МАЌОМОТИ ВАКОЛАТДОР ОИД БА ЊУЌУЌИ

ИНСОН ДАР ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН

МАЪРЎЗАИ ВАКОЛАТДОР ОИД БА ЊУЌУЌИ КЎДАК

ДАР ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН БАРОИ СОЛИ 2018

ДУШАНБЕ – 2019

1

МУНДАРИЉА

ПЕШГУФТОР ................................................................................ 3

I. ФАЪОЛИЯТИ ВАКОЛАТДОР ОИД БА ЊУЌУЌИ КЎДАК

ДАР СОЛИ 2018

1.1. Мурољиатњои шахсони воќеї ва њуќуќї ................................. 6

1.2. Натиљањои вохўрињо ва ќабули шањрвандон аз љониби

ВЊК ЉТ дар шањру ноњияњои љумњурї дар соли 2018 ......... 11

1.3. Такмили ќонунгузории миллї дар самти њуќуќу

озодињои кўдак ....................................................................... 12

1.4. Санљиши вазъи риояи њуќуќу озодињои кўдак ..................... 12

1.5. Баланд бардоштани маърифатнокии шањрвандон оид ба

њуќуќу озодињои кўдак ........................................................... 13

1.6. Њамкорињо бо маќомоти давлатї, сохторњои љомеаи

шањрвандї ва созмонњои байналмилалї дар соњаи њуќуќи

кўдак ........................................................................................ 16

II. ВАЗЪИ РИОЯИ ЊУЌУЌУ ОЗОДИЊОИ КЎДАК

ДАР ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН

2.1. Кўдакон дар низоми адолати судї ........................................ 18

2.2. Њуќуќи кўдакони дорои маъюбият ....................................... 24

2.3. Њуќуќи кўдакон ба тањсил ..................................................... 31

2.4. Њуќуќи кўдак ба њифзи саломатї .......................................... 35

ХОТИМА ................................................................................ 38

2

РЎЙХАТИ ИХТИСОРАЊО

ЉТ – Љумњурии Тољикистон

ВКД ЉТ– Вазорати корњои дохилии Љумњурии

Тољикистон

ВМКБ – Вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон

ВНМО – Вируси норасоии масунияти одам

БПНМ – Бемории пайдошудаи норасоии масуният

ВЊИ ЉТ – Ваколатдор оид ба њуќуќи инсон дар

Љумњурии Тољикистон

ВЊК ЉТ – Ваколатдор оид ба њуќуќи кўдак дар Љумњурии

Тољикистон

ВМИ ЉТ – Вазорати маориф ва илми Љумњурии

Тољикистон

ВТЊИА ЉТ – Вазорати тандурустї ва њифзи иљтимоии

ањолии Љумњурии Тољикистон

ВФ ЉТ – Вазорати фарњанги Љумњурии Тољикистон

КЉ ЉТ – Кодекси љиноятии Љумњурии Тољикистон

МИМЊД – Маќомоти иљроияи мањаллии њокимияти

давлатї

МИЊД – Маќомоти иљроияи њокимияти давлатї

СММ – Созмони Милали Муттањид

СО ЉТ – Суди Олии Љумњурии Тољикистон

СРИЉЉ – Сарраѐсати иљрои љазои љиноятї

ФР – Федератсияи Россия

ШВКД – Шуъбаи Вазорати корњои дохилї

ШЊДЊК – Шуъбаи њифзи давлатии њуќуќњои кўдак

3

ПЕШГУФТОР

Соли 2018 ба њамроњшавии Љумњурии Тољикистон ба

Конвенсияи СММ оид ба њуќуќи кўдак 25 сол пур шуд. Ин

санаро љумњурї бо дастовардњои назаррас пешвоз гирифт. Дар

ин сол љињати њифз ва пешрафти њуќуќи кўдак тадбирњои

самарабахш амалї карда шуданд.

Дар доираи тадбирњо бахшида ба оѓози ташаббуси

чањоруми Љумњурии Тољикистон дар соњаи об аз љониби

Асосгузори сулњу вањдати миллї – Пешвои миллат, Президенти

Љумњурии Тољикистон муњтарам Эмомалї Рањмон Конвенсияи

СММ оид ба њуќуќњои маъюбон ба имзо расонида шуд. Ба имзо

расонидани санади мазкур ќадами муњим дар роњи њифз ва

пешрафти њуќуќи шахсони маъюбиятдошта, аз љумла кўдакон

мебошад.

Соли 2018 агрегати аввали НБО Роѓун ба фаъолият шурўъ

намуда, барои рушди босуботи кишвар ва таъмини зиндагии

шоистаи мардум, бењбудии кўдакон ва фароњам овардани

шароити муносиб барои онњо заминаи муњим гузошт.

Соли 2018 Наќшањои миллї оид ба иљрои тавсияњои

Кумитаи СММ оид ба њуќуќњои кўдак, ки аз натиљаи баррасии

маърўзањои сеюм-панљуми Тољикистон вобаста ба татбиќи

Конвенсияи СММ оид ба њуќуќњои кўдак ва маърўзањои

аввалини љумњурї оид ба татбиќи Протоколњои иловагии

Конвенсия вобаста ба манъи иштироки кўдакон дар низоъњои

мусаллањона ва савдои кўдакон, фоњишагї ва порнографияи

кўдакон пешнињод шуда буданд, тасдиќ ва мавриди амал ќарор

дода шуданд.

Бо дастгирии њамаљонибаи Њукумати Љумњурии

Тољикистон марњилаи ташаккулѐбии нињоди Ваколатдор оид ба

њуќуќи кўдак дар Љумњурии Тољикистон (минбаъд – ВЊК ЉТ)

идома дода шуд. Бо маќсади баланд бардоштани иќтидори

дохилии нињоди мазкур тибќи Наќшаи миллии амалњо вобаста

ба иљрои тавсияњои Кумитаи СММ оид ба њуќуќњои кўдак

барои солњои 2018–2022 тадбирњои дахлдор андешида шуданд.

4

Дар соли 2018 амалисозии Стратегияи фаъолияти ВЊК

барои солњои 2018–2020 оѓоз ѐфт.

Дар Маърўзаи навбатии ВЊК масъалањои вобаста ба

фаъолияти ВЊК ЉТ ва вазъи риояи њуќуќи кўдак дар Љумњурии

Тољикистон дар соли 2018 инъикоси худро ѐфтанд.

Маърўзаи мазкур бо маќсади иттилоотонии маќомоти

давлатї, сохторњои љомеаи шањрвандї, воситањои ахбори омма

ва ањли љомеа дар бораи фаъолияти ВЊК ва вазъи риояи њуќуќи

кўдак дар Љумњурии Тољикистон дар соли 2018 тањия гардида,

дар асоси моддаи 32-7 Ќонуни Љумњурии Тољикистон “Дар

бораи Ваколатдор оид ба њуќуќи инсон дар Љумњурии

Тољикистон” ба Президенти Љумњурии Тољикистон, Маљлиси

миллии Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон, Маљлиси

намояндагони Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон, Суди

конститутсионии Љумњурии Тољикистон, Суди Олии Љумњурии

Тољикистон, Суди Олии иќтисодии Љумњурии Тољикистон ва

Прокурори генералии Љумњурии Тољикистон пешнињод карда

мешавад.

Маърўза аз ду ќисм иборат буда, дар ќисми аввали он

маълумот дар бораи мурољиатњои баррасишуда, натиљаи

вохўрињои ВЊК дар шањру ноњияњои љумњурї ва ќабули

шањрвандон, санљиши вазъи риояи њуќуќи кўдак дар

муассисањои кўдакона, баланд бардоштани маърифатнокии

шањрвандон, аз љумла кўдакон оид ба њуќуќњои онњо,

њамкорињои ВЊК бо маќомоти давлатї, сохторњои љомеаи

шањрвандї ва созмонњои байналмилалї дарљ гардидааст.

Дар ќисми дуюми Маърўза вазъи њуќуќњои кўдак дар

самтњои алоњида мавриди тањлил ќарор дода шуда, љињати

бењтар намудани вазъ дар ин самтњо тавсияњои мушаххас

пешнињод шудаанд.

ВЊК ЉТ ба маќомоти давлатї барои пешнињоди

маълумот ва мусоидат дар амалисозии вазифањои

Ваколатдор изњори сипос менамояд. Њамчунин ба сохторњои

љомеаи шањрвандї ва созмонњои байналмилалї барои

5

њамкорї дар самти њифз ва пешрафти њуќуќи кўдак

миннатдорї баѐн менамоем.

