی باش--ند ک--ه حقوق هستند. می توانیم در نظر مجسم ک--نیم ت--وان رش--د زب--ان را

وقتی از بند قدرت رها می شود و زبان آزادی می گردد. . معانی کلمه ها وقتی بن مایه ای از ق-درت پی-دا می کنن-د، گوی-ای11

رابطه قوا میان انسان با ب-یرون از خ-ود ) ب-ا انس-انها و جان-داران دیگر و طبیعت ( می شوند. بس--ا، ش-مار ب-زرگی از انس--انها، در این تنظیم رابطه، موقعیت مادون را پی--دا می کنن--د. ب--رای مث--ال، کلم--ه حق، وقتی در »تنظیم روابط قوا« معنایی گوی--ای م--وقعیت در این روابط، پیدا می کند و دولت متصدی تنظیم روابط می ش--ود، حق--وق انسان نخست حقوق موضوعه و نه حقوق ذاتی حیات، می ش--وند و سپس، به ق--ول هگ--ل، انس--انهای معی--نی )اروپایی--ان(، بن--ابر این ک--ه

قدرتمند هستند، می توانند از آن برخوردار شوند. اما در زبان آزادی، حق ب-ه ویژگی ه-ا ک-ه دارد تعری-ف می ش-ود. ذاتی حیات هر موجود زنده می گردد و تنظیم کننده اندیشه و سخن و کردار هر انسان و تنظیم کننده رابطه های او با دیگ--ران می ش--ود بی آنکه قدرت )= زور( از رهگذر روابط قوا پدید آی--د و ک--اربرد پی--دا

کند.

250

به یمن این ویژگی ها، آدمی هر معنی که به کلمه داده ش--ود ک--ه بن مایه آن ق--درت باش--د را، درج--ا، تش--خیص می ده--د و م--انع از آن

درمی شود که زبان آزادی، در زبان ق-درت، از خ--ود بیگان-ه ش-ود. حال حاض(ر، در جامعه ه((ا، ح((ق اج((ازه اعم((ال ق(درت )= زور( مع((نی می ده((د و همین قلب مع((نی، دلیلی مهم از

اما از کجا بدانیم کهدلایل گسترش خشونت در جهان است. کلمه حق قلب معنی جسته و اینک ق--درت مع--نی می ده--د؟ از این جا که هر جمله ای در زبان قدرت س--اخته می ش--ود و، در آن، کلم--ه حق بکار می رود، زور کاربرد پیدا می کند. چراکه، در چنین جمله ای، حق قدرت و بکاربردن آن را توجیه می کند. چنانکه در جملهِ »حکم از آن خ--دا اس--ت و ت--و، علی، چ--ون حکمیت را پ--ذیرفته ای، بای--د استغفار کنی«، حق )حکم از آن خدا است( در توجیه زور گفتن ب--ه

علی بکار رفته است. . در زبان قدرت، کلمه ها وقتی بن مایه ای از قدرت پیدا می کنند،12

گویای زمان و مکانی می شوند که قدرت دارد و یا تحمیل می کند. برای مثال، کلمه حق، وقتی ب--ه ق--درت تعری--ف می ش--ود، دیگ--ر در همه جا، یک معنی و همان مع--نی را ن--دارد. چراک--ه »تنظیم رواب--ط قوا«، در همه جا یکسان انجام نمی گیرد و زمان به زمان ن--یز تغی--یر

می کند. باز، بعنوان مثال، مدرنیته وق-تی تج-دد، بمعن--ای ره-ا ش-دن از گذشته ) = سنت ها و رس--وم و عادته--ا و باوره--ا( و بس--ا ح--ال ) = قبول تغییره-ای ق-درت فرم-وده ب--رای ن--و ش-دن در آین-ده(، مع-نی می دهد، قدرتی را بک-اربردنی می کن-د ک-ه م-أموریت دارد »ول-و ب-ه زور، جامعه را به دروازه های تمدن بزرگ«، برساند. بدین س-ان ب--ود که قرن بیستم، قرن بکاربردن زور، بنام ترقی گشت. در بخشی از جه--ان، این زور ص--فت چپ و در بخش دیگ--ری از جه--ان، ص--فت راست، یافت. در همه جا، ستیز با گذشته و تحمی--ل مح--رومیت، در

زمان حال، شرط رسیدن به » دروازه تمدن« در آینده شد. ام--ا چ--ون مدرنیت--ه را بازی--افت خ--ود انگیختگی )= اس--تقلال و آزادی( و زن--دگی از راه عم--ل ب--ه حق--وق ذاتی، بن--ابراین، رش--د ب--ر میزان عدالت اجتماعی، تعریف ک--نیم، ق-درت ویرانگ-ر از می-ان ب-ر می خیزد. زم-ان و مک-ان از ص-فت اس-تمرار، برخ-وردار می ش-وند.

251

چنانکه نقد گذشته سرمایه ای بزرگ در اختیار انسانهای خود انگیخته قرار می دهد. این سرمایه در زمان حال، همراه با نیروهای محرک--ه دیگ-ر، در رش-د انس-ان و، در همان ح-ال، ب-از و تحول پ-ذیر تر ک-ردن نظام اجتماعی آنها، بکار می افتند. گفتن ندارد که زمان قدرت، هم اکنون و مکان آن، همین جا است. چرا که قدرت از رابط--ه ق--وا، در زمان و مکان معین پدید می آید حال آنکه زمان استقلال و آزادی از

ازل تا ابد و مکان آن، هستی بی کران است. . قدرت وجود ندارد و از رهگذر روابط قوا، وجودی پیدا می کن--د13

که بخش بزرگ آن مجاز است. حال وقتی زبان، در زبان قدرت، از خود بیگان-ه می ش-ود، بن مای-ه مع-انی کلمه ه-ا ق-درت می گ-ردد و از ویژگی ها که پیدا می کنند، یکی این اس--ت ک--ه رابط--ه ب--ا واقعیت را، رابط-ه از راه ق-درت، بن-ابراین، غ-یر مس-تقیم می کن-د. چراک-ه ه-ر رابطه را، در رابطه قوا، از خود بیگانه می کن--د. ب--رای مث--ال، وق--تی می گوییم »آزادی هرکس تا ج-ایی اس-ت ک-ه آزادی دیگ-ری از آنج-ا شروع می شود«، برای هرکس، دیگری قدرتی است ک-ه ح-د آزادی او را تعیین می کند. پس هم با دیگری که انسان اس--ت و هم ب--اخود

بنا ب(ر قاع(ده،ک--ه ب--از انس--ان اس--ت، از دی--د ق--درت می نگ--رد. بمیزانی که رابطه های مستقیم کم ش((مار تر و رابط((ه از راه قدرت پر شمار تر می شوند، جامع((ه گرفت((ار انحط((اط

. در ای--ران معاص--ر، چ--ون این قاع--ده را بک--ار ب--ریم، ازمی گ(ردد اندازه تخریب نیروهای محرکه و ن--یز از م--یزان س--وختن فرص--تهای رشد، بن-ابراین، از م-یزان انحط-اط جامع-ه، آن س-ان ک-ه بای-د آگ-اه

می شویم. بدین قرار، نقش زبان آزادی، در ادامه حیات یک جامعه در رشد، تعیین کننده است. چنانکه وقتی آزادی به قدرت تعریف نمی شود، با استقلال هم ذات و همراه می گ--ردد و رابط--ه ب--ا واقعیت را رابط--ه مستقیم می کند و ب-ه انس-ان امک-ان می ده-د واقعیت را هم-ان ک-ه هست ببیند. ب-دین قرار، رش-د علمی و ف-نی از رابط-ه مس-تقیم ب-ا واقعیت ها و مشاهده آنها همان سان ک-ه هس-تند، آغ-از می گ-یرد. در

حقیقت، . وقتی علم با مشاهده مستقیم واقعیت آغاز و با شناس--ایی آن،14

چنان ک---ه هس---ت، ادام---ه می یاب---د، غ---یر عقلانی ه---ا )خرافه ه---ا و252

»دانس--ته های« غ--یر علمی از ظن و گم--ان و...(، تولی--د نمی ش--وند. باوجود این، قدرت را بن مایه معنی کلمه علم کردن، غیر عقلانی را بزرگ و علم را کوچک می کند. زندگی انسانها در جهان ام-روز، ج-ز

این را می گوید؟: . هر تعریف از علم که موضوع و یا روش آن را محدود کن--د،14.1

قدرت را بن مایه معنی کلمه کردن است. چنانکه امروز، ی--ک روش را قانون تببین جهان انگاشتن، از علم، در ضدیت با سود جس--تن از هر طرز فکر و نیز هر روش علمی دیگر و سانسور ه--ر دس--ت آورد علمی است که با »علمی که م--رام شده اس--ت«، ناس--ازگار باش--د. چنان که محدودکردن موضوع علم به ماده و م--اده را هرآنچ--ه قاب--ل مش--اهده و لمس اس--ت، تعری--ف ک--ردن، علم را دس--ت نش--انده ماتریالیسم کردن و آن را حربه ستیز با خ--دا ب--اوری و دین ک--ردن، سبب شد ک--ه رش-د علمی دس-ت کم س-ه ق-رن ب-ه ت-أخیر افت-د و، امروز، بی اساس بودنش به کرسی قبول نش-یند: علم در ک-ار ره-ا کردن خویش از محدود کننده ها و گذار از »شیی« به لاشیی و یا از

هستی متعین به هستی نامتعین است. . ه---دف را از پیش معین ک---ردن و علم را ب---ه خ---دمت آن14.2

درآوردن، بن مایه معنی کلمه را قدرت کردن است. خواه این هدف بنام دین معین شود و خ-واه بن-ام ای-دئولوژی. ه-دف در روش بی-ان می شود. می گویند علم هدف ن--دارد و اب--زار اس-ت و ب--از می گوین--د هدف علم یافتن ق--وانین بنی--ادی اس--ت. راس--تی این اس--ت ک--ه علم ه--دف دارد و آن ش--ناختن واقعیت و حقیقت اس--ت آن س--ان ک--ه هستند. هدف علم شاختن واقعیت و حقیقت است و روش علم نیز علم است. هر هدف دیگری جز این، علم را از پیش زندانی ب--یرون از علمی می کند که حقیقت و یا واقعیت انگاش--ته می ش--ود. نش--انه آن نیز این اس-ت ک-ه ش-به علم جانش-ین علم می ش-ود و روش ن-یز

خودعلم نیست: . پوزیتویستها مدعی شدند و بسا هس--تند ک--ه علم ب--ه وی--ژگی14.3

»ابطال پذیری«، از غیر علم شناخته می شود. این ادع--ا را در مق--ام ضدیت با دین و هر ایدئولوژی، غیر از مرام خود، کردند و می کنن--د. منطق صوری چش-م عق-ل آنه-ا را از دی-دن این حقیقت بازداش-ت: این نه علم که نا علم است که ابطال پذیر است. بدین خاطر که ه--ر

253

»نظر علمی« علم الیقین نیست، پس در آن، ظن و گمان نیز وجود دارد، نقد سبب شناس-ایی ن-اعلم و ابط--ال آن و نزدی--ک ش-دن علم نسبی به علم قطعی می گردد. افزون براین، »اصل« ابطال پذیری، خود یک اصل عام است و اگر مشمول ابطال ناپ--ذیر بگ--ردد، برج--ا

نمی ماند. . بدین قرار، آن روش روش علمی است که، در آن، از قدرت14.4

هیچ نباش--د و مش--اهده تم--امی واقعیت و حقیقت را ممکن کن--د. از این رو، »فرضیه علمی« راهنمای مشاهده گر، هرگاه بی رابط--ه ب--ا موضوع علم باشد و یا مشاهده را مح--دود کن--د و ی--ا پیش--اپیش، ب--ه

علم در روابط قوا نقش بدهد، علم را برده قدرت می کند. . بن--ابر این ک--ه ق--درت آدمی را از خ--ود انگیختگی خ--ویش )=14.5

اس--تقلال و آزادی( غاف--ل می کن--د، وج--ود بن مای--ه ق--درت در مع--نی کلمه ها و جمله های بی--انگر نظ--ر علمی، آن را وس--یله غاف--ل ک--ردن

از این رو، میزانعقل آدمی از خ--ودانگیختگی خ--ویش، می کن--د. مجاز در نظر که فرآورده بن مایه نظر شدن زور است را ان(((دازه بی محل ک(((ردن خ(((ودانگیختگی انس(((ان و جم(((ع

. ب--دین قرار، روش--های »علمی« )نظ--یرانس((ان ها، معل((وم کند منطق صوری و سیر ج-دالی(، وق-تی ق-انون لایتغ-یر هس-تی گم-ان می روند و جبر را القاء می کنند، غیر علمی هستند. علمی ک--ه ج--بر پرس--تی را می باوران--د، لاعلم اس--ت. گ--ذار از ج--بر ب--ه لاج--بر، در همان حال که نظر علمی را از قدرت )= زور( خالی می کند، اندازه

تأخیر در رشد علمی را نیز گزارش می کند. . ف--ارق علم از لاعلم این اس--ت ک--ه در علم، دلی--ل در »یافت--ه14.6

علمی« اس--ت. ح--ال آنک--ه در لاعلم، دلی--ل در ب--یرون آن ق--رار می گیرد. وق--تی تعری--ف علم بن م--ایه ای از ق--درت می یاب--د، دو ام--ر واقع می شود: ال-ف. دلی--ل در ب-یرون »علم« ق--رار می گ--یرد و ب . ره--بری از انس--ان س--تانده و ب--ه ج--بر ق--درت داده می ش--ود. ف--رق نمی کند که این علم به خود دین نام دهد و یا »نظری--ه علمی« و ی--ا ح--تی علم قطعی. چنان ک--ه دلی--ل ص--حت ولایت فقی--ه در خ--ود آن نیست، بنابر ادعا، این دلیل، قول شارع است. و ب--از، دلی--ل ص--حت دیالکتیک تضاد، در خود آن نیست، بلکه در وسیله »طبقه ک--ارگر در

مبارزه طبقاتی« بودن آن است.254

بدین قرار، هرگاه پاس-خ ب-ه پرس-ش »علم چیس-ت؟« پاس-خی باشد ک--ه علم را از ن--ا علم ره--ا می کن--د، در کلم--ه، بن مای--ه ق--درت

وجود ندارد و علم در رشد انسان کاربرد پیدا می کند. . معانی کلمه ها از آن رو بن مایه قدرت پیدا می کنند که در بی--ان15

قدرت بکار روند و این بیان راهنم-ای زن-دگی انس-انها، در عم--ل ب-ه اوامر و نواهی قدرت بگردد. از این رو، زب-ان در غاف-ل مان-دن و ی-ا نماندن انسان از خودانگیختگی خویش، نقش تع-یین کنن-ده دارد. ب--ا آنکه امروز، مدرنیته را بازیافتن روزافزون خ--ودانگیختگی می دانن--د، مرام قدرت که، با تولد هر انسان، ب--ا آم-وختن زب-ان ق--درت، ب-ه او تلقین می ش--ود، او را از خ--ودانگیختگیش غاف--ل می کن--د. این غفلت است که سبب می شود، در زندگی انسانها غ--یر عقلانی ک--ه ق--درت است، زمان به زمان، نقش بیشتری پیدا کند. چنانک--ه در »بحبوح--ه تمدن« انسانها، بطور روزافزون، به جبر قدرت معت--اد می ش--وند و دانش و فن ابعاد تخریب نیروهای محرکه و محیط زیست را ب--دان ان--دازه ب--زرگ کرده ان--د و می کنن--د ک--ه م--رگ ط--بیعت س--خن روز

شده است. بدین قرار، محک خودانگیختگی بک--ار تع--یین اث--ر مع--انی کلمه ه--ا می آی--د ک--ه بن مای--ه آنه--ا ق--درت گشته اس--ت. نق--د زب--ان و ی--افتن و بک--اربردن زب--ان آزادی، ب--ه ترتی--بی ک--ه از آغ--از زن--دگی، انس--ان خودانگیختگی را تمرین کند، انقلاب بمعنای دقیق کلمه است. ب-رای مثال، سلام در زندگی دستوری، تنظیم کنن--ده رابط--ه ق--درت می--ان مادون با موفق است. بن مایه معنای آن، لاجرم ق-درت اس-ت زی-را گویای مادونی سلام دهنده و مافوقی پاسخ دهنده است. ح--ال اگ--ر س--لام، بی--انگر بازش--دن ب--ه روی دیگ--ری و گوی--ای رابط--ه دو خ--ود انیگخت--ه بایک--دیگر باش--د، رابط--ه ق--درت ب--ا رابط--ه ح--ق ب--ا ح--ق )برخ--ورداری از ح--ق دوس--تی و ص--لح و گس--ترده ک--ردن فراخن--ای

خود انگیختگی(، جانشین می شود. . زبان قدرت بکار آن می رود ک-ه دلی-ل از »حکم« ب-یرون و ب-ه16

ن--زد ص--ادر کنن--ده حکم ب--رود و ره--بری از انس--انهایی ک--ه می بای--د »حکم« را اج--را کنن--د، خ--ارج و از آن ص--ادر کنن--ده حکم، در واق--ع، ق--درت بگ--ردد. ب--دین خاطر اس--ت ک--ه مع--نی کلم--ه از خ--ود بیگان--ه می شود. چنانکه در زبان قدرت، کلمه حکم تکلیفی مع--نی می ده--د

255

که برای تکلیف مندان تعیین می شود و یا ح--اکمیتی مع--نی می ش--ود ک--ه خداون--د )در دین بمثاب--ه بی--ان ق--درت( ب--ه ه--رکس خواس--ت می دهد . در سازمانهایی که نقش خداوند ب-ه س-ازمان و ی-ا ره-بری سازمان داده می شود، نیز، حکم همین معنی را می دهد. بدین قرار، هم کلمه تکلیف برای فرودستان و حاکمیت برای فرادس--تان مع--نی می دهد و هم قوه رهبری فرودستان انکار می شود و آنها محکوم به

اطاعت از قوه رهبری فرادستان می گردند. حال آن که خداوند حق مطل-ق اس-ت و از ح--ق ج--ز ح--ق ص--ادر نمی شود. پس حکم حقی از حقوق می شود و تکلیف عمل ب--ه ح-ق می گردد و نه اطاعت از قدرتمدار . پس اگر مراد ره-بری ب-ر ح-ق

باشد، خواست خداوند این می شود که ال-ف. ح-اکمیت از آن زورم-داران نیس-ت. بن-ابراین، حکم ح-اکمیتبمعنای سلطه کسی و یا گروهی بر جمهور مردم معنی نمی دهد و

ب . راه حل جویی بر وفق حق وق--تی راه ح--ل ن--یز ترجم--ان ح--ق است، معنی کلم-ه می گ-ردد. مس-ئولیت این ک-ار ب-ا هم-ه ص-احبان

حقوق است. . بدین قرار، در زب--ان و بی--ان ق--درت، تکلی--ف در ب--یرون از ح--ق17

قرار می گیرد. همان طور که مص--لحت ن--یز در ب--یرون از ح--ق ق--رار می گیرد. تکلیف عمل به حق نمی شود و مصلحت ب--یرون از ح--ق و جانشین حق می گ--ردد. تکلی--ف را ص--احب ق--درت تع--یین می کن--د و مصلحت را نیز هم او می سنجد و جانشین حق می کند. باوجود این، می باید به کلمه ها مع-انی داده ش-وند ت-ا تکلیفی ک-ه عم-ل ب-ه حکم زوری است و مصلحتی ک-ه ب--از حکم ق--درت اس-ت، جانش--ین ح--ق شوند و صاحبان حق، برغم محروم شدن از حق خود، با رغبت، ب--ه

تکلیف و مصلحت عمل کنند. در حقیقت، کلمه تکلیف، اجبار به انجام کاری معنی می شود که از مکلف خواسته می شود و مصلحت بیرون از حق، بنا براین، حکم قدرت )= زور( است، اما چ--اره ج--ز انج--ام آن نیس--ت. بدین س-ان، بن مایه معنی هر دو کلمه، قدرت جبار است و ص-احبان حق-وق، ب-ه

جبر جبار، می باید به چنین تکلیف و مصلحتی عمل کنند.

256

در زبان آزادی، تکلیف عمل ب--ه ح--ق می ش--ود و در ح--د توان--ایی مق--رر می گ--ردد. وس--ع ه--رکس را مجم--وع اس--تعدادها و فض--لها و حقوق ذاتی او معین می کنند. تکلیف وقتی بکاربردن وسع می شود، در همان حال، عمل ب-ه حق-وق و بک-اربردن اس-تعدادها و فض-لها در رشد کردن، است. صلح وقتی برخ--ورداری دو ط--رف از اس--تقلال و آزادی و دیگ--ر حق--وق خ--ویش مع--نی می ده--د، از راه بازگردان--دن رابطه قوا به رابطه حق با حق، برقرار می شود. بدین سان، اص--لاح عمل به تدبیری معنی می دهد که میان دو ط--رف، از راه دادن ح--ق

به حق دار، صلح بمعنای رابطه حق با حق، را برقرار می کند. . کلمه ها که در جمله ها بکار می رون-د، ول-و در زب--ان آزادی بک--ار18

رفته باشند و بنابر بیان اس--تقلال و آزادی، مع--انی خ--الی از بن مای--ه قدرت جس--ته باش--ند، هرگ--اه ب--ه زب--ان ق--درت خ--و ک--رده باش--یم و اندیشه راهنمایی در سر داشته باش--یم ک--ه بی--ان ق--درت اس--ت، ب--ه جای معانی که کلمه ها در زبان آزادی دارند، معانی به آنه--ا می دهیم که بن مایه آنها قدرت است. افزون براین، در زبان ق--درت، کلمه ه--ا در جمله ها چن-ان بک-ار نمی رون-د ک-ه ی-ک و هم-ان مع-نی را داش-ته باشند. بلکه چنان بکار می روند که معانی متعدد داشته باشند. البت--ه بن مایه معانی چند گانه هم-واره ق-درت اس-ت. ب-رای مث-ال، اص-ل

بیستم »قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران« مقرر می کند: : هم--ه اف--راد ملت اعم از زن و م--رد یکس--ان در حم--ایت20اصل

قانون ق--رار دارن--د و از هم--ه حق-وق انس--انی ، سیاس-ی ، اقتص--ادی ،اجتماعی وفرهنگی، با رعایت موازین اسلام، برخوردارند.

در این متن، همه اف--راد ملت، از حم--ایت ق--انون برخ--وردار و از حق--وق انس--انی و سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی، بارعایت موازین اسلام، برخوردار می ش--وند. جمل--ه چ--ون در زب--ان قدرت و با، بی-ان ق--درت در س-ر، س-اخته شده اس-ت، تناقض ه-ا در بردارد که سازندگان ندیده اند: در این اصل، »موازین اس--لام« غ--یر از حق--وق انس--ان و ح--اکم ب--ر این حق--وق هس--تند. زی--را اگ--ر همین حقوق بودند، نیازی به این شرط نبود.حال آنک--ه بن--ا ب--ر نص ق--رآن، بیرون از حق، حکم زور است و باطل. حق می آید و باطل می رود. و باز، هرگاه قانون ترجمان حق باشد، با »موازین اس--لام« تن--اقض پیدا می کند. و اگر ق--انون بی--انگر ح--ق نباش--د، ب--ا حق--وق انس--انی و

257

سیاس--ی و... تن--اقض پی--دا می کن--د. هری--ک از ق--انون و »م--وازین اس--لام«، مع--انی گون--اگون می توانن--د پی--دا کنن--د. چنانک--ه »م--وازین اسلام«، از حداقل تعارض ب--ا حق--وق پنج گان--ه ت--ا انک--ار کام--ل آنه--ا، می تواند معنی پیدا کن--د. چنانک--ه هس--تند زورب--اورانی ک--ه می گوین--د

انسان مکلف خلق شده است حقوقمند خلق نشده است. هرگاه قرار بود جمله در زبان اس-تقلال و آزادی نوش-ته ش-ود و

ترجمان بیان استقلال و آزادی باشد، چنین می شد: اصل بیستم : تمامی ش--هروندان، ب--دون تبعیض و تم--ایز، از حق--وق ذاتی حیات و حقوق شهروندی و حقوق ملی و حقوق بمثاب--ه عض--و جامعه جهانی برخوردارند. ط--بیعت ن--یز از حق--وق خ--ود- ک--ه در این قانون، یک ب-ه ی-ک تعری-ف خواهن-د ش-د- برخ-وردار اس-ت. ق-وانین ترجمان این حقوق هستند و اجرای آنها، برخ--ورداری ش--هروندان را از حقوق خویش تضمین و رابطه های آنها را با یک--دیگر، رابطه ه--ای

حقوقمند با حقوقمند می گردانند. در این متن، ابهام وجود ندارد. تناقض نیز وجود ندارد. هرکلم--ه ی-ک و هم-ان مع-نی را دارد. در حقیقت، کلمه ای ک-ه بت-وان، بن-ا ب-ر موقع، به آن، این یا آن معنی را داد، وج--ود ن--دارد. هیچ گ--اه نی--از ب--ه تفس--یر ن--یز پی--دا نمی کن--د. اج--رای آن م--انع از بازس--ازی اس--تبداد

می شود و هیچ زورمداری نمی تواند آن را دست آویز کند. . زبان قدرت فرآورده رواب--ط ق--وا اس--ت و در این رابط--ه بک--ار19

می رود. بنابراین، با معانی ک-ه ب-ه کلمه ه-ا می ده-د، انتقال ناپ-ذیر را انتقال پذیر می کند. چنانکه استقلال و آزادی هر انسان، قابل انتق--ال به دیگری نیست. استعداد رهبری هر انسان نیز قابل انتقال به غ--یر او نیس-ت. ب--ا این ح-ال، انس-ان قاب--ل خری--د و ف-روش می ش-ود و اعضای یک جامعه حق حاکمیت خود را به یک تن و یا منتخبان خ--ود منتقل می کنند. اما برای این که چ--نین انتق--الی ممکن ش--ود، ح--ق و استقلال و آزادی و حاکمیت می باید معنایی را پیدا کنند که انتقال را میس-ر و قاب-ل قب-ول بباورانن-د. در حقیقت، در زب-ان ق-درت، ح-ق »قدرت بر« معنی می ده--د. ل-ذا، اس-تقلال و آزادی و ح--اکمیت ن--یز »قدرت بر« معنی پیدا می کنند. و این ق--درت، قاب--ل انتق-ال اس-ت. بنابراین، هر کسی »می تواند« استقلال و آزادی خ--ود را بفروش-د و

258

برده دیگری بگردد و یا اعضای یک جامعه »می توانند« حق حاکمیتخو را به منتخبان خویش انتقال دهند.

در زبان آزادی، برابر بیان استقلال و آزادی، حق--وق هس--تی مند و حقوق ذاتی زندگی هر زندگی مند هستند. وجدان بر حقوق هست و شفاف است وقتی قدرت نیس--ت. وج--دان ب--ر حق--وق نیس--ت و تاریک است وق--تی ق--درت حض--ور دارد. ح--ق، ب--دین خاطر ک--ه ذاتی حیات است، قابل انتقال نیست. هرگاه قرار بر بکاربردن این زب--ان بگردد، دیگر استقلال و آزادی و استعداد رهبری انس--ان نیس--ت ک--ه در تابعیت از روابط قوا، معانی پیدا می کنند که بن مایه آنه--ا ق--درت است و این حقوق را انتقال پذیر می کند. بلکه این رابطه ها هس--تند که رابطه های این حقوق بایکدیگر می ش--وند. آن انقلاب ک--ه ب--ه ه--ر انسان امکان می ده--د اس--تقلال و آزادی و دیگ--ر حق--وق خ--ویش را

بازیابد و زندگی را عمل به این حقوق کند، این انقلاب است. . معانی که زبان قدرت ب--ه کلمه ه--ا می ده--د، از جمل--ه، بخ--اطر20

آن است که الف . حق ه--ا مجم--وعه ای را تش--کیل ندهن--د و ب . ه--ر حقی از حقوق انسان، قابل تجزیه بگردد. ب--رای مث--ال، وق--تی ح--ق »قدرت بر« معنی می دهد، ب-ه امنی-تی نیازمن-د می ش-ود ک-ه تنظیم رابطه قوا معنی می جوید. بنابراین، آدمی آسان می پذیرد که حق او تابع وجود امنیت است. از این رو است که بنام امنیت، آزادی قاب--ل سلب می شود. باز چون، حق »ق--درت ب--ر« مع-نی ش-ود، اس-تقلال قابل معاوضه می شود با شرکت در »ب--ازار جه--انی« و پیوس--تن ب--ه جریان »جهانی شدن«! به باور انسانها، دیگر حق--وق ن--یز یک--دیگر را ایجاب نمی کنند و مجموعه ای را نمی سازند و مم--انعت از عم--ل ب--ه حقی، ممانعت از عمل به مجموع حقوق نمی گردد. حقوق سلس--له م--راتب پی--دا می کنن--د و ب--رای برخ--ورداری از این و آن ح--ق، بس--ا واجب می شود از حقوق دیگر چشم پوشید. چون، در زبان قدرت، آزادی »قدرت برکردن و یا نکردن کاری« معنی می جوید، می ت--وان در ازای امنیت، از بخشی از آن چشم پوشید. بدیهی است که زب--ان قدرت و بیان قدرت بمثابه اندیشه راهنما صاحبان حق را یکسره از این واقعیت غافل می کنند که آن امنیت سالب تم--ام و ی--ا ج--زیی از آزادی، ناامنی است. حق-وق یک-دیگر را ایج--اب می کنن--د و غفلت از حقی، غفلت از حقوق دیگر نیز هست. چنان که غفلت از اس--تقلال، غفلت از آزادی اس---ت و غفلت از این دو، غفلت از دیگ---ر حق---وق

259

است. اما انسانها، نس-ل بع-د از نس-ل، این غفلت ه-ا را می کنن-د وبسا به غفلت خود پی نیز نمی برند.

کلمه ها که بدین خاطر آزادی، زبان در بدین قرار، بن مای((ه ق((درت را ندارن((د، ب((ه یمن این زب((ان و ب((ه یمن اندیش((ه راهنم((ایی ک((ه بی((ان اس((تقلال و آزادی اس((ت، انسانها بر حقوق خویش ع(ارف و ب(ه این حق(وق عام(ل

. می شوند . وقتی معانی کلمه ها بن مایه ای از قدرت پیدا می کنند، جورشان21

با زبان قدرت جور می شود. حق که ق--درت را دف--ع می کن--د، چ--ون خود »قدرت بر« معنی می یابد، نه تنها دافع قدرت نمی ش-ود، بلک-ه

م(((یزان برابرنش(((ینی وتحت الحمای----ه آن ن----یز می گ----ردد . همنشینی ح((ق و اس((تقلال و آزادی و ع((دالت و دوس((تی و... با قدرت، ما را از اندازه از خود بیگانه ش((دن مع((انی

کلمه ها آگاه می کند. در براب--ر، وق--تی این کلمه ه--ا در زب--ان آزادی بک--ار می رون--د، خواننده ها و شنونده هایی که به زبان قدرت اعتیاد پی-دا کرده ان-د، ی-ا نوشته و گفته را در نمی یابن-د و ی-ا، در زب-ان ق-درت، ب-ه آن، مع-نی می دهند. اغلب مجبور می شوند، با کاس--ت و اف--زود، ب--ه نوش--ته ی--ا

گفته، به آن، معنایی را بدهند که می خواهند. با وجود این، عقل مستقل و آزاد چون بر اصل موازنه عدمی و بر وفق بیان استقلال و آزادی می اندیشد، می داند حق جاذب حق و دافع قدرت است. پس، برای این که معانی کلمه ها ج-اذب ق-درت و دافع حق بگردند، می باید آنها را تغییر داد. اما تغییر مع-انی کلمه ه--ا، در جا، جمله ها را متناقض می کن-د. ب-رای مث-ال، »ولایت ب-ا جمه-ور مردم است«، بنابر این که در زبان استقلال و آزادی، ولایت »اعمال قدرت بر دیگری« معنی نمی دهد، شرکت جمهور م-ردم در ره-بری وقتی رابطه ها رابطه های حق با حق هستند، معنی می دهد، آنها که، در سر، بیان قدرت از نوع ضد دینی دارند و زبانش--ان زب--ان ق--درت است، به کلمه ولایت، صفت مذهبی می دهند تا به گمان خود آن را از ارزش بیاندازند. به آن، معنی »قدرت مطلق ب--ر« ن--یز می دهن--د. در این کار با مشکل روبرو نیستند. زیرا ولایت در بی--ان ق--درتی ک--ه »اسلام ولایت مطلق--ه فقی--ه« اس-ت، »ق--درت مطل-ق ب--ر« مع--نی

260

ام((ا غاف((ل هس((تند ک((ه تنه((ا وق((تی ولایت ح((قمی ده--د. شرکت در رهبری بدون آنکه پای قدرت بمیان آید، معنی دهد، می توان گفت »ولایت با جمه((ور م((ردم اس((ت«. و اگر »قدرت بر« معنی دهد، چه رسد ب((ه »ق((درت مطل((ق ب((ر«، دیگ((ر ممکن نیس((ت از آن جمه((ور م((ردم بگ((ردد و بتوان جمله ولایت با جمهور مردم است را س((اخت و ب((ر

. زی--را جمل--ه متن--اقض و ن--اممکن می ش--ود: تن--اقضزب((ان آورد »قدرت بر« با قرار گرفتن آن در دست جمه-ور م-ردم ک-ه ن-اممکن نیز هست. اعمال قدرت همه بر همه ن--یز ن--اممکن اس--ت. چراک--ه، قدرت قابل تقسیم نیست. و هرگاه ولایت »قدرت بر« معنی شود، یکایک مردم در برابر یکدیگر قرار می گیرند و »ق--درت ب--ر« ن--اقض حقوق پنج گانه هر شهروند می ش-ود. جامع-ه ص-حنه جن-گ هم-ه ب-ا همه می گردد. هرگاه از آغاز بنابر »قدرت بر« ب-ود، ج-امعه ای پدی-د نمی آمد تا نظر هابس کاربرد پیدا کند. اما ق--درت مطل--ق را، بن--ابر گم-ان، تنه-ا ی-ک تن می توان-د داش-ته باش-د. از این رو اس-ت ک-ه در

استبدادهای فراگیر، »رهبر«، به خود قدرت، مطلق می دهد. . در جمله ه--ایی از ن--وع »ح--ق گرفت--نی اس--ت« و »ح--ق دادنی22

است« و »حق دادنی نیست« و »آزادی گرفت--نی اس--ت« و »آزادی دادنی اس----ت« )»آزادی را دادیم لایقش نبودی----د«( و »اس----تقلال گرفتنی است« و... تأمل کنیم: این جمله ها در زبان ق--درت س--اخته و اظهار می شوند. وجود و تفوق قدرت در آنها ملحوظ است. زی--را قدرت است که می دهد و از قدرت اس-ت ک-ه ب-ا بک-اربردن ق-درت بای--د گ--رفت. ح--ق و آزادی و اس--تقلال ن--یز در ب--یرون انس--ان ق--رار می گیرند. پنداری از مالی سخن بمیان اس-ت ک-ه بای-د پس گ-رفت. دقت را که بیشتر ک(نیم، در می ی(ابیم ک(ه ح((ق و آزادی و استقلال را نیز قدرت معنی کرده ایم. چرا که تنها ق((درت

. است که، رابطه با آن، رابطه با بیرون از خویش است وچون بگوییم حق داشتنی و بکاربردنی اس--ت و آزادی داش--تنی و بکاربردنی است و استقلال داش--تنی و بک--اربردنی اس--ت، ق--درت دیگر وجود ن-دارد و ملح--وظ نیس-ت و کلمه ه--ای ح--ق و اس-تقلال و آزادی، به قدرت تعری--ف نمی ش--وند. و هرگ--اه رابطه ه--ا رابطه ه--ای ح-ق ب--ا ح--ق، یع--نی اس-تقلال و آزادی ب--ا اس-تقلال و آزادی باش-ند،

261

قدرت وجود و محل عمل پیدا نمی کند و زبان آزادی در زبان قدرتاز خود بیگانه نمی شود.

