ینم یس ا نیی آ هوزج - dl.tabrae.ir€¦ · تسا روهشم نانابز یسراف...

2یین دادرسی مدنی آجزوه

دکتر کریمی 2یین دادرسی مدنی آبر اساس کتاب

به کوشش :

حجت اهلل موسی پور

و فایل های Wordو PDF و مقاالت با فرمت کتب حقوقی در این وبالگ شما می توانید

: صوتی و دروس اساتید حقوق و صدای قانون را دانلود نمایید

ما : ادرس وبالگ

www.law-radin.blogsky.com

2جزوه آیین دادرسی مدنی

Email: [email protected] 1

م طلب این جزوه را به روح پر فتوح پدر بزرگوارم تقدیم می نمایم . از خوانندگان گرامی استدعا دارم که برای روح ان مرحو

غفران و امرزش نمایند

شناخت دعوا

اصل بر معنای لغوی است : بنا بر اصل نقل به هنگام شک میان معانی لغوی و اصطالحی نکته

به معنای خواهانی و ان چه خواسته شود و خواسته واژه دعوا ریشه عربی دارد و اسم مصدر است از ادعا تعریف لغوی دعوا:

یکی به معنای ادعا کردن ، خواستن و مطالبه در عربی دعوی به کسر واو و معنای متفاوت از هم دارد د . این لفظ شده باش

و دیگری به معنی منازعه و اختالف .کردن است

ن ی شود . اول به صورت دعوی به کسر واو یعنی همان تلفظ زبا: واژه دعوا در زبان فارسی به دو صورت نوشته و تلفظ م نکته

در متون عربی به معنای ادعا است و دوم به صورت دعوا یعنی با الف ممال ؛ دعوی در این نگارش عربی . در ایت صورت

پیشینه ندارد و به گفته ادبا این لغت در بین فارسی زبانان مشهور است .

ف و منازعه . در زبان فارسی واژه دعوا هم به معنای ادعا کردن می باشد و هم به معنای اختال: نکته

تعریف اصطالحی دعوا :

. حقوق دانان در علم حقوق ایین دادرسی مدنی این لفظ به چه معناست مقصود از تعریف اصطالحی دعوا این است که بدانیم

د : هر دو معنای لغوی گردد . در این راستا از جمله بیان داشته انتالش کرده اند که تعریفی از دعوا ارائه نمایند که شامل

بیان که برای تثبت حقی صورت گیرد یعنی حقی که مورد تجاوز قرار گرفته است . و استاد دیگری دعوی عبارت است از عملی

که به مراجعه نمایتد و از مقام رسمی بخواهند شخاص می توانند به دادگاه اکرده اند که دعوی حقی است که به موجب ان

به وسیله عملی حقوقی مراجعه به دادگاه و اجرای حق همیشه ابر دیگری حمایت شود . وسیله اجرای قانون از حقوقشان در بر

ت دعوا عملی است تشریفاتی که به منظور تثبیت و در جایی بیان شده اس خاصی انجام می شود که اقامه دعوی نام دارد .

. حقی که مورد انکار و تجاوز واقع شده است انجام می شود

عوا را در معانی دیگری بکار برده انذ مانند :برخی از استادان د



در جهت به قضاوت گذاردن، وارد بودن و نبودن قانونی مدعی حق تضییع و یا انکار شده در مراجعه به صالح الف : دعوا توانایی

ادعا و ترتب اثار قانونی مربوطه

منازعه و اختالفی که در مراجع قضاوتی مطرح شده و تحت رسیدگی است -ب

ان اخبار به حقی به نفع خود و زیان دیگری که نتیجه ان رد عملی است که با دعوی عبارت است از : نگارنده کتا ب به نظر -ج

شخص اثبات حقی را علیه غیر، نزد مقام صالح قصد کند .

:ین تعریف دعوا دارای سه رکن است ابا

کننده است . رکن سوم : مضر بودن ان برای دیگری است . الزم به ذی نفع بودن اقامهرکن اول اقرار به حق است . رکن دوم :

به ضرر خود باشد اقرار محسوب می شود . ذکر است که اگر اخبار

یدا کند و با این مفهوم این حق برای تمامی افراد وجود به نظر می رسد پس از تحقق این سه رکن مفهوم دعوا موجودیت پ

قانون اساسی جمهوری اسالمی 43نمایند این حق را حق دادخواهی می نامند که در اصل ه دارد که در مراجع صالح اقام

به صراحت مورد شناسایی قرار گرفته است ایران

دارای دو به معنای امکان طرح دعوا در تمامی موضوعات می باشد این واژه در این معنا Action en justice:وازه نکته

از تعقیب و دقیق عبارت است و در معنای دانست ضمانت اجرای حقیدر معنای رایج می توان ان را معنای رایج و دقیق است

دادخواهی

: عدهای از حقوق دانان فرانسه دعوا را توانایی شناسایی شده اشخاص دانسته اند که به موجب ان می توانند از دادگستری نکته

رعایت حقوق و منافع مشروع بخواهند .

هوم دعوا از اقامه دعوا تمیز مف

اقامه دعوا یعنی استمداد از مراجع صالح برای اخذ حق . اقامه دعوی ؛

ءدعوا از نوع اخبار است و اقامه دعوا نشا -1

و به طرف دعوی کسی که اخبار به حق به نفع خود و به ضرر دیگری می کند مدعیدر طرفین دعوا و طرفین اقامه دعوا : -2

به کسی که مراجع صالح اقامه می گردد. اما هنگامی که دعوی در گفته می شود مدعی بهو به موضوع ادعا علیهمدعی مقابل

می گویند . موضوع دعوا خواستهو به طرف مقابل خواندهو به خواهاناقامه دعوا می کند



مطرح می شود از یه جهانی حقوق بشر اعالم 8قانون اساسی و ماده 43: طرح دعوا تحت عنوان حق دادخواهی در اصل نکته

از لحاظ موضوع -4مان زاز لحاظ -2از لحاط مبنا -چند نظر با مفهوم دعوا متفاوت است الف

تمییز مفهوم دعوا از مفاهیم غریب :

اخبار اقرار یعنی -که غبارتند از امفاهیم غریب دعوا انهایی هستند که تشابه بسیار اندکی با مفهوم دعوا داشته و از ان دورند

.هر چند شهادت اخبار از اخبار به حقی به نفع و ضرر دیگرانعبارت است شهادت -2 به حقی به ضرر خود و به نفع دیگری

به حق است اما چون به نفع شخص نمی باشد دعوا محسوب نمی شود .

تقسیم بندی دعوا بر حسب ماهیت ان :

نسبت به چه نوعی حقی صورت گرفته است می توان دعوا را به اخبار به حق بر حسب ماهیت موضوع دعوا ، یعنی اینکه

. دعاوی عینی ؛ شخصی و مختلط تقسیم نمود

عبارتند از حق مالکیت ، حق گاهی ماهیت احبار به حق از حقوق راجع به اعیان می باشد این حقوق : دعوای عینی -الف

، تخلیه و دعاوی خلع ید ، وضع ید ینی محسوب می گردند ، بنابر این اق و حق انتفاع نسبت به ملک که جز دعاوی عفارت

اق و انتفاع از دعاوی عینی محسوب می شوند .فتمامی دعاوی راجع به حق ارت

، هنگامی که اگر موضوع دعوا اجرای تعهد و دین باشد ، دعوا شخصی به شما ر می اید بنابر این : دعوای شخصی -ب

محسوب می دعوای شخصیبر ان از مصادیق ، انجام عمل و یا عدم انجام عملی باشد دعوای مبتنی موضوع دعوا انتقال دین

شود خواه این تعهد به موجب قانون ایجاد شده باشد و خواه به موجب قرار داد .

ان اخبار دعوایی اطالق می شود که ماهیتمطرح شده است به حقوق فرانسهدعوا بیشتر در این نوع : مختلط یدعوا -ج

که هم عینی محسوب می شود و هم دینی . است

: فواید تقسیم بندی دعوا بر اساس ماهیت ان

جهت تعیین طرف دعوا : -الف

ینی چون دعوا عین معین است می توان علیه هر کس که عدر دعاوی اصل امکان طرح دعوا عینی به طرفیت متصرف : -1

هیچ رابطه حقوقی با مدعی نداشته باشد . متصرف عین است دعوا طرح نمود حتی اگر



را تنها می توان علیه کسی اقامه نمود که طرف رابطه حقوقی دینیعلیه مدیون اصلی : دعوای دینیاصل امکان طرح دعوا -2

می توان اقامه مربوط به دین فقط علیه مدیونانون تعیین می کند . از این رو در دعاوی قرابطه حقوقی را یا قرارداد و یا باشد .

در دعاوی شخصی گاهی بطور استثنایی اجازه داده می شود که دعوا مستقیما به طرفیت کسی اقامه گردد که دعوی نمود .

در حقوق ایران فقط طرف رابطه حقوقی با مدعی نیست که در حقوق فرانسه به دعاوی اخیر دعوای مستقیم می گویند .

وای مستقیم دانست قرارداد بیمه را می توان مصداق دع

قضاییصالحیت -ب

دادگاهی است که از لحاظ محلی صالح به رسیدگی می دومین فایده تقسیم بندی دعوا بر اساس ماهیت ، سهولت تشخیص

در محل اقامت مدیون طرح گردد که ریشه در اصل برائت و حسن دینی اصل بر این اصل است که دعوا باید باشد . در دعاوی

ولی هنگامی که مال مورد ادعا غیر در خصوص دعاوی عینی ناظر به مال غیر منقول نیز اجرا می گردداین اصل نیت دارد

که غیر منقول در محل وقوع ان ها را ایجاب می کند مربوط مال دعاویمنقول است مصلحت و فرض اسان بودن رسیدگی

هم باید اشاره کرد که خواهان می تواند میان دادگاه محل وقوع این مال مطرح شود . در باره دعاوی مختلطدعوا در محل

. خوانده هر کدام را که مناسب تر تشخیص دهد بر گزیندوقوع ملک و دادگاه محل اقامت

بر اساس مالیت داشتن موضوع آن تقسیم دعوا

اگر غیر مالی باشد دعوا به تبع آن غیر خواهد بود و دعوا عبارت است از اخبار به حق ، حال اگر این حق مالی باشد ، دعوا مالی

مالی خواهد بود

تعریف دعاوی مالی

، مطالبه وجه و . از این رو ، کلیه دعوی راجع به مالکیت یاروابط مالی باشدو موضوع ان مال و یا حق مالی استدعوایی که

لی ایجاد شده و اثار مالی دارد دعوای روابط ماثمن معامله ، مطالبه اجرت المثل و مسمی و مطالبه خسارت هر دعوایی که در

مالی است

: دعوای غیر مالی



. حق غیر مالی ان است که اجرای ان منفعتی که است غیر مالی محسوب می شود « حق غیر مالی »ان دعوایی که موضوع

ز حقوق غیر مالی هستند که غیر ، بعضی او امثال ان مستقیما قابل تقویم به پول است ایجاد ننماید حق بنوت و حق زوجیت

ولی این امر ان حق را مالی نمی گرداند .در واقع این حق مستقیم ممکن است ایجاد حقی نمایند که قابل تقویم به پول باشد

.رفع نیازمندی های عاطفی و اخالقی انسان است و موضوع ان روابط غیر مالی اشخاص

دعوای مختلط مالی و غیر مالی

دعاوی مختلط دعوا که با هم مطرح شده اند و منشاء واحدی دارند یکی مالی و دیگری غیر مالی است به این دعاوی گاهی دو

می گویند . که در این صورت دعوای مالی مشمول احکام دعوای مالی و دعوای غیر مالی مشمول احکام دعوای غیر مالی می

فسخ نکاح دعوایی غیر مالی اح خواهان استرداد هدایا نیز می باشد ، به عنوام مثال شخصی با تقدیم دادخواست فسخ نکشود

دعوای اثبات نکاح هر چند اثار مالی دارد ولی چون موضوع ان غیر مالی است غیر مالی است اما استرداد هدایا مالی است .

محسوب می شود .

مالک تقسیم بندی دعوا به مالی و غیر مالی

الف معیار تشخیص :

سی می ر؛ در مالک نوعی بر اساس نوع دعوا تقسیم انجام می شود . بدین صورت که بریا نوعی هستند و یا شخصی معیارها

نوعا و غالبا موضوع چنین دعوایی مالی است یا غیر مالی و اگر ان را نوعا مالی بدانند ان دعوا مالی است و اگر غیر شود که ایا

حالی که در معیار شخصی هدف و انگیزه به انگیزه های شخص توجهی نمی شود در بدانند ، غیر مالی . در مالک نوعیمالی

. به عنوان مثال ف خواهان دعوا ست که نوع دعوای را مشخص می کند طرف دعوا مد نظر قرار می گیرد ؛ به عبارات دیگر هد

د . اما اگر وابط مالی است مالی خواهد بور ، درخواست الزام به تنظیم سند رسمی ، چون در ارتباط بابگیریم اگر مالک را نوعی

فایده مالی نباشد که در این صورت باید به انگیزه خواهان توجه کنیم این احتمال وجود دارد که هدف او از طرح ان دعوا

دعوای او را غیر مالی دانست .

: بر اساس اصل برائت هیچ کس مدیون نیست مگر اینکه خالفش ثابت شود . نکته

در دادگاه ها برای تشخیص مالی و غیر مالی بودن دعوا معیار نوعی رواج دارد .: نکته



بررسی دعاوی خاص : -ب

: دعوای راجع به اسناد -الف

دعوای راجع به استرداد اسناد : -1

ر نشده است ذک 1463قانون تشکیل دادگاههای حقوقی یک و دو مصوب 7این دعوا در ماده برخی استادان با عنایت به اینکه

سند جنبه مالی نداشته یاشد مانند نامه های خصوصی یا عکس خانوادگی موضوع که این دعاوی را مالی تلقی ننموده مگر این

راجع به اشیایی می باشد را به این دلیل که از جمله دعاوی رای اصراری دعوای استرداد چکنیز در دیوان عالی کشور : نکته

. دعاوی مالی ندانسته است مقررات ناظر به ه و صرفا دارای نوع اعتبار است مشمول که بهای معین نداشت

: دعوای ابطال اسناد – 2

د نویسنده ) کریمی ( اگر موضوع سند مال نباشد به تبع ان ، دعوی غیر مالی ابه اعتقدر این رابطه اختالف نظر وجود دارد

چنانچه منطور از ابطال سند مالکیت ابطال نقل و انتقاالتی » ارائه نموده است هیمن نظر رااست . اداره حقوقی دادگستری نیز

سند مالکیت قید گردیده است دعوا مالی است و در صورتی که منظور ابطال دفترچه مالکیت خاصی باشد که بدون باشد که در

قی می شود . و به جهاتی در اختیار خوانده قرار گرفته است دعوا غیر مالی تلنقل و انتقال

ابطال پروانه چاه اب : یدعوا -ب

یا این دعوا غیر مالی است چون هدف از اقامه این دعوا و نتیجه حاصل از ان مالی نیست . لکن دعوای مسدود نمودن چاه آب و

پر کردن چاه اب ، چون قابل تقویم به پول می باشد به نظر دعوای مالی می باشد .

: ر صورتی که اصل مالکیت مورد نزاع نباشددعاوی راجع به مال د -ج

اگر اصل مالکیت محل نزاع باشد مالی است ، مانند دعوا خلع ید در جایی که متصرف ادعای این دعوا غیر مالی است لیکن

غیر در بحث مالکیت ، همگی نیز به دلیل وارد نشدن ، رفع ممانعت ندارد ، دعاوی رفع تصرف عدوانی ، رفع مزاحمتمالکیت

مالی هستند .

: دعوی تخلیه ملک -د

این دعوا بدون توجه به ارزش ملک ، دعوایی غیر مالی است .



: دعوای الزام موجر به تعمیرات اساسی -ه

این دعوا مالی است . رویه قضایی تاکنون این نطریه را پذیرفته است

فایده تقسیم بندی دعاوی به مالی و غیر مالی :

هزینه دادرسی محاسبه –الف

محاسبه حق الوکاله در صورت ارجاع به تعرفه -ب

قابلیت تجدید نظر خواهی - ج

محاسبه هزینه دادرسی : –الف

معموال ، دعاوی غیر مالی هزینه دادرسی . این که دعوا مالی می باشد یا غیر مالی در پرداخت هزینه دادرسی موثر خواهد بود

. خواسته مشمول هزینه دادرسی می شوندکه دعاوی مالی با توجه به میزان در حالی ناچیزی در بر دارند

هرینه دادرسی به شرح زیر تعیین می گردد :

دعاوی که خواسته ان تا مبلغ ده میلیون ریال تقویم شده باشد معادل یک و نیم درصد ارزش خواسته و : مرحله بدوی -1

ن ، دو درصد ارزش خواستهبه نسبت مازاد برابیش از ده میلیون ریال ،

.درصد به نسبت ارزش محکوم به سه به حکمی که بدوا و یا غیابا صادر شده استمرحله تجد نظر و اعتراض -2

:مرحله تجدید نظر در دیوان عالی کشور و در مورد اعاده دادرسی و اعتراض ثالث برحکم -3

رصد ارزش محکوم به و ارزش مازاد بران به نسبت اضافی چهار درصد م به ان تا مبلغ ده میلیون باشد سه دواحکامی که محک

.محکوم به

از اعیان غیر منقول از نقطه نظر صالحیت ، ارزش خواسته همان است که خواهان در در دعاوی غیر منقول و خلع ید

الک در هر منطقه تقویم و بر . لکن از نظر هزینه دادرسی ، باید مطابق ارزش معامالتی امدادخواست خود تعیین می نماید

اساس ان هزینه دادرسی پرداخت شود .

خواسته در کلیه مراجع قضایی مبلغ پنج هزار دلیل و درخواست تامین هزینه دادرسی در دعاوی غیر مالی و درخواست تامین

ریال می باشد .



محاسبه حق الوکاله در صورت ارجاع به تعرفه: -ب

ریال 151111در موردی که حکم دادگاه بدوی از حیث بهای خواسته قطعی است از حداقل ق الوکاله در دعاوی مالی میزان ح

ریال می باشد و در موری که حکم از حیث بهای خواسته قطعی نیست 411111و حداکثر تا مبلغ و ده درصد بهای خواسته

به ترتیب ذیل تعیین می گردد:

شش میلیون ریالبهای خواسته و حد اکثر میلیون ریال شش درصد صدتا مبلغ یک.

میلیون ریال چهار درصد بهای خواسته و حد اکثر تا مبلغ چهل و دو ازاد یکصد میلیون ریال تا یک میلیارد ریال نسبت به م

.لیون ریال سه درصد از بهای خواسته و حد اکثر تا مبلغ صدو شصت دو میمیلیارد ریال 5نسبت به مازاد یک میلیارد ریال تا .

در دعاوی غیر مالی اعم از اینکه خواسته مالی نیست یا تعیین بهای خواسته قانونا الزم نیست میزان حق الوکاله و خسارت

خود خواهان یا متهم و یا دادگاه وکیل تعیین از طرف محکوم له به شرح مقرر در این ماده خواهد بود اعم از اینکه مورد مطالعه

و طالق و دعاوی خانوادگی به طور مطلق مانند طالق و تمکین یا دعاوی مالی ناشی از نکاح لوکاله در دعاویحق اکرده باشند

. اکثر چهار میلیون ریالسی صد هزار ریال و حد امور حسبی حداقل

قابلیت -ج حق الوکاله سی صد هزار ریال و حداکثر چهارمیلیون ریال تعیین می شود در سایر دعاوی غیر مالی حداقل

بر حسب اینکه دعوا مالی باشد یا غیر مالی امکان تجدید نظر خواهی و فرجام خواهی متغیر خواهد بود : تجدید نظر خواهی

دعاوی مالی که خواسته یا ارزش ان متجاوز از سه میلیون ریال باشد قابل تجدید نظر ایین دادرسی مدنی 441بنابر ماده

قابل تجدید نظر خواهی می باشد .ادرشده در دعاوی غیر مالی ص حالیکه احکامدر خواهی اند

خواهی دلیل عدم استفاده از حق تجدید نظر مدنی احکام دادگاه بدوی که به قانون ایین دادرسی 467: به موجب ماده نکته

سته ان بیش از بیست فرجام خواهی اند که خواقابل دعاوی ثلث و حبس و تولیت هنگامی در امور مالی و در قطعی شده اند

میلیون ریال باشد

، طالق ، نسبت و حجر ، وقف ، قانون ایین دادرسی مدنی احکام راجع به اصل نکاح و فسخ ان 468مطابق بند ب ماده : نکته

ی حق تجدید نظر خواهی از قابلیت فرجامهمواره و صرف نظر از اجرا یا عدم اجرا که از دعاوی غیر مالی محسوب می شوند

خواهی برخوردارند .

ع:تقسیم بندی دعوا بر حسب محل وقو



-الف بر این اساس است که ایا دعوا در محل خاصی واقع شده است یا خیر ؟ ازاین جهت، دعوا ممکن است این تقسیم بندی

غیر منقول باشد . -ب منقول

: منقول غیر دعوای -الف

غیر منقول می باشند دعاوی ی شود ولی ، در مواردی چون متعلق این اموالباید گفت ، حق به نوبه خود منقول محسوب م

به حق مربوط به اموال غیر منقول دعوایی که به طور مستقیم براین ، هربنامتناظر به انها را دعاوی غیر منقول می نامند .

را از محلی به محل دیگر نقل نمود . اننتوان ور کلی مالی غیر منقول است که طمنتهی سود ، دعوای غیر منقول است . به

یا محل ان اعم از اینکه این استقرار ذاتی باشد یا به واسطه عمل انسان به نحوی که نقل ان مستلزم خرابی یا نقض خود مال

غیر منقول را به شیوه زیر تقسیم نمود : دعاویشود .با توجه به این موارد اموال و

غیر منقول ذاتی مانند زمین -1

را از عملی که انسان با ان ها انجام می دهد غیر منقول اکتسابی مانند اموالی که در واقع منقول بوده ولی وصف غیر منقول -2

کسب کرده اند مانند لوله های اب که در ساختمان بکار رفته است .

هت صالحیت محاکم و توقیف اموال از ج از هر جهت منقول محسوب می شوند لکن غیر منقول حکمی ، یعنی اموالی که -4

بر روی زمین کشاورزی کار می کند . در حکم غیر منقول می باشند مانند تراکتوری که

مثل حق انتفاع از اشیاء منقول محسوب می شوند غیر مال غیر منقول ، غیر منقول تبعی که عبارتند از اموالی که به تبع -3

غیر از قبیل حق عبور و حق مجری . بنابر این ، اگر ز حق ارتقاق نسبت به ملک غیر منقول مانند حق عمری و سکنی و نی

ند مانند ثمره درختان و نهالجدا کرد منقول محسوب می شوبتوان این اموال را از تبعیت مال غیر منقول

: دعاوی منقول -ب

دعوای منقول نام دارد . مال منقول نیز ستدعاویی که موضوع آنها به طور مستقیم دست یابی به حق مربوط به مال منقول ا

لطمه ای وارد شود ، ممکن باشد . بطور مالی است که نقل ان از محلی به محل دیگر ، بدون این که خود آن یا محل وقوعش

اجع به آن دعوای منقول است . رهر مال دیگر منقول محسوب می شود دعاوی موال غیر منقولا کلی می توان گفت به جز

و بزرگ و قایق ها و اسیاب ها و حمام هایی که در روی رودخانه و دریا ساخته ی کوچک ادعاوی راجع به انواع کشتی ه: کتهن

به طرز ساختمان جز بنای عمارتی نباشد داخل در اموال می شود و می توان ان ها راحرکت داد، و کلیه کارخانه هایی که نظر



سنگ اجر و غیره که برای بنایی تهیه شده یا به واسطه خرابی از بنا جدا شده باشد یل غیر منقول است .همچنین بنایی از قب

ل منقول است .داخل اموامادام که در بنا به کار نرفته باشد

کلیه دیون قانون مدنی برخی موارد نیز از حیث صالحیت در حکم مال منقول محسوب می شوند مانند 21مطابق ماده : نکته

باشد هیا عین مستاجره مال غیر منقولو ثمن مبیع و مال اجاره عین مستاجره ، هر چند که مبیع از قبیل قرض

، غیر منقول محسوب می شوند . ه: اجرت المثل مال غیر منقول نکته

فایده تقسیم بندی دعاوی به منقول و غیر منقول :

عاوی منقول اصوال در دادگاه محل اقامت خوانده و ح دعواست زیرا دمهمترین این تقسیم بندی در تشخیص دادگاه محل طر

مرجع صالحیتدار برای طرح دعوای تولیت در محل وقوع مال غیر منقول طرح می گردد . به عنوان مثال دعوای غیر منقول

که یکی از حقوق ناشی از مال غیر منقول می باشد دادگاه محلی است که مال موقوفه در ان واقع شده است .