Итминон дорем, ки Маърўзаи мазкурро маќомоти давлатї

ва сохторњои љомеаи шањрвандї мавриди баррасї ќарор дода,

љињати амалисозии тавсияњои он сањм мегузоранд.

6

I. ФАЪОЛИЯТИ ВАКОЛАТДОР ОИД БА ЊУЌУЌИ КЎДАК

ДАР СОЛИ 2018

1.1. Мурољиатњои шахсони воќеї ва њуќуќї

Ќабул ва баррасии мурољиатњои шахсони воќеї ва њуќуќї

вобаста ба њуќуќњои кўдакон яке аз воситањои асосии

амалигардонии вазифањои ВЊК ЉТ мебошад. Соли 2018 ВЊК

ЉТ 185 адад мурољиати шахсони воќеї ва њуќуќиро баррасї

намуд, ки аз онњо 45 адад мурољиатњои хаттї ва 140 адад

мурољиатњои шифоњї мебошанд (ниг. ба диаграмма).

Мурољиатњои хаттї аз љониби сокинони шањри Душанбе –

20 адад, вилояти Хатлон - 7 адад, вилояти Суѓд – 5 адад, шањру

ноњияњои тобеи љумњурї – 8 адад, ташкилотњои ѓайридавлатї –

1 адад, Ваколатдорон оид ба њуќуќи кўдаки Федератсияи

Россия – 3 адад ва Раѐсати њифзи иљтимоии ањолии вилояти

Челябински ФР – 1 адад ворид гардидаанд (ниг. ба диаграмма).

Хаттӣ

Шифоҳӣ

49

133

45

140

Соли 2017 (182) Соли 2018 (185)

22

5

6

14

2

0

20

5

7

8

3

1

ш.Душанбе

в.Суғд

в.Хатлон

ШНТМ

Федератсияи Россия

РЦИА в.Челябински ФР

Соли 2017 Соли 2018

7

Мурољиатњои хаттї аз љониби занон – 23 адад (соли 2017 –

32), мардон – 15 адад (соли 2017 – 9) ва шахсони њуќуќї – 7 адад

(соли 2017 – 8) мебошанд.

Мурољиатњои хаттї тибќи таснифот ба њуќуќу озодињои

зерини кўдак тааллуќ доранд:

– њуќуќ ба тањсил – 12 адад (с. 2017 – 2);

– њуќуќ ба мурофиаи одилонаи судї – 7 адад (с. 2017 – 7);

– њуќуќ ба муошират ва робитањои хешутаборї – 7 адад (с.

2017 – 1);

– њуќуќ ба сатњи кофии зиндагї – 6 адад (с. 2017 – 4);

– њуќуќ ба дахлнопазирии шахсї, озод будан аз шиканља ва

тамоми шаклњои зуроварї – 4 адад (с. 2017 – 5);

– њуќуќ ба саломатї – 3 адад (с. 2017 – 1);

– њуќуќ ба фардият – 2 адад (с. 2017 – 2);

– дигар масъалањо – 4 адад (с. 2017 – 1) (гирифтани нусхаи

њукми суд – 1; барои љойгир кардани ноболиѓ дар муассисаи

махсус – 1; мусоидат дар санљиши шароити зисти фарзанд – 1;

мусоидат ба шањрванди хориљї барои ба фарзандхондї ќабул

намудани шањрванди ЉТ – 1).

Аз 45 мурољиатњои хаттї нисбати ќарор ѐ амали (беамалии)

субъектони зерин шикоят карда шудааст:

– нисбати маќомоти судї – 4 адад (соли 2017 – 3);

– нисбати ВКД ЉТ – 4 адад (соли 2017 – 3);

– нисбати маќомоти прокуратура – 1 адад;

– нисбати ВМИ ЉТ – 1 адад (соли 2017 - 4);

Дар боќимонда 35 мурољиатњо шањрвандон аз ВЊК дар

њалли мушкилоти вобаста ба њуќуќњои кўдакон мусоидат

пурсидаанд. Масалан, 6 нафар барои дар мактаб-интернат

љойгир кардани фарзандонашон, 6 нафар љињати муошират бо

фарзанд, 2 нафар оид ба иштирок дар мурофиаи судї ва ѓ.

мурољиат намудаанд.

Аз 45 мурољиатњои хаттї 35 адад тибќи тааллуќдорї ба

вазорату идорањои дахлдор ирсол шуда, 10 адад бевосита дар

Дастгоњи ВЊИ баррасї гардид.

8

Инчунин ба ВЊК ЉТ аз хориљи кишвар низ 5 мурољиатњо

ворид шуданд, ки њалли мусбии худро ѐфтанд. Масалан,

мурољиати сардухтури “Маркази бисѐрсоњаи клиникии

кўдаконаи технологияњои олии тиббї ба номи К.А. Раухфус”-и

ш. Санкт-Петербурги ФР љињати ба муассисањои тиббии

Тољикистон интиќол додани ноболиѓ – шањрванди Љумњурии

Тољикистон Х.М., ки дар муассисаи зикргардида табобат

мегирифт, бо мусоидати ВЊК ЉТ њалли мусбии худро ѐфт.

Умуман дар соли 2018 аз 45 адад мурољиатњои хаттии

воридшуда 15 адади онњо (соли 2017 – 17) њалли мусбии худро

ѐфтанд. Масалан, ба шањрванд Ю.Ш. љињати дастрас намудани

нусхаи њукми айбдоркунандаи суди ш. Москва нисбати собиќ

шавњараш, ба шањрванд Р.М. дар хусуси ба љавобгарии љиноятї

кашидани шахси таљовузгар ба номуси духтари ноболиѓаш, ба

шањрванд Ѓ.Н. љињати дар хона ба тањсил фаро гирифтани

фарзанди маъюбаш О.О. ва ѓайрањо мусоидат карда шуд.

Дар соли 2018 мурољиатњо дар самти њуќуќ ба тањсил зиѐд

шудаанд. Ин мурољиатњо 18 ададанд (соли 2017 – 2 адад). Аз ин

шумора 7 мурољиат ба тањсили кўдакон дар мактаб-интернатњо

дахл доранд ва аксарияти мурољиаткунандагонро хориљ

шудани фарзандонашон аз мактаб-интернатњо ба ташвиш

овардааст. Мурољиатњои мазкур ба маќомоти дахлдор ирсол

гардида, мавриди омўзиш ќарор доранд.

Аз тањлилњо бармеояд, ки 7 мурољиат оид ба вайрон

гардидани њуќуќи кўдак ба муошират ва робитањои хешутаборї

ворид шуданд. Аз љумла, дар ду мурољиат њолатњои аз љониби

муњољирони мењнатї халалдор кардани њуќуќ ба муошират ва

робитаи хешутаборї ба ќайд гирифта шудааст.

Ба ВЊК ЉТ дар соли 2018 140 (соли 2017 – 133) нафар

шањрвандон шифоњї мурољиат намуданд. Мурољиатњои

шифоњї аз љониби сокинони шањри Душанбе – 43 адад (соли

2017 – 55), вилояти Хатлон – 15 адад (соли 2017 – 14), ВМКБ –

16 адад (соли 2017 – 10), вилояти Суѓд – 17 адад (соли 2017 – 25)

ва НТМ – 18 адад (соли 2017 – 29) ворид гардиданд.

9

Аз шумораи умумии мурољиатњои шифоњї 34 адад зимни

ќабули арзу шикоятњои шањрвандон дар мањалњо (ВМКБ – 16

адад, вилояти Суѓд – 15 адад, Балљувон – 2 адад, Сангвор – 1

адад) ба ќайд гирифта шудаанд.

Соли 2018 ба ВЊК 83 зан (соли 2017 – 79) ва 57 мард (соли

2017 – 54) шифоњї мурољиат намуданд.

Мурољиатњои шифоњї тибќи таснифот ба њуќуќу озодињои

зерин тааллуќ доранд:

– њуќуќ ба таъминоти иљтимої – 27 адад (соли 2017 – 26);

– њуќуќ ба тањсил – 18 адад (соли 2017 – 7);

– њуќуќ ба моликият ва мерос – 14 адад (соли 2017 – 4);

– њуќуќ ба ѓамхории волидайн ва дар оила тарбия гирифтан

– 14 адад;

– њуќуќ ба сатњи кофии зиндагї – 11 адад (соли 2017 – 12);

– њуќуќ ба муњокимаи одилонаи судї ва њимоя – 8 адад (с.