برقرار برای می سازیم که جمله هایی بدین قرار، ک((ردن رابط((ه ق((درت، تنه((ا ب((ا بک((اربردن زب((ان ق((درت، ساختنی می شوند: ناسزاها و بهتان ه((ا و چاپلوس((ی ها و تمامی دروغها، در برقرار کردن رابط((ه ق((وا، س((اختنی و بکاربردنی هستند. تا کلمه ها بن مایه ای از قدرت نداش((ته باشند، جمله هایی که از آنها می سازیم، در تنظیم رابطه

. زیرا با کلمه هایی که بن مایه ای ازبا قدرت، کاربرد نمی یابند زور ندارند، جمله ها که قدرت و ک--اربرد آن را برس--انند، س--اختنی و اظهار شدنی نمی شوند. جمله هایی که ستایش و س--تیز را گ--زارش می کنند، به ضرورت، دروغ هستند. چنانکه »هرچ--ه داریم از اس--لام داریم« و »هرچه ب--دبختی داریم از اس--لام داریم« و »ب--رای اس--لام هس--تی خ--ود را می دهیم« و ف--راوان جمله ه--ا ک-ه بقص-د تص--دیق و تکذیب می سازیم و بکار می بریم، وقتی تص--دیق و تک--ذیب ها تنظیم رابطه با قدرتند، دروغ هستند. این گونه جمله ها تنها وق--تی س--اختنی هستند که معانی کلمه ها را تغییر دهیم و بن مایه های آنه--ا را ق--درت

بگردانیم: هرچه داریم از اسلام داریم، ستایش از اسلام است در رابطه با آنچه داریم. اما اسلام اندیشه راهنما است. این ما هستیم که آن را بمثابه بی--ان اس--تقلال و آزادی بک--ار می ب--ریم و رش-د می ک--نیم و ی--ا قدرت آن را از خود بیگانه می کند و باورمندان بدان را گرفتار خود و یکدیگر تخریبی می کند. اندیشه راهنما نقش بی بدیلی در زندگی هر انس--ان دارد ام--ا این انس--انها هس--تند ک--ه آن را بک--ار می برن--د. اس--تعدادها و فض--لها و حق--وق را انس--انها دارن--د. ن--یروی محرک--ه انسان ها هستند. نیروهای محرکه ساز نیز انسانها هس--تند. اندیش--ه راهنما وقتی بیان استقلال و آزادی است، انسانها به حقوق خ--ویش عمل و رابطه ها را رابطه ه--ای ح--ق ب--ا ح--ق می کنن--د. اس--تعدادها و فض--لها را بک--ار می اندازن--د و نیروه--ای محرک--ه را در رش--د بک--ار می برن--د، »هرچ--ه داریم« حاص--ل این هم--ه اس--ت. وق--تی جمله ای انسانها را از خود و داشته های خ--ویش غاف--ل می کن--د، آن جمل-ه در زبان قدرت ساخته شده است و مراد از »آنچ--ه داریم« ق--درتی ک--ه گم--ان می ب--ریم داریم می گ--ردد. ت--رکیب جمل--ه کلمه ه--ا را ن--اگزیر

262

می کند ترجمان رابطه با قدرت باشند. چنین است وقتی می گوییم »هر بدبختی داریم از اسلام است«. بنابر این جمل--ه، م--وقعیت م--ا، موقعیت بدبخت است. بدبختی از ویرانگری و ویرانگ--ری از ق--درت است. اما قدرت رابطه قوا و وسیله آن ترکیبی از زور )در اشکالی که به خود می گیرد( و علم و فن و... است. بنابراین، جمله »عام--ل بدبختی اسلام« است، بیانگر رابطه با ق-درت ویرانگ--ری اس-ت ک-ه اسلام انگاشته شده است. ام-ا اس-لام وق-تی هم در بی-ان ق-درت از

این قدرت ویران گ((ر اس((تخود بیگانه شده باشد، بیان است. که دین و هر مرامی را که در توجیه خود بکار می ب((رد، از خود بیگانه می کند. زیرا تا از خود بیگانه نکن(د، نمی توان((د

. این ما هس-تیم ک-ه بایک-دیگر رابط-هدر توجیه خود بکارش برد قوا برقرار می کنیم و دین ی-ا م-رام را وس-یله توجی-ه آن می ک-نیم و بدین کار، آن را از خود بیگانه می کنیم. و باز، »ب--رای اس--لام هس--تی خ--ود را می دهم« دروغ و تنظیم رابط--ه ب--ا ق--درت اس--ت: دش--منی اسلام را تهدید می کن--د و م--ا در مق--ام دف--اع از آن، هس--تی خ--ود را می دهیم. ترکیب جمل-ه گوی-ای تنظیم رابط-ه م-ا ب-ا دش-من اس-ت. تأمل که کنیم می بینیم، ترکیب جمله ما را از نقشی آگاه می کند که ما به اسلام می دهیم: توجیه گر دشمنی که جز ب--ا ح--ذف یکی از دو طرف، از میان نمی رود! جمله با تناقض ه--ایی ک--ه در ب--ردارد، دروغ بودن ادعا را نیز گزارش می کند: دین برای انس--ان اس--ت و انس--ان ب-رای دین نیس-ت. دین ب--رای زیس-تن در حقوقمن-دی اس-ت. ب--رای دشمنی کردن و دادن و ستاندن جان نیست. از جمل-ه اس--تعدادهای ذاتی انسان، استعداد جستن و بکاربردن اندیشه راهنم--ا اس--ت و از جمله حقوق ذاتی انسان، نیز، ح--ق داش--تن اندیش--ه راهنم--ا اس--ت. هرگاه قرار بر عمل به اندیشه راهنما باش--د، آدمی ک--ه ب--ه اندیش--ه راهنمای خود عمل می کن--د، وق--تی م--ورد تج--اوز ق--رار می گ--یرد، از حقوق و از زندگی خویش است که دفاع می کند. بدین قرار، هرگ--اه جمله در زبان آزادی س--اخته می ش-د، این س-اخت را پی--دا می ک--رد: اس--لام ب--رای زیس--تن در حقوقمن--دی و کرامتمن--دی اس--ت. هرگ--اه زورمداران این زن--دگی را تهدی--د کنن--د، از آن و اندیش--ه راهنم--ایش دفاع خواهم کرد. جمله ها کوتاه تر، باز در بیان آزادی، می توانن--د این جمله ه--ا باش--ند: » از ح--ق داش--تن دین اس--لام دف--اع می کنم« و ی--ا »بخ-اطر اس-لام، خش-ونت زدایی می کنم«. هرگ-اه دو جمل-ه را ب-ه

263

محک قرآن بسنجیم، اولی قرآن را نقض می کند و دومی بیان قرآناست.

ویژگی بارز زبان قدرت، دشمن ساز و خشونت بار و. 23 غمب((ار و یأس ب((ار و ترس ب((ار ب((ودن زب((ان اس((ت. هم در جمله ه((ا ک((ه س((اخته می ش((وند و هم در کلمه ه((ا ک((ه در جمله ه((ا بک((ار می رون((د. در براب((ر، وی((ژگی زب((ان آزادی، خالی بودن جمله ها و کلمه ها که در آنها بکار می روند، از دش(((منی و خش(((ونت و غم و ناامی(((دی و ت(((رس و پ(((ر بودنشان از دوستی و صفا و ش((ادی و امی((د و ش((جاعت،

. ب--رای مث--ال، جمل--هاز جمله، شجاعت ورود در ابتلی، است »ولایت مطلقه با فقیه است«، یع-نی رابط-ه او ب-ا جمه-ور م-ردم، رابطه مطاع و مطیع اس-ت. این رابط-ه را ق-درت مطل-ق اولی ب-ر دومی تنظیم می کند. پس محلی برای دوستی نیست ) ق--درت تنه--ا است و نمی تواند دوست داشته باشد و با کسی عقد اخوت ببن--دد(. دومی باید از اولی بترس--د ت--ا ولایت مطلق--ه اولی ب--ر دومی مع--نی بدهد. دومی حقوقمند بشمار نیست، امیدی نیز نبای--د داش--ته باش--د که حقوقمند بشمار آید )بسط ید اولی بر جان و ناموس و مال او(. و چون زندگی او در کف قدرت تقدیر ساز اولی اس--ت، او ی--أس از حقوقمندی خود را با غم ناشی از ترس و یأس، هم--راه می یاب--د. از این رو، جامعه ه--ای تحت اس--تبداد، بخص--وص وق--تی فراگ--یر اس--ت، شهروندان غمگین و مأیوس و ترسان از یکدیگر، حتی از نزدیک--ان

می شوند و یکدیگر را دشمن می بینند در عوض، جمله »ولایت با جمهور م--ردم اس--ت« چ--ون، در آن، ولایت نمی تواند »قدرت بر« معنی ده-د و ب--ه ض-رورت ش-رکت در رهبری، بر میزان حقوقمندی و دوس-تی و براب-ری، مع-نی می ده-د، جمله دشمنی و ترس و یأس و غم را به ذهن متبادر نمی کن--د. ذهن را از حقوقمن--دی و دوس--تی و ش--جاعت و امی--د و ش--ادی سرش--ار

می کند. در خ--ور توج--ه این ک--ه در ه--ر دو جمل--ه، کلم--ه ولایت بک--ار رفته اس-ت ج-ز این ک-ه در اولی، »ق-درت ب-ر« مع-نی می ده--د و در

دومی »شرکت در«.

264

در زبان قدرت، جمله براصل ثنویت ساخته می شود.. 24 زیرا رابطه میان دو محور است که برقرار می کند. ح((تی وقتی گوینده می خواهد عشق و دوس(تی خ(ود را اظه(ار کند، نمی تواند جمله ای بسازد که گویای وج((ود دو مح((ور و دوگانگی او و محبوبش نباشد. جمله »تو مال م((نی« و ن(یز جمل(ه »من م(ال ت(وام« از این ن(وع هس(تند. رابط(ه میان گوینده و مخاطب او، رابطه تعل((ق داش((تن یکی ب((ه دیگ((ری اس((ت. م((الکیت گوی((ای رابط((ه س((لطه یکی ب((ر دیگری است. در برابر، من ت((و هس((تم و ت((و من هس((تی، ترجمان موازن((ه ع((دمی اس((ت. گوی((ای توحی((د دو در ی((ک

است. این پرسش محل دارد: آیا کسی ک-ه قص-د س-لطه بردیگ-ری و بنابر ف-ریب او را دارد، نمی توان-د جمله ای بس-ازد ک-ه توحی-د مع-نی دهد؟ پاسخ این است: نمی تواند زیرا عقل قدرتمدار با تخ--ریب آغ--از می کند. او نمی تواند جمله ای ترجمان توحید انش--اء کن--د. ح--تی اگ--ر

جمله را حفظ کند، بهنگام گفتن، آن را با تخریب همراه می کند. بدین سان، وقتی با فرض وجود قدرت، جمله می سازیم، ترکیبی به جمله می دهیم که، درآن، کلمه ها، در رابطه با یک--دیگر، م--وقعیت س--ازنده جمل--ه را در رابط--ه ب--ا ق--درت، بی--ان کن--د. از این رو، اگ--ر سازنده جمله در موقعیت مسلط باشد، جمله همان ترکیب را پی--دا نمی کند که وقتی سازنده آن در موقعیت زیر سلطه اس--ت. ب--اوجود این، هر دو ترکیب گویای م--وقعیت دو س--ازنده جمل--ه در رابط--ه ب--ا قدرت هستند. بدین قرار، وقتی در موقعیت مسلط و یا زیر س--لطه هستیم، زبان قدرت بکار می بریم و به کلمه ه-ا مع-انی می دهیم ک-ه بن مایه آنها قدرت است. جمله ها ترکیبی می جویند گویای چگ--ونگی تنظیم رابطه ب-ا ق-درت. ح-تی وق-تی ح-ق را گرفت--نی می دانیم، از حقوقی که داریم غافل می مانیم و بگمان »گرفتن ح--ق«، رابطه ای را برقرار می کنیم که رابطه قوا است. زبانی که بک--ار می ب--ریم، ی--ا بیانگر جای ما در این رابطه است و یا ترجمان موقعیتی اس--ت ک--ه در روابط ق--وا می خ--واهیم پی--دا ک--نیم و ی--ا گوی--ای ه--ر دو م--وقعیت است. این زبان، در همه حال، گزارشگر غفلت ما از حق-وق ذاتی و غافل نگاهداشتن یکدیگر از این حقوق است. زبان م--ا زب--انی دیگ--ر

265

است وقتی از استقلال و آزادی خود غافل نیستیم و زب--ان را ب--رایبرقرار کردن رابطه حق با حق بکار می بریم.

جامعه مدنی وقتی زب-ان خ-ویش را زب-ان اس-تقلال و آزادی – زبانی با ویژه گی ها که شرح شدند - و اندیشه راهنمای خود را بی--ان اس--تقلال و آزادی می کن--د، ج--امعه ای ب--ا نظ--ام ب--از و تحول پ--ذیر و برخ--ودار از دموکراس--ی ش--ورایی می گ--ردد. ام--ا، در جامعه ه--ای کنونی، اندیشه های راهنم--ا ان--واع بیانه--ای ق--درت و زبانه--ا، زبانه--ای

قدرت هستند. جامعه های مدنی جمله فعل پذیر هستند.

ضمیمه ششم

در اخلاق روزنامه نگاری:

روزنامه نگاران، به ویژه روزنامه نگارانی که در قوه چهارم کار می کنند، ملزم به رعایت اصول اخلاقی زیر هستند که کامل

می کنند اصول قانون اساسی در باره قوه چهارم را: ، ایجاب می کند کس--انی392. تصدی فعالیت های موضوع اصل 1

یع--نی اداره وس--ائل ارتب--اط جمعی همگ--انی راق--وه چه--ارمک--ه تصدی می کنند بطور خاص و روزنامه نگاران بطور ع--ام ش--رائط

زیر را داشته باشند: . نشاندن نقد بر جای مدح و قدح. و1.1 . بی طرفی در مقام انتشار داده ها و اطلاع ه--ا و پیش--نهادها و1.2

نظره----ا و اندیش----ه ها و دانش ه----ا و تص----دی بحث ه----ای آزاد. روزنامه نگار حق ندارد به ع--ذر »برداش--ت من از این اندیش--ه، از این نظر، از این پیشنهاد این است«، آن را مقلوب و تخطئه کن--د.

و . روزنامه نگ--ار این حرف--ه را نبای--د خ--دمت ب--ه قدرتم--داران1.3

بشمارد و حقوقی که شهروندان دارند را فدای مصلحت آنها کند. بنابراین، شغل روزنامه نگار یافتن واقعیت و حقیقت و انتشار این

دو است. و266

. روزنامه نگار در مقام تصدی بحث آزاد و یا تعری--ف و تب--یین1.4 یک نظر یا پیشنهاد و یا اندیشه، نباید فرصت را از آن خود کن--د و دلخواه خود را تبلیغ کن-د. زم-انی ک-ه او ح-ق دارد از آن اس-تفاده

کند را پیش رفت نقد و نقد متقابل معین می کند. و . روزنامه نگار حق ندارد مباحثه را ب--ه فرص--ت تخ--ریب فک--ر1.5

پرسش شونده و به کرسی نشاندن فکر خود بدل کند. . روزنامه نگار حق ندارد فکر و یا افکار ن--اقض فک--ر خ--ود را1.6

گرفتار »سانسور سکوت« گرداند و یا دیگر روشهای سانسور رابکار برد. و

. روزنامه نگ--ار بیش از ش--هروندان بای--د ب--ه اس--تقلال و آزادی1.7 خویش بها دهد. بموجب این ق--انون، اس--تقلال و آزادی مص--ون از تع--رض اس--ت. بن--ابراین، او ح--ق و وظیف--ه دارد منب--ع و ی--ا من--ابع

اطلاع خویش را محفوظ بدارد. در م--وارد ارتک--اب خی--انت ب--ه کش--ور و ی--ا تض--ییع حق--وق شهروندان و یا ارتکاب فساد و یا جنایت، هرگاه قاضی مرتکب و یا مرتکبان را شناسایی کرد، و او ی--ا آنه--ا منب--ع و ی--ا من--ابع اطلاع دهنده بوده باشند، دادگاه حق دارد مع--رفی منب--ع ی--ا من--ابع را از

روزنامه نگار بخواهد. )در این مورد باید بسیار وسواس به خرج داد. زی--را ت--رس از اظهار حقیقت در ای--ران اعتی--ادی دیرپ--ا اس--ت بن--ابراین ت--ا ممکن است باید اطلاع از منبع را مشکل کرد. به قانون ه--ای کش--ورهای

دیگر هم رجوع باید کرد( . روزنامه نگار باید بداند که عق--ل قدرتم--دار ک--ار خ--ود را ب--ا1.8

تخ--ریب ش--روع می کن--د. پس نبای--د روش--ی تخری--بی را در پیش بگیرد. بدین توضیح که، ب--ه دس--تور، خ--بر و گ--زارش تهی--ه نکن--د و بدان--د برداش--ت او از حقیقت نس--بی اس--ت، پس آنچ--ه را آم--اده

انتشار می کند و انتشار می دهد باید قابل نقد و تصحیح بداند . . روزنامه نگار باید از رقابت ناسالم با همکاران خود اجتن--اب1.9

کند. . روزنامه نگار حق ندارد برای کسب اطلاع روشهای خلاف1.10

قانون و ناقض حقوق بکاربرد. . روزنامه نگار از موضوع کار خویش باید ابه--ام زدایی کن--د و1.11

از انتشار گزارش مبهم پرهیز کند. . علاوه بر پرهیز از سانسورها، بخصوص سانس--ور ص--احب1.12

اندیشه و سانسور اندیشه و نیز داده ها و اطلاع ها، روزنامه نگ--اراز زشتکاریهای زیر نیز بایدش اجتناب کند:

267

- انتشار غیر از تبلیغ است. بر روزنامه نگار است ک--ه ه--ر نظ--ر و اطلاعی را انتشار دهد و ممیز آنها نگردد، اما ب--ر او اس--ت ک--ه از

تبلیغ قول زور و انتشار اطلاع دروغ اجتناب کند. - قدرت بمثابه رابط--ه مس--لط – زی--ر س--لطه، س--تم گر و ویرانگ--ر است. از به خدمت قدرت درآم--دن و تبلی--غ آن، می بای--د اجتن--اب

کند. - روزنامه نگار باید از ضد اطلاع و پس--ا حقیقت بمعن--ای اش--اعه دروغ و راس--ت جل--وه دادن دروغ و ن--یز از جوس--ازی و تحری--ک احساسات عم--ومی و تش--دید تعص--بها و ش--رکت در تولی--د »فک--ر جمعی جب--ار« ب--ه قص--د ب--رانگیختن م--ردم بک--اری و ی--ا منص--رف

کردنشان از کاری و یا، موافق کردن آنها با کاری، اجتناب کند. - از ایجاد حساسیت نسبت به اندیشه و صاحب اندیشه، چه رسد

به تخریب این دو، اجتناب کند. - همواره حق صاحب اندیشه و هرکس دیگر و ه--ر اندیش--ه را در دادن پاس--خ، رع--ایت کن--د و ه--ر زم--ان امک--ان پاس--خگویی وج--ود

ندارد، از تبلیغ یک جانبه نقد خودداری کند. - از تجاوز ب--ه حق--وق و ک--رامت ه--ر انس--ان و ن--یز حق--وق دیگ--ر،

اجتناب کند.- از ترور شخصیت که سخن ویرانگر است اجتناب کند.

- به این عذر که اطلاع و یا نظری را که گ--زارش می کن-د بای--د در خور فهم و یا پسند مردم باشد، پس درآمیختن راست ب--ا دروغ و علم با ظن و گمان، روا اس--ت را، ج--رم شناس--د و ب--ه ج--د از آن

اجتناب کند. - روش های عامه پسند را بکار نبرد و هر زمان اه--ل سیاس--ت این روشها را بکار بردند، نقد آنها را ح--ق و وظیف--ه خ--ویش و آگ--اهی

مردم از حقیقت را ، حق مردم بشناسد. - یک وسیله ارتباط جمعی می تواند ارگان یک سازمان و یک م--رام بگردد. با وجود این، روزنامه نگار درخور این عنوان کسی است ک--ه در مرام خود غلو نکن--د و حقیقت را ول--و در ب--اره س--ازمان و م--رام

روزنامه نگارانی که در قوه چهارم مش((غولخویش بگوید. بک(ار می ش(وند، خ((ود ح((ق تبلی(غ هیچ م(رامی را ندارن((د. وظیفه آنها تبلیغ ق((انون اساس((ی و اداره بحث ه((ای آزاد

.است - در تمامی م--واردی ک--ه داوری ح--ق جمه-ور ش-هروندان اس-ت، خ--ود را جانش--ین ش--هروندان در داوری نکن--د و ب--رآن نش--ود ک--ه

داوری دلخواه قدرتمدارها را به جامعه القاء کند.268

- زبان استقلال و آزادی را با زبان قدرت جانشین نکند، بخصوص از این روش که نگاه داشتن کلمه ها و تغییر معنی ها، ب--ه قص--د از خود بیگانه کردن یک اندیشه و یک اطلاع و یا یک امر واقع را ج--ز

آن که هست کردن است، اجتناب کند. - در همان حال که داوری را حق م--ردم می شناس--د و ب--ه ع--رض مردم رساندن اندیشه و اطلاع را، همان که هست، حق و وظیفه خود می داند، اظهار حقیقت را ولو اکثریت و بس--ا جمه--ور م--ردم را خوش نیاید، حق خود بداند و به این دلیل ک--ه م--ردم را خ--وش نمی آید، از سانس--ور نظ--ری و ی--ا اطلاعی خ--ودداری کن--د. خ--وش نیام--دن م--ردم را مج--وز خ--ودداری از اظه--ار حقیقت نک--ردن، در ش--مار مهم--ترین مس--ئولیتهای روزنامه نگ--ار در خ--ور این عن--وان

است. - بر او است که بدان--د ح--ق، از اظه--ار زی--ان نمی بین--د. در براب--ر، ناحق، به اظهار، در معرض از میان برخاستن قرار می گ--یرد. ه--ر دانشی از اظهار دانشی که جسته می شود، س--ود می جوی--د و ره به کمال می برد. افزون ب--راین، اظه--ار دانش، ن--ادانی را از می--ان بر می دارد. پس حق و دانش را راهنم--ای خ--ود ک--ردن، اجتن--اب از

تبلیغ ناحق و جهل را ضرور می کند. - ت--ک ص--دایی را ب--ر نتاب--د و خ--ود وس--یله قط--ع جریانه--ای آزاد اندیشه ها و اطلاع ها و دانش ها و هنر ها و فن ه--ا نگ--ردد. برف--رض که بر جامع--ه، اس--تبدادیان ح--اکم باش--ند و ت--ک ص--دایی را مق--رر کرده باشند، بر او نیست که دستیار آنها در این تک صدایی بگردد و بر او است که بداند، حتی در استبداد فراگیر نیز، روش و بس--ا روش--ها ب--رای اظه--ار حقیقت و برق--رار ک--ردن جریانه--ای آزاد

اندیشه ها واطلاع ها وجود دارند. - از تبلیغ دوگانگی هایی که جامعه را گیج می کنند و در گیجی نگاه می دارند و دروغ نیز هستند، اجتناب کند. همچ--ون دوگ--انگی و ی--ا تقدم و تاخر استقلال و آزادی و یا استقلال و عدالت و یا آزادی و

عدالت و... - دلیل نظر برح--ق و اطلاع راس--ت درخ--ود نظ--ر و اطلاع اس--ت. پس بر روزنامه نگار درخور این عنوان اس--ت ک--ه از تبلی--غ نظ--ر و اطلاعی ک--ه دلی--ل در خ--ود آنه--ا نیس--ت، بن--ابراین، دروغ هس--تند،

اجتناب کند. - روزنامه نگار باید از تبلیغ نظری که قول زور است و ی--ا اطلاعی که دروغ است، بدون همراه کردنش با نقد، اجتناب کند. به--وش

269

باشد که انتشار نظر و اطلاع برای بی تفاوت و فع--ل پ--ذیر ک--ردنمردم و تسهیل سلطه زورمداران بر آنها، نباید باشد

- همان اندازه که تبلیغ قانون مداری وقتی قانون ترجمان حقوقی اس--ت ک--ه اص--ول این ق--انون را تش--کیل می دهن--د، مهم اس--ت، اجتن--اب از تبلی--غ ق--انونی ک--ه محت--وایش ج--ز ق--درت نیس--ت و بکاربردنش سبب سلطه اقلیت صاحب امتیاز بر اکثریت ص--احب حقوق و مح--روم از حق--وق می ش--ود، مهم و ب--رای بق--ای جامع--ه

حیاتی است. - بر روزنامه نگار و حتی بر اهل سیاست و دیانت نیست که برای شهروندان تکلیف معین کنند. اگر این دو، حق پیش--نهاد ک--ردن را دارند، روزنامه نگاران بدین خاطر که مسئولیت انتش--ار واقعیت و حقیقت، همان س--ان ک--ه هس--تند، را دارن--د، بج--ا اس--ت، در مق--ام

روزنامه نگاری، از این کار نیز تا ممکن است اجتناب کنند. - افشای ترسهای مجازی و نیز ترس-های واقعی ک-ه قدرتم-دارها ایجاد می کنند، کار روزنامه نگار است، اما ایجاد ترس و ناامیدی و

القای ناتوانی، کار او نیست و می باید از آن اجتناب کند. - روزنامه نگار نبای--د خ--ود را در ح--د م--أمور تبلی--غ کیش شخص--یت

بی مقدار کند.- از رشوه ستانی و دیگر فسادهای مالی و غیر آن اجتناب کند.

270

ساختار حقوقی دوران گذار

برای انتقال حاکمیت به مردم ایران

در ضرورت تدوین اصول راهنمای ساختار حقوقی دوران گذار

»در پی فروپاشی رژیم جمهوری اسلامی چه خواهد ش--د«، پرسشی است که مردم کشور با یکدیگر در میان می گذارن--د. از آنج--ا ک--ه پاس--خ روش--نی ب--رای این پرس--ش نمی یابن--د و وض--عیت کش--ور در دوران گ--ذار را تجرب--ه ک--رده و مش--اهده کرده ان--د ک--ه بازسازی استبداد، با ایج--اد س--تون پایه ه--ا، در دوران گ--ذار انج--ام گرفت، ذهن ها را تردیدها و بیم ها و بسا ترس--های ش--دید، عرص--ه ت--اخت و ت--از می کنن--د. از این رو، س--اختار حق--وقی دوران گ--ذار پیشاپیش باید معلوم و موض-وع نق-د و تص-حیح ش-ود و س-رانجام مردم ایران آن را اطمینان بخش بیابند و بپذیرن--د. از هم اکن--ون بر ش--هروندان ای--ران معل--وم باش--د ک--ه پیش--نهاد کنن--دگان ق--انون اساسی و اص--ول راهنم--ای س-اختار حق--وقی دوران گ--ذار ب--ر این باورن--د ک--ه دوران زن--دگی در بی ق--انونی و ی--ا دربن--د ق--وانین زور فرموده باید بسر رس--د و ای--ران، س--اعتی ن--یز ب--دون ق--انونی ک--ه

ترجمان حقوق باشد بسر نبرد. عمل به سند حاض--ر، انتق--ال ح--اکمیت ب--ه م--ردم ای--ران را ب--ه ترتی--بی ب--ه انج--ام می رس--اند ک--ه از روز نخس--ت، نهاده--ایی ک--ه تشکیل می شوند، بیانگر حاکمیت مردم باشند. بخصوص که عمل ب--ه حق--وق پنج گان--ه و بک--اربردن قواع--د خش--ونت زدایی از س--وی شهروندان نیازمند رهایی از استبداد نیست و خ--ود اس-تبدادزدایی در سطوح یکای--ک ش--هروندان و جامع--ه م--دنی و س--رانجام دولت اس--ت. در حقیقت، انتق--ال ح--اکمیت ن--یز ب--ه یمن ادام--ه دادن ب--ه

271

خشونت زدایی و با اس--تناد و عم--ل ب--ه حق--وق پنج گان--ه ب--ه انج--اممی رسد.

بدین سان، ت--دوین و نش--ر مت--نی بعن--وان س--اختار حق--وقی ک--ه اصول راهنما برای سامان بخشیدن حقوقمداران--ه و حقوقمندان--ه و حقوندانه به اداره کشور، تا طی ش--دن جری--ان تص--ویب ق--انون اساس--ی - ک--ه ب--ا انتش--ار آن، نق--د و تص--حیح مس--تمرش آغ--از می شود و سرانجام به تص--ویب م--ردم می رس--د - ض--رور اس--ت. مهم--ترین ک--ارکرد س--ند س--اختار حق--وقی دوران گ--ذار روش--نایی بخش--ی ب--ه مراح--ل عم--ده دوره گ--ذار ب--ه دولت حقوقم--دار و

حقوقمند و حقوند پایدار است. تا زمان تصویب ق--انون اساس--ی، س--ند حاض--ر، ق--انون مرج--ع دوران انتق--ال ح--اکمیت ب--ه ملت ای--ران اس--ت. ق--انون اساس--ی جمهوری اسلامی ملغی و فاقد اعتبار اس--ت. ق--وانین و مق--ررات ناسازگار با حقوق انسان، حقوق شهروندی، حق--وق ملی، حق--وق ایرانیان به عنوان عضوی از جامعه جهانی، حقوق طبیعت و یا ب--ا این اصول راهنما، نامعتبر اند. ام--ا ب--رای اداره ام--ور کش--ور و ت--ا تصویب قوانین جدید، شماری از قوانین و مقررات عادی سازگار

با حقوق فوق لازم الاجرا هستند. در دوران گذار، چهار نهاد اصلی، شورای ملی انتقال حاکمیت به مردم ایران و حکومت انتقالی و شورای ع--الی قض--ایی دوران گذار و شورای رسانه های ملی، دولت ایران را تشکیل می دهن--د. نحوه تشکیل و وظایف هر یک از این چهار نه--اد در این س--ند ک--ه ساختار حق-وقی دوران انتق-ال ح-اکمیت ب--ه م--ردم ای--ران اس-ت، مش--خص ش--ده اند. ل--ذا، س--اختار حق--وقی ش--امل فص--لهای زی--ر می شود: حقوق اساسی و شورای ملی انتقال حاکمیت به م--ردم و شورای عالی قضایی موقت و هیأت کشف حقیقت و ت--رمیم و جبران و حک--ومت انتق--الی و زب--ان، خ--ط، پ--رچم و س--رود ملی و نیروهای انتظامی و امنیتی و نظ--امی و ش--ورای رس--انه های ملی

اصل است.50در دوران گذار. این سند در برگیرنده برای دوران گذار انتقال ح--اکمیت ب--ه ملت ای--ران و اس--تقرار دول--تی حقوقم--دار و حقوقمن--د و حقون--د از زم--ان اعلام رس--می استقرار شورای انتقال حاکمیت در ای--ران، ی--ک س--ال ت--ا ح--داکثر هجده ماه در نظر گرفت--ه می ش--ود. ه--ر چن--د کوش--ش متص--دیان دولت در دوران انتق--ال و جامع--ه م--دنی بای--د این باش--د ک--ه این

دوران هرچه زودتر بسر آید.

272

حقوق اساسی

در ایران دوران گذار، حقوق پنج گانه – که امید استاصل یکم: مردم ایران هم اکنون عمل به آنها را آغ--از کنن--د – اج--را خواهن--د شد. از این رو، هرگونه تبعیض بر مبنای جنسیت و ن--ژاد و م--ذهب و ق--ومیت و زب--ان و رن--گ و اص--ل و نس--ب و ن--یز این و آن نه--اد ممن--وع اس--ت. ح--اکمیت ق--انون برپاس--ت و همگ--ان در حق--وق و تکالیف که عمل به حقوق باید باش--ند، برابرن--د. عم--ل ب--ه حق--وق پنج گان----ه ش----هروندان را از م----نزلت بمعن----ای برخ----ورداری از حمایت های قض--ائی و غ--یر آن و ن--یز ک--رامت برخ--وردار می کن--د. بدین خاطر، ویژه گی گرایی های موجود الغاء می شوند و ه--ر چه--ار ق--وه مس--ئولیت حم--ایت ب--دون تبعیض از یکای--ک ش--هروندان را برعهده می گیرند. از این رو، برابر قانون، تنظیم رابطه ها توس--ط حقوق بس--ط می یاب--د و تبعیض ه--ا و نابرابری ه--ای ناش-ی از نقض حق--وق لغ--و می ش--وند. مح--رومیت زدایی از اقش--ار آس--یب پ--ذیر جامعه آغاز می گیرد. تأکید می شود که ط--بیعت از حق--وق خ--ود و

از حقوق ش-هروندی برخ--وردار از حقوق انسان، همه شهروندان، می شوند و حقوق ملی و حقوق ایران بمثابه عضو جامعه جه--انی

راهبر سیاست خارجی ایران می شوند.

از آنجا که زنان و مردان به مثاب--ه انس--ان از حق--وقاصل دوم: برابر برخوردارند، کلیه اصول قانون اساسی جمهوری اس-لامی و قوانین مدنی و کیفری و جزائی و دیگر قوانین جمهوری اس--لامی مربوط به زنان که ناقض حقوق آنان هستند و ی--ا ب--ه زی--ان زن--ان تبعیض قائ--ل ش--ده اند، از زم--ان رس--میت ی--افتن ش--ورای انتق--ال

حاکمیت به مردم ایران ملغی هستند.

شخصیت و ک--رامت ذاتی ه--ر انس--ان خدش--ه ناپذیراصل سوم: است. قانون، مصوبه و یا سیاس--تی ک--ه مغ--ایر ب--ا حق--وق انس--ان باشد نامعتبر و اجرای آن ممنوع می شود. هرگونه رابط--ه س--لطه گر و زیر سلطه میان دو شخص و یا بین شخص و یک گروه و ی--ا

میان چند گروه، ممنوع می شود.

رعایت حقوق و کرامت غیر ایرانیان ساکن ایراناصل چهارم: واجب اس--ت. ل--ذا، ب--ر وف--ق ض--وابط ق--انونی مرب--وط ب--ه ام--ور خارجیان، که متناسب با حقوق پنجگانه وضع می ش--وند، ب--ه ام--ور

273

آن--ان از جمل--ه ح--ق اق--امت، تحص--یل، ک--ار، ازدواج و حق--وقشهروندی و یا تقاضای دریافت ملیت ایرانی، رسیدگی می شود.

در دوران انتق--ال ح--اکمیت ب--ه م--ردم ای--ران، مرزه--ایتبص((ره: کشور بسته می شوند و تنها ورود و خروج کسانی مجاز می ش--ود که گذرنامه )م--ورد ش--هروندان ای--رانی( و ی--ا اج--ازه ورود )م--ورد

اتباع کشورهای دیگر( از حکومت دوران گذار داشته باشند.

مجازات اع-دام و ش-کنجه و هرگون--ه رفت--ار من-افیاصل پنجم: کرامت انسان، بلادرنگ ممنوع می شود.

از فردای س--قوط نظ--ام ولایت فقی--ه، نه--اد دولتاصل ششم: )مجموعه چهار قوه مقننه، قضائیه، مجریه و رس--انه های ملی( از نهاد دین جدا خواهد شد و به دین دولتی و دولت دینی پای--ان داده میش--ود. هیچ دین و م--رام و عقی--ده ای رس--میت دول--تی نمی یاب--د

هیچ کس ب--ه دلی--ل داش--تن و ی--ا نداش--تن دین و ی--ا مس--لک ی--ا و اندیشه و مرامی، از امتیازی برخوردار یا از آن محروم نمی شود. برای نخستین بار در تاریخ ای--ران، دین ه--ا و مرامه--ا از بن--د دولت

رها می شوند.

کش--ور ای--ران تج--زیه ناپ--ذیر اس--ت و جمه--وراص((ل هفتم:شهروندان، به صفت فرد و ملت، بر تمام وطن حق دارند.

دولت دوران گذار در کشور ایران، نهاد مستقل واصل هشتم: واحدی است که بر اس--اس م--وازین بهم پیوس--ته حق--وق انس--ان، حقوق شهروندی، حقوق ملی و حقوق جامعه ملی بعن--وان عض--و جامعه جهانی و حقوق طبیعت تشکیل یافته و بر طبق این اصول س---امان می پ---ذیرد. در ج---ا، دولت موظ---ف ب---ه کوش---ش جهت بکارگرفتن امکانهای موجود و ایجاد امکانهای ض--رور ب--ا همک--اری جامعه مدنی برای برآوردن نیازهای اساس--ی ش--هروندان و رش--د آنه--ا ب--ر پای--ه اس--تقلال و آزادی و ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی و

آبادانی طبیعت می شود..

اساس سازماندهى كارهاى گوناگون در دوران گذار،اصل نهم: تشکیل شورا بر مبنای گفتگو و یافتن نظر جمعی و بر مبنای ه--ر ش--هروند ی--ک رأی می باش--د. مقام ه--ا، از انتخ--ابی و انتص--ابی،

274

موروثی نیستند و انتخاب اف--راد ب--ر اس--اس دانش و توان--ایی ه--رفرد صورت می گیرد.

بنابر اصل استقلال، رابطه ها ب--ا کش--ورها، ب--ر وف--قاصل دهم: اصل نه مسلط نه زیر سلطه و حقوق ملی و حقوق جامع--ه ملی بعنوان عضو جامعه جهانی تجدی--د می ش--وند. بن--ابر هم--ان اص--ل، هیچ کشوری شریک حاکمیت ملی ب--ا م--ردم ای--ران نیس--ت. بن--ابر اصل آزادی، بمثابه پای-ه دوم دموکراس-ی، هیچ ش-خص و مق--ام و گروه و نه--اد و س--ازمانی ش--ریک در ح--اکمیت ش--هروندان ای--ران

نیست.

س--ازماندهی دولت در دوران گ--ذار ب--رای انتق--الاصل یازدهم: حاکمیت به ملت ایران، باید سازگار با حقوق پنج گان--ه باش--د و از راه تغی--یر س--اختار اس--تبدادی دولت، ب--ا ه--دف ن--اممکن ک--ردن بازسازی استبداد، بر وف--ق اص--ول راهنم--ای انتق--ال ح--اکمیت ب--ه

مردم ایران، بعمل آید.

هر شهروند بر اداره جامعه خود حق دارد و ب--هاصل دوازدهم: عن--وان عض--و جامع--ه ملی، ح--ق خ--ویش را مس--تقیم از راه هم--ه پرسی و یا غیر مس--تقیم، از راه رأی آزاد و مخفی ب--ه نامزده--ای

مقبول خویش اعمال می کند.

هیچکدام از اصول اس--تقلال و آزادی و وح--دتاصل سیزدهم: ملی و ک--ثرت گرایی و ح--ق اش--تراک و ح--ق اختلاف و تم--امیت ارضی کشور بر یک--دیگر تق--دم و ت--أخر ندارن--د و عم--ل ب--ه آنه--ا و

حراست از آنها حق و وظیفه دولت و همه شهروندان است.

تش--کیل و فع--الیت اح--زاب و جمعیت ه--ایاص((ل چه((اردهم: سیاسی و دینی و م--رامی و انجمن ه--ا و س--ندیکا ها و تعاونی ه--ای ص-نفی آزاد اس-ت و هری--ک از آنه--ا در ح--وزه خ-ود در حق-وق، ب--ا یکدیگر برابرند و تبعیضی بین آنها نیست. سازمانهایی که تشکیل می شوند، در تشکیل و عم--ل، نبای--د ن--اقض حق--وق اعض--ای خ--ود

باشند و وظیفه دارند نگهبان حقوق اعضاء خویش باشند.

گروه و یا حزب و یا جمعی--تی ح--ق، هيچ شخصاصل پانزدهم: ن--دارد بن--ام عقی--ده ای و ی--ا م--رامی و ب--ه اس--تناد برخ--ورداری از

275

حمایت اکثریت شهروندان، در پى سلطه گرى بر مردم یا ش--خصو یاگروه و یا حزب و جمعیت ديگری باشد.