یان منقول و یا غیر منقول بودن اموال ، اصل بر منقول بودن مال می باشد . در مقام شک م : نکته

تقسیم بندی دعوا بر اساس حیطه شمول ان : دعوای مالکیت و دعوای تصرف

دعوای تصرف مربوط به مال غیر منقول می شود و شامل اموال منقول نمی شود .: نکته

.تصرف نتیجه استیالی شخص بر مال است . بدون اینکه وا فقط می تواند ادعای مالکیت کند : در اموال منقول مدعی دع نکته

متصرف آن نمی باشد یعنی لزوما متصرف مالک مال نیست و مالک نیز همواره لزوما مالک ملک باشد .متصرف

فلذا در دعاوی تصرف ی باشدوضوع ان تصرفات قبلی خواهان م: دعوی تصرف به طور کلی عبارت است از دعوایی که م نکته

ان استفاده می نمو ده است و است و سابقا از داشته رفوی مال مورد نظر را در تصادعای خواهان بر این اصل استوار است که

توجهی « مالکیت » حق ماهوی خواهان یعنی . در این دعاوی به وجود و یا عدم وجود اینک از استیالی وی خارج شده است

واقع در این درطرح نماید حق طرح دعوای تصرف عدوانی او از بین می رود . و اگر کسی ابتدا دعوی مالکیت . نمی شود

و به صرف اثبات تصرف سابق اعطا می شود که بدون نیاز به اثبات مالکیت دعاوی به متصرف سابق مال غیر منقول این امتیاز

ادعای مالکیت نسبت به مال کند ادگاه تقاضا نماید و اگر متصرف الحق خود ، تحت شرایطی ، رفع تصرف متصرف الحق را از د

مشاع یا اشتراکی بودن مال مورد تصرف مانع از اقامه دعوای پس از رفع تصرف به ادعای او رسیدگی می شود . از سوی دیگر

ق بلکه هر یک از شرکا حشود و نه تنها تصرف هر یک از شرکا در مشاع بدون اذن شریک دیگر عدوانی تلقی می تصرف نیست .



دارند به تنهایی نسبت به طرح دعاوی راجع به تصرف نسبت به متصرف الحق اقدام نمایند خواه تصرف عدوانی نسبت به وی

اقامه باشد و خواه نسبت به تمام ملک مشاع همچنین دولتی و عمومی بودن شخصیت هر یک از طرفین مانع از صورت گرفته

خواهان و یا خوانده دعوای تصرف باشد . حتی ممکن از این رو هر نهاد دولتی ، حسب مورد می تواند دعوای تصرف نیست .

دعوا از نهادهای عمومی و دولتی باشند . است در دعاوی تصرف هر دو طرف

منقول : غیر انواع دعاوی تصرف راجع به اموال

دعوای –الف دعوای تصرف عدوانی ب ی تصرف عبارتند از : قانون ایین دادرسی مدنی دعاو 161، 159، 158بنا به مواد

دعوای مزاحمت -ممانعت از حق ج

:دعوای تصرف عدوانی عبارتست از - 158ماده

ادعای متصرف سابق مبنی براین که دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را

.نماید یدرخواست م نسبت به آن مال

:دعوای ممانعت از حق عبارت است از - 159ماده

.تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد

:دعوای مزاحمت عبارت است از - 161ماده

نسبت به متصرفات او نماید که موجب آن متصرف مال غیرمنقول درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می دعوایی که به

.مال را از تصرف متصرف خارج کرده باشد مزاحم است بدون این که

: دعوای تصرف عدوانی -الف

دعوای تصرف عدوانی عبارت از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه بدون رضایت او مال غیر منقول را از تصرف وی خارج کرده

. به طور خالصه قانون ایین دادرسی مدنی ( 158) ماده درخواست می نمایداست .و اعاده تصرف خود را نسبت به ان مال

بنابر این در دعوای تصرق عدوانی « دعوای متصرف سابق مال غیر منقول ، دایر بر رفع تصرف عدوانی الحق» می توان گفت

تصرف الحق واجد وصف عدوانی و یا به ثانیا تصرف مدعی علیه الحق باشد . ثالثا اوال ، سبق تصرف مدعی باید احراز گردد ؛

عبارتی بدون حق باشد ، از این رو، اگر تصرف الحق با رضایت متصرف سابق انجام شده باشد عدوانی محسوب نمی شود



و یا قراردادی میان طرفین دعوی : باید توجه داشت دعوای تصرف عدوانی در جایی مطرح می شود که روابط خاص نکته

دعوای تصرف عدوانی قابل طرح شد بنابر این اگر میان موجر و مستاجر برای تخلیه شرایط خاصی توافق شود وجود نداشته با

هر کس که و خادم و کارگر و به طور کلی کسانی مانند سرایدار قانون ایین دادرسی مدنی ( ولی 171) تبصره ماده نیست

ورزد ، پس از ابالغ اشد و بدون عذر موجه از تخلیه مال امتناع داشته ببه عنوان امین ، مال غیر منقول دیگری در دست

قانون آیین دادرسی مدنی ( 171) ماده . روز ، حکما متصرف عدوانی محسوب می شوند 11اظهارنامه و گذشت

رنامه مالک یا مأذون طور کلی هر امین دیگری، چنانچه پس از ده روز از تاریخ ابالغ اظها سرایدار، خادم، کارگر و به - 171ماده

کسی که حق مطالبه دارد مبنی بر مطالبه مال امانی، از آن رفع تصرف ننماید، متصرف عدوانی محسوب از طرف مالک یا

.شود می

دعوای تخلیه مربوط به معامالت با حق استرداد و رهنی و شرطی و نیز درمواردی که بین صاحب مال و امین یا -تبصره

.خاصی برای تخلیه یا استرداد وجود داشته باشد، مشمول مقررات این ماده نخواهند بود شرایطمتصرف قرارداد و

: دعوی ممانت از حق -ب

) ماده خود را در ملک دیگری بخواهد دعوای ممانعت از حق عبارت از تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق و انتفاع

دعوای متصرف حق انتفاع یا ارتفاق مبنی بر رفع مانع الحق عدوانی این دعوا دیگر به عبارت . قانون آیین دادرسی مدنی ( 159

. تعریف می شود نسبت به حق وی

این دعوا در جایی مطرح می گردد که نسبت به اصل حقوق انتفاع و ارتفاق اختالف و نزاعی وجود نداشته باشد . بنابر این ،

در استفاده کننده عملی از آن ها باشد . حق ، صاحب این حق نبوده و صرفا حتی ممکن است مدعی دعوای رفع ممانعت از

واقع این دعوی هنگامی مطرح می گردد که اخالل ایجاد شده در امکان بهره برداری و استیفاء حق تصرف و مالکیت جزیی

. با وجود این ، باید توجه داشت الزم است مزاحمت نیز الحق باشد بدین معنی که قبال چنین اقدامی روی نداده باشد باشد .

و دادگاه به این ادعا حق باشد ، این ادعا مجوزی برای استمرار مزاحمت نخواهد بود ایجاد مزاحمت همراه با ادعای که حتی اگر

رفع تصرف و مزاحمت می تواند دعوی مالکیت خویش را در بدو امر رسیدگی نخواهد کرد ، و بهر حال مدعی حق در صورت

ه نماید . اقام

: دعوای مزاحمت -ج



جلوگیری از مزاحمت کسی را می نماید که نسبت به دعوایی است که به موجب آن متصرف مال غیر منقول درخواست

آیین دادرسی مدنی ( 161از تصرف اوخارج کرده باشد ) ماده متصرفات او مزاحم است بدون انکه مال را

شرایط دعوای تصرف :

زم :شرایط ال -الف

: غیر منقول بودن مورد دعوی -1

بنابر این به نظر قانون مدنی مطرح شده است . 18تا 12غیر منقول مورد بحث اعم از انواع مال غیر منقول است که در مواد

نیز مشمول ان هستند . قانون مدنی 17می رسد نه تنها اموال غیر منقول حکمی موضوع ماده

مال غیر منقول محل نزاع نباید از اموال عمومی باشد چرا که تصرف اموال و مشترکات عمومی باید توجه داشت که نکته :

مثبت حق تصرف برای مدعی نخواهد بود .

) مشروع یا نامشروع ، قانونی و یا غیر قانونی ( سابقه تصرف خواهان-2

بر این ، در این نوع تصرف تصرفات لزومی تصرفی که موضوع حمایت قانونگذار است که مشروط و مقید به شرطی نباشد ، بنا

اعم از بق تصرف س ، بلکه نیست که این تصرف حتما مشروع و قانونی باشدندارد که تصرف مالکانه باشد و همچنین شرط

با توجه به اینکه برای طرح حکم رفع تصرف الحق صادر گردد . قانونی یط جمع سایر شرابا مشروع و نامشروع کافی است تا

متصرف مالک باشد ، از این رو ، اخالل در تصرف مستاجر ، مباشر ، خادم و کارگر نیز ممکن است موجب دعوا الزم نیست این

طرح چنین دعوایی شود .

قانون و آیا مدت خاصی برای چنین تصرفی شرط است یا خیر ؟ اید به چه میزانی باشدسابقه تصرف مدعی در گذشته ب: سوال

سابق شرط خود سپری شدن یک سال را برای تصرف 428، 427، 426در مواد 1418آیین دادرسی مدنی مصوب سال

به تازگی نوان مثال کسی که ملکی را از دیگری مشکالتی می گردید ؛ به عایجاد باعث ما این امر در عمل دانسته بود . ا

به تصرفات خود اضافه می نمود ، تا مدت مزبور یک سال گردد و سپس دعوای خریده بود باید تصرفات ایادی ماقبل خود را

در قانون جدید ، از مهلت یک سال ذکری به میان نیامده است و صرفا در مواد تصرف عدوانی علیه متصرف الحق اقامه کند .

عوای تصرف کافی دانسته است قبلی ملک توسط مدعی را برای اقامه د« استفاده بودن تصرف و یا مورد » قانگذار 173و 161



عدوانی بودن تصرف -3

مستند به اذن متصرف رف متصرف الحق دعوای تصرف عدوانی باید عنصر قهر و غلبه اثبات شود . بنابر این ، چنانچه تصدر

واجد به بعد قانون مجازات اسالمی 691مواد باشد نمی توان دعوی تصرف طرح نمود . در حقیقت ، تصرف عدوانی به موجب

صورتی متصرف را محکوم به مجازات در اید توجه داشت که دادگاه جنبه جزایی بوده و جرم تلقی می گردد . با وجود این ، ب

چاره ای جز ورود به در چنین دعوایی دادگاه می نماید که متصرف سابق بتواند مالکیت خود را در این خصوص ثابت نماید ؛

یت ندارد . بحث اصل مالک

عدم دعوا در اصل مالکیت -4

تنها به مسئله خروج خود صرف نظر از مالک بودن و یا نبودن اینکه شخصی بتواند دعوای تصرف عدوانی طرح کند باید برای

یت از تصرف قانونی پیش بینی شده اند تا بدین اشاره کند . چه ، این دعاوی برای حماممانعت مال از تصرف او یا مزاحمت و

. بنابر این ، اگر کسی ابتدا دعوی مالکیت نسبت به گویی و در یک سخن هرج و مرج ریشه کن شود ورز وباج خواهی وسیله

غلیظ احکام این نوع دعاوی نمی تواند در هر طرح نموده باشد به دلیل حمایتی استثنایی و شدید و مورد ادعای تصرف عدوانی

کسی که » این قانون به صراحت مذکور افتاده است 164دعوای تصرف عدوانی طرح کند . این قاعده امروز در ماده صورت

حق طرح کرده است نمی تواند نسبت به تصرف عدوانی و ممانعت از یا اصل حق ارتفاق و انتفاع اقامه دعوا راجع به مالکیت

«دعوا نماید

: شرایط غیر موثر در دعوای تصرف -ب

افراز و یا مشاع بودن مال -1

صورتی که دو یا چند مال غیر منقولی را بطور مشترک در تصرف داشته یا استفاده می کرده اند و بعضی از در - 167ماده

حسب مورد در حکم تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از آنان مانع تصرف یا استفاده و یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شود

.و مشمول مقررات این فصل خواهد بود حق محسوب

مالکیتو یا عمومی بودن خصوصی -2



به دعاوی تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق که یک طرف آن وزارتخانه یا موسسات و شرکتهای دولتی - 174ماده

. یا وابسته به دولت باشد نیز برابر مقررات این قانون رسیدگی خواهد شد

احکام دعاوی راجع به تصرف

ف :الف احکام عام تمامی دعاوی تصر

واجد جنبه جزایی بودن -1

اشخاصی که پس از اجرای حکم رفع تصرف قانون مجازات اسالمی 691قانون ایین دادرسی مدنی و ماده 176جب ماده موّبه

یا دیگران را به تصرف بنماید یا مزاحمت یا ممانعت تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق دوباره مورد حکم را

می شود . دارد به مجازات مقرر در قانون مجازات اسالمی محکومعدوانی یا ... وا

عدم رعایت تشریفات دادرسی-2

این قانون ( 77به عمل می آید ) ماده دادرسی نبوده و خارج از نوبت قانون رسیدگی به دعاوی تصرف تابع تشریفات آیینابق مط

بنیادین و نمی تواند موجب عدول از اصول : قدر متیقن این است که الزم نبودن رعایت تشریفات دادرسی در این دعاوینکته

عادالنه دادرسی شود .

، مستاجر ، مباشر و خادم ، کارگر و به طور کلی قانون ایین دادرسی مدنی 171) بنابر ماده نفع مفهوم خاص ذی-4

صرف و مزاحمت باشند می توانند به قائم مقامی مالک اقدام به طرح دعاوی تاشخاصی که ملکی را از طرف دیگری متصرف می

طرح کنند .

دستور موقت بدون تشریفات خاص صدور -4

رعایت تشریفات خاص و مشکلی است که هیچ انجام و یا عدم انجام کار مستلزم ، قرار دستور موقت مبنی بر انتقال مال صدور

چنانچه قبل از صدور رای خواهان این قانون 173. به موجب ماده نیست یک در خصوص دعاوی تصرف عدوانی الزم الرعایه

دالیل وی را موجه تشخیص دهد دستور جلوگیری از ایجاد اثار تصرف و یا تکمیل تقاضای صدور دستور موقت نماید و دادگاه

زاحمت و یا ممانعت از و یا جلوگیری از ادامه م آثار موجود ردن ز قبیل احداث بنا یا غرس اشجار و زرع و یا از بین باعیانی ا

حق را در ملک مورد دعوا صادر خواهد کرد .



در حقیقت ه طور خاص مطرح می شود متفاوت است موقتی که در دعاوی تصرف بتور حال ، شایسته است ذکر شود دسبااین

ص وی را موجه تشخیاضای دستور موقت نماید و دادگاه دالیل چنان چه قبل از صدور رای ، خواهان تق 173بر اساس ماده

و یا تکمیل اعیانی از قبیل احداث بنا را در مورد ملک محل دعوی صادر خواهد آثار تصرف دهد ، دستور جلوگیری از ایجاد

اینکه مرجع تجدید نظر دستور مجدد در این خصوص صادر . این دستور با صدور رای به رد دعوی مرتفع می گردد ، مگر کرد

بدین ترتیب ، صدور دستور موقت در دعاوی تصرف ، بر خالف سایر دعاوی نیازی به تودیع خسارت احتمالی از ناحیه نماید .

در حالی که در سایر ندارد و به عالوه اجرای دستور موقت در دعاوی تصرف نیازی به تایید رئیس حوزه قضایی ندارد خواهان

. ایین دادرسی مذنی ( 425ماده 1ییس حوزه قضایی الزم است ) تبصره رتایید و امضاء برای اجرای دستور موقت دعاوی

، در حالی که در سایر دعاوی اثر دستور موقت می شود در دعاوی تصرف با رد دعوای بدوی از دستور موقت رفع اثر همچنین

تا قطعی شدن حکم ادامه دارد .

همکاری ضابطین دادگستری در دعاوی تصرف -5

و یا مزاحمت و یا ممانعت از غیر منقولبصره ان هر گاه تصرف عدوانی مال قانون ایین دادرسی مدنی و ت 166اساس ماده بر

، ضابطین مذکور مکلفند به موضوع شکایت خواهان رسیدگی و با حفظ وضع حق در مرئی و منظر ضابطین دادگستری باشد

نظر مرجع یاد شده اقدام نمایند طالع داده ، برابر ع قضایی انمایند و جریان را به مراجعدی جلوگیری موجود از انجام اقدامات ب

از وقوع ، ضابطین باید فورا احتمال وقوع نزاع و تحقق جرمی داده شود . چنان چه به علت یکی از اقدامات مذکور در این ماده

جلوگیری نمایند . هر گونه درگیری و وقوع جرم در حدود وظایف خود

از حکم مربوط به تصرف عدوانی فاقد اثر تعلیقی است . تجدید نظر خواهی -6

برای اجرای حکم نیازی دعاوی تصرف شرایط خاصی برای اجرای حکم وجود دارد ، در این دعاوی بر خالف دیگر دعاوی ،در

فع تصرف درصورتی که رأی صادره مبنی بر ر» قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد 175به قطعی شدن رای نیست . ماده

اجرای دادگاه یا ضابطین دادگستری عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق باشد، بالفاصله به دستور مرجع صادرکننده، توسط

دستور اجرایی به باشد. در صورت فسخ رأی در مرحله تجدیدنظر، اقدامات اجرا خواهد شد و درخواست تجدیدنظر مانع اجرا نمی

شود و درصورتی که محکوم به، عین معین بوده و استرداد آن ممکن لت قبل از اجرا اعاده میدادگاه اجراکننده حکم به حا

.«قیمت آن وصول و تأدیه خواهد شد نباشد، مثل یا



، به استثنایی بودن حکم ماده با توجه کلی غیابی باشد به طورترتیب ، در فرضی که رای صادره در دعوای تصرف عدوانی بدین

در خصوص شیوه اجرای حکم هم باید گفت تغییر متصرف می گردد . باید قابل به این دیدگاه بود که واخواهی مانع اجرای

یا دیگری ملک را عدوانی تصرف ، ملک را به تصرف دیگری داده صرف الحق مانع اجرای حکم رفع تصرف نیست و چنان چه مت

متصرف اجرا خواهد شد.به طرفیت همین ، حکم رفع تصرف قبلی نماید

احکام خاص دعوای تصرف عدوانی -ب

امکان قلع و قمع ابنیه و اشجار -1

ن زراعت و اصالح اثار تخریبیامکان معدوم نمود -2

امکان مطالبه اجرت المثل -4

: طرح دعوا و جریان ان بخش دوم

: صالحیت مدعی برای طرح دعوا

اهلیت قانونی جهت طرح دعوا

و اجرای و انجام ان ها اهلیت یعنی شایستگی دارا شدن حقوق و تکالیف

:دارد دو نوع اهلیت وجود دارد به اعتبار تقسیمی که بین دارا شدن حق و اجرای ان وجود

عبارت از اهلیتی است که هر شخص به محض تولد از آن برخوردار می باشد . : اهلیت تمتع

این کار اهلیت قانونی داشته بر اساس آن هیچکس نمی تواند حق خود را اجرا کند مگر اینکه برای: و اجرا اهلیت استیفا

که . بنابر این یکی از شرایط اقامه دعوا داشتن اهلیت قانونی است ز اجرای حق می باشد و اقامه دعوا از مصادیق بارباشد

عبارت است از شرایط عقل ، بلوغ و رشد .

پسران و دختران به شرط بنابراین سال تمام قمری است 9سال تمام قمری و در دختران 15سن بلوغ برای پسران : نکته

سال تمام شمسی 18هر شخصی که به سن ق دعوا دارند .امروز ه بر اساس وحدت رویه داشتن عقل و رشد در این سنین ح

. قانونی برای تصرف در حقوق خود و از جمله اقامه دعوا می شناسندرسیده باشد اعم از زن و مرد دارای اهلیت

دارا بودن سمت جهت اقامه دعوا :



ان را از جانب ازدعوا یا دفاع ه اختیار انجام کاری در این جا اقامه سمت عنوانی اطالق می شود که به موجب آن شخص اجاز

قائم مقامی و نمایندگی و کالت سمت اعم است از دیگری دارد .

شخصی است که به واسطه انتقال حقی از دارایی غیر به او نسبت به ان حق جانشین می شود . شایعترین نمونه قائم مقام

عام ی می باشد که از نوع قائم مقامی عام است . موصی له نیز قائم مقام وراث نسبت به دارایی متوفقائم مقامی ، قائم مقامی

انجام شده باشد چرا که منتقل الیه قائم مقام خاص است هر چند این انتقال در جریان رسیدگی دعوا محسوب می شود .

یرفتنی است . جانشینی او در همان مورد خاص پذ

ه قائم مقام در حکم اصیل است نماینده محسوب نمی شود زیرا در نمایندگی اثار اقدامات و اعمال نماینده به انجا کاز : نکته

و اقدامات به همان نسبت که در مورد متوجه دارایی منوب عنه می شود . در حالی که در قائم مقامی ، اثار اعمالطور مستقیم

اهد بوداصیل موثر است در مورد قائم مقام نیز موثر خو

براساس ان شخص به نام و به حساب شخص دیگری و به منظور تامین اهداف و منافع او اقدام می عنوانی است که نمایندگی

. نماید

: نمایندگی بطور کلی بر سه قسم است

: مایندگی قانونین - 1

همانند نماینده قیم نسبت به مولی علیه این نمایندگی در جایی است که به موجب حکم دادگاه ، نماینده تعیین شده باشد

ورشکسته که هر دو به حکم دادگاه صورت می گیرد خویش یا نمایندگی مدیر تصفیه برای تاجر

: ایندگی قضایینم -2

. همانند نمایندگی قیم نسبت به مولی نماینده تعیین شده باشدبه موجب حکم دادگاه ، جایی است که این نمایندگی در

به حکم دادگاه صورت می گیرد یش یا نمایندگی مدیر تصفیه برای تاجر ورشکسته که هر دو علیه خو

: نمایندگی قراردادی -3

به نمایندگی گفته می شود که مبنای آن قرارداد می باشد نمونه بارز نمایندگی قراردادی عقد وکالت می باشد .

حدو د اختیارات وکیل :



به دادرسی می باشد مگر ان چه را که دادسی مدنی وکالت در دادگاه ها شامل کلیه اختیارات راجع قانون ایین 45بنابر ماده

:اید در وکالت نامه تصریح گرددلکن برخی از امور ب و یا توکیل در ان خالف شرع باشد موکل استثنا کرده باشد

وکالت در -4، درمصالحه و سازشوکالت -2، دادرسی ، تجدید نظر ، فرجام خواهی و اعادهوکالت راجع به اعتراض به رای -1

وکالت در ارجاع دعوی به -5 وکالت در تعیین جاعل -3 و تردید نسبت به سند طرح و استرداد سندادعای جعل یا انکار

داد وکالت در استر -9 وکالت در دعوای خسارت -8 وکالت در مصدق و کارشناس -7 وکالت در توکیل -6داوری و تعیین داور

از ورود وکالت در ورود شخص ثالث و دفاع -11 جلب شخص ثالث و دفاع از دعاوی ثالثوکالت در -11 دادخواست یا دعوی

وکالت در رد یا قبول سوگند . -13 وکالت در ادعای اعسار -14 در قبال ان وکالت در دعوای متقابل و دفاع -12 ثالث

اثار قرارداد وکالت در دعاوی

خود وکیل به دادگاه معرفی نمایند در این صورت دادگاه موظف است وکیل را از اصحاب دعوا حق دارند که بجای هریک

و اعمال مربوط را در حدود اختیارات مندرج در وکالتامه و با رعایت مقررات بپذیرد . بجای اصیل بپذیرد . و امکانات

. ه ردر مواردی که وکیل حق وکالت در دادگاههای باالتر را دارد کلیه اراء صاد و کلیه اخطاریه ها باید به وکیل نیز ابالغ شود

به وی ابالغ گردد .