2017 – 13);

– њуќуќи кўдакони маъюб – 5 адад;

– њуќуќ ба манзил – 5 адад (соли 2017 – 13);

– њуќуќ ба фардият – 4 адад (соли 2017 – 10);

– њуќуќ ба алимент – 4 адад (соли 2017 – 2);

– њуќуќ ба њифзи саломатї – 4 адад (соли 2017 – 13);

– њуќуќ ба дахлнопазирии шахсї, озодї аз шиканља ва аз

тамоми шаклњои зуроварї – 3 адад (соли 2017 – 4);

– њуќуќ ба мењнат – 2 адад (соли 2017 – 7);

– њуќуќи муњољирони мењнатї ва аъзои оилаи онњо – 1 адад;

– њуќуќ ба замин ва дигар захирањои табиї – 1 адад (соли

2017 – 2);

– њуќуќњои инсон њангоми даъватшавї ба хизмати њарбї – 1

адад;

– њуќуќњои иќтисодї – 1 адад;

– дигар масъалањо – 17 адад (соли 2017 – 8).

Дар мурољиатњои шифоњии худ шањрвандон нисбати ќарор

ѐ амали (беамалии) субъектони зерин шикоят кардаанд:

– нисбати маќомоти судї – 7 адад (соли 2017 – 12);

10

– нисбати маќомоти корњои дохилї – 2 адад (соли 2017 – 8);

– нисбати маќомоти прокуратура – 1 адад;

– нисбати Вазорати маориф – 6 адад (соли 2017 – 5);

– нисбати Маркази саломатї – 1 адад;

– нисбати “Тољиксодиротбонк” – 2 адад (соли 2017 –1);

Шањрвандон дар 121 њолат (соли 2017 – 97) дар њалли

мушкилоти худ мусоидат пурсидаанд.

Тањлилњо нишон медињанд, ки бештари мурољиатњои

шифоњии шањрвандон ба њуќуќ ба таъминоти иљтимої – 27

адад, дастрасї ба тањсил – 18 адад (соли 2017 – 7), њуќуќ ба

ѓамхории волидайн ва дар оила тарбия гирифтан – 14 адад ва

њуќуќ ба моликият ва мерос – 14 адад (соли 2017 – 4) тааллуќ

доранд.

ВЊК ЉТ хабарњои дар ВАО пањншударо вобаста ба

њолатњои вайроншавии эњтимолии њуќуќу озодињои кўдакон

низ пайгирї менамояд. Соли 2018 ВЊК чунин се хабарро

мавриди баррасї ва зери назорат ќарор дод. Аз љумла, ВЊК

хабари дар шабакањои иљтимої оид ба ноболиѓ М.У.

пањнгардидаро, ки ба назди модари биологиаш баргаштан

намехост, ба назорат гирифта, бо дарназардошти манфиатњои

бењтарини кўдак љињати ба мувофиќа расидани тарафњо ва ба

манфиати кўдак њал шудани ин масъала мусоидат намуд.

Умуман бо мусоидати ВЊК 3 мурољиати шифоњї ба

манфиати шањрвандон мусбї њал гардид.

Ба ВЊК шањрвандон тавассути сомонаи www.vhk.tj,

нишонињои электронии info@vhk.tj ва child@ombudsman.tj низ

мурољиат мекунанд. Соли 2018 дар маљмуъ 14 адад (5 адад

мурољиат ва 9 савол) муросилоти электронї ба ќайд гирифта

шуда, тибќи муќаррароти Ќонуни ЉТ «Дар бораи мурољиатњои

шахсони воќеї ва њуќуќї» мавриди баррасї ќарор дода шуданд

ва ба мурољиаткунандагон љавобњои муфассал пешнињод карда

шуд.

http://www.vhk.tj/mailto:info@vhk.tjmailto:child@ombudsman.tj

11

1.2. Натиљањои вохўрињо ва ќабули шањрвандон аз љониби ВЊК

ЉТ дар шањру ноњияњои љумњурї

Соли 2018 гурўњи корї тањти роњбарии ВЊК ЉТ рўзњои 2–8

сентябр дар шањри Хоруѓ ва ноњияњои Рўшону Ишкошими ВМКБ,

13–15 сентябр дар ноњияи Сангвор, 26–28 сентябр дар ноњияи

Балљувон ва 9–16 октябр дар шањрњои Хуљанду Исфара ва ноњияи

Б.Ѓафурови вилояти Суѓд дар сафари хизматї ќарор доштанд.

Зимни сафарњои корї бо масъулини шуъбањои маориф ва

илм, тандурустї, њифзи иљтимоии ањолї, маќомоти њифзи

њуќуќ, Комиссия оид ба њифзи њуќуќњои кўдак, љамоатњои

шањраку дењот, сохторњои љомеаи шањрвандї ва ВАО вохўрињо

гузарониданд, ки дар онњо зиѐда аз 200 нафар иштирок

намуданд. Дар вохўрињо оид ба сиѐсати давлат дар самти њифзи

њуќуќњои кўдакон, амалишавии Конвенсияи СММ оид ба

њуќуќњои кўдак ва протоколњои иловагии он, вазифа ва наќши

Ваколатдор оид ба њуќуќи кўдак, муќаррароти ќонунњои ЉТ

“Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи

фарзанд”, “Дар бораи пешгирии зўроварї дар оила”, эњтироми

фикри кўдакон дар раванди њаѐти оилавї, ањамияти таълиму

тарбияи кўдак дар оила ва таъсири манфии фиристодани кўдак

ба муассисаи будубоши доимї суњбатњо гузаронида шуд.

Зимни сафари кории ВЊК ба шањру ноњияњои љумњурї

ќабули шањрвандон низ анљом дода шуд, ки дар ташкил ва

баргузории онњо намояндагињо ва ќабулгоњњои љамъиятии ВЊИ

мусоидат намуданд. Аз љумла, онњо оид ба сана ва суроѓаи

ќабули шањрвандон тавассути ВАО-и мањаллї ва раисони

љамоатњои шањраку дењот эълон пањн карданд.

Дар умум 34 шањрванд (ВМКБ – 16 нафар, вилояти Суѓд –

15 нафар, Балљувон – 2 нафар ва Сангвор – 1 нафар) ќабул

карда шуда, ба онњо маслињатњои дахлдори њуќуќї дода шуд.

Дар ќабули шањрвандон раисон ва котибони Комиссияњо

оид ба њуќуќи кўдаки шањру ноњияњо, аъзоѐни комиссияњои

мазкур, намояндагони шуъбањои иљтимої ва занон иштирок

доштанд.

12

Натиљањои ќабули шањрвандон дар ВМКБ, вилояти Суѓд ва

ноњияњои Сангвору Балљувон нишон медињанд, ки аксарияти

масъалањо ба људошавии оилањои љавон, маскункунї, таъмини

иљтимоии кўдакон, гирифтани нафаќапулї барои маъюбї,

тавонбахшї, љойгир намудан дар муассисањои будубоши доимї

ва ѓ. вобастагї доранд.

1.3. Такмили ќонунгузории миллї дар самти њуќуќу озодињои

кўдак

Мусоидат дар такмили ќонунгузорї дар самти њуќуќу

озодињои кўдак яке аз вазифањои ВЊК ЉТ ба шумор рафта,

соли 2018 ба 9 (соли 2017 – 12) лоињаи санадњои меъѐрии њуќуќї,

аз љумла лоињањои ќонунњои ЉТ “Дар бораи низоми огоњонї ва

профилактикаи њуќуќвайронкунии ноболиѓон”, “Дар бораи

баќайдгирии давлатии асноди њолати шањрвандї”, “Дар бораи

ворид намудани иловањо ба Кодекси љиноятии ЉТ”, “Дар бораи

ворид намудани таѓйирот ба Кодекси њуќуќвайронкунии

маъмурии ЉТ” ва дигарњо хулоса пешнињод намуд.

Њамчунин ба лоињањои Кодекси маорифи Љумњурии

Тољикистон ва “Барномаи тавонбахшї ва њамгироии иљтимоии

кўдакони аз муассисањои пўшида озодшуда барои солњои 2020–

2024” хулосањо пешнињод карда шуданд.

Соли 2018 мутобиќати ќонунгузории миллї оид ба њуќуќи

кўдакони маъюбиятдошта ба тањсил ба стандартњои

байналмилалї мавриди тањлили њамаљониба ќарор дода шуда,

тавсияњои дахлдор љињати ирсол намудан ба тарафњои

манфиатдор омода шудаанд.

Соли 2018 ВЊК ва кормандони ШЊДЊК дар фаъолияти 12

(2017 – 9) гурўњњои кории байниидоравї иштирок намуданд.

