МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · res publica - res populi...

151
СУМСЬКИЙ ДЕРЖАВНИЙ УНІВЕРСИТЕТ МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ УКРАИНЫ СУМСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ А.Н. Кобяков, И.К. Кобякова МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ ПО ЛАТИНСКОМУ ЯЗЫКУ для студентов 1-го курса специальности Переводдневной формы обучения ЧАСТЬ ІI СУМЫ ИЗД-ВО СУМГУ 2005

Upload: others

Post on 26-Feb-2021

42 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ УКРАИНЫ СУМСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

А.Н. Кобяков, И.К. Кобякова

МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ

ПО ЛАТИНСКОМУ ЯЗЫКУ

для студентов 1-го курса специальности “Перевод” дневной формы обучения

ЧАСТЬ ІI

СУМЫ ИЗД-ВО СУМГУ 2005

Page 2: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

ЧАСТЬ ПЕРВАЯ ХРЕСТОМАТИЯ

Адаптированные тексты Lectura I Прочитайте вслух, переведите со словарём, разберите грамматически (падеж, число имён существительных и прилагательных, время, залог, лицо и число глаголов) следующие тексты. 1 De patria nostra Patria nostra Ukraina (Roxolania) est terra Europae. In patria nostra multae silvae sunt, quae bestiis abundant. Montes metalla continent: aurum, argentum, ferrum. Campi fertiles sunt. In patria nostra varia animalia habitant: tauri, vaccae cum vitulis, oves cum agnis, caprae cum haedis, gallinae. Alia animalia in terra, alia in aere, alia in aqua vivunt. In silvis betulae, fagi, fraxini et quercus sunt. In hortis nostris pruni, mali, cerasi crescunt. Omnes incolae patriae nostrae impigre laborant. Homines terras peragunt, altos montes superant. Agricolae laetas segetes parant. Incolae terrae nostrae urbes magnas aedificant. Nomina scriptorum in patria nostra honorata sunt. Poetae artes litterasque colunt et amoenitatem arvorum cantant. Carmina poetarum multis hominibus patriae nostrae delectationem parant, ideo in ore et pectore hominum sunt. Poetae clari non modo patriam suam honorant, sed generi humano ornamenta sunt. Caput patriae nostrae Kiovia est. Kiovia est urbs magna et clara. Ibi multa et pulchra aedificia, templa, theatra et monumenta sunt. 2 De Scythia Scythia includitur ub uno latere Ponto, ab altero - montibus Rhiphaeis, a tergo - Asia ас Phasis flumine. Ea multum in

Page 3: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

longitudinem et in latitudinem patet. Hominibus inter se sunt nulli fines, neque enim agrum exercent, nec domicilium illis est ullum, aut tectum, aut sedes; armenta et pecora semper pascunt et per incultas solitudines semper errant. Uxores liberosque suos secum in plaustris vehunt. Spernunt aurum et argentum, quae reliqui mortales appetunt. Lacte et melle vivunt; lanae usus ac vestium est iis ignotus; pelles ferinae aut murinae sunt iis pro vestibus. 3 De populis Europae antiquae In Europa antiqua multi parvi populi habitabant. Incolae Italiae antiquae erant Latini, Osci, Umbri, Sabini, Etrusci, etiam Graeci, Galli, Veneti etc. In Hispania Hiberi, in Graecia Graeci habitabant. Galliam Belgae, Aquitani et Celtae incolebant. De vita Germanorum in libris Taciti legimus. Tacitus etiam de vita Aestiorum scribit. Romani cum multis populis bellabant. De Sicilia antiqua Sicilia est magna insula Europae, inter Italiam et Africam sita. Incolae Siciliae agricolae et nautae sunt. Agricolae arant et colunt terram, nautae navigant. Sicilia uvis clara est. In oris Siciliae multae coloniae Graeciae sunt. Non procul ab ora Siciliae est Aetna. 4 Familia Romana Vir Romanus de famila Romana narrat: «In familia nostra non solum dominum dominamque, pueros puellasque, sed etiam servos videmus. Nonnulli servi sunt ministri, alii magistri. Servi docti saepe magistri liberorum nostrorum sunt. Unus e servis narrat: "Domini in nos, servos, semper severi sunt. Nullus servus dominum suum amat. Dominus noster nunquam dicet: «Laudo vos, servi: industria vestra me delectat". Domina nostra etiam mala est, liberos nostros nunquam laudat".

Page 4: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

5 De nominibus Romanis Viris Romanis plerumque tria nomina erant. Ita Ciceroni, egregio oratori, plenum nomen Marcus Tullius Cicero erat. Marcus erat praenomen, Tullius nomen vel nomen gentilicium, Cicero cognomen. In nomine Gai Iulii Caesaris Gaius erat praenomen, Iulius nomen, Caesar cognomen. Numerus praenominum Romanorum parvus erat . Praenomina Romanorum antiquorum erant: Aulus, Gaius, Gnaeus, Decimus, Faustus, Lucius, Manius, Marcus, Numerius, Paulus, Publius, Quintus, Sextus, Spurius, Tiberius, Titus. Romani magnum numerum nominum de vocabulis boni ominis derivabant. Nomina boni ominis erant: Fortunatus, Victorinus, Rex. Ex cognomine Caesaris, primi imperatoris, Romani imperatores suos Caesares appellabant. Mulieribus Romanis plerumque unum nomen gentilicium erat, velut: Cornelia, lulia, Lucia, Tullia, Paula, Octavia, Valeria. Servis autem unum cognomen erat, velut: Syrus, Sarmatus, Thrax, Niger. 6 De animalibus Sunt multa genera animalium. Animalia vivunt et in terra, et in aere. Nam aliam bestiarum terrestres sunt, partim aquatiles, aliae quasi ancipites, in utraque sede viventes. In regionibus Asiae et Africae terra marique rara exemplaria animalium habitant. Variae sunt formae et voces animalium, diversae facultates eorum. Homo quoque animal est, sed animal sociale. Ratione, lingua, menteque cetera animalia ab homine superantur. De diebus Motus terrae circum solem causa diei et noctis est. Longitudo dierum et noctium diversa est. In regionibus nostris aestate dies longi sunt, nocti breves; hieme dies breves, noctes longae sunt. Meridiei tempus in omnibus terrae partibus diversum est.

Page 5: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

7 De familia Romana De familia Romana ex libris virorum Romanorum doctorum cognoscimus. Primus locus in ea vir obtinebat. Sed in familia Romana non solum ipse dominus et domina, filii filiaeque eorum, sed etiam servi erant. In numero servorum erant Graeci et alii populi, qui a Romanis barbari appellabantur. Servorum officia varia erant: alii eorum, catenis vincti, terram in latifundiis colebant, alii in ludis gladiatoris exercebantur, alii domi ministrabant, alii fabri erant, ferrum, argentum aurumque formabant, alii alia faciebant. Multi servorum, praecipue Graeci, viri docti erant; ei erant scribae, medici et magistri liberorum. Servi vitam molestam et miseram agebant; a dominis iniuste puniebantur. Nonnulli servi iniuriam dominorum non ferebant et contra eos armis pugnabant. 8 De Roma antigua Scriptores rerum gestarum saepe de Graecis et Romanis narrant. Apud Romanos Titus Livius et Publius Cornelius Tacitus clari rerum gestarum scriptores erant. Titus Livius in libris suis res gestas Romanorum ab Roma condita enarrat. Primum reges Romam administrabant. Romae conditor, Romulus, primus rex erat; Tarquinius Superbus, vir severus et iniustus, ultimus rex Romanus erat. Regibus exactis senatus populusque Romanus rem publicam administrabant. Duo consules magistratibus praeerant. Praetoribus etiam, quaestoribus, aedilibus et multis aliis magistratibus res publica curae erat. Exercitus imperatori parebat. Milites magnos labores et multa pericula pro patria tolerabant. 9 Fabula Filii agricolae cuiusdam semper inter se litigabant. Pater ad concordiam eos revocabat et monebat: "Filii mei! Obtemperate mihi et concordiam colite! Concordia amorem nutrit!» Sed filii praecepta patris neglegebant. Tum agricola virgularum fasciculum filiis dat et: «Fasciculum eum, - inquit, - frangite !». Sed

Page 6: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

filii frustra fasciculum frangere studebant. Tum pater singulas virgulas singulis filiis dat et : «Nunc, - inquit, - virgulas singulas frangite!" Quod facile facere poterant. Tum pater: "Id vobis exemplo erit! At simulac discordia et rixae inter vos erunt, inimici et viri mali vobis nocebunt. Memoria verba tenete: concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur". 10 De re publica Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus defendit. Viri boni rem publicam amant, in rebus secundis et in rebus adversis rei publicae auxilio sunt. Cives saepe de rebus publicis atque de rei publicae commodis disputant. Vir bonus nullum periculum pro re publica, nullum incommodum pro patria vitat. Fidem virorum Romanorum poetae saepe laudabant. Diebus festis populus Romanus deis deabusque sacrificabat et pro re publica deos orabat. 11 De Gallia antiqua Caesaris tempore in Gallia duo genera eorum hominum erat, qui aliquo honore erant: druides et equites. Nam plebs, qui ingenti vectigali qravique iniuria premebatur, servorum paene loco habebatur; sors eius gravis et tristis erat. Multi de plebe homines, cupientes vectigalibus liberari, in servitutem se nobilibus dabant. Fortuna nobilium felix erat. Druides autem omnibus vectigalibus militiaque liberabantur. Ei sacrificia publica et privata curabant et in omnibus controversiis iudices erant. Equites in bello cum hostibus pugnabant. Multa de Gallorum moribus et vita, si voletis, in Caesaris libro, qui «Commentarii de bello Gallico" inscribitur, legetis. 12 De classibus antiquarum gentium Phoenices, Athenienses, Carthaginienses magnas classes habebant. Classes constabant ex navibus longis et navibus onerariis.