موجهی داشته باشند اگر وکیل ردر دادگاه حضور داشته باشند مگر در صورتی که عذوکال موظفند در هنگام دادرسی

و که برابر ایین دادرسی کیفری در دادگاهیالزم است در دو یا چند دادگاه دعوت شود و جمع بین انها ممکن نباشد همزمان

یا در صورت داشتن حق توکیل وکیل دیگری را . و به دادگاههای دیگر الیحه بفرستدحاضر شود سایر قوانین الزامی است

معرفی نماید

پرداخت هزینه ها وکیل موظف است موکل را به موقع جهت اگر اقدامات وکیل مستلزم پرداخت هزینه های قانونی باشد

مطلع نماید .

وکیل را مسئول مدنی و یا کیفری در قبال اعمال خود نماید . وکالت دادگستری ممکن است : نکته

ود اختیارات وی انجام می گیرد در حکم داقدامات وکیل که از حجمله این که از ثاری دارد : وکالت نسبت به موکل ا نکته

. اقدامات موکل می باشد

موکل موظف است هزینه های قانونی و قراردادی وکیل را با اعالم وکیل در مهلت مقرر به وی پرداخت نماید .: نکته



یعنی سود و فایده داشتن نفع داشتن:

قانون ایین دادرسی مدنی در جهت اصل ابتکار شخصی و 2ماده مدعی باید در دعوایی که مطرح می کند دارای نفع باشد

شخص و یا اشخاص ذی هیچ دادگاهی نمی تواند به دعوایی رسیدگی کند مگر این که ه مقرر می دارد خصوصی در این زمین

انها رسیدگی به دعوا را در برابر قانون درخواست نموده باشند . و یا نمایندگاننفع و یا وکیل و یا قائم مقام

ی شود .نفع مادی و معنوی یکی از مقتضیات بین المللی دادرسی محسوب م: نکته

افزوده و یا از اقالم منفی دارایی کاسته شود . نفع مادی ان است که در نتیجه صدور حکم بر اقالم مثبت دارایی خواهان : نکته

ن و یا عبارت است از این که صدور حکم از لحاظ معنوی و روانی موجب رضای خاطر و اسایش وجدان خواهانفع معنوی : نکته

.شود خوانده

ع : شرایط نف

و یا نفع اینده نمی تواند مبنای ذی نفع بودن مدعی موجود و محقق بودن : نفع باید موجود باشد از این رو نفع احتمالی

قرار گیرد

: نفع باید به گونه ای باشد که قانون از ان حمایت کند مشروع و قانونی بودن

خوانده نفع مستقیم متوجه خواهان باشد . با فرض صدور حکم علیهشخصی و مستقیم بودن : بدین معنا که

مهلت های مرتبط با دعاوی خاص :

ان ها مطرح گردد قانونگذار بنابر دالیلی برای اقامه برخی از دعاوی مهلت های معینی را قرار داده است که اگر پس از انقضاء

:است مانند رد خواهد شد . بیشتر این دعاوی در قانون تجارت پیش بینی شده

قانون تجارت 276ابق ماده طم یمقرر شده از سوی ظهر نویس برای اخذ قبولمهلت الف : رعایت

واال اگرظهرنویسی برای تقاضای قبولی مدتی معین کرده باشد دارنده برات بایددرمدت مزبورتقاضای قبولی نماید - 276

.ات استفاده کنددرمقابل آن ظهرنویس نمی تواندازمقررات مربوطه به برو

رعایت به مهلت مقرر از سوی ظهر نویس برای اخذ قبولی -ب

اگرظهرنویسی برای تقاضای قبولی مدتی معین کرده باشد دارنده برات بایددرمدت مزبورتقاضای قبولی - 276ماده

نمایدواالدرمقابل آن ظهرنویس نمی تواندازمقررات مربوطه به بروات استفاده کند



دارنده برات به مهلت رعایت -ج

حقی که ماده از بعلت عدم پرداخت اعتراض شده بخواهد اگردارنده براتی که بایستی درایران تادیه شودو - 286اده م

هرگاه محل اقامت مدعی تبصره برای اومقررداشته استفاده کندبایددرظرف یکسال ازتاریخ اعتراض اقامه دعوی نماید.239

.شدکه وجه برات بایددرآنجاپرداخته شودبرای هرشش فرسخ یک روزاضافه خواهدشدعلیه خارج ازمحلی با

ظهرنویسهای مقیم ایران درظرف دوسال اقامه دعوی بر علیه برات دهنده ویا برواتی که بایددرخارجه تادیه شود درمورد نکته :

ازتاریخ اعتراض بایدبعمل آید.

مهلت قانونی در باره دعوای نفی ولد -د

ماه از تاریخ تولد طفل اقامه دعوا نماید 2 هلت قانونی در باره دعوای نفی ولدم

به طفل ددگر متولد او از طفلی و ندک رهشو دامجدً زن و دشو منحل یکیدنز از پس حنکا عقد هک تیرصو در: 116٠ هدما

به طفل الحاق قبل ادمو مطابق هک یترصو در ستا ممکنهر شو نآ به او الحاق قبل ادمو مطابق هک دمیشو شوهری ملحق

. ندک اللتد نآ فبرخال قطعیه راتماا هک نآ مگر ستا دوم شوهر به ملحق طفل باشد ممکن شوهرهر دو

درخواست تجدید نظر اصحاب دعوا برای اشخاص مقیم ایران مهلت قانون ایین دادرسی مدنی 446به موجب ماده : نکته

رج از کشور دو ماه از تاریخ ابالغ یا انقضای مدت واخواهی است روز و برای اشخاص مقیم خا بیست

ایرادی که خوانده دعوا می تواند تا پایان اولین جلسه دادرسی در خصوص زمان دعوا طرح عبارتست از ایراد مرور زمان: نکته

که در پی ان دادگاه قرارعدم استماع دعوی را صادر می کند . نماید

ت هنگامی که از مرور زمان استفاده می شود مفصود همان مهلت است و مرور زمان اصطالحی مورد توجه در قانون تجار: نکته

بنابر این با انقضای این مهلت ها دعوا غیر قابل طرح خواهد بود نیست .

وجود ندارد در ایین دادرسی مدنی ایران معنای عام کلمهدر مرور زمان: نکته

ری مرور زمان بطور استثنایی پذیرفته شده است .: در ایین دادرسی کیف نکته

در جرایمی که مجازات قانونی آن از نوع مجازات بازدارنده یا اقدامات تامینی و تربیتی باشد و از تاریخ وقوع جرم – 174اده م

واعد مذکوره به صدور تا انقضای مواعد مشروحه ذیل تقاضای تعقیب نشده باشد و یا از تاریخ اولین اقدام تعقیبی تا انقضاء م

منتهی نشده باشدتعقیب موقوف خواهد شد . حکم



حداکثر مجازات مقرر بیش از سه سال حبس یا جزای نقدی بیش از یک میلیون ریال باانقضای مدت ده سال -الف

. حداکثر مجازات کمتر از سه سال حبس یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال با انقضای مدت پنج سال -ب

. مجازات غیر از حبس یا جزای نقدی با انقضای مدت سه سال -ج

مرور زمان پذیرفته نمی شود . «الحق القدیم الیزیله الشی » بنابر نظر شورای نگهبان با استناد به قاعده : در امور مدنی نکته

شیوه طرح دعوا : تقدیم دادخواست

شفاهی فقط در دادخواست پذیرش . کتبی و یا شفاهی باشدکه می تواند جع قضایی استدادخواست مطالبه حق از مرا: نکته

موارد خاصی پیش بینی شده است .

و درخواست خود را در ان می نویسد در اصطالح دادخواست نامیده می : برگه چاپی مخصوصی که مدعی حق مطالبه نکته

شود .

طرح دعوا به مراجع رسیدگی کننده تسلیم می شود .ر : دادخواست اولین برگی است که به منظو نکته

تظلم خواهی و استمداد از مراجع قضایی و به هر دو به منظور : دادخواست و شکوائیه ، تمیز دادخواست از شکوائیه : نکته

شودشته می و در برگه چاپی مخصوص نولیکن دادخواست در امور حقوقی عنوان اولین برگ به این مراجع تقدیم می شوند ،

ر نظر گرفته نشده استشکوائیه در دعاوی کیفری تقدیم دادگاه می شود و فرم مخصوصی برای ان داما

مطالبه اولیه از دادگاه به شکل درخواست است . نکته

مربوط به دادخواست از قبیل نوشتن در اوراق چاپی مخصوص و غیره را ندارد .: درخواست احتیاج به تشریفات نکته

دعاوی اضافی ، متقابل ، جلب شخص ثالث ، ورود شخص ثالث : دعوی جدید که در حین دادرسی مطرح می شوند مانند تهنک

این چهار دعوا را نمی توان با درخواست عادی اقامه نمود .

بیان شرایط دادخواست :

ونام خانوادگی و نام پدر ، سن ، نام -1نوشته شده و حاوی نکات زیر باشد دادخواست بایددر برگه های چاپی مخصوص

تقدیم شود مشخصات وکیل نیز باید درج گردد ؛ در صورتی که درخواست توسط وکیل اقامتگاه و حتی االمکان شغل خواهان

تعیین خواسته و بهای ان مگر ان که تعیین بها ممکن نبوده و یا خواسته -4نام و نام خانوادگی اقامتگاه و شغل خوانده -2

به طوری که مقصود واضح و روشن تعهدات و جهاتی که به موجب ان خواهان خود را مستحق مطالبه می داند -3نباشد مالی



از اسناد و ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد -6درخواست دارد ان چه خواهان از دادگاه -5باشد

و در صورت عجز امضاء اثر انگشت او دخواست دهندهامضا دا -7نوشتجات و اطالع مطلعین و غیره ،

و روستا و دهستان و خیابان به نحوی نوشته شود که ابالغ به سهولت : اقامتگاه باید با تمام خصوصیات از قبیل شهر نکته

ممکن باشد

نوشته خواهد شد ام و اقامتگاه شخص حقوقی نیا خوانده شخص حقوقی باشد ، در دادخواست : چنانچه خواهان نکته

یا وکیل یا نماینده قانونی خواهان تقدیم شود رونوشت سندی که مثبت سمت توسط ولی یا قیم همچنین اگر دادخواست

. دادخواست تسلیم شوددادخواست است باید به پیوست

به دادگاه تقدیم یک نسخه و در صورت تعدد خوانده به تعداد انها به عالوه در دو نسخه : کلیه برگهای پیوست ان باید نکته

دادخواست گردد .و رونوشت یا تصویر اسناد خواهان باید ضمیمه . دشو

عدم رعایت تشریفات دادخواست ضمانت اجرای

:یت تشریفات دادخواست به سه دسته تقسیم می شوند اعدم رع: ضمانت اجرای نکته

شرایط بدون ضمانت اجرا -1

رد فوری دادخواست استان ها شرایطی که ضمانت اجرای -2

است توقیف دادخواست ضمانت اجرای انها شرایطی که -4

ون ضمانت اجراداجرای ب یطشرا -1

تنظیم دادخواست به زبان فارسی

نظیم روی برگه های چاپی مخصوص

امضاء دادخواست

شغل و نام پدر خواهان

است شرایطی که ضمانت اجرای ان ها رد فوری دادخواست -2



به موجب قراری که دفتر هر گاه در دادخواست خواهان یا محل اقامت او معلوم نباشد ظرف دو روز از تاریخ رسید دادخواست

بدون اطالع و در این ماده مدیر دفتر . از انجا که درخواست رد می شوددادگاه و در غیاب مشارالیه جانشین او صادر می کند

. فوری گویندمی نماید به ان رد دادخواست اخطار به خواهان دادخواست را رد

توقیف دادخواست و امهال و در صورت عدم رفع نقض رد دادخواست -3

، دادخواست پذیرفته می شود ، ولی برای چنین دادخواستی به جریان بیفتد در صورت عدم رعایت برخی از شرایط دادخواست

از این رو ، مدیر دفتر دادگاه ظرف دو روز از تاریخ ثبت دادخواست . الزم است که رفع نقض ان در مهلت مقرر به عمل اید

ابالغ به مدت ده روز خواهان می تواند اقدام به رفع نقض نقایص ان را بطور کتبی و مفصل به خواهان اطالع داده و از تاریخ

نیز به قرار این. نماید رد می گردد جانشین او صادر میبه موجب قراری که مدیر دفتر و در غیاب او نماید و اال دادخواست

از تاریخ ابالع به همان دادگاه اعتراض نماید . رای دادگاه در این خواهان ابالغ می شود و نامبرده می تواند ظرف ده روز

تعهدات و جهات دیگر -4تعیین بهای خواسته -2نام و مشخصات خوانده -1این موارد بشرح ذیل است : . خصوص قطعی است

-7پیوست دادخواست -6ذکر ادله و وسائل اثبات دعوی -5ان چه را که خواهان از دادگاه می خواهد -3تحقاق خواهان اس

پرداخت هزینه دادرسی -8و پیوست های ان تعدادنسخ دادخواست

وظایف دادگاه و دفتر دادگاه در رعایت شرایط دادخواست

دادخواست وظایفی بر عهده دارند . هر چند به نظر می رسد که مسئولیت اصلی هر یک در مورد شرایط دفتر دادگاه و دادگاه

ن مقرر از جهاتی ئولیت دادگاه نمی باشد . برای مثال عدم الصاق تمبر به میزامتوجه دفتر دادگاه است لکن این امر رافع مس

انع نظارت و رافع مسئولیت دادگاه نیست .است که در تکمیل پرونده با وظیفه مدیر دفتر دادگاه ارتباط دارد ولی این امر م

یف دفتر دادگاه وظا

به دفتر شعبه اول تسلیم می و اگر دادگاه دارای شعب مختلف باشد دادخواست در ابتدا به دفتر دادگاه تقدیم می شود: نکته

ه ، تاریخ تسلیم با ذکر شماره ثبت خواهان ، خواند مشتمل بر نام.مدیر دفتر دادگاه باید فورا ان را ثبت نماید و رسیدی شود

و در برگ دادخواست نیز تاریخ تسلیم را قید نماید .به تقدیم کننده دادخواست بدهد



لکن ان این دستور مندرج در قانون است . شود تاریخ اقامه دعوی محسوب میتاریخ رسید دادخواست به دفتر دادگاه : نکته

دارد دادخواست و ضمائم ان به دفتر همان شعبه هدادگاه یک شعبه در نقاطی که چه در عمل جریان دارد بدین صورت است ک

تفدیم می گردد .

که دادخواست به ان دایره تسلیم دایره ثبت دادخواست وجود داردقسمتی بنام نقاطی که دادگاه شعب مختلف دارد : در نکته

رئیس شعبه اول که همان رئیس فاتر دادگاه ها به نظر به این دایره و یا دمی گردد و تمامی دادخواست های تقدیمی

ب مختلف بر عهده دارد . البته عمقام ، ارجاع دادخواست ها را به ش و این دادگستری و یا رئیس مجتمع قضایی است می رسد

دادخواست جاع کننده شماره شعبه مرجوع الیه را بر روی برگ دادخواست قید نموده و دادخواست را به دفتر ثبتمقام ار

و سپس دادخواست به دفتر شعبه عودت می دهد تا شماره شعبه مرجوع الیه نیز در دفتر ثبت دادخواست ها منعکس گردد

جریان افتادن ان دو حالت به ز ثبت دادخواست به جریان می افتد . پس از ثبت دادخواست و بهمذبور تسلیم می گردد و پس ا

خصوص اقدامی صورت گیرد و دوم اینکه ایناز جهات ناقص است و باید در ست به جهتیوجود می اید ؛ اول این که دادخوا

دادخواست کامل است و باید وقت جلسه دادرسی مشخص شود .

و از روز بطور مفصل به خواهان اطالع داده 2دفتر دادگاه در صورت ناقص بودن درخواست موارد نقض را ظرف مدت : نکته

دادخواست به موجب قرار روز به خواهان مهلت می دهند تا نواقض را رفع کند در غیر این صورت 11تاریخ ابالغ به مدت

توسط مدیر دفتر رد خواهد شد . صادره

ر قرار دادخواست به علت رفع نقض از ابتدا از وظایف دادگاه وبدوا به عهده مدیر دفتر دادگاه است و صد: صدور قرار رد نکته

نمی باشد .

ع نقض شده باشد مدیر دخواست کامل باشد و یا دادخواستی که ناقض بوده ، در مهلت مقرر از ان رفدر صورتی که دا : نکته

در این شعبه مذکور می رساند تا دستور تعیین وقت رسیدگی را صادر نماید . دفتر شعبه مرجوع الیه فورا ان را به نظر رییس

توجه داشت نکتهرا تعیین می نماید . باید به این روز ، ساعت و جلسه دادرسی صورت منشی دادگاه با توجه به دفتر اوقات ،

اختصاص می دهد که دارای سه شماره است که به ترتیب از سمت که مدیر دفتر دادگاه برای دادخواست تقدیمی کالسه ای

دادخواست ، سال وصول و شماره شعبه . شماره ثبتعبارتند از چپ به راست



. خواهان ظرف ده در صورت ناقص بودن دادخواست : اعاده پرونده ناقص به دفتر دادگاه بصورت کتبی ئف دادگاه وظا: نکته

صدور قرار ، دادخواست را رد می نماید . این روز مهلت دارد نواقص اعالم شده را تکمیل نماید و گر نه دفتر دادگاه به موجب

می باشد . در همان دادگاه است رای دادگاه در این خصوص قطعی قابل شکایت قرار ظرف ده روز از تاریخ ابالغ

هنگامی که پرونده به نظر دادگاه کامل تشخیص داده شود . پرونده را : وظائف دادگاه در صورت کامل بودن دادخواست: نکته

و سال ( را تعیین و دستور ابالغ دستور تعیین وقت به دفتر دادگاه اعاده می نماید تا وقت دادرسی ) ساعت ، روز ، ماهبا صدور

محسوب می شود ، با توجه به دفتر را صادر نماید .در عمل وقت دادرسی توسط منشی دادگاه که از کارمندان دفتری دادگاه

ستور . دفتر دادگاه نیز بنا بر د. با توجه به دفتر اوقات تعیین و با قید در پرونده به دفتر اعاده می شود اوقات تعیین می شود

ان را به خوانده و یا خواندگان ارسال می نماید دادگاه و عودت پرونده ، وقت دادرسی و دادخواست و پیوست های

: جریان دعوا بخش سوم

جریان دعوا با ابالغ دادخواست اغاز می شود .

ابالغ دادخواست و ضمائم ان اولین دستور قضایی است که پس از طرح دعوی صورت می گیرد ؛

و پیوست های ان را در پرونده بایگانی می کند هنگامی که دادگاه دستور به ابالغ می دهد مدیر دفتر یک نسخه از دادخواست

و نسخه دیگر به انضمام سایر اوراق و اخطاریه جهت ابالغ و تسلیم به خوانده ارسال می گردد .

اخطاریه ها ، بلکه تمام اوراق قضایی از جمله اظهارنامه ، دمقررات مربوط به ابالغ دادخواست ، اختصاص به دادخواست ندار

رویت کارشناس ، اخطاریه پرداخت هزینه کارشناسی ، اخطاریه رفع نقص ، اخطاریه پرداخت به هزینه انتشار اگهی ، اخطاریه

شود .و نیز اجراییه به همین طریق صادر می اخطاریه احضار شهود ، ابالغ کلیه قرارها و احکام صادره

انواع ابالغ :

گویند اعم از اینکه شخص حقیقی باشد یا حقوقی . ابالغ واقعیرا به شخص مخاطب ابالغ اوراق قضایی: ابالغ واقعی

را به او تسلیم نماید و در برگ دیگر ، حداکثر ظرف دو روز اوراق چنانچه مخاطب شخص حقیقی باشد مامور ابالغ مکلف است

او را در برگ دیگر اخطاریه قید کرده و اوراق را بگیرد و اگر او از دریافت اوراق امتناع ورزد مامور امتناع اخطاریه از وی رسید

به دفتر دادگاه اعاده نماید .



را به باید توجه داشت که با وجود ابالغ به شخص مخاطب ، او حق دارد ادعا نماید به وی ابالغ واقعی نشده است و این ادعا

د ولی مادام که در این کار موفق نشده فرض بر این است که ابالغ تحقق یافته است اثبات برسان

و نیز موسساتی و موسسات مامور خدمات عمومی شهرداری ابالغی که برای ادارات ادارات دولتی و سازمانهای وابسته به دولت

و باید به رئیس دفترعمومی ( ارسال می شود ) اشخاص حقوقی حقوقکه تمام و یا بخشی از سرمایه انها متعلق به دولت است

رئیس دفتر و یا قائم مقام او امتناع ورزند مراتب در و چنانچه رسید اخذ گردد در نسخه اول از ویو یا قائم مقام او ابالغ گردد

برگه اخطاریه قید و اوراق اعاده می شود

او یا دارنده حق امضا و در ائم ان به مدیر یا قائم مقام دادخواست و ضم خصوصی دعاوی مربوط به سایر اشخاص حقوقیدر

با رعایت مقررات ابالغ خواهد شد .صورت عدم امکان به مسئول دفتر موسسه

به ادرس اخرین محلی که به اداره ثبت شرکتها معرفی شده ابالغ در محل تعیین شده ممکن نگردد اوراق اگر ابالغ اوراق دعوی

می گردد

ان ابالغ خواهد شد اداره تصفیه امور ورشکستگی یا مدیر تصفیه بهآن وط به ور شکسته ، دادخواست و ضمائم در دعاوی مرب

مدیر قبل از در دعاوی مربوط به شرکتهای منحل شده که دارای مدیر تصفیه نباشد اوراق اخطاریه و ضمایم ان به اخرین

ت ابالغ خواهد شد . انحالل در اخرین محلی که به ثبت شرکتها معرفی شده اس

خ ابالغ : تاری

تاریخ ابالغ زمانی واقعی است که شخص مخاطب . محل و تاریخ ابالغ با تعیین روز ، ماه و سال باید با تمام حروف نوشته شود

می نماید ءمامور ابالغ می دهد امضاو ذیل رسیدی را که ابالغ در برگه اخطاریه رسید می دهد ماموربا گرفتن اوراق قضایی به

مخاطب تاریخ می زند و این تاریخ ، تاریخ ابالغ محسوب می شود . . مامور ذیل امضاء

. خوانده از گرفتن اوراق یاد شده تاریخ ابالغ محسوب می شودتاریخ امتناع 81برابر تبصره ذیل ماده

باید در محل سکونت و یا کار بعمل اید .ابالغ

رئیس کارمند قسمت مربوطه یا نزدکارگزینی ربوط به خدمات عمومی و شرکت ها به ابالغ کارکنان دولت و موسسات م

اعاده نمایند در غیر این صورت اوراق راروز 11باید و یاد شده مسئول اجرای ابالغ هستند اشخاص. مربوطه ارسال می شود

به مجازات مقرر در قانون رسیدگی به تخلفات اداری محکوم می گردند .