1.4. Санљиши вазъи риояи њуќуќу озодињои кўдак

Соли 2018 бо маќсади муайян намудани вазъи риояи њуќуќу

озодињои кўдак дар муассисањои кўдакона 43 (соли 2017 – 29)

боздид ва санљишу мониторингњо анљом дода шуданд.

13

Аз љумла, вазъи риояи њуќуќи кўдакон дар Мактаби

махсуси љумњуриявии ш. Душанбе, Ќабулгоњ-тањвилгоњи

ноболиѓони ВКД дар ш. Душанбе, МД “Маркази љумњуриявии

барќарорсозии солимии кўдакон” дар ш. Душанбе, Маркази

саломатии №4 ш. Душанбе, Маљмааи фарњангию фароѓатии

“Файзи истиќлол” (собиќ “Чайка”) дар н. Варзоб, Мактаб-

интернати љумњуриявї барои ятимон дар н.Сангвор, Муассисаи

давлатии “Маркази байналмилалии тавонбахшї” дар

н. Балљувон, Мактаб-интернат барои кўдакони ношунаво ва

шунавоияшон сусти н. Б.Ѓафуров, Мактаб-интернати ѐрирасон

барои кўдакони аќлан носолим дар ш. Хуљанд, Мактаб-

интернати махсус барои кўдакони дорои биноиши паст ва

нобино дар ш. Исфара, МТИ №83 ноњияи Синои ш. Душанбе,

муассисањои тањсилоти миѐнаи умумии №28 ва №72

н. Фирдавсии ш. Душанбе, №5 ш. Хоруѓ, №32 н. Ишкошим, №2

н. Сангвор, №9 н. Балљувон ва №1 ш. Исфара мавриди санљиш

ќарор гирифт.

Натиљаи санљишу мониторингњо дар мизи мудавваре, ки

рўзи 4 декабри соли 2018 бо иштироки раисони комиссияњои

мањаллии њуќуќи кўдак, роњбарони намояндагињои ВЊИ ЉТ дар

вилоятњо, намояндагони вазорату идорањои дахлдор, сохторњои

љомеаи шањрвандї ва рўзноманигорони ватанї баргузор шуд,

мавриди баррасї ва муњокима ќарор дода шуда, ба маќомоти

дахлдор тавсияњои мушаххас пешнињод карда шуданд.

Инчунин кормандони ШЊДЊК дар њайати гурўњи кории

ВЊИ ЉТ ва гурўњи мониторингии назди ВЊИ ЉТ 22 маротиба

дар гузаронидани мониторингњо иштирок намуданд.

1.5. Баланд бардоштани маърифатнокии шањрвандон оид

ба њуќуќу озодињои кўдак

Бо маќсади баланд бардоштани маърифати њуќуќии

шањрвандон соли 2018 дар ВАО 104 баромад анљом дода шуд

(ниг. ба диаграмма).

14

Сомонаи ВЊК ЉТ www.vhk.tj ва почтањои электронии

info@vhk.tj ва child@ombudsman.tj дар самти иттилоотонї ва

осон намудани дастрасии шањрвандон, махсусан кўдакон ба

фаъолияти ВЊК ЉТ кўмак менамоянд.

Соли 2018 воридшавї ба сомонаи ВЊК ЉТ 2 маротиба

афзудааст. Агар соли 2017 964 воридшавї ба ќайд гирифта

шуда бошад, пас ин нишондод дар соли 2018 ба 2356 расидааст

(ниг. ба диаграмма).

ТВ

Радио

Матбуоти чопӣ

Сомонаҳои интернетӣ

ТВ Радио Матбуоти

чопӣ Сомонаҳои

интернетӣ Соли 2018 (104) 25 26 11 42

Соли 2017 (88) 23 28 7 30

Воридшавӣ Гузариш ба саҳифаҳо

Соли 2017 964 2604

Соли 2018 2356 8406

0100020003000400050006000700080009000

Омори воридшавӣ ба сомона

http://www.vhk.tj/mailto:info@vhk.tjmailto:child@ombudsman.tj

15

Омори воридшавї ба сомона (њармоња)

Њамчунин дар муддати 6 моњи соли 2018 (июл–декабр) дар

сомонаи Ваколатдор оид ба њуќуќи кўдак бо саволи «Барои

тарбияи кўдак масъулияти асосї ба души кї аст?» назарсанљї

гузаронида шуда, бештари иштирокчиѐни назарсанљї

волидайнро масъули асосии тарбияи фарзанд интихоб

намудаанд. Аз љумла, ба љонибдории: “Омўзгорон” – 7% ѐ 5

нафар, “Волидайн” – 51% ѐ 35 нафар, “Љомеа” – 3% ѐ 2 нафар,

“Давлат” – 3% ѐ 2 нафар ва “Њама” – 35% ѐ 24 нафар овоз

доданд.

Ба ифтихори Рўзи байналмилалии њифзи кўдакон аз 29 май

то 2 июни соли 2018 дар якљоягї бо Шуъбаи ташкилоти

байналмилалии “Њамсоягии нек” дар Тољикистон бо љалби

зиѐда аз 2000 нафар хонандагони муассисањои тањсилоти

њамагонї дар шањри Душанбе, ноњияњои Шањритуз, Носири

Хисрав ва Рашт чорабинињои таблиѓотию ташвиќотї ва

фарњангиву маърифатї анљом дода шуданд.

Бо маќсади пањн намудани иттилоот дар бораи њуќуќњои

кўдакон соли 2018 Маърўзаи ВЊК ЉТ барои соли 2017 бо

теъдоди 300 нусха, Маљмўаи санадњои асосии байналмилалї ва

миллї оид ба адолати судї нисбати ноболиѓон бо теъдоди 300

нусха, буклети “Њуќуќњои худро муњофизат намо” бо теъдоди

1000 нусха ва 500 адад овезањо бо њаљми 1х0,8 метр оид ба

њуќуќи кўдакон ба саломатї нашр ва пањн карда шуданд.

Январ; 112 Феврал;

110 Март; 137

Апрел; 157

Май;

209

Июн; 163

Июл; 205

Август; 184 Сентябр; 229

Октябр;

274

Ноябр; 342 Декабр; 234

16

1.6. Њамкорињо бо маќомоти давлатї, сохторњои љомеаи

шањрвандї ва созмонњои байналмилалї дар соњаи

њуќуќи кўдак

Соли 2018 њамкорињои мутаќобилан судманди ВЊК ЉТ бо

њамаи љонибњои дар соњаи њуќуќу озодињои кўдак манфиатдор

таќвият дода шуданд.

Дар ин раванд њамкорињо бо маќомоти давлатї, аз љумла

бо Дастгоњи иљроияи Президенти ЉТ, Комиссия оид ба њуќуќи

кўдаки назди Њукумати ЉТ ва комиссияњои мањаллї оид ба

њуќуќњои кўдак, вазоратњои маориф ва илм, тандурустї ва

њифзи иљтимоии ањолї, мењнат, муњољират ва шуѓли ањолї,

адлия, корњои хориљї, корњои дохилї, Прокуратураи генералии

ЉТ ва дигарњо назаррас буданд.

Аз љумла, соли 2018 дар натиљаи њамкорињо бо Вазорати

маориф ва илми ЉТ дар шањрњои Душанбе, Бохтар, Кўлоб ва

Хуљанд барои омўзгорони фанни “Њуќуќи инсон” дар доираи

амалисозии Барномаи таълим дар соњаи њуќуќи инсон барои

солњои 2013–2020 семинарњои омўзишї гузаронида шуданд.

Дар соли 2018 њамкорињо бо Хазинаи кўдакони СММ

(ЮНИСЕФ) дар Тољикистон, Дафтари барномањои САЊА дар

Душанбе ва филиали ТБ “Њамсоягии нек” дар Тољикистон

самаранок буданд.

Хусусан Хазинаи кўдакони СММ (ЮНИСЕФ) дар

амалисозии Стратегияи фаъолияти ВЊК ЉТ барои солњои 2018–

2020, фаъолияти сомонаи ВЊК ЉТ, тарљума ва нашри Маърўзаи

ВЊК ЉТ барои соли 2017, гузаронидани вохўриву мулоќотњои

ВЊК ЉТ дар мањалњо, санљишу мониторингњо, љалби

коршиноси байналмилалї ва ѓ. сањм гузошт.

Дар якљоягї бо Шуъбаи ташкилоти байналмилалии

“Њамсоягии нек” дар Тољикистон дар доираи таљлили 25-

солагии аз љониби Љумњурии Тољикистон ба тасвиб расонида

шудани Конвенсияи СММ дар бораи њуќуќњои кўдак моњи

ноябри соли 2018 Конференсияи љумњуриявии илмї-амалї дар

мавзўи «Наќши Конвенсияи СММ оид ба њуќуќњои кўдак дар

17

њифз ва пешбурди њуќуќњои кўдак дар Љумњурии Тољикистон:

дастовардњо ва дурнамо» гузаронида шуд.