Page 7: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Mercatores navibus oneraris in alienas regiones navigabant. Hieme antiqui nautae non navigabant, quod saevi venti flabant et nautae tempestates timebant. Navibus longis antiqui milites pugnabant. Magna erat firmitudo navium longarum. Saepe in navibus longis turres erant; unde tela in hostes a militibus iactabantur. Magnae classes praesidium urbium maritimarum erant. 13 De nauta et agricola Mores et studia nautae et agricolae diversa sunt. Hic stabilem habet sedem, ille locum mutat. Ab hoc mores antiqui servantur, ille mores alienos amat. Huic sermo tantum patrius, illi aliae quoque linguae notae sunt. Huius vita tranquilla est, illium periculorum plena. Hunc agri et prata, illum fluvii et maria delectant. Sermones quoque nautarum et agricolarum diversi sunt: Navita de ventis, de tauris narrat arator, enumerat miles vulnera, pastor oves. 14 De servis Romanorum Misera et laborum plena erat servorum vita in civitate Romana, nam neque ius ullum iis erat, neque leges dominos eorum ab iniuria et maleficio prohibebant. Itaque domini servos instrumenta vocalia nominabant et vitae necisque potestatem in eos habebant. Crudelitate dominorum adducti, servi pro libertate sua pugnabant. Multa nomina servorum ducum clarorum nobis nota sunt, praecipue Spartaci nomen. Ingenium, fortitudinem, virtutem illius ducis servorum etiam nunc magnis laudibus celebramus. Divites et nobiles Romani, seditionibus servorum territi, eos hostium loco habebant. Notum est id: «Quod servi, tot hostes".

Page 8: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Lectura II Прочитайте и переведите со словарем. 1 De hirundinibus, victoriae nuntiis Hiberniis mensibus in calidiora loca hirundines avolant. Sed vere nova adveniente, ad regiones natales revertuntur et sub domorum tectis nidos suos aedificant. Homo quidam, equestri loco natus, quadrigas ruri habebat, quibuscum cursibus quadrigarum semper interfuit. Cum in urbem ad hos cursus proficiscebatur, hirundines in amicorum villis capere secumque auferre solebat. Cursu quadrigarum finito, eas hirundines liberabat, quarum alae eodem colore, quo et victoris quadrigae pictae erant. Sic aves, ad nidos suos revertentes, illius hominis amicis quadrigas, quibus victoria fuerat, nuntiabant. 2 Quomodo leo capitur Ad leones capiendos, ut Plinius Maior narrat, saepissime foveis utebantur. Principatu Claudii casus docuit rationem capiendi eos, paene turpem tali ferae. Nam pastor quidam impetum leonis irruentis sago obiecto continuit. Credi difficile potest tantam bestiam, etiam non resistentem, levi stragulo capite operto, devictam esse: omnis vis videlicet in oculis constat. Unde iam non mirum est leonem a Lysimacho, iussu Alexandri cum eo incluso, strangulatum esse. Festina lente Gaius Suetonius Tranquillus in «Vita duodecim Caesarum» narrat Octavianum Augustum principem arbitrarum esse nihil minus cum perfecto duce, quam festinationem temeritatemque, convenire. Itaque proverbium Graecum iactare solebat,quod Latine «festina lente» significat.

Page 9: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

3 De Tantalo Tantalus, rex Phrygum, filius Iovis erat. Itaque deis utebatur amicis. Saepe conviviis caelestium interfuit, inter cenam cum iis collocatus est, omnibus eorum voluptatibus fructus. Sed Tantalus, hac amicitia abusus, omnia, quae dii inter cenam locuti erant, in terra hominibus enarrabat. Quin etiam cibos, quos de mensa deorum furatus erat, amicis suis donabat. Hoc cognito, gravissime dii eum sunt ulti. Tantalo enim vincto, apud inferos in lacu sub arbore collocaverunt . Pulcherrima mala super caput eius pendent,sed vesci eis non potest, nam, cum malum capere conatur, rami recedunt. Frustra etiam conatur aquam manibus haurire: aqua quoque recedit . Ita fame sitique vexatur, emori autem non potest.Itaque frustra sortem suam queretur, nunquam ipse veniam assequetur. Quare nunc de hominibus, qui cupiditates suas satiare non possunt, dicimus: "Cruciatus Tantalei». 4 Ornamentum matris Femina quaedam aliquando ornamenta sua pulcherrima illius temporis Corneliae, fratrum Gracchorum matri, monstravit. Quibus visis, Cornelia eam feminam sermone traxit, exspectans suos filios, qui e schola venire debuerunt. Et, ubi pueri venerunt, haec sua ornamenta esse dixit. De Themistocle Apud Graecos dicitur Themistocles Atheniensis incredibilis ingenii et mentis fuisse. Memoriam quoque singularem eum habuisse cives putabant. Omnia enim, quae audiverat et viderat, memoria tenuisse videbatur. Aliquando ad eum peregrinus quidam accessisse dicitur et promisisse se ei artem memoriae esse traditurum. His verbis auditis, Themistocles:"Oblivisci, - inquit, - discere malo. Nam memoria teneo etiam ea, quae nolo, oblivisci non possum, quae volo».

Page 10: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

5 Oedipus et Sphinx Antiquis temporibus Thebani crudelitate Sphingis, horribilis monstri, multa mala patiebantur. Sphinx, in saxo ante portas oppidi sedens, omnibus, qui vel in oppidum proficiscebatur, vel ex oppido egrediebantur, aenigma proponebat eosque, qui solvere non poterant, interficiebat. Hoc autem erat aenigma: "Quid ingreditur mane quattuor pedibus, meridie duobus, vesperi tribus?" Multis civibus iam misere interfectis, Oedipus adulescens ad oppidum Thebas venit statimque illud aenigma solvit: " Homo, -inquit, - infans, dum ingreditur, pedibus et manibus utitur, vir - pedibus, senex baculo nititur». Tum Sphinx de saxo se deiecit. Oedipus autem cum laetitia a plebe acceptus est et rex fit Thebanorum. 6 Roma a Gallis expugnatur Anno trecentesimo nonagesimo Galli, exercitu Romano victo, ad urbem Romam contenderunt. Ubi Romam fama venit exercitum fusum fugatumque esse, omnes fere Romani, qui in urbe erant, fugerunt. Pauci tamen iuvenes cum Manlio, viro fortissimo, in arcem Capitoliumque, quo frumentum et arma comportaverant, ascenderunt. Senatores vero in ipsa urbe manere statuerunt et ibi adventum Gallorum, parato ad mortem animo, exspectaverunt. Omnibus insignibus indutis, in foro, in sellis eburneis sederunt. Interim Galli, nec portis urbis clausis, nec stationibus pro muris et portis dispositis, in urbem intraverunt. Ubi senatores in sellis sedere viderunt, unus ex Gallis barbam senatoris cuiusdam manu tetigit et statim ab eo scipione eburneo interfectus est. Tum vero Galli, incensi, omnes senatores trucidaverunt, urbem ipsam concremaverunt. 7 Roma a Gallis expugnatur (continuatio) Senatores trucidatis urbeque concremata, in arcem , quae saxis praeruptis et muris firmis munita erat, invadere constituerunt, sed diu frustra eam oppugnaverunt.Tandem noctu alii alios