دی که زن در خانه شوهر سکونت ندارد ابالغ اوراق در محل سکونت و یا کار او بعمل می اید .در موار

اگر مخاطب در حوزه دادگاه دیگری باشد ابالغ به دو صورت ممکن است اول این که اوراق قضایی توسط دفتر دادگاه محل

یا به هر وسیله ممکن ابالغ گردد که یا شورای اسالمی و اگر دادگاه نبود از طریق مامورین نیروی انتظامی یا بخشداری سکونت

دوم اینکه ابالغ از طریق در ابالغ و اعاده اوراق خواهد بود در این صورت اشخاص فوق الذکر برابر مقررات مسئول اجرای صحیح

ازی می کند . در این رسید دو قبضه نقش رسید اوراق قضایی را برای فرستنده بپست سفارشی دو قبضه صورت گیرد چرا که

اگر خوانده مقیم اوراق قضایی به وسیله اداره زندان به نامبرده ابالغ خواهد شد . صورتی که خوانده در بازداشتگاه یا زندان باشد

سفارت یا به هر وسیله ای به وسیله مامورین ز طریق مامورین کنسولی یا سیاسی به عمل می اید این اوراق قضایی اباشد خارج

محل اقامت خوانده مامورین کنسولی و یا سیاسی . چنانچه در کشور ان داشته باشد برای خوانده فرستاده می شودکه امک

ابالغ توسط مامورین فوق به چنان چه به طریقی که مقتضی بداند انجام می دهد .نباشند این اقدام را وزارت امور خارجه

ی خواهد بود . مخاطب انجام شود و رسید دریافت گردد ابالغ واقع

در صورتی که ابالغ اوراق قضایی به هر طریق قانونی غیر از تحویل به شخص مخاطب به اطالع وی برسد : تعریف ابالغ قانونی

غ قانونی خواهد بود . به عبارت دیگر ، هر ابالغی که توسط قانون پیش بینی شده باشد اما از مصادیق ابالغ واقعی نباشد ، ابال

ی محسوب می گردد.ابالغ قانون

طریق نشر اگهی ، ابالغ از ابالغ در نشانی خوانده ابالغ قانونی به دو صورت ممکن است : مصادیق ابالغ قانونی

را نیابد به دو طریق می تواند اوراق : چنانچه مامور ابالغ به نشانی خوانده مراجعه و خوانده ابالغ قانونی در محل خوانده

ر محلاعالمیه دطریق الصاق و دوم از طریق بستگان یا خادمان حاضر در منزلاول از قضایی را ابالغ نماید

باید در : هر گاه مامور ابالغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند ابالغ از طریق بستگان یا خادمان حاضر در منزل

ابالغ ن برای تمییز اهمیت اوراق یاد شده باشد نشان تعیین شده به یکی از بستگان یا خادمان او که سن و وضعیت ظاهری انا

را اعاده کند نماید و نام و سمت گیرنده اخطاریه را در نسخه دوم قید و ان

ی اینکه ابالغ قانونی در نشانی خوانده که از طریق خادمان و یا بستگان صورت گرفته اعتبار داشته باشد چهار شرط الزم برا

اوراق قضایی فقط به بستگان و خادمان داده -2 بستگان فقط در نشانی تعیین شده صورت گیردو ابالغ به خادمان -1: است



نام و سمت گیرنده قضایی در شعبه دوم -3. سن و وضعیت ظاهری گیرنده اوراق قضایی داللت بر قوه تمیز وی نماید -4 شود

قید گردیده و اعاده شود .

: ابالغ از طریق الصاق اگهی

استنکاف نده یا هر یک از اشخاص یاد شده ) بستگان و خادمان ( در محل نباشند و یا از گرفتن برگ های اخطاری خواچنانچه

برگ اول را و الصاق می کندنشانی تعیین شده را به نسخه دوم، مامور ابالغ این موضوع را در نسخ اخطاریه قید نمودهکنند ،

ورت خوانده می تواند تا جلسه رسیدگی به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسید عودت می دهد در این صبا سایر اوراق دعوت

الصاق در نشانی خوانده انجام -1شرط با توجه به این ماده وجود دارد . در این روش نیز چهار را دریافت نماید . اوراق مربوطه

حاضر نباشند و یا با وجود حضور اهلیت تمیز درمحل خادمان و بستگان او ، مخاطب ابالغیه -2شود و نه در محل دیگری

-3نشانی تعیین شده مخاطب غیر واقعی و صوری نباشد -4و یا اینکه از گرفتن اوراق امتناع ورزند .اوراق را نداشته باشند

اگهی در دو نسخه اخطاریه قید شود و یک عدد از نسخه ها ی آن در محل الصاق شود . موضوع و علت الصاق

اوراق قضایی امتناع نماید تاریخ امتناع وی تاریخ ابالغ محسوب می شود یکه شخص مخاطب در محل باشد و از گرفتن در صورت

که ابالغ به بستگان و یا خادمان صورت گیرد تاریخ ابالغ همان تاریخ می اگر شخص مخاطب ابالغ در محل نباشد در صورتی

اشند و در نتیجه ابالغ با الصاق صورت گیرد تاریخ ابالغ همان تاریخ الصاق می و چنانچه بستگان و خادمان نیز در محل نبباشد

باشد .

از اخطار رفع نقض از پس، و یا در صورتی که خواهان نتواند نشانی خوانده را تعیین نماید : ابالغ قانونی از طریق نشر اگهی

هان و دستوردادگاه مفاد درخواست یک نوبت در یکی از روزنامه ، بنا به در خواست خواتعیین نشانی خوانده اعالم ناتوانی نماید

تاریخ انتشار اگهی تا جلسه رسیدگی نباید کمتر از یک ماه باشد .اگهی خواهد شد های کثیر االنتشار به هزینه خواهان

: ابالغ از طریق اگهی در دو مورد اتفاق می افتد

نشانی خوانده را تعیین کند جایی که از همان بدو امر خواهان نتواند -ا

هنگامی که خواهان در ستون اقامت خوانده در درخواست از او نشانی ننوشته باشد . -2

طرفین معامله یا یکی از ان ها برای قانون مدنی مقرر می دارد اگر معامله یا قراردادی 1111در رابطه با اقامتگاه قراردادی ماده

حقیقی خود را انتخاب کرده باشد نسبت به دعاوی راجع به ان معامله مله محلی غیر از اقامتگاهاجرای تعهدات حاصله ار ان معا



و همچنی است در صورتی که برای ابالغ اوراق ی که انتخاب شده است اقامتگاه او محسوب خواهد شد . محل همان محل

اقامتگاه حقیقی خود معین کند .دعوی و احضار و اخطار محلی را غیر از

واقع بوده و برای چنان چه بر دادگاه معلوم گردد که اعالم تغییر محل اقامت برخالف مدنی قانون ایین دادرسی 89مطابق ماده

اوراق به همان مکان اولیه ابالغ خواهد شد و این ابالغ معتبر است اطاله دادرسی صورت می گیرد

ذی نفع در دعوی محسوب می شود تعیین از انجا که خواهان -1 : شرایطی دارد .د.ماقانون 73ماده مطابقانتشار اگهی

ثانیا انتشار آگهی باید در یکی از -2 است خواهانهزینه نشر اگهی به عهده اقامتگاه خوانده بر عهده او می باشد ار این رو ،

. باشد متر از یک ماهکرسیدگی نباید ثالثا تاریخ انتشار اگهی تا جلسه -4باشد روزنامه های کثیر االنتشار

چنانچه ابالغ قانونی صحیحا واقع شود همانند ابالغ واقعی معتبر است .: قانونیابالغ میزان اعتبار

ابالغ قانونی و بدون حضور خوانده و یا دریافت الیحه از طرف او ابالغ قانونی تفاوتهایی با ابالغ واقعی دارد . رایی که بر اساس

. حق واخواهی داردبوده و خوانده صادر می شود غیابی

قانونی وی در حکم دادگاه حضوری است مگر اینکه خوانده و یا وکیل یا قائم مقام و یا نماینده آ.د.م قانون 414مطابق ماده

حاضر نباشند و بطور کتبی نیز دفاع ننموده باشند و یا اخطاریه ابالغ واقعی نشده باشد . هیچ یک از جلسات دادگاه

غیابی و غیر حضوری وجود دارد حق واخواهی فقط در مورد احکام : کتهن

حق واخواهی برای ابالغ واقعی قابل تصور نمی باشد .: نکته

موارد ابالغ خاص :

: ابالغ به مخاطبین خارج از کشور

. ماموران یاد شده می آیداز کشور به وسیله ماموران کنسولی یا سیاسی ایران به عمل در خارج دادخواستابالغ 71 ماده

و مراتب را ای که امکان داشته باشد برای خوانده می فرستد . دادخواست و ضمائم ان را بوسیله مامورین سفارت یا هر وسیله

صورتی که در کشور محل اقامت خوانده ، ماموران کنسولی یا رساند در اطالع دادگاه می ز طریق وزارت امور خارجه به ا

را وزارت امور خارجه به طریقی که مقتضی بداند انجام می دهداین اقدام ندسیاسی نباش



صورت می . از طریق حافظ منافع صورت می گیردکشور هایی که ایران به جای کنسولگری ، حافظ منافع دارد ابالغ در : نکته

طریق سفارت پاکستان که حافظ منافع ایران ابالغ قضایی به مخاطبان ساکن ایالت متحده امریکا از : نکته برای مثال گیرد .

یابد . می باشد انجام می

همانند برخی از کشورهای افریقایی ، ابالغ اوراق به هر در کشورهایی هم که ایران نه کنسولگری دارد و نه حافظ منافع : نکته

طریق ممکن ، که وزارت امور خارجه مقتضی بداند انجا م می گیرد

: صورحن غیر مابالغ به مخاطبا

یک مفاد دادخواست اگهی عالوه براست اهالی معین اعم از ده ، شهر و یا بخشی از شهر که عده انها محصور دردعاوی راجع به

. به شخص یا اشخاصی که خواهان انها را معارض خود معرفی می کند ابالغ می شودنسخه از دادخواست

: ابالغ به اشخاص حقوقی

که برای ادارات ادارات دولتی و سازمانهای وابسته به دولت و موسسات مامور خدمات عمومی شهرداری و نیز موسساتی ابالغی

ید به رئیس دفتر که تمام و یا بخشی از سرمایه انها متعلق به دولت است ) اشخاص حقوقی حقوق عمومی ( ارسال می شود با

چنانچه رئیس دفتر و یا قائم مقام او امتناع ورزند مراتب و از وی رسید اخذ گردد و یا قائم مقام او ابالغ گردد و در نسخه اول

در برگه اخطاریه قید و اوراق اعاده می شود

خصوصی یعنی شرکتهای تجاری و ابالغ دادخواست و ضمائم ان به شرکتهای ابالغ به سایر اشخاص حقوق خصوصی : : نکته

امکان ابالغ به افراد هر گاه او و یا دارنده حق امضاء ابالغ می گردد و یر و یا قائم مقام موسسات غیر انتفاعی غیر دولتی به مد

در دعاوی مربوط به یاد شده ممکن نشود اوراق به ادرس اخرین محلی که به اداره ثبت شرکتها معرفی شده ، ابالغ خواهد شد .

و در اخرین قبل از انحالل مدیریه و ضمائم ان به اخرین شرکتهای منحل شده که دارای مدیر تصفیه نباشد ، اوراق اخطار

محلی که به اداره ثبت شرکتها معرفی شده است ابالغ خواهد شد .

فصل دوم رسیدگی به دعوا

رسیدگی به دعوا در دادرسی معمولی :

دادرسی -2ادرسی عادی د -1برای رسیدگی به دعوا دو طریق پیش بینی شده بود 1418ایین دادرسی مصوب مطابق قانون

به محض ان . دادرسی عادی که معمول و رایج بود از طریق تبادل لوایح صورت می گرفت . و در دادرسی اختصاری اختصاری



تعیین وقت رسیدگی که دادخواست توسط مدیر دفتر دریافت می شد و نقایض ان رفع می گردید بدون تبادل لوایح مستقیما

صورت می گرفت .

ن کنونی آیین دادرسی مدنی شیوه رسیدگی به دعوی فقط بر اساس دادرسی اختصاری پیش بینی گردیده است . به هر انودر ق

و تشکیل جلسه دادرسی خواهد بود . دادگاه به دعوی در این نوع دادرسی به ترتیب ذیل با ابالغ وقت دادرسی رسیدگیحال

: حقوق و تکالیف طرفین دعوی در جلسه دادرسی

: در جلسه دادرسیحضور -1

ماموریت نظامی یا ماموریت دولتی یا مسافرت ضروری یکی از اصحاب دعوا یا عزیمت به محل در صورت توفیف و زندانی شدن

، دادرسی متوقف نمی شود ، لیکن دادگاه مهلت کافی برای تعیین وکیل به انان می دهد .

: تحویل اصول اسناد -2

و دادرسی حاضر نماید . خوانده نیز باید اصل که رونوشت ان ها را ضمیمه دادخواست کرده است در ی خواهان باید اصل اسناد

رونوشت اسناد خوانده باید به تعداد دادرسی حاضر نماید . رونوشت اسناد را می خواهد از ان ها استفاده نماید در جلسه

بایگانی و نسخه دیگربه طرف تسلیم می در پرونده یاد شده باشد . یک نسخه از رونوشت های خواهان ها به عالوه یک نسخه

و اگر نخواهد و یا نتواند در دادگاه حاضر شود چنانچه خواهان است باید اصل اسناد خود را هر گاه یکی از اصحاب دعواگردد .

در صورتی که ف بفرستد و اال به وکیل یا نماینده خود برای ارائه در دادگاه و مالحظه طرخوانده است اصل و رونوشت اسناد را

باشد و انعداد دالیل او خارج می شود و اگر خواهاباشد از ان سند عادی باشد و مورد تردید و انکار واقع شود اگر خوانده

می گردد . در صورتی که خوانده به واسطه کمی مدت یا دادخواست او ابطالنباشد وی مستند به ادله دیگری دادخواست

با تعیین جلسه خارج از بداند مقرون به صحت اسناد خود را حاضر نماید چنانچه دادگاه درخواست او را نتواند دالیل دیگر

نوبت نسبت به موضوع رسیدگی می نماید .

اصول اسناد خویش را توسط وکیل چه هر یک از اصحاب دعوا نخواهند و یا نتوانند در دادگاه حاضر شود می تواند نچنا: نکته

وی فقط خویش به دادگاه ارائه نماید ، بدیهی است در صورتی که ارائه اصول اسناد توسط نماینده انجام می شود ماینده یا ن

.را ندارد ارائه حق ارائه اصول اسناد را خواهد داشت و حق دفاع در دعوی



خوانده باشد از عداد دالیل ، اگر از طرف چنانچه سند عادی باشد و مورد انکار و تردید واقع شود .م .ا.د 96مطابق ماده : نکته

وی مستند به ادله دیگری نباشد دادخواست او ابطال می گردد .خارج می شود و چنانچه از طرف خواهان باشد و دادخواست

از سند ا.د. م در صورتی که طرف به استفاده 221بر اساس ماده دعادی ادعای جعل شومورد سند در در صورتی که : نکته

و چنانچه فتر دادگاه تسلیم نمایدسند موضوع ادعای جعل را به داصل از تاریخ ابالغ روز 11باقی باشد موظف است ظرف

سند از عداد دالیل وی خارج خواهد شد .از تسلیم آن به دفتر دادگاه خودداری نماید درموعد مقرر صاحب سند

او دسترسی به اصل سند را در دادرسی مداخله داشته باشند چنانچه در مواردی که وکیل یا نماینده قانونی دیگری: نکته

در داد اگر سند رسمی باشد از انجا که حق استمهال دارد و دادگاه مهلت مناسبی برای اصل سند به او خواهد نداشته باشد

ارد در جلسه اول ضمانت اجرائی ندمقابل اسناد رسمی انکار و تردید مسموع نیست عدم ارائه سند ،

: دعاوی مرتبط زساختن دادگاه ا عمطل -3

، دادگاه به تمامی آن ها یک جا اگر دعاوی دیگری که ارتباط کامل با دعوای طرح شده دارند در همان دادگاه مطرح باشد

رئیس شعبه اول یک جا رسیدگیچنان چه در چند شعبه مطرح شده باشد ، در یکی از شعب با تعیین رسیدگی می نماید و

. در این مورد اصحاب دعوا مکلفند از دعاوی مربوط ، دادگاه را مستحضر نمایند . خواهد شد

: حقوق و تکالیف دادگاه در جلسه دادرسی

: اداره جلسه-1

هم تکلیف .ابتدا رئیس دادگاه از خواهان می خواهد دالیلش را ارائه نماید و سپس خوانده ست ه ااداره جلسه هم حق دادگا

اختالل در صورتجلسه که موجب اختالل نظم جلسه دادگاه شوند با ذکر نحوه را اشخاصی دستور اخراج اه می توانددادگ.

اگر مرتکب از اصحاب یا وکالی آنان . اجرا می شودفوری این حکمس صادر نماید . ساعت حکم حب 23صادر کند و یا تا

محکوم می شود . باشد به حبس از یک تا پنج روز

:تنظیم صورت جلسه -2

حتما باید صورتجلسه نیز تنظیم گردد حتی اگر دادگاه وارد بحث ماهوی نشده باشد . لزومی ندارد با وجود تشکیل جلسه

در جلسه قید شود .جزئیات اتفاق افتاده در جلسه و نیز عین اظهارات اصحاب دعوا تمامی



: شود تهشنودر موارد زیر باید عین اظهارات اصحاب دعوا

باشد وقتی که بیان یکی از انان مشتمل بر اقرار -الف

.وقتی که یکی از اصحاب دعوا بخواهد از اظهارات طرف مقابل استفاده نماید -ب

. ی درج عین عبارت را الزم بدانددر صورتی که دادگاه به جهت - ج

رات طرفین را استماع نماید . مذاکرات را می پس از تشکیل جلسه ، دادگاه مکلف است مذاک :استماع مذاکرات طرفین -3

لکن است عیات نیز نامید و لفط دفاعیات به معنای اعم کلمه شامل تمام ادعاها و استدالل های خواهان و خوانده توان دفا

مقصود از دفاع به معنای اخص دفاع شخص خوانده یا وکیل وی می باشد .

: طواری دادرسی-4

هستند موارد ( در تمامی دعاوی وجود دارد لیکن برخی طرفینکیل جلسه دادرسی و استماع مذاکرات ابالغ وقت دارسی ، تش)

. طواری ی می نامنداین امور را طاردر دادرسی دیگری وجود نداشته باشد که ممکن است در یک دادرسی اتفاق بیفتد و

می مطرح یا این که در رابطه با دعوای اصلی طرفینمانند فوت یکی از خارجی طبیعی می باشد دادرسی گاه به صورت اتفاق

و دعاوی اضافی، جلب شخص ثالث قرار خواهند گرفت که عبارتند از ی مستقل مورد بررسیگردد که این دعاوی همانند دعاو

. ورود شخص ثالث

: تجدید جلسه دادرسی -5

نموده و اقدام به صدور رای ت که دادگاه رسیدگی اگر در جلسه اول دادرسی موجبات رسیدگی فراهم باشد اصل به این اس

در صورت جلسه دادرسی بوده و نتیجتا علت فانونی ان باید تجدید جلسه دادرسی خالف اصل قطعی نماید از این رو باید گفت

از موجبات مواردی هستند که قانون به صراحت انها راو به اصحاب دعوی ابالغ گردد تعیین شود قید و روز و ساعت جلسه بعد

خواست و رضای طرفین برای تاخیر جلسه در -4استمهال خواهان -2تقاضای خوانده -1 . جدید جلسه دارسی برشمرده است

وجود مانع -6عدم تشکیل دادگاه -5بودن ضروری زندانی و یا در توقیف بودن و یا در ماموریت دولتی -3) فقط برای یکبار (

ی که پس از جلسه دادرسی جلسه دیگری الزم باشد .در صورت -7برای رسیدگی

: اعالم ختم جلسه رسیدگی-6



پس از اعالم ختم دادرسی ، در صورت امکان دادگاه در همان جلسه انشاء رای نموده و به .د.م مقرر می دارد که ا 295اده م

و به اصحاب دعوی اعالم نماید . در غیر این صورت حداکثر یک هفته انشاء رای نموده ، دعوی اعالم نماید اصحاب

: رسیدگی به دعوا در دادرسی فوری

.عبارت است از رسیدگی به مواردی که تعیین تکلیف دران ها فوریت دارد دادرسی فوری

: موارد دادرسی فوری

دستور موقت ممکن و . وریت دارد .تشخیص فوری بودن با دادگاه است این موارد عبارتند از اموری که تعیین تکلیف در انها ف

این مورد حصری نیستند و برای تقاضای لکن باید توجه داشت که مال و یا انجام عمل و یا منع امری باشد بر توقیف دالاست

از دادگاه تقاضا نمود . دستور موقت می توان به طور کلی هر امری را که فوریت داشته باشد

: مرجع صالح در دارسی فوری

غیر در باشدمی مطرح مرجع درخواست موقت دادگاهی خواهد بود که دعوای اصلی در ان قانون ا.د.م . 411ه بر اساس ماد

این صورت مرجع درخواست دادگاهی می باشد که صالحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد .

تشریفات دادرسی در دادرسی فوری :

نباشد : فوری بودن مغایر به نحوی که با ات خاص خود را داشته باشدتشریفدادرسی فوری اقتضا می کند که اجرای ان فلسفه

تقدیم دادخواست -الف

بنابر این دادگاه می ذینفع دستور موقت صادر می شود . « درخواست » این موارد به این قانون اشعار می دارد که در 411ماده

درخواست ممکن است کتبی و یا این 414مچنین بر اساس ماده تواند بدون تقدیم دادخواست نیز رسیدگی فوری نماید . ه

شفاهی باشد . که درخواست شفاهی در صورت مجلس ثبت و به امضاء خواهان می رسد . با این وجود برای ، در عمل برای

صدور دستور موقت دادخواست صادر می شود .