شورای ملی انتقال حاکمیت به مردم ایران

شورای ملی انتقال حاکمیت ب--ه م--ردم ای--راناصل شانزدهم: جنبش همگ--انی م--ردم و از نهادی است که مشروعیت خود را از

خلال توافق ه--ای سیاس--ی حاص--ل از مش--ارکت فع--ال اک--ثریت ایرانیان شرکت کننده در جنبش عمومی مردم برضد رژیم ولایت مطلق--ه فقی--ه بدس--ت می آورد. این ش--ورا قب--ل از س--قوط رژیم شکل می گیرد و اعضای آن ب--ر م--ردم ش--ناخته و در ط--ول م--دت جنبش، مقب--ولیت پی--دا می کن--د. ب--اوجود این، پس از انتخاب--ات شوراهای شهر و روس--تا م--ردم ه--ر اس--تان از طری--ق نماین--دگان منتخب خود، یک نماینده ب--رای عض--ویت در ش--ورای ملی انتق--ال ح--اکمیت انتخ--اب می کنن--د. این نماین--دگان ب--ه جم--ع نماین--دگان شورای انتقال حاکمیت ب--ه م--ردم می پیوندن--د. اعض--ای ش--ورا ب--ا هم--ان ه--ویت سیاس--ی ک--ه ب--ه عض--ویت آن درآمده ان--د، خ--دمت می کنن--د. هرگ-اه معل-وم ش-ود ه-ویت سیاس-ی واقعی خ--ویش را پنهان کرده اند و یا با درآمدن به عضویت شورا، آن را تا ح--د ض--د هویتی تغییر دهند ک--ه ب--دان ش--ناخته بوده ان--د، ب--ا رای اک--ثریت از

عضویت شورا معاف می شوند. با اس-تقرار حک--ومت انتق-الی و ش-ورایعالی قض-ایی م--وقت و شورای رسانه های ملی دوران گذار، شورای ملی انتقال حاکمیت به مردم ایران با رسیدگی به ق--وانین ج--اری و ت--دوین ق--وانین ن--و برای کشور و نظارت بر اج--رای آنه--ا، وظیف--ه ق--وه مقنن--ه را ب--ر

عهده می گیرد. وظایف این شورا عبارتند از: . انتخاب رئیس حکومت انتقالی و تصویب صلاحیت وزیران او1. تشکیل شورای عالی قضایی موقت2. تعیین اعضای نظارت بر انتخابات 3. تشکیل هیأت کشف حقیقت و ترمیم جبران4 . نگهبانی از حقوق پنجگانه )حقوق ذاتی حی--ات انس--ان، حق--وق5

شهروندی، حقوق جامعه ملی، حقوق جهانی ایرانی--ان ب--ه عن--وان عضوی از جامعه بین الملل و حق-وق ط-بیعت( و ال-تزام ب--دانها در تدوین قوانین و نظارت بر اجرای آنها توسط سازمانهای دولتی و

276

برداشتن موانع برخورداری ش--هروندان از س--ر راه عم--ل ب--ه این حقوق توسط یکایک شهروندان.

. شفافیت بخشیدن به قراردادها و روشن ساختن وضعیت کلی6کشور در همکاری با حکومت انتقالی

. رسیدگی به وضعیت نهادهای موازی که در دوران ولایت فقیه7 تشکیل شده اند، از طریق ادغام آن نهادها در نهادهای حقوق مند.

. تشکیل شورای رسانه های ملی دوران گذار8. نظارت بر رعایت و اجرای ساختار حقوقی دوران گذار9

فعالیتهای شورا بای--د ش--فاف و عل--نی باش--ند. م--وارد مرب--وط ب--ه امنیت ملی مستثنی و در جلسه غیر علنی قابل ط--رح می ش--وند. ب--رای تش--کیل جلس--ات غ--یر عل--نی رأی دو س--وم اعض--ای ش--ورا ضرور است. تصمیمات شورا ج--ز در م--وارد مس--تثنی، ب--ه م--ردم

کشور بطور کامل گزارش خواهند شد.

همه اعضای شورا، بر وف--ق ب--اور خ--ود، س--وگنداصل هفدهم:زیر را ادا می کنند:

»مردم ایران را به شهادت می گیرم که ض--من پره--یز از هرگون--ه خودک--امگی، ب--ر حف--ظ و حم--ایت از اص--ول اس--تقلال و آزادی و وحدت ملی و تمامیت ارضی کشور، به عنوان مجموعه ای تفکیک ناپذیر، عامل و بر عهد خود به این اصول وفادار بمانم و صادقانه به مسئولیت های خویش، به عنوان عضو شورای انتقال ح--اکمیت

مجموع--ه بهم از به مردم، عمل کنم. من با تم--ام ت--وان در دف--اع پیوسته ِ حقوق انسان، حقوق شهروندی او، حق--وق جامع--ه ملی و حقوق این جامعه بعنوان عضو جامع--ه جه--انی و حق--وق ط--بیعت، می کوشم و بر طبق سند ساختار حق--وقی و آیین نام--ه داخلی آن

انجام وظیفه می کنم«.

برای هر اجلاس، تم--ام اعض--ای ش--ورای انتق--الاصل هجدهم: حاکمیت باید دعوت شوند. حضور نصف بعلاوه یک اعضای ش--ورا شرط رسمیت یافتن هر اجلاس اس--ت. مص--وبات ش--ورا ب--ه رأی نصف بعلاوه یک کل اعضای شورای انتقال حاکمیت به مردم نیاز

دارد.

قانون اساس--ی جمه--وری اس--لامی فاق--د اعتب--اراصل نوزدهم: است. اما قوانین و مقررات عادی باقی مانده لازم الاجرا هستند جز ناسازگارها با حقوق انس--ان و حق--وق ش--هروندی او و حق--وق

277

ملی و حقوق ط--بیعت و ب--ا این اص--ول راهنم--ای دوران گ--ذار ک--ه فاقد اعتبار می ش-وند. مرج--ع تش--خیص این ناس-ازگاری، ش-ورای انتقال حاکمیت به مردم است. این شورا هیأتی موقت به عن--وان هیأت رس--یدگی ب--ه ق--وانین ج--اری تش--کیل می ده--د. اعض--ای این هیأت را ش-ورای انتق-ال ح-اکمیت ب-ه م--ردم انتخ-اب می کن-د ک-ه

عبارت می شوند از: س--ه تن از حقوق--دانان ب--ه انتخ--اب اعض--ای هیأت ه--ای علمی●

دانشکده های حقوق دولتی و آزاد کشور سه تن از وکلای با سابقه دادگستری به انتخ--اب ک--انون وکلای●

دادگستری ایران. هرگاه برابری تعداد ممکن نباشد، دست کم دو تن از اعض--ای

این هیأت باید از زنان حقوقدان باشند. ش--ورای انتق--ال ح--اکمیت ب--ا مش--ورت ب--ا هی--أت رس--یدگی ب--ه قوانین و مقررات، نظر نهائی خ--ود را ب--ه حک--ومت م--وقت ب--رای

اجرا ابلاغ می کند.

وظایف ریاست شورای انتقال حاکمیت به م--ردماصل بیستم: را آیین نام--ه داخلی ش--ورای انتق--ال ح--اکمیت تع--یین می کن--د. این

آیین نامه توسط اعضای آن شورا تدوین می شود.

شورای انتقال حاکمیت به مردم ای--ران دراصل بیست و یکم: مقام تصمیم گیرنده موظف است که جامعه را از فعالیتهای خود آگاه کند. در اتخ--اذ تص--میم ها و انتخاب ه--ا از جامع--ه م--دنی ی--اری بخواهد و از مشورت شهروندان بهره ب--رد. رس--انه های همگ--انی، تحت مدیریت ش--ورای رس--انه های ملی دوران گ--ذار، موظ--ف ب--ه

انتشار مذاکرات شورا و مصوبه های آن هستند.

شورای عالی قضائی موقت

دس--تگاه قض--ایی ک--ه این--ک از اب--زار مهماصل بیست و دوم: استبداد است، حق دارد اس--تقلال خ--ود را بازیاب--د. کس--انی بن--ام قاضی و بازپرس و دادستان و وکیل مدافع و ضابط و هر عن--وان دیگری که تجاوزشان به حق-وق انس--ان مح--رز باش-د و ی--ا احک-ام جنایت کاران--ه ص--ادر کرده باش--ند، از خ--دمت در این ق--وه، ممن--وع

278

می شوند. مرجع رسیدگی به وضعیت این کس--ان ش--ورای ع--الی قض--ائی م--وقت اس--ت ک--ه ب--ا مش--اورت ب--ا وکلا و حقوق--دانان و فعالین مدافع حقوق بشر به تصفیه آنها اق--دام می کن--د. اعض--ای این شورا را شورای ملی انتقال حاکمیت به م--ردم ای--ران تع--یین

می کند.

شورای عالی قضائی موقت، اداره اموراصل بیست و سوم: مربوط به قوه قضائيه اعم از استخدام و نصب و عزل قض--ات و تغيير محل مأموريت و تعيين شغل و ترفيع آن--ان و مانن--د اينه--ا را

بر عهده دارد. ترکیب اين شورا عبارت است از : نه تن از بین قضات، وکلا، دادرسان و یا حقوقدانان● یک تن بعنوان دادستان كل كشور● یک تن بعنوان رئیس دیوان عدالت اداری● ی--ک تن بعن--وان رئیس ديوانع--الي كش--ور ك--ه رياس--ت ش--ورای●

عالی قضائی موقت را نيز بر عهده می گیرد. تم--امی اعض--ائی ک--ه ش--ورای انتق--ال ح--اکمیت ب--ه م--ردم ب--ر می گیزند باید سابقه رعایت حق--وق انس--ان و مخ--الفت ب--ا عام--ل

استبداد شدن قوه قضائیه را داشته باشند.

دادرس--ان دادگاه ه--ا مكلفن--د از اج--راياصل بیست و چهارم: تصويب نامه ها و آئين نامه ها و نظامنامه ها و بخش نام--ه ه--ای رژیم گذشته كه مخ--الف ب--ا مف-اد ص-ریح اص--ول راهنم--ای دوران گ--ذار

هستند، خودداري كنند.

تش--کیل هرگون--ه دادگ--اه وی--ژه ب--ا قص--داصل بیست و پنجم: تبعیض به سود یا زیان ف--رد و ی--ا این و آن گ--روه و مق-ام و نه--اد ممنوع است. تشکیل دادگاه خارج از نظام قضائی ممن--وع اس--ت

و اینگونه دادگاه ها منحل می شوند.

هیچ جرم و کیفر و ی--ا دادرس--ی کیف--ریاصل بیست و ششم: بدون وجود قانونی ک--ه وض--ع ش--ده باش--د، از س--وی هیچ مق--امی وضع و انجام نمی شود. لذا جرائمی که قوه قض--ائی وض--ع ک--رده باشد ملغی هستند و محکومان به این جرائم حق اعاده حی--ثیت و

جبران خسارت را دارند.

279

دادخواهی و داش--تن وکی--ل ح--ق مس--لماصل بیست و هفتم: همگان است. فاقدان امکان، بر یافتن امکان، حق دارن--د و دولت دوران گذار نیز باید دادخواهان فاقد امکان را از امکان برخوردار

کند.

تحری--ک و تح--ریص ب--ه خش--ونت و ن--یزاصل بیست و هشتم: حکم به تکف--یر اش--خاص و اق--دام ب--ه کش--تن اش--خاص ب--ا ادع--ای اجرای حکم، جرم است. صدور هرگونه حکم قض--ائی در انحص--ار

قوه قضائی است و اجرای حکم نیز با قوه مجریه است.

تشکیل هئیت کشف حقیقت و ترمیم جامعه

اصل بیست و نهم: از آنجا که شهروندان بسیارى بخاطر عقاید دینی یا م--رامی و●

یا اندیشه و عمل سیاسى، گرفتار ستم دولت ولایت مطلقه فقیه و س--ازمان ها و گروه ه--اى »سیاس--ى و عقی--دتى« ش--ده اند و این رژیم و سازمانها و گروههای در خدمت آن ش--هروندان ای--رانی و نیز غیر ایرانی را از حق حیات محروم و یا از هستی ساقط و یا ب--ه حق--وق آنه--ا تج--اوز کرده ان--د و ب--ا زن--دانی ک--ردن و ش--کنجه و

روشهای دیگر، زیانهای روحی و جسمی به آنها وارد کرده اند، از آنج--ا ک--ه ب--ر وف--ق م--یزان ع--دالت ت--رمیمی، قربانی--ان و●

خانواده ها و نزدیکان آنان و تمامی جامعه بر ترمیم و جبران حقدارند،

از آنجا که جنایت بر ضد بشریت شامل مرور زمان نمى شود،● از آنجا که جمهور مردم نیازمند جریان آزاد داده ها و اطلاع ه--ا،●

بن--ابراین، زم--ان لازم ب--رای اطلاع ش--فاف از آنچ--ه ب--ر قربانی--ان جنایتها هستند و وجدان های اخلاقی و تاریخی می بای--د غن--ای لازم را بیابند تا ک--ه اس--تبداد دیگ--ر هیچ گ--اه بازس--ازی نگ--ردد و جن--ایت برضد شهروندان را روش نگرداند و وجدان هر شهروند به حقوق

خویش و عمل به این حقوق همگانی و مداوم بگردد، از آنجا که قربانی ه--ر جن--ایت و ه--ر بى ع--دالتى تنه--ا قربانی--ان●

نیستند، بلکه تمامی انسانیت است، از آنجا که هم حق دفاع از حق--وق دیگ--ران، ح--ق ه--ر ش--هروند●

است و هم مطالبه دفاع از حق خود از دیگران، حقوق او است،280

از آنج--ا ک--ه اگ--ر ش--هروندی خ--ود را در محنت دیگ--رى ش--ریک● نداند و مسئول و موظف به زدودن محنت او و دفاع از حقوق او نداند و مبارزه با بى عدالتى را حق خویش نشمارد و ب--ه این ح--ق عمل نکن-د، دمکراس-ى ک--ه یکى از ارک-ان آن براب--رى همگ--ان در برخورداری از حقوق و امکانهای لازم برای برخورداری از حق--وق

است، استقرار و استمرار نمى یابد، از آنجا که تا جرم، بدون حضور مجرم در برابر قاض--ی ع--ادل،●

محرز نشود، جامعه از جرمهایى که واق--ع ش--ده اند آگ--اهی ب--دون خدش--ه نمی یاب--د و آنه--ا را برس--میت نمی شناس--د و مس--ئولیت

خویش در وقوع جرائم و جنایتها را نیز نمی پذیرد، از آنجا که وجدان ت--اریخی جامع--ه نیازمن--د آن اس--ت ک--ه ت--اریخ●

شخصى قربانیان به تاریخ رسمى بدل شود، از آنجا که بر میزان عدالت ترمیمی، ترمیم و ج--بران زیانه--ای●

قربانیان و جامعه بس دشوار است، از آنجا که خلاء رسیدگی قضائی بر میزان ع--دالت ت--رمیمی را●

انتقام گیریهای شخصی پ--ر می کن--د ک--ه س--بب بس--ط خش--ونت در سطح جامعه و تنظیم رابطه ه--ا توس--ط زور، بن--ابراین، بازس--ازی

استبداد می شود، باید قربانیان توان دادخواهی پیداکنند، تا که ب--ا درده--ا و رنج ه--ای خویش، تنها نمانند و بتوانند به نظام جدید ک-ه ب--ر م--یزان ع-دالت اجتماعی برپا می ش--ود، اعتم--اد بیابن--د و امی--د ب--ه ح--ال و آین--ده و شرکت در جامعه حقوند، آنها را از غم گذشته و یأس و احس--اس

ناتوانی که گرفتارش هستند، برهد، در نتیجه، بمحض شروع بکار شورای م--وقت انتق--ال ح--اکمیت به مردم ایران، در رابطه با ج--رایم سیاس--ى- عقی--دتى، ب--ا ه--دف ترمیم و جبران، بعد از رای--زنى ب--ا اح--زاب و س--ازمانهاى مختل--ف سیاسى و شخصیتهاى مبارز و مستقل و فع--الان جامع--ه م--دنى و حقوق بشری و حقوق--دانان، هی--أت کش--ف حقیقت تش--کیل و ب--ر وفق ضوابط عدالت ترمیمی، مشغول بکار می ش--ود. این هی--أت

وظایف زیر را دارد: . جمع آورى اسناد و مدارك در باره جنایتهای سیاسی - عقیدتی1

که در دو رژیم پهلوی و جمهوری اسلامی انجام گرفته اند. ج--رائم و جنایتها مى توانند توسط مقامها و م--أموران دولت و ی--ا اعض--ای

احزاب و سازمانهاى سیاسى و یا عقیدتى ارتکاب یافته باشند. . جمع آورى و دسته بندى کلیه شکایتها از مسئولان س--ابق و ی--ا2

از افراد دیگرى که تصمیم های سیاسى و یا عملکردهاى سیاس--ی281

– عقیدتی شان منجر به جن--ایت ش--ده اس--ت. ه--دف از این ک--ار،یافتن حقیقت و گزارش نهائى آن به مردم ایران است.

. این هیأت به شرح حال کلیه قربانی--ان و ش--رح م--اوقع توس--ط3 بس--تگان و نزدیک--ان قربانی--ان گ--وش ف--را میده--د. از قربانی--ان و بس--تگان و نزدیک--ان آنه--ا می خواه--د حقیقت و تم--ام حقیقت را

بی کم و کاست شرح کنند. - بن-ابر وظیف-ه کش--ف حقیقت و ت--رمیم و ج--بران زی--ان وارده،4

هیأت »کشف حقیقت و ترمیم و جبران« همچنین تمامی مقامه--ا و مأمورانی که حاضر به اعتراف به اعمال خود و یا دفاع از خ--ود هستند را احضار می کند و به گفته هاى آن--ان گ--وش ف--را می ده--د. هی--أت »کش--ف حقیقت و ت--رمیم ج--بران« اص--ل را ب--ر ب--رائت می گذارد و با رعایت اصول راهنمای قضاوت، ه--دف را ت--رمیم و جبران زیانه--ا و ب--ازگویى حقیقت می شناس-د. متهمین ت--ا یکس--ال بعد از تشکیل هیأت حق دارند خود را معرفی و تقاضا کنند هیأت اع--تراف ب--ه ج--رم و جن--ایت ارتک--ابی را از زب--ان آنه--ا بش--نود و

تقاضای عفو کنند. .کلی--ه جلس--ات هی--أت »کش--ف حقیقت و ت--رمیم و ج--بران« در5

رابطه ب--ا قربانی--ان و متهمین عل--نی اس-ت . مگ--ر ب--ه درخواس--ت خانواده قربانیان و یا تشخیص هیأت بلح--اظ ت--أمین ام--نیت. کلی--ه وسایل ارتباط جمعی حق حضور در جلسه ها را دارند. بازگویی ها و اظه--ارات قربانی--ان و متهم--ان ش--فاف و در وقت مقتض--ى در اختیار مردم قرار می گیرد حتی اگ--ر پخش مس--تقیم ب--ه ملاحظ--ه

حفظ امنیت و یا خواست خانواده ها بلافاصله انجام نگیرد. . عفو مشروط و فردی و منوط ب--ه ت--رمیم و ج--بران اس--ت. و6

نیز، موکول است به اع--تراف ب--ه حقیقت. عف--و نمی توان--د ب--دون اع--تراف ب--ه حقیقت بعمل آی--د. عف--و نمی توان--د جمعی و گ--روهی باشد. حکم عفو تنها در باره ج--رائم و جنایته--ای غیرقاب--ل ج--بران اما قابل ترمیم مانند قتل، شکنجه، حبس کردن و... که در رابط--ه با مسائل عقیدتى - سیاسى-دینى ارتکاب شده اند صادر مى ش--ود و در باره جرائم جبران پذیر مانند دزدى، سؤ استفاده هاى مادى و

رشاء و ارتشاء و... صادر نمى شود. . هیأت بنا بر مورد، متخلفان و جنایتکاران را از مناصب دول--تى7

و انتخابى محروم می کند. . در صورت کتمان حقیقت از سوى مرتکب جرم و جنایت، سر8

و کار او و افرادى که حاضر به شهادت دادن نمی ش--وند، ب--ا ق--وه

282

قضائى است. این قوه به جرم یا جنایت م--رتکب رس--یدگی و ب--روفق قانون حکم صادر می کند.

. هیأت »کش--ف حقیقت و ت--رمیم و ج--بران« ب--ه غ--یر از ص--دور9 حکم عفو، با شرایط بالا، حق محاکمه ندارد و قضاوت ب--ر عه--ده قوه قضائى است. بعد از گذشت دوازده ماه، هیأت، پرونده ه--ر متهم شامل اطلاعات جمع آوری شده کسانی که عفو نش--ده اند

را به تدریج به دستگاه قضائى احاله می کند. . هیأت فهرستى از قربانیان تهی--ه می کن--د و گ--زارش نه--ایىش10

بای--د ش--امل این فهرس--ت باش--د. این هی--أت فهرس--تى ن--یز از وابس--تگان قربانی--ان و پیش--نهادهای لازم ب--رای ت--رمیم ی--ا ج--بران

ارائه می کند. مادى و معنوى ستم روا رفته بر قربانیان . حکومت دوران انتقال، حداکثر هجده ماه بعد از تش--کیل این11

هیأت، پیشنهادها را به مجلس منتخب م--ردم تس--لیم و مجلس در باره پیشنهادهاى ترمیم و یا جبران مادى و معنوى ستم روا رفت--ه

تصمیم قانونی می گیرد. . دوران م--ورد رس--یدگى این هی--أت، دوران دو رژیم پهل--وی و12

جمهوری اسلامی است. حداکثر مدت کار این هی--أت چه--ار س--ال است. بعد از پایان مدت چهار ساله، هیأت گزارش کامل خ--ود را به مردم ارائه می کند. این گزارش بعن--وان س--ند رس--مى منتش--ر مى شود. مجلس منتخب مردم می تواند بع--د از پای--ان دوره چه--ار

ساله، مأموریت هیأت را تمدید کند.

حکومت دوران گذار

رئیس حک--ومت دوران انتق--ال ح--اکمیت ب--ه م--ردماصل سیم: ای--ران ب--ه وس--یله ش--ورای انتق--ال ح--اکمیت ب--ه م--ردم، تع--یین می شود. او هیأت وزیران را از میان چهره های ش--اخص سیاس--ی و مدنی جامع--ه انتخ--اب می کن--د. وزی--ران اعتب--ار نام--ه خ--ود را از شورای انتقال حاکمیت به مردم ای--ران کس--ب می کنن--د. ریاس--ت حک--ومت دوران انتق-ال در غی--اب رئیس این حک--ومت، ب--ا مع-اون اول وی است. مصوبات هیأت وزی--ران و معاون--ان او بایس--تی ب--ه اطلاع و تص--ویب رئیس حک--ومت دوران انتق--ال برس--د. آنه--ا در مقابل رئیس حکومت پاسخگو هستند. شورای انتقال حاکمیت به م---ردم ای---ران ح---ق استیض---اح وزرای حک---ومت را دارد. ورق---ه

283

استیضاح باید به امضای یک سوم اعضای شورای انتقال حاکمیتبرسد.

ب--ه درخواس--ت حک--ومت دوران انتق--ال،اص((ل س((ی و یکم: شورای انتقال ح--اکمیت ب--ه م--ردم ای--ران و حک--ومت این دوران،

جلسات مش--ترک برگ--زار، برای تعامل و تسریع در تصمیم گیریمی کنند.

ام--ر برگ--زاری انتخاب--ات ب--ر عه--ده وزارتاصل س((ی و دوم: کشور حکومت دوران انتقال است. نظارت بر هر نوع انتخابات و مراجعه به آرای عمومی، توسط انجمن مستقل انتخاب--ات انج--ام می گ--یرد. اعض--ای این انجمن ح--داقل هفت تن خواهن--د ب--ود ک--ه توسط شورای انتقال حاکمیت به مردم ایران انتخ--اب می ش--وند. این اعضاء از میان کس--انی انتخ--اب می ش--وند ک--ه در حک--ومت و شورای انتقال حاکمیت به مردم ایران عضویت نداش--ته باش--ند و حتی المق--دور در نهاده--ایی عض--ویت داش--ته باش--ند ک--ه س--ابقه ط-ولانی در دف--اع از حق--وق و مب--ارزه ب--رای انتق--ال ح--اکمیت ب--ه

مردم کشور را داشته باشند. سازمانهای بین المللی دف--اع از حق--وق انس--ان و حق--وقتبصره:

شهروندی که بی طرف باشند، هرگاه تقاض--ا کنن--د، بعن--وان ن--اظرپذیرفته می شوند.

حکومت دوران انتقال ب--رای ف--راهم آوردن اصل سی و سوم: شرایط لازم برای بازگرداندن استعدادهای به ن--احق ران--ده ش--ده از کش--ور و ی--ا مه--اجرت گزی--ده از ای--ران، ب--رای مش--ارکت در اس--تقرار و اس--تمرار و پیش--برد دموکراس--ی و خ--دمت ب--ه وطن،

تلاش می کند.

سیاست خارجی ایران در دوران گذار براصل سی و چهارم: پایه استقلال و آزادی و حق--وق پنج گان--ه و ع--دم مداخل--ه در ام--ور

حک--ومت کشورهای دیگر و حسن همجواری بن--ا می جوی--د. رئیس دوران انتقال، به پیشنهاد وزی--ر ام--ور خارج--ه و تص--ویب ش--ورای انتقال ح--اکمیت ب--ه م--ردم ای--ران، س--فیران ای--ران در کش--ورهای خارجی را در اولین فرص--ت تع--یین می کن--د. این س--فیران مبش--ر حق صلح و دیگر حقوقی می گردند که سزا است اص--ول ق--وانین

اساسی بگردند. 284

حکومت دوران انتقال قراردادهای منعق--دهاصل سی و پنجم: با دیگر کشورها و بحرانهای بزرگ از گذشته ت--ا ام--روز، از جمل--ه گروگانگیری در سفارت آمریکا، جن--گ ع--راق ب--ا ای--ران، سیاس--ت هسته ای و دخالت نظامی در کشورهای منطق--ه و ... را بررس--ی می کند. حاصل بررسی را به ش--ورای انتق--ال ح--اکمیت ب--ه م--ردم ایران و مردم ایران بطور شفاف گزارش می کند. بر وف--ق اص--ل چهارم، در عادی کردن روابط خ--ارجی و اس--تیفای حق--وق تض--ییع

شده مردم ایران اقدام می کند.

وظایف مهم حکومت دوران انتقال:اصل سی و ششم: . ایجاد امکانها برای آنکه ش--هروندان از حق--وق خ--ود برخ--وردار1

شوند و تأمین امنیت ملی و دفاع از مرزها . اداره کشور )مالی و سیاسی و...(2. اطلاع رسانی و شفاف سازی در باره وضعیت کشور3 . برگزاری انتخابات شوراهای شهر و استان: حدود سه ماه بعد4

از استقرار حک--ومت دوران انتق--ال، انتخاب--ات ش--وراهای ش--هر و روستا در سراسر ایران انجام می گیرد. شوراهای هر استان ی--ک نماین--ده ب--رای عض--ویت در ش--ورای انتق--ال ح--اکمیت انتخ--اب می کنن--د. ت--ا زم--ان تش--کیل ش--وراها طب--ق ق--انون اساس--ی، این

شوراها بکار خود ادامه می دهند. .برگزاری انتخابات مجلس مؤسسان5. برگزاری همه پرسی برای تصویب قانون اساسی6 . برگزاری انتخابات طبق قانون اساسی جدید و تهی--ه مق--دمات7

لازم برای استقرار دولت جدید

زبان و خط و پرچم و سرود

زبان و خ--ط اداری کش--ور ای--ران فارس--یاصل سی و هفتم: است. اسناد و مکاتب--ات و مت--ون اداری بای--د ب--ا این زب--ان و خ--ط باشد. زبان فارسی بعنوان زبان مشترک در تمام م--دارس ای--ران تدریس می شود. شهروندان ایرانی از این حق نیز برخوردارند که

در آم--وزش و در از زب--ان م--ادری خ--ود، هرگ--اه فارس--ی نباش--د،مطبوعات کشور و نیز رسانه های گروهی استفاده کنند.

285

ت-ا زم-انی ک--ه م-ردم مس-تقیم ی-ا توس-طاصل سی و هشتم: نمایندگان خود ویژه گی های پرچم ملی ایران را تعیین کنند، پرچم موقت ایران در دوران گذار، به س--ه رن--گ افقی س--بز و س--فید و

سرخ خواهد بود.

س--رود ملی ای--ران بی--انگر ارزش حی--ات واص((ل س((ی و نهم: کرامت انس--ان و هم--ه دیگ--ر زین--دگان و همبس--تگی ملی و ص--لح جهانی بر پایه نه مسلط نه زیر سلطه و حقوق پنج گانه، بنابراین، ترجم---ان فرهن---گ اس---تقلال و آزادی بای---د باش---د. این س---رود برانگیزنده نیروهای محرکه جامعه ملی ب--ه فع-ال ش-دن در رش-د در اس--تقلال و آزادی و ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی بای--د باش--د. ساختن این س--رود ب--ه اس--تعدادهای ه--نری پیش--نهاد می ش--ود. در دوران گ--ذار، س--رودهای ملی ک--ه س--اخته و پیش--نهاد می ش--وند، پخش می شوند تا شهروندان نظر دهند و بهنگ--ام تص--ویب ق--انون

اساسی، سرود ملی نیز به تصویب مردم ایران برسد. در دوران گذار، در اجتماع ه--ا، پخش س--رود »ای ای--ران« و دیگ--رسرودها مجاز است مگر سرودهای یادآور استبدادهای پیشین.

نیروهای انتظامی و امنیتی و نظامی

نیروهای نظ--امی و انتظ--امی، وف--ادار ب--ه حق--وق واصل چهلم: ق--وانین پذیرفت--ه در این س--ند، تحت فرمان--دهی حک--ومت دوران

انتقالی قرار می گیرند. ب--رای آن ک--ه هیچگون--ه خط--ری کش--ور را تهدی--د نکن--د،تبصره:

س--ربازان از س--ربازخانه ها م--رخص نمی ش--وند و اف--راد نیروه--ایمسلح در حال آماده باش می مانند.

نیروهای انتظامی بر مبنای اصول بی طرفیاصل چهل و یکم: و قانونم-داری، مس-ئول حف-اظت از ام-نیت ش-هروندان و ام-نیت

داخلی کشور و نظم عمومی و اموال عمومی هستند.

وظیفه حکومت و شورای انتق--ال ح--اکمیتاصل چهل و دوم: به مردم ایران، مهیا کردن اس--باب پدی--د آوردن ارتش ملی یگان--ه است. این ارتش از ادغام دو نیروی مس--لح موج--ود پدی--د خواه--د آم--د. ارتش س--ازمانی مردمس--الار ب--ه ترتی--بی خواه--د ی--افت ک--ه

286

خدمتگزاران در ارتش، در آموزش دائمی دانش و فن--ون نظ--امی باشند تا که توانایی ارتش در عمل به مس--ئولیت دف--اع از وطن و تأمین امنیت و استقلال ملی، هرگاه از بیرون از کشور ب--ه خط--ر افت--د، بن--ابراین، حف--اظت از مرزه--ا و تم--امیت ارض--ی کش--ور،

همواره کامل باشد.

لازم اس---ت ارتش ملی در اختلاف---اتاص((ل چه((ل و س((وم: سیاس--ی داخلی، ک--املا بی ط--رف بمان--د. ورود ارتش ب--ه عرص--ه

از تجهیزات نظ--امی و اقتصاد ممنوع است. اما حکومت می تواند اف--راد آن در کاره--ای عم--رانی و روی--ارویی ب--ا س--وانح ط--بیعی،

استفاده کند.

از آنجا که اطمینان از زندگی صلح آم--یزاصل چهل و چهارم: و برخورداری از ام--نیت، بن--ابراین، از تم--امیت ارض--ی و انس--جام ملی، ضرورت گذار از استبداد به مردم سالاری است، هر اق--دام مسلحانه ای به قصد بازسازی استبداد و یا تجزیه کشور، ممنوع و

پایان بخشیدن بدان برعهده دولت دوران گذار است.

فرمان--دهی ک--ل ق--وا در دوران انتق--ال ب--راصل چهل و پنجم: عه---ده رئیس حک---ومت انتق---الی اس---ت. او تلاش لازم را ب---رای س-ازماندهی نیروه--ای انتظ--امی و ارتش ملی ای--ران براب--ر اص--ل چه----ل و دوم بعم----ل خواه----د آورد. در این ک----ار، از همک----اری اس--تعدادهای س--الم و دان--ا ب--ه دانش و فن--ون نظ--امی برخ--وردار

خواهد شد.

 شورای رسانه های ملی دوران گذار

رس--انه های در اختی--ار رژیم ولایت ک--اراصل چه((ل و شش((م: فقیه - با استفاده از بودجه دولت -، بیشتر مغزشویی با سانسور حقایق تاریخی و رویداهای روز و قطع جریان اندیشه ها و داده ه--ا و اطلاع ها است. در چهار ده--ه گذش--ته، این رس--انه ها در خ--دمت »نظام ولایت مطلقه فقیه« بکار دروغ پراکنی و ت--رور شخص--یت و ان--واع تخریب ه--ای دیگ--ر مش--غول بوده ان--د. ح--ال آنک--ه هم این رسانه ها و هم من--ابع م--الی و ف--نی آنه--ا متعل--ق ب--ه م--ردم ای--ران هس--تند و نبای--د حی--ف و می--ل ش--وند. اس--تعدادهای انس--انی و

287

کارشناس مروج حقوق و برقرارکننده جریانهای آزاد اندیش--ه ها و هنره---ا و داده ه---ا و اطلاع ه---ا و برگ---ذار کنن---ده بحث ه---ای آزاد می گردن--د. ب--رای توان--ا ش--دن رس--انه ها ب--ه انج--ام این وظ--ایف،

هم--ه شورای رسانه های ملی دوران گذار برای رس--یدگی و اداره رسانه های مختلفی که ب--ا بودج--ه دولت اداره می ش--وند، تش--کیل

می شود.

ه--دفها و سیاس--تهای راه--بردی ک--ه ش--ورااصل چهل و هفتم:تعقیب خواهد کرد، عبارتند از:

ف--راهم آوردن امکانه--ای لازم رس--انه ای ب--رای برق--رار ک--ردن .1 جری--ان آزاد اندیش--ه ها و دانش--ها و هنره--ا و داده ه--ا و اطلاعه--ا و

خبرها، . الغای سانسورها و آموزش کارکنان ب--رای انتش--ار ه--ر روی--داد2

همان طور که روی داده است و پره--یز از جانب--داری از کس--ی ی--ا گ--روهی و ی--ا اندیش--ه ای و ی--ا ه--نری. پره--یز از انتش--ار خبره--ای مجعول به قصد الق--ای ترس ه--ا در م--ردم. پره--یز از ایف--ای نقش قیم مردم در نوع اندیشیدن و عمل کردن. پره--یز از ایف--ای نقش مبلغ بسود این یا آن نامزد در انتخابات و یا بقصد اثر گ--ذاردن ب--ر نتیجه انتخابات. پره--یز از ب--از انتش--ار خبره--ای جعلی رس--انه های بیگانه برای س--مت دادن ب--ه اندیش--ه و عم--ل مس--ئولان و م--ردم. پرهیز از شایعه پراک-نی. پره-یز از ت-رور شخص-یت به-ر ش-کل از اشکال. پرهیز از درآوردن رس--انه ها ب--ه خ--دمت »تغی--یر از ب--الا«، بن--ابراین الق--ای ن--اتوانی و ناامی--دی و خ--ود بی نقش انگ--اری در ش--هروندان. و پره--یز از تبلی--غ ب--ه س--ود ش--رکتهای ف--راملی ک--ه همواره آماده تحمیل اقتصاد مص--رف مح--ور ب--ه کش--ور و س--لطه

براین اقتصادند. فراهم کردن امکانه--ای لازم رس--انه ای ب--رای آم--وزش م--داوم .3

حقوق پنج گانه )حقوق ذاتی حی-ات انس-ان، حق-وق ش-هروندی او، حق--وق جامع--ه ملی، حق--وق جامع--ه ملی ب--ه عن--وان عض--وی از

 و حقوق طبیعت( . جامعه جهانی . ف-راهم آوردن امکانه-ای رس-انه ای ب--رای برگ-ذارکردن م-داوم4

بحث های آزاد ح--ول حق--وق و مس--ائل مهم ت--اریخی و ملی و روزداخلی و منطقه ای و جهانی.

. آش--نا س--اختن جامع--ه ب--ه قواع--د انتخاب--ات آزاد و عادلان--ه و5 آموزش و فرهن--گ اس--تقلال و آزادی ب--ا ه--دف ب--الا ب--ردن م--یزان

288

خودانگیختگی در بکارانداختن استعداد خلاقه و دیگر اس--تعدادهایشهروندان.

. رسانه های ملی نمی توانند در اختیار سیاستهای گروه خاص از6 جمله خود شورای انتقال حاکمیت به مردم و یا حکومت انتق--الی

قرارگیرند. در عوض، . رس--انه های ملی جهت اطلاع رس--انی ب--ه هم--ه اقش--ار م--ردم7

بایس--تی امکانه--ای اطلاع رس--انی را در اختی--ار ش--ورای انتق--ال حاکمیت به مردم ایران و حکومت انتق--الی ق--رار می دهن--د و ن--یز امکان نق--د نظ--ر و عم--ل مقامه--ای آنه--ا را ب--رای همگ--ان ف--راهم

آورند. . مسئولان رسانه های ملی و نیز شورای قضائی آزادی حرفه ای8

خبرنگ--اران را ت--أمین و تض--مین می کنن--د. ب--ه وی--ژه در زمین--ه دسترسی آزاد ب--ه تم--ام من--ابع اطلاع و ح--ق تحقی--ق آزاد در ب--اره امره-ای واق-ع. ج-ز در م--واردی ک--ه در اص-ل ش-انزدهم، اس-تثناء شده اند. خبرنگار و روزنامه نگار را نمی ت--وان وادار ب--ه اظه--ار ی--ا انکار رأی و نظ--ری در زمین--ه فع-الیت ح--رفه ایش ک--رد. در م-ورد شناسایی منبع خبرنگار، مدیر مسئول رس--انه ب--ا مص--ونیت کام--ل قضائی، در صورت حکم قاضی، موظف اس--ت ک--ه منب--ع اطلاع و نظ--ر خ--ود را در اختی--ار قاض--ی ب--رای انج--ام تحقیق--ات بگ--ذارد و قاضی نبایس--تی ن--ام منب--ع را عل--نی نمای--د و ی--ا در اختی--ار ش--اکی قراردهد. در صورت بخطر افتادن جان منبع خبر، قوه قض--ائی از

طریق حکومت، موظف به حفاظت از جان وی می باشد.