Њамкорињои ВЊК ЉТ бо сохторњои љомеаи шањрвандї, аз

љумла бо ФЉ “Нота-бене”, ТЉ “Ассотсиатсияи волидони

кўдакони дорои маъюбият”, “Ташаббуси њуќуќї”, “Иштирок”,

“Корвони Умед”, “Рушди инклюзия”, “Рангинкамон” ва

дигарњо, ки дар самти њифзи њуќуќи кўдакон фаъолият

мекунанд, пайваста таќвият меѐбанд. Бо ин маќсад дар санљишу

мониторингњои муассисањои кўдакона ба њайати гурўњи

мониторингии ВЊК ЉТ намояндагони сохторњои љомеаи

шањрвандї шомил карда шудаанд.

18

II. ВАЗЪИ РИОЯИ ЊУЌУЌУ ОЗОДИЊОИ КЎДАК ДАР

ЉУМЊУРИИ ТОЉИКИСТОН

2.1. Кўдакон дар низоми адолати судї

Дар Љумњурии Тољикистон низоми адолати судї нисбати

ноболиѓон дар марњилаи ташаккулѐбї ќарор дошта, љињати

рушди минбаъдаи он тадбирњои зиѐд андешида мешаванд.

Ќабул ва амалї гардонидани Барномаи ислоњоти низоми

адолати судї нисбати ноболиѓон барои солњои 2017–2021 аз

љумлаи чунин тадбирњо аст. Барномаи мазкур тањкими

њамоњангсозии вазорату идорањо, такмили ќонунгузорї,

пешгирии љинояткории ноболиѓон, офиятбахшї ва њамгироии

кўдаконро ба љомеа пешбинї менамояд.

Ќонунгузории амалкунанда, аз љумла кодексњои љиноятї,

мурофиавии љиноятї, иљрои љазои љиноятї ва ќонунњои дигар

кафолатњои дахлдорро дар соњаи адолати судї нисбати кўдакон

пешбинї намуда, ба меъѐрњои стандартњои байналмилалї

мутобиќ карда шудаанд.

Њамзамон њанўз дар ќонунгузорї дар самти мазкур баъзе

номутобиќатињо љой доранд, ки ворид намудани таѓйиротњоро

ба он таќозо менамоянд. Масалан, љињати таъмини манфиатњои

бењтарини кўдак зарур аст, ки кўдаки аз озодї мањрумшуда аз

калонсолон дар алоњидагї нигоњ дошта шавад. Гарчанде

Ќонуни ЉТ “Дар бораи њифзи њуќуќњои кўдак” дар як њуљра бо

дастгиршудагон, ба њабс гирифташудагон ва мањкумшудагони

калонсол нигоњ доштани кўдаконро манъ мекунад, аммо

Ќонуни ЉТ “Дар бораи тартиб ва шароити дар њабс нигоњ

доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда”

имконият медињад, ки дар њолатњои истисної бо розигии

прокурор дар камерањои ноболиѓон калонсолони хислати

мусбидошта, ки бори аввал љиноят содир намудааанд ва

љинояти содирнамудаи онњо ба категорияи љиноятњои вазнин ва

махсусан вазнин дохил намешаванд, љойгир карда шаванд. Вале

њолатњои мушаххаси истисноиро ќонун пешбинї накардааст.

19

Гарчанде ба сифати чораи муљозотї ба изоляторњои

(тавќифгоњњои) интизомї љойгир кардани кўдакон дар

муассисаи тарбиявї дар таљриба татбиќ карда нашавад њам,

аммо моддаи 144 КИЉЉ ЉТ ва моддаи 38 Ќонуни ЉТ “Дар

бораи тартиб ва шароити дар њабс нигоњ доштани

гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда” чунин

имкониятро пешбинї намудаанд. Тибќи стандартњои

муносибат бо кўдакони аз озодї мањрумшуда ба изоляторњои

интизомї љойгир кардани онњо њамчун “муносибати бад”

нисбати кўдакон арзѐбї мегардад.

Аз рўи маълумотњои пешнињоднамудаи Прокуратураи

генералии ЉТ новобаста аз чорањои андешидашуда љињати

пешгирии љинояткории ноболиѓон содир намудани љиноят аз

љониби онњо дар соли 2018 афзоиш ѐфтааст. Агар дар соли 2017

аз љониби ноболиѓон 690 љиноят содир шуда бошад, соли 2018

ин раќам ба 907 адад расидааст, яъне 217 ѐ 32,4% зиѐдтар

љиноят содир шудааст. Ин миќдор љиноятро 780 ноболиѓ, аз

љумла 25 духтар ва 755 писар содир намудаанд.

Содиршавии љиноятњои гуруњї бо иштироки ноболиѓон низ

ташвишовар аст. 74 нафар ноболиѓ дар њайати гурўњ љиноят

содир намудаанд, ки аз он 65 нафар ин кирдорро дар якљоягї бо

калонсолон содир кардаанд. Њолати мазкур аз он шањодат

медињад, ки бештар кўдакон бо тањрики калонсолон ба содир

намудани љиноят моил карда мешаванд.

Тањлилњо нишон медињанд, ки аксарияти љиноятњо аз

љониби ноболиѓоне (539 нафар) содир шудаанд, ки ба тањсил ва

шуѓл фаро гирифта нашудаанд. Љинояткорї аз љониби

хонандагони муассисањои тањсилоти умумї (231 нафар) низ

ташвишовар боќї мемонад.

Афзоиши љинояткорї дар тамоми категорияњои љиноятњо

дида мешавад. Хусусан љиноятњои хусусияти молумулкидошта

рў ба афзоиш нињодаанд.

Нишондињандањои љинояткории ноболиѓон дар солњои

2017–2018 чунинанд:

20

КАТЕГОРИЯИ ЉИНОЯТЊО 2017 2018

Одамкушї 1 1 Ќасдан расонидани зарари вазнин ба саломатї 9 11 Таљовуз ба номус 0 3 Њаракатњои зўроварї дорои хусусияти шањвонї

7 10

Тайѐр ва истифода бурдани моддањои нашъаовар

2 5

Дуздї 455 630 Ќаллобї 7 20 Ѓоратгарї 17 27 Роњзанї 1 3 Авбошї 85 89 Дигар љиноятњо 105 108

Миќдори љиноятњое, ки соли 2018 нисбати кўдакон содир

шудаанд, (919) нисбат ба соли гузашта (1039) 120 њолат камтар

аст.

Масъалаи ташвишовари дигар дар самти мазкур њолати

даст ба худкушї задани кўдакон аст. Дар соли 2018 дар љумњурї

102 нафар ноболиѓон (соли 2017 – 90) даст ба худкушї задаанд.

Њолатњои худкушии кўдакон дар вилоятњои Суѓд – 37 (с. 2017 –

31) ва Хатлон – 32 (с. 2017 – 27) афзоиш ѐфтаанд.

Тибќи маълумотњои пешнињоднамудаи Вазорати корњои

дохилии ЉТ соли 2018 ба Ќабулгоњ – тањвилгоњи ноболиѓони

Хадамоти пешгирии њуќуќвайронкунї байни ноболиѓон ва

љавонони ВКД ЉТ 721 (с. 2017 – 953) нафар ноболиѓ дастрас

карда шудаанд, ки асосан кўдакони оворагард, талбанда,

бепарастормонда мебошанд. Ќобили зикр аст, ки эњтимоли ба

гуруњи кўдакони бо ќонун дар мухолифатбуда афтидани ин

гуруњи кўдакон мављуд аст.

Мусоидат ба њифзи њуќуќи кўдакони бо ќонун дар

мухолифатбуда, пешбурди муносибат ва усулњои инсондўстона

дар фаъолият бо ин гуруњи кўдакон яке аз самтњои муњими

фаъолияти Ваколатдор оид ба њуќуќи кўдак ба шумор меравад.

21

Вобаста ба масъалањои зикргардида љињати такмили

ќонунгузорї ВЊК ба маќомоти дахлдор хулосаи худро

пешнињод намуд.

ВЊК љињати муайян намудани шароити нигоњдории

ноболиѓон дар муассисањои пўшида ва ќисман пўшида пайваста

мониторинг мегузаронад. Соли 2018 мониторинги МД

“Мактаби махсуси љумњуриявии шањри Душанбе” ва МД

“Литсейи касбии техникии махсуси шањри Душанбе”

гузаронида шуд.