.نماید نفع برابر مواد زیر دستور موقت صادر می درخواست ذی بهدراموری که تعیین تکلیف آن فوریت دارد، دادگاه - 411ماده

چنانچه اصل دعوا در دادگاهی مطرح باشد مرجع درخواست دستور موقت، همان دادگاه خواهد بود و - 411ماده

.باشد که صالحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد درخواست، دادگاهی می صورت مرجع درغیراین



موضوع درخواست دستور موقت، در مقر دادگاهی غیر از دادگاههای یادشده در ماده قبل باشد، درخواست هرگاه - 412ماده

.آید، اگرچه صالحیت رسیدگی به اصل دعوا را نداشته باشد عمل می دادگاه به دستور موقت از آن

رت مجلس قید و به امضای درخواست دستور موقت ممکن است کتبی یا شفاهی باشد. درخواست شفاهی در صو - 414ماده

.رسد می کننده درخواست

: دادرسیهزینه -ب

ت مستلزم پرداخت هزینه دادرسی دعوای غیر مالی است دستور موقدرخواست صدور 425مطابق تبصره ب ماده

.تدرخواست صدور دستور موقت مستلزم پرداخت هزینه دادرسی معادل دعاوی غیرمالی اس - 2تبصره - 425ماده

:دادرسی در دادرسی فوریآیین شیوه -ج

، دادگاه روز و ساعت مناسبی را تعیین و برای رسیدگی به امور فوری قانون ایین دادرسی مدنی مقرر کرده است 413ماده

حتی می توان بدون تعیین وقت و دعوت طرفین و طرفین را به دادگاه دعوت می نماید در مواردی که فوریت کار اقتضا کند

در غیر محل دادگاه به امور یاد شده رسیدگی نمود .در ایام تعطیل و یا

نماید. دادگاه دعوت می برای رسیدگی به امور فوری، دادگاه روز و ساعت مناسبی را تعیین و طرفین را به - 413ماده

ر اوقات تعطیل و یا در غیر محل توان بدون تعیین وقت و دعوت ازطرفین و حتی د کند می که فوریت کار اقتضاء درمواردی

.دادگاه به امور یاد شده رسیدگی نمود

: سپردن تامین - د

دادگاه مکلف است برای جبران خسارات احتمالی که از دستور موقت حاصل می قانون ایین دادرسی مدنی 419بر اساس ماده

میزان خواسته را به عنوان خسارت احتمالی در نظر درصد 12الی 11از خواهان تامین مناسبی اخذ نماید . دادگاه معموال شود

با تامین خواسته متفاوت می باشد . سپردن تامین برای دستور موقت می گیرد باید دانست که

شود ازخواهان تأمین مناسبی اخذ دادگاه مکلف است برای جبران خسارت احتمالی که از دستور موقت حاصل می - 419ماده

.باشد صدور دستور موقت منوط به سپردن تأمین می ورتص نماید. دراین

را در مورد او صادر شود را قبل از اینکه رای دعویتامین خواسته از دادگاه تقاضا می گردد که خواسته در داخواست : نکته

:دستور موقت متفاوت است تامین نماید تا مورد تعدی و تفریط قرار نگیرد . که از چند جهت با



عالوه بر مال می تواند عمل و یا دستور موقت در خواسته صرفا مالی است درحالی که نز لحاظ موضوع : موضوع تامیا -1

.ترک عمل باشد

اما دستور موقت تنها در اموری صادر می خواسته در بسیاری موارد فوریتی وجود ندارد از لحاظ از لحاظ فوریت در تامین -2

.دارد شود که تعین تکلیف ان فوریت

تودیع خسارت احتمالی همیشه الزم چرا که اوال در تامین خواسته معموال تشریفات رسیدگی در تامین خواسته کمتر است -4

برای جبران خسارت احتمالی که از دستور موقت حاصل می در صدور دستور موقت دادگاه مکلف است کهدرحالی که نیست

در حالی که ثانیا در اجرای تامین خواسته نیازی به تایید رییس حوزه قضایی نیست شود تامین مناسبی از خواهان اخذ نماید

این دو با هم متفاوت . ثالثا از لحاظ چگونگی پرداخت خسارت اجرای دستور موقت مستلزم تایید حوزه قضایی می باشد

از این رو ، در تامین خواسته تشریفات دادرسی نیست هستند چرا که مطالبه خسارت در تامین خواسته مستلزم رعایت

در حالی که دستور اداری است که به تقاضای خواهان خواهان خسارت صادر می شود دادخواست الزم نیست بلکه صرفا

. و طی تشریفات صورت می گیرد مطالبه خسارت در دستور موقت با تقدیم دادخواست

طرح اصلی دعوا : -ه

درخواست کننده باید طرف بیست روز از تاریخ صدور دستور به بال دعوایی اقامه نشده باشد پس از صدور دستور موقت اگر ق

ان را به دادگاهی که دستور موقت را به دادگاه صالح مراجعه و دادخواست خود را تقدیم و گواهی منظور اثبات دعوای خود

. طرف از ان رفع اثر خواهد نمودموقت به دادخواست دستور در غیر این صورت دادگاه صادر کننده تسلیم کند صادر کرده است

: ریاست حوزه قضایی جهت اجرات فموا -و

بنابر این ، اجرای دستور موقت در هر شهرستان مستلزم مستلزم موافقت رییس حوزه قضایی می باشدموقت اجرای دستور

ان اختیارات خود را به رییس تفویض نموده ان شهرستان و در شهرهایی که رییس دادگستری استتایید رئیس دادگستری

، رئیس مجتمع قضایی باید دستور اجرای موقت را تایید کند . است

تصمیم گیری در دادرسی فوری :

: ، دستور موقتشکل تصمیم گیری دادگاه -الف



صمیم دادگاه به صورت قرار تمعموال . خواهد بود به صورت دستور موقت 411مطابق ماده در دادرسی فوری تصمیم دادگاه

.می شود صادر

.نماید نفع برابر مواد زیر دستور موقت صادر می درخواست ذی دراموری که تعیین تکلیف آن فوریت دارد، دادگاه به - 411اده م

موضوع تصمیم دادگاه -ب

عبارت است از : قانون ایین دادرسی مدنی 416مطابق ماده موقتموضوع دستور

.دستور موقت ممکن است دایر بر توقیف مال یا انجام عمل و یا منع از امری باشد - 316ماده

وقیف مال ت - 1

موضوع مال باشدجایی که توقیف مال و تامین خواسته به هم نزدیک می شوند جایی است که نکته :

انجام عمل -2

مبنی بر این خواهد بود که به هزینه موجر ماتتد الزام موجر به تعمیرات اساسی مستاجر ، که در این صورت دستور دادگاه

.مشخص گردد ین که با طرح دعوای اصلی ، تکلیف دعوای مطروحه تعمیرات اساسی انجام شود ، تا ا

منع از امری -4

از نقل و انتقال ملک اشاره کرد . به جلوگیری به عنوان مثال می توان

اثر تصمیم دادگاه -ج

نخواهد داشت . فلذا باید اثر دستور موقت ، موقتی است بنابر این اعتبار دائمی قانون ایین دادرسی مدنی 417مطابق ماده

دستور موقت یک عمل احتیاطی است و نه یک دستور ماهوی ، و پذیرش ادعای خواهان و صدور دستور موقت مالزمه گفت که

.ای با صدور رای به نفع او نخواهد داشت

.وجه تأثیری در اصل دعوا نخواهد داشت دستور موقت دادگاه به هیچ - 417ماده

اعتبار تصمیم دادگاه : -د

دستور موقت صادره توسط دادگاه مستقال قابل تجدید نظر خواهی و یا فرجام قانون ایین دادرسی مدنی 425مطابق ماده

و درخواست دادرسی به اصل رای نسبت به ان نیز اعتراض نظر خواهی نمی باشد ولی متقاضی می تواند ضمن تقاضای تجدید



قبول یا رد درخواست دستور - 425ماده حال رد و یا فبول درخواست موقت قابل رسیدگی فرجامی نیست اما در هر .نماید

ل رأی نسبت به اص تجدیدنظر به تواند ضمن تقاضای موقت مستقالً قابل اعتراض و تجدیدنظر و فرجام نیست. لکن متقاضی می

.نیست آن نیز اعتراض و درخواست رسیدگی نماید. ولی در هرحال رد یا قبول درخواست دستور موقت قابل رسیدگی فرجامی

قانون ایین دادرسی مدنی هر گاه هر گاه جهتی که موجب صدور دستور موقت شده باشد مرتفع 422همچنین بر اساس ماده

دادگاه رسیدگی موقت ان دستور را لغو می کند و اگر اصل دعوی در دادگاه مطرح باشد دادگاه صادر کننده دستور گردد

کننده دستور را لغو می کند .

نماید و هرگاه جهتی که موجب دستور موقت شده است مرتفع شود، دادگاه صادرکننده دستور موقت آن را لغو می - 422ماده

.کننده، دستور را لغو خواهد نمود رسیدگیدادگاه مطرح باشد، دادگاه اگر اصل دعوا در

تجدید نظر است لیکن در سه مورد این دستور از بین می رود : نکته : بطور کلی می توان گفت دستور موقت قطعی و غیر قابل

«قانون ایین دادرسی مدنی 422مطابق ماده » اول : موجباتی که باعث صدور دستور موقت شده است از بین برود .

مطابق ماده .» ، باید در طی ان دعوای اصلی را مطرح نمود منقضی شده باشد : مدت زمانی که پس از صدور دستور موقت دوم

«قانون ایین دادرسی مدنی 218

کننده سند، سند خود را استرداد نماید، دادگاه به اسناد و دالیل دیگر رجوع درمقابل تردید یا انکار، هرگاه ارائه - 218ماده

بر بطالن آن نخواهد بود، چنانچه صاحب سند، سند خود را استرداد نکرد و سند مؤثر در دعوا باشد، کند. استرداد سند دلیل می

.نماید دادگاه مکلف است به اعتبار آن سند رسیدگی

درصورتی که »به این نحو مطرح شده است 421به خاطر سپردن تامین توسط خوانده انجام شود که در ماده سوم : رفع اثر

خواهد طرف دعوا تأمینی بدهد که متناسب با موضوع دستور موقت باشد، دادگاه درصورت مصلحت از دستور موقت رفع اثر

« نمود

ختم دعوا

: زوال دارسیدامات اصحاب دعوا : قختم دعوا در نتیجه ا



این وضعیت را فته است ، ممکن است دعوا خاتمه یابد هر چند دعوا در حال رسیدگی است و جریان دادرسی هنوز پایان نیا

:دادرسی می نامند که سه شکل داردزوال

گاه نتیجه اقدامات هر دو -4 نتیجه اقدامات خواندهگاه -2 .زوال دادرسی نتیجه اقدامات خواهان است -1

داد دعوا رتاس -ب استرداد دادخواست و -الف زوال دادرسی نتیجه اقدامات خواهان به شکل

: استرداد دادخواست–الف

خواهان می تواند تا اولین جلسه دادرسی قانون آیین دادرسی مدنی در این مورد مقرر می دارد که 117بند الف ماده

فقط تا استرداد دادخواست . دادگاه قرار ابطال دادخواست را صادر می نمایددر این صورت ، دادخواست خود را مسترد کند

موجبات قانونی طرح استماع دعوای طرفین را فراهم ان جلسه ایست که »نیز و جلسه اول یان اولین جلسه قابل قبول استپا

جلسه یا جلسات بعد جلسه اول محسوب نمی در صورتی که به جهتی از جهات جلسه مذبور تجدید شود بدیهی است که کند

واست ، دوباره می تواند ، هر زمان ، دادخواست را تجدید نماید . لکن برای دادخ . به هر حال خواهان پس از استرداد« گردد

انجام این عمل باید هزینه دادرسی پرداخت نماید .

:گیرد استرداد دعوا و دادخواست به ترتیب زیر صورت می - 117ماده

ن صورت دادگاه قرار ابطال دادخواست تواند تا اولین جلسه دادرسی، دادخواست خود را مسترد کند. در ای خواهان می -الف

.نماید صادر می

استرداد دعوا: -ب

مادام که دادرسی تمام نشده است خواهان می تواند دعوای خود را استرداد قانون ایین دادرسی مدنی 117ب ماده مطابق بند

طرح دعوی نماید ،ن بخواهد مجددا در این حالت چنانچه خواهارد دعوا صادر خواهد نمود . قرارکه در نتیجه دادگاه کند

. و هزینه های دادرسی نیز خواهد شد عالوه بر پرداخت هزینه دادرسی در صورت تقاضای خوانده محکوم به پرداخت خسارت

و یا خواهان از دعوای خود استرداد دعوا پس از ختم مذاکرات اصحاب دعوا در موردی ممکن است که یا خوانده راضی باشد

ختم مذاکرات اصحاب دعوا بنابر این اگر پس از. نظر کند در این صورت دادگاه قرار سقوط دعوا را صادر می نماید بکلی صرف

. خوانده موافق استرداد دعوا توسط خواهان باشد قرار رد دعوا صادر و امکان اقامه دعوای مجدد توسط خواهان وجود دارد،



بطور کلی از ، خواهان باید وا ، خوانده موافق استرداد دعوی توسط خواهان نباشداگر پس از استرداد ختم مذاکرات اصحاب دع

دعوای خود صرف نظر نماید که در این صورت قرار سقوط دعوی صادر خواهد شد . و از انجا که قرار سقوط دعوا همانند حکم

واهان ساقط شده و امکان طرح مجدد دعوی خ اول اینکه دعوا ی: دو اثر بر ان مرتب خواهد بود می باشد مختومه دارای امر

خواهان به پرداخت خسارت هزینه های دادرسی محکوم خوانده از دادگاه وجود نخواهد داشت و دوم اینکه در صورت تقاضای

خواهد شد .

ختم دعوا در نتیجه اقدامات خوانده ، پذیرش ادعای خواهان

ه جای این که ادعای خواهان را رد نماید و دالیل و مدارک و شواهدی را علیه می افتد که خوانده بگاهی در دادرسی اتفاق

نموده و افدام به صدور که در چنین موردی دادگاه رسیدگی ماهوی در دعوا ادعای وی اقامه کند ادعای خواهان را می پذیرد

یرد ، در این صورت اگر دعوی قابل تجزیه خواهان رابپذخوانده قسمتی از ادعای خاتمه می یابد . اگررای می نماید و دعوی

و نسبت به بقیه اقامه ادله و قسمت پذیرفته شده به تقاضای خواهان با صدور رای خاتمه می یابد باشد ، دعوی نسبت به

نسبت به تمام موضوع رسیدگی صورت می گیرد .رسیدگی ادامه می یابد اما اگر قابل تجزیه نباشد

سازش ات مشترک اصحاب دعوا :ختم دعوا در نتیجه اقدام

که باعث زوال دادرسی می شود .ین در هر مرحله ای می توانند دعوا را به طریق سازش خاتمه دهند فطر

: سازش از یک جهت به اعتبار اینکه دعوایی مطرح شده باشد یا نه قابل تقسیم می باشد و در جهت دیگر به انواع سازش

اعتبار محل وقوع ان .

سازش بر اساس طرح یا عدم طرح دعوا انواع

سازش دعوی در حین دادرسی

اگر سازش میان طرفین پس از اقامه دعوا اتفاق افتد این سازش سازش دعوی نام دارد به عبارت دیگر هنگامی که دعوایی

سازش دعوا می نامند. میان طرفین وجود دارد و در حین دادرسی اصحاب دعوا طریق سازش را برمی گزینند چنین طریقی را

، فرجام ،می تواند در هر مرحله از دعوا ، اعم از بدوی ، تجدید نظر قانون ایین دادرسی مدنی 178مطابق ماده چنین سازشی

گردد . حاصل و حتی پس از اعالم ختم مذاکرات می تواند

.طریق سازش خاتمه دهند توانند دعوای خود را به درهرمرحله از دادرسی مدنی طرفین می - 178ماده



در صورت وقوع چنین سازشی ، موضوع سازش شده و شرایط ان به ترتیبی که واقع شده در صورت مجلس قید و به امضاء

دادرس و دادرسان و طرفین خواهد رسید ودر این صورت دادگاه رسیدگی را ختم و ضمن صدور قرار سقوط دعوا، گزارش

ا را به موقع به اجرا می گذارد . به بیان دیگر مذاکرات اصالحی در سازش ، جانشین رای دادگاه اصالحی مزبور بین اصحاب دعو

از هر کدام قانون ایین دادرسی مدنی 179مطابق ماده می شود و به دعوا خاتمه می دهد . چنانچه طرفین دعوا متعدد باشند

انها می تواند جدای باسایرین با طرف خود سازش نماید .

تواند جدا از سایرین با طرف خود درصورتی که در دادرسی خواهان یا خوانده متعدد باشند، هرکدام از آنان می - 179ه ماد

.سازش نماید

: سازش ابتدایی یا بدوی

در اغلب دعاوی مالی و سازشی است که بدون وجود دعوای قبلی و قبل از ان که دعوایی در دادگاه طرح شود اتفاق می افتد .

طرف دعوی تنها رسیدن به مال خویش حتی بسیاری از جرایم مالی مانند سرقت ، خیانت در امانت ، کالهبرداری و.... مطلوب

سازش » است . به عالوه اقامه دعوا مستلزم هزینه دادرسی و همراه با اطاله دادرسی است . فلذا قانونگذار نهادی را تحت عنوان

می تواند در مورد هر هرکس » این قانون در این باره مقرر می دارد 186 ی نموده است . ماده قبل از اقامه دعوی پیش بین«

194مطابق تبصره ماده . « ادعایی از دادگاه اولین به طور کتبی درخواست نماید که طرف ان را برای سازش دعوت کند

عاوی غیر مالی و بدون تشریفات مطرح و مورد پذیرش درخواست سازش با پرداخت هزینه دادرسی دقانون ایین دادرسی مدنی

قرار خواهد گرفت .

در سازش ابتدایی ترتیب دعوی برای سازش همان است که برای احضار قانون ایین دادرسی مدنی 187مطابق مفاد ماده

خوانده مقرر است ولی در دعوتنامه باید قید گردد که طرف سازش به دادگاه دعوت گردد .

اصالحی را از دایره ت حصول سازش و تنظیم صورت جلسه اصالحی هر یک از طرفین می توانند اجرای این گزارش در صور

قانون ایین 189مطابق مفاد ماده لکن اگر دادگاه احراز نماید که طرفین حاضر به سازش نیستند .اجرای احکام تقاضا نمایند

اید . دعوی ارشاد می نمانان را برای طرح دادرسی مدنی

: انواع سازش بر اساس محل وقوع ان



سازش بین طرفین یا در دفتر اسناد رسمی واقع می شود یا در دادگاه و نیز ممکن » قانون ایین دادرسی مدنی 181بنا بر ماده

: بنابر این« است خارج از دادگاه واقع شده و سازش نامه غیر رسمی باشد

سازش در دفتر اسناد رسمی

ازش در یکی از اسناد رسمی واقع شده باشد دادگاه ختم موضوع را به موجب سازش نامه در پرونده قید می کند و اگر س

قانون ایینسی مدنی ( 181) ماده اجرای ان تابع مقررات راجع به اجرای مفاد اسناد الزم االجرا خواهد بود .

سازش در دادگاه

هر گاه سازش در دادگاه واقع شود موضوع سازش و » این خصوص مقرر کرده است قانون آیین دادرسی مدنی در 182ماده

. «شرایط ان به ترتیبی که واقع شده در صورت مجلس منعکس و به امضاء دادرس و یا دادرسان و طرفین می رسد

لکه حتی در محل اجرای : باید توجه داشت مقصود از سازش در دادگاه این نیست که حتما در محل دادگاه واقع شود ب نکته

می سازش را صورت داد و چنین سازشی سازش در دادگاه محسوب حضور دادرس می توانقرار که خارج از دادگاه است نیز با

مشعر بر این مطلب است که اگر سازش در حین اجرای قرار واقع شود ، سازش نامه تنظیمی توسط 182تبصره ماده . گردد

را نیز می توان را از دایره اجرای احکام م سازش به عمل آمده در دادگاه است . اجرای چنین سازشی قاضی مجری قرار ، در حک

درخواست نمود .

) سازش خارج از دادگاه ( سازش عادی

سازش عادی سازشی است که با وجود جریان دعوا در دادگاه، اصحاب دعوا بدون اطالع دادگاه و یا حتی با وجود اطالع دادگاه

باید در دادگاه به صحت ان اقرار طرفین در این صورت که سازش نامه غیر رسمی می باشدسازش نمایند . ، راسا اقدام به

چنان چه بدون عذر موجه در دادگاه حاضر که این اقرار در صورت مجلس نوشته و به امضاء طرفین و دادگاه برسد .اما نمایند

. قانون ایین دادرسی مدنی ( 184) ماده سازش نامه دادرسی را ادامه خواهد دادنشوند دادگاه بدون توجه به مندرجات

اعتبار سازش

اعتبار سازش با توجه به انواع ان متفاوت است . سازشی که در دادگاه واقع می شود اعتبار کامل دارد بدین معنا مانند رای

دادگاه پس از حصول سازش بین طرفین به شرح فوق رسیدگی را »این قانون مقرر می دارد 183ماده دادگاه قابل اجراست

شود نسبت به طرفین و وراث و طبق مواد فوق تنظیم می نامه که نماید مفاد سازش ختم و مبادرت به صدور گزارش اصالحی می



این که مورد سازش مخصوص چه شود، قائم مقام قانونی آنها نافذ و معتبر است و مانند احکام دادگاهها به موقع اجرا گذاشته می

سازشی که در دفتر اسناد رسمی واقع می شود نیز دارای اعتبار «.به دعوای مطروحه بوده یا شامل دعاوی یا امور دیگری باشد

بوده و اجرای ان تابع مقررات راجع به مفاد اسناد الزم االجرا است. سازش نامه عادی در صورتی معتبر است که انکار و تردیدی

ت به ان واقع نشده باشد و اال باید دعوای اعتبار ان را به طور مستقل در دادگاه اقامه گردد و پس از اثبات ان معتبر نسب

شناخته می شود .

: ختم دعوا در نتیجه رسیدگی دادگاه : صدور رای

ا این که طرفین حاضر به سازش خوانده دعوا را قبول نکند و ی، چنانچه خواهان درخواست یا دعوای خویش را مسترد ننماید

. نشوند دادگاه برای خاتمه دعوا دادرسی را ادامه داده و اقدام به صدور رای می نماید

مفهوم رای : –الف

رای هر » تعریف می نمایند و معتقدند که « تصمیم دادگاه که برای امر ترافعی گرفته می شود » از حقوق دانها را ی را برخی

رای » برخی از استادان معتقدند « هیت دعوا باشد و آن را کال یا بعضا قطع کند حکم است و گر نه قرار است گاه راجع به ما

اما رای در معنای اخص ، حسبی و یا امور اداری اتخاذ می شوددادگاه در معنای وسیع آن تصمیم دادگاه است که در امور

اطالق رای به مفهوم دقیق کلمه در اصطالح به تصمیمی ) عملی (» و در جای دیگر« تصمیم دادگاه در امور ترافعی است

تعریف شده است .« می شود که حکم یا قرار باشد

به طور کلی رای عبارت است از عمل قضاوت -1در فرانسه نیز عده ای از صاحب نظران برای رای دو معنا ارائه کرده اند :

نتیجه این عمل و -2ق تر یعنی بررسی یک پرونده برای رسیدن به راه حل کردن پس از تحقیق و مباحثه ، و به طور دقی

تصمیم گرفته شده ) به نحو یک عمل قضایی ( رای می گویند . در این معنای اصلی رای عبارت است از هر گونه تصمیم

درسی مدنی ( و شامل قانون ایین دا 399تا 341) عمل قضایی که مشمول قواعد عمومی است رجوع شود به مواد قضایی

یا غیر آن ، خواه ترافعی یا حسبی و غیره ( یعنی حتی ارای تصمیماتی می شود که واجد وصف قضایی اند ) خواه تصمیم قاطع

تصمیمات قاضی را شامل نمی شود ) دیوان عالی کشور ، دادگاه پژوهش و تصمیمات داوران را در بر می گیرد ولی ، برخی

.به بعد این قانون ( 817و 547و 399ساده رجوع شود به مواد مانند اوامر اداری



در این خصوص باید تاکید کرد که تصمیمات اداری به هیج وجه رای محسوب نمی شوند و از سوی دیگر همه قرار ها را نمی

از تظر نویسنده ی گردد توان رای تلقی نمود مانند قرارهای اعدادی که به جهت اماده سازی پرونده برای صدور رای اتخاذ م

کتاب : رای عبارت است از تصمیم قضایی نهایی دادگاه

صر این تعریف عبارت است از :اعن

در سازش بین اصحاب دعوی را نمی توان رای محسوب کرد . چرا که دادگاه گزارش اصالحی بنابر این :تصمیم –الف

تصمیمی اتخاذ نمی کند .

صمیمی است که دادگاه در خصوص رسیدگی موضوعی به دعوای مطروحه اتخاذ نماید . بنابر این ، رای ت :قضایی بودن -ب

تصمیمات اداری دادگاه را نمی تواند را ی محسوب کند مانند دستور برای گرفتن کپی از اوراق پرونده

ان صحیح نمی باشد بنابراین قرارهای تصمیم دادگاه باید نهایی باشد ، در غیر این صورت اطالق را ی بر : نهایی بودن -ج

اعدادی مانند ارجاع امر به کارشناس یا قرار تحقیقات محلی را نمی توان رای محسوب کرد .لکن قرارهای نهایی رای محسوب

.می شود مانند قرار رد دعوی ، قرار سقوط دعوی

تمیز رای از مفاهیم مشابه :

ادگاه هستند لیکن تصمیم اداری تصمیمی است که توسط دادگاه برای اداره امر رای و تصمیم اداری هر دو از تصمیم های د

دادرسی اتخاذ می شود و به هیچ وجه تصمیم قضایی نیست

تفاوت های رای از تصمیم اداری : اول تصمیم اداری قابل عدول است در حالی که رای دادگاه غیر قابل عدول است دوم :

ض است در حالی که رای دادگاه غیر قابل تفویض است سوم : تصمیم اداری را دادگاه می تواند صدور تصمیم اداری قابل تفوی

به تقاضای طرفین صادر نماید لکن صدور رای از وظائف قاضی است . چهارم: تصمیم اداری نه دارای اعتبار امر قضاوت شده

هم دارای اعتبار امر قضاوت شده می باشد و هم قاطع هستند و نه قاطع دعوی می باشند در حالی که رای ، اگر حکم باشد

دعوی و نیز برخی از قرارها دارای اعتبار امر قضاوت شده می باشند و برخی از انها نیز قاطع دعوا هستند .