وظ--ایف ش--ورای رس--انه های ملی دوراناصل چهل و هشتم:گذار عبارتند از:

. نظ--ارت ب--ر ک--ار رس--انه های ملی ب--رای پیش--برد سیاس--تها و1هدفهای اصل چهل و هفتم

. تعیین مسئولان رس--انه های ملی دوران گ--ذار. اگ--ر عض--وی از2 ش--ورای رس--انه های ملی دوران گ--ذار، مس--ئولیت اداره یکی از رسانه های ملی یا خصوص--ی )ب-ه غ-یر از ص--فحه های شخص--ی در ش-بکه های اجتم-اعی( را برعه-ده گ--یرد، عض-ویت خ-ود را در این

شورا از دست می دهد. . رسیدگی و منطبق نمودن حجم کارمندان و س--ازمان اداری و3

بودجه رسانه ها با وظایف آنها. . این شورا در اولین جلسه با تعیین هیأت رئیس--ه خ--ود ب--ه ک--ار4

تدوین آیین نامه داخلی خود می پردازد.289

اعض--ای ش--ورای رس--انه های ملی دوراناص((ل چه((ل و نهم: گذار را شورای انتقال حاکمیت به مردم برای انج--ام وظ--ایف ب--ر شمرده در دو اصل چهل هفتم و چهل هشتم تعیین می کند. تعداد اعض--ای این ش--ورا بین ن--ه ت--ا پ--انزده نف--ر خواهن--د ب--ود. اعض--ای برگزیده باید از صلاحیتهای لازم ب--رای تص--دی وظ--ایف برخ--وردار باش--ند. از جمل--ه ص--لاحیتهای اخلاقی و علمی و ف--نی و توان--ایی م--دیریت و برنامه گ--ذاریهای ض--رور را بای--د داش--ته باش--ند. اگ--ر برابری ممکن نباشد، دس--ت کم ی--ک س-وم اعض--ای این ش-ورا را

زنان باید تشکیل بدهند. هیچ ی--ک از اعض--ای ش--ورای انتق--ال ح--اکمیت ب--ه م--ردم و ی--ا حکومت انتقالی نمی توانند عضو ش--ورای رس--انه های ملی دوران

گذار باشند.

حکومت انتقالی وظیفه دارد بودجه این شورا رااصل پنجاهم: که ب--ه تص--ویب ش-ورای انتق-ال ح-اکمیت ب--ه م--ردم می رس-د، در

اختیارش بگذارد.

290

برنامه عمل

منشور اقتصاد تولید محور

، این پرسش با من در میان گذاشته1391در ایام نوروز سال می ش-د: اقتص-اد تولی--د مح--ور چگون--ه اقتص--ادی اس-ت؟ پرس-ش کنندگان می خواستند بیشتر ب--ه اقتص--اد ای--ران ب--پردازم و ب--ه این پرسش و پرسشهای دیگ--ر در ب--اره اقتص--اد کش--ور پاس--خ گ--ویم. از این رو، در سال جدید، نخستین پاسخ را پاس--خ ب--ه این پرس--ش می کنم و منشور اقتصاد تولید محور را پیشنهاد می نمایم و خاطر

هر برنام((ه عملی، هرگ((اه برنام((ه رش((دنش--ان می کنم که انسان و آبادانی طبیعت باشد، با شناسایی و عم((ل ب((ه حق((وق پنج گان((ه، حق((وق انس((ان، حق((وق ش((هروندی، حقوق ملی، حقوق طبیعت و حقوق هر جامعه بعن((وان عضو جامعه جهانی، آغاز می گیرد. مداومت در عمل به

این حقوق تضمین کننده اجرای صحیح برنامه است:

»تولید ملی« و نیروه((ای محرک(ه ک(ه در آن می بای(د ❋نقش بجویند:

تولی--د ملی و رش--د آن هرگ--اه بخواه--د مح--ور سیاس--تگزاری اقتصادی بگردد، نیازمند تغییرهای ساختاری بدان قصد اس--ت ک--ه نظام اجتماعی – اقتص--ادی ب--از بگ--ردد. چن--ان ک--ه بتوان--د تم--امی

نیروهای محرکه را، در خود، فعال کند. توضیح این که:

، یک نیروی محرک--ه در ش--مار نیروه--ای محرک--ه دیگ--ر. کارگر1 نیست. زیرا کارگر، انسان است و انس--ان تولی--د کنن--ده نیروه--ای محرکه دیگر نیز هست. پس هرگاه قرار بر حمایت از کار باش--د، این انسان است که در نظام اجتم--اعی – اقتص--ادی ب--از، می بای--د بتوان--د تم--امی اس--تعدادهای خ--ویش را بک--ار ان--دازد و نیروه--ای

محرکه دیگر را نیز ایجاد کند. از این رو، نیاز است به291

. برخورداری هر انسان از حقوق ذاتی خود و انطب--اق حق--وق1.1 موضوعه )قانون ک--ار و ق--وانین و مق--ررات ح--اکم ب--ر آم--وزش و پ--رورش و ن--یز ق--وانین ح--اکم ب--ر عرص--ه های سیاس--ت و رواب--ط اجتم--اعی و ف--رهنگی( ب--ا حق--وق ذاتی انس--ان و حق--وق ملی ی--ا حقوقی که تمامی شهورندان، بدون تبعیض بای--د از آن برخ--وردار باشند و نیز حقوق شهروندی و حقوق بعنوان عضو جامعه جهانی

. بن((ابراین، اقتص((اد تولی((د مح((ور، ب((او حق--وق ط--بیعت جانشین شدن ولایت جمه((ور م((ردم )= ش((رکت یکای((ک شهروندان در اداره جامعه بر پایه دوستی و برابری در

برخورداری از حقوق پنج گانه( ایجادکردنی می شود. . رف--ع تبعیض ه--ا از ه--ر ن--وع و بیش--ترین س--رمایه گ--ذاری در1.2

آموزش و پرورش و بازکردن بازهم بیشتر فضا در هر چه--ار بع--د سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی ت--ا ک--ه جوان--ان از استقلال و آزادی خویش برخوردار و کار درخور استعداد و دانش

ه--زار درس150و مه--ارت خ--ویش را بیابن--د. ی--ک قلم، س--الانه خوانده، ایران را ترک نگویند. در نتیجه،

. توزیع امکانها به ترتیبی که تمامی شهروندان موقعیت برابر1.3در برخورداری از حقوق خویش پیدا کنند. و

. همراه شدن حقوقمندی ب--ا امنیت ه--ا )سیاس--ی و قض--ایی و1.4 اقتصادی و اجتماعی و ن-یز عقی-دتی(، ب--ه ترتی--بی ک-ه ه-ر انس-ان منزلت پیدا کن--د. ه--ر فع--الیت اقتص--ادی م--نزلت پی--دا کن--د. یع--نی ص---احب ح---ق از حمایت ه---ا و تض---مین های ق---انونی و واقعی برخوردار شود تا که حمایت از کار و سرمایه، واقعیت پی--دا کن--د. به سخن روشن، دولت ولایت مطلقه فقیه و هر دولت جبار دیگری می باید جای خود را به دولت حقوقم((دار و

مبعوث مردم و خدمتگزار مردم بسپارد.

، نیروی محرکه دومی است که خ--ود ف--رآورده ک--ار. سرمایه2 انسان و طبیعت است. اما بهترین حمایت از ک--ار و س--رمایه، ب--ه حداکثر رساندن باروری و بازده کار و س--رمایه اس--ت. ب--رای این

که کار و سرمایه بیشترین باروری و بازده را پیدا کنند، می باید: . دانش و فن در سازماندهی نهادهای جامعه، بیش--ترین نقش2.1

را پیدا کنند. بدین ترتیب که نخست دولت می باید تجدید سازمان تا که از دو ترکیب، یکی ترکیب علم و فن و پول بایابد.

زور که در روابط قدرت دولت با م((ردم بک((ار می رود و عامل تخریب نیروهای محرکه و اقتصاد تولی((د مح((ور و

292

وس((یله ایج((اد اقتص((اد مص((رف مح((ور اس((ت و دیگ((ری ترکیب علم و فن و سرمایه و حق اس((ت ک((ه در رابط((ه حق با حق ک((اربرد دارد و رابط((ه دولت ب((ا م((ردم را ب((ر

ت--ا ک--ه، ازوفق حقوق تنظیم می کند، دومی را بکار برد. جمله، هزینه های قدرتمداری ح--ذف ش--وند. دس--تگاه اداری ب--رای ایفای نقش راهبردی خویش در رش-د اقتص--ادی، تجدی--د س-ازمان گردد و س--ازماندهی م--ردم س--الار بیاب--د. ت--ا هم هزینه ه--ای اداری دولت کاهش و سرمایه آزاد شود و هم بخش بزرگ کارکن--ان ک--ه کار مفی--دی انج--ام نمی دهن--د و دولت اس--تبدادی، در مق--ام خن--ثی کردن نیروی محرک--ه، آنه--ا را ب--ه اس--تخدام خ--ود در آورده اس--ت، بانک استعدادها را بوج--ود بیاورن--د. یع--نی دانش و فن آنه--ا بط--ور

مستمر، به روز گردند و در سازمانهای تولیدی جدید، کار بیابند. نهادهای اقتص--ادی ن--یز نیازمن--د تجدی--د س--ازمان هس--تند، هم بخاطر افزایش توانایی آنها در بکارگرفتن بهینه سرمایه و ترکیب آن با دیگر عوامل تولی--د و حق--وق و هم ب--رای ی--افتن توان--ایی ب--ه روزک-ردن دانش و ف-نی ک--ه در تولی-د بک--ار می ب-رد و هم بخ--اطر

مشارکت کارکنان در مدیریت آن. تجدید نهادهای سیاسی بس--ا مهم--تر اس--ت. چراک--ه می بای--د روابط شخصی قدرت، بمثاب--ه عام--ل بازدارن--ده رش--د اقتص--ادی، جای خود را به رابطه کار ب--ا ک--ار ب--ر م--یزان حق--وق بس--پارد. ب--ه سخن دیگر، تارعنکبوتهای روابط شخصی قدرت از میان برخیزند و فعالیتهای سیاسی سازگار با استقلال و آزادی جامعه و اعضای

آن، بایکدیگر، رابطه بجویند. لذا، . فرص--تهای رانت خ--واری می بای--د از می--ان برون--د. ب--ا تغی--یر2.2

ساختهای نهادها و بازکردن نظام اجتماعی یع--نی تنظیم رابطه ه--ا توسط حقوق، امکان رانت خواری سخت ک--اهش می یاب--د. ب--ااین وجود، این تغییر محور اقتصاد از مصرف به تولی--د اس--ت ک--ه این

فرصتها را باید یکسره از میان ببرد. به ترتیب زیر: • بودجه دولت می باید حاصل برداش(ت از تولی(د داخلی

باشد. بنا بر این: الف. تولید نفت و گاز می باید از نی((از اقتص((اد ملی ب((ه

سرمایه و ماده اولیه و کارمایه تبعیت کند. و ب . درآم((د حاص((ل ازآن مق((دار نفت و گ((از ک((ه ص((ادر می شوند، می باید به حساب سرمایه سپرده شوند و در

سرمایه گذاری در تولید بکار گرفته شوند.

293

• اقتص((اد تولی((د مح((ور، اقتص((ادی اس((ت ک((ه، در آن، بودج((ه و سیاس((ت م((الی و ن((یز سیاس((ت اعتب((اری و اعتب(ارات ب((انکی و س((اخت ص(ادرات و واردات را، نی(از تولید ملی در جریان رشد معین کند. بدین س((ان، تولی((دمحور کردن اقتصاد نیازمند چنین تغییر بنیادی است. و • میزان پول در جریان را هم تولی((د معین می کن((د. ب((ه ترتیبی که قدرت خریدی که پ((ول ایج((اد می کن((د، قاب((ل جذب توسط تولید داخلی باشد. ثبات ارزش پول، برای آنکه منبع درآم((دی ج((ز تولی((د ی((ا خ((دمت نمان((د، ض((رور است. بنا بر این، هم بودجه نباید جز برداشت از تولی((د ملی باشد و هم نباید کسر داشته باشد یعنی دولت حق نداشته باش(د خودکام((ه، پ(ول ایج((اد و ب(ه اقتص(اد ملی

تحمیل کند. همین چن(((د ت((((دبیر، دگردیس(((ی دولت را از دولت اس((تبدادی متکی ب((ه اقتص((اد مص((رف مح((ور ب((ه دولت حقوقمند متکی به اقتصاد تولید مح((ور بب((ار می آورن((د. ب((اوجود این، دگ((ر دیس((ی کام((ل نیازمن((د تغی((یر رابط((ه

دولت با ملت است: دولت می باید تابع ملت بگردد. . اما تولید ملی و رشد آن نیازمند بازار اس--ت و این ب--ازار را2.3

. بنا بر این،نیز تولید ملی، در جریان رشد خود، توسعه می دهد علاوه ب((ر این ک((ه درآم((د را تولی((د می بای((د ایج((اد کن((د، عدالت اجتماعی بمثابه میزان، ض((رور اس((ت ب((رای این ک((ه درآم((دها ت((ا ممکن اس((ت، براب((ر توزی((ع ش((وند ب((ه ترتیبی که هم ش((هروندان امک((ان براب((ر پیداکنن((د و هم ب((ازار داخلی، بمنزل((ه مح((ل ج((ذب ش((دن تولی((د داخلی،

بزرگ شود. ه--ر اقتص-اد ملی، نیازمن-د بازاره-ای خ--ارجی ن--یز هس--ت. ام-ا رابطه با بازارهای خارجی را نیز می باید تولید ملی تنظیم کند. به ترتی--بی ک--ه مبادله ه--ا، در آنچ--ه ب--ه نیروه--ای محرک--ه مرب--وط می شوند، به ترتیبی انجام بگیرند که تولی--د ملی تم--امی نیروه--ای

محرکه مورد نیاز را در اختیار بگیرد. هرگاه میزان ع--دالت درک--ار آی--د و رابط--ه ب--ا ب--ازار داخلی و بازارهای خارجی را تولید ملی تنظیم کن--د، تولی--د داخلی، ب--ه یمن به حد مطلوب رساندن مرغوبیت و به حداکثر رساندن ب--اروری و بازده، خود به حمایت از خویش توانا می شود. تنها دولت می بای--د مانع از آن شود که اقتصاد دیگ--ری، روش--هایی را ک--ه اقتص--ادهای

294

مسلط بکار می برند، بر ضد اقتصاد ملی، بکار نبرد. ب--رای بی اث--ر کردن اینگونه روشها، علاوه بر تنظیم سیاست بازرگانی داخلی و خ-ارجی، ب-رای حم-ایت از اقتص-اد ملی، ت-دبیر اساس-ی زی--ر ن--یز

ضرور است: اف((زون ب((ر ب((ازاری ک((ه در آن، تولی((د کنن((دگان ب((ا.-- 2.4

مصرف کنندگان روبرو می شوند، بخش های اقتص((ادی و هری(((ک از بخش(((های اقتص(((اد در درون خ(((ود، بای(((د بایکدیگر، داد و ستد کنند. این داد و ستدها هس((تند ک((ه اقتصادی ملی را به یک مجموعه زنده و رشد یاب، بدل می کنن((د. چنانک((ه نفت و گ((از ب((ه مثاب((ه م((اده اولی((ه، بی شمار مشتقات پی((دا می کنن((د ک(ه هری((ک در ص((نعتی بک(((ار می افتن(((د. این ص(((نعتها مجم(((وعه ای را بوج(((ود می آوردند. این مجموعه، بنوبه خود، ب((ا مجموع((ه ه((ای دیگ((ر، بخش((های ص(نعتی و کش((اورزی و خ((دمات، داد و ستد می کند. بدین ترتیب، ضایعات تولید، به ص((فر می((ل می کنن((د. ب((ه س((خن دیگ((ر، هم از م((واد اولی((ه )ن((یروی مح((رکه ای دیگ((ر( و هم از س((رمایه و هم از ک((ار و هم دانش و فن و هم از م((دیریت و هم از دیگ((ر نیروه((ای

محرکه، هیچ تلف نمی گردد. با این همه، با شتابی که رش--د دانش و فن پی--دا ک--رده اس--ت، حمایت از تولید ملی نیاز دارد به موفقیت در مسابقه در دانش و

فن:

نیروی محرک--ه س--ومی اس--ت ک--ه نقش اول را. دانش و فن3 در افزایش باروری و بازده کار و سرمایه دارند. اما رساندن خود به سطح دانش و فن اقتصادهای مسلط و یافتن توانایی ش--رکت

در مسابقه، نیازمند اتخاذ و اجرای تدابیر زیر است: . هرگاه بن--ا ب--ر این نباش--د ک--ه، در تولی--د، رس--اندن س--ود ب--ه3.1

حداکثر عامل مسلط در سرمایه گذاریها و نیز در شغل یابی، بن--ا بر این، در گزینش رشته تحصیل، باشد، هرگاه دستگاه آموزش و پرورش کارش تربیت »ن-یروی انس-انی« ب--رای دی-وان س-الاری و کارفرمایی هایی نباشد که ب--ر مح--ور ق--درت سیاس-ی و اقتص-ادی شکل و محتوی جسته اند، به سخن دیگر، هرگاه مقصود از تولید، نخس--ت تولی--د انس--ان خلاق باش--د و س--پس تولی--د فرآورده ه--ا و خدمات برای برآوردن نیازهای اساس--ی انس--ان در جری--ان رش--د، این استعدادها، از جمله استعداد خلاق-ه انس-ان هس--تند ک-ه جهت

295

یاب آموزش و پرورش می گردند. چون در این تولید، دانش و فن بکار می آید و نه گواهی نامه پایان تحصیل، استعدادهای انسانها و عمل کرد نیروهای محرکه، جهت یابهای گزینش های علمی و فنی می گردند. به ترتیبی که هر تولی--د، دانش و فن م--ورد نی--ازخود را

می یابد. . دانش و فن نباید شهروندان را از کار بی کار کنن--د و وس--یله3.2

به--ره کش--ی فرس--اینده از زمین و من--ابع آن بگردن--د، بلک--ه بای--د دستیار انسان و وسیله رساندن ک--ارآیی و به--روه وری انس--ان ب--ه

حد مطلوب بگردند. - بدین سان آموزش و پرورش می باید رابطه با ق--درت را ب--ه3/3

هرش--کل درآی--د، قط--ع کن--د و ب--ا اس--تقلال و آزادی و حقوقمن--دی انسان و نیز آب--ادانی محی-ط زیس-ت رابط--ه برق--رار کن--د. یع--نی، سلامت تن و استقلال و آزادی عقل انس--ان، بیش--ترین بودج--ه را می باید به خود اختصاص دهند. به سخن دیگر، آموزش و پرورش و بهداشت و بهداری در خدمت سلامت تن و عقل و ن--یز عم--ران و آبادی طبیعت و سلامت محیط زیست می باید بودجه درخ--ور را

به خود اختصاص دهند. و

اعض--ای جامع--ه، نیازمن--د ن--یروی. اس((تقلال و آزادی عقل4 محرک--ه دیگ--ری اس--ت ک--ه ب--دون آن، انس--ان ن--ه ن--یروی محرک--ه کارآمدی می شود و نه می تواند درحد مطلوب نیروهای محرکه را پدی--د آورد. این ن--یروی محرک--ه، اندیش--ه راهنم--ا اس--ت. هرگ--اه اندیشه راهنما بیان ق--درت باش--د، ب--ه م--یزانی ک--ه ب--ه ق--درت )= زور( نقش می ده--د، ض--د رش--د و تولی--د می ش--ود. اقتص--ادهای مص--رف مح--ور و اقتص--ادهایی ک--ه در آنه--ا، تولی--د و مص--رف فرآورده ها و خدمات ویرانگر افزایش می یابند، خاص جامعه هایی هستند که در آنه--ا، اندیش--ه های راهنم--ا بیان ه--ای ق--درت هس--تند. م--دارهای اندیش--ه و عم--ل انس--انها م--دارهای بس--ته قدرتم--داری هس---تند. مش---اهده تح---ول اندیش---ه های راهنم---ا در ترکی---ه و در کش--ورهای آس--یای دور و چین و در روس--یه و کش--ورهای اروپ--ای شرقی، توضیح می دهن--د چ--رایی تولی--د مح--ور ش--دن اقتص--ادها و رشد این اقتصادها را. و نیز توضیح می دهند چرایی قدرت مح--ور شدن این اقتص--ادها را. از هم اکن--ون می توان--د گفت: سرنوش--ت

اقتصادهای سرمایه سالار در انتظار آنها است. در ایران، ولایت مطلقه فقیه، گرچه فرآورده فلسفه یون--انی و سخت قدرت محور است، اما هرگ-اه در جامع--ه، طرزفکره-ای

296

دینی و غیر آن، ق--درت مح--ور نبودن--د، ن--ه چ--نین ولایت مطلقه ای پدید می آم--د و ن--ه ج-امعه ای ب--ه ف--روش ث--روت ملی و ب-ه یاران--ه گرفتن، معتاد می شد. نه اقتصاد مصرف محور پیدا می کرد و نه، زم--ان ب--ه زم--ان، نیروه--ای محرک--ه از ای--ران ب--یرون می رفتن--د و ایرانیان و محیط زیست آنها و منابع ثروت طبیعیش--ان، فق--یر ت--ر

می شدند. بدین قرار، تولی--د مح--ور ک--ردن اقتص--اد ای--ران بیش از پیش، نیازمند اندیشه راهنمایی است که به انس--ان ای--رانی امک--ان ده--د خویشتن را بمثابه مجموعه ای از اس--تعدادها، بن--ابراین، خلاق ب--از یاب--د. اندیش--ه راهنم--ایی بایسته اس--ت ک--ه اس--تقلال و آزادی و خودانگیختگی را به عقل های ایرانیان بازگرداند. به س--خن به--تر، آنها را از استقلال و آزادی و خودانگیختگی که دارند، آگ--اه کن--د و آگاه نگاه دارد. این امکان را به آنها بده--د ک--ه نظ--ام اجتم--اعی –

اقتصادی خویش را باز و تحول پذیر کنند. تا که . ب--ه یمن بی--ان اس--تقلال و آزادی، دولت نقش--های خ--ود را در4.1

مهار جامعه و تنگ گرداندن فضای اندیشه و عمل اعضای جامعه، از دست بدهد. تا هم سرمایه های عظیمی رها شوند که می توانند در تولید بکار افتند و هم فضای اندیشه و عمل اعضای جامعه باز

شود و هم جو خشونت در جامعه سبک بگردد. و . بیان های قدرت، بدین خاطر که بنا را بر روابط قوا و تضادها4.2

در جامعه می گذارند، خشونت گس--ترند. اقتص--اد تولی--د مح--ور در خدمت انسان، نیازمند بیان استقلال و آزادی است تا ک--ه جامع--ه را از قواعد خشونت زدایی آگاه کند و به دولت امک--ان بده--د، ب--ر میزان عدالت اجتماعی، اش--تراکات و توحی--د اجتم--اعی را بس--ط ده--د. ب--ا این وج--ود، بس--ط توحی--د اجتم--اعی بیش--تر در قلم--رو صلاحیت جامعه مدنی قرار می گیرد. در حقیقت، مبنی ق--راردادن توحید در فعالیته--ای اقتص--ادی و غ--یر آنه--ا، نیازمن--د آن تعری--ف از

عدالت اجتماعی است که الف. توزیع برابر امکانها را برای اعضای جامعه ف--راهم آورد. این امر، نیازمن--د آنس--ت ک--ه رانت خ--واری و دیگ--ری ان--واع دزدیه--ای

ن--وع آنه--ا55اقتصادی )در ض--میمه ق--انون اساس--ی پیش--نهادی، فهرست شده اند( از میان برداشته شوند.

ب. توزیع برابر درآمدها را در جامعه، میسر گرداند. و ج. رابطه حق با حق را جانشین رابطه قدرت )= زور( با قدرت)

= زور( میان فرد با فرد و گروه با گروه کند. بنا بر این،

297

د. ک--اربرد زور را ب--ه ص--فر می--ل ده--د. یع--نی در هم--ه رابطه ه--ا، موازنه عدمی را اص--ل راهنم--ا کن--د ب--ه ترتی--بی ک--ه حق--وق تنظیم

کننده رابطه ها بگردند. ه. در رابطه جامعه با جامعه ه--ای دیگ--ر، موازن--ه ع--دمی را اص--ل

راهنما کند. بنا بر این، و. اخلاق استقلال و آزادی و حقمداری را در سطح جامع-ه بس-ط دهد و یک وجدان اخلاقی توانا به آگاه نگاه داش--تن ش--هروندان از توانایی ها، بن--ابر این از اس--تقلال و آزادی و حق--وق ذاتی خ--ویش،

پدید آورد. و ز. مسابقه در دانش و دادگری و تقوا را همگانی بگرداند. چنانکه

معنوی بجوید. ↔هر انسانی فضای باز مادی ح. فرهن--گ اس--تقلال و آزادی را رش--د ده--د و جامع--ه را از بن--د خرافه ها و دیگر فرآورده ه--ای ق--درت م--داری )ض--د فرهن--گ زور( بازره--د. این فرهن--گ هم ف--رآورده مش--ارکت همگ--ان در اداره

جامعه می شود و هم این مشارکت را بسط می دهد. ط. رابطه انسان به نهادهای جامعه را به ترتی--بی تغی--یر ده--د ک--ه انسان محل کنونی خ--ود را ک--ه آلت و وس--یله این نهاده--ا اس--ت، ترک کند و راهبر نهاد بگردد و نهاد وسیله شود و ه--دف را ن--یز او معین کند. برای مثال، در هر کارفرمایی، ره--بری کنن--ده و تع--یین کنن--ده ه--دف، کارکن--ان و وس--یله، کارفرم--ایی بگ--ردد. در نتیج--ه

این همه، تخریب نیروهای محرکه به صفر میل کند. و ی. مشخصه اقتصاد تولید محور در خ--دمت انس--ان، یکی اینس--ت که تولید ب--ر مص--رف م--ازاد پی--دا کن--د و پیش--خور ک--ردن از می--ان برخیزد. پیشخور کردن ویژه گی اقتصادهای کنونی، بنا گرفت--ه ب--ر مصرف انبوه است. و اغلب فرآورده ها و خدمات ویرانگر هستند که بطور انبوه مصرف می شوند. این پیش--خور ک--ردن ط--بیعت را بی چ--یز و محی--ط زیس--ت را آل--وده و نس--لهای آین--ده را فق--یر می گرداند. حال آنکه اقتصاد تولی--د مح--ور می بای--د ب--ر امکان--ات و

توانایی های نسلهای آینده بیفزاید. اما پیشخور کردن با از پیش متعین کردن آینده همراه است. نتیجه اینست که نسل ف--ردا کم--تر از نس--ل ام--روز از اس--تقلال و

آزادی برخوردار و بیشتر گرفتار جبرها می گردد. نظ--ام اجتم--اعی، ب--ه یمن تغییره--ای ب--الا، ب--از و تح--ول پ--ذیر بگردد. درحقیقت، هرنظام اجتماعی را که بخ--واهیم ب--از و تح--ول پذیر کنیم، می باید از نقش قدرت در تنظیم رابطه ها بکاهیم و ب--ر نقش حقوق در تنظیم رابطه ها بیفراییم. هرگاه بر میزان عدالت،

298

تدابیر بالا را بکار بریم، نظام اجتماعی کاملا˝ باز و تحول پذیر را بدس--ت آورده ایم. ب--اوجود این، ب--رای آنک--ه اعض--ای ی--ک جامع--ه بتوانند تدابیر ب--الا را بکاربرن--د و دوب--اره ب--ه اعتی--اد ب-ه اط-اعت از اوام--ر و ن--واهی ق--درت )= رابطه ه--ا رابطه ه--ای ق--وا نش--وند و ترکی-بی از زور و پ--ول و علم و فن و دیگ-ر نیروه-ای محرک--ه این رابطه ها را تنظیم نکنند( بازنگردند و بیان اس--تقلال و آزادی را در بی--ان ق--درت از خ--ود بیگان--ه نس--ازند و در توجی--ه رابط--ه ق--وا ک--ه

مسلط و زیر سلطه ساز است، بکار نبرند، ضرور است که: . درک های نسبی از ح--ق، بیان ه--ای اس--تقلال و آزادی متع--دد4.3

پدید می آورند. این بیانها با یکدیگر اش--تراک دارن--د. و از آنج--ا ک--ه اندیشه راهنمایی که بیان استقلال و آزادی باشد، نیازمن--د جری--ان آزاد اندیشه ها است، آزادی جریان اندیش--ه ها، هم س--بب خلاق ت--ر ش--دن انس--انها و غ--نی تر گش--تن فرهن--گ اس--تقلال و آزادی و هم عامل بیشتر شدن اشتراکها می شود و توحید را راهبر فعالیته--ای تولیدی می گردان--د. از این رو، تولی--د مح--ور ش--دن اقتص--اد و رش--دتولید ملی رابطه مستقیم پیدا می کند با آزادی جریان اندیشه ها و

. بیشتر از همه، تولید محور شدن یک اقتصاد، نیازمن--د آزادی4.4 جریان اطلاعات است. در اقتص--ادهای س--رمایه داری ن--یز، بن--ا ب--ر نظریه راهنما )لیبرالیسم( و، بن-ابر ق-انون، جری-ان آزاد اطلاع-ات می باید برقرار باشد. در عمل، ب--ه م--یزانی ک--ه جری--ان اطلاع--ات آزاد است، اقتصاد تولید محور و در رشد است. بحران اقتص--ادی که غرب را فراگرفت، اقتصادهای بحران زده و مصون از بحران را، از جمل----ه، بلح----اظ آزادی جری----ان اطلاع----ات، از یک----دیگر بازشناساند. برای مث--ال، اقتص--اد یون--ان از جری--ان آزاد اطلاع--ات مح--روم ب--ود. دولت ح--تی ب--ه اتحادی--ه اروپ--ا، اطلاع--ات و آم--ار نادرست می داد و حاصل آن، اقتصاد ورشکسته یون--ان اس--ت ک--ه گرفت--ار قرض--ه ای بس--یار س--نگین و قیم--ومت اروپ--ا و ص--ندوق بین المللی پ--ول گش--ته اس--ت. قش--رهای زحمتکش ن--ه از چن--د و چ--ون فع--الیت کارفرمایی ه--ایی اطلاع داش--ته اند ک--ه در آنه--ا ک--ار می کنن--د و ن--ه از قرض--ه س--تانی های دولت و مؤسس--ات پ--ولی و مالی و صنعتی آگ--اهی می یافت--ه ان--د. ام--ا به--ای س--نگین ریاض--ت

اقتصادی را آنان می پردازند.بنابراین هرگاه جامعه ایران، چون جامعه ای در

شود که اقتصاد به خدمت انس((ان درآی((د و تولی((د مح((ور بگردد و رابطه ه((ای اقتص((ادی از راه ش((رکت در تولی((د برقرار شوند، نیاز به بیشترین آزادی جری((ان اطلاع((ات

299

است. ب((ه ترتی((بی ک((ه هم((ه م((ردم از فعالیته((ای م((الی دولت و نیز مؤسسات مالی و پولی و بازرگ((انی داخلی و خارجی و نیز میزان شدن عدالت )تدابیر بالا( و البته اطلاعات سیاسی و علمی و فنی و اطلاعات پ((یرامون نیروهای محرکه و سمت یابی فعالیتهای آنها، روزمره،

آگاهی پیدا کنند. . بی((ان اس((تقلال و آزادی چ((ون اندیش((ه راهنم((ای4.5

انسانها می گردد، از جمله، رابطه ک((ار ب((ا تولی((د را ن((یز طبیعی می گرداند. در حال حاضر، رابطه کار ب((ا تولی((د، طبیعی نیست. زیر مالک کار و تولید، هر دو ، س((رمایه بمثابه قدرت است. مالکیت نیروهای محرک((ه در س((طح جهان ن((یز ب((ه این ق((درت تعل((ق دارد. حف((ظ نظامه((ای اجتماعی بر محور قدرت و نیز حفظ نظام جه((انی ب((از ب((ر مح((ور ق((درت، ایج((اب می کن((د ک((ه بخش ب((زرگی از نیروه((ای محرک((ه وی((ران گردن((د. پس، ب((رای این ک((ه نیروهای محرک((ه وی((ران نگردن((د و در آن تولی((د و رش((د اقتص((ادی بک((ار افتن((د ک((ه انس((انها از ه((ر ف((رآورده و خدمتی، به اندازه، در دسترس خود بیابن(د، می بای(د ک((ه مالکیت تولید از ق((درت س((لب ش((ود و ب((ه ک((ار و س((عی انسان و جامعه و طبیعت که در تولید شرکت می کنن((د،

تعلق گیرد. . مجموعه استعدادهای انسان، از ق--وه ب--ه فع--ل در نمی آین--د4.6

هرگاه کار هر انسان، مجموعه ای از کارهایی نگردد ک--ه ترجم--ان مجموعه استعدادهای او باشند: در حال حاض--ر، بی ک--ار و ب--ا ک--ار داریم و باکار کسی است که در تولی--د ک--الا و ی--ا خ--دمت ش--رکت می کند. حال آنکه یک اقتصاد وقتی تولید محور می شود و همگان باکار می شوند که هر انسان به تعداد استعدادها، کار انجام ده--د: ک--ار ره--بری )ش--رکت در م--دیریت جامع--ه بمثاب--ه ش--هروند و در نهاده--ای جامع--ه( و ک--ار در س--طح اندیش--ه راهنم--ا )ش--رکت در جریان آزاد اندیشه ها( و کار آموزش دائمی و کار ابتکار و ابداع و خل--ق و ک--ار تولی--د ف--رآورده ی--ا خ--دمت و ک--ار ه--نری )گش--ودن افق ه-ای جدی-د ب--ر روی اندیش-ه و عم--ل ( و ک-ار ف-رهنگی )غن-ا

بخشیدن به فرهنگ استقلال و آزادی( وکار... بدین س--ان، چ--ون بی--ان اس--تقلال و آزادی اندیش--ه راهنم--ا می شود و جامعه ب--از و تح--ول پ--ذیر می گ--ردد، انس--ان ج--امع ن--یز واقعیت پیدا می کند. پس، این جامع--ه اس--ت ک--ه می توان--د از بن--د

300

کمبود و ندرت برهد و برای هر نی--از انس--انی، ف--رآورده و خ-دمترافع نیاز را در اختیار بنهد.

بدیهی است که چون بیان استقلال و آزادی راهبر انس--ان در اندیشه و عمل می گردد، زمان و مکان نیز، بمثابه نیروی محرکه،

در اقتصاد تولید محور، نقش خویش را باز می یابند:

. آنها که با اقتصاد سروکار دارند، با قطبهای رشد و5 ، روزمره، سر و ک--ار دارن--د ومحل یابی فعالیتهای اقتصادی

می دانند ک--ه م--اوراء ملی ه--ا ش-بکه ای زمی--نی - فض--ایی و ن--یز در مقیاس زمان )برنامه گذاری کوتاه و می--ان و دراز م--دت و تع--یین تکلیف نیروهای محرکه ح--تی در آین--ده های هرچ--ه دورت--ر( بوج--ود آورده اند. جهانی ش--دن واقعی ج--ز این ش--بکه نیس--ت. ام--ا آنچ--ه ب--یرون این ش--بکه ق--رار می گ--یرد، بیاب--ان »اجتم--اعی« و ط--بیعی می گردد. همین بیابان اجتماعی است که در غرب نیز، گروه بندی مسلط را از بقیه جامعه جدا کرده و قشرهای میانی را که عامل ثبات در جامعه های غرب بودند، به انب--وه بی چ--یزان می افزای--د. و همین بیابان شدن طبیعت است ک--ه هم از زمین ه--ای کش--ت پذیر می کاه--د و هم ب--ا اف--زودن م--داوم ب--ر آل--ودگی محی--ط زیس--ت،

زیندگان بر روی کره زمین را بکام مرگ می برد. در ای--ران ک--ه اقتص--اد مص--رف مح--ور اس--ت، ش--بکه بخش بزرگی از طبیعت ایران را بیابان گردانده است )پیش--رفت بیاب--ان از راه فرو بلعیدن زمین های بارور(. محل های س--کنی را ن--یز، از راه توزی--ع س--خت ن--ابرابر ق--درت خری--د و ن--یز ش--بکه راه ه--ا، ب--ه من--اطق برخ--وردار از ت--وان مص--رف و من--اطق مح--روم از ت--وان مصرف، بدل کرده اس--ت. ح--تی در من--اطق دارای ت--وان مص--رف نیز، بیابانهای اجتماعی )بخشهای محل سکنای محروم--ان( ب--زرگ گشته اند. بلحاظ، مص--رف مح--ور ب--ودن اقتص--اد و نب--ود ام--نیت و م--نزلت و فق--دان م--یزان ع--دالت اجتم--اعی، زم--ان ه--ر فع--الیت اقتص--ادی، »هم اکن--ون« و مح--رک آن، س--ود ح--داکثر و خ--الی از خطر گشته است. بدین قرار، هرگ--اه بن--ا ب--ر اقتص--اد تولی--د مح--ور باشد، زمان و مکان فعل پذیر را با زمان و مکان فعال، به ترتیب

زیر، می باید جانشین کرد: . شناسایی استعدادهای طبیعی و انسانی ه--ر مح--ل و توزی--ع5.1

فعالیتهای اقتصادی به ترتیبی ک--ه تم--امی اس--تعدادهای انس--انی وطبیعی و منابع موجود در سراسر ایران، فعال شوند. یعنی

301

الف. رهاکردن گزاره قدرت فرموده ای که اینست: ایران قابلیت رش--د کش--اورزی را ن--دارد. جانش--ین ک--ردن آن ب--ا گ--زاره ای ک--ه ترجمان استقلال و آزادی است: ایران در فرآورده های کشاورزی که اهمیت »راه بردی« دارند، می باید استقلال بجوید. بن--ا ب--راین، بخش--ی از س--رمایه ها ک--ه حاص--ل ح--ذف هزینه ه--ای قدرتم--داری هستند، به بیابان زدایی و گسترش زمینهای قابل کش--ت و مرات--ع

و جنگلها اختصاص داده می شوند. ب. برخ--وردار ک--ردن من--اطق کش--ور از دو خ--دمت )آم--وزش و پرورش و بهداشت و بهداری( و نیز ایجاد مجموعه های ص--نعتی – کش--اورزی – خ--دمات، در تم--امی من--اطق کش--ور، توزی--ع بهین--ه

جمعیت را در سطح کشور، میسر می کنند. ج. جلوگ--یری از پ--ایین رفتن س--طح آبه--ا و در مع--رض ش--وری و

فرسایش قرارگرفتن زمین های قابل کشت. د. در بس--یاری از من--اطق کش--ور، آب وج--ود دارد، ام--ا این آب را می باید از دو جبر رها کرد: ج--بر ق--درت )آب از انحص--ار ص--احبان قدرت باید بدر آید و جریان آن نباید ب--ه فرم--ان ق--درت باش--د ( و جبر ط--بیعی )ش--وری یکی از این جبره--ا اس--ت ام--ا ش--بکه بن--دی جری--ان آب ب-ه ترتی-بی ک-ه زمین ه-ا س-یراب ش-وند، ج-بر دیگ--ری اس--ت. وج--ود بیش از ان--دازه اش در فص--لی و نب--ودش در فص--ل دیگر، جبر سومی است(. برای مث--ال، در م--ورد خوزس--تان، پیش از حمله عراق به ایران، نقشه ق--دیمی ترین ش--بکه آبی--اری را ک--ه آب را به سراسر خوزستان )که از سر سبزی و ب--اروری منطق--ه س--واد خوان--ده می ش--د(، می رس--اند، ب--ه دس--ت آم--د. مق--دمات بازسازی این شبکه و نیز نمک زدایی از آبها و شیوه درخور محیط زیس--ت برخ--ورداری خوزس--تان در چه--ار فص--ل از آب، در ح--ال تدارک بود که قشون ص-دام ب--ه ای--ران تج--اوز ک-رد. آگ-اهی از آن شبکه و مقدماتی که تدارک می شدند، به ما امک--ان دادن--د از آب،

چون سلاح برضد قوای متجاوز سود جوییم. ه. امروز که دانسته اند »رشد پایدار« در گرو تغییر تلقی از زمان فع--الیت اقتص--ادی اس--ت، مع--رفت ب--ر این ام--ر ک--ه در فع--الیت کشاورزی، کوت--اه م--دت تلقی ک--ردن زم--ان این فع--الیت و غاف--ل ش--دن از این واقعیت ک--ه کوت--اه و می--ان م--دت و دراز م--دت، در بستر زمان بسیار دراز، برابر عمر نسلها، قاب--ل تص--ور و ان--دازی گیری است، ضرور است ک--ه ایرانی--ان زم--ان بخش کش-اورزی را دائمی بشمارند. به سخن دیگ--ر، محاس--به س--ود و زی--ان س--رمایه گذاری در این بخش را نمی توان بر پایه ب--ازده ی--ک س--اله )کوت--اه

302

م--دت( و س--ه س--اله )می--ان م--دت( و پنج و ح--تی ده س--اله )دراز م--دت( بعم--ل آورد. در بس--تر زم--ان دائمی اس--ت ک--ه می بای--د

زمان های سه گانه، کوتاه و میان و درازمدت را تعیین کرد. اما چون حداکثر سود در کوتاه مدت محرک س--رمایه گ--ذاری در این بخش شده است، در بخشهایی از کشور، زمین ه--ا گرفت--ار شوری یا فرسایش گشته و رها شده اند. روستاهای بسیاری رها ش--ده اند زی--را در کوت--اه م--دت، درآم--د لازم را عای--د روس--تاییان

نمی کرده اند. از این رو، و با توجه به این امر که رشد پایدار ایجاب می کند

که در همه بخشهای اقتصاد تولید مح((ور، زم((ان دائمی فرض شود و در بستر زمان دائمی، زمان های سه گانه سیاست گذاری ها تع((یین گردن((د و ن((یز، باتوج((ه ب((ه این امر که در رشد پای((دار، ه((ر مک((انی بای((د دارای ق((ابلیت رشد و نیروی محرکه به حساب آید، نیاز ب((ه آنس((ت ک((ه رابطه انسان با اقتصاد دگرگون گ((ردد: انس((ان ره((بری کننده و نهاد اقتصادی وسیله و هدف فعالیت اقتصادی نه رساندن سود به حداکثر که برآوردن نیازهای انس(ان در جری((ان رش((د، رش((د ب((ر م((یزان ع((دالت اجتم((اعی و

آبادانی طبیعت بگردد.