Мониторинг нишон дод, ки дар Мактаби махсуси

љумњуриявї писарони ноболиѓи аз 10 то 15 сола ва дар Литсейи

касбии техникии махсуси шањри Душанбе писарони аз 14 то 18

солае, ки рафтори онњо барои љамъият хавфнок буда, ба

шароити алоњидаи таълиму тарбия эњтиѐљ доранд, бо ќарори

суд фиристода мешаванд.

Санљиш дар муассисањои зикргардида нишон дод, ки

умуман дар доираи имкониятњои мављуда барои нигоњдорї,

таълиму тарбия, хизматрасонии тиббї, касбомўзии кўдакон

шароити зарурї ташкил карда шудаанд. Дар муассисањо барои

муайян намудани камбудї, пешрафт ва сатњи дониши њар як

кўдак парвандаи алоњида ташкил карда шуда, пайваста

мониторинги ислоњшавии кўдакон гузаронида мешавад.

Њамзамон, зимни мониторингњо баъзе камбудињо низ

муайян гардиданд. Аз љумла, тибќи љадвали басти вазифањо дар

њарду муассиса воњиди кории психолог вуљуд надорад. Њол он

ки барои таъмини инкишофи њамаљонибаи равонии кўдаконе,

ки берун аз шароити оила тарбия меѐбанд, кўмаки махсуси

психологї зарур аст.

Дар Мактаби махсуси љумњуриявї љињати истироњату

фароѓати ноболиѓон шароити зарурї андешида шудааст, вале

дар Литсейи касбии техникии махсус барои машќу тамрини

кўдакон толори варзишї вуљуд надорад ва шароит барои

истироњату фароѓати кўдакон низ ташкил нашудааст.

22

Зимни мониторинг аз рўи саволномањои омодашуда

кўдакон ва омўзгорони муассисањо дар алоњидагї пурсида

шуданд. Тањлили саволномањои мазкур нишон медињад, ки дар

муассисањои зикргардида њолатњои зўроварї ва тањќир дар

байни ноболиѓон, зўроварї ва тањќир нисбати ноболиѓон аз

љониби омўзгорон, мураббиѐн ва кормандон, љалби ноболиѓон

бо корњои ба таълиму тарбияи онњо вобастанабуда љой

надоранд. Кўдакони пурсидашуда ќайд намуданд, ки аз

шароити нигоњдорї ва муносибати омўзгорон ва дигар

кормандони муассисањо розианд.

Омўзгорон иброз намуданд, ки онњо асосан аз шароити кор

ќаноатманданд. Вале тањлили саволномањо нишон дод, ки

аксарияти онњо аз курсњои бозомўзї нагузаштаанд ва хоњиш

кардаанд, ки барои онњо семинару тренингњои вобаста ба

санадњои байналмилалї ва миллї оид ба адолати судї нисбати

ноболиѓон гузаронида шаванд.

Омўзиши Оинномаи муассисаи давлатии таълимии Литсейи

касбии техникии махсуси шањри Душанбе (30.04.2014 тасдиќ

шудааст) нишон дод, ки он ба талаботи Ќонуни Љумњурии

Тољикистон “Дар бораи маориф”, ки тартиби судии

фиристодани кўдаконро ба чунин муассиса муќаррар

намудааст, мутобиќ нест. Ин аст, ки то њанўз њолатњои бидуни

ќарори суд ба ин муассиса фиристодани кўдакон љой доранд.

Соли 2018 кормандони маќомоти ВЊИ бо маќсади санљиш

ба Ќабулгоњ-тањвилгоњ барои ноболиѓони Хадамоти пешгирии

њуќуќвайронкунї дар байни ноболиѓон ва љавонони ВКД дар

ш. Душанбе ташриф оварданд. Зимни ташриф дар муассиса

ягон нафар кўдак ќарор надошт. Омўзиши шароити муассиса

нишон дод, ки он пурра аз таъмири асосї бароварда шуда,

барои нигоњдории кўдакон шароити зарурї таъмин карда

шудааст. Љойњои хоб, њуљрањои маишию фароѓатї бо воситањои

зарурї муљањњаз гардонида шудаанд.

Тибќи маълумотњои пешнињоднамудаи ВКД соли 2018 аз

хориљи кишвар 50 нафар ноболиѓон аз Марказњои нигоњдории

23

муваќќатии ФР ба љумњурї баргардонида шуданд. ВЊК дар ин

самт бо Хадамоти пешгирии њуќуќвайронкунї дар байни

ноболиѓон ва љавонони ВКД њамкорї менамояд. Љињати

муайян намудани таќдири минбаъдаи кўдакони ба ватан

баргардонидашуда, муайян намудани вазъи риояи њуќуќњои

онњо кормандони ВЊИ бо шаш нафар аз ин кўдакон ва оилањои

онњо вохўрданд. Маълум гардид, ки 3 нафар дар оила ва 3

нафари дигар дар мактаб-интернат ќарор дошта, њамаи онњо бо

тањсил фаро гирифта шудаанд.

Кормандони маќомоти ВЊИ соли 2018 зимни ташрифу

мониторинги муассисањо, аз љумла Мактаби махсуси

љумњуриявї, Литсейи махсуси касбї-техникї, Ќабулгоњ-

тањвилгоњ бо кормандони ин муассисањо вохўрињо доир намуда,

дар бораи санадњои миллї ва байналмилалї, стандартњои

муносибат бо кўдакони бо ќонун дар мухолифатбуда, сабабњои

љинояткории ноболиѓон ва зарурати пешгирии онњо, љанбањои

дигари вобаста ба таълиму тарбияи кўдак маълумот доданд.

Њамзамон зимни санљишу мониторингњо бо

тарбиятгирандагони муассисањои мазкур вохўрињо доир

гардида, ба кўдакон дар бораи њуќуќу уњдадорињои онњо,

эњтироми ќонун ва њуќуќњои дигарон, даст назадан ба

љинояткорї, зарурати тањсил ва касбомўзї, риояи тарзи њаѐти

солим суњбатњо гузаронида шуданд.

Бо маќсади пањн намудани иттилоот дар бораи санадњои

байналмилалї ва ќонунгузории миллї дар самти мазкур

Ваколатдор оид ба њуќуќи кўдак дар доираи амалигардонии

Барномаи таълим дар соњаи њуќуќи инсон барои солњои 2013–

2020 бо дастгирии Дафтари барномањои САЊА дар Тољикистон

Маљмуаи санадњои асосии байналмилалї ва миллї оид ба

адолати судї нисбати ноболиѓонро ба забони тољикї тарљума

ва бо теъдоди 300 нусха нашр намуд.

Дар раванди андешидани тадбирњо љињати пешгирии

љинояткории ноболиѓон мусоидат ба њамгироии кўдакон ба

љомеа ва мутобиќшавии самараноки иљтимоии онњо муњим аст.

24

Зеро кўдакони аз љойњои мањрумї аз озодї озодшуда дар

таљриба бо мушкилоти зиѐд вомехўранд, аз љумла надоштани

касб ва шуѓли муайян, тањсилот, мушкилоти оилавї, набудани

љойи муайяни зист ва дигар мушкилоти иљтимої. Зарурати

офиятбахшї ва њамгироии кўдакони бо ќонун дар

мухолфатбуда ба љомеа тањия ва амалї гардонидани

барномањои дахлдорро дар ин самт таќозо менамояд.

Дар соли 2018 ба Ваколатдор оид ба њуќуќи кўдак як

мурољиат оид ба эњтимолияти вайроншавии њуќуќњои ноболиѓ

зимни дастгиркунї ва пешбурди парвандаи љиноятї ворид

гардид. Маќомоти прокуратура њолатњои дар мурољиат

зикргардидаро мавриди санљиш ќарор дод ва ваљњњои

мурољиаткунанда тасдиќи худро наѐфтанд.

Љињати бењтар намудани вазъ дар самти адолати судї

нисбати ноболиѓон тавсияњои зерин пешнињод карда мешаванд:

– гузаронидани чорабинињои иттилоотї оид ба пешгирии

њуќуќвайронкунї ва љинояткории ноболиѓон;

– тањлили вазъи беназоратї, њуќуќвайронкунї ва

љинояткории ноболиѓон;

– ворид намудани таѓйиру иловањо ба ќонунгузории

амалкунанда дар соњаи адолати судї нисбати ноболиѓон;

– ќабули Барномаи тавонбахшї ва њамгироии кўдакони аз

муассисањои пўшида озодшуда;

– пайваста гузаронидани мониторинги муассисањои пўшида

ва ќисман пўшида.