Page 11: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

sublevantes, magno silentio in summum saxum ascenderunt et non solum custodes dispositos fefellerunt, sed etiam canes non excitaverunt. Anseres vero non fefellerunt, a quibus Romani in magna inopia cibi abstinuerant, quia hae aves Iunoni sacrae erant. Clangore eorum alarumque crepitu ex somno excitatus est Manlius, qui ceteros ad arma vocavit et eum Gallum, qui iam in summum collem ascenderat, necavit ceterosque turbavit. Ita Capitolium Romanum ab anseribus servatum est. Paulo post dictator Camillus Romanis, in arce obsessis, cum exercitu auxilio venit et, victoria a Gallis reportata, patriam maximo periculo liberavit. Ob tanta in patriam merita Camillus a civibus pater patriae alterque urbis conditor appellatus est. 8 Ulixes apud Cyclopes Ulixes, Troia domum rediens, adversis ventis in vastam insulam de- latus est, ubi Cyclopes habitabant, homines ingenti corporis magnitudine, qui, neque divino, neque humano iuri obnoxii, greges suos pascebant. Vivebant in speluncis, lacte et caseo vescebantur. In unam ex illis speluncis, domino absente, ingressus Ulixes extremum periculum subiit. Nam, speluncam Ulixe comitibusque eius perlustrantibus, ferus dominus rediit. Is, pecoribus, quae secum egit, in spelunca compulsis, advenas de patria nominibusque interrogavit. Postquam professi sunt et cibum petiverunt, duos eorum arripuit et, captibus ad saxum elisis, devoravit; postea lac bibit et, humi iacens, obdormivit. Primo Ulixes beluam, sic iacentem, interficere in animo habebat, sed brevi hoc consilium abiecit. Intellegebat enim lapidem, quo Polyphemus - id nomen Cyclopi erat - ostium speluncae obstruxerat, a se comitibusque suis, coniunctis etiam viribus, amoveri non posse. Hoc consilio abiecto, aliam fugae rationem excogitare coepit. Altero die mane Cyclops duobus aliis comitibus devoratis, greges ex spelunca exegit, hominibus autem inclusis, saxo obiecto, fugam detraxit. Interea Ulixes palo praeacuto oculum, quem Polyphemus unum in fronte gerebat, effodere cogitavit.

Page 12: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

9 Ulixes apud Cyclopes (continuatio) Vesperi, postquam duo comites miseri iterum devorati sunt, Ulixes Polyphemo calicem praebuit, dulci vino impletum. Hic, tribus calicibus exhaustis, celeriter vim inebriantem potionis sensit et, iam ebrius, Ulixem de nomine interrogavit. Respondit Ulixes se Neminem a parentibus appellatum esse. Cyclops, quasi vini gratias habens, dixit se Neminem ultimum comesurum esse. Quo dicto, statim obdormivit. Protinus Ulixes cum reliquis comitibus palum prehendit et oculum Cyclopi effodit. Acri dolore ex somno excitatus, Polyphemus ingentem clamorem sustulit, ceteros Cyclopes, qui per totam insulam habitabant, sibi auxilio convocans. Postquam advenerunt, dixit Neminem se dolore affecisse. Tum, Polyphemum mente aegrotum esse cogitantes, ceteri Cyclopes abierunt. Frustra Polyphemus tota spelunca manibus hospites requisivit, nam facile hi iram beluae occaecatae effugerut.Mane, priusquam Polyphemus greges emisit, Ulixes, comitibus singulis ventri binarum ovium subligatis, ipse ultimum validissimum arietem subiit et manibus pedibusque inhaeresit. Sic omnes ex spelunca evaserunt. 10 De viro avaro Vir quidam, ad fluvium sedens, flebat et lamentabat, nam securis, qua navem resarciebat, in aquam exciderat. Tum fluvii deus, qui fletum viri audiverat, emersit et: “Cur ploras?», - interrogavit. Tum vir: «Eheu, securis mea excidit in aquam; faber sum, et securum emere non possum, pecunia mihi deest". Tum deus aqua se immersit et paulo post venit, securim auream gerens. "Est - ne eadem, quam amisisti? Si tuam securim cognoveris, accipies eam". Negavit vir probus. Tum deus portavit aliam, argenteam. Faber autem hanc quoque non accepit. Tum deus eandem, quae exciderat, portavit eamque faber suam cognovit. Deus probitate viri commotus tres secures ei donavit. Faber laetus domum properavit et vicinis omnia narravit. Tum vicinus eius ad fluvium properavit, securim sua sponte in aquam demisit et ad fluvium sedens lamentavit. Tum deus idem emersit,

Page 13: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

auream securim gerens, et: " Est - ne tua?" - interrogavit. Ille vero: "Haec mea securis est!" - clamavit. At deus iratus: »Homo es avarus et mendax, neque auream, neque tuam securim habebis,- et in undas se immersit Sic vir avarus se ipse securi privavit. 11 De Solonae et Croeso Solo, ille sapiens, qui leges utilissimas Atheniensibus scripsit, terras alienas libenter visitabant. Aliquando Croesus, Lydiae rex, Solonem invitavit, nam divitias suas viro sapienti ostendere desideravit. Croesus Solone divitior, sed Solo Croeso sapientior erat. Croesus, qui se ipsum felicissimum putabat (nam divitissimus erat), Solonem interrogavit: "Quem tu, vir sapiens, omnium hominum felicissimum putas?" Solo respondit: «Tellum Atheniensem felicissimum puto, nam filios bonos honestosque educavit et ipse pro patria pugnans morte honestissima vitam finivit». Alios quoque viros, qui mortem honestam habuerant,nominavit; tum rex iratus: «Nonne me felicissimum omnium hominum putas? Quis enim pulchriores vestes, splendidiores gemmas, aedificia ampliora habet?» »O rex, - inquit Solo, - nunc te divitem et regem video, sed felicem non prius te nominabo, quam vitam bona et honesta morte finiveris". Hoc responsum minime regi placuit, et Solo regnum eius reliquit. 12 De Gaio Plinio Caecilio Secundo Gaius Caecilius Caecilii et Pliniae filius erat. Cum Gaius adulescentulus erat, pater eius mortuus est. Tum a Plinio, matris fratre (id est avunculo suo) adoptatus est: Gaio nomen Caecilius a patre erat, ab avunculo autem, a quo adoptatus erat, Plinius; inde nomen eius: Gaius Caecilius Plinius Secundus. Scimus Plinium Calpurniam, uxorem suam,valde amavisse. Litteras ad amitam uxoris suae, Calpurniam Hispullam, a qua Calpurnia educata erat, et ad prosocerum eius Calpurnium Fabatum litteras saepe scripsit, quibus virtutes uxoris suae laudabat. In Plinii epistulis legimus Calpurniam non solum pulchram, sed etiam doctam puellam fuisse, libros Plinii

Page 14: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

legisse, versus eius cantavisse, et cithara formasse; magistrum musicae non habuisse, sed amorem illi magistrum fuisse. Nota bene: prosocer, i = avus uxoris aut mariti avunculus, i = matris frater amita , ae = patris soror. 13 Rusticus et canis fidelis Rusticus quidam in agro erat. Filium autem, qui in cunis cubabat, reliquit cani. Arrepsit immanis anguis, qui puerum mordere in animo habebat. Sed custos fidelis, eum necare studens, cunas evertit. Paulo post ex agro venit agricola. Cunas eversas videns, ira accenditur. Temere custodem fidelem necavit ligone. Sed ubi cunas restituit, supra anguem mortuum repperit puerum vivum et incolumem. Poenitentia facinoris tum sera fuit. 14 De Daedalo Daedalus, artifex clarus, Athenis casu hominem necavit. Itaque cum Icaro filio ex Athenis fugit et in insulam Cretam ad regem Minoem migravit. Ibi regi labyrinthum aedificavit. Posteam Daedalus consilium cepit in patriam remigrare. Minos autem Daedalum et Icarum retinuit atque etiam in labyrintho inclusit. Tum Daedalus dolum excogitavit: nam ex pennis alas fecit et cum filio avolavit. Sed incautus Icarus ad solem prope advolavit, sol ceram, quae pennas vinxit, tabefecit. Icarus in mare decidit et periit. Daedalus autem in Siciliam pervenit. 15 De Miltiade, Themistocle, Aristide Nihil peius et turpius est, quam animus ingratus. Sed multi Athenienses probissimi pessimum et miserrimum fatum habuerunt. Cives ingrati Miltiadem proditionis accusaverunt, et Miltiades in vinculis vitam efflavit. Themistocles, qui maximus et prudentissimus vir erat, ex urbe Athenis relegatus ad inimicos suos migravit et