ن--یز در ش-مار نیروه--ای محرک--ه اس--ت. هم. کارمایه یا نیرو6 اکنون در بسیاری از نقاط جه--ان، آب ن--یز ن--یروی محرک--ه تع--یین

کننده ای گشته است. اما در آنچه به کارمایه مربوط می شود: . کارمایه ای که تولید و بکار گرفت--ه می ش--ود، نمی بای--د ب--رای6.1

محیط زیست زیانمند باش--د. بس--تر زم--ان در س--رمایه گ--ذاری در نیرو نیز ، باید زمان دائمی باشد و زمانهای سه گانه در بستر این

زمان اندازه گیری شوند. و . باید بنابراین گذاشته شود که در هر مکانی، نیرو برای تولید6.2

شدن وجود دارد. برای مثال، ایران ما، پر آفتاب است. افزون بر وجود ک--ویر، در دیگ--ر نق--اط کش--ور ن--یز می ت--وان از آفت--اب ن--یرو گرفت. از بادها می توان نیرو گرفت. از آب می توان نیرو گ--رفت و از دمای زمین می توان نیرو گرفت. پس می باید نیاز کش--ور ب--ه نیرو را در جریان رشد پایدار که رشد انسان و آب--ادانی ط--بیعتش می خوانیم، برآورد کرد و م--یزان ن--یروی س--المی را ک--ه می ت--وان تولید کرد، اندازه گرفت و سرمایه لازم را برای تولی--د آن ت--دارک

کرد.303

درخ--ور ی--ادآوری اس--ت ک--ه کش--ورهای عض--و اتحادی--ه اروپ--ا درصد کل نیرویی20پذیرفته اند که سهم نیروی قابل تجدید را تا

ک--ه مص--رف می ش--ود، اف--زایش دهن--د. آلم--ان بن--ابر ب--ر برچی--دن نیروگاه ه--ای اتمی دارد و ص--حبت از اس--تفاده از ص--حرای افریق--ا

برای تولید نیرو برای آلمان و کشورهای دیگر است.

ن--یز در ش--مار نیروه--ای محرک--ه هس--تند. در . م((واد اولیه7 اقتصادها، زمینه های ک--ار ک--ه این م--واد ایج--اد می کنن--د، ب--ه زی--ان کشورهای فروش-نده این م--واد، در محاس-به ارزش آنه-ا، منظ--ور

نمی شوند. حال آنکه، . کشورهایی که ماده اولی--ه را ص-ادر می کنن--د، ب--ا ص-دور آن،7.1

زمین--ه ک--ار را از بین می برن--د و بی ک--اری بوج--ود می آورن--د. در عوض، در کشورهای وارد کننده زمینه کار و ک--ار ایج--اد می کنن--د. بسته به مشتقات هر ماده و شمار فعالیتهای اقتصادی ک--ه ایج--اد می کند، زمینه ه--ای ک--ار پدی--د می آین--د. پس در ارزش گ--ذاری ه--ر ماده، می باید زمینه یا زمینه های ک--اری ک--ه ایج--اد می کن--د، لح--اظ ش-ود. هرگ--اه م--ا ایرانی--ان، م--واد اولیه ای را ک--ه ص--ادر می ک--نیم، بدین سان ارزش گذاری کنیم، به اهمیت یک اقتص--اد تولی--د مح--ور آن سان که باید پی می بریم: یک اقتص--اد تولی--د مح--ور وق--تی ی--ک مجموعه زنده و رشد یاب است که بتواند مواد اولی--ه را ب--ا دیگ--ر نیروهای محرکه، تألیف کند و در تولید بکار برد و زمان به زم--ان،

بر مشتقات و کاربردهای آن بیفزاید. و . ت--وان بازی--افت م--اده اولی--ه را پس از مص--رف، ایج--اد کن--د.7.2

تولید را ایجاد کند، به مواد← مصرف ←هرگاه بتواند مدار تولید اولیه قابل بازیافت، صفت دائمی را بخشیده است.

. مبادله مواد اولیه با کشورهای دیگر نیز می بای--د ب--ر اس--اس7.2 محاسبه زمینه های کاری که با صدور یک ماده از دس--ت می رون--د و زمینه های کار که با ورود یک ماده اولیه دیگ--ر بدس--ت می آین--د، ب--ه عم--ل آی--د. اگ--ر در ازای ص--دور م--اده اولی--ه، درآم--د حاص--ل می شود، میزان آن می باید با احتساب زمینه کاری تعیین شود که از دس--ت می رود و زمین--ه ک--اری ک--ه ب--ا بک--ار ان--داختن در آم--د، می توان ایجاد کرد. برای مثال، ایران نفت و گ--از ص--ادر می کن--د، زمینه های کار بسیاری را از دست می ده--د. اگ-ر ب--ا درآم--د آن، از سویی پول ایجاد کند و از سوی دیگر، کالا وارد کند، نه تنها زمینه کاری پدید نمی آورد، بلکه با پ--ولی ک-ه ایج--اد می کن--د، ت--ورم پدی-د می آورد و تورم ضامن واردات و اف--زایش آن می ش--ود و واردات

304

جانشین تولید داخلی می گردد و زمینه های ک--ار موج--ود را ن--یز ازمیان می برد و ملتی بی کار و یارانه خوار ببار می آورد.

نیروهای محرکه منحصر به این هفت نیروی محرک--ه نیس--تند. هرگ--اه این نیروه--ای محرک--ه، ب--ر وف--ق ت--دبیرهای پیش--نهادی، بکارافتند، نیروهای محرکه دیگ--ر ن--یز ب--ا آنه--ا ت--ألیف و در اقتص--اد تولید محور فع-ال می ش-وند. انقلاب یکی از آن نیروه-ای محرک-ه

است:

انقلاب، نیروی محرکه رشد:❋

انقلاب نیز در شمار نیروهای محرکه و مهمترین آنه--ا اس--ت: انقلاب علمی و ف----نی و انقلاب ص----نعتی و انقلاب کارم----ایه ای )انرژتیک( و... تنها انقلابهایی نیستند که، در اقتصاد، بمثابه نیروی محرکه از آنها، سخن بمیان است. انقلاب فک--ری ناش--ی از تغی--یر بنی--ادی اندیش--ه راهنم--ا و انقلاب ک--ه تغی--یر نظ--امی اجتم--اعی در بع--دهای سیاس--ی و اقتص--ادی و اجتم--اعی و ف--رهنگی را بب--ار می آورند، بلحاظ آنکه انس--انهای ش--رکت کنن--ده در خ--ود را تغی--یر می دهند و این انسانها توانایی تغی--یر دادن را می یابن--د، مهم--ترین

در حقیقت، انقلاب به معن(((این---یروی محرک---ه بش---مارند. درست کلمه، »تغییر از پایین« اس((ت: ش((هروندان خ((ود راهبر تغییردادن خ((ویش و تغی((یردادن نظ((ام اجتم((اعی می شوند تا که رابطه های رابطه های حق با حق بگردند و نیروه((ای محرک((ه در ح((د مطل((وب تولی((د و در رش((د انس((ان و آب((ادانی ط((بیعت و ب((ازهم ب((ازترکردن نظ((ام

اجتماعی بکار افتند. برای درک اهمیت انقلاب بمثابه نیروی محرک--ه، ج--امعه ای ب--ا نظام بسته را تصور کنیم که بسته است بدین خاطر ک--ه رابطه ه--ا را قدرت تنظیم می کند و در آن، نیروه--ای محرک--ه ن--اچیزی بیش تولی--د نمی ش--وند. و این نیروه--ا را ب--ه ترتی--بی مص--رف و خن--ثی می شوند که نظام تغییر نکند. اینک در این نظام اجتماعی بس--ته، اندیشه راهنمای جدیدی، بمثابه نیروی محرک--ه، وارد و، ب--دان، در اعضای جامعه، انقلابی پدید می آید که سبب می شود از فعل پذیر ب--ه فع--ال تغی--یر کنن--د. این--ان دس--ت ب--ه انقلاب می زنن--د ت--ا نظ--ام اجتم--اعی را ب--از کنن--د. ب--دین دو انقلاب، انس--ان، ن--یروی محرک--هِ نیروی محرکه ساز، نیروهای محرک--ه را پدی--د می آورد و در تولی--د

305

بکار می برد. از این رهگذر، نظام اجتماعی را باز و بازتر می کند. ب--ه م--یزانی ک--ه حق--وق تنظیم کنن--ده رابطه ه--ا می ش--وند، نظ--ام اجتماعی بازتر و توانایی آن در خود فعال کردن نیروهای محرکه

بیشتر می شود. انقلاب ای--ران، انقلابی از این ن--وع ب--ود و هس--ت. ش--گفتا! پ--اره ای از آنه--ا ک--ه در آن ش--رکت کرده ان--د، ب--ا مش--اهده ولایت مطلقه فقیه و ویرانگریهایش، اظهار پشیمانی می کنند. و هس--تند کس--انی ک--ه می گوین--د در آن ش--رکت نداش--ته ان--د! ام--ا اگ--ر آنه--ا زحمت مطالعه جامعه های دیگ--ر را ب--ه خ--ود بدهن--د ک--ه، در آنه--ا، انقلاب روی داده اس--ت، مش--اهده خواهن--دکرد ک--ه انقلاب، ب--ه ض--رورت، ب--ا خش--ونت هم--راه نیس--ت و در کش--ورهایی هم ک--ه خشونت فراگیر بدان تحمیل شده است، انسان کارپذیر به انسان

فعال بدل و وارد تاریخ شده است.

، پیش از انقلاب ایران، تدوین. منشور اقتصاد تولید محور8 شده بود )بیانیه حکومت ملی(. در بهار انقلاب، به اجرای آن ن--یز آغاز کردیم. اما آن اقتصاد با جمهوری ش-هروندان س-ازگار ب--ود و با بازسازی استبداد، خوان--ایی نداش--ت. از این رو، از ه--دفهای اول کودت--ا، یکی بازس--ازی اقتص--اد مص--رف مح--ور ش--د. تجرب--ه به--ار انقلاب این درس را می آموزد که انقلاب تجربه ای اس--ت ک--ه اگ--ر در نیم--ه ره--ا نک--نیم، ن--یروی مح--رکه ای را پدی--د آورده ایم ک--ه ب--ه نیروهای محرکه دیگر، در رشد انسان و رشد اقتصاد تولید مح--ور

در خدمت انسان، نقش می دهد: . بیان قدرت که اس--م اس--لام برخ--ود نه--اده اس--ت، در ای--ران8.1

پیش از انقلاب ن--یز وج--ود داش--ت. ب--ه یمن انقلاب، این بی--ان ب--همحک تجربه آزموده شد. دو رفتار با این بیان می توان کرد:

• یا ض-دیت ب--ا آن و ط-رد آن. آنه-ا ک-ه اندیش-ه های راهنمایش--ان بیانهای قدرت رقیب هستند و یا فکر می کنن--د ض--دیت ب--ا اس--لام، قدرت را از آن آنه--ا می کن--د و ی--ا در خ--دمت ق--درتهای س--لطه گر هس--تند، این روش را در پیش گرفته ان--د. این ض--دیت را بخ--اطر

اینان چون ق((درت راض--دیت ب--ا انقلاب ای--ران ن--یز می کنن--د. هدف و روش کرده ان((د و چ((ون نمی دانن((د ک((ار اندیش((ه راهنما توجیه است و اگر ت((وجیه گر ق((درت ش((د توس((ط قدرت از خود بیگانه می ش(ود، بن(ده ق(درت می مانن(د و

ح--ال اگ--ردیگ((ران را ن((یز ب((ه بن((دگی ق((درت می خوانن((د. جمهور مردم با اینان در ضدیت همراه شوند، ضد انقلاب خ--ویش

306

شده و آن را بی اثر کرده و به دوران کارپذیری و واپس رفتن، به اعتیاد به اطاعت از اوامر و نواهی قدرت، بازگش--ته اند. چ--را ک--ه تغییر کردن نیاز ب--ه ه--دف گردان--دن اس--تقلال و آزادی و رش--د در اس-----تقلال و آزادی، ب-----ر م-----یزان ع-----دالت اجتم-----اعی دارد. اندیش--ه راهنمای درخ--ور آن، بی--ان اس--تقلال و آزادی اس--ت. پس، نیاز به جانشین کردن بیان قدرت با بیان اس-تقلال و آزادی اس-ت

و نه تسلیم ضد انقلاب گشتن. • و یا تناقض زدایی از این بیان قدرت و بازی--افت آن بمثاب--ه بی--ان استقلال و آزادی است. این کار که انقلاب در اسلام بمثاب--ه بی--ان قدرت است، افزون بر این ک-ه ب-ه روحانی-ان فرص-ت می ده-د از جبر فلسفه قدرت و منطق ص--وری برهن--د و تغی--یر کنن--د و تغی--یر دهند، به آنها که اندیشه و عملشان در بن--د این و آن بی--ان ق--درت است، نیز، فرصت می ده--د ب-ا نق-د اندیش--ه راهنم-ای خ-ود، بی-ان استقلال و آزادی پدید آورند و جمهور ایرانیان تغییر کنن--د و تغی--یر

دهند. هم در ایران و هم درجهان. . ب--دون کم--ترین تردی--د، انقلاب ای--ران ب--ا نظری--ه اس--تبداد8.2

فراگیری که ولایت مطلقه فقیه اس--ت، روی ن--داد. نس--لی ک--ه در انقلاب شرکت کرد و دیگر نیروهای محرکه نمی توانستند ب--ا بی--ان ولایت مطلقه فقیه برضد ولایت مطلقه ش--اه، انقلاب کنن--د. نی--از به اسلام بمثابه بیان استقلال و آزادی و رش-د ب--ر م--یزان ع-دالت

اما آیا بازس((ازی اس((تبداد و بک((ارگرفتناجتماعی داشت. بیان قدرتی که ولایت مطلقه فقیه است، انقلاب و اثر آن را می ش((وید و می ب((رد؟ ن((ه. بن((ابر تجرب((ه انقلابه((ا، انقلاب و اندیش((ه راهنم((ای آن، ض((د فرهن((گ ق((درت و بیانهای قدرت ناسازگار ب((ا رش((د جامع((ه و بک((ارگرفتن نیروه((ای محرک((ه در این رش((د هس((تند ک((ه ب((ه ت((دریج شسته می شوند. اغلب، بعد از پیروزی، آنه((ا ک((ه ب((رآن می ش((وند اس((تبداد را ب((از س((ازی کنن((د، اس((م اندیش((ه راهنم((ا را نگ((اه می دارن((د و بی((ان ق((درتی را جانش((ین محت((وای آن می کنن((د. این جانش((ینی دوام نمی آورد و سرانجام توس((ط بی((ان اس((تقلال و آزادی ک((ه راهنم((ای انقلاب بوده است، شسته می شود. از این رو اس((ت ک((ه رژیم ولایت فقی((ه از آن ب((دیل وحش((ت دارد ک((ه بی((ان

استقلال و آزادی، اندیشه راهنمای او است. ام((ر مهم دیگ((ری ک((ه اطلاع از آن ب((ه نس((ل ام((روز امکان می دهد جنبش همگانی را روش کند، اینست ک((ه

307

اندیش((ه راهنم((ای انقلاب ی((ک هش((دار دائمی اس((ت ب((ه نسل انقلاب و نسل بعد از انقلاب ک((ه ترجم((ان ت((ألیف موفق نیروهای محرک((ه، آن بی((انی اس((ت ک((ه راهنم((ای انقلاب بوده است. بیان دیگ((ری نمی توان((د جانش((ین آن شود. زیرا هر بی((ان س((ازگار ب((ا نظ((ام اجتم((اعی ب((از و استقلال و آزادی و حقوقمندی انس((ان، مش((ابه بی((انی اس((ت ک((ه هم گوی((ای مناس((ب ترین ت((رکیب نیروه((ای محرکه بوده اس((ت و هم این ت((رکیب را موف((ق س((اخته اس((ت. ب((دین قرار، ک((ار بایس((ته نق((د م((داوم بیان ه((ای قدرت برای بازیافتن بیان های استقلال و آزادی و نیز بی((ان اس((تقلال و آزادی بقص((د ب((ه روز ک((ردن ک((ارآیی

آنست. . گذار از »هویت« جویی از راه ضدیت با این و آن م--رام ب--ه8.3

نقد مرام خود و بسط مشترکات اندیشه های راهنم--ا، ب--ه اقتص--اد تولید محور امکان رشد شتاب گیر را می دهد. چ--را ک--ه تض--ادهای اجتماعی را از میان بر می دارد که عامل تخریب بخش بزرگی از نیروه--ای محرک--ه هس--تند و توحی--د اجتم--اعی را عام--ل ش--رکت همگان در ایجاد اقتصاد تولید محور رشد پذیر می کن--د. چنانک--ه در بهار انقلاب، آمادگی نسل شرکت کننده در انقلاب، برای همیاری در بنای اقتصاد تولید محور کامل بود. مانع ها گرایشهای سیاس--ی بودند که از ضدیت با یکدیگر هویت اخذ می کردند و بازوان نس--ل جوانی را در زور ورزی بکار می گرفتند که از رهگذر انقلاب، وارد صحنه شده بود. این مانع، مانع های خارجی )گروگانگیری و جن--گ

و سازشهای پنهانی و...( را ببار آورد. بدین قرار، انقلاب که از راه جنبش همگانی به انجام رسید ب--ا تضادهای خصومت آمیز بعد از انقلاب، ناس--ازگار و بلک--ه در تض--اد بود و هست. ادامه دادن به انقلاب، گذار از دشمنی ب--ه دوس--تی، این ب--ار، از راه اش--تراک در اس--تقلال و آزادی و رش--د برم--یزان ع---دالت اجتم---اعی و خش---ونت زدایی اس---ت. ب---ه دوس---تی و خش--ونت زدایی اس-ت ک--ه انقلاب ن--یروی محرک--ه تغی-یر انس-ان و انس--ان تغی--یر دهن--ده نظ--ام اجتم--اعی خ--ویش و س--اختن خ--ویش بمثابه انسان برخوردار از حقوق و عامل به حقوق، الگو رشد ب--ر میزان عدالت اجتماعی برای جهانیان می شود و به ص--فت الگ--و،

نیروی محرکه تغییر در جهان می گردد.

٭٭٭308

پرسشهای زیر درباره اقتصاد و نتایج اجرای منشور اقتصاد تولید محور هستند. منشور و این پاسخها یک برنامه جامع را پدید می آورند برای تغییرهای بنیادی در هر چهار بعد واقعیت اجتماعی ک---ه بع---دهای سیاس---ی و اقتص---ادی و اجتم---اعی و ف---رهنگی هستند.بدیهی است جامعه محیط زیست نیز دارد. ب--ر پای--ه عم--ل به حقوق پنج گانه، اجرای این برنام--ه، جامع--ه از نظ--ام اجتم--اعی باز که در آن، حق--وق تنظیم کنن--ده رابطه ه--ا اس--ت و ش--هروندان هم--واره ب--ه خ--ود بمثاب--ه حقون--د و برخ--وردار از مجم--وعه ای از استعدادها وجدان دارند. از دید من، این برنام-ه در ه-ر ج-امعه ای بکار بردنی است و جامع--ه جه--انی گرفت--ار خش--ونت ویرانگ--ر ب--ه

بکاربردن آن نیاز دارد:

جهان به کجا می رود؟

قای ابوالحسن بنی صدرآ با تقدیم عرض سلام و با سپاس از زحمات بیکران و خستگی ناپذیر جنابع--الی ب--رای گ--ذار از اس--تبداد ح--اکم ب--ه دمکراس--ی در ایران. در شرایط آشفته اقتصادی دنیا که حتماً از شرایط آش--فته سیاسی دنیا چون تنش های قومیتی و تجزیه طلبانه جهانی، هرج و مرج و رشد روز افزون گروه ه--ای تروریس--تی در خاورمیان--ه، رشد احزاب افراطی راست در اروپا و صعف آمریک--ا و اروپ--ا در حف--ظ ثب--ات ح--تی در اروپ--ا و..... ج--دا نمی باش--د علاق--ه داش--تم

.دیدگاه حضرت عالی را از این شرایط بدانم هم اکنون سیستم اقتصادی نئولیبرال بازار آزاد بع--د از س--ال

با بحران شدیدی دست ب--ه گریب--ان اس--ت و شاخص--ه این2008 شرایط چنین می باشد: ثروتمندتر شدن ثروتمن--دان بطوریک--ه از

سود شرکت ها و کمپانی ه--ای ب--زرگ م--الی جه--انی2008سال کم سابقه بوده است و کمتر زمانی این هم--ه س--ود ش--امل ح--ال سرمایه بزرگ مالی و صاحبان صنایع و بانک ها شده است. فقط

15در سال گذشته در بریتانیا ث--روت ش--رکت ه--ای ب--زرگ م--الی در اک--ثر2008درصد افزایش یافته اس--ت در ص-ورتیکه از س--ال

جهان دستمزدها ک--اهش یافت--ه، ق--درت خری--د م--ردم پ--ایین آم--ده اس--ت و ب--ه تب--ع آن ت--وده م--ردم فق--یر ت--ر ش--ده ان--د و ریاض--ت

309

اقتصادی به آنان تحمیل گشته اس--ت، اف--زایش بی روی--ه تولی--د و نابودی محیط زیس--ت، ن--اهمگونی بین تولی--د و احتیاج--ات م--ردم،

درص--دی ه--ا( و99گس--ترش تض--اد فزاین--ده بین اک--ثریت م--ردم ) صاحبان سرمایه ) یک درصدی ها(، تنزل رو به ن--ابودی ع--دالت و رفاه اجتماعی و توزیع ناعادلانه ثروت، بیکاری روزافزون، ت--ورم، کاهش ارزش پول در کشورهای پیرامونی مثل یون--ان، ن--اموزونی و نامتع---ادل ب---ودن وض---عیت اقتص---ادی کش---ورهای اروپ---ایی، ورشکستگی اقتصادی کش--ورهایی مث-ل اس-پانیا، پرتغ-ال، یون--ان، ایرلند، کسری بودجه شدید در کشورهایی مثل آمریکا و فرانس--ه و انباشت بی رویه سرمایه اینها همه و همه نشان از وضعیت ب--د مردم و نشان از در بن بست قرار گرفتن سیس--تم اقتص--اد ب--ازار آزاد نئولیبرالی دارد. در زمانیکه بسیاری از نخبگان غ--رب مث--ل " دیوی--د ه--اروی"، "امانوئ--ل والرش--تاین"، "پیک--تی" و اقتص--اددان لیبرالی چون "ها چون چانگ" نتایج رقت بار بازار آزاد را ب--ه زی--ر سئوال برده اند و عملک--رد س--رمایه م--الی را ب--ه نق--د می کش--ند برای مطلع شدن از دیدگاه شما راجع ب--ه اوض-اع آش-فته اقتص-اد جهانی و آگاه شدن ب--ه ب--دیلی ک--ه ش--ما ب--ه آن می اندیش--ید چن--د

.سئوال مطرح می کنم .بح---ران اقتص---ادی کن---ونی و وض---عیت اقتص---ادی غ---رب و1

ورشکستگی کشورهایی مثل یونان را چگونه تفسیر می کنید؟ .آیا عم--ل ریاض--ت اقتص--ادی ش--رایط معیش--تی م--ردم را بهب--ود2

می بخشد یا شرایط سرمایه داری مالی را؟ کمک مالی به بانک ها که خود آفریدگار این بحران می باش--ند .3

راه به جایی می برد؟ .سرمایه مالی در اقتصاد لیبرال عم--دتاً در تولی--د بک--ار می رفت4

در صورتیکه در اقتص--اد نئولی--برال در س--وداگری ب--ر روی زمین و مستغلات و رانت زمین و بساز بفروش بکار گرفته میشود، آینده

این نوع سرمایه گذاری را چگونه می بینید؟ . اگر معتقد به بن بست سیستم اقتصادی ب--ازار آزاد می باش--ید5

ب--دین معناس--ت ک--ه این ش--رایط پای--ان س--رمایه داری نئولی--برالاست؟

. در ادامه با سئوال قبل آینده اقتصاد جهانی را چگونه می بینی--د6و آیا این شرایط اصلاح پذیر است؟

. نظر شما راجع به گذار از اقتصاد نئولیبرا چیس--ت و این گ--ذار7چگونه شکل می گیرد؟

310

. شما اقتص--اد تولی--د مح--ور را ش--رط لازم توس--عه اقتص--ادی و8 توزیع عادلانه ثروت می دانی--د نت--ایج عملی و سیاس--ی ک--ه این ت--ز

بخود می گیرد چگونه است؟ . نوع اقتص--ادی ک--ه بای--د در جمه--ور ش--هروندان ای--ران ) ای--ران9

دمکراتیک( بکار گرفته شود چیست؟ . در شرایط آشفته سیستم اقتصادی نئولیبرالی موج--ود ش--ما10

به چه بدیلی می اندیشید؟با احترام فراوان و تشکر از پاسخ های شما: فرید راستگو

:چهار بعد واقعیت

بحرانی که جامعه جهانی بدان گرفتار است، همان طور که آقای راستگو دانسته و در مقدم--ه خ--ود آورده اس--ت، ی--ک بح--ران اقتصادی تنها نیست و نمی تواند هم باشد. چراک--ه بع--د اقتص--ادی یکی از ابعاد واقعیت است. اگر این بع--د وض-عیت را ب--ا داده ه--ای اقتصادی تشریح می کند، داده های سیاسی و داده های اجتماعی و داده های فرهنگی، همان واقعیت را تش--ریح می کنن--د و این چه--ار بع--د از یک--دیگر ج--دایی ناپذیرن--د. محی--ط زیس--ت ک--ه انس--انها و زیندگان دیگر در آن می زیند، با داده ه--ای خ--ود، هم ح--ال و روزی را که پیدا کرده اس--ت و هم هم--ان واقعیت ک--ه زن--دگی انس--انها و

. دیگر زیندگان است را تشریح می کند بدین قرار، بحران هم سیاسی و هم اقتصادی و هم اجتماعی

و هم فرهنگی و هم محی--ط زیس--تی اس--ت. پس راه ح--ل می بای--د جامع باشد یعنی شامل تدابیری باشد که هر چه--ار بع--د و محی--ط زیست را در بر بگیرد. آیا در ب--اره چ--نین راه حلی اندیش--یده و آن را یافته و پیشنهاد کرده اند؟ بدون تردی--د بس--یاری اندیش--یده اند و

، در پ--اریس، س--میناری تش--کیل ی--افت ک--ه1987می اندیشند. در من نیز در آن شرکت داشتم. ترجمه های سه راه ح--ل از راه حله--ا که جامع تر بودند، در کت--اب س--یر اندیش--ه سیاس--ی در س--ه ق--اره آمده اند. یکی از این س--ه نظ--ر، از من اس--ت. دو راه ح--ل از س--ه راه حل، »سیاست جهانی« توانا به مهار ماوراء ملی ها را پیشنهاد می کنند. خاطر نشان می کنم که در ایام انقلاب و در به--ار انقلاب و پس از آن، سیاس--ت جه--انی بمعن--ای م--دیریتی مردم س--الار ک--ه اداره نیروهای محرکه را، بر میزان عدل، در سطح جهان، تصدی

311

کند و این نیروها را در رشد همآهنگ جامعه ه-ا و عم--ران ط-بیعت. بکار اندازد، پیشنهاد کرده ام

در آن سمینار، سه راه حل تجربه شده در طول قرن بیستم نقد شده اند و راه حلهای پیشنهادی حاصل آن نقد هس--تند. هرگ--اه پرسش کننده گرامی و دیگ--ر فارس-ی زبان--ان بخواهن--د پاس-خ ب--ه پرسش--های آق--ای راس--تگو را بخوانن--د، می توانن--د ب--ه آن کت--اب، مراجعه کنند. باوجود این، به یکایک پرسشها نیز پاسخ می نویسم و ی--ادآور می ش--وم ک--ه کت--اب »س--رمایه در ق--رن بیس--ت و یکم«

Thomas نوشته توم--اس پیک--تی Pikettyاز ت--ازه ترین کاره--ا در شناسایی مش--کل و پیش-نهاد راه ح--ل در غ-رب اس-ت. ام--ا ادگ--ار مورن، فیلسوف و جامع--ه ش--ناس ط--راز اول غ--رب ب--راین نظ--ر است که ح--ل بح--ران نیازمن--د اندیش--ه راهنم--ای درخ--ور اس--ت و غرب از خلق این اندیشه ناتوان است. ادگار م--ورن تنه--ا نیس--ت. صاحب نظ-ران دیگ-ری ن-یز ب-ه این نتیج-ه رس-یده اند ک--ه غ-رب گرفتار بن بست اندیشه راهنما است. شماری از آنها براین نظ--ر ش--ده اند ک--ه اندیش--ه راهنم--ای درخ--ور، در یکی از کش--ورهایی همچون ایران و یا مصر و یا هند و یا چین، خلق خواهد شد. اینان شرایطی را می شمارند که ایران بیشتر از کشورهای دیگر واج--د

.آنها است

بح--ران اقتص--ادی کن--ونی و وض--عیت اقتص--ادی٭ پرسش اول: غ--رب و ورشکس--تگی کش--ورهایی مث--ل یون--ان را چگون--ه تفس--یر

می کنید؟

بحران اقتصادی همگانی غرب نخست : پاسخ پرسش اول● مشکل اقتص((اد »تولی((د وزی--ادت مص--رف ب--ر تولی--د اس--ت.

مصرف انبوه« این اس((ت ک((ه هرگ((اه مص((رف ب((ر تولی((د پیشی نگیرد، بحران ها پدید می آیند. بحران بیکاری یکی

ام--ا زی--ادت مص--رف ب--ر تولی--د، بح--راناز این بحرانها است. آلودگی محیط زیس--ت و بح--ران کمب--ود م--واد اولی--ه و کمب--ود آب و ... را پدید می آورد. در کشورهایی که فاص-له مص-رف از تولی-د بیشتر است و فقیرتر نیز می شوند، بح--رانی را پدی--د می آورد ک--ه کشورهایی چون یونان بدان گرفتارند. یونان تا توانس--ته ق--رض و خرج کرده است. اکنون نه تنها نمی تواند قرض--ه های خ--ود را پس دهد، بلکه نیازمند قرضه های جدی--د اس--ت. ق--رض دهن--دگان او را ناگزیر کرده اند سیاست ریاضت اقتصادی را درپیش بگیرد. یونان

312

نیز چنین می کند. اما پولهایی ک--ه قرض--ه س--نگین یون--ان ش--ده اند دود نش--ده اند. ب--ه جیب ص--احب امتی--ازان رفته ان--د. این اس--ت ک--ه ریاضت اقتصادی، بحران سیاسی و اجتم--اعی و ن--یز ف--رهنگی در

. یونان را پدید آورده است و گفته می شود در یون-ان من--ابع نفت پی-دا ش-ده اند. این ک--ه

نفتخواران چشم طمع به این منابع دوخته باشند، یک امر است و این که یونان، کسری را با درآمد نفت بپردازد، امر دیگری اس--ت. برفرض که این منابع وجود داشته باشند و یونان بتواند کسری را با درآمد نفت بپردازد، ریشه بحران که کسر تولید اس--ت، ب--ر ج--ا است و تا زمانی که سامانه اقتصاد همین اس--ت، برج--ا می مان--د. کش-وری چ-ون ای-ران ن--یز، کس-ر تولی-د را ب-ا نفت و فق-ر و قه-ر

. می پردازد باوجود این، کسر تولید یک پدیده جهانی است. اقتصاد امریکا

و اقتصاد اروپا نیز دارای همین کسر اس--ت. قرض--ه های دولته--ا و نهادهای جامعه ها و افراد گویای کس--ر تولی--د نس--بت ب--ه مص--رف است. این پدیده نیم قرن پیش نیز قابل مشاهده بود. آن زم--ان، وق--تی دو پدی--ده، یکی پیش--خور ک--ردن و دیگ--ری از پیش متعین کردن آینده اقتصادها را مطرح ک--ردم. در فرانس--ه، اقتص--اددانان حاض--ر ب--ه پ--ذیرفتنش نبودن--د. زی--را دو اقتص--اد در رق--ابت، یکی اقتص-----اد س-----رمایه داری خصوص-----ی و دیگ-----یری اقتص-----اد »سوسیالیستی« )در واقع سرمایه داری دولتی( در رق--ابت بودن--د و م--دعی می ش--دند ک--ه راه آنه--ا ب--ه اقتص--اد وف--ور می انجام--د. و

امروز، هردو پدیده، بمثابه دو امر واقع دیرپا پذیرفته شده اند. و

. پویایی نابرابری ک(ه در ش(مار پویایی ه((ای رابط(ه1.1 مس((لط – زی((ر س((لطه اس((ت، م((ا را آگ((اه می کن((د ک((ه نابرابری مصرف و تولید، ترجمان یک رش(ته نابرابریه((ا

:است نابرابری میان منابع موجود در طبیعت و نیاز فزاین--ده ب--ه این●--

مواد؛ نابرابری میان نیاز به میح--ط زیس--ت س--الم و محی--ط زیس--ت●--

آلوده؛ نابرابری میان نیاز انسان به غذا و آب و نیاز طبیعت به آب و●-

غذا برای تجدید توان که سه مسئله کمبود آب و گرس--نگی زمین و انسان و پیشرفت بیابان را پدید آورده است. ایران بخصوص ب--ا

این مسئله و خطر روبرو است؛313

نابرابری میان نیاز سرمایه به سود و نیازه--ای واقعی انس--ان.●- یعنی نیازهایی که تن آدمی دارد و نیازهایی که در جریان رش--د او

پدید می آیند؛ نابرابری میان درآمد سرمایه و درآمد انسانی که آن را تولی--د●--

می کند؛ ن--ابرابری علمی و ف--نی می--ان جامعه ه--ا و در هرجامع--ه می--ان●--

اقلیت دارای علم و فن و اکثریت بزرگ و میان گروه تولید کننده علم و فن و اقلیت برخ--وردار از علم و فن ک--ه راه ح--ل عاج--ل

.می طلبد نابرابری می--ان مس--ئله ها ک--ه ف--راوان تولی--د و ب--رهم انباش--ته●--

می شوند و مسئله هایی که »راه حل« می جویند؛ نابرابری روز افزون میان سرمایه ای که در تولید بکار می افتد●-

و س---رمایه ای ک---ه در مع---املات »فرآورده ه---ای مش---تق« بک---ار می افتد؛

نابرابری میان سرمایه یی که در تولید فرآورده ه--ای ویران گ--ر●-- )اسلحه و مواد مخدر و مشروبات الکلی و ف--راوان فرآورده ه--ا و »خدمات« ویرانگر دیگر( بکار می افتد و سرمایه یی ک--ه در تولی--د

فرآورده های سالم بکار می افتد؛ ن--ابرابری روزاف--زون می--ان عرض--ه ک--ار و تقاض--ای ک--ار. این●--

ن--ابرابری در کش--ورهای زی--ر س--لطه بیش--تر اس--ت زی--را در این کش--ورها، هم--راه ب--ا ص--دور نفت و گ--از و دیگ--ر م--واد موج--ود در طبیعت و ن-یز ص-دور اس-تعدادها، زمینه ه--ای ک-ار ن--یز ب--ه اقتص-اد

مسلطه صادر می شوند؛ نابرابری میان نقاط مختلف جهان و مناطق هرکش--ور بلح--اظ●-

»رش--د« و درآم--د و مص--رف )نیمی از مص--رف ای--ران را ته--ران درصد اقتصاد انگلستان است و ثروت40می کند و لندن صاحب

جهان در غرب ب-رهم انباش-ته می ش-ود و در همان ح-ال بیش-ترینتخریب را به بقیت جهان تحمل می کنند(؛

نابرابری میان کشورها بلحاظ توزیع نیروه--ای محرک--ه ک--ه ب--ا●-- سلطه ماوراء ملیها بر اقتصاد جهان همراه است. دولته--ا در براب--ر این ماوراءملی ها ناتوان گشته اند و این ماوراء ملی ه--ا ب--ه س--لطه بر اقتصاد جهان قانع نیستند. فضا و آینده را نیز دارند از آن خ--ود می کنند و با پیش خرید کردنها، نظام مزدوری را دارن--د در جه--ان مستقر می کنند و نظام برده داری جدید را در سطح جهان برقرار

می کنند؛

314

نابرابری میان زمانی که صرف فعالیتهای ویرانگر می شود ب--ا●-- زمانی که صرف فعالیته--ای س--ازنده می گ--ردد ک--ه م--رتب بیش--تر

می شود؛ نابرابری میان جامعه ها و نابرابری در هر جامعه که در س--طح●--

درصدی ها و یک درصدی ها را بوجود آورده است. و99جهان نابرابری می--ان برخ--ورداری انس--ان از حق--وق ذاتی خ--ویش و●--

نقش قدرت )= زور( در تنظیم رابطه ها: پویایی قهر که با پویایی.فقر همزاد و همراه است

)● نابرابری که با ن(ابرابری می(ان مص(رف و16این ، بس--ا فهرس--ت ک--املی از ن((ابرابری می ش((وند17تولی((د،

نابرابریها نباشند. اهل اطلاع می توانند آن را کامل کنند. اما خ--ود می گویند راه حل کدام است. خوانندگان اهل حوصله می توانند به کتاب عدالت اجتماعی که کتاب چهارم از کتابه--ا پ--یرامون م--ردم سالاری است، مراجعه کنند و ببینند نظرهای مختل--ف درب--اره این

.نابرابریها چه می گویند و چه راه حلهایی را پیشنهاد می کنند

با آنکه هدف پرس--ش این اس--ت ک--ه پاس--خ شناس--ایی ی--ک.( 1.2 وضعیت باشد، فرصت را برای پیشنهاد راه حل مغتنم می شمارم.