تمیز را ی از مفهوم تصمیم قضایی غیر نهایی :



و تنها قرارهایی که قاطع دعوا ی هم رای نمی باشدهر قرارولی ، رای یعنی تصمیم قضایی نهایی اعم از حکم یا قرار است

:. قرارها دو گونه می باشند شوندهستند رای محسوب می

.، مانند قرار رد دعوی و قرار سقوط دعوی قاطع دعوی هستند و رای محسوب می شوند قرار نهایی -1

صادر شده باشند از این رو رای نیز ، قاطع دعوی نمی باشند هر چند ممکن است درماهیت دعوی قرارهای اعدادی -2

محسوب نمی شوند .

چنان چه رای دادگاه راجع به ماهیت دعوا و » مقرر می دارد 299چیزی است که ماده ان تفاوت میان حکم و قرار: نکته

قیقات محلی ناظر . به عنوان مثال قرار تح « قاطع آن به طور کلی یا جزئی باشد حکم و در غیر ان صورت قرار نامیده می شود

به ماهیت دعواست لکن قاطع دعوی نیست و نیز قرار ابطال دادخواست که هر چند قاطع دعواست اما در ماهیت در ماهیت

دعوا وارد نمی گردد.

قانون ا.د.م مقرر می دارد که رای دادگاه پس از انشا ء لفظی باید نوشته شود و به امضای 296شرایط رای ماده : رای شرایط

ادرس و یا دادرسان برسد و نکات ذیل در ان رعایت شود :د

موضوع دعوی و درخواست -4 مشخصات اصحاب دعوی یا وکیل یا نماینده قانونی انان با قید اقامتگاه -2 تاریخ صدور رای -1

و سمت دادرس و مشخصات -5 جهات ، دالیل ، مستندات ، اصول و مواد قانونی که رای بر اساس انها صادر شده است طرفین

دادرسان دادگاه

: مشخصات شکلی رای

رای باید به صورت کتبی ابالغ گردد رای باید نوشته شود و این نوشته کتبی که -2رای باید به صورت لفظی انشاء شود -1

دادنامه می گویند متضمن رای دادگاه می باشد باید بر اساس مقررات ابالغ اوراق قضایی به اصحاب دعوی ابالغ گردد که به ان

رای باید دارای -4. از این رو ، دادنامه عبارت است از ورق قضایی که متضمن رای دادگاه بوده و به طرفین ابالغ می گردد

برخی اطالعات باشد این اطالعات عبارتند از : مشخصات دادگاه صادر کننده، شماره دادنامه و کالسه، تاریخ صدور ، مشخصات

و یا وکیل یا نمایندگان قانونی آنان با قید اقامتگاه ، موضوع دعوا و در خواست طرفین ، گردش کار ، جهات دالیل اصحاب دعوا

-3، مستندات و اصول و موادی که مبنای رای بوده اند و در پایان مشخصات و سمت دادرس و دادرسان در ان قید می گردد.

رای باید به امضا دادرس و یا دادرسان برسد .



شرایط ماهوی رای

کامال بدیهی است و تخلف از ان باعث نقض رای در رسیدگی های نکتهدادگاه باید مستدل و موجه باشد ؛ رعایت این ایر

بعدی است چرا که احکام دادگاهها باید مستدل و مستند به مواد و اصولی باشد که بر اساس ان حکم صادر شده است .

تصحیح رای

تنظیم و نوشتن رای دادگاه سهو قلم رخ دهد مثل از قلم افتادن کلمه ای یا زیاد شدن ان و یا اشتباهی در محاسبه هر گاه در

انجا که با صدور رای دادرس از صورت گرفته باشد دادگاه راسا یا به درخواست ذی نفع رای را تصحیح می کند بنابراین از

دادرس می گویند بنابر این امکان مداخله دادرس در رایی که صادر شده است قضیه مطروحه فارغ می شود که به ان اصل فراغ

وجود ندارد . تصحیح رای استثنایی بوده و حدود به موارد فوق الذکر است از این رو دادگاه نمی تواند به بهانه تصحیح رای در

رای صادر شده دست برده و منطوق ان را تغییر دهد .

مقام تصحیح کننده

م تصحیح کننده رای زمانی که نسبت به ان تجدید نظر خواهی نشده باشد دادگاهی است که ان رای را صادر کرده است و مقا

چنانچه نسبت به ان تجدید نظر خواهی شود تصحیح رای در دادگاه تجدید نظر خواهی به عمل خواهد امد . در هر حال اصالح

سط خود دادگاه انجام گیرد .رای باید به درخواست طرفین دعوا یا راسا تو

احکام تصحیح رای

ابالغ جدگانه : رای تصحیح شده باید بطور جداگانه به طرفین ابالغ گردد چرا که ممکن است رای تصحیح شده مورد -1

چنانچه رای مورد تصحیح بواسطه -4قسمت تصحیح شده جز الینفک رای محسوب می گردد . -2اعتراض طرفین باشد

اصالحیه رای به طور مستقل قابل -4ی تجدید نظر و یا فرجام نقض گردد رای تصحیحی نیز از اعتبار خواهد افتاد . واخوه

در موردی که اصل حکم یا قرار دادگاه قابل » قانون ایین رسی مدنی مقرر می دارد که 419شکایت است : تبصره ماده

« ح ان نیز در مدت قانونی قابل واخواهی یا تجدید نظر یا فرجام خواهد بود واخواهی و یا تجدید نظر و یا فرجام است تصحی

بنابر این ، پس از ابالغ رونوشت اصالحی رای ، مخاطب ابالغ می تواند ظرف مهلت های مقرر نسبت به این اصالحیه به طور

مستقل شکایت نماید .

حقوق ناشی از ختم دعوا :



ا بسته به محکوم له و یا محکوم علیه شدن متفاوت است محکوم له یعنی کسی که حکم به نفع او حقوق ناشی از ختم دعو

صادر شده است و می تواند تقاضای اجرای رای را طی شرایطی که در قانون اجرای احکام مدنی مقرر شده است بنماید و

ز می تواند به رای صادره طی شرایطی که قانون محکوم علیه نیز کسی که حکم به هر نحو به ضرر او صادر شده است ؛ او نی

. مقرر کرده است اعتراض کند

رای دادگاه یا حکم است یا قرار ، اگر قرار دادگاه به صورت : : تقاضای اجرای حکم حقوق محکوم له ناشی از ختم دعوا

ه ممکن است موجب تبرئه خوانده از ادعای قرارهای قاطع دعوا صادر شود مانند قرار رد دعوا یا سقوط دعوا ، با توجه به این ک

خواهان گردد به نفع اوست ولی برای ذینفع موجب حق اجرا نمی شود . اگر چه برخی قرارها نیز به شکل احکام اجرا نمی

شوند مانند قرار تامین خواسته ، دستور موقت که قابل اجرایند ولی به طور کلی اجرا ناظر به احکامی است که قطعی شده یا

قانون تجارت ( صادر شده باشد ) ماده یک قانون اجرای احکام مدنی( 317قرار اجرای موقت آن ) مانند ورشکستگی در ماده

او ابالغ وکیل یا قائم مقام قانونییا محکوم علیه شوند که حکم بهی وقتی به موقع اجرا گذارده می : احکام دادگستر نکته

قانون اجرای احکام مدنی ( 2) ماده او کتبا این تقاضا را از دادگاه بنماید ئم مقام قانونینماینده یا قایا محکوم له شده و

به عمل می اید مگر انکه قانون ترتیبی دیگری مقرر شده باشد . صدور اجرائیهاجرای حکم نیز از طریق

سیم می شوند .احکام از جهت ایجاد حق یا اعالم ان به احکام تاسیسی و اعالمی تق: نکته

احکام تاسیسی به احکامی گفته می شود که موجب ایجاد یک وضعیت حقوقی جدید می شوند مانند : یاحکام تاسیس

حکمی که پدر درمانده از تاریخ معینی حق دریافت نفقه از فرزند را ایجاد می کند . به این نوع از احکام موجد حق نیز می

گویند .

ی حکمی است که کاشف از وجود حقی در گذشته است مانند اعالم اصالت یا بطالن سند اجرایی ، حکم اعالم: حکم اعالمی

علیه نیست سند اجرائیه صادر بنابراین در مواردی که حکم دادگاه جنبه اعالمی دارد و مستلزم انجام عملی از طرف محکوم

به دولت طرف دعوی نبوده ولی اجرای احکام باید نمی شود . همچنین در مواردی که سازمانها و موسسات دولتی وابسته

بوسیله انان صورت گیرد صدوراجرائیه الزم نیست و سازمانها و موسسات مزبور مکلفند به دستور دادگاه حکم را اجرا کنند

جرا گذاشته : در مواردی هم که دعوا به صلح و سازش ختم می شود گزارش اصالحی مانند احکام دادگاهها به موقع به ا نکته

می شود



محکوم علیه خواه غیابی و خواه حضوری بر اساس رویه معمول : اعتراض به رای: حقوق محکوم علیه ناشی از ختم دعوا

این اعتراض در صورتی که از سوی محکوم علیه غیابی صورت در اکثر نظام های حقوقی حق دارد به اراء صادره اعتراض کند .

اگر شخص حضوری محکوم شده باشد حسب مورد می تواند به موجب تجدید نظر می شود . و میده پذیرد اصطالحا واخواهی نا

. خواهی ، فرجام خواهی به رای صادره اعتراض نماید

:: شیوه های اعتراض به آراء به دو دسته تقسیم می شوند بررسی ویژه حق اعتراض به رای

طرق فوق العاده اعتراض -2طرق عادی اعتراض -ا

اصوال و به طور معمولی و عادی طرق عادی شکایت از آراء به شیوه هایی گفته می شود که : اعتراض عادی به رای -1

تقسیم می تجدید نظر خواهی -ب واخواهی و - الف به حقوق ما تقاضای اعمال ان ها را بنماید که در محکوم علیه می تواند

شود .

واخواهی : -الف

تجدید نظر ) پژوهش خواهی ( مختص احکام حضوری یا غیابی است که مدت است و اض( مختص احکام غیابی واخواهی ) اعتر

، . بنابر این واخواهی و تجدید نظر خواهی دو مرحله رسیدگی و منفک از یکدیگر می باشند واخواهی آنها منقضی شده باشد

اعتراض حسب مورد حکم غیابی صادره را فسخ و یا تایید دادگاه صادر کننده حکم ، پس از رسیدگی به در صورت واخواهی

در صورت تجدید نظر خواهی ، مرجع تجدید نظر حکم مورد اعتراض را حسب مورد تایید و یا نقض و لکن در صورت می نماید

.نمود نقض مبادرت به صدور حکم خواهد

: حکم دادگاه حضوری است مگر انکه 414مطابق ماده معیار شناسایی رای غیابی احکام حضوری قابل واخواهی نیستندنکته :

خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع ننموده باشد و یا

.اخطار یه ابالغ واقعی نشده باشد

را رای حضوری می نامند . رای دادگاه اصوال حضوری است مگر رایی که با حضور خوانده ، یا با دفاع او صادر می شود نکته :

هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و بطور کتبی نیز دفاع ننموده وی در قائم مقام یا نماینده قانونییا خوانده یا وکیلانکه

نشده باشد اخطاریه ابالغ واقعیباشد و یا



فقط بعضی از انان در جلسه دادگاه حاضر شوند و یا الیحه دفاعی تسلیم نمایند ، : در صورتیکه خواندگان متعدد باشند و نکته

دادگاه نسبت به دعوای مطروحه علیه کلیه خواندگان رسیدگی کرده سپس مبادرت به صدور رای می نمایند . رای دادگاه

غ واقعی نشده باشند غیابی محسوب است نسبت به کسانی که در جلسات حاضر نشده و الیحه دفاعی نداده اند و یا اخطاریه ابال

ا.د.م این قانون مقرر کرده 415رایی که حضوری نباشد غیابی است و محکوم علیه نسبت به ان حق واخواهی دارد . ماده : نکته

واهی است که محکوم علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض نماید این اعتراض واخواهی نامیده می شود . دادخواست واخ

در دادگاه صادر کننده حکم غیابی قابل رسیدگی است واخواهی را باید از طرق عادی شکایت از رای دانست چرا که اصالت با

قابلیت تجدید نظر خواهی در احکام است .

رایی قابل باید توجه داشت که حق واخواهی عالوه بر حق تجدید نظر خواهی است . بدین معنا که چون علی القاعده هر : نکته

تجدید نظر است از این رو ، رایی هم که در واخواهی صادر شود می تواند قابل تجدید نظر باشد .

: غیابی بودن فقط در حکم نهایی صادق است و قرار به هیچ وجه غیابی محسوب نمی شود . نکته

دعوا صادر می شوند به دلیل نهایی نبودن : قرارهایی هم که بصورت تامین خواسته یا دستور موقت قبل از ابالغ به طرف نکته

و موقتی و تامینی تلقی شدن در این گروه قرار نمی گیرد .و بالفاصله پس از صدور قابل ابالغ می باشد .

: غیابی بودن شامل احکام صادره در امور حسبی نخواهد شد و فقط مختص امور ترافعی می باشد نکته

تشریفات واخوهی

با تقدیم دادخواست بعمل می اید و این دادخواست باید تمام شرایط دادخواست بدوی را داشته باشد و : واخواهی نکته

همچنین در مهلت مقرر تسلیم دادگاه صادر کننده رای غیابی گردد .

لت : اصوال پس از تقدیم دادخواست واخواهی دادگاه مکلف است در صورت تکمیل بودن دادخواست و تقدیم ان در مه نکته

مقرر دالیل معترض غایب را مورد بررسی قرار دهد .

اقامت خارج از ایرانروز و برای کسانی که 2٠مقیم ایران هستند : مهلت واخواهی از احکام غیابی برای کسانی که نکته

هی به دلیل موجه بوده از تاریخ ابالغ واقعی خواهد بود مگر اینکه معترض به حکم ثابت نماید عدم اقدام به واخوا دو ماهدارند

است .



-4فوت یکی از والدین یا همسر یا اوالد -2مرضی که مانع حرکت است -1: جهات زیر عذر موجه محسوب می شود : نکته

توقیف یا حبس -3حوادث قهریه ، سیل ، زلزله و حریق که بر اثر تقدیم دادخواست واخواهی در مهلت مقرر غیر ممکن نباشد

که نتوان در مهلت مقرر دادخواست واخواهی تقدیم کند بودن به نحوی

حکم غیابی است و و ابالغ قانونی به عمل اید ان ابالغ معتبر : چنانچه ابالغ واقعی به شخص محکوم علیه میسر نباشد نکته

شدن به موقع به اجرا گذارده خواهد شد .قانونی و قطعی مهلت پس از انقضاء

ابالغ واقعی نشده باشد و محکوم علیه مدعی عدم اطالع از مفاد رای باشد می تواند دادخواست : در صورتی که حکم نکته

واخواهی به دادگاه صادر کننده حکم غیابی تقدیم دارد دادگاه بدوا خارج از نوبت در این مورد رسیدگی نموده قرار رد یا قبول

ی حکم خواهد بود . تماید قرار قبول دادخواست مانع اجرادادخواست را صادر می

دادنامه یا خواهد بود . مگر اینکه محکوم له از معرفی ضامن معتبر یا اخذ تامین مناسبمنوط به اجرای حکم غیابی: نکته

شده باشد ابالغ واقعی به محکوم علیه اجرائیه

که در ابالغ قانونی چراه غایب می باشد اغاز مهلت واخواهی از تاریخ ابالغ واقعی به خواندا.د.م 416: با توجه به ماده نکته

اگر چه پس از ابالغ قانونی رای توسط دایره اجراء احکام به اجرا مسلم نیست که آیا غایب از رای دادگاه اگاه می باشد یا خیر .

اطالع . بهرحال در صورت عدم گذاشته می شود چرا که مالک اجرای رای صرف ابالغ است اعم از اینکه قانونی یا واقعی

اثبات یک امر عدمی بر دوش محکوم علیه غایب می باشد محکوم علیه باید عدم اطالع خود را از مفاد رای به اثبات برساند و

احکام و اثار واخواهی :

. باید متذکر شد که صدور رای غیابی قرار قبول واخواهی مانع اجرای حکم غیابی خواهد بود: اولتوقف اجرای حکم : -الف

. طی این مدت رای اجرا نمی شود. و محکوم علیه غایب حق واخواهی دارداعث به وجود امدن مهلتی می گردد که ضمن ان ب

تا پایان رسیدگی دادگاه اجرای حکم از جانب محکوم علیه به دادگاه صالح تقدیم شود داخواست واخواهی چنانچه در طی مدت

اند با معرفی ضامن معتبر یا سپردن تامین مناسب حکم غیابی را اجرا نماید . . لکن محکوم له می توغیابی متوقف می شود

قانون ایین دادرسی مدنی مقرر می 418. ماده طرفین واخواهی موثر است دوم : رای صادره در مرحله واخواهی فقط نسبت به

موثر است و شامل کسی که واخواهی واخواندهدارد رایی که پس از رسیدگی واخواهی صادر می شود فقط نسبت به واخواه و



که در این صورت نسبت به کسانی که . مگر این که رای صادره قابل تجزیه و تفکیک نباشد نکرده است موثر نخواهد بود .

.مشمول حکم غیابی بوده ولی واخواهی نکرده اند نیز تسری خواهد داشت

تجدید نظر خواهی -ب

که در ان امری که یکی از طرق عادی شکایت از اراء می باشدتیناف و پژوهش خوانده می شد .: تجدید نظر در گذشته اس نکته

قرار می گیرد . مجددا مورد رسیدگی و بازبینیسابق مورد رسیدگی قرار گرفته است

: در حقوق ایران اصل بر قابل تجدید نظر بودن ارا می باشد نکته

: احکام غیر قابل تجدید نظر

حکم صاده در جلسه اول هم به ان اعتراض ننموده باشدکه خوانده در مالی با خواسته کمتر از سه میلیون ریال دعاوی -1

باشد . مربوط به متفرعات دعوا مالی مگر اینکه این حکم این خصوص قطعی می باشد

تی اگر مبلغ ان کمتر از سه میلیون ح حکم اصل دعوا قابل تجدید نظر باشددر صورتی که حکم راجع به متفرعات دعوا: نکته

ریال باشد .

، با هر ارزش و مستند صدور ان ها اقرار هریک از طرفین در دادگاه استاحکامی که : احکام مستند به اقرار در دادگاه -2

که اگر این . مگر در خصوص صالحیت قاضی یا دادگاه صادر کننده رای قابل تجدید نظر خواهی نخواهد بودخواسته اگر باشد

موارد حاصل شود این احکام نیز قابل تجدید نظر نخواند بود .

. در احکام مستند به رای یک یا چند نفر کارشناس که طرفین کتبا رای ان ها را قاطع دعوی قرار داده باشند -4

در کننده رای مورد اعتراض چنین حالتی نیز اصحاب دعوا حق تجدید نظر خواهی ندارد مگر اینکه صالحیت قاضی یا دادگاه صا

باشد .

طرفین دعوا با توافق کتبی حق تجدید نظر خواهی خود را ساقط کرده باشند در صورتی که : توافق کتبی طرفین -4

مورد اعتراض باشد . صالحیت دادگاه یا قاضی صادر کننده رایانکه تجدید نظر خواهی آنان مسموع نخواهد بود مگر

: زیر قابل در خواست تجدید نظر می باشداحکام - 331ماده

-ج کلیه احکام صادره در دعاوی غیر مالی - اشد ببریال از سه میلیون بیشتر در دعاوی مالی که خواسته یا ارزش آن -الف

حکم راجع به متفرعات دعوا در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل تجدید نظر باشد



مگر اینکه قانون در رابطه با قرارها نیز همانند احکام ، اصل بر قابلیت تجدید نظر است د نظر :قرارهای غیر قابل تجدی

مواردی را استثنا نموده باشد

قرارهای نهایی و قرارهای اعدادی : قرارها بر دو نوعند : نکته

حکم راجع به اصل دعوا به اینکه مشروطقابل تجدید نطر هستند اصل تجدید نظر بطور مستقل ، قرارهای نهایی مطابق: نکته

قابل تجدید نظر باشد

: قابل تجدید نظر است ، در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل در خواست تجدید نظر باشد قرارهای زیر

.قرار ابطال دادخواست یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شود -الف

قرار عدم اهلیت یک از طرفین دعوا -د ا سقوط دعو قرار -قرار رد دعوا یا عدم استماع دعوا ج -ب

: در قانون ایین دادرسی مدنی سابق قرار اتیان سوگند و قرار رد درخواست ابطال حکم داور از جمله قرارهای قابل تجدید نکته

نظر بود که در قانون جدید ذکر نشده است

( . به عنوان مثال 271دگاه منوط به سوگند شرعی باشد ) ماده : قرار اتیان سوگند در جایی مطرح است که صدور حکم دا نکته

اگر فردی علیه میت اقامه دعوی کند و دلیل بر وجود حق نیز داشته باشد . این قرار از جمله قرارهای اعدادی بود و قانونگذار

به درستی این قرار را حذف نموده است

باشند ، اما در خصوص قرارهای اعدادی باید گفت که این قرارها مستقال قابل : بنا بر اصل ، قرارها نیز قابل تجدید نظر می نکته

تجدید نظر نیستند لکن ، به هنگام اعتراض به اصل رای در مرحله تجدید نظر خواهی می توان به هر یک از قرارهای صادره نیز

اعتراض کرد .

ظر خواهی خود را ساقط کرده باشند تجدید نظر خواهی در صورتی که طرفین دعوا با توافق کتبی حق تجدید ن - 444ماده

آنان مسموع نخواهد بود مگر در خصوص صالحیت دادگاه یا قاضی صادر کننده رای

.مرجع تجدید نظر آرای دادگاههای عمومی و انقالب هر حوزه ای ، دادگاه تجدید نظر مرکز همان استان میباشد - 443ماده

تشریفات تجدید نظر خواهی :

اشخاص ذیل می توانند از رای تجدید نظر کنند :

نمایندگان قانونی محکوم علیه -4وکیل محکوم علیه در صورت داشتن این حق -2محکوم علیه -1



دادخواست تجدید نظر : رسیدگی در مرحله تجدید نظر همانند رسیدگی در مرحله بدوی مستلزم داد خواست است ، -2

چند فرم خاصی ندارد لکن محتویات ان تقریبا همان دادخواست بدوی می باشد و بر اساس ماده دادخواست تجدید نظر هر

نکات زیر بایددر دادخواست تجدید نظر قید گرددد: 431

. نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات تجدید نظر خواه ووکیل او در صورتی که دادخواست را وکیل داده باشد -1

حکم یا قراری که از آن در خواست تجدید نظر -4 نام خانوادگی ، اقامتگاه و سایر مشخصات تجدید نظر خواه خواندهنام و -2

دالیل تجدید نظر خواهی -6 تاریخ ابالغ رای -5 دادگاه صادر کننده رای -3. شده است

بودن طرف به تعداد آنها بعالوه یک نسخه دادخواست و برگهای پیوست آن باید در دو نسخه و در صورت متعدد - 434ماده

باشد

: محل تسلیم دادخواست تجدید نظر یکی از سه مرجع می باشد

دفتر بازداشتگاه در مورد افرادی که در بازداشت -سوم دفتر شعبه اول دادگاه تجدید نظر، دوم : دفتر صادر کننده رای -اول

. هستند

ت اجرایی ان همان شرایطی است که در مورد دادخواست بدوی گفته شد . : شرایط دادخواست تجدید نظر و ضمان نکته

: تشریفات رسیدگی به دعوای تجدید نظر به شرح ذیل می باشد

ثبت و تکمیل دادخواست -1

: ذکر تاریخ دقیق بر روی رسید دادخواست اهمیت زیادی دارد چرا که مهلت تجدید نظر خواهی و این که ایا دادخواست نکته

جدید نظر در مهلت قانونی تقدیم شده است یا خیر بنا برهمین تاریخ است .ت

رعایت مهلت تجدید نظر است که در صورت عدم بررسی اولین اقدامی که در زمان تقدیم دادخواست صورت می گیرد: نکته

رعایت این مهلت قرار رد دادخواست توسط دادگاه و نه دفتر دادگاه صادر می گردد.