Page 15: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

regi Persarum paruit. Etiam Aristidem, iustissimum et probissimum omnium Atheniensium, cives ingrati accusaverunt et relegaverunt. Brevi tempore autem virum optimum revocaverunt. Nomina Miltiadis,Themistoclis, Aristidis notiora et clariora sunt, quam nomina multorum regum et principum. 16 De pugna Marathonia In magno periculo olim res publica Atheniensium fuit. Nam Persae cum magno exercitu in Atticam invaserunt. Exercitus Atheniensium parvus erat, duces autem rei militaris periti erant. Inter duces Miltiades prudentia insignis fuit. Concordia Graecorum in rebus adversis admirabilis erat. Apud Marathonem planities erat ibique Athenienses contra copias Persarum pugnaverunt. Initio diei in media acie Persae, in cornibus autem aciei Graeci victores fuerunt; meridie victoria Graecorum certa fuit. In pugna Marathonia prudentia Miltiadis et fortitudo militum rem publicam Atheniensium a pernicie servaverunt. 17 De philosophia Quid est optabilius sapientia , quid praestantius, quid homini melius,quid homine dignius? Qui hanc petunt, philosophi nominantur. Nec quicquam aliud est philosophia, si exponere in animo habes, praeter studium sapientiae. Sapientia autem est, ut a philosophis expositum est, scientia rerum divinarum et humanarum causarumque, quibus eae res continentur. O philosophia, vitae dux, o virtutis indagatrix! Tu urbes condidisti, tu homines in societatem convocavisti, tu eos inter se primo domiciliis, deinde coniugis, tum litterarum et vocum communione iunxisti. Tu inventrix legum, tu magistra morum et disciplinae fuisti. Ad te concurrimus, a te opem petimus, tibi nos totos tradimus. Unus dies autem, qui bene et ex praeceptis tuis actus est, peccanti immortalitati anteponi debet. (Cicero)

Page 16: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

18 De Hannibale Hannibal Hamilcaris, ducis Carthaginiensium, filius fuit. Post mortem patris milites Hannibalem adulescentem mox imperatorem creaverunt. In Hispania multas gentes vicit urbesque expugnavit. Deinde Saguntum, urbem sociorum populi Romani, expugnavit. Romani bellum cum Carthagine gerere constituerunt. Hannibal incursionem Romanorum non exspectavit et magnis cum copiis Poenorum sociorumque Alpes superavit et Italiam intravit. In itinere inter saxa et nives altas multos homines magnamque partem iumentorum amisit. Ticinus flumen per patentes campos fluit. Locus equestri proelio idoneus est. Hannibal cum equitatu processit; pedestres copias a castris non eduxit. Hannibali obviam consul Romanus cum equitibus processit. Equites veloces Poenorum a tergo Romanos circumvenerunt. Romani victi sunt. Postquam Hannibal equitatu ad Ticinum flumen in campo patenti facile magnam manum Romanorum vicit, consul ad pugnam locum collibus tectum eligere constituit Ad Trebiam flumen, ubi locus equitatui idoneus non erat, castra posuit. Eodem Hannibal cum magno numero equitatus peditatusque venit. Consul exercitum e castris eduxit. Nocte imber fuit et aquam in flumine auxit: dies autem frigidus erat et a flumine ventus acer flabat et nix cadebat.Consul exercitum trans flumen vado ducebat. Postquam ad alteram ripam pervenerunt, pedites propter frigus vix arma tenebant. Poeni exercitum Romanorum circumvenerunt, et milites Romani mox terga verterunt. 19 De deis Gallorum et Germanorum Caesar in eis libris, qui «Commentarii de bello Gallico» inscribuntur, et de bellis, quae Romani in Gallia, Germania, Britania diu gesserunt, et de moribus institutisque eorum populorum scribit. Tacitus, ille rerum scriptor Romanus, quoque in libro de origine, moribus, situ, populis Germaniae dicit. Caesar scribit Gallos deorum maxime Mercurium colere. Hunc viarum ducem, hunc mercatorum

Page 17: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

custodem Galli dicunt. Post hunc colunt Apollinem et Martem et Iovem et Minervam. De his eandem fere opinionem, quam reliqui populi habent. Credunt enim Apollinem morbos depellere, Minervam artificiorum initia tradere, Iovem imperium deorum tenere, Martem bella regere. 20 De deis Gallorum et Germanorum (continuatio) Marti Galli, cum proelium committere in animo habent, magnam praedam promittunt. Post pugnam bestias necant, congerunt in unum locum reliquas res, quibus magnos tumulos exstruunt. De Germanorum deis autem Caesar nihil nisi haec scribit: Germani in deorum numero eos solos dicunt, quos cernunt et quorum auxilio iuvantur: Solem et Vulcanum et Lunam. E Taciti libro intellegimus a Germanis maxime Mercurium coli. Cui Germani certis diebus etiam homines immolant. Herculem et Martem mactatis bestiis placant.Germani deos neque parietibus includunt neque in hominis speciem fingunt. Lectura III Переведите со словарем следующие тексты. 1 De pugna ad Thermopylas facta Anno ante aeram nostram quadringentesimo octogesimo Xerxes, rex Persarum, ingentem exercitum in Europam ducebat. Ubi Hellespontus angustissimus erat, duobus pontibus fretum iunxit ibique septem diebus totidemgue noctibus copias traduxit. Postquam exercitum traduxit, milites lustravit. Erant septies decies centena milia peditum, equitum octaginta milia. Via e Macedonia in Graeiciam erat per angustias Thermopylarum, quae vix duobus carris spatium dabat. Leonidas, rex Lacedaemoniorum, cum sex milibus militum angustias occupavit. Omnes Graeci maximo amore patriae flagrabant virique fortissimi erant. Itaque omnes hostium impetus sustinuerunt et Persas fugaverunt. Tum Ephialtes quidam, homo improbus, Persis semitam,

Page 18: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

per montes ad Thermopylas ducentem, monstravit et decem milia fortissimorum Persarum in tergum Graecorum perduxit. Leonidas omnes milites dimisit et ipse cum trecentis Spartiatis contra Persas pugnavit. Graeci diu impetum Persarum sustinuerunt et fortissime pugnantes ad unum omnes interfecti sunt. Magna est gloria eorum virorum. In eorum sepulcro scriptum est. Dic, hospes, Spartae nos te hic vidisse iacentes, dum sanctis patriae legibus obsequimur. 2 De monumento Ancyrano Imperator Augustus in campo Martio Mausoleum sibi exstruxit. Prope introitum duae tabulae affixae sunt. In his tabulis res gestae divi Augusti inscriptae sunt. Tiberius haec verba exscripsit et duabus linguis, Latina et Graeca, scripta in aliis oppidis imperii Romani edixit. Unum exemplum Ancyrae in introitu templi Augusti affixum est. Haec inscriptio a viris doctis regina inscriptionum dicitur. Augustus inter alia haec dixit: Annos undeviginti natus exercitum privato consilio et privata impensa conscripsi, per quem rem publicum a dominatione factionis oppressam in libertatem vindicavi. - In triumphis meis ducti sunt ante currum meum reges et regum liberi novem. - In consulatu sexto censum populi habui. Quo lustro Romanorum censa sunt capita quadragiens centum milia et ducenta triginta tria milia. - Provinciarum populi Romani, quibus finitimae fuerunt gentes, quae non parebant imperio nostro, fines auxi. Gallicas et Hispanicas provincias et Germaniam, quam includit Oceanus, a Gadibus ad ostium Albis fluvii pacavi. - Meo iussu et auspicio ducti sunt duo exercitus eodem fere anno in Aethiopiam et in Arabiam. Cum scripsi haec, annum agebam septuagesimum sextum. 3 De forti centurione Romano Anno quinquagesimo secundo Caesar oppidum Gergoviam obsedit. Postquam milites, qui murum Gergoviae ascenderant, interfecti atque de muro deiecti sunt, M.Petronius centurio ad oppidum cum parva

Page 19: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

manu processit. Sed a multitudine hostium vehementer opressus est. Tum Petronius, multis iam vulneribus affectus, de sua salute desperans, militibus, qui ei succeserant: «Quoniam, - inquit, - me una vobiscum servare non possum, vestrae qudem certe vitae prospiciam, quos cupiditate gloriae adductus in periculum deduxi. Vos, ubi primum facultas facta erit, vobis consulite". Simul in medios hostes irruit duosque interfecit, reliquos a porta paulum submovit. Succurentibus militibus: "Frustra, - inquit, - mihi prospicere cupitis, quem iam sanguis viresque deficiunt. Proinde abite, dum est facultas, vosque ad legionem recipite». Ita pugnans post paulo concidit ac suis salutus fuit. 4 De equo Troiano Graeci, laboribus belli Troiani fatigati, de victoria desperaverunt et in patriam redire cupiverunt, sed ab Ulixe retenti sunt, qui iis suasit, ut dolus adhiberetur. «Equum ligneum, - inquit, - exstruamus. In equi ventrem fortissimi viri armati se abdant, ceteri autem naves conscendant reditumque in patriam simulantes ad insulam Tenedum navigent». Consilium Ulixis ab omnibus probatum est. Iam Troiani liberos se putabant periculis et magnopere delectabantur. Omnium autem admirationem excitabat equus ligneus. Atque nonnulli placuit, ut in arce urbis, ubi Minervae templum erat, collocaretur. Laocoon autem, Neptuni sacerdos, Troianos monuit, ut fraudem caverent: "Ne traxeritis, - inquit, - equum in urbem! Flammis potius eum deleamus! Dolus subest; hostes in equo latent». Utinam Troiani Laocoonti fidem habuissent! Utinam ne frustra eos monuisset! Troiani tum incolumis stetisset et incolae eius capti aut trucidati non essent. 5 De Damoclis gladio