2.2. Њуќуќи кўдакони дорои маъюбият

Маъюбон, аз љумла кўдакони маъюб аз гурўњи бештар

осебпазири ањолї ба шумор мераванд. Њукумати ЉТ бо

истифода аз имкониятњои мављуда барои бењтар намудани

вазъи иљтимоии кўдакони маъюб, фароњам овардани

шароитњои мусоиди солимгардонї, омодагии касбї ва

фароѓативу истироњатии онњо тадбирњои муассир меандешад.

25

Бо ќарори Њукумати ЉТ Консепсияи хизматрасонии

фарогири тиббї тасдиќ шудааст, ки дар асоси он њар як маъюб

бояд тањти назорати кормандони соњањои маориф ва тандурустї

бошад. Њамзамон, тибќи маълумотњо то њол дар баъзе шањру

ноњияњо кўдакону наврасоне ба назар мерасанд, ки бо сабаби

никоњи хешутабории наздик ба маъюбї гирифтор шудаанд, вале

аз кўмаки аввалияи тиббї ва тањсилот дур мондаанд.

Тибќи маълумоти Вазорати тандурустї ва њифзи иљтимоии

ањолии ЉТ ба њолати 1 январи соли 2019 дар љумњурї 27712

нафар кўдакони маъюби синни то 18-сола ба ќайд гирифта

шудаанд, ки нисбат ба соли 2017 1152 нафар зиѐд аст.

Сари ваќт мурољиат накардан, бархўрдор нагардидан аз

табобату тадбирњои пешгирикунандаю профилактикї ва

тавонбахшии тиббию иљтимої, њангоми таваллуд бардоштани

осебњо, баромадњои модарзодї ва бо сабабњои иљтимої пурра

табобат нагирифтан низ ба зиѐдшавии маъюбї дар байни

кўдакон оварда мерасонад.

Тањлилњо нишон медињанд, ки дар байни кўдакони маъюб

кўдаконе, ки ба бемории асаб (соли 2018 – 1597 ва соли 2017 –

1356 нафар) гирифторанд, бемории рўњї (соли 2018 – 786 ва

соли 2017 – 659 нафар), узвњои такягоњ ва бофтањои мушаку

пойњо (соли 2018 – 375 ва соли 2017 – 287 нафар) бештаранд.

Дар солимгардонї ва офиятбахшии кўдакони

маъюбиятдошта наќши марказњои хизматрасонии иљтимої

муњим аст. Соли 2018 шумораи марказњои мазкур 7 адад зиѐд

гардида, ба 37 адад расонида шуд. Аз љониби ин марказњо соли

2018 3257 нафар кўдакони эњтиѐљманд бо чорабинињои

офиятбахшии иљтимої, солимгардонии љисмонї, равонї,

рушди зењнї, мутобиќшавї бо љомеа фаро гирифта шуданд.

Инчунин фаъолияти баъзе аз ин марказњо ба тавонбахшии

кўдакон дар хонаашон низ равона шудааст. Дар давоми соли

2018 аз љониби 137 нафар кормандони ин марказњо ба 297

нафар, аз љумла 110 нафар кўдакони маъюб хизматњои иљтимої

расонида шудааст.

26

Соли 2018 дар маљмўъ 847 нафар кўдакони маъюб ба

тавонбахшии муваќќатї фаро гирифта шуданд. Аз љумла, 67

нафари онњо дар МД “Маркази байналмилалии тавонбахшии

кўдакони маъюб дар н. Балљувон” тавонбахшї гирифтаанд.

Санљиши фаъолияти Маркази мазкур нишон дод, ки он бо

таљњизотњои зарурї барои солимгардонї, аробачањои маъюбї

ва дигар лавозимот таъмин буда, дорои 22 кати хоб мебошад.

Теъдоди катњои хоб кам буда, сохтмони дигар биноњои Марказ

то њол анљом наѐфтаанд. Кам будани катњои хоб боиси он

мегардад, ки падару модарон барои тавонбахшии кўдакони худ

дар ин муассиса моњњо дар навбат меистанд. Фаъолияти

муассиса бинобар зимистони тулонї ва душворгузар будани

роњи он мавсимї буда, аз моњи апрел то моњи октябр идома

меѐбад. Бартараф намудани камбудињои зикргардида барои ба

тавонбахшї фаро гирифтани шумораи бештари кўдакони

маъюб имконият медињад.

Њамчунин санљиши МД “Маркази љумњуриявии

барќарорсозии солимии кўдакон”-и шањри Вањдат анљом дода

шуд, ки барои солимгардонии кўдакони гирифтори беморињои

дастгоњи такяву њаракат, дил, шуш ва асаб пешбинї гардидааст.

Маркази зикршуда дар як сол то 1700 нафар кўдаконро ба

солимгардонї фаро мегирад. Дар ин Марказ низ кам будани

катњои хоб ба назар мерасад, ки боиси навбатњои тулонии

эњтиѐљмандон мегардад.

Аз суњбатњо бо падару модарони кўдакони маъюб

бармеояд, ки онњо дар бораи имтиѐзњо, аз љумла мављудияти

комиссияњои сайѐри ташхиси тиббї, дар сурати 2 ва зиѐда

кўдаки маъюб доштан бархурдор шудан аз хизматрасонии

корманди иљтимої, доруњои ройгон барои кўдакони маъюби

мубталои беморињои ангина, зуком, илтињоби меъда ва ѓ.

иттилоот надоранд.

Мушкилоти дигаре, ки дар ин самт боиси нигаронї аст,

нобаробарии андозаи нафаќаи кўдакони маъюби то соли 2013

ва пас аз соли 2017 таъйиншуда мебошад.

27

ВЊК ЉТ љињати иттилоотонии кўдакон, волидони онњо ва

љомеаи шањрвандї оид ба њуќуќњои кўдакони маъюб пайваста

фаъолият мекунад. Аз љумла, дар маъракаи миллии тањти

шиори “Њар яки мо – тавоно!”, ки дар доираи «Барномаи

миллии тавонбахшии шахсони дорои маъюбият барои солњои

2017–2020» баргузор гардид, иштирок намуд.

Њуќуќи кўдакони маъюб ба тањсили босифат дар муњити

фарогир

Дар робита бо таъмин намудани кўдакони маъюбиятдошта

бо њаѐти арзанда, ки барои мустаќилияти пурра ва њамгироии

иљтимоии онњо зарур аст, дастрасии онњо ба тањсил наќши

муњим мебозад.

Њуќуќи кўдакони маъюб ба тањсили босифат дар муњити

фарогир дар муњимтарин санадњои байналмилалї, аз љумла дар

Конвенсияи СММ оид ба њуќуќи кўдак ва дигарњо њамаљониба

танзим шудааст ва Љумњурии Тољикистон њамчун иштирокчии

ин санадњои байналмилалї дар ин самт тадбирњои дахлдор

меандешад.

Иќдоми тозаи Њукумати ЉТ дар пешбурди њуќуќу озодињои

маъюбон ба имзо расонидани Конвенсияи СММ оид ба

њуќуќњои маъюбон мебошад.

Ќонунгузории миллї дар ин самт тадриљан ба муќаррароти

санадњои байналмилалї мутобиќ гардонида мешавад.

Вобаста ба Њадафи 4 Њадафњои рушди устувор дар

Стратегияи миллии рушди Љумњурии Тољикистон барои давраи

то соли 2030 тадбирњо оид ба рушди низоми маориф, аз љумла

таъмини баробарї ва дастрасии тањсилот пешбинї шудаанд.

Стратегия рушди низоми тањсилоти фарогирро, аз љумла

тавассути бунѐди инфрасохтори бемонеа, ташкили маводи

дахлдори таълимї ва омодасозии кадрњо дар назар дорад.

Бо маќсади фароњам овардани шароити мусоид ба

кўдакони маъюб дар соњаи маориф Консепсияи давлатии

тањсилоти фарогир барои солњои 2011–2015 ќабул шуда,

28

амалисозии марњилаи дуюми он (солњои 2016–2020) идома

дорад.

Тибќи бандњои 10.4 ва 10.5 Наќшаи миллии амалњо љињати

иљрои тавсияњо вобаста ба гузориши муттањидаи сеюм-панљуми

Љумњурии Тољикистон оид ба рафти иљрои Конвенсияи СММ

дар бораи њуќуќи кўдак барои солњои 2018–2022 мунтазам

омода намудани мутахассисони соњаи кори иљтимої, педагогї-

иљтимої (тютор), нуќсоншиносњо барои љалби кўдакони дорои

маъюбият ба муассисањои тањсилоти миѐнаи умумї ва иљрои

барномаи тањсилоти фарогир, инчунин баргузор намудани

маъракањои баланд бардоштани сатњи маърифатнокї оид ба

фарогирии иљтимоии кўдакони маъюб пешбинї шудааст.