:در پاسخ به پرسشهای دیگر، راه حل را پی می گیرم این نابرابریها زاده رابطه ای هستند که در عین حال

سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و رابطه ب((ا طبیعت است. این رابطه، رابطه مس((لط – زی((ر س((لطه است. به سخن دیگر، رابطه انسان با ق((درت اس((ت. در چنین رابطه ای، مداربسته س((رمایه )بمثاب((ه ق((درت( ب((ا نیروهای محرکه، از جمله انسان )بمثابه نیروی محرک((ه تولید کننده نیروهای محرک((ه( تنه((ا ی((ک ه((دف و آن ب((ه حداکثر رساندن سود را ن((دارد، حف((ظ رابط((ه مس((لط – زیر سلطه و تکاثر و تمرک((ز و انباش((ت س((رمایه را ن((یز دارد. ام(((ا این رابط(((ه تغذی(((ه می کن(((د از مص(((رف )= تخریب(، به سخن دیگر، از نابرابریها، از جمله نابرابری تولید ب((ا مص((رف، ک((ه دایم در اف((زایش هس((تند. ب((دلیل اف((زایش م((داوم نابرابریه((ا اس((ت ک((ه ص((احب کت((اب س((رمایه در ق((رن بیس((ت و یکم هش((دار می ده((د: این

. وضعیت قابل ادامه نیست بنابراین، رابطه باید تغییر کن--د: از تنظیم رابط--ه انس--ان ب--ا

ق--درت ب--ه تنظیم رابط--ه انس--ان ب--ا حق--وق ذاتی خ--ود و حق--وق315

طبیعت و حقوق جمعی هر جامعه. و چ--نین تغی--یری نی--از دارد ب--ه تغییر اندیش--ه راهنم--ا از بی-ان ق--درت ب--ه بی--ان اس-تقلال و آزادی. بااین تغیییر، تضاد که فرآورده رابطه های قوا و اساس فعالیته--ای اقتصادی در سامانه سرمایه داری است، ج--ای خ--ود را ب--ه توحی--د اجتماعی بمثابه اساس و عرصه فعالیته--ای اقتص--ادی می س--پارد. ت--دابیر اقتص--ادی ب--رای متحق--ق ک--ردن این تح--ول بنی--ادی هم در

. اند اقتصاد توحیدی و هم در عدالت اجتماعی ارائه شدهنیازمند از تضاد به توحید اجتماعی پایه تغییر اما

یک رشته تغییرهای سیاسی و اقتص((ادی و اجتم((اعی و ف((رهنگی اس((ت. این تغییره((ا را انس((انها هس((تند ک((ه می توانند ایجاد کنند. برای آن که انسانها به چنین کاری توانا شوند، نیاز به تغییر طرز فکر آنها است. زی((را ت((ا وق((تی این ی((ا آن بی((ان ق((درت اندیش((ه راهنم((ای آنه((ا است، انس(انها ج((ز ب(ه تخ((ریب توان((ا نمی ش((وند. ب(رای این که پرسش کننده گرامی و خوانن((دگان دریابن((د چ((را انسانها با داشتن این و آن بیان قدرت در س((ر، ج((ز ب((ه تخریب توانا نمی شوند، یک چند از امور واقع زیر چش((م

:را خاطر نشان می کنم بخش ب((زرگ رش((د علمی و ف((نی در جه((ان ام((روز،●

آن هم با شتابی که م((دام ب((ر آن اف((زوده می ش((ود، ج((ز بکار افزایش مصرف بر تولید، بنابراین، افزایش میزان

تخریب نیامده است؛ از آنج((ا ک((ه بط((ور روزاف((زون، ق((درت تنظیم کنن((ده●

رابطه ها می ش((ود و همگ((ان در ک((ار »تحص((یل ق((درت« هس((تند و توجی((ه این ق((درت جویی ب((ر عه((ده اندیش((ه راهنما است، اندیش((ه های راهنم((ا ک((ه انس((انها در س((ر دارن(((د، م(((رتب از خ(((ود بیگان(((ه می ش(((وند و در هم(((ه جامعه ه((ا، ت((وجیه گر اف((زایش م((داوم م((یزان خش((ونت می ش(((وند. طرف(((ه این ک(((ه طرف(((داران هری(((ک از این بیانهای قدرت خود را برحق می انگارند و ش((گفت آورتر این که گمان می برن((د حق((انیت خش((ونت ک((ور را تج((ویز می کند. ای کاش می دانستند که حق یع((نی نب((ود زور و خشونت. و ای کاش می دانس((تند ک((ه بیان ه((ای ق((درت یک محتوی با صورتهای گوناگون هستند. در ع((راق ک((ه سنی و شیعه به جان هم افتاده اند و در سوریه و لیبی و حتی در اسراییل و فلسطین، محتوای بیانهای قدرت

316

یکی اس((ت و اختلافه((ا، اختلافه((ا در ص((ورت هس((تند و این همه م((رگ و وی((رانی، بخ((اطر اص((الت بخش((یدن ب((ه قدرت و در پی سراب ق((درت، فکرراهنم((ا را ت((وجیه گر وی(((ران ش(((دن و وی(((ران ک(((ردن گردان(((دن و غفلت از محتوای یگانه بیانهای قدرت و دلخوش کردن ب((ه این و آن رنگ ص((ورت اس((ت. قربانی((ان این صورت پرس((تی ها

. انسان و نیروهای محرکه و طبیعت هستند برابر محاسبه ای که چهل سال پیش، در غ((رب انج((ام●

ها و خدمات ویرانگر دوسوم گرفته بود، میزان فرآورده ک((ل تولی((د ب((ود. در این چه((ار ده((ه، این نس((بت بس((ود

در این. فرآورده ها و خدمات ویرانگر تغی((یر کرده است سال ها، چون نیاز است به بزرگ گرداندن م((یزان رش((د اقتصادی، بهای مواد مخدر و درآمد روسبی گری را ن((یز در محاسبه تولید ملی وارد کرده اند. بهای مواد مخدری ک(ه در تولی((د ناخ((الص داخلی فرانس(ه وارد شده اس((ت،

درصد این تولید است! 10 و بالاخره، عقل قدرتمدار اندیشیدن و تصمیم گرفتن●

و س((خن گفتن و خی((ال ب((افتن را ب((ا تخ((ریب ش((روع می کن((د. ج((ز این ن((یز نمی توان((د بکن((د. پس بج((ا اس((ت، هرکس یک طرازنامه از کار عقل خود ترتیب بدهد. این طرازنام((ه ب((ه او امک((ان می ده((د نقش ق((درت را در تنظیم فعالیته((ا و رابطه ه((ایش شناس((ایی کن((د و ن((وع بیان قدرتی را بشناسد که در سر دارد. و نیز می توان((د اندازه از خود بیگانه کردن بیان قدرتی را اندازه بگ((یرد که اندیشه راهنم((ای خ((ویش کرده اس((ت. در نتیج((ه، در یابد که تخریب بیشتر و ساختن کمتر یعنی این که بیان قدرت در سر، در جریان از خود بیگانه ش((دن، ب((ه بی((ان قدرت توتالیتر، نزدیک تر اس((ت. و این طرازنام((ه ب((ه او امکان می دهد تفاضل ویرانیها که ببار آورده است را بر ساخته های خویش، اندازه بگیرد. هرگاه چ((نین کن((د، در می یاب((د ک((ه مهم((ترین ن((ابرابری، ن((ابرابری زم((ان و کارمایه ای است که صرف تخریب می شوند ب((ا زم((ان و کارم(((ایه ای ک(((ه ص(((رف س(((اختن می ش(((وند: وقت و کارمایه ای که روزانه تلف می شوند. راه ح((ل، ب((ه ص((فر متمایل کردن ویرانگ((ری اس((ت و این مهم کج((ا ش((دنی اس((ت وق((تی انس((انها بج((ای حق((وق، ق((درت را تنظیم

317

کننده فعالیته((ا و رابطه ه((ای خ((ود می کنن((د و این و آن بیان قدرت را در سر دارند و مرتب آنها را ن((یز از خ((ود بیگانه می کنند: تغییر تنظیم کننده فعالیتها و رابطه ه((ا از قدرت به حقوق، بنابراین، تغییر اندیش((ه راهنم((ا از بیان قدرت به بیان استقلال و آزادی، کار اول و راهبر

.آدمیان در رشد است

برابر تولید ناخالص جهان، معامله مج((ازی10 وقتی ❋!انجام می گیرد

از پرسشهای دهگانه آقای فرید، پرس(ش اول را پاس(خ:داده ام. اینک به سه پرسش دیگر پاسخ می دهم

. آیا عمل ریاض--ت اقتص--ادی ش-رایط معیش--تی م--ردم را بهب--ود2می بخشد یا شرایط سرمایه داری مالی را؟

. کمک مالی به بانک ها که خود آفری--دگار این بح--ران می باش--ند3راه به جایی می برد؟

. سرمایه مالی در اقتصاد لیبرال عمدتاً در تولی--د بک--ار می رفت4 در صورتیکه در اقتص--اد نئولی--برال در س--وداگری ب--ر روی زمین و مستغلات و رانت زمین و بساز بفروش بکارگرفته میشود، آین--ده

این نوع سرمایه گذاری را چگونه می بینید؟

در پاس--خ ب--ه پرس--ش اول، : ٭ پاس((خ پرس((ش دوم و دوم نابرابریها را شناسایی کردیم. از جمله دانستیم که از نیم--ه ق--رن بیستم بدین سو، در ارزش تولید، مرتب از سهم کار کاس--ته و ب--ه

در اقتص--ادهایس--هم س--رمایه اف--زوده شده اس--ت. هم اکن--ون، هزینه های مواد اولیه و انرژی وخدمات به کنار، سهمی کهغرب،

30 و س--همی ک--ه ک--ار می ب--رد، ح--دود 70سرمایه می برد ح--دود درصد ارزش تولید است. در سرمایه داریهای غرب، ب--رای ج--بران بخش--ی از خ---ورد و ب---رد س--رمایه س--الاران، دولت و نهاده--ای همگانی، وام می گیرند وصرف خ-دمات می کنن--د. کس--ر بودجه ه--ا

20هم ناشی از نپرداختن مالیات )در فرانسه تقلبهای مالیاتی را درصد بودجه ارزیابی می کنند( و هم ناشی از هزینه های س--نگینی است که دولت برعهده می گیرد. این وامها که از اندازه بگ--ذرد و دولت و نهاده--ا نتوانن--د ح--تی قس--طها را بپردازن--د، بح--ران پدی--د می آید. بحران که پدید آم--د، ریاض--ت اقتص--ادی ض--رور می ش--ود.

318

ریاضت هم یعنی کاستن بودج--ه دولت درآنچ--ه ک--ه ب--ه هزینه ه--ای خ--دمات مرب--وط می ش--ود و کاس--تن از بیمه ه--ا و یاران--ه. و ن--یز ف--روختن کارفرماییه--ایی ک--ه در م--الکیت دولت هس--تند ب--ه بخش خصوصی. بدین قرار، دو ن-وع برنام-ه ریاض-ت اقتص-ادی می ت--وان تهیه کرد. در غرب، برنامه ای تهیه و اجرا می ش--ود ک--ه قش--رهای

:زحمتکش بهای سنگین آن را می پردازند

:راه کار ریاضت اقتصادی در غرب● الف. بنابر جبر ریاضت اقتصادی، از سهم قش--رهای زحمتکش از ارزش تولید می کاهند و همین کاستن را با خدماتی که اف--راد این

. قشرها دریافت می کنند، جبران نمی کنند ب. وامهای بسیار س--نگین دود نش--ده و ب--ه ه--وا نرفته ان--د، وج--ود دارن--د. الا این ک--ه جه--انی ش--دن »ص--احبان« پوله--ا را قدرتمن--د و دولته-ا را ن--اتوان کرده اس-ت. دولته--ا ح-تی نمی توانن-د ب-ا یک-دیگر تواف--ق کنن--د و ب--ر س--رمایه عظیمی ک--ه در »ب--ازار فرآورده ه--ای مشتق«، فعال هستند، اندک مالیاتی وضع کنند و با آن، دست کم از بار وامهای دولتها بکاهند. هرگاه دولتی بخواه--د ب--ه تنه--ایی این کار را بکند، سرمایه از آن کشور به کشور دیگری می رود. به یاد بیاورید که وقتی آقای هولاند نامزد ریاست جمه--وری ب--ود و گفت

درص--د مالی--ات خواه--د گ--رفت، آق--ای75از درآمدهای ب--زرگ ت--ا ک--امرون، نخس--ت وزی--ر انگلس--تان خط--اب ب--ه س--رمایه داران

! فرانسوی گفت: انگلستان مقدم شما را گرامی می دارد ج. طرفه این که از سرمایه سالاران نمی پرس--ند چ--را کم و کس--ر پیدا کرده ای--د؟ در ش--دت بح--ران، ب--ه بانکه--ا و واح--دهای ص--نعتی بزرگ وامهای کلان دادند و آنها حتی حاضر نشدند نظ--ارت دولت بر کار خود را بپذیرند و دست کم، به خود، »پاداش«ه--ای ک--ذایی را ندهند. بدین خاطر اس--ت ک--ه می گوین--د و ب--ه ح--ق ک--ه بح--ران،

.ثروتمندان را ثروتمندتر و فقیران را فقیرتر کرده است د. سرمایه های عظیم به بازار فرآورده های مشتق می رون--د. و از جمله ایراده--ای ب--زرگ ک--ه ب--ه معامله ه--ا در این ب--ازار می گیرن--د، گریز از مالیات است. سرمایه ها که به این بازار می رون--د، هم از مالیات می گریزن--د و هم س--ودهای ب--زرگ می برن--د. نتیج--ه ب--زرگ شدن میزان کسر بودجه است. حاصل کس--ر بودج--ه اف--زودن ب--ر مالیاته--ای قاب--ل وص--ول از قش--رهای زحمتکش جامعه اس--ت. از این رو پیشنهاد می شود این بازار نظم و نظام بپذیرد و معامله ه--ا

.در این بازار نیز مشمول مالیات شوند319

ه. فع--ال ب--ودن س--رمایه ها در ب--ازار فرآورده ه--ای مش--تق بس--ا مهم--ترین عام--ل بح--ران اس--ت. هم بخ--اطر کمی س--رمایه قاب--ل عرض--ه در قلم--رو تولی--د و هم بخ--اطر ب--الا نگ--اه داش--تن به--ای فرآورده ها، بخصوص بهای مواد اولیه که س--ود آن البت--ه ب--ه جیب سرمایه داران می ری--زد. اقتص--اددانان غ--رب م--رتب این دو نقش »ب--ازار فرآورده ه--ای مش--تق« را در ایج--اد بح--ران خ--اطر نش--ان می کنند. پیشنهاد مهار این بازار و وضع مالیات را نیز می دهند اما تا بحال دولتها نظر آنان را به عمل درنیاورده اند. دانس--تنی اس--ت که قیمتها را این ب--ازار تع--یین می کن--د. هس--تند اقتص--اددانانی ک--ه نقش این ب--ازار را در تع--یین قیمته--ا مفی--د می دانن--د. و همچن--ان سرمایه های عظیم برای سود بیشتر به این بازار می روند. در این بازار، قیمتها چنان تعیین می شوند که سود مطلوب را عاید کنند.

میلیاردر و Warren Buffett بدین خاطر است که وارن بوفه این س((رمایه ها را »اس((لحه م((الیس--رمایه گذار امریک--ایی

.تخریب عظیم و همه جانبه« می خواند و. از هم اکنون اقتصاددانان ناوابسته به نظ--ام، هش--دار می دهن--د ک--ه بح--ران بس وحش--تناک تری در راه اس--ت. یکچن--د از رؤس--ای دولته--ا از »اخلاقمن--د« ک--ردن س--رمایه داری س--خن می گوین--د. و صاحب کتاب »سرمایه در قرن بیست و یکم« هشدار می دهد که این نظ--ام نمی توان--د دیرپای--د و در می--ان ویرانه ه--ایی ک--ه ایج--اد می کن--د، می م--یرد. ب--ه س--خن دیگ--ر، چ--ون س--رمایه داری مس--ئله می س---ازد و مس---ئله ها را ب---ر هم می افزای---د، ک---ار دولته---ا این شده است که آن را از گردنه ه--ایی عب--ور دهن--د ک--ه س--رمایه داری خود ایجاد می کند. هزینه سنگین را مردم زحمت کش می پردازن--د زیرا قانع شده اند که هرگ-اه هزین--ه را نپردازن--د، دس-تگاه تولی-دی

.می خوابد و آنان بی کار و بی نان و خانه و... می شوند بجااست توضیح بدهم چرا سرمایه داری مسئله ساز است و

نمی تواند مسئله حل کند؟ مسئله س--از اس--ت زی--را ب--رای این ک--ه بتواند ادامه حیات بدهد، هم--واره مص--رف بای--د ب--ر تولی--د ف--زونی داشته باشد. اما، در اقتصاد، مص--رف تخ--ریب اس--ت. پس وق--تی حیات نظامی قائم ب--ر ف--زونی تخ--ریب ب--ر س--اختن ش--د، مس--ئله )فزونی مصرف بر تولید( را می سازد و آن را هرگز نمی تواند حل کن--د. زی--را ح--ل آن مس--اوی اس--ت ب--ا م--رگ س--رمایه داری. ام--ا مسئله ای که می سازد، در همان حال ک--ه م--رتب ب--زرگ می ش--ود، مس--ئله های دیگ--ر را ن--یز پدی--د می آورد: تخ--ریب محی--ط زیس--ت، استقرار رابطه اقلیت مسلط با اکثریت زی--ر س--لطه و نابرابریه--ا

320

در سطح هر کش--ور و در س--طح جه--ان و پویایی ه--ای ن--ابرابری و فق--ر و قه--ر و دیگ--ر دینامیکه--ای بی--ان گر رابط--ه مس--لط – زی--ر

. سلطه

:راه کاری که می توان پیشنهاد کرد● ال--ف. می ت--وان ب--ر س--هم ک--ار از ارزش تولی--د اف--زود و از س--هم سرمایه کاست. در حقیقت، سرمایه جز به استهلاک و ن-و ش-دن

حق ندارد. و ب . می ت---وان اقتص---ادها را تولی---د مح---ور گردان---د و از س---هم

. فرآورده های ویرانگر کاست ج . زم--انی نس--بت س--رمایه هایی ک--ه در »ب--ازار فرآورده ه--ای

برابر سرمایه هایی بودند که در تولید بکار7مشتق« فعال بودند، می افتند. بایک توافق بین المللی، می توان این »بازار« را مح--دود و بر معاملاتی ک--ه در آن انج--ام می گیرن--د، مالی--ات وض--ع ک--رد. و بخص--وص من--ابع بانکه--ا را از انحص--ار آنه--ا خ--ارج ک--رد. مهم ت--ر،

.می توان سرمایه ها را به تولید بازگرداند د . یکی از منابع درآمد صاحبان سرمایه نرخ بهره وامهای دول--تی اس--ت. می ت--وان از این ن--رخ به--ره کاس--ت. هم از به--ره وامه--ای دول--تی و هم از به--ره اعتب--اراتی ک--ه در اختی--ار س--رمایه گذاران

.گذاشته می شود ه . می توان دولتها را ناگزیر ک--رد همچ--ون س--وئد، ن--ه کس--ر ک--ه

.مازاد بودجه داشته باشند و . می توان ساخت کار را تغییر داد به ترتیبی ک--ه ک--ارگران وقت ک--افی ب--رای ب--ه روز ک--ردن دانش و فن خ--ود را داش--ته باش--ند.

.تأسیسات آموزشی لازم را نیز می توان ایجاد کرد ز. می ت--وان قواع--د خش--ونت زدایی را در س--طح جامع--ه و س--طح جهان بکار ب-رد و ب-ه یمن خش--ونت زدایی، از ب--ار بودج-ه بمق-دار

. بسیار کاست ح. می ت--وان، ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی، آن سیاس--ت توزی--ع درآم--دها را درپیش گ--رفت ک--ه توزی--ع برابرت--ر درآم--دها راممکن سازد و با توزیع امکانها در سطح کشور، یک عامل مهم بی ک--اری و فق--ر را زدود. آن عام--ل، ب--یرون افت--ادن من--اطقی از کش--ور از

شبکه تولید و خدمات در نظام سرمایه داری است. بنابر این، ط. سرمایه گ--ذاری در ان--رژی س--الم و عم--ران ط--بیعت و س--الم کردن محیط زیست می تواند بسیار ک--ار ایج--اد کن--د. در فرانس--ه،

. تنها عمران جنگلها می تواند یک میلیون کار ایجاد کند321

ی . می توان ساخت بودجه و س--اخت اعتب--ارات ب--انکی و س--اخت. واردات و صادرات را تغییر داد

این ت--دابیر را هم در نظامه--ای کن--ونی اقتص--ادی – اجتم--اعی می توان بکار ب--رد. هرگ--اه جامعه ه--ا ب--ر این واقعیت وج--دان پی--دا کنن--د ک--ه نظ--ام اقتص--ادی کن--ونی وی--ران می کن--د و در وی--رانه ای می میرد که ایجاد می کند و ب--ا تغی--یر نظ--ام اجتم--اعی – اقتص--ادی

. کار دیگر، ساختاری می شود موافقت کنند، راه

: ٭ پاسخ به پرسش سوم در پاسخ به پرسش--های دوم و س-وم توض-یح دادم ک-ه زم--انی

میزان سرمایه ای که در »بازار فرآورده های مشتق« فع--ال ب--ود، برابر سرمایه ای بود که در تولید بکار می افتاد. تازه دوس--وم از7

تولید و خدمات نیز ویرانگرند. نخست بپرسیم چرا چنین س--رمایه عظیمی از چرخ--ه تولی--د خ--ارج می ش--ود و در قمارخ--انه ب--زرگی

:بکار می افتد که دائم بزرگتر می شود؟

الف. بازار فرآورده های مشتق )فرآورده می تواند یک سهم و یک ورقه بهادار باشد و یا یک پول باشد و یا یک ماده اولیه و یا ح--تی یک نرخ و یا ش--اخص باش--د(، ب--ازاری اس--ت ک--ه، در آن، احتم--ال ص-عود و ی--ا س--قوط قیمت در آین-ده، موض--وع معامل-ه اس-ت. در اص--ل، ف--رآورده ک--ه در آین--ده تحوی--ل داده می ش--ود، ب--ه قیم--تی معامله می شد که نقد پرداخت می گشت و ی--ا در آین--ده پ--رداخت می ش--د. خری--دار از بیم ب--الا رفتن قیمت، جنس را از فروش--نده می خری--د ب--ه قیمت م--ورد تواف--ق ام--ا آن را در آین--ده تحوی--ل می گرفت. در غرب، کش--اورزان ب--رای حف--ظ خ--ود از خطره--ای مالی این بازار را پدید آوردند، برای مثال، ب--رای در ام--ان مان--دن از تب قیمتها و یا سقوط قیمتهای فرآورده های کشاورزی. ام--ا از

بدین س--و، سرمایه س--الاران این ب--ازار را از آن خ--ود1980سال کردند. در این بازار، کالا و یا ورقه بهادار بس--ا هیچ گ--اه رد و ب--دل نمی ش--ود. دس--ت آوی--ز اس--ت. ارزش معامله ه--ا در این ب--ازار، را بانک تنظیمات بین المللی و بزرگ ش--دن آن را این س--ان گ--زارش

: می کند برابر شده7 معاملات در این بازار 2009 تا 1999در فاصله ●-

بح---ران. ● ه---زار میلی---ارد دلار رس---یده است600000و ب---ه اقتصادی سبب کاهش معاملات در این بازار شد. باوجود این، در

داش--ت:2008 به همان سطح بازگشت که در سال 2013سال 322

، ارزش پ---ولی ثبت ش---ده این معامله ه---ا ب---ه2013در س---ال براب--ر تولی--د10 ه--زار میلی--ارد دلار رسیده اس--ت ک--ه 693000

دس--امبر17ناخ--الص ک--ل جه--ان در این س--ال اس--ت )لومون--د 3، این معامله ها 1998 سال پیش از آن، یعنی در 15(.- 2013

برابر تولید ناخالص کل جهان بودند. لوموند نوشته اس-ت: ب--اوجود. بحران و بزرگی خطر، بانکها تغییری در روش کار خود نداده اند

میلیارد دلار ک--ه روزان--ه، فق--ط در5300بنا بر همان بانک، از ● درص--د معامله ه--ایی8 ت--ا 7ب--ازار مب--ادلات انج--ام می گ--یرد، تنه--ا

هستند که بخ--اطر پیش--گیری از خطره--ا از س--وی کس--انی انج--ام می گیرند که هدف غیر پولی و مالی دارن--د. این معامله ه--ا بس--یار پرخطر هستند زیرا در پرده ابهام، میان مؤسسه ها، بدون رعایت مق--ررات تض--مین کنن--ده ام--نیت، انج--ام می گیرن--د. ب--رای مث--ال،

ک--ه حم--ایت م--الی دولت امریک--ا از AIG شرکت بیمه امریک--ایی credit میلی-----ارد دلار ) 1600ورشکس-----تگی نج-----اتش داد،

default swap اعتب--ار تض--مین کنن--ده از ج--انب فروش--نده ب--ه خریدار( در اختیار داشت. و چون کسی نمی دانست خری--داران و فروشندگان کیانند، سبب بروز وحشت در نظام پولی/ مالی شد.

م--اه پیش، ب--ه روایت لومون--د،6، یع--نی 2013در پای--ان س--ال بانکهای اروپ--ایی ک--ه از این گون--ه اوراق در اختی--ار داش--ته اند، ب--ه

میلی--ارد ی--ورو و بان--ک55600ترتیب عبارت بوده ان--د: دوچ بان--ک میلی--ارد دلار ج--ریمه اش ک--رده9ب.ان.پ )ک--ه بت--ازگی امریک--ا

میلی--ارد ی--ورو و بان--ک انگلیس--ی ب--ارکلی48300است( و پاری با Barclays 19200میلی--ارد ی--ورو و سوس--یته ژن--رال 47900

... میلیارد یورو16800میلیارد دلار و کردی اگریکل برابر تولید86یس انجام داده ئو معامله هایی که کردی سو

براب--ر24ناخالص ملی سوئیس اس--ت! و معامله ه--ای ب.ان.پ ... تولید ناخالص فرانسه است.و

براب--ر10ب. وقتی رقم معامله ها در ب--ازار فرآورده ه--ای مش--تق تولید ناخالص کل دنیا اس--ت، پس این »فرآورده ه--ا« دس--تمایه ای بیش در دست مؤسسات مالی و پولی نیستند. و بکار آن می آیند که معامله های غیر شفاف و رها از هرگونه مهار و مالیات انج--ام بگیرند. هنوز علت پیدایش و بزرگ شدن این ب--ازار دیگ--ر اس--ت: سرمایه یکی از مهمترین نیروهای محرکه است. هرگاه این ن--یرو در تولی--د بک--ار افت--د و تولی--د نیازه--ای واقعی انس--ان را ب--رآورد، زیادت مصرف بر تولی--د از می--ان ب--ر می خ--یزد. نیروه--ای محرک--ه

323

دیگر نیز به جای تخریب شدن در تولید بک--ار می افتن--د. ام--ا بک--ار افتادن نیروه--ای محرک--ه در ی--ک نظ--ام اجتم--اعی – اقتص--ادی آن نظام را ناگزیر باز و تحول پذیر می کند. باز و تح--ول پ--ذیر ش--دن نظام اجتماعی – اقتص--ادی ب--ه س--رمایه س--الاری پای--ان می ده--د. بن--ابراین، حف--ظ نظ--ام ایج--اب می کن--د ک--ه آن بخش از نیروه--ای محرکه که بکار افتادنشان سبب تغییر نظام اجتماعی – اقتصادی می ش--ود، خن--ثی گردن--د. پس بخش بس--یار ب--زرگی از س--رمایه می باید از چرخ--ه تولی--د خ--ارج ش-ود. از این رو، خ--ارج می ش--ود و وارد ب--ازار فرآورده ه--ای مش--تق می گ--ردد. اقتص--اددانان غ--رب نمی خواهند به نیروهای محرکه و تخ--ریب آنه--ا در مقی--اس جه--ان بپردازن---د. زی---را اغلب در خ---دمت س---رمایه س---الاری و س---لطه

. ماوراءملی ها بر اقتصاد جهان هستند راه کار بایسته اینست که هر کشور در سطح خود و

جامعه جهانی در سطح جهان از خ((ارج ش((دن نیروه((ای محرکه از چرخه تولید و تخ((ریب آن جلوگ((یری کنن((د. از این رو، اس((تقلال و آزادی، بن((ابراین، بی((ان اس((تقلال و آزادی ضرورت به تمام دارد. بخص((وص جامعه ه((ای زی((ر س((((لطه، در درج((((ه اول، کش((((ورهای نفت خ((((یز و ص((ادرکننده اس((تعدادها ی((ا »م((اده خاکس((تری«، هرچ((ه دیرتر دولت حقوقمدار و مجری سیاست اقتصاد تولی((د محور، در اس((تقلال و آزادی، را بیابن((د، زیانش((ان ب((ابت تخریب نیروهای محرکه عظیم تر است و بسا غیر قابل

.جبران نیز بگردد

:راه کارها که در غرب پیشنهاد شده اند● کمیسیون اروپایی و بانک مرکزی اروپا )بانک مرکزی فرانسه،

(2010مورخ ژوییه la stabilité financière مجله14شماره براین نظر است که وجود بازار فرآورده های مش--تق، هم--ه زی--ان آور نیست. سودها نیز عاید می کند. بش--رط اینک--ه تن ب--ه مه--ار و

:مقررات بدهد. سودها عبارتند از . در گذشته، خریدار و فروشنده بر سر قیمتی در آین--ده تواف--ق1

می کردند و معامله انجام را می دادند. پس اگ--ر این ن--وع معامل--ه واقعی باشد و پول و کالا رد و بدل بشوند، برای حفظ فعالیته--ای

.تولیدی از خطر مفید است . تأسیس--ات م--الی و پ--ولی ک--ه اینگون--ه معامله ه--ا را تص--دی2

می کنند، پولها را به خود جذب می کنند و324

. عامل جریان پ--ول در اقتص--اد می ش--وند ب--ه ترتی--بی ک--ه تولی--د3کننده گرفتار کمبود پول وقتی بدان نیاز دارد، نمی شود. و

. بازار فرآورده ه--ای مش--تق در تنظیم و تع--دیل قیمته--ا ک--ارآیی4 دارد زیرا با علامتهایی ک--ه قیمته--ای این ب--ازار می دهن--د قیمته--ای

. روز را تنظیم و تعدیل می کنند

الا این که مؤسسات مالی و پولی، در پرده ابهام و خارج از هرگونه مهار، سرمایه ها را از چرخه اقتصاد خ--ارج و وارد چرخ--ه معامله هایی کرده اند که قمار بر سر ارزیابی خط--ر اس--ت. ب--رای این که ب--ازار فرآورده ه--ای مش--تق اس--لحه تخ--ریب عظیم و هم--ه

:جانبه نشود، پیشنهاد می شود که . در حال حاضر این بازار برای نظام اقتصادی خطرناک اس--ت.1

پس کار اول بای--د مه--ار آن ب--ه ترتی--بی باش-د ک--ه دیگ--ر خطرن--اک نباشد. برای این که خطرناک نباشد، باید بازار شفاف باشد

. فرآوده های مشتق می توانند موضوع بیشمار معامله ه--ا ش--وند2 و بحران بسازند. نمون--ه : بح--ران مس--کن در امریک--ا ک--ه آغ--ازگر

.بحران اقتصادی جهانی شد ب--رای جلوگ--یری از این معامله ه--ای خط--ر س--از، ال--ف. بای--د

فرآورده و بها و گیرنده و دهنده مشخص باشند و ب. اعتبارها به کسانی داده ش-وند ک--ه از توان--ایی آنه--ا ب--ه پ--رداخت اقس--اط وام

. اطمینان حاصل باشد و ج. مالیات معامله پرداخت شود . وقتی حجم معامله ها چنان بزرگ هس--تند، اش--تباه در ارزی--ابی3

خطر می تواند فاجعه ببار آورد. چنانک--ه در امریک--ا و انگلس--تان و ایرلند و پرتقال و اسپانیا و یونان و... فاجعه ببار آورد. این فاجعه سیاست ریاضت اقتصادی را به این کشورها تحمی--ل کرده اس--ت. وجود ابهام و وارد کردن یک فرآورده در معامله بر سر ف--رآورده دیگر و دست به دست ش-دنها و ب--زرگی رقم معامله ه-ا، ارزی--ابی

.خطرها را بس بغرنج و غیر کارآمد کرده اند . بازار فرآورده های مشتق ب--ه فع--الیت واح--دهای تولی--دی زی--ان4

می رساند وقتی سبب می شوند س--ودآوری آن واح--د اهمیت خ--ود را از دست بدهد بدین خاطر که صاحبان سهام، با دستمایه ک--ردن س-هام در ب--ازار فرآورده ه-ای مش-تق، س-ودهای بس--یار می برن--د. س--رمایه در این ب--ازار، بی آنک--ه ب--ا خطره--ایی روب--رو ش--ود ک--ه کارفرم--ایی ب--ا آنه--ا روب--رو اس--ت، س--ودآور اس--ت و مالی--ات ن--یز

.نمی پردازد

325

کشور از صندوق20برای رفع این خطرها، کنفرانس سران بین المللی پ--ول و ن--یز بان--ک تنظیم--ات بین المللی خواسته اس--ت

.1تدابیری را پیشنهاد کنند. و آنها ضوابطی را تش--خیص داده ان--د: . ق--ابلیت جانش--ینی )مؤسس--ه دیگ--ر بتوان--د2حجم معامل--ه و

جانش--ین مؤسس--ه ای بش--ود ک--ه معامل--ه را انج--ام می ده--د اگ--ر نخواست( و ان--دازه ارتباطه--ای فی م--ابین اج--زای نظ--ام. و ب--رآن افزوده اند، قابلیت انعطاف و ... را. راه کار را ن--یز برق--رار ک--ردن نظارت بر هم--ه دس--ت ان--درکاران معامل--ه ب--ر س--ر فرآورده ه--ای مش--تق، ب--ا بک--اربردن ض--وابط ب--ا ه--دف ت--أمین ام--نیت و ق--رار و قاعده مندکردن اینگونه معامله ها دانسته اند. ب--رای آن ک--ه نظ--ارت

بتواند انجام بگیرد و کارساز باشد، الف. ن--اظران می بای--د ب--ر داده ه--ا و اطلاع--ات دسترس--ی داش--ته

. باشند ب. درصورت زیاده روی در رعایت نکردن مق--ررات، زی--اده روی کنندگان باید قاب--ل مج--ازات باش--ند و مه--ار کنن--دگان بای--د بتوانن--د

.مجازاتها را اعمال کنند. ج. باید بازار فرآورده ها مشتق از امنیت برخوردار بگردد

د . میان ارگان مهار کننده و دیگر مؤسسات ترتیب همکاری داده.شود

راه کار بایسته، فعال کردن سرمایه و دیگر نیروهای● :محرکه در اقتصاد تولید محور است

باوجود این، تا این تاریخ، هنوز نه تدابیر تعیین و نه ارگان مهار کننده پدید آمده و نه تدابیر تعیین نیز نشده اجرا شده اند. خطرها و تدابیر در محدوده نظام سرمایه داری سنجیده شده اند، یعنی به مس--ئله نیروه--ای محرک--ه و مه--ار آنه--ا از س--وی ماوراءملی ه--ا و م--یزان تخ--ریب آنه--ا پرداخت--ه نشده اس--ت. هرگ--اه ب--ه این مهم پرداخته می شد، راه حل همان می گشت که در بالا پیشنهاد ش--د. از راه تن--اقض زدایی چه--ار فای--ده ب--ازار فرآورده ه--ای مش--تق ن--یز