Page 20: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Cum quidam ex Dionysii familiaribus, Damocles, commemoraret in sermone divitias eius, maiestatem dominatus, magnificentiam aedium regiarum et dixit nunquam beatiorem quemquam fuisse: "Visne, - inquit Dionysius, - Damocles, ipse hanc vitam degustare et fortunam experiri meam?" Cum Damocles se cupere dixisset, Dionysius collocari iussit hominem in aureo lecto mensasque complures ornavit. Tum ad mensam pueros delectos iussit consistere eosque ad nutum illius diligenter ministrare. Aderant unguenta, coronae, incendebantur odores, mensae conquisitissimis epulis exstruebantur. Fortunatum se Damocles iudicavit. Tum iussit Dionysius fulgentem gladium e lacunari seta equina aptum demitti, ut impenderet illius beati cervicibus. Itaque nec pulchros illos ministros aspiciebat, nec argentum, nec manum porrigebat in mensam; iam ipse defluebant coronae; denique exoravit tyrannum, ut abire liceret, quod iam beatus nollet esse. 6 De bello Troiano Troiani, cum Graecorum adventum comperissent, omnibus cum copiis ad litus venerunt, ut hostes egressu prohiberent. Graeci autem, cum locum idoneum repperissent, in terram escenderunt et Troianos reppulerunt. Protesilaus, qui primus e navi desiluerat, ab Hectore occisus est. Graeci, cum naves in terram subduxissent, castra navalia fecerunt et vallo muroque muniverunt et tentoria exstruxerunt. Cum victus exhaustus esset, oppida finitima diripiebant, viros vel occidebant vel vinciebant, mulieres in servitutem abducebant, greges rapiebant. Unus Achilles viginti tria oppida cepit et diripuit. Inter urbem et castra Graecorum ampla planities erat, in qua cotidie fere pugnabant. Duces pugnabant e curribus, ceteri pedites erant. Cum sic per noves annos pugnatum esset, decimo anno discordia inter Agamemnonem et Achillem exarsit, quae multorum malorum causa erat. Achilles pugna abstinuit et Troiani victores fuerunt; cum denuo pugnae intercessisset, a Paride sagitta interfectus est. A Graecis certamina Achilli habita sunt;

Page 21: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

corpus eius crematum est, ossa ad Hellesponti litus sepulta sunt. Arma Achillis Ulixi tradita sunt. 7 Latona et agricolae Lycii Cum Latona in insula Delo Apollinem et Dianam peperisset, Iuno tantum odium in eam concepit, ut illam interfecisset, nisi cum liberis aufugisset. Tandem dea, cum in fines Lyciorum confugisset, longo labore confecta sitique vehementi torta est. Itaque lacu in campo conspecto, aquam haurire cupivit. Agricolae autem, qui fructus in campo illo colligebant, id vetuerunt deamque verbis malis acceperunt. Dea vetantes sic allocuta est: "Quid prohibetis, - inquit, - me ab aqua? Usus aquarum communis est, natura neque solem vobis proprium fecit, neque aerem, neque aquam. Tamen supplex vos moneo, ut me sinatis meam et liberorum meorum sitim explere". Illi ne aspectu quidem liberorum, qui casu parvas manus tendebant, moti sunt. Deam vi ab aqua prohibere ausi sunt, alii lapides in aquam iecerunt, alii pedibus manibusque aquam turbaverunt. At dea, cum tantam ab illis iniuriam accepisset, manibus ad caelum tensis: «Semper, - inquit, - in ista aqua vivatis!» Iuppiter deae petenti satisfecit, forma agricolarum illorum statim in formam ranarum mutata est. 8 De Horatio Coclite Tarquinius Superbus, cum ex urbe expulsus esset, ira incensus ad Porsennam, Etruscorum regem, confugit eiusque auxilium imploravit. Obsecutus est precibus eius rex et ingentem exercitum contra Romanos duxit. Nunquam antea maior terror populum invasit: tanta eo tempore auctoritas nominis Porsennae fuit. Ex agris in urbem demigrant, urbem ipsam saepiunt praesidiis. Alia urbis pars muro, alia flumine Tiberi defensa esse videbatur, sed pons sublicius, qui in Tiberi erat, inimicis iter dedisset, nisi unus vir inventus esset, Horatius Cocles. Is, cum hostes repentinum impetum in pontem fecisset, extremam pontis partem occupavit et, singulos retinens, militibus suis dixit: "Vos pontem rescindite, ego impetum

Page 22: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

hostium excipiam». Inde, cum ceteri pontem rescinderent, ipse hostes sustinuit, qui, clamorem tollentes, undique in unum tela coniicebant. Ponte deleto nulla via Etruscis in urbem patebat. Tum Cocles: "Tiberine, pater, te precor, ut benevole haec arma et hunc militem tuo flumine accipias". Quo dicto, armatus in Tiberim se proiecit et, cum multa tela in eum coniicerentur, velociter incolumis ad suos tranavit. Itaque Etrusci discendentes dicere potuerunt: "Romanos vicimus, ab Horatio victi sumus». Grata ob tantam virtutem civitas fuit: statua ei posita est, tantum agri, quantum uno die circumaravit, datum est. 9 Deucalion et Pyrrha De Deucalion et Pyrrha a poetis antiquis haec fabula narratur. Iuppiter, cum aliquando de summo Olympo despexisset et feros hominum mores notavisset, consilium cepit totum genus humanum fluctibus delere. Quo constituto, et ipse ingentes imbres ex nubibus fudit et aquarum fontes patefecit. Brevi tempore etiam summi montes aquis tecti sunt: omnes, qui ad summos montes cucurrerant, fluctibus obruti sunt. Deucalion, Promethei audacis filius, qui omnibus pietate et virtute praestiterat, cum Pyrrha uxore navem conscendit, ut vitam servaret. Cum navis illa ad Parnassum montem advenisset, Iuppiter immortalis voluit Deucalionem et Pyrrham servari. Eo consilio capto, nubes diffudit et Neptunum iussit fluctus et flumina revocare. Deucalion et Pyrrha, cum totem orbem terrarum inanem conspexissent, timore et dolore premebantur, quod soli relicti essent. Deinde a Iove petiverunt, ut novos homines crearet. Iuppiter autem iis mandavit, ut ossa terrae matris effossa post se iactarent. Quod mandaverat, fecerunt: lapides, ossa terrae, ex ea effoderunt et post terga iecerunt. Ex lapidibus, quos Deucalion iecerat, iuvenes creverunt, ex lapidibus, a Pyrrha iactis, virgines. De Deucalione et Pyrrha igitur, ut poetae Graecorum et Romanorum narrant, nova gens humana orta est.

Page 23: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Адаптированные тексты повышенной трудности 1 De Pyrrho Cum classis Romana, quae contra foedus a Romanis Tarentinisque factum ante portum Tarentinorum apparuerat, a Tarentinis facillime victa esset, Romani irati Tarentinis bellum opinione celerius indixerunt. Тum Samnites bellandi cupidi libenter societatem cum Tarentinis inierunt. Qua occasione proposita Pyrrhus, Epirotarum rex, a Tarentinis auxilio vocatus quam celerrime in Italiam venit, ut bello contra Romanos praeesset. Valerius Laevinus consul minime feliciter adversus Pyrrhum pugnavit, cum milites nova specie elephantorum, quos Pyrrhus secum duxerat, magnopere territi essent. Нас victoria sublatus Pyrrhus, cum loca, in quibus pugnatum erat, spectaret, corpora Romanorum omnia versa in hostem invenit. Paulo post Pyrrhus castra movit, ut fines Romanos depopularetur. Senatus Romanus nuntio cladis allato maestus C.Fabricium legatum ad Pyrrhum misit, ut captivos repeteret. 2 De Pyrrho et Fabricio Cum C.Fabricius legatus a senatu missus captivos repetendi causa ad Pyrrhum regem venisset, honestissime ab eo acceptus est. Brevi rex tanta admiratione Fabricii affectus est, ut, cum eum pauperem cognovisset, quartam partem regni sui liberaliter ei pollicitus sit, si patria deserta ad se transiret. Captivi sine pretio remissi sunt. Fabricius autem corruptus non est, sed aequo animo Pyrrhi gratiam repudiavit. Biennio post Fabricius consul contra Pyrrhum missus milia passum tria a Pyrrhi castris castra posuit. Media nocte medicus Руrrhi perfidus in Fabricii praetorio (палатка полководца) adest. 'Veneno', - inquit, -'regem de medio tollam (устраню), si satis magnis praemiis me affeceris'. Quem Fabricius vinctum ad dominum reduci iussit. Tum rex: 'Illе est Fabricius qui difficilius ab honestate quam sol a cursu suo averti potest'. Statim recto itinere in Siciliam traiecit. Fabricius autem Samnitibus victis triumphum illustrem egit.