Дар Стратегияи фаъолияти ВЊК ЉТ барои солњои 2018–

2020 низ њуќуќи кўдакони маъюб ба тањсили босифат дар

муњити фарогир њамчун самти афзалиятнок барои солњои 2018–

2020 муайян шудааст.

Соли 2018 дар ин самт мониторинги фаъолияти 8

муассисањои тањсилоти њамагонї, аз љумла МТМУ №28 ва

МТМУ №72 н. Фирдавсии ш. Душанбе, МТИ №83 н. Синои

ш. Душанбе, МТМУ №5 ш. Хоруѓ ва МТМУ №32

н. Ишкошими ВМКБ ва МТМУ №1 дар ш. Исфара гузаронида

шуд.

Тањлили мониторингњои гузаронидашуда нишон медињад,

ки таълиму тарбияи кўдакон дар муассисањои номбаршуда

љињати таъмини њамаљонибаи њуќуќи кўдак ба тањсил асосан ба

талабот љавобгў мебошанд. Дар баробари ин дар таъмини

њуќуќи кўдакони дорои маъюбият ба тањсилоти босифат дар

муњити фарогир баъзе мушкилињо ба назар мерасанд.

Аз љумла, на дар њамаи муассисањои санљидашуда

инфрасохтори дохилї ва атрофи онњо ба эњтиѐљоти кўдакони

дорои маъюбият мутобиќ аст. Масалан, дар МТМУ №5 шањри

Хоруѓ, ки дар минтаќаи кўњистон љойгир аст, инфрасохтори

дохилї ва атрофи муассисаи таълимї чандон ба эњтиѐљоти

кўдакони маъюбиятдошта мувофиќат намекунад. Њол он ки дар

29

он 5 нафар кўдакони дорои маъюбият (аз љумла, 2 духтари

аќлрониашон суст дар синфњои 5–6 ва 3 нафар писарон бо

нуќсонњои љисмонї) ба таълиму тарбия фаро гирифта шудаанд.

МТМУ №32 н. Ишкошим бошад, ба азнавсозии куллї

эњтиѐљ дорад.

Бинои МТМУ №2 ноњияи Сангвор низ, ки соли 2013 ба

истифода дода шудааст, ба эњтиѐљоти кўдакони дорои

маъюбият чандон мутобиќ нест. Дар муассисаи таълимии

мазкур 2 нафар кўдакони дорои маъюбият, ки ќобилияти

мустаќилона њаракат карданро доранд (яке духтар – дар синфи

10 ва дигаре писар – дар синфи 3), ба таълиму тарбия фаро

гирифта шудаанд.

Дар самти мазкур вазъ дар МТМУ №1 шањри Исфара

нисбатан бењтар аст. Дар муассиса 12 нафар кўдакони дорои

маъюбият тањсил мекунанд ва барои онњо роњравњои махсус,

дастќапакњо, ишорањо бо ранги махсуси фарќкунанда муњайѐ

карда шудааст.

Нарасидани китобњои дарсї барои кўдакони дорои

маъюбият мушкилоти дигари ин самт мебошад, ки дар аксар

муассисањои таълимї ба назар мерасад. Масалан, дар МТМУ

№32 н. Ишкошим 3 нафар кўдакони дорои маъюбият тањсил

мекунанд, ки биноияшон суст буда (2 нафар писар ва 1 нафар

духтар), дар дастрасї ба китобњои дарсї бо њуруфоти брайлї

мушкилї доранд.

Барои љалби хонандагони дорои маъюбият ба тањсилоти

фарогир синфхонањои махсус таљњизонидашуда ањамияти

муњим доранд. Чунин синфхонањо тибќи фармоиши Вазири

маориф ва илми ЉТ аз 6 декабри соли 2016 њамагї дар 89

муассисаи таълимї таъсис дода шудаанд. Зиѐд намудани чунин

синфхонањои захиравї барои тањсилоти фарогири кўдакони

маъюбиятдошта мусоидат менамояд.

Соли 2018 инчунин мониторинги фаъолияти 4 мактаб-

интернат, аз љумла Мактаб-интернати давлатї барои кўдакони

имконияташон мањдуди ш. Хуљанд, Мактаб-интернати махсус

30

барои кўдакони ношунаво ва шунавониашон суст дар н. Б.

Ѓафуров, Мактаб-интернати махсуси бачагони ќувваи

босираашон суст ва зарири ш. Исфара ва Мактаб-интернати

љумњуриявии кўдакони ятими н. Сангвор гузаронида шуд.

Зимни мониторингњо муайян карда шуд, ки аз љониби

роњбарияти муассисањои мазкур дар якљоягї бо маќомоти

давлатї ва мусоидати эњсонкорон љињати бењдошти шароити

таълиму тарбияи кўдакон, аз љумла бењдошти њолати санитарию

гигиенї, таъмини хонандагон бо сару либос, фаъолияти

ошхонањо ва китобхонањо пайваста тадбирњо андешида шуда, ба

раванди таълим диќќати махсус дода мешавад.

Ќисмњои табобатии ин муассисањо бо духтурњо, њамширањо,

фелдшерњо ва доруворї таъмин шудаанд.

Њамзамон шиносої бо хобгоњњои мактаб-интернатњои

номбаршуда нишон дод, ки на њамаи онњо бо мебелу

лавозимоти зарурї таъмин гардидаанд.

Дар ин муассисањо њамчунин нарасидани маводњо, аз љумла

китобњои дарсї бо хатти Брайл, бо њуруфоти калон барои

кўдакони биноияшон суст, бо забони имову ишора барои

кўдакони ношунаво, синфњои муљањњаз бо тахтањои электронї,

компютерњои бо барномањои махсус насбгардида, гўшмонакњо,

синфњои лингофонї ва амсоли инњо ба назар мерасад. Инчунин

маълум гардид, ки дар муассисањои мазкур омўзгорону

мураббиѐн аз курсњои махсуси такмили ихтисос оид ба

тањсилоти фарогир нагузаштаанд.

Дар Мактаб-интернати давлатї барои кўдакони

имконияташон мањдуди ш. Хуљанд, Мактаб-интернати махсус

барои кўдакони ношунаво ва шунавониашон суст дар

н. Б.Ѓафуров, ки хонандагон то синфи 10 таълиму тарбия

мегиранд, дар наќшаи таълимї барои соли хониши 2018–2019

фанни њуќуќи инсон љой дода нашудааст. Дар долонњои баъзе

аз муассисањои мониторингшуда лавњањои иттилоотї оид ба

санадњои милливу байналмилалї дар самти њуќуќу озодињои

кўдак насб нашудаанд.

31

Зимни мониторингњо маълум гардид, ки хонандагон дар

синфњои алоњида касбњои пойафзолдўзї, дуредгарї, бофандагї,

рассомї, кулолї, рангуборчигї, дўзандагї ва пухтупазро

меомўзанд.

Дар Мактаб-интернатњо робитањои оилавї хуб ба роњ

монда шудаанд. Падару модарон ва хешу таборон метавонанд

њар ваќте, ки хоњанд кўдакони худро аѐдат кунанд ва онњое, ки

имконият доранд, метавонанд рўзњои шанбеву якшанбе

кўдаконро бо худ баранд.

Дар самти њуќуќи кўдакони маъюб ба тањсили босифат дар

муњити фарогир тавсияњои зерин пешнињод карда мешаванд:

– ба тасвиб расонидани Конвенсияи СММ дар бораи њуќуќи

маъюбон;

– андешидани чорањо љињати зиѐд намудани катњои хоб ва

бењтар кардани шароити будубош дар муассисањои тавонбахшї;

– таъмин намудани баробарии андозаи нафаќаи кўдакони

маъюб;

– мутобиќ намудани инфрасохтори муассисањо ба эњтиѐљоти

кўдакони дорои маъюбият бо назардошти меъѐрњои тањсилоти

фарогир;

– бо курсњои омузишї фаро гирифтани омўзгорон ва

мураббињои муассисањои будубоши доимї;

– таъмини мактаб-интернатњо бо барномањои дахлдори

таълимї, китобњои дарсї, ашѐњои аѐнї ва утоќњои дарсии

махсус.

2.3. Њуќуќи кўдакон ба тањсил

Њукумати љумњурї ба соњањои илму маориф эътибори

аввалиндараља дода, љи