:می توان به راه حل درخور رسید

بان--ک مرک--زی فرانس--ه ب--راین اس--ت ک--ه ب--ازار فرآورده ه--ای.( 1 مش--تق س--ودمند اس--ت زی--را در گذش--ته فعالیته--ای تولی--دی را از خطر حفظ می کرده اس--ت. مع--نی این اس--تدلال این اس--ت ک--ه در گذشته، معامله با سر رسیدی در آینده، س--رمایه را ک--ه در تولی--د بکار می افتاد، از خطر حف--ظ می ک--رد. پس اینگون--ه معامله ه--ا در

326

خدمت سرمایه بکار افتاده در تولید بوده اند. اما اینک نقشی ض--د آن را یافته اند: س--رمایه را از فعالیته--ای تولی--دی خ--ارج می کنن--د. پس راه حل ایجاد فضا و شرائط مناسب برای ماندن س--رمایه در اقتصاد است. هم--راه س--رمایه، نیروه--ای محرک--ه دیگ--ر ن--یز بای--د بتوانن--د در اقتص--اد تولی--د مح--ور فع--ال بگردن--د. ب--ه س--خن دیگ--ر، سرمایه نیرو است و نیرو بیکار نمی ماند. اگر در تولید بکار نیفت--د در فعالیتهای تخریبی )بازار فرآورده های مشتق( فع--ال می ش--ود. پس تدابیری که سرمایه را به اقتصاد بازنگردانند، برف--رض اتخ--اذ شدن، کار ساز نمی شوند: سرمایه و دیگر نیروه--ای محرک--ه بای--د در اقتصاد تولید محور بتوانند بکار بیفتند و این بک--ار افت--ادن نی--از به باز و تحول پذیرکردن نظام اجتماعی – اقتص--ادی دارد ت--ا ک--ه،

.در آن، انسان بیشترین خودانگیختگی را بازیابد

زمانی که معامله ها با سر رسیدی در آین--ده ت--ابع فع--الیت.( 3و2 س--رمایه در تولی--د بودن--د، نظ--ام ب--انکی، از جمل--ه، از رهگ--ذر این معامله ها، نیاز واحدهای تولی--دی را ب--ه نقدین--ه رف--ع می ک--رد. ام--ا اینک نظام بانکی کاری ضد کار آن زمان را می کند: چندین براب--ر تولید ناخالص ملی کشور، معامل--ه انج--ام می ده--د ک--ه در فع--ل و انفعالها در حسابهای بانکی خلاصه می شوند. ن--ه تنه--ا س--رمایه را جذب بازار فرآورده های مشتق می کند، بلک-ه مع-املات این ب-ازار را »اس--لحه ویرانگ--ری عظیم و هم--ه جانب--ه« می گردان--د. ب--رای این که نظام مالی/پ--ولی فع--الیت پیش--ین را پی--دا کنن--د، بای--د این

↔ اعتبار ↔ درآمد ↔نظام محل عمل خویش را در مدار تولید تولید، باز یاب--د. ب--از ممن--وع ک--ردن فعالیته--ای خ--ارج از این م--دار کارساز نیس--ت و بای--د س--رمایه در تولی--د امک--ان فع--الیت بجوی--د. سرمایه این امکان را وقتی بدست می آورد که نیروه--ای محرک--ه دیگر ن--یز در اقتص--اد مح--ل عم--ل بیابن--د. ب--ه س--خن دیگ--ر، نظ--ام اجتماعی – اقتصادی باز و تح--ول پ--ذیر ش-ود. و همچن--ان نی--از ب--ه بی--ان اس--تقلال و آزادی بمثاب--ه اندیش--ه راهنم--ا اس--ت ت--ا انس--انها بتوانن--د خویش--تن را از رواب--ط ق--وا برهن--د و در جامع--ه ب--از و

.تحول پذیر، حقوقمند بزیند

. آن زم--ان ک--ه این ب--ازار ب--ه تنظیم و تع--دیل قیمته--ا کم--ک4 می رس--اند، ت--ابع ب--ازار عرض--ه و تقاض--ای فرآورده ه--ا و خ--دمات بوده است. بهمین جهت، نام بازار فرآورده های مشتق )ب--ازار اول ت--ابع و ب--ازار دوم مش--تق از ب--ازار اول( را جسته اس--ت. در ح--ال

327

حاضر، ضد آن نقش را دارد. چرا که هرگاه بنایش ب--ر س--وداگری بقصد اف--زودن پی درپی ب--ه قیمت نباش--د، ب--ازار می خواب--د. ب--رای مث--ال، خان--ه س--ازی در امریک--ا و اعتب--ار مس--کن دادن ب--ه اف--راد، فروختن های اوراق بهادار، براین پایه انج--ام گرفتن--د ک--ه قیمته--ای خانه ها مرتب بالا می رون--د و خری--داران س--ود می برن--د و وامه--ای خود را ب--ه بانکه--ا می پردازن--د. ک--ار وارون--ه ش--د و بح--ران ب--زرگ نخست اقتصاد امریکا و سپس بقیه اقتصادها را فراگ--رفت. ب--از اگر بخواهیم فعالیت بازار فرآورده های مشتق را ب--ه ح--ال س--ابق برگردانیم، هم نی--از ب--ه نظ--ارت و مه--ار ب--ازار عرض--ه و تقاض--ای کالاها و خدمات اس--ت و هم نی--از ب--ه نگ--اه داش--تن قیمت در ح--د هزینه تولید است. اما این دوکار به دستور و امر و وضع مقررات تنها جامه عمل نمی پوشند. نیاز به بک--ار افت--ادن س--رمایه و دیگ--ر نیروهای محرکه در تولی--د، تولی--د فرآورده ه--ا و خ--دماتی دارد ک--ه نیازهای واقعی انسانها را بر می آورند. یکبار دیگ--ر نی--از ب--ه ب--از و تحول پذیر کردن نظام اجتماعی – اقتصادی است تا که نیروه--ای محرک--ه بتوانن--د در تولی--د بک--ار افتن--د. یکب--ار دیگ--ر نی--از ب--ه بی--ان

استقلال و آزادی بمثابه اندیشه راهنما است.

»الگوی بازار« ؟❋

از پرسشهای آقای فرید، به چهار پرسش پاسخ داده ام و این--کبه سه پرسش دیگر او پاسخ می دهم:

. اگر معتقد به بن بست سیستم اقتصادی ب--ازار آزاد می باش--ید5 ب--دین معناس--ت ک--ه این ش--رایط پای--ان س--رمایه داری نئولی--برال

است؟ . در ادامه با سئوال قبل آینده اقتصاد جهانی را چگونه می بینی--د6

و آیا این شرایط اصلاح پذیر است؟ . نظر شما راجع ب-ه گ--ذار از اقتص-اد نئولی-برال چیس-ت و این7

گذار چگونه شکل می گیرد؟

٭ پرسش پنجم: اگر معتقد به بن بست سیستم اقتص--ادی ب--ازار آزاد می باش--ید ب--دین معناس--ت ک--ه این ش--رایط پای--ان س--رمایه داری نئولی--برال

است؟

328

● پاسخ به پرسش پنجم: نخست ببینیم »اقتصاد بازار آزاد« صفت آزاد را دارد یا نه؟

این ایام، فوک--و فیلس--وف فرانس--وی، فیلس--وف روز شده اس--ت. بیشتر از همه جا در امریکا. نظر او در باره نئولیبرالیسم و بازار، این است )درسهای فوک--و، فیلس--وف فرانس--وی در کلژدوف--رانس

(:1979در »بطور رسمی، نئولیبرالیسم م--دعی اس--ت ک--ه اف--راد را »آزاد می کند« و به آنها امکان می دهد به دلخ--واه خ--ود عم--ل کنن--د. در واقع، به افراد شیوه زندگی را تحمیل می کند که بطورکامل ت--ابع منفعت و محاسبه اقتص--ادی اس--ت. ب--ازار ی--ک س--ازوکار ط--بیعی نیس--ت، ی--ک دس--تگاه، ی--ک »نظم«، ی--ک »فن حک--ومت ک--ردن«، همانند زندان و یا بیمارستان ام--راض روانی اس--ت. نئولیرالیس--م

Homo » کارگ--اهی اس--ت که economicus --» را می س--ازد همان طور که درمانگاه دیوانه را می سازد «.

در حقیقت، بنابر تعریفش در اقتص--اد، ب--ازار مح--ل تقاب--ل ق--وا میان عرضه کننده و تقاضا کننده است. اقتص--اد لی--برال ک--ه این--ک

ش--رط قائ--ل شده اس--ت ب--رای5صفت »کلاسیک« جسته اس--ت، ش--رط و ی--ا وی--ژگی5آن که این بازار صفت »آزاد« پیدا کند. این

بازار رقابت ناب و کامل عبارتند از: . فراوانی عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان. ب--ه ترتی--بی ک--ه هیچ1

عرضه و یا تقاضا کننده ای توان آن را نداشته باش-د ک--ه، ب--ا رفت--ارخود، بر قیمت اثر بگذارد؛

. فرآورده ها و خدمتها که عرضه می شوند، همگون باشند؛2. ورود به بازار و خروج از آن، برای همگان آزاد باشد؛3 . جریان عوامل تولید آزاد باش--د. یع--نی س--رمایه و ک--ار و م--واد4

اولیه و... بطور کامل متحرک باشند. ب--ه س--خن دیگ--ر، بتوانن--د ازصنعتی به صنعت دیگر و از جایی به جای دیگر انتقال بجویند؛

. شفافیت بازار کامل باشد. یعنی جریان آزاد اطلاع-ات برق--رار5 باش--د و اطلاع ه--ا در ب--اره عوام--ل تولی--د و هزین--ه تولی--د و... در

دسترس همگان باشند و بسا همگان از آنها مطلع باشند. چنین بازاری واقعیت پیدا نمی کند. الگویی است برای سنجیدن وضعیت بازارها. اما آیا این الگو بکار ایجاد »بازار آزاد« و حف--ظ آن می آید؟ پاسخ طرفدارانش این بود که ب--ه این ک--ار می آی--د. در

معاصر، تاچریسم و ریگانیسم دو تجربه از اجرای یک نظر دوران شدند که مدعی بود اگر بازار را به حال خود بگ--ذاریم و دولت در کار آن دخالت نکند، خود خویش--تن را تص--حیح و ب--ه ب--ازار رق-ابت

329

ناب و کامل نزدیک می کن--د. چن--ان نش--د و بح--ران اقتص--ادی بس ویرانگ--ری را هم بب--ار آورد. این--ک بکوش--یم از راه تن--اقض زدایی

»بازار آزاد« را نقد کنیم:

رقابت کامل یعنی روابط قوای همه فروشندگان با یکدیگرالف. و همه خریداران با یکدیگر و، باز، رق--ابت یکای--ک فروش--ندگان ب--ا یکایک خریداران. بنابراین، در این باز، نه آزای ک-ه ق-درت حض-ور دارد. تناقض نه--ادی نظ--ر همین اس--ت: در می--ان روی--ارویی هم--ه باهمه، قیمتها را تعادل قوا معین می کند. هرگاه منتجه تعادل قوا ص--فر باش--د، یع--نی زور هم--ه مس--اوی باش--د، انج--ام داد و س--تد ناممکن می شود. نظرمندانی این تناقض را مشاهده ک--رده و این نظر را پیش--نهاد کرده ان--د: در ب--ازار، داد و س--تد ب--ر مبن--ای فای--ده غایی کالا برای خریدار و قیمت برای فروشنده انجام می گ--یرد. و اگر قوا نابرابر باشند، داد و ستد انج--ام می گ-یرد ام-ا ب-ازار دیگ-ر

بازار رقابت ناب و کامل نیست. حال اگر بخواهیم تناقض را حل کنیم، باید بازار رقابت ن--اب و کامل را با »بازار آزاد از روابط ق--وا« ی--ا »ب--ازار آزاد از رق--ابت« جانشین کنیم. چنین ب--ازاری ب--ا ویژگیه--ایش می توان--د الگ--و ب--رای ایجاد بازار در خور اقتصاد تولید محور بر میزان عدالت اجتماعی

بکردد.

. »ب--ازار ر ق--ابت ن--اب و کام--ل« الگ--ویی اس--ت ک--ه وج--ودب نیافته است و وجود ذهنی بیش نجسته است. این الگو بک--ار ایج--اد و نگاهداری »بازار آزاد« نمی آید. الگو باید تجرب--ه ش--ده و تجرب--ه کردنی باشد. برفرض که وجود ذهنی الگو کافی باشد و بتوان در ایجاد و نگاهداری بازار بکار برش برد، بکاربرن--ده کیس--ت؟ ایج--اد کننده بازار کیست؟ اگر گفته شود ب--ازار خ--ود وج--ود دارد و خ--ود خویشتن را نقد و با الگو همسان می کند، غل--ط گفت--ه ب--ه گوین--ده خاطر نشان می شود: در هیچ کشور و هیچ زمانی بازاری این ک--ار

در حقیقت، س((ازوکاررا نکرده اس--ت زی--را نمی توان--د بکن--د. روابط ق((وا ب((ازار را مح((ل برق((رار ش((دن رابط((ه می((ان مسلط ها با زیر سلطه ها می کند. ل((ذا، بازاره((ا بروف((ق قوانین تکاثر و تمرکز قدرت عم((ل می کنن((د و هم((واره خود را با این قوانین سازگار می کنن((د. آن الگ((ویی ک((ه

بازارها خود را با آن همسان می کنند، این الگو است.

330

منطق ص-وری این واقعیت را از ی--اد آدمی می ب--رد ک-ه بن-ا ب-ر ویژگیهای بازار رقابت کامل، بازار محل حضور آدمه--ا اس--ت. این آدمها هستند که بایک--دیگر رق--ابت می کنن--د. پس هرگ--اه ق--رار ب--ر همسان کردن بازار با الگو باشد، آدمها می باید این ک--ار را تص--دی کنند. صاحب نظرانی به این تناقض توجه کرده و با دخالت دولت در سازمان و سامان بخشیدن به بازار، ب--ر وف--ق الگ--و، م--وافقت

کرده اند. بدین قرار، دو تناقض، یکی الگوی واقعی که ب--ازار خ--ود را ب--ا آن همسان می کند ) رابطه مسلط – زی--ر س--لطه و قوانی--نی ک--ه قدرت از پیدایش تا مرگ از آنها پیروی می کند( و دیگری س--امان و سازمان دهن--ده ب--ازار ب--رای این ک--ه ب--ا الگ--و همس--ان ش--ود، دو

راه حل می طلبند: ● میزان عدالت اجتم--اعی می بای--د ن--اظم ب--ازار باش-د. در کت--اب ع--دالت اجتم--اعی این م--یزان تعری--ف و کاربرده--ای آن را بدس--ت

داده ام. و ● ب--ازار نمی توان--د ص--فت خود انگیخت-ه )= مس-تقل و آزاد( بیاب-د بدین خاطر که محل رقابت است. پس خود خویشتن را با الگ--وی دلخ--واه آدمه--ا س--ازگار نمی کن--د. ام--ا می ت--وان ب--دان، ب--ر وف--ق

خودانگیختگی انسان، سازمان و سامان بخشید.

. شفافیت با رقابت سازگاری ندارد. ابهام با رقابت س--ازگاریج دارد. در بازارهای موج--ود ن--یز، ه--ر داد و س--تدی در ابه--ام انج--ام می گیرد. خریدار از درون فروشنده و اندازه نیازش به ف--روش و قیمت تمام شده کالا آگاه نیست. فروشنده ن--یز از درون خری--دار و م--یزان نی--از و علاقه اش ب--ه خری--د ک--الا آگ--اه نیس--ت. هرگ--اه بخواهیم این تناقض را حل کنیم، باز، این بازار رق--ابت اس--ت ک--ه می باید با »ب--ازار آزاد از رق--ابت« جانش--ین ک--نیم. »ب--ازار آزاد از

رقابت« است که می تواند از شفافیت برخوردار گردد. تا این جا، »بازار آزاد از رقابت، این ویژگیها را پیدا کرد:

. بی محل شدن رقابت. دانستنی است ک--ه این ب--ازار، در ت--اریخ1 بش--ری تجرب--ه شده اس--ت: در منطق--ه س--منان ای--ران، »ب--ازار

صلواتی« وجود داشته است؛ . میزان عدالت اجتماعی بمثابه ناظم بازار که به ب--ازار بروف--ق2

خودانگیختگی یا استقلال و آزادی شهروندان س--ازمان می بخش--دو مرتب به سامان می آورد؛

331

. شفافیت بمثابه جری--ان آزاد اندیش--ه ها و اطلاع ه--ا و دانش--ها و3فن ها؛

. جریان آزاد عوامل تولید در معن--ایی ک--ه ص--احب نظری--ه ب--داند داده است، با رقابت در تناقض اس--ت. زی--را گ--ذار آزاد س--رمایه و کار از ص--نعتی ب--ه ص--نعت دیگ--ر، وق--تی ممکن اس--ت ک--ه این دو نیروی محرکه فراوان باشند و همه کارفرمایان به آنها دسترس--ی داشته باشند. طرفه این که اگ--رهم ف--راوان باش--ند، ب--ازار رق--ابت مانع از جریان آزادشان می شود. زیرا در روابط قوا، قوی تر ق--وه جذب بیشتر دارد. ح--ل تن--اقض ب--ه این اس--ت ک--ه انس--ان، ن--یروی محرکه ای که سازنده نیروهای محرکه است، بنابراین که »هرکس صاحب کار خ--ویش اس--ت«، نیروه--ای محرک--ه دیگ--ر را دراختی--ار داشته باشد. به سخن روشن، نظام اجتم--اعی بای--د ب--از باش--د ت--ا نیروه--ای محرک--ه را بتوان--د در خ--ود فع--ال کن--د و این نیروه--ا در اختی--ار هم--ه ش--هروندان باش--ند. این وی--ژگی ک--ه وی--ژگی چه--ارم می ش--ود، تحق--ق پی--دا نمی کن--د هرگ--اه اقتص--اد براب--ر ویژگیه--ای

اقتصاد تولید محور سازمان و سامان نجوید.

. هرگاه بازار محل رقابت آنهم ناب و کامل باشد، فرآورده ها وه خدمتهایی که به بازار عرضه می شوند، نمی توانند همگون باشند. غیر از این که تولید کنندگان و مص-رف کنن-دگان همگ-ون نیس--تند، هرگاه منظ--ور نظری--ه س--از این باش--د ک--ه کالاه--ا و خ--دمتها بای--د همگون باشند تا نتوان برآنها قیمتهای ناهمگون گذاشت و خریدار را ف--ریب داد، همگ--ونی کام--ل نی--از ب--ه نب--ود رق--ابت می--ان تولی--د کنندگان و، نیز، نیاز به نبود رقابت می--ان مص--رف کنن--دگان و این دو نیاز به واقعی و یکسان بودن نیازها دارن--د. این یکسان س--ازیها نیاز به توتالیتاریسم کامل دارد. درحقیقت، نظریه براص--ل ثن--ویت تک محوری )= بازار فعال مایشاء( س--اخته شده اس--ت ک--ه اص--ل راهنم--ا در توتالیتاریس--م اس--ت )= ولایت مطق--ه بمعن--ای ق--درت

مطلق بر(. هرگاه بخواهیم تناقض را رفع کنیم، حل تناقض این می شود: ●کالاها و خدمات به اندازه بای--د تولی--د ش--وند و در ب--ازار عرض--ه شوند: جانشین کردن اصل زیادت مص-رف ب--ر تولی--د- ک-ه خاص-ه اقتصاد سرمایه داری است و پاسخ به پرس--ش اول، نابرابریه--ایی را معلوم کرد که زی--ادت مص--رف ب--ر تولی--د پدی--د می آورن--د - ب--ا

332

برابری تولید با مصرف ک--ه وی--ژگی پنجم »ب--ازار آزاد از رق--ابت«می شود. این برابری، ویژگیهای زیر را نیز باید پیدا کند:

● چون بنابر میزان عدالت اجتماعی، خودانگیختگی انسان معیار می شود، نیازهای انسان را عمل به حق--وق ذاتی حی--ات او تع--یین می کنند و نه قدرت و رقابت بر سر ق--درت، پس راهنم--ای تولی--د کالاها و خدمات نیازهای انسان حقوقمند و عمل کننده به حق--وق در جریان رشد تعیین می کنند. و این ویژگی ششم »ب--ازار آزاد از

رقابت می شود«. ● از آن جا که کالاها و خدمتها را نیازهای انسان در جری--ان رش--د تعیین می کنند، تنوع کالاها و خدمتها، خود، تولید به ان--دازه از ه--ر ک--الا و خ--دمتی را میس--ر می کن--د. ب--دین قرار، ف--راوانی کالاه--ا و خدمتها بمعنای به ان--دازه بودنش--ان، وی--ژگی هفتم »ب--ازار آزاد از

رقابت« می گردد.

. فرض صاحب نظر سازنده الگو بازار رقابت ناب و کام--ل اینو بوده است که فراوانی عرضه کنندگان و تقاض--ا کنن--دگان م--انع از پی--دایش انحص--ارهای ف--روش و انحص--ارهای خری-د می ش-ود. ام--ا چگون--ه ممکن اس--ت هم بن--ارا ب--ر رق--ابت گذاش--ت و هم عرض--ه کنندگان و تقاضا کنندگان را فراوان کرد؟ اگرهم فرض کنیم همه انسانها، هم زمان، تولید کننده و مصرف کنن--ده می ش--وند، چ--نین فرضی نیازمند نبود رقابت و مدیریت دستگاه تولید کالا و خدمت به ترتیبی است که همه انسانها بتوانند از آنها در تولی--د ک--الا و ی--ا خدمت اس--تفاده کنن--د و خ--ود آنه--ا مص--رف کنن--ده تولی--د خ--ویش باش--ند. ام--ا چ--نین م--دیریتی ن--اقض اص--ل پای--ه لیبرالیس--م یع--نی

مالکیت خصوصی دستگاه تولید و نیز رقابت است. حل تناقض به این است که، بنا ب--ر اص--ل »ه--رکس مال--ک ک--ار خویش است«، اقتصاد سازمان بجوید. از جمله، مالکیت تص--میم درباره نیروهای محرکه و نیز عرضه و تقاضا در ید تولید کنن--دگان باشد و ف--راوانی عرض--ه و تقاض--ا را نماین--دگان تولی--د کنن--دگان و مصرف کنندگان مدیریت کنند. نزدی--ک ب--ه این راه ک--ار، در دوران مرجع انقلاب ایران، به اجرا گذاشته ش--د. ب--دین خاطر ب--ود ک--ه از

، ص--احبان انحص--ار عرض--ه و تقاض--ا60عوام--ل کودت--ای خ--رداد بودند. این ویژگی هشتم »بازار آزاد از رقابت« می شود.

. آزادی ورود و خروج به ب--ازار رق--ابت ن--اب، ب--ا رق--ابت تن--اقضز دارد و با انسان نیز در تناقض است. ب--ا انس--ان در تن--اقض اس--ت

333

زیرا بازار رقابت ناب و کامل جایی می شود که انسانهای همگون بعنوان عرضه و تقاضا کنندگان کالاهای همگون وارد آن می شوند

Homo» و از آن خ-----ارج می ش-----وند. این انس-----ان ها هم-----انeconomicus --» می شوند ک--ه فوک--و می گوی--د نئولیبرالیس--م

کارگاهی است که انسان را بدان تب--دیل می کن--د. اف--زون ب--راین، چنین ورود و خروجی نیازمند بی نهایت شدن ش--مار وارد و خ--ارج ش--وندگان و ن--یز کالاه--ا و خ--دمت ها اس--ت. ب--ه س--خن دیگ--ر، در همان حال که جامعه، جامعه آدمکها می شود، رقابت ن--یز بی مح--ل

می شود. حل این دو تناقض به این است که

● ب--ازار، »ب--ازار آزاد از رق--ابت« بگ--ردد و این ب--ازار ویژگیه--ایبرشمرده را داشته باشد و

● انگیزه ورود به این بازار و خروج از آن ، نه سود که ب--رآوردننیاز، همان نیاز انسان حقوقمند در جریان رشد، باشد. بنابراین، ● ورود به این بازار و خروج از آن، از هرگونه اکراه خالی باشد.

و این سه ویژگی نهم »بازار آزاد از رقابت« می شوند.

ام--ا بازاره--ا، بازاره--ای رق--ابت ن--اب و کام--ل نیس--تند. راس--ت بخ--واهی، در س--طح جه--ان، مح--ل روی--ارویی ق--درت بس ب--زرگ )ماوراء ملی ها( و متمرکز با افراد بی ق--درتی هس--تند ک--ه وس--یله اولی ه--ا اس--تثمار می ش--وند. چ--نین اقتص--ادی از ق--وانین ایج--اد و انحلال ق--درت پ--یروی می کن-د و محک--وم ب--ه انحلال اس-ت. زی--را، نابرابریها ک-ه در پاس-خ ب--ه پرس-ش اول شناس-ایی ش-دند، ادام--ه حی---ات این ق---درت را غ---یر ممکن می کنن---د. راس---ت بخ---واهی، پویایی های رابطه مسلط – زی--ر س--لطه )از جمل--ه نگ--اه کنی--د ب--ه کت--اب توتالیتاریس--م نوش--ته ابوالحس--ن بنی ص--در( ی--ا ب--ه پوی--ایی انقلاب می انجامن--د و ی--ا ب--ه پوی--ایی م--رگ. اولی پ--یروزی انس--ان حقوقمن--د و خودانگیخت--ه و ادام--ه حی--ات اس--ت و دومی م--رگ طبیعت، محیط زیست زیندگان برروی زمین و انسان است. آنه--ا که فرصت مراجعه ب--ه کت--اب و مطالع--ه پویایی ه--ا )دینامیکه--ا( را ندارند، می توانن--د خ--ود پوی--ایی نابرابریه--ا را، باتوج--ه ب--ه خاص--یت برخودافزایی، محاسبه کنند و ببینند هرگاه همچنان برآنها اف--زوده شود،از منابع موجود در طبیعت و از محیط زیست چ--ه می مان--د. آیا اقلیت »یگ درصدی« در ثروت بی حساب و اکثریت »نود و نه درص--د« در فق--ر بی حس--اب می توانن--د در محی--ط زیس--ت م--رده

زندگی کنند یا خیر؟334

برپرسش کننده و خوانندگان گرامی است ک--ه منش-ور اقتص-اد تولید محور را بخوانن--د. زی--را این الگ--و بعم--ل درآوردنی می ش--ود وقتی تدابیر در چهار بعد واقعیت اجتماعی، یعنی بع--د سیاس--ی و بعد اقتصادی و بعد اجتماعی و بعد فرهنگی اتخاذ و اج--را ش--وند. چنانک--ه ولایت مطلق--ه س--رمایه ب--ر فع--الیت اقتص--ادی از می--ان برخ--یزد و ج--ای انس--ان و اقتص--اد تغی--یر یاب--د: انس--ان در خ--دمت اقتصاد تحت ولایت مطلق--ه سرمایه س--الاری ج--ای ب--ه اقتص--اد در

خدمت انسان حقوقمند و رشدیاب و آبادانی طبیعت بدهد.

:7 و 6٭ پرسشهای . در ادامه با سئوال قبل آینده اقتصاد جهانی را چگونه می بینی--د6

و آیا این شرایط اصلاح پذیر است؟ . نظر ش-ما راج--ع ب-ه گ--ذار از اقتص--اد نئولی--برال چیس-ت و این7

گذار چگونه شکل می گیرد؟

● پاسخها به پرسشهای ششم و هفتم: به پرسشهای ششم و هفتم، در پاسخ به پرس--ش پنجم، پاس--خ داده شد. الا این ک--ه »آی--ا این ش--رائط اص--لاح پ--ذیر اس--ت؟«، ب--ه سخن دقیق تر، آیا اقتصاد سرمایه داری قابل اصلاح اس--ت، پاس--خ می طلب--د و پاس--خ آن این اس--ت: وق--تی مح--ور ه--ر نظ--امی )ی--ا س-امانه ( ق--درت اس--ت، اص--لاح ناس--ازگار ب--ا این مح--ور ناش--دنی است. هرگاه پرسش کننده و خوانندگان به تدابیری مراجع--ه کن--د که، برای پایان بخشیدن به بحران اقتصادی، اتخاذ و اجرا ش--دند، خواهند دید که بدون استثناء، تدابیر ب--ا اس--توارتر گش--تن مح--وری که سرمایه سالاری است، سازگار بوده اند. جزاین نیز ممکن نب--ود مگر ب--ه تغی--یر نظ--ام. ام--ا تغی--یر نظ--ام را می ت--وان ب--ا شناس--ایی تناقضهای موجود درآن و حل تناقضها ب--ه انج--ام رس--اند. نخس--ت محور نظام اقتصادی، یعنی قدرت است ک--ه نظ--ام را می بای--د از

شر وجودش آسود تا تناقضها قابل حل شوند. در ب--اره گ--ذار از اقتص--اد نئول--یرال ب--ه اقتص--ادی در خ--دمت انسان و آبادانی طبیعت، نیز، یادآور می ش-وم ک--ه در نق--د »ب--ازار آزاد« دیدیم ک--ه چ--ون می ت--وان رق--ابت را ب--ا »آزادی از رق--ابت« جانشین کرد و به یمن تناقض زدایی، می توانیم الگوی بازار بدون

حالتناقض و درخ--ور اقتص--ادی در خ--دمت انس--ان را بس--ازیم. اگ((ر، در جامع((ه، گروه بن((دیهای اجتم((اعی دارای من((افع

335

متضاد را با شهروندان برخوردار از حقوق که بر کار و عوامل کار، حق برابر دارن((د، جانش((ین ک(نیم، توحی((د را جانشین تضاد کرده و سیاست های اقتص((ادی و غ((یر آن

آنه--ا ک--هرا قابل شناسایی و تجرب((ه ک((ردن گردان((ده ایم. خواهان تفصیل هستند می توانند به منشور اقتصاد تولید مح--ور و کتاب اقتصاد توحیدی و نیز کتاب ارکان دموکراسی مراجعه کنند. با این ح--ال، در پاس-خ ب--ه پرس-ش هش--تم و نهم و دهم، ب--ه تغی--یر

.نظام اقتصادی و چگونگی آن باز می گردم

پنجاه تغییر که پنجاه تدبیر هستند: ❋

از پرسشهای آقای فرید سه پرسش باقی هستند که این بار ب--ه آنها پاسخ می دهم. این پاسخها با اندیشه های راهنمای سازگار ب--ا دموکراسی می خوانند و می توانند همگ--رایی هم--ه گرایش--هایی را میسر کنند که می خواهند ایرانیان از حقوق ش--هروندی برخ--وردار شوند و جمهوری مشارکت آنها در اداره امور خویش معنی ده--د. امیدوارم ب--ه ایرانی--ان کم--ک می کن--د چش--م انداز تغی--یر را روش--ن

ببینند:

. شما اقتص--اد تولی--د مح--ور را ش--رط لازم توس--عه اقتص--ادی و8 توزیع عادلانه ثروت می دانی--د نت--ایج عملی و سیاس--ی ک--ه این ت--ز

بخود می گیرد چگونه است؟ . نوع اقتصادی که باید در جمه--وری ش--هروندان ای--ران ) ای--ران9

دمکراتیک( بکار گرفته شود چیست؟ . در شرایط آشفته سیستم اقتصادی نئولیبرالی موج--ود ش--ما10

به چه بدیلی می اندیشید؟

پرسش اول در باب نتایج عملی اقتصاد تولید مح((ور●در چهار بعد واقعیت اجتماعی و پاسخ آن:

بدین خاطر که سه پرسش باهم ربط دارن--د و در حقیقت، ی--ک پرسش را تش--کیل می دهن--د، ب--ه ه--ر س--ه پرس--ش، یک ج--ا پاس--خ

می دهم: نوع اقتصادی که بک--ار جمه--وری ش--هروندان می آی--د را هم در اقتص--اد توحی--دی و هم در منش--ور اقتص--اد تولی--د مح--ور تش--ریح

336

ک-رده ام. ب--دیل اقتص-اد نئولی-برال ن--یز این اقتص--اد اس-ت. ی-ادآور می ش--وم ک--ه این اقتص--اد هم بک--ار ای--ران می آی--د و هم بک--ار اقتصادهای مسلط برای رها شدن از قید و بند س-لطه گری و ن-یز سالاریها که سرمایه سالاری یکی از آنها است. آن را در غرب نیز مط--رح ک--رده ام. ب--رای مطالع--ه منش--ور اقتص--اد تولی--د مح--ور، خوانن--دگان می توانن--د ب--ه کت--اب ارک--ان دموکراس--ی و ی--ا نش--ریه

مراجعه کنند.799انقلاب اسلامی شماره اما در باره نتایج اجرا شدن منشور اقتصاد تولید محور خ--اطر

نشان می کنم که: . هر نظریه اقتصادی ترجمان اندیش-ه راهنم-ایی اس-ت و، بگ--اه1

اجرا، هر چه-ار بع-د سیاس-ی و اقتص-ادی و اجتم--اعی و ف-رهنگی واقعیتی که جامعه است را تغی--یر می ده--د. از این رو، ه--ر رژیمی نمی تواند هر نظریه اقتصادی را به اجرا بگ--ذارد. چ--ون نمی توان--د

حاصل اجرای نظریه را تحمل کند. بدین قرار، . منشور اقتصاد تولی-د مح-ور پیش-نهادی را رژیم ولایت مطلق-ه2

فقیه نمی تواند اجرا کند. توجه مردم کشور به این منش--ور س--بب ابلاغ »اقتصاد مقاومتی« شده است. و در توضیح آن گفته ان--د این همان اقتصاد تولید محور است. غافل از این که هرگ--ردویی گ--رد

است اما هر گردی گردو نمی شود. رژیم ولایت مطلقه فقیه نمی تواند منشور اقتصاد تولید مح--ور را اجرا کند. زیرا دول--تی اس--تبدادی از این ن--وع ک--ه ت--ک پای--ه ن--یز هس--ت، ب--ا اقتص--اد مص--رف مح--ور ن--ه از ن--وع مس--لط )اقتص--اد انگلستان در دوران تاچر(، بلکه از نوع زیر سلطه جوراست. این دولت به این کار توانا نمی شود. اقتصاد مص--رف مح--ور این ملت است که وابسته با دولت می کند و این دولت است که وابسته ب--ا درآمد نفت و واردات می کند و این ستون فقرات رژیم است ک--ه از رانته--ای بی حس--اب و کت--اب برخ--وردار می کن--د و این مافیاه--ا

است که بر جامعه مسلط می گرداند. پس، . هرگاه منشور اقتصاد تولید محور به اجرا در آید، در چهار بع--د3

واقعیت اجتماعی این تغییرها را ببار می آورد:

تغییرهایی که در بعد اقتصادی ایجاد می کند:❋

. رابطه دولت با جامعه ملی را تغییر می دهد: جامعه وابس--ته3.1 به دولت جای خود را به دولت وابسته به جامعه می دهد. توض--یح این که در حال حاضر، اقتص--اد کش--ور وابس--ته ب--ه بودج--ه دولت و

337

بودجه دولت وابسته به اقتصاد مسلطی است ک--ه از ای--ران نفت و گاز و مواد خام و فرآورده های نفتی می خرد و به ای--ران کالاه--ا و خدمات می فروشد. کارمردم ایران مص--رف ک--ردن اس--ت و در این مص--رف ک--ردن، ن--ابرابری ان--دازه نمی شناس--د. ت--ازه ترین »اطلاعی« که حکومت انتشار داده است، می گوید، از زمانی ک--ه قانون یارانه ه--ا اج--را شده اس--ت بدین س--و، درآم--د س--رانه م--ردم

درصد کاهش یافته است. 25کشور و پرسش کننده گرامی و بسیاری از هموطنان عزیز می دانن--د که تغییر رابطه به ترتیبی که بودجه دولت برداشتی از تولید ملی بگردد، دولت را وابسته به ملت و استقرار دموکراسی را قطعی می گردان--د. ب--ه دنب--ال این تغی--یر ب--زرگ، تغییره--ای زی--را ن--اگزیر

می شوند:

. تغییر ترکیب بودجه دولت. این همان کاری است ک--ه در به--ار3.2 انقلاب ب--ه انج--ام رس--ید. ب--ا این ک--ار، هم از حجم بودج--ه کاس--ته می شود و هم ترکیب آن، تغییر می کند: سهمی از بودج--ه ک--ه ب--ه

سرمایه گذاری اختصاص می یابد، افزایش می یابد.

. تغییر ترکیب اعتبارات بانکی بسود اعتبارات قابل تبدیل ب--ه3.3 سرمایه. در دوران مرجع انقلاب که نظام بانکی تجدی--د س--ازمان ش---د، این تغی---یر بعم---ل آم---د: ح---ذف به---ره از وامه---ا ب---رای سرمایه گذاری در تولید و حفظ بهره وقتی وامها بازرگانی هستند و بکار مصرف می آین--د، هم--راه ب--ا قط--ع رابط--ه نظ--ام ب--انکی ب--ا »بازار غیر رسمی پول«. این تدبیر امکان آن را فراهم می کرد که

مدار زیر بوجود آید: سرمایه. ↔ نظام بانکی ↔ درآمد ↔ تولید ↔ سرمایه

درحال حاضر، آن مدار جانشین شده است با این مدار: ص-دور نفت و س-رمایه↔ مص--رف ↔ درآم-د ↔ درآمد نفت

حاصل از فروش کالاها و خدمات وارداتی.

. تغییر ترکیب واردات بسود واردات سرمایه ای. و تابع ش--دن3.4 صادرات و واردات با رشد اقتصاد تولید محوری که توانا به فع--ال

کردن نیروهای محرکه در خویش است.