Page 24: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

3 De clade ad Trasumennum lacum accepta Primo vere Hannibal, qui superiore aestate Italiae bellum intulerat et in Gallia citeriore hiemaverat, Appenninum superavit, ut itinere recto ulteriorem partem Italiae peteret. Cum extremam partem Etruriae ferro ignique vastaret, Flaminius, consul Romanus, cum exercitu propius accessit Hannibalemque secutus est, ut eum impediret, ne agros depopularetur. Cum Trasumenno appropinquarent, Hannibal Romanis insidias collocare constituit. Nam prima inter lacum et montes via perangusta est; interior pars paulo latius patet; deinde colles nascuntur. Ibi in aperto castra ponere iussit; milites levis armaturae (легковооруженные воины) post montes duxit et in summis iugis occultavit. Equites ad ipsas angustias collocavit. Sed Hannibali non feliciter evenisset, nisi Flaminius tanta temeritate fuisset. Nullo enim exploratore praemisso prima luce angustias iam superaverat, cum subito signo dato hostes de montibus cucurrerunt et Romanos lacu et montibus clausos aggressi sunt. Orta ex lacu nebula prospectum impedivit, ita ut Romani clamorem hostium prius audiverint; quam conspexerint, quid ageretur. Poeni e loco superiore magno impetu Romanos invadebant, Romani e loco inferiore diu fortissime resistebant. Postremo autem consule ab hostibus interfecto ad unum omnes fugae se mandabant. Sed quod ultimi primis recessum dare non poterant, lacus a tergo erat, et hostes a lateribus exitus clauserant-passim trucidabantur. Quindecim milia Romanorum, duo milia quingentos hostium in hoc proelio insigni caesa esse Livius tradit. 4 Quo modo Hannibal Romanos proelio lacessere conatus sit Hannibal, cum ad Gereonium plures dies propter inopiam frumenti manere nequiret, castra movit, ut meliore commeatus condicione uteretur. Prope Cannas, vicum minimum ad Aufidum flumen situm, castra posuit. Consules quam maximis itineribus exercitum eius permagnum sequentes, ut ventum ad Cannas est, bina castra muniverunt, quorum maiora in ripa citeriore; minora in ripa ulteriore posita erant. Cum Romani discordia pessima consulum, Pauli et

Page 25: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Varronis, sollicitarentur, Hannibal optimum existimans hostes proelio lacessere complures turmas (эскадроны) trans flumen misit, ut adorerentur eos, qui aquandi causa castra minora reliquerant. Quorum plurimis interfectis Poeni ad ipsas portas castrorum minorum adequitaverunt. Et misissent etiam Romani equitatum extra munitiones, nisi Paulus, qui consilio plus Varrone valebat, summam imperii eius diei tenuisset. Condicionem enim pugnandi Romanis peiorem esse quam Poenis intellexerat. 5 De pugna ad Cannas facta Postero die Varro, cui imperium eius diei erat, collega invito copias Aufidum flumen traduxit sequente Paulo. Luce prima proelium a sagittariis primum funditoribusque commissum est; deinde ii equites, qui prope ripam constiterant, concurrerunt minime equestris ratione proelii. Hinc enim flumen, hinc peditum acies spatium proeliandi minimum dabant. Stantibus equis vir virum detrahebat equo. Equestri proelio prope finito pedites Romani impetu facto mediam hostium aciem pedem referre (отступать) coegerunt. Nullo resistente postremo ad subsidia Afrorum pervenerunt, qui cornua extendendo Romanos etiam a tergo clauserunt. Condicio pugnandi Romanis iniquissima erat, quod complures horas non solum inclusi cum circumvenientibus, sed etiam defessi cum recentibus pugnare debebant. Denique, cum copiae Romanorum maximam partem iam trucidatae essent, septem milia hominum omnibus rebus desperatis in minora castra, paulo plures in maiora profugerunt. Quadraginta quinque milia quingenti pedites, duo milia septingenti equites caesi dicuntur. 6 Quo modo Romani urbem oppugnaverint Romani ad oppugnandum urbem venerunt. Castra ponendo, turres exstruendo, aggerem (насыпь, вал) petendo ad urbem oppugnandam se paraverunt. Telis coniciendis hostes in urbe continere conabantur. Omni apparatu oppugnandarum urbium comparato Romani ad oppugnandam urbem parati erant. Iam primi Romanorum fossae

Page 26: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

aggere complendae causa profecti erant, iam alii in turribus ad murum admovendis occupati erant. Тum hostes portis urbis eruperunt et Romanos perturbaverunt. Itaque in spem urbis servandae venerunt. Maximum periculum imminebat. Inde dux Romanorum, suis subsidia submisit atque ipse ad aciem instruendam castris egressus signum progrediendi dedit. Complures horas acerrime pugnabatur. Tandem hostes multis vulneribus in pugnando acceptis terga verterunt. Tum Romani ad insequendos hostes profecti sunt et perpaucis tantum potestatem sui in urbem recipiendi dederunt. Denique dux hostium spe libertatis servandae deiectus legatos de condicionibus dedendae urbis ad Romanos misit. 7 Quo modo Romani urbem expugnaverint In urbe oppugnanda a militibus plurimi labores sustinebantur. Hi labores militibus sustinendi erant, quod incolae in urbe defendenda fortissimos atque crudelissimos se praebebant. Igitur dux Romanus eos esse puniendos constituit urbemque militibus diripiendam dedit. Dux animos militum incitandos existimans 'Urbem hostium', - inquit, - 'vos capturos esse iam constat. Desidero vos muros fortiter ascensuros portasque effracturos esse. In expugnanda urbe nemini parcendum erit. Nam urbs iam pridem a vobis capta esset, nisi hostes tanta crudelitate et pertinacia eam defendissent. Nunc vobis occasio ulciscendi istos proditores non est praetermittenda, nunc providendum, ne iterum a populo Romano deficere possint'. Cum Romani subito impetum facerent, hostes sese iam victos esse arbitrati terga verterunt. Sed cum undique clausi evadere non possent, fortiter pugnantes ad unum omnes interierunt. 8 De Scipione Maiore Bello Punico secundo duo imperatores Romani, pater et patruus (дядя) Scipionis eius, qui postea Hannibalem in Africa devicit, intra dies triginta in Hispania ceciderant. Itaque aliquis mittendus erat, qui in locum eorum succederet. Sed nemo erat, qui tam periculosum

Page 27: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

imperium accipere auderet. Iam omnes credebant neminem se idoneum putare, qui in Hispania ad exercitus proficisceretur, cum subito P.Cornelius Scipio, qui postea Africanus appellatus est, 'Dignus sum', - inquit, - 'qui in Hispaniam mittar. Me potissimum mittite, ut Carthaginiensibus vincendis mortem patris patruique ulciscar'. His verbis incensi et necessitate coacti Romani Scipionem, quamquam vix quattuor et viginti annos natus neque quaestor neque praetor neque consul fuerat, tamen pro consule in Hispaniam miserunt. Permiserunt adulescenti, ut ex iis exercitibus, qui in Italia essent, decem milia militum et mille equites in Hispaniam secum traiceret. 9 Quo modo Syracusae a Romanis captae sint Romani terra marique simul Syracusas oppugnare coeperunt. Et quod non diffidebant urbem se capturos esse, omnem apparatum oppugnandarum urbium muris admoverunt. Et habuisset tanto impetu coepta res fortunam, nisi unus homo Syracusis eo tempore fuisset, Archimedes, qui urbis defendendae causa muros genere omni tormentorum instruxit. Primo Marcellus consul urbem a mari aggrediendam censuit. Cum sexaginta naves muro admotae essent, ex ceteris navibus sagittarii funditoresque vix cuiquam potestatem sine vulnere consistendi in muro faciebant. Ad extremas naves arcendas Archimedes saxa ingentia conicienda curabat, propiores levioribus eoque magis crebris petebat telis. Ita maritima oppugnatio est repulsa, constituitque consul totis viribus terra aggrediendum esse. Sed cum eae quoque muri partes eodem apparatu tormentorum instructae essent, consilio habito desistere oppugnatione atque obsidendo intercludere terra marique commeatu hostem placuit. Secundum iam annum Romanis Syracusas obsidentibus cum Carthaginienses Syracusanis opem non ferrent, Epicydes, qui urbi custodiendae praeerat, urbe clam egressus commeatus petendi causa ad Poenos navigavit. Нас spe deiectus Epicydes Syracusas non rediit, sed Agrigentum profectus est, ut eventum belli exspectaret. Quibus rebus nuntiatis Syracusani legatos de condicionibus dedendae urbis ad Marcellum miserunt. Qui reversi suaserunt Syracusanis, ne