، دادگاه حسب مورد ، اخطار رفع نقض را به تجدید نظر خواه ابالغ می کند و یا اینکه دادخواستر صورت ناقص بودن د: نکته

مهلت قانونی اقدام به صدور قرار رد دادخواست می اخطاریه را روی دیوار دادگاه الصاق می کند و در صورت عدم رفع نقض در

دادگاه تجدید نظر در این . رای بالغ قابل اعتراض در مرجع تجدید نظر خواهد بودتاریخ اروز از 21. این قرار ظرف نماید

. خصوص قطعی است



دادخواست تجدید نظر نجریا -2

مدیر دفتر دادگاه بدوی ظرف 436مون مطابق ماده ضجریان دادخواست تجدید نظر از همان دادگاه بدوی اغاز می شود بدین م

پس از رفع نقص ، یک نسخه از دادخواست و پیوستهای آن را برای اصحاب یااست و ضمائم آن و دو روز از تاریخ وصول دادخو

دعوا می فرستد که ظرف ده روز از تاریخ ابالغ پاسخ دهد ، پس از انقضای مهلت یادشده اعم از این که پاسخی رسیده یا

پرونده به دادگاه تجدید نظر دو خالت پیش می اید : پس از رسیدن . نرسیده باشد ، پرونده را به مرجع تجدید نظر می فرستد

حالت اول : مدیر دفتر دادگاه تجد نظر دادخواست را ناقص تشخیص می دهد در این حالت ، مدیر دفتر دادگاه مذکور بدون

د ؛ حالت دوم : هیچ اقدامی روی پرونده ، پرونده مذکور را به دادگاه بدوی می فرستد تا دادگاه بدوی پرونده را تکمیل نمای

مدیر دفتر دادگاه تجدید نظر دادخواست را کامل بداند در این حالت دادخواست را ثبت نموده و کالسه ای به ان اختصاص می

دهد و ان را به محضر دادگاه عرضه می نماید همچنین ممکن است به قرار رد دادخواست که از طرف دادگاه بدوی صادر شده

ر اعتراض صورت بگیرد که در این صورت دادگاه تجدید نظر به قرار نیز رسیدگی می نماید و چنانچه است در دادگاه تجدید نظ

قرار را درست تشخیص ندهد پرونده را برای رفع نقض احتمالی و یا ابالغ به تجدید نظر خوانده و سایر امور دادگاه بدوی ارسال

ت .می نماید . رای دادگاه تجدید نظر در این خصوص قطعی اس

دادگاه تجدید نظر فقط به مواردی رسیدگی می کند که در دادگاه بدوی مورد رسیدگی واقع شده باشد : اقدامات دادگاه -4

یعنی هر چه در دادگاه بدوی مورد رسیدگی حکمی و موضوعی قرار گرفته است مجددا در دادگاه تجدید نظر نیز رسیدگی

الزم به ذکر است که دادگاه تجدید نظر در مورد پرونده د از نو رسیدگی نماید . و نمی توان پرونده را مجدد مور خواهد شد

دادرسی ندارد و برخالف دادگاه بدوی می تواند بدون تشکیل جلسه دادرسی اقدام به های ارسالی ، تکلیفی به تشکیل جلسه

. چرا که اگر ثالثی به دعوا جلب ورود ثالث از جمله دعوای جلب ثالث و دعوایصدور رای نماید . این امر استثنائاتی دارد .

شود یا این که ثالثی بخواهد به دعوا وارد شود دادگاه تجدید نظر به این امر نیز رسیدگی می نماید هر چند که در دادگاه مورد

ادعای جدید ولی موارد زیر ادعای جدید در مرحله تجدید نظر مسموع نیست 462اساس ماده بر رسیدگی واقع نشده باشد .

:محسوب نمی شود

مطالبه قیمت محکوم به که عین آن ، موضوع رای بدوی بوده و یا مطالبه عین مالی که قیمت آن در مرحله بدوی مورد -1



. است حکم قرار گرفته

ی ، رسیده و ادعای اجاره بها و مطالبه بقیه اقساط آن و اجرت المثل و دیونی که موعد پرداخت آن در جریان رسیدگی بدو -2

سایر متفرعات از قبیل ضرر و زیان که در زمان جریان دعوا یا بعد از صدور رای بدوی به خواسته اصلی تعلق گرفته و مورد

تغییر عنوان خواسته از اجرت المسمی به اجرت -4 . حکم واقع نشده یا موعد پرداخت آن بعد از صدور رای رسیده باشد

المثل یا بالعکس

مانند عدم رعایت شرایط دادگاه تجدید نظر در حین رسیدگی پی ببرد که پرونده از لحاظ شکلی ناقص بوده است اگر: نکته

در این صورت رای را نقض نمی کند لکن به قانونی دادخواست و یا رفع نقض ان در موعد مقرر قانونی در مرحله بدوی،

. در صورت عدم اقدام و تاریخ ابالغ نسیت به رفع نقض اقدام نماید دادخواست دهنده بدوی اخطار می نماید که ظرف ده روز از

. دادگاه رای صادره را نقض و قرار رد دعوای بدوی را صادر می نمایدنیز در صورتی که سمت دادخواست دهنده محرز نباشد

) عدم توجه به ناقص بون ولی اگر مشکل مرتفع شد دادگاه به رسیدگی ادامه می دهد . و رای صادر می کند هر چند که

دادخواست و یا عدم احراز سمت دادخواست دهنده ( برای دادگاه بدوی تخلف محسوب می شود .

گاه دادگاه تجدید نظر ، دادگاه بدوی را فاقد صالحیت محلی یا ذاتی تشخیص دهد رای را نقض هر - 452اده : مطابق م نکته

.دو پرونده را به مرجع صالح ارسال می دار

ارقام ، سهو قلم ، . اعدادبدوی غیر از اشتباهاتی از قبیل دادگاه چنانچه دادگاه تجدید نظر در رای - 451ماده : مطابق نکته

مشخصات طرفین و یا از قلم افتادگی در آن قسمت از خواسته که به اثبات رسیده اشکال دیگری مالحظه نکند ضمن اصالح

.رای ، آن را تایید خواهد کرد

رای دادگاه بدوی قرار دو حالت پیش می اید ؛ حالت اول : اگر رای دادگاه بدوی از لحاظ استنباطی اشکال داشته باشد: نکته

، لکن باشد در این صورت دادگاه تجدید نظر قرار را نقض و پرونده را جهت رسیدگی ماهوی به دادگاه بدوی ارسال می نماید

قرار صادره بر اساس موازین قانونی صادر شده باشد ولی دعوا باید از جهت دیگری رد می ر اگر به تشخیص دادگاه تجدید نظ

. حالت دوم : دادگاه بدوی رسیدگی نموده و شده ، در این صورت دادگاه تجدید نظر خود اقدام به اصدار قرار رد دعوا می نماید

مجدد اقدام و اگر جلسه دادرسی را الزم بداند جلسه را حکم صادر کرده است در این صورت دادگاه تجدید نظر برای رسیدگی

این قانون مقرراتی که در دادرسی بدوی رعایت می شود در مرحله 456تشکیل می دهد . که در این صورت بر اساس ماده



ا الزم نداند تجدید نظر نیز جاری است مگر این که به موجب قانون ترتیب دیگری مقرر شده باشد . اگر دادگاه تشکیل جلسه ر

اگر دالیل تجدید نظر خواه را صحیح بداند ان را نقض و اقدام به انشا ء رای صحیح و ، رای را ابرام و به دادگاه بدوی می فرستد

می نماید .

مگر این که به موجب قانون مرحله تجدید نظر نیز جاری استرعایت میشود در مقرراتی که در دادرسی بدوی - 456ماده

. دیگری مقرر شده باشدترتیب

اثار و احکام تجدید نظر خواهی :

. دارای اثر تعلیقی بوده و مانع اجرای حکم می شود تجدید نظر خواهی- 1

ارایی که از دادگاه بدوی صادر می شود و قابل تجدید نظر می باشند با تجدید نظر خواهی قطعی می : قطعی شدن رای -2

اگر رای نکتهاست. رای قطعی نبوده و قابل واخواهیباشد که در این حالت ، تجدید نظر غیابیرای دادگاه گردند مگر این که

این 419دادگاه اشتباهات سهوی و قلمی باشد این امر مانع از قطعی بودن نخواهد بود و دادگاه تجدید نظر با رعایت ماده

قانون ان را اصالح می نماید .

مگر اینکه قابل طرفین موثر استاثار رای صادره در این مرحله فقط نسبت به : صل نسبی بودن رای تجدید نظرا -3

اشخاص دیگر هم که مشمول رای بدوی بوده و تجدید نظر خواهی . که در این صورت نسبت به نباشد تجزیه و تفکیک

. نگردیده اند تسری خواهد شد

اعتراض شخص ثالث -جه دادرسی اعاد -بفرجام خواهی الف = اعتراض فوق العاده به رای :

طرق فوق العاده شکایت از اراء به شیوه هایی گفته می شود که با ختم امکان تمسک به طرق عادی ، به طور فوق العاده به

دیوان عالی کشور و یا از ذی نفع اجازه می دهند طی شرایط خاص و منصوصی بازنگری حکمی و یا ماهیتی رای صادره را

تقسیم فرجام خواهی ، اعاده دادرسی و اعتراض شخص ثالث. این طرق را در حقوق ما به کننده رای بخواهند دادگاه صادر

کرده اند .

: فرجام خواهی-الف

رسیدگی فرجامی عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رای مورد در خواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات

قانونی



: موارد فرجام خواهی

: باالترین نهاد قضایی هر کشور دیوان عالی ان است ، و نیز بنابر قاعده باالترین مقام قضایی هر کشور باید رئیس دیوان نکته

عالی آن باشد . از مهمترین وظائف این دیوان نظارت بر حسن اجرای قوانین در دادگاهها می باشد .

می فرجام خواستهبررسی شکلی رای نظردارد و آن یشه یک اصل را مد : دیوان عالی در بررسی های فرجامی خود هم نکته

مطابقت دارد یا نه .از این رو ، قانونی باشد . یعنی دیوان بررسی می کند که ایا فرجام خواسته با با موازین شرعی و قواعد

مباحث ماهوی و رسیدگی به امور موضوعی در صالحیت و از تکالیف دیوان نمی باشد .

در مواردی تخصیص خورده است : اصل بررسی شکلی اراء دردیوان عالی کشور: هنکت

: در مواردی که دعوی ناشی از قراردادباشد ، چنان چه به باشد دعوای ناشی از قراردادمییکی از این موارد در خصوص

ای مورد نظر دادگاه صادر کننده رای داده مفاد صریح سند یا قانون یا ایین نامه مربوط به ان قرارداد معنای دیگری غیر از معن

شود ، رای صادره در آن خصوص نقض می شود

. بطور نسبی از این امکان برخوردارندو برخی دیگر برخی از اراء در هر صورت قابلیت فرجام خواهی دارند: نکته

، در هر صورت قابل فرجام ر صادر شده باشندارایی که صرف نظر از این که در دادگاه بدوی یا از دادگاه تجدید نظ -1: نکته

: خواهی اند به شرح زیر می باشد

اصل نکاح، فسخ نکاح ، طالق ، نسب ، حجر و وقف

قرارهای ابطال که عبارت است از قرارهای نهایی که در رابطه با این احکام صادر شده باشد قابل فرجام خواهی اندهمچنین

وط دعوا ، عدم اهلیت دادخواست ، رد دادخواست ، سق

ارای قابل فرجام به طور نسبی هنگامی که رای دادگاه بدوی قابل تجدید نظر بوده اما ، در مهلت مقرر در قانون -2

روز و یا دو ماه ( تجدید نظر نشده و قطعی شده است : 21)

ریال باشد 21111111احکامی که خواسته انها بیش از

لیت این دعاوی هر چند غیر مالی هستند . اما چنانچه در مهلت تجدنظر خواهی نشده باشد احکام راجع به ثلث ، حبس ، تو

قابل فرجام خواهی اند



آرای دادگاههای بدوی که به علت عدم در خواست تجدید نظر قطعیت یافته قابل فرجام خواهی نیست مگر در - 467ماده

: موارد زیر

: احکام -الف

. ( ریال باشد111/111/21ن بیش از مبلغ بیست میلیون )احکامی که خواسته آ -1

احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن ، طالق ، نسب ، حجر ، وقف ، ثلث ، حبس و تولیت -2

قرار های زیر مشروط به این که اصل حکم راجع به آنها قابل رسیدگی فرجامی باشد -ب

. در شده باشدقرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه صا -1

قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا -2

برخی 469قرارهایی که راجع به احکام صادر شده باشد هر چند قانونگذار احکام خاصی را قابل فرجام می داند لکن ماده

موارد را استثنا ء کرده و بیان می دارد که این احکام قابل فرجام نیستند :

در دادگاه ستند به اقرار قاطع دعوامحکام - 1

. که طرفین به طور کتبی رای آنها را قاطع دعوا قرار داده باشند احکام مستند به نظریه یک یا چند نفر کارشناس -2

احکام مستند به سوگند که قاطع دعوا باشد -4

.حق فرجام خواهی خود را نسبت به آن ساقط کرده باشنداحکامی که طرفین -3

احکامی که ضمن یا بعد از رسیدگی به دعاوی اصلی راجع به متفرعات آن صادر می شود ، در صورتی که حکم راجع به -5

.اصل دعوا قابل رسیدگی فرجامی نباشد

احکامی که به موجب قوانین خاص غیر قابل فرجام خواهی است -6

: مرجع فرجام خواهی

ه علیه او قطعی شده باشد اقدام به فرجام خواهی نماید ، دیوان عالی کشور در چنانچه کسی که در امور حقوقی رای دادگا

شعب حقوققی خود این دادخواست را رسیدگی می نماید . چنین فرجام خواهی را فرجام خواهی اصلی می نامند . لکن فرجام

امی است نسبت به جهتی که ان خوانده می تواند ضمن پاسخی که به فرجام اصلی می دهد ، از حکمی که مورد شکایت فرج

. چنین فرجام خواهی را به ضرر خود و یا خالف موازین شرع و مقررات قانونی می داند درخواست رسیدگی فرجامی نماید



روز به آن پاسخ 21نامیده می شود . این فرجام هم به فرجام خواه اصلی ابالغ می شود تا ظرف مدت « فرجام خواهی تبعی »

( 314مطابق ماده ) : د ذیل در خصوص فرجام خواهی تبعی قابل ذکر استدهد .موار

313این نوع فرجام صرفا در مقابل فرجام خواه و از کسی که درخواست فرجام واقع شده پذیرفته می شود ) مطابق ماده -1

این قانون (

، اعم از که از انجا که این فرجام به تبع فرجام اصلی مطرح می گردد ، چنان چه به هر دلیلی فرجام اصلی به جریان نیفتد -2

دادخواست رد و یا ابطال شود یا فرجام خواه دادخواست خود را استرداد نماید حق فرجام تبعی هم ساقط می شود و اگر فرجام

این قانون( 315می گردد ) ماده تبعی هم درخواست شده باشد بال اثر

را برای پذیرش فرجام اصلی تعیین نموده که هیچ کدام در فرجام تبعی الزم الرعایه این قانون شرایطی 481و 481مواد -4

این قانون ( 316نیست ) ماده

تشریفات فرجام خواهی

طرفین -الف: نمایند یافراد ذیل می توانند تقاضای فرجامفقط قانون آیین دادرسی مدنی 377مطابق ماده الف :

دادستان کل کشور -بدعوا یا قائم مقام یا نمایندگان قانونی و وکالی انها

نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر 1- : باید رعایت شود 37٠که مطابق ماده درخواست فرجام شرایطی دارد -ب

نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر -2 وکیل او در صورتی که دادخواست را وکیل داده باشد مشخصات فرجام خواه و

تاریخ ابالغ -5دادگاه صادر کننده رای -3 حکم یا قراری که از ان در خواست فرجام شده است -4 مشخصات فرجام خوانده

رونوشت یا تصویر مصدق حکم یا قراری -1این مدارک باید ضمیمه شود : 481و بر اساس ماده دالیل فرجام خواهی -6رای

وکالتنامه وکیل یا مدرک مثبت سمت تقدیم -4 یحه متضمن اعتراضات فرجامی ال -2 که از آن فرجام خواسته می شود

. ادخواست فرجامی در صورتی که خود فرجام خواه دادخواست را نداده باشدکننده د

مدیر دفتر دادگاه مذکور باید دادخواست را در .دادخواست به دادگاه صادر کننده رای به عمل می ایدفرجام خواهی با تقدیم

شماره ثبت به تقدیم کننده تسلیم و در دفتر ثبت و رسیدی مشتمل بر نام فرجام خواه و طرف او و تاریخ تقدیم دادخواست با

. . تاریخ تقدیم دادخواست ابتدای فرجام خواهی محسوب میشود برگهای دادخواست تاریخ تقدیم را قید نماید روی کلیه



، مدیر دفتر پس از بررسی کامل بودن دادخواست و ضمائم ، ان اگر دادخواست توسط متقاضی به دفتر دادستان کل ارائه شود

از دیوان عالی کشور دادستان کل مفاد رای را با موازین شرع یا قانون مغایر ببیندو چنان چه به نظر دادستان کل می رساندرا

. . طریق ابرام یا نقض فرجام خواسته از طرف دادستان کل مانند سایر دادخواست ها می باشد تقاضای نقض ان را می نماید

تنها در صورتی می توان از طریق دادستان کل روند فرجام خواهی را پی گرفت که ، 478باید توجه داشت که بر اساس ماده

هر علت در آن موارد رد دادخواست فرجامی صادر و قطعی یا به رای قابل فرجام در مهلت قانونی فرجام خواهی نشده باشد

دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی مستلزم که این تقاضا ذی نفع مدعی خالف شرع و یا قانون بودن آن باشد.و شده باشد

. فرجامی می باشد

، پرونده را به یکی از شعب رییس یا یکی از معاونان دیوانپس ازانکه پرونده کامل شد به دیوان عالی کشور فرستاده می شود ،

رسیدگی خارج از نوبت را دیوان ارجاع می دهد که در این ارجاع نوبت رسیدگی باید مراعات گردد مگر ان که رییس دیوان

. قانون آیین دادرسی مدنی ( 491) ماده ضروری بداند

رئیس شعبه مرجوع الیه موضوع دادخواست فرجامی را مطالعه و گزارش تهیه می نماید یا به نوبت به یکی از اعضاء شعبه برای

در طی تهیه گزارش ارجاع می کند این گزارش باید جامع و شامل جهات قانونی مورد رسیدگی فرجامی با ذکراستدالل باشد .

تهیه این گزارش اگر با اعمال غرض و بی اطالعی از مبانی قضایی قضات دخیل در صدور رای مواجه شود ، تهیه کننده گزارش

(492رونوشت گزارش به دادگاه عالی انتظامی قضات می باشد ) ملزم به گزارش ان و ارائه

به این دلیل که دیوان اصوال بررسی شکلی می نماید و قاعدتا دیوان ، به دلیل جایگاه خاص خود ، محل رفت آمد طرفین دعوا

رسیدگی در دیوان عالی کشور بدون حضور اصحاب دعوا صورت می گیرد این قانون اشعار می دارد که 494نمی باشد ماده

محل به دادگاه توسط دادگاه بدوی ناحضار طرفی .مگر در مواردی که شعبه رسیدگی کننده دیوان ، حضور آنان را الزم بداند

رسیدگی ، عضو ممیز گزارش پرونده و مفاد اوراقی لسهجدر انون (این ق 493اقامت هر یک از طرفین انجام می گیرد ) ماده

هار را که الزم است قرائت می نماید و طرفین یا وکالی آنان در صورت حضور می توانند با اجازه رئیس شعبه مطالب خود را اظ

اظهارات اشخاص فوق الذکر در صورت .در موارد قانونی نظر خود را اظهار می نماید نماینده دادستان کلنمایند و همچنین

جلسه قید و به امضای آنان می رسد. عضو ممیز با توجه به اظهارات آنان می تواند قبل از صدور رای ، گزارش خود را اصالح

انون (این ق 495) ماده .نماید



موجود در ، بنابر نظر اکثریت عمل می کند . یعنی چنان چه ان ها رای را مطابق قانون و دالیل شعبه رسیدگی کننده سپس

لکن چنان چه این قانون ( 496ماده پرونده بدانند آن را ابرام نموده و پرونده را به دادگاه صادر کننده رای اعاده می نمایند )

دیوان رای را محل ایراد بداند دو حالت ممکن است که ایجاد گردد :

دیوان اقدام به اصالح رای نموده و ان را در این فرض باشد نمیاستدالل صحیح است هر چند که انشاء صحیح حالت اول :

اگر رأی مورد درخواست فرجام از نظر احتساب محکوم به یا »قانون آیین دادرسی مقرر می دارد 314ماده . ابرام می نماید

عالی کشورآن را اساس رأی لطمه وارد نکند، دیوان به هخسارات یا مشخصات طرفین دعوا و نظیر آن متضمن اشتباهی باشد ک

استدالل و نتیجه منطبق با قرار صورت حکم صادر شود ولی از حیث نماید. همچنین اگر رأی دادگاه به اصالح و رأی را ابرام می

خارج قسمت از رأی دادگاه کهنماید و نیز آن عالی کشور آن را قرار تلقی و تأیید می بوده و متضمن اشکال دیگری نباشد، دیوان

هرگاه سهو یا اشتباه یادشده دراین ماده در رأی -تبصره .از خواسته خواهان صادر شده باشد، نقض بالارجاع خواهد شد

«.عالی کشور خواهد بود فرجامی واقع شود، تصحیح آن با دیوان

نماید این قانون نقض 477 تا 471و آن را به موجب مواد یوان عالی رای را منطبق موازین شرع و قانون نداندد حالت دوم :

به شرح ذیل می 311. روش تعیین دادگاه بر اساس ماده به دادگاه دیگری ارجاع می نماید رسیدگی مجدد رات در این حال

باشد :

رسیدگی مجدد به اگر رای منقوض به صورت قرار بوده و یا حکمی باشد که به علت نقص تحقیقات نقض شده است ، -الف

اشعار می دارد که اگر رای به علت نقصان تحقیقات نقض شده 312در این رابطه ماده .ارجاع میشود دادگاه صادر کننده آن

.نماید است ، دیوان باید نواقض را به صورت یک جا و مشروع ذکر

.دددادگاهی که دیوان عالی کشور صالح بداند ارجاع می گراگر رای به علت عدم صالحیت دادگاه نقض شده باشد . به -ب

و اگر ان پرونده به شعبه دیگر از همان حوزه دادگاه که رای منقوض را صادر نموده ارجاع میشوددر سایر موارد نقض ، -ج

مرجوع دادگاه 315و مطابق ماده .به نزدیکترین دادگاه حوزه دیگر ارجاع میشودحوزه بیش از یک شعبه دادگاه نداشته باشد

ماید : الیه به شرح زیر اقدام می ن

: دادگاه مرجوع الیه به شرح زیر اقدام می نماید - 315ده ام



به علت نقص تحقیقات ، تحقیقات مورد نظر دیوان عالی کشور را انجام داده ، سپس با در نظر صورت نقض حکمدر -الف

.گرفتن آن مبادرت به صدور رای می نماید

رای دیوان عالی کشور به دعوا رسیدگی کند مگر این که بعد از نقض ، ، دادگاه مکلف است برابر در صورت نقض قرار -ب

سبب تازه ای برای امتناع از رسیدگی به ماهیت دعوا حادث گردد. در این خصوص چنانچه قرار منقوض ابتدائا در مرحله

دگاه بدوی بوده ، پرونده برای تجدید نظر صادر شده باشد ، به دادگاه صادر کننده قرار ارجاع می شود و اگر در تایید قرار دا

.رسیدگی به همان دادگاه بدوی ارجاع می گردد

دادگاه مرجوع الیه با لحاظ رای دیوان عالی کشور و مندرجات پرونده ، اگر اقدام دیگری را الزم نداند ، بدون تعیین وقت ،

و اال با تعیین وقت و دعوت از طرفین ، اقدام الزم را معمول و انشا رای خواهد . ت به انشا رای می نمایدرسیدگی کرده و مبادر

در صورتی که پس از نقض حکم فرجام خواسته در دیوان عالی کشور دادگاه مرجوع الیه مطابق با .( 316) ماده نمود

( و این رای مجددا مورد رسیدگی فرجامی قرار استدالل اولیه حکم دهد و بر استدالل قبلی خود اصرار کند ) رای اصراری

گیرد ، شعبه دیوان عالی کشور در صورت پذیرش استدالل رای اصراری ان را ابرام می نماید لکن ، در غیر این صورت ) یعنی

رفت مجددا حکم نقض شود ( پرونده در شعب عمومی حقوقی مطرح و چنان چه نظر شعبه دیوان عالی کشور مورد ابرام قرار گ

حکم صادره نقض و پرونده به شعبه دیگری ارجاع خواهد شد . دادگاه مرجوع الیه طبق استدالل هیات عمومی دیوان عالی

این حکم قطعی است . که( 318) ماده حکم مقتضی را صادر می نماید

ص مقیم خارج دو اشخاو برای اشخاص ساکن ایران بیست روزمهلت در خواست فرجام خواهی برای 497بر اساس ماده

:( 499و 498) مواد مواد : ابتدای مهلت فرجام خواهی به قرار زیر است . می باشد ماه

. از روز ابالغبرای احکام و قرارهای قابل فرجام خواهی دادگاه تجدید نظر استان -الف

تاریخ انقضای مهلت برای احکام و قرارهای قابل تجدید نظر دادگاه بدوی که نسبت به آن تجدید نظر خواهی نشده از -ب

. تجدید نظر

. بر ابتدا مهلت ، تاریخ اخرین ابالغ هر یک از دو حکم خواهد بوداگر فرجام خواهی به واسطه مغایر بودن دو حکم باشد -ج

قانون آیین دادرسی مدنی معترض آن ها شده اند 377تا 311مواد . وارد است این مهلت استثناهایی

اثار و احکام فرجام خواهی



قانون ایین دادرسی مدنی در باره اثر فرجام 486ماده . ای استفرجام خواهی فاقد اثر تعلیقی نسبت به اجرای ر: اثر اول

درخواست فرجام ، اجرای حکم را تا زمانی که حکم نقض نشده » د :نخواسته مقرر می کخواهی نسبت به اجرای رای فرجام

:گردد اندازد و لکن به ترتیب زیر عمل می است به تأخیر نمی

مناسب اخذ خواهد الف : چنان چه محکوم به مالی باشد در صورت لزوم ، به تشخیص دادگاه قبل از اجراء از محکوم له نامین

شد .