. هم آهن--گ ش--دن رش--د اقتص--ادی در سراس--ر کش--ور از راه3.5 توزی--ع س--رمایه و امکانه--ا و ن--یز توزی--ع براب--ر درآم--دها. ی--ادآور

338

می شود که در دوران مرجع انقلاب ایران، در شهرها و روس--تاها، سطح درآم--د خانواره--ا از س--طح هزین--ه آنه--ا ب--الاتر ش--د. هرگ--اه فرصت ب--رای ایج--اد قطب ه--ای رش-د در من-اطق مختل-ف کش-ور مغتنم شمرده می شد، نه تنها ای--ران رش--دی ش--تاب گیر می ک--رد، بسا الگوی رشد برای جهان می گشت که، درآن، بخاطر شکستن اس---طوره رش---د از ن---وع رش---دی ک---ه جامعه ه---ای تحت نظ---ام

سرمایه داری کرده است، الگویی وجود ندارد. و

. هرگ--اه اقتص--اد تولی--د مح--ور خ--ود ت--ابع مح--وری نگ--ردد ک--ه3.6 سرمایه و به حداکثر رسیدن سود آن است و تولید و خدمات ت--ابع نیازه--ای انس--ان حقوقمن--د در جری--ان رش--د و آب--ادانی ط--بیعت بگردند، بخاطر میل کردن فرآورده ها و خدمات ویرانگر به ص-فر، اس--تعدادها و س--رمایه های بس--یار بیش--تری آزاد می ش--وند ک--ه می توانند، همراه با دیگر نیروهای محرکه بکار افتند و آهنگ رشد

اقتصادی را پرشتاب کنند. در نتیجه،

. چون زمینه های کار بخاطر ع-دم ص--دور نفت و گ--از و دیگ--ر3.7 مواد خام و نیمه ساخته از بین نمی روند، با بکار افتادن نیروه--ای محرکه، امکان کار بازهم بیشتری برای نیروی جوان کش--ور پدی--د

می آید.

. بیاب--ان گش--تن ای--ران پی آم-د مص-رف مح--ور ش-دن اقتص-اد3.8 کشور است، از مهم ت--رین نت--ایج اقتص--اد تولی--د مح--ور کاس--تن از آلودگی محیط زیست و س--بز ک--ردن ای--ران، وطن بس عزی--ز م--ا

است.

. کاهش مصرف من-ابع موج-ود در ط-بیعت، بخص-وص نفت و3.9 گ--از و بهره ب--رداری علمی از این من--ابع ب--ه قص--د ممکن ک--ردن بهره برداری از تمامی آنها دست آورد بس مهم اجرای این منشور

است.

. شفاف کردن تمامی فعالیتهای اقتصادی از تولی--د و توزی--ع3.10 درآمد و مصرف و رابطه اقتصاد با اقتص--ادهای دیگ--ر و در درج--ه اول، بودجه و اعتبارات بانکی و قیمتهای فرآورده ها و خدماتی کهبه کشور وارد می شوند و یا در کشور تولید می گردند. بنابر این،

339

. تشکیل »بازار آزاد از رقابت« به ترتیبی ک--ه در پاس--خ ب--ه3.11پرسشهای پیشین تشریح شد.

. می---ل ک---ردن رانت خ---واری و آس---یبها و نابس---امانی های3.12 اقتص-ادی ب--ه ص-فر. ی--ادآور می ش-ود ک-ه بن--ابر برآورده-ا، رانته--ا،

درصد تولید ناخ--الص ملی هس--تند و قاچ--اق را خ--ود40دست کم میلیارد دلار است و میزان تلف شدن ب--نزین20می گویند سالانه

40 درصد است و کارخانه ه--ا ب--ا 30بخاطر فرسودگی تأسیسات هزار استعداد کشور را150درصد ظرفیت کار می کنند و سالانه

50ترک می کنند که ص--ندوق بین المللی پ--ول آن را براب--ر ص--دور میلیارد دلار می داند. و رانت خوارها سرمایه ها را از کش--ور خ--ارج

می کنند. و حاصل این همه:

. در حال حاضر، بخاطر زیادت مصرف ب--ر تولی--د و س--اختار3.13 سرمایه سالار اقتصادها، نابرابریها که در پاسخ به پرسش اول، بر ش--مردم، ب--رهم اف--زوده می ش--وند. ب--ه هم ط--راز ش--دن تولی--د ب--ا مص--رف ب--ر م--یزان ع--دالت اجتم--اعی و ره--ا ک--ردن اقتص--اد از استبداد فراگیری که سرمایه داری است، نابرابریها را می توان به

برابریها بر گرداند . و

. پیشخور ک--ردن و از پیش متعین ک--ردن آین--ده دو وی--ژه گی3.14 اقتصادهای کنونی هستند. بااجرای منش--ور اقتص--اد تولی--د مح--ور، اقتصاد از این دو ویژ ه گی رها می شود: هر نسلی مازاد در اختیار نسلی بعدی می گذارد و امکانها ب--رای برخ--ورداری از اس--تقلال و

آزادی او را بیشتر می کند.

تغییرهایی که در بعد سیاسی ببار می آورد: ❋

. تغییر اول و اساسی همان ت--ابع ملت ش--دن دولت اس--ت:3.15 انحلال ولایت مطلق--ه فقی--ه و اس--تقرار ولایت جمه--ور م--ردم و شهروند برخوردار از حقوق حقوق پنج گانه شدنِ ایرانی--ان اس--ت. بدین قرار، »ب--اور« ب--ه اص--لاح پ--ذیر ب--ودن »نظ--ام ولایت مطلق--ه

فقیه« فرآورده ساده اندیشی است.

. چون دولت جای خود را به دولت حقوقمند و تحت فرمان3.16 جامعه مدنی بمثابه جمهور مردم می سپارد، از مشکلی که دولت

340

تک پایه بدان گرفتار است و ناگزیرش می کند وابسته ب--ه اقتص--اد مس--لط و ق--درتهای بیگان--ه باش--د، ب--ا ی--افتن تکیه گ--اه داخلی ک--ه جمهور مردم هستند، رها می شود. یادآور می شوم که دولت ه--ای تک پایه آنها هستند که، در درون، دو پایه از سه پایه را، از رهگذر تغییر نظام اجتماعی از دست داده اند: چنانکه رژیم شاه هم پای--ه ب--زرگ م--الکی را وی--ران ک--رد و هم پای--ه ب--ازار+ روح--انیت را از دست داد. تک پایه ش--د. از راه وابس--تگی اقتص--ادی – سیاس--ی – ایدئولوژیک – اجتماعی )قشر حاکم از جامعه ملی جدا و با قش--ر حاکم در جامعه های دارای اقتصاد مسلط، این همانی می جست و می جوید(، خود را تثبیت می کرد. انقلاب، از جمله، فرآورده برهم خوردن تعادل رژیم از سویی با جامع--ه ملی و از س--وی دیگ--ر ب--ا قدرت مس--لط ان-یرانی ب-ود. رژیمه--ای ت--ک پای--ه دیگ-ر )روس-یه و اروپ--ای ش--رقی و کش--ورهای ع--رب و امریک--ای لاتین( ن--یز ب--ه همین ترتیب از پا درآمدند. دموکراسی های غ--رب ن--یز ب--دین خاطر که قشرهای مسلط پیوندهای خود را با قشرهای میانه – بی چ--یز

می شوند – و بی چیز می برند، بی ثبات می شوند.

انحلال مافیاها و »لابی«ها که انگل وار پدید می آیند وقتی .3.17 قدرت در یک کانون متمرکز و بزرگ می شود. رها ش--دن اقتص--اد کشور و دولت از چن-گ اختاپوس-ی ک-ه مافیاه-ا بوج-ود آورده ان-د، ضرورت ف--وری دارد و لازم--ه قاب--ل اج--را ش--دن این منش--ور ن--یز

هست.

. حزب واح--د مس--لح ک--ه این--ک س--تون فق--رات رژیم ولایت3.18 مطلقه فقیه و وسیله سلطه مافیاه--ا ب--ر دولت و اقتص--اد اس--ت، بی مح--ل و درپی آن، اف--راد نیروه--ای مس--لح آزاد و ق--وای مس--لح وظیف--ه ط-بیعی خ-ود را ک--ه دف--اع از اس-تقلال و تم--امیت ارض-ی کشور درص--ورت تهدی--د نظ--امی اس--ت، ب--از می یابن-د. در ع-وض، فرصت برای ایجاد حزبهای سیاس--ی پدی--د می آی--د. هرگ--اه حزبه--ا خود را بیانگر حقوق گروه بن--دیهای اجتم--اعی بدانن--د و بگردانن--د و اقامت گ--اه خ--ویش را جامع--ه م--دنی بشناس--ند و بکنن--د، ایرانی--ان

می توانند دموکراسی بس پیشرفته ای را برقرار کنند.

. شهروندان برخوردار از حقوق شهروندی و حق--وق انس--ان3.19 و حقوق ملی و حقوق بمثابه عضو جامعه جهانی گش--تنِ ایرانی--ان و برخ--ورداری ط--بیعت از حق--وق خ--ود، خش--ونت را در عرص--ه

341

سیاست بی محل می کند. هرگ--اه قواع--د خش--ونت زدایی ب--ه اج--را درآیند، در بعدهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و در رابطه ب--ا

طبیعت نیز خشونت بی محل می شود. و

. با توجه به این واقعیت که در ایران اقوام زندگی می کنند،3.20 قاعده دموکراسی، »یک نفر یک رأی« می تواند م--وجب اس--تقرار »دیکتاتوری اک--ثریت« بگ--ردد و وض--عیتی از ن--وع وض--عیت ام--روز عراق پدید آورد. از آن جا که اقتصاد تولید محور، توحید اجتم--اعی را جانشین تضاد اجتماعی می کند، بر سه حق، یکی حق اشتراک و دیگری حق اختلاف و سومی ح--ق زیس--ت در ص--لح، هم--راه ب--ا تع--یین مجلس دومی ک--ه اق--وام مختل--ف در آن نماین--ده دارن--د، می توان دموکراسی بر اصل انتخ--اب را ب--ا دموکراس-ی ب--ر اص-ل اشتراک همراه کرد و از دموکراسی متکامل تری برخ--وردار ش--د. در این باره، مطالعه کتاب ارک--ان دموکراس--ی می توان--د س--ودمند

باشد.

. با برخوردار شدن جامعه از اقتصاد تولی--د مح--ور، »مراک--ز3.21 قدرت« بی محل و منحل می شوند. زیرا جمه--ور م--ردم از حق-وق شهروندی برخوردار می شوند و »باندهای سیاسی« در ش--هرها و بس--ا روس--تاها و واح--دهای تولی--دی و دس--تگاه اداری، بی نقش و

منحل می شوند.

. ب--دین خاطر ک--ه دولت حقوقم--دار می ش--ود و مافیاه--ای و3.22 مراکز قدرت منحل می ش--وند، دس--تگاه های س--رکوب بی مح--ل و

دولت و جامع((((ه م((((دنی قواع((((دمنح-----ل می گردن-----د. . خشونت زدایی را بطور مداوم اجرا می کنند

. چون دستگاه اداری و نیز دس--تگاه نظ--امی دیگ--ر ک--ارگزار3.23 استبداد جباران نیستند، دستگاه اداری می تواند از بار سنگینی که شمار بزرگ کارکنان است بره--د و نقش راه ب--ردی خ--ویش را در

رشد اقتصادی باز یابد. در نتیجه،

. روابط شخصی قدرت که تارعنکبوته--ا را پدی--د آورده ان--د و3.24 این تارعنکبوتها هر چهار بعد واقعیت اجتماعی را در برگرفته ان--د،

بی محل می شوند و در معرض انحلال قرار می گیرند.

342

. بدین خاطر ک--ه دولت حقوقم--دار و تحت ح--اکمیت جمه--ور3.25 مردم قرار می گ--یرد و رابطه ه--ا را حق--وق تنظیم می کنن--د، دیگ--ر نیازمند دین و مرام برای توجیه جب--اریت خ--ویش و س--رکوب گری ب--ه قص--د جلوگ--یری از ب--از و تح--ول پ--ذیر ش--دن نظ--ام اجتم--اعی نمی شود. پس دولت از دین و مرام و دین و م--رام از دولت ج--دا و مستقل می گردند. درخور ی--ادآوری اس--ت ک--ه ت--ا وق--تی دین و مرام در بند ق--درت، خاص--ه ق--درت دولت هس--تند، ممکن نیس--ت نقد پذیر گردند و طبیعت خویش را بمثاب--ه بی--ان اس-تقلال و آزادی ب-از یابن--د. تح--ول مس-یحیت، از آن زم-ان ک--ه از بن-د ق--درتی ره-ا شده اس--ت ک--ه دولت باش--د، هرچن--د بس--یار ن--اقص، تج--ربه ای

آموختنی است.

. چون، به یمن استقرار آزادیها و استقلال انسان از ق--درت3.26 دولت و قدرت غیر آن، عرصه استقلال و آزادی، به س-خن دیگ--ر، خ--ودانگیختگی انس--ان هرچ--ه گس--ترده تر می ش--ود، سانس--ورها بی محل و جریانهای آزاد اندیشه ها و دانش ه--ا و فن ه--ا و هنره--ا و اطلاع ها با محل می ش--وند. ایرانی--ان می توانن--د از س--ه ح--ق، یکی حق اطلاع ی--افتن از ام--ور کش--ور و دیگ--ری ح--ق هش--دار و ان--ذار دادن و س--ومی ح--ق دانس--تن و کس--ب اطلاع ک--ردن در هرب--اره

هریک از چهار بعد، برخوردار شوند. در نتیجه،

. در نتیجه تغییرهای بالا، بی تفاوتی و مسئولیت گری--زی ک--ه3.27 ویرانگرت--رین اثره--ای دیرپ--ای اس--تبداد و مح--ور گش--تن زور در اندیش---یدن و گفتن و عم---ل ک---ردن اس---ت، می توانن---د از می---ان برخیزند. ناامیدی و بی اعتم--ادی و احس--اس تحق-یر، بن--ابراین، غم زدگی و کزکردگی و دیگر روان پریشی ها، می توانند جای ب--ه امی--د و اعتماد و احس--اس غ--رور، غ--رور انس--انی و توان--ایی و ش--ادی و س---لامت روانی بس---پارند و ش---هروندان مس---ئولیت ش---ناس و

مسئولیت پذیر بگردند.

تغییرها که در بعد اجتماعی ببار می آورد:❋

. ایرانیان، بخصوص زنان، به یمن شناختن حقوق و عمل به3.28 آنها و رهایی از تمامی نابرابریها، از منزلتی و کرام--تی برخ--وردار می شوند که در طول تاریخ از آن برخوردار نبوده اند. تبعیض ه--ا و

343

نابرابری ه--ا ک--ه زن--ان قربانی--ان آنه--ا هس--تند، در ق--انون اساس--یبرشمرده شده اند.

. سلسله مراتب هرمی شکل جامع--ه ک--ه ب--ر مح--ور ق--درت3.29 پدی---د آمده اس---ت، بی مح---ل و تبعیض ه---ای اجتم---اعی بی نقش می گردن--د. تبعیض زدایی و از می--ان برخاس--تن مرزه--ای طبق--اتی، استعدادها را آزاد و فع-ال می کن--د. راس-تی این اس-ت ک-ه بلح--اظ فضلها که زنان دارا هستند، مستقل و آزاد شدن زنان ب--ه جامع--ه امکان می دهد مستقل و آزاد گردد و مراحل رشد، رشد انسان و نه بزرگ و متمرکز شدن قدرتی که سرمایه داری است و آبادانی

طبیعت را، شتابان طی کند. در جهان امروز، قشرهای مسلط بر جامعه ه((ا، از

جامعه های خود جدا و با یکدیگر، جامعه جهانی مسلط ها را پدی((د می آورن((د. از این رهگ((ذر، عام((ل بن((د از بن((د گسس((تگی جامعه ه((ای خ((ود می ش((وند. در همان ح((ال، توس((ط انب((وه ب((زرگ بی چ((یزان، تهدی((د می ش((وند. این واقعیت، در جامع((ه م((ا و جامعه ه((ای مش((ابه، آش((کارتر مشاهده کردنی است. بدین خاطر که بطور روزاف((زون، از نقش حق((وق در تنظیم رابطه ه((ا کاس((ته و ب((ر نقش قدرت افزوده می شود، بن((د از بن((د بری((دگی و از می((ان برخاستن حقوق بمثابه مشترکات جمهور مردم، جه((ان را بی ثبات کرده و ب((ه آتش خش((ونتها سپرده اس((ت. راه بیرون رفتن از این وضعیت، ب((ازکردن م((دارها ب((ه یمن بی نقش ک((ردن ق((درت در تنظیم رابطه ه((ا و حق((وق پنج گان((ه را تنظیم کنن((ده فعالیته((ا و رابطه ه((ا ک((ردن، است. مشترکات هر جامعه و جامعه جهانی اگر بخواهد ب((ا ثب((ات و در رش((د، در محی((ط زیس((تی س((الم، بزین((د، حقوق پنج گانه ای هستند ک((ه ب((ه م((ردم ای((ران و جه((ان

. پیشنهاد می شوند

. چ--ون در کش--ور زمینه ه--ای ک--ار، ب--ا خ--ودداری از ص--دور3.30 ثروتهای طبیعی و نیروهای محرک--ه از می--ان نمی رود، اس--تعدادها

در کشور می مانند و در هر چهار بعد فعال می شوند. بنابراین،

. ساخت ک--ار دچ--ار تغی--یری بس تع--یین کنن--ده می ش-ود: در3.31 ح-ال حاض--ر، در جامع--ه تحت اس-تبداد زی--ر س-لطه، س-اخت ک--ار

344

ساده و کارها کم شمار هس--تند. چنانک--ه ک--ار ش--رکت در ره--بری جامعه وجود ندارد و ضد کار که ی--ا فعل پ--ذیری و بی تف--اوتی و ی--ا اطاعت از قدرت است، وج--ود دارد. ک--ار ابتک--ار و اب--داع و خل--ق برای اکثریت بسیار بزرگ وجود ندارد و برای اقلیت کوچ--ک ن--یز، در قلمروه--ای مج--از و در س--طح ن--ازل وج--ود دارد. ه--نر بمثاب--ه گشودن فراخناهای جدید و امکانهای ن--و ن--یز وج--ود ن--دارد. وج--ود انبوه بیکاران می گوید که کار اجرایی ن--یز بس--یار کم و بخش--ی از کارها که وجود دارند نیز ویرانگر هستند )کار اداری و سرکوبگری

و صدور ثروتهای کشور و بسیاری از »خدمات«های ویران گر(. راستی این اس--ت ک--ه در جامع--ه س--الم، ه--ر انس--ان ب--ه تع--داد استعداد و فضلهایی که انسانها دارند، می باید امک--ان ک--ار داش--ته باشد. با باز و تح--ول پ--ذیر ش--دن نظ--ام اجتم--اعی اس--ت ک--ه این

امکان بوجود می آید.

. سندیکاها می توانند تشکیل ش--وند و جامع--ه م--دنی امک--ان3.32 ایجاد تأسیس نهاده--ای بس--یار ف--راوان را پی--دا می کن--د و ب--ه یمن فعال شدن جمهور شهروندان، جامعه مدنی نیرومن--د می گ--ردد و می تواند حزبها و سازمانهای سیاسی را درخود نگ--اه دارد و م--انع

باز سازی استبداد بگردد.

. درباره دموکراسی های بر اصل انتخاب گفته ان--د:کنش این3.33 دموکراس--یها ف--راهم ک--ردن امک--ان ب--رای این اس--ت ک--ه نهاده--ای

(، بخص------وص نهاده------ای اقتص------ادیinstitutionجامع------ه ) )کارفرمایی های تولیدی و نظ--ام ب--انکی و ...( بش--یوه دیکت--اتوری

امروز، سخن از آن بمیان اس((ت ک((ه، در ایناداره شوند. دموکراس((ی ها، قش((رهای مس((لط، برگ((رد خ((ود، م((دار بس((ته ای بوج((ود آورده ان((د )جهانی ش((دن و ک((ردن( و اکثریت بزرگ را که ب((ا بی چ((یز ش((دن قش((رهای میان((ه، بزرگ تر نیز می شود، به درون این مدار راه نمی دهن((د. حق این است که قدرتمداری با وطن دوستی نمی س((ازد و قش((رهای قدرتم((دار، هم((ه آنه((ا ک((ه »دس((تیابی ب((ه قدرت« را هدف خویش می کنند، با وطن می برن((د و ب((ا حق((وق و هم((ه دیگ((ر اش((تراک ها ک((ه جامع((ه ملی را

. حال آن ک--ه س--ازگار ب--امنسجم نگاه می دارند، نیز می برند اقتص--اد تولی--د مح--ور، ج--ای گزین ق--درت ش--دنِ حق--وق در تنظیم رابطه ها میان فرد با ف--رد و گ--روه ب--ا گ--روه اس--ت. این اقتص--اد

345

نیازمند نهادهایی است که، درآنها، تنظیم کنن--ده رابطه ه--ا حق--وق هستند. تغییر رابطه انسان با نهادها به ترتیبی که نهادها وسیله و انسانها رهبری کننده و تع-یین کنن--ده ه--دفها بگردن--د، زمین--ه س-از

تشکیل جمهوری شهروندان یا دموکراسی شورایی می شود.

. چون توحید اجتماعی جانشین تض--اد اجتم--اعی می ش--ود و3.34 مرزها برداش--ته می ش--وند و ع--دالت اجتم--اعی م--یزان می گ--ردد، رابطه ها دوستانه و پرشمار می شوند. میل ب--ه دوس--تی، می--ل ب--ه همبستگی، میل به همکاری، میل به امداد و معاضدت، اف--زایش می یاب--د. می دانیم ک--ه ت--وان جامع--ه م--دنی را ان--دازه این میل ه--ا تعیین می کند. هرگاه این میل هابه ح--داکثر برس--ند، ت--وان جامع--ه

مدنی، در نتیجه سرمایه اجتماعی نیز به حداکثر می رسد.

. سیاست جمعیتی در خور با این برنامه عمل 3.35

. توزی--ع جمعیت فع--ال در س--طح کش--ور، س--یمای جامع--ه را36 تغییر می دهد: تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ و مصرف کنن--ده و ان--داختن گس--تره ای--ران در ک--ام بیاب--انی ک--ه ب--ا ش--تاب وس--عت می گیرد، هزینه های جامعه را بسیار کمرشکن کرده اند. ش--غل مند شدن ایرانیان، به یمن ایجاد کار در سرتاسر کشور، ب--ار هزینه ه--ا را بسیار سبک و سرمایه و دیگر نیروهای محرکه را ره--ا می کن--د

تا در تولید بکار افتند.

. بارتکف--ل در جامع--ه ام--روز ای--ران بس--یار س--نگین و کم--ر3.37 شکن شده است. بی کاری یک عامل آن است. عاملهای اجتم--اعی نیز دارد که مشکل شدن ازدواج و آسان شدن طلاق یکی از آنها است. عامل اجتماعی دیگ-ر، آس-یبها و نابس-امانیهای اجتم-اعی و فقدان بهداری و بهداشت و محیط سالم و وجود استبدادی است که فض--ای زن--دگی را بس تن--گ کرده اس--ت، عامل ه--ای دیگ--ر ن--یز هستند. سبک کردن بارتکفل ن--ه تنه--ا ش-رط حقوقمن--د و انس--انی زن--دگی ک--ردن ک--ه ش--رط رش--د ب--ر م--یزان داد و وداد اس--ت.

بدین قرار،

. ب--ا از می--ان رفتن عامله--ا پدیدآورن--دهِ آس--یبهای اجتم--اعی3.38 )اعتیاد و فحش--اء و اعتی--اد ب--ه زن--دگی در ج--رم و جن--ایت و دروغ

346

و...( می توانند درمان پذیر شوند و دست کم بخش بزرگی از آنه--ااز میان برخیزند.

. بت--ازگی، واپس--ین درس--های فیلس--وف فرانس--وی، فوک--و،3.39 انتشار یافته ان--د. او از جمل--ه ب--ه »س--کس مداری« پرداخته اس--ت. پیش از آن نیز، او نس-بت ب-ه »دیکت-اتوری س-کس« هش-دار داده بود. اما سکس مداری فرآورده دین است وقتی در بیان قدرت از خود بیگانه می شود و فرآورده مرامه--ا اس-ت وق-تی بی--ان ق--درت هستند )از جمله نئولیبرالیسم( و نیز فرآورده سالاریها اس--ت ک--ه سرمایه سالاری یکی از آنها است. هرگاه س--کس مداری )در ح--ال حاض--ر، زن نم--اد س--کس اس--ت( از می--ان برخ--یزد، رابطه ه--ا، بخص--وص در س--طح جوان--ان می توانن--د ب--ه س--لامت می--ل کنن--د و دوست داشتن و دوست داشته شدن ک--ه حقی از حق--وق انس--ان

هستند، برقرارکننده و تنظیم کننده رابطه ها بگردند.

. س--رانجام، ج--وان نقش و کنش اجتم--اعی خ--ویش را ب--از3.40 می یابد: بنابر تعریف، جوان نیروی محرکه و نیروی محرکه سازی است که کارش ب--از و تح--ول پ--ذیرکردن نظ--امی اجتم--اعی ب--رای آن است ک--ه بارش--د خودانگیخت--ه او س--ازگار گ--ردد. ج--وان، ب--رای ایفای این نقش، نیاز ب--ه الگوه--ا در ه--ر چه--ار بع--د و ن--یز اندیش-ه راهنما دارد. در جامعه باز و تحول پذیر است ک--ه الگوه--ا پ--رورده می شوند و به یمن جریان آزاد اندیش--ه ها، اندیش--ه های راهنم--ایی ک--ه ب--ه ج--وان امک--ان می دهن--د نقش و کنش خ--ویش را، در ح--د

مطلوب، از عهده برآید، در اختیار او قرار می گیرند.

تغییرها که در بعد فرهنگی ببار می آورد:❋

. مهمترین نتیجه اجرا شدن منش--ور اقتص--اد تولی--د مح--ور و3.41 تدابیر سیاسی و اجتم--اعی و ف--رهنگی ک--ه ی--ک مجموع-ه را پدی--د می آورن--د، خ--ودانگیختگی ی--ا اس--تقلال و آزادی انس--ان اس--ت. می دانیم که در جامعه ها، میزان خلاقیت و ب--اروری انس--ان را ب--ه ان--دازه خ--ودانگیختگی می س--نجند. در جامعه ه--ای دارای نظ--امی اجتماعی بسته، خودانگیختگی نزدیک به صفر است. زیرا یک نوع زندگی، مرتب تکرار می ش-ود. در جامعه ه-ای نیم--ه ب--از، از ص-فر بیش--تر ام--ا از ان--دازه لازم ب--رای رش--د م--داوم کم--تر اس--ت. درجامعه های امروز، استعداد تولید انسان در استعداد مص--رف از

347

خود بیگانه شده، بنابراین، خودانگیختگی او، ج--ای ب--ه می--ل مه--ار نکردنی به مص--رف سپرده اس--ت. ل--ذا، تم--امی جامعه ه--ا نیازمن--د تغییرند جهت این تغییر به نظام اجتم--اعی ب--از و گ--ذار از اقتص--اد نئولی--برال ب--ه اقتص--اد تولی--د مح--ور در خ-دمت انس--ان و آب-ادانی طبیعت است و وسیله سنجش این تغییر خودانگیختگی است ک--ه

انسانها باز می یابند.

. می دانیم ک-ه م--ارکوز نس-بت ب--ه ت--ک بع-دی ش-دن انس-ان3.42 )مصرف کننده( هشدار داده بود. هاوکینگ نیز )در کتاب جهان در پوست گردو( خاطر نش--ان می کن--د ک--ه هرگ--اه جمعیت جه--ان ب--ا همین آهنگ رشد کند و میزان تولید و مصرف برق ن--یز، در س--ال

، انسانها تنها می توانند درکنار هم سرپا، بر زمینی بایس--تند2600 – اگر ایس-تادن ممکن باش-د – ک-ه از گرم-ا، س-رخ شده اس-ت. و صاحب کتاب سرمایه در قرن بیست و یکم ن--یز هش--دار می ده--د ک-ه نظ-ام اقتص-ادی کن-ونی محک-وم ب-ه م-رگ اس-ت. پس چ-اره آن است که انسانها همه بع--دها ی--ا اس-تعدادها و فض--لهای خ--ود را بازجوین--د و زن--دگی حقوقمن--د خ--ویش را بمثاب--ه مجم--وعه ای از استعدادها و فضلها در جامعه های باز و تحول پذیری از سربگیرند که اقتصاد فرآورده ها و خدمات ویران گر تولید نمی کند و تولیدش از مصرف کمتر نمی شود و به اندازه ای می شود که نی--از انس-انها

را در جریان رشد تأمین کند و طبیعت را آبادان بگرداند.

. نتیجه سوم اجرای منشور اقتصاد تولید محور، تولید شدن3.43 نیروهای محرکه، دانش و فن و سرمایه و کارمای--ه و م--واد اولی--ه و... در حد مطلوب و تخریب نشدن این نیروه--ای محرک--ه )ب--ازار فرآورده های مشتق بی محل می ش--وند( اس--ت. در حقیقت، چ--ون انسان فرهنگ ساز است و او است که نیروی محرکه می سازد، وقتی خود رهبری کننده می شود و رش--دش در اس--تقلال و آزادی ه--دف می گ--ردد، توان--ایی ف--رهنگی لازم را ب--رای تولی--د نیروه--ای محرکه بدست می آورد. خاطر نشان می کنم که در جهان ام--روز، هم تولید نیروهای محرکه به حداقل اس--ت و هم تخ--ریب آنه--ا ب--ه

حداکثر.

. و انس--ان ب--دون اندیش--ه راهنم--ا وج--ود ن--دارد و ت--ا وق--تی3.44 اندیشه های راهنما انتقاد پذیر )= یافتن سره از ناسره و اص--لاح و اگر میسر نبود، تغییر ناسره( نگردند، اندیشه های راهنم--ا بیانه--ای

348

قدرتی می مانند که بکار قشرهای مس--لط می آین--د در بن--د از بن--د جامعه ه--ا گسس--تن و اک--ثریت بی چ--یزان را بزرگ ت--ر ک--ردن. این قشرها، چون اندیشه های راهنما را در توجیه سلطه خویش بک--ار می برند، با آنها همان کار را می کنند که با کالا می کنند. یعنی بع--د از استفاده، به دورش می اندازند و بیان قدرت دیگ--ری را وس--یله توجیه بندگی قدرت می کنن--د. این--ان جه--ان را عرص--ه ویرانگریه--ا کرده اند. منشور اقتص--اد تولی--د مح--ور ب--ا بی--ان اس--تقلال و آزادی بمثابه اندیشه راهنما سازگار است و به داشتن این اندیشه است ک--ه انس--انهای فرهن--گ س--از، فرهن--گ اس--تقلال و آزادی س--از می گردند. بدین قرار، انتقادپذیری اندیشه های راهنم--ا و ت--دبیرها و تجربی شدن روش--ها از مهم--ترین دس--ت آوردها هس--تند. پیش--نهاد

منشور اقتصاد تولید محور حاصل این دست آورد است.

. دستگاه آموزش و پرورش در ایران برای آن ایجاد شد که3.45 برای دولت کارمند تربیت کند و »فارغ التحصیل«ه--ا را از جامع--ه ببرد و به خدمت قش--رهای بیگان--ه ش--ده ب--ا جامع--ه خ--ود و یگان--ه شدن قشرهای مسلط کشورهای مسلط، درآورد. در جامعه ه--ای دارای اقتصاد سرمایه داری نئولی--برال ن--یز این دس--تگاه ب--رای این اقتص--اد ک--ادر و فن س--الار و ک--ارگر م--اهر و دیوان س--الار ت--ربیت می کن--د. نتیج--ه این اس--ت ک--ه بخش ب--زرگی از جامع--ه »رف--وزه« می شود. زیرا بکار این دستگاهها نمی آی--د. در حقیقت، آم--وزش و پ--رورش ت--ابع اس--تعدادهای دانش آم--وزان و دانش--جویان نیس--ت. اینان هستند که خود را باید با قالبی سازگار کنند ک--ه ک--ادر ب--رای »سالاریها« تربیت می کند. تغییر رابطه میان آموزن--ده و آم--وزش دهنده، ایجاد فرصتی بسیار بزرگ برای انسانهایی است که این--ک

میلی--ارد جمعیت روی زمین،7از آن محرومند. در حال حاض--ر، از کادرهایی که تربیت می شوند چند میلی--ون نفرن--د؟ تغی--یر س--اخت ک--ار و ف--راوانی کاره--ا در جامع--ه دارای نظ--ام ب--از و تحول پ--ذیر، دس--تگاه آم--وزش و پرورش--ی را طلب می کن--د ک--ه در خ--دمت

استعدادهای بس گوناگون انسانها باشد.

. بنابر کاربرد قدرت )= ترکی--بی از زور و پ--ول و علم و فن3.46 و...( در رابطه ها، فرهنگها دو بخش جس--ته اند: بخش اس--تقلال و آزادی و بخش ق--درت. در جامع--ه تحت اس--تبداد و زی--ر س--لطه، ساختن فرهنگ استقلال و آزادی میل ب--ه ص--فر و س--اختن و وارد ک--ردن ض--د فرهن--گ ق--درت می--ل ب--ه ص--د می کن--د. این آن واپس

349

رفتنی است ک--ه آین--ده را متعین می کن--د و هرگ--اه پوی--ایی انقلاب جامع--ه را ب--ه زن--دگی بازنگردان--د، عام--ل م--رگ می ش--ود. در خاورمیانه امروز، میدان عمل هردو پویایی، پویایی حیات ب--ه یمنپویایی انقلاب و پویایی مرگ تحت تأثیر ضد فرهنگ قدرت است. بدین قرار، باز جستن استقلال فرهنگی و نیز فرهنگ اس--تقلال و آزادی از مهم ترین نتایج اقتصاد تولید محور و هم عام--ل ممکن

گشتن اجرای منشور این اقتصاد است.

. در حال حاضر، از تهدیدهای بزرگ، یکی رشد علمی و فنی3.47 یک اقلیت کوچک و بالانرفتن سطح دانش و فن در جامع--ه و ن--یز چن--دگانگی محیط ه--ای ف--رهنگی اس--ت. هم در جامعه ه--ای دارای اقتصاد نئولیبرال چنین است هم در ای--ران. و این خط--ری ب--زرگ برای جامعه بشری و محیط زیست و تمامی زین--دگان روی زمین است. متعادل کردن سطح فرهنگ از دست آوردهای مهم اج--رای

اقتصاد تولید محور است.

. باوجود این، بنابراین که محیط های زیست یکسان نیستند و3.48 فعالیتهای انسانها نیز گوناگونند، فرهنگهای گوناگون وجود دارن--د. سرمایه داری نئولیبرال همان طور ک-ه کالاه--ای ی--ک ن--واخت تولی--د می کند، انسانها را نیز یک نواخت می گرداند. در عص--ر اس--تعمار، چنین توجیه می کرد: فرهن--گ غ-رب جه--ان ش--مول اس-ت و بقیت بشر می باید ب--ه این فرهن--گ درآین--د ت--ا بتوانن--د رش--د کنن--د. این--ک اس--طوره رش--د شکسته اس--ت و غ--رب از ق--رار می پ--ذیرد ک--ه فرهنگهای نایکسان وجود دارند. ام--ا هرگ--اه نی--ک تأم--ل ک--نیم، در می ی--ابیم ک--ه قص--دش ایج--اد ه--رم ف--رهنگی در س--طح جه--ان ب--ه ترتیبی است که خود در رأس آن قرار بگیرد. سلطه ماورای ملیها بر اقتصاد جهان در حال و آینده، نیازمند این هرم است. ازاین رو، این درهمه جامعه ها است ک--ه بای--د منش--ور اقتص--اد تولی--د مح--ور اجرا گ--ردد تاک--ه فرهنگه--ای اس-تقلال و آزادی، از رهگ-ذر جری--ان

آزاد عناصر خویش، به یکدیگر غنایی بازهم بیشتر ببخشند.

. در سطح هرجامعه، فرهنگها می توانند وجود داشته باشند.3.49 سازگار با اقتصاد تولید محور این است ک--ه این فرهنگه--ا باش-ند و

رشد پذیرند و فرهنگهای استقلال و آزادی بگردند.

350

. عمران یا تخریب طبیعت می گوید که این فرهنگ استقلال3.50 و آزادی است که دست بالا را دارد و یا ضد فرهن--گ ق--درت. اگ--ر محیط زیس--ت بک--ام م--رگ می رود، پس این ض-د فرهن--گ ق-درت است که چیره گشته است. در حقیقت، از میزان رابطه ه--ایی ک--ه حقوق تنظیم می کنند کاسته و بر م--یزان رابطه ه--ایی ک--ه ق--درت تنظیم می کند، افزوده شده اند. مدار رابطه قوا م--دار بسته اس--ت

از این رو،و در این مدار، ویرانی ب--ر وی--رانی اف--زوده می ش--ود. بیش از هم((ه، نج((ات محی(ط زیس(ت اس((ت ک((ه نی((از ب(ه اجرای منشور اقتصاد تولید محور در سطح جهان دارد. و اجرای این برنام((ه، ب((ا شناس((ایی و عم((ل ب((ه حق((وق پنج گانه آغاز می شود و تض((مین کننده اج((رای م((وفقیت آمیز آن، م(داومت ب(ه زن(دگی بمعن(ای وج((دان ب((ه خ((ود بمثاب((ه مجم((وعه ای از اس((تعدادها و حق((وق پنج گان((ه و

فعال کردن استعدادها و عمل به حقوق است.

نتیج--ه و تغی--یر هم--ه نت--ایج و تغییره--ا نیس--تند. ام--ا ب--ه50 این انسانها می گویند براستی فردا دیر است و هم امروز بای--د دس--ت بکار ش--د. زم--انی ک--ه این تغییر ه--ا روی دهن--د، س--ه وج--دان، یکی وجدان تاریخی و دیگری وج--دان علمی و س--ومی وج--دان اخلاقی بطور م--داوم غ--نی می ش--وند و ش--ط هایی می گردن--د ک--ه وج--دان همگانی را غنی و فعال می گردانند. هرگاه آن بخش از جامعه که این سه وجدان را تصدی می کند مسئولیت خویش را بشناس--ند و

نتیجه و تغییر و نیز منش--ور50این سه وجدان را غنی سازد، این اقتص--اد تولی--د مح--ور، وج--دان همگ--انی می گردن--د. برنام--ه عملی می شوند که جمهور مردم در اجرای آن شرکت می کنن--د و ه--دف آن که باز و تحول پذیرکردن نظامه--ای اجتم-اعی در جه--ان ام-روز

است، روز به روز متحقق می گردد.

351