Page 28: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

occasionem reconciliandi (примирения) se Romanis praetermitterent. Sed perfugae, qui Syracusanorum libertatis servandae causa e castris Romanorum in urbem venerant, veriti, ne Romanis traderentur, praetores urbis interfecerunt et sex praefectos creaverunt, ne sine ducibus essent. Unus ex his erat Hispanus Moericus nomine. Qui a Romanis corruptus effecit, ut scirent, quae regio in partibus dividendis sibi ipsi evenisset, atque nocte certum numerum eorum recepit. Luce prima Marcellus omnibus copiis moenia aggressus est. Tum ab omnibus partibus urbis armati relictis stationibus suis concurrerunt vim et impetum Romanorum se repulsuros sperantes. In hoc tumulto naves Romanae missae ad portum armatos exposuerunt, qui subito adorti non magno certamine portum ceperunt. Tandem Syracusani portis apertis legatos ad Marcellum miserunt nihil petentes aliud quam salutem sibi liberisque suis. 10 Quae Caesar fecerit, priusquam exercitum in Britanniam traiecerit Caesar in Britanniam traiciendum censuit, quae insula Gallis erat incognita. Itaque mercatores undique ad se vocavit, ut eas, quae sunt contra Galliam, regiones cognosceret; sed neque qui essent ad maiorem navium multitudinem idonei portes neque quo modo Britanni proelio contendere consuessent, reperire poterat. Quae omnia mercatoribus erant incognita. Tamen naves undique ex finitimis regionibus et, quam superiore aestate fecerat, classem iussit convenire. Interim consilio eis per mercatores Britannis nuntiato a compluribus eius insulae civitatibus ad eum legati venerunt, qui pollicerentur se imperio populi Romani oboedituros. Quibus auditis liberaliter pollicitus, quae petiverant, eos domum remisit et cum iis una Commium, cuius et virtutem et consilium probabat et quem sibi fidelem esse arbitrabatur. Huic imperavit, quas posset, adiret civitates hortareturque, uti populi Romani fidem sequerentur.

Page 29: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

11 De vitae Hannibalis exitu Romani cum Carthaginienses apud Zamam, quod oppidum paucorum dierum iter a Carthagine abest, vicissent, postulaverunt, ut Hannibal sibi traderetur. Cum Carthaginiensium alii alia suaderent, nulla autem spes salutis videretur, Hannibal noctu clam ex urbe evasit et in Asiam se contulit, ut hostibus Romanorum se offerret adiutorem. Denique Prusias, Bithyniae rex, eum ad se recepit. Ad Prusiam regem Romanorum legatus venit, qui demonstraret quanto cum dolore Romani Hannibalem ab eo receptum esse audivissent. Uno colloquio habito milites statim ad domum Hannibalis custodiendam missi sunt. Semper talem exitum vitae suae Hannibal prospexerat. Romanorum odium in se cernens et fidei regis diffisus "Liberemus",- inquit- "diuturna cura populum Romanum, quoniam mortem senis expectare nolunt! Quantum mores populi Romani mutati sint, hiс dies docebit: horum patres Pyrrho regi, hosti armato, exercitum in Italia habenti, eius medicum, qui venenum in eum promiserat, vinctum remiserunt; hi legatum consularem miserunt, qui auctor esset Prusiae per scelus occidendi hospitis". Quibus verbis factis tristi vultu venenum quod multo ante ad tales casus paratum habebat, postulavit. Hic vitae exitus fuit Hannibalis. 12 De Persei regis clade Paulus consul, quem in Macedoniam non sine aliqua spe profectum esse supra demonstravimus, prope Pydnam oppidum castra posuerat. Macedonum castra non longe a Romanis aberant intermisso flumine quodam, ex quo iterque exercitus aquabatur. Praesidiis ex utraque ripa positis cum otium ad flumen esset, iumentum aliquod Romanorum in ulteriorem ripam effugit. Quod cum tres milites sequerentur, Macedones duo id iumentum in suam ripam trahebant. Altero eorum occiso receptoque eo iumento Romani ad suos se recipiebant. Tum Macedonum praesidium ad persequendos hostes fluvium transiit. Tanta pugnandi cupiditas utrique exercitui erat, ut et Perseum et Paulum quidam adhortarentur, ne sine ullo proelio discederetur;

Page 30: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

neque erat quisquam, quin decertandum existimavit. Itaque et consul et rex aciem instruxerunt. Paulus in dextrum cornu, unde apud fluvium commissum proelium erat, elephantos misit, ne quid Romani detrimenti acciperent; et hinc primum fuga Macedonum est orta. Altero quoque Persei cornu pulso peditum passim caedes fiebant, nisi qui abiectis armis fugerunt. Princeps fugae rex erat ipse. 13 "Ceterum censeo Carthaginem esse delendam" Bello Punico secundo confecto nonnuli senatores Romani, quamquam Carthaginienses iterum victi erant, magno in metu erant. Metus erat tantus, quantus numquam antea. Quanto enim plus Romani valebant, tanto magis plerique mollitia atque luxuria afficiebantur. Itaque timendum erat, ne populus Romanus, quamquam tot milia hostium caesa erant, quot numquam antea, aliquando a Carthaginiensibus superaretur. M. Porcius Cato erat unus ex iis senatoribus, quibus res publica curae erat. Is erat vir talis, quales viri vere Romani antiquis temporibus fuerant. Saepe orationes de moribus maiorum apud senatores habebat, et quotiens sententiam dixerat, totiens addebat: "Ceterum censeo Carthaginem esse delendam". Tanta pertinacia senatum adhortabatur, ut denique multo plures senatores quam antea sententiam Catonis probaverint. Itaque nonnullis annis post Romani ad Carthaginem delendam profecti sunt. 14 Quo modo Francus quidam sapientem Graeciam superaverit Cum Carolus rex de Saxonici belli legatos ad regem Constantinopoleos mitteret, interrogavit ille, utrum pacatum esset regnum filii sui Caroli an a finitimis gentibus incursaretur. Cumque missorum primus alia omnia pacata referret, nisi quod gens quaedam, qui Saxones vocantur, creberrimis latrociniis Francorum fines lacesseret, dixit homo torpens otio nec utilis belli negotio: "Heu, qua re laborat filius meus contra hostes paucissimos nullius nominis nulliusque virtutis? Habeas tu gentem illam cum omnibus ad eam pertinentibus". Quod cum reversus bellicossimo Carolo nuntiaret, ridens ille dixit ei: "Multo melius tibi rex ille consuluisset, si unum

Page 31: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

lineum femorale (холщовые штаны) ad tantum iter tibi dono dedisset". Non videtur occultanda sapientia, quam sapienti Graeciae idem missus aperuit. Cum autumnali tempore ad urbem aliquando regiam cum sociis venisset, aliis alio divisis ipse cuidam episcopo mandatus est. Qui cum ieiuniis et orationibus semper studeret, legatum illum paene perpetua necavit inedia; vernali autem tempore iam paulum ridente praesentavit eum regi. Qui et interrogavit eum, qualis sibi idem videretur episcopus. At ille ex imis praecordiis (из глубины души) alta suspiria trahens: "Sanctissimus est", - inquit,- "ille vester episcopus, quantum sine Deo fieri potest". Ad quod miratus rex: "Quo modo",- inquit,- "sine Deo aliquis sanctus esse potest?" Tum ille: "Scriptum est", - inquit, - "deus caritas est, qua ille vacuus est". Tum rex vocavit eum ad convivium suum et inter medios proceres collocavit. A quibus talis lex constituta erat, ut nemo in mensa regis aliquod animal vel corpus animalis in partem aliam verteret, sed ita tantum, ut positum erat, de superiore parte manducaret. Allatus est autem piscis fluvialis et pigmentis infusus in disco positus. Cumque hospes idem consuetudinem illam ignorans piscem illum in partem alteram verteret, surgentes omnes dixerunt ad regem: "Domine, ita estis inhonorati, ut numquam maiores vestri". At ille ingemiscens dixit ad legatum illum: "Resistere non possum istis, quin morti statim tradaris. Aliud pete, quodcumque volueris, et complebo". Tum paulum deliberans cunctis audientibus in haec verba erupit: "Oro, domine imperator, ut secundum promissionem vestram promittatis mihi unam petitionem parvam". Et rex dixit: "Postula, quodcumque volueris, et impetrabis, praeter quod contra legem Graecorum vitam tibi dare non possum". Tum ille: "Hoc", inquit, "unum moriturus postulo, ut quicumque me piscem vertere conspexit, oculorum lumine privetur". Miratus rex ipse hoc non videret, sed tantum narrantibus crederet. Deinde regina ad talem condicionem iuravit per Christum, quod ita se coepit excusare: "Per sanctam Mariam, ego illud non animadverti". Post reliqui proceres, alius ante alium tali se periculo liberare cupientes, hiс per clavigerum caeli, ille per doctorem gentium, reliqui per virtutes angelicas sanctorumque omnium turbas ab hac se noxa