چنانچه محکوم به غیر مالی باشد و به تشخیص دادگاه صادر کننده حکم ، محکوم علیه تامین مناسب بدهد اجرای حکم تا -ب

«ق خواهد افتاد . صدور رای فرجامی به تعوی

این قانون رای فرجامی نمی تواند مورد استفاده غیر طرفین 331: رای فرجامی دارای اثر نسبی است : مطابق ماده اثردوم

فرجامی قرار گیرد مگر اینکه رای یاد شده قابل تجزیه و تفکیک باشد . در این صورت اشخاص دیگری که مشمول رای فرجام

این قانون در خصوص واخواهی و 495و 418که در مواد فرجام نکرده اند تسری خواهد داشت . خواسته بوده و درخواست

تجدید نظر نیز پیش بینی شده بود .

فرجام خواهی فاقد اثر انتقالی است با توجه به این که مرحله فرجامی وطیفه دیوان صرفا مطابقت حکم با قانون و یا : اثر سوم

قالی است . باشد این مقام به امور موضوعی و ماهوی نمی پردازد باید گفت فرجام خواهی نسبت به این امر فاقد اثر انتشرع می

: اعاده دادرسی

یکی دیگر از طرق فوق العاده اعتراض به اراء اعاده دادرسی است به این شیوه رسیدگی اصطالحا طریقه عدولی می گویند و

علت ان مسئله عدول مرجع اعاده دادرسی از تصمیم قبلی خود به دلیل اشتباه است .

: موارد اعاده دادرسی

. یعنی احکامی که یا از اغاز قطعی صادر شده اند و یا این به احکام قطعیت یافته انجام پذیر است اعاده دادرسی فقط نسبت

گردیده اند و یا این که به دلیل انقضای مدت این نوع شکایت قطعی شده اند مراحل عادی شکایت از اراء قطعیکه پس از طی

ادعای خواهان نبوده و یا این که بیش از خواسته صادر شده است . ازسوی دیگر مطابق قانون در موردی که حکم دادگاه مورد

که حسب مورد محکوم له و یا محکوم علیه ذی نفع می توانند تقاضای اعاده دادرسی کنند .



جلوگیری از صدور احکام متعارض در موضوع ، هدف از این قاعده اعتبار امر قضاوت شده است: یکی از مبانی دادرسی نکته

. ارز این رو قانونگذار در فرضی که دو حکم متعارض صادر شده است بدون اینکه سبب ان رفین دعوای واحد استسبب و ط

تعارض قانون باشد اعاده دادرسی را مجاز اعالم نموده است .

ها تقاضای : اگر معلوم شود که اسناد مستند حکم دادگاه جعلی بوده اند ذی نفع می تواند نسبت به حکم مبتنی بر ان نکته

اعاده دادرسی نماید . بدیهی است جعلیت این اسناد باید به موجب حکم نهایی دادگاه اثبات گردد

: اگر پس از صدور حکم ، اسناد و مدارکی به دست آید که دلیل حقانیت درخواست کننده اعاده دادرسی باشد و ثابت نکته

بوده و در اختیار متقاضی نبوده است شخص اخیر می تواند تقاضای شود اسناد و مدارک یاد شده در جریان دادرسی مکتوم

اعاده دادرسی نماید .

: اراء قطعی دادگاههای عمومی ، انقالب و نظامی و دیوان عالی کشور جزء از طریق اعاده دادرسی ، اعتراض ثالث به نحوی نکته

به تشخیص رئیس قوه قضائیه خالف بین باشد که در که در قوانین مشخص گردیده قابل تجدید مجدد نیست مگر اینکه رای

این صورت تشخیص به عنوان یکی از جهات اعاده دادرسی محسوب و پرونده حسب مورد به مرجع صالح برای رسیدگی ارجاع

مل : مراد از خالف شرع مغایرت رای صادره با مسلمات فقه است ودر موارد اختالف نظر بین فقها مالک ع1می شود . تبصره

چنانچه دادستان کل کشور ، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح و روسای کل -2نظر ولی فقیه و یا مشهور فقها خواهد بود .

اراء -4دادگستری استان ها ماردی را خالف بین شرع تشخیص دهند مراتب را به رئیس قوه قضائیه اعالم خواهند نمود .

کی از دیوان عالی کشور رسیدگی می شود . خالف شرح بین شرع شعب تشخیص ، در ی

: مرجع اعاده دادرسی

صادرکننده دادگاه به برگشت برای راهی و عدولی روشی که است احکام از شکایت العاده فوق هایروش از یکی دادرسی اعاده

از رأی آن صدور که است مدعی شاکی زیرا نماید، عدول خود سابق قطعی رأی از دادگاه که هدف این با. میباشد قبلی حکم

دهد که چنین حکمی باقی بماند نمی اجازه موجود دالیل و بوده اشتباه روی

: اعاده دادرسی بر دو قسم است - 342ماده

.اصلی که عبارتست از این که متقاضی اعاده دادرسی به طور مستقل آن را درخواست نماید -الف

ای یک دادرسی حکمی به عنوان دلیل ارائه شود و کسی که حکم یادشده علیه او ابراز طاری که عبارتست از این که در اثن -ب



دادخواست اعاده دادرسی اصلی به دادگاهی تقدیم میشود - 344ماده . گردیده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید

دیم میگردد که حکم در آن جا به عنوان که صادر کننده همان حکم بوده است ودرخواست اعاده دادرسی طاری به دادگاهی تق

. دلیل ابراز شده است

.پس از درخواست اعاده دادرسی طاری باید دادخواست الزم ظرف ؟ روزبه دفتر دادگاه تقدیم گردد -تبصره

حکم دادگاهی که دادخواست اعاده دادرسی طاری را دریافت می دارد مکلف است آن را به دادگاه صادر کننده - 343ماده

ارسال نماید و چنانچه دالیل درخواست را قوی بداند و تشخیص دهدحکمی که در خصوص درخواست اعاده دادرسی صادر می

گردد موثر در دعوا می باشد ، رسیدگی به دعوای مطروحه را در قسمتی که حکم راجع به اعاده دادرسی در ان موثر است تا

.می اندازد و در غیر این صورت به رسیدگی خود ادامه می دهد صدور حکم نسبت به اعاده دادرسی به تاخیر

چنانچه دعوایی در دیوان عالی کشور تحت رسیدگی باشد و درخواست اعاده دادرسی نسبت به آن شود ، درخواست به -تبصره

دیوان عالی کشور تا دادگاه صادرکننده حکم ارجاع می گردد. در صورت قبول درخواست یادشده از طرف دادگاه ، رسیدگی در

.صدور حکم متوقف خواهد شد

دادرسی طاریتشریفات اعاده دادرسی : اعاده دادرسی بر دوفسم است : اعاده دادرسی اصلی و تبعی و اعاده

.اصلی که عبارتست از این که متقاضی اعاده دادرسی به طور مستقل آن را درخواست نماید -الف

ن که در اثنای یک دادرسی حکمی به عنوان دلیل ارائه شود و کسی که حکم یادشده علیه او ابراز طاری که عبارتست از ای -ب

بدین ترتیب اعاده دادرسی اصلی حتما به موجب دادخواست تقاضا می . گردیده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید

. در هر صورت دادخواست اعاده دادرسی اصلی ت کند شود و در اعاده دادرسی طاری متقاضی می تواند ان را ابتدا درخواس

اعاده دادرسی طاری از دادگاهی می شود که به دادگاهی که حکم مورد تقاضا راصادر کرده است تقدیم می شود و درخواست

اه تقدیم و این شخص مکلف است طرف سه روز دادخواست الزم را به دفتر دادگ حکم در ان جا به عنوان دلیل ابراز شده است

کند .

: از انجا که اعاده بازرسی بازگشت دوباره دادگاه به رسیدگی است ، دادگاهی که دادخواست اعاده دادرسی طاری را نکته

دریافت کرده است باید آن را به دادگاه صادر کننده حکم ارسال و در خصوص اعاده دادرسی اصلی خود مبادرت به رسیدگی

کند .



:خواست اعاده دادرسی مراتب زیر درج می گردددر داد - 345ماده

.نام و نام خانوادگی و محل اقامت و سایر مشخصات درخواست کننده و طرف او -1

است حکمی که مورد دادخواست اعاده دادرسی -2

مشخصات دادگاه صادر کننده حکم -4

جهتی که موجب درخواست اعاده دادرسی شده است -3

واست اعاده دادرسی را وکیل تقدیم نماید باید مشخصات او در دادخواست ذکر ووکالتنامه نیز پیوست در صورتی که درخ

.دادخواست گردد

دادگاه صالح بدوا در مورد قبول یا رد دادخواست اعاده دادرسی قرار الزم را صادر می نماید و در صورت قبول -تبصره

سایر ترتیبات رسیدگی مطابق مقررات مربوط به دعاوی است .درخواست مبادرت به رسیدگی ماهوی خواهد نمود

مهلت در خواست اعاده دادرسی

مهلت درخواست اعاده دادرسی برای اشخاص مقیم ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه به - 327ماده

: شرح زیر است

الغ نسبت به آرای حضوری قطعی ، از تاریخ اب -1

نسبت به آرای غیابی ، از تاریخ انقضای مهلت واخواهی و درخواست تجدید نظر -2

.این قانون عمل میشود 416در مواردی که درخواست کننده اعاده دادرسی عذر موجهی داشته باشد طبق ماده -تبصره

.آخرین ابالغ هر یک از دو حکم استچنانچه اعاده دادرسی به جهت مغایر بودن دو حکم باشد ابتدای مهلت از تاریخ -

در صورتی که جهت اعاده دادرسی جعلی بودن اسناد یا حیله و تقلب طرف مقابل باشد ، ابتدای مهلت اعاده دادرسی ، تاریخ -

. ابالغ حکم نهایی مربوط به اثبات جعل یا حیله و تقلب می باشد

مدارک یا شد که مکتوم بوده ، ابتدای مهلت از تاریخ وصول اسناد و هر گاه جهت اعاده دادرسی وجود اسناد و مدارکی با -

.اطالع از وجود آن محاکمه میشود. تاریخ یادشده باید در دادگاهی که به درخواست رسیدگی می کند ، اثبات گردد

عاده دادرسی را نقض هر گاه پس از رسیدگی ، دادگاه درخواست اعاده دادرسی را وارد تشخیص دهد ، حکم مورد ا - 348ماده



و حکم مقتضی صادر می نماید . در صورتی که درخواست اعاده دادرسی راجع به قسمتی از حکم باشد ، فقط همان قسمت

.نقض یا اصالح می گردد. این حکم از حیث تجدید نظر و فرجام خواهی تابع مقررات مربوط خواهد بود

: اثار و احکام اعاده بازرسی

ه دادگاه صادر کننده حکم اجازه می دهد مجددا وارد ماهیت شده و رسیدگی را آغاز کند با این حال از انجایی اعاده بازرسی ب

که این شیوه رسیدگی استثنایی و فوق العاده می باشد فقط نسبت به همان جهت مورد تقاضا اثر انتقالی است

ه دادرسی ذکر شده است ، جهت دیگری مورد رسیدگی قرار در اعاده دادرسی به جز آنچه که در دادخواست اعاد - 346ماده

ا.د. م اینگونه مقررکرده 347اما اینکه این شیوه شکایت و اعتراض به اراء تا چه حد دارای اثر تعلیقی است ماده .نمی گیرد

است

:بادرخواست اعاده دادرسی وپس از صدور قرار قبولی آن به شرح ذیل اقدام می گردد - 347ماده

.چنانچه محکوم به غیرمالی باشد اجرای حکم متوقف خواهد شد -الف

چنانچه محکوم به مالی است و امکان اخذ تامین و جبران خسارت احتمالی باشد به تشخیص دادگاه از محکوم له تامین -ب

.مناسب اخذ و اجرای حکم ادامه می یابد

ه یک قسمت از حکم باشد حسب مورد مطابق بندهای الف و ب اقدام می در مواردی که درخواست اعاده دادرسی مربوط ب -ج

.گردد

طرح : اثر اعاده دادرسی محدود به طرفین دعوای تحت رسیدگی اعاده دادرسی است بنابر این ، باید تاکید کرد که امکان نکته

فزایش قلمرو موضوعی دعوا می گردد وجود در ان به دلیل که موجب ا دعاوی طاری اعم از تقابل ، اضافی ، جلب و ورود ثالث

ندارد .

.در اعاده دادرسی غیر از طرفین دعوا شخص دیگری به هیچ عنوان نمی تواند داخل در دعوا شود - 331ماده

: غالبا شخصی که ممکن است از رای صادره شده زیان ببیند یکی از طرفین دعوا است ولی گاه اعتراض شخص ثالث

کن است از این رای متحمل زیان شوند بدیهی است که قانونگذار باید برای احقاق حق این گونه اشخاص اشخاص ثالث مم

راهکاری پیش بینی کند . این مهم موجب شده است مقنن ما همانند بسیاری از کشورها اعتراض شخص ثالث را به نفع

دعوا شرکت نداشته اند مقرر کند . ه ای که در دادرسی منتهی به رای معترض عنه به عنوان اصحابیدزیاند



: بر خالف فرجام خواهی و اعاده دادرسی که دارای جهات منصوص و مهلت ویژه برای شکایت فوق العاده می باشند ، نکته

امکان اعتراض شخص ثالث فاقد جهات برشمرده شده قانونی و مهلت است . علت قرار گرفتن این شیوه در کنار سایر طرق فوق

اعتراض را می توان اصل نسبی بودن اثر نسبت به اشخاصی که در دادرسی شرکت داشته اند یا قائم مقامان قانونی و العاده

کسانی که از طرف آنان به نمایندگی اقدام کرده اند دانست

: موارد اعتراض شخص ثالث

تجدید نظر صادر شده است از سوی او قابل هر گاه رایی مخل به حقوق شخص ثالث باشد اعم از اینکه از دادگاه بدوی یا

اعتراض است .

اگر در خصوص دعوایی ، رایی صادر شود که به حقوق شخص ثالث خللی وارد آورد و آن شخص یا نماینده او در - 317ماده

.تراض نمایددادرسی که منتهی به رای شده است به عنوان اصحاب دعوا دخالت نداشته باشد ، می تواند نسبت به آن رای اع

در مورد ماده قبل ، شخص ثالث حق دارد به هر گونه ای رای صادره از دادگاههای عمومی ، انقالب و تجدید نظر - 318ماده

اعتراض نماید و نسبت به حکم داور نیز کسانی که خود یا نماینده آنان در تعیین داور شرکت نداشته اند می توانند به عنوان

.ندشخص ثالث اعتراض کن

قانون امور حسبی اگر موجب ورود ضرر به ثالث گردند قابل اعتراض خواهند 23: تصمیمات حسبی نیز به استناد ماده نکته

بود .

: از انجا که قایم مقامی هر شخص ادامه دهنده شخصیت وی در امور مالی کلی می باشد مانند وراث و منتقل الیه ، نکته

که به طرفیت اصیل صادر شده است به عنوان ثالث اعتراض نماید . بدیهی است که نتوان به رایی

مرجع اعتراض شخص ثالث :

: اعتراض شخص ثالث بر دو قسم است - 319ماده

.صورت گرفته باشد ثالثاعتراض اصلی عبارتست از اعتراضی که ابتدا از طرف شخص -الف

ض یکی از طرفین دعوا به رایی که سابقا در یک دادگاه صادر شده و طرف عبارتست از اعترا طاری ) غیر اصلی (اعتراض -ب

. دیگر برای اثبات مدعای خود ، در اثنای دادرسی آن رای را ابراز نموده است

اعتراض اصلی باید به موجب دادخواست و به طرفیت محکوم له و محکوم علیه رای مورد اعتراض باشد. این - 321ماده



دگاهی تقدیم میشود که رای قطعی معترض عنه را صادر کرده است . ترتیب دادرسی مانند دادرسی نخستین دادخواست به دا

خواهد بود

اعتراض طاری در دادگاهی که دعوا در آن مطرح است بدون تقدیم دادخواست به عمل خواهد آمد ، ولی اگر درجه - 321ماده

عنه را صادر کرده ، معترض دادخواست خود را به دادگاهی که رای را صادر دادگاه پایین تر از دادگاهی باشد که رای معترض

.کرده است تقدیم می نماید و موافق اصول ، در آن دادگاه رسیدگی خواهد شد

( بدین ترتیب 321در مورد اعتراض اصلی مرجع تقدیم دادخواست دادگاهی است که معترض عنه را صادر کرده است ) ماده

دگاه بدوی به هر دلیل قطعی محسوب شود مرجع اعتراض همین دادگاه بوده و اگر رای را دادگاه تجدید نظر چناتچه رای دا

صادر کرده باشد هر چند رای این دادگاه صرفا تایید رای بدوی باشد ، مرجع اعتراض دادگاه تجدید نظر خواهد بود چرا که

ض عنه را دیوان عالی کشور صادر نموده باشد و یا این که ان را تایید تایید رای به منزله رای جدید است . اما اگر رای معتر

کرده باشد دیوان به دلیل انصراف از امور موضوعی تنها مرجع تجویز و یا عدم ان بوده است .و با استفاده از روح قانون ایین

باید از سوی اخرین دادگاهی باشد که رای این قانون در باب اعاده دادرسی به اعتراض 343دادرسی مدنی به ویژه تبصره ماده

ماهوی را صادر کرده انجام شود .

دادگاهی که دادخواست اعاده دادرسی طاری را دریافت می دارد مکلف است آن را به دادگاه صادر کننده حکم - 343ماده

است اعاده دادرسی صادر می ارسال نماید و چنانچه دالیل درخواست را قوی بداند و تشخیص دهدحکمی که در خصوص درخو

گردد موثر در دعوا می باشد ، رسیدگی به دعوای مطروحه را در قسمتی که حکم راجع به اعاده دادرسی در ان موثر است تا

.صدور حکم نسبت به اعاده دادرسی به تاخیر می اندازد و در غیر این صورت به رسیدگی خود ادامه می دهد

یوان عالی کشور تحت رسیدگی باشد و درخواست اعاده دادرسی نسبت به آن شود ، درخواست به چنانچه دعوایی در د -تبصره

دادگاه صادرکننده حکم ارجاع می گردد. در صورت قبول درخواست یادشده از طرف دادگاه ، رسیدگی در دیوان عالی کشور تا

.صدور حکم متوقف خواهد شد

این قانون دادگاهی است که دعوای اصلی در آن 321اری به استناد ماده : مرجع صالح برای اعتراض شخص ثالث ط نکته

مطرح است مگر این که رای مذکور را دادگاهی باالتر صادر کرده باشد که در این صورت معترض باید اعتراض خود را به وسیله



اعتراض طاری در این جا شکال به دادخواست در دادگاه اخیر مطرح کند بنابر این ، در این فرض همان طور که گفته اند

اعتراض اصلی تبدیل می شود .

اعتراض طاری در دادگاهی که دعوا در آن مطرح است بدون تقدیم دادخواست به عمل خواهد آمد ، ولی اگر درجه - 321ماده

دادگاهی که رای را صادر دادگاه پایین تر از دادگاهی باشد که رای معترض عنه را صادر کرده ، معترض دادخواست خود را به

.کرده است تقدیم می نماید و موافق اصول ، در آن دادگاه رسیدگی خواهد شد

: تشریفات اعتراض شخص ثالث

اگر شخص ثالث اصلی باشد باید به موجب دادخواست طرح شود که قانونا مشمول مقررات عمومی طرح دعوی و تنظیم

ث طاری و غیر اصلی باشد نیازی به تقدیم دادخواست نیست ولی اگر درجه دادگاه دادخواست است .اما اگر اعتراض شخص ثال

از دادگاهی که رای معترض عنه را صادر کرده معترض دادخواست خود را در دادگاهی که آن رای را صادر کرده است تقدیم

(321می نماید و موافق اصول در این دادگاه رسیدگی خواهد شد . ) ماده

ون گذار امکان طرح دعوای اعتراض شخص ثالث را محدود به مهلت معینی نکرده است چرا که اگر قانون موعد معین : قان نکته

می کرد الزم می امد که مبدا ان بوسیله ابالغ حکم تعیین بشود . اشخاص ثالث معلوم نیستند تا ابالع به انان متصور باشد .

اثار و احکام شخص ثالث

ثالث اصلی در هر حال نسبت به مورد اعتراض و خلل دارای اثر عدولی است . یعنی دادگاه صادر کننده اعتراض شخص نکته :

رای در موقعیتی قرار می گیرد که می تواند دو باره وارد ماهیت شده و نسبت به مورد اعتراض و خلل رسیدگی ماهوی نماید

دولی و تصحیحی برخوردار باشد ..اما اگر این اعتراض طاری باشد می تواند از هر دو جنبه ع

چنانچه دادگاه پس از رسیدگی ، اعتراض ثالث را وارد تشخیص دهد ، آن قسمت از حکم را که مورد اعتراض قرار - 325ماده

.گرفته نقض می نماید و اگر مفاد حکم غیر قابل تفکیک باشد ، تمام آن الغا خواهد شد

رای حکم قطعی نمی باشد . در مواردی که جبران ضرر و زیان ناشی از اجرای حکم اعتراض ثالث موجب تاخیر اج - 323ماده

ممکن نباشد دادگاه رسیدگی کننده به اعتراض ثالث به درخواست معترض ثالث پس از اخذ تامین مناسب قرار تاخیر اجرای

.حکم را برای مدت معین صادر می کند

ینم یس ا نیی آ هوزج - dl.tabrae.ir€¦ · تسا روهشم نانابز یسراف...

Documents