Page 32: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

terribilibus sacramentis (клятвами) absolvere conabantur. Tum sapiens ille Francigena (франк родом) vanissima Graecia in suis sedibus superata victor et salvus in patriam suam reversus est. 15 De Sancto Sebastiano Sebastianus vir Christianissimus Narbonensis genere, civis Mediolanensis, Diocletiano et Maximiano imperatoribus tantopere carus erat, ut principatum ei primae cohortis traderent et in suo conspectu semper esse iuberent. Hic militarem chlamydem ad hoc tantum ferebat, ut Christianorum animas, quas in tormentis videbat deficere, confirmaret. Praefectus Diocletiano imperatori de Sebastiano rettulit; quem ad se vocans dixit: "Ego te inter primos in palatio meo semper habui, et tu contra salutem meam adhuc latuisti". Cui Sebastianus: "Pro salute tua Christum semper colui et pro statu Romani imperii Deum, qui in coelis est, semper adoravi". Tum Diocletianus iussit eum in medium campum ligari et a militibus sagittari; qui ita eum sagittis compleverunt, ut quasi ericius videretur, et existimantes ilium mortuum abierunt. Qui intra paucos dies liberatus stans super gradum palatii imperatores venientes de malis, quae Christianis inferebant, dure vituperavit. Dixerunt imperatores: "Istene est Sebastianus, quem diu sagittis interfici iusseramus?" Cui Sebastianus: "Ad hoc me Dominus resuscitare dignatus est, ut conveniam vos et vituperem vos de malis, quibus Christi famulos afficitis". Tum imperator tam diu eum fustigari iussit, dum spiritum exhalaret, fecitque corpus eius in cloacam deici, ne a Christianis pro martyre coleretur. Sanctus autem Sebastianus sequenti noctae sanctae Lucianae apparuit et corpus suum ei aperuit et, ut prope vestigia apostolorum illud sepeliret, oravit; quod et factum est. 16 Quo modo Critognatus Gallorum animos confirmaverit Ii, qui Alesiae obsidebantur, consumpto omni frumento concilium convocaverunt. Cum alii oppidum dedendum, alii eruptionem faciendam censerent, Critognatus, summo loco natus, obsessos

Page 33: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

adhortatus est, ne se in turpissimam servitutem Romanis traderent; ne illorum quidem sententiam se laudare, qui erumpendum esse censerent; animi illam esse mollitiam, non virtutem, paulisper (некоторое время) inopiam ferre non posse; nam qui se ultro (добровольно) morti offerent, facilius reperiri, quam qui dolorem patienter ferrent; praeterea in consilio capiendo omnem Galliam respiciendam esse, quam ad suum auxilium vocavissent; si Romanis nunc se traderent, omnem Galliam se perpetuae servituti subiecturos; proinde facerent, quod sui maiores bello Cimbrorum Teutonorumque fecissent: quos, cum simili inopia premerentur, eorum corporibus, qui aetate ad bellum inutiles viderentur, se aluisse neque se hostibus tradidisse. Cimbros depopulata Gallia finibus suis aliquando excessisse atque alias terras petivisse, agros atque libertatem sibi reliquisse: Romanos vero quid petere aliud, quam agris civitatibusque suis occupatis omnibus Gallis aeternam imponere servitutem? Neque enim umquam alia condicione eos bella gessisse; respicerent finitimam Galliam, quae provincia facta esset et perpetua premeretur servitute. Нас oratione habita constituerunt, ut ii, qui bello inutiles sibi viderentur, oppido excederent.

Оригинальные тексты

Стихи

1 Gaudeamus

1 Gaudeamus igitur, Iuvenes dum sumus! Post iucundam iuventutem, Post molestam senectutem Nos habebit humus. 2 Ubi sunt, qui ante nos In mundo fuere? Vadite ad superos, Transite ad inferos, Hos si vis videre!

Page 34: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

3 Vita nostra brevis est, Brevi finietur.

Venit mors velociter, Rapit nos atrociter, Nemini parcetur. 4 Vivat Academia, Vivant professores! Vivat membrum quodlibet Vivant membra quaelibet, Semper sint in flore! 5 Vivant omnes virgines Graciles, formosae! Vivant et mulieres Tenerae, amabiles, Bonae, laboriosae! 6 Vivat et Respublica Et qui illam regit! Vivat nostra civitas, Maecenatum caritas, Qui nos hic protegit. 7 Pereat tristitia, Pereant osores, Pereat diabolus, Quivis antiburschius Atque irrisores!

2 Flevit lepus parvulus Flevit lepus parvulus clamans altis vocibus: Quid feci hominibus, quod me sequuntur canibus? Neque in horto fui neque holus comedi. Longas aures habeo, brevem caudam teneo,

Page 35: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

leves pedes habeo, magnum saltum facio. Caro mea dulcis est, pellis mea mollis est. Quando servi vident me “Hase, Hase” vocant me Domus mea silva est, lectus meus durus est. Dum montes ascendero, canes nihil timeo. Dum in aulam venio, gaudet rex, sed non ego. Quando reges comedunt me, vinum bibunt super me. (1574 ) 3 Sponsi electio Filia, si voles tu vellem te locare et carnalem socium et carnalem socium vellem tibi dare Filia, vis militem bone equitantem? - “Nolo, mater cara, nolo, mater cara, quia non sum sana” Milites in bello, nunquam sunt in domo, et eorum fladii et eorum gladii semper sunt acuti”. Filia, vis monachum bene cucullatum? “Nolo, mater cara,

Page 36: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

nolo, mater cara, quia non sum sana.” Monachi post primam currunt ad coquinam: panes eis dantur caseum furantur Filia, vis rusticum nigrum et turpissum? “Nolo, mater cara, nolo, mater cara, quia non sum sana” Rustici quadrati semper sunt irati et eorum corda et eorum corda nunquam laetabunda Filia, vis clericum Beneficiatum? “Nolo, mater cara, nolo, mater cara, quia non sum sana” Clericorum pueri Semper sunt superbi et eorum matres et eorum matres dicunt meretrices Filia, vis scholarem Bene litteratum “Volo mater cara, Volo mater cara, quia iam sum sana.”

Молитвы 1 Ave Regina Ave, Regina caelorum Ave, Domina angelorum,

Page 37: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Salve, radix, salve, porta, Ex qua mundo lux est orta. Gaude, Virgo gloriosa, Super omnes speciosa; Vale, o valde decora, Et pro nobis Christ(um) exora. 2 Stabat Mater dolorosa (Iacobus de Benedictis, 1230-1305) Stabat Mater dolorosa Iuxta crucem lacrimosa, Dum pendebat Filius, Cuius animam gementem, Contristatam et dolentem Pertransivit gladius. O quam tristis et afflicta Fuit illa benedicta Mater Unigeniti! Quae maerebat et dolebat Pia Mater, dum videbat Nati poenas inclyti. Quis est homo, qui non fleret, Matrem Christi si videret In tanto supplicio? Quis non posset contristari, Christi Matrem contemplari Dolentem cum Filio? Pro peccatis suae gentis Vidit Iesum in tormentis Et flagellis subditum. Vidit suum dulcem natum Moriendo desolatum, Dum emisit spiritum.

Page 38: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Pia, Mater, fons amoris, Me sentire vim doloris Fac, ut tecum lugeam Fac, ut ardeat cor meum In amando Christum Deum, Ut sibi complaceam. 3 Oratio dominica (Молитва господня) Pater noster qui es in caelis! Sanctificetur nomen tuum, Adveniat regnum tuum, Fiat voluntas tua, Sicut in caelo et in terra. Panem nostrum quotidianum Da nobis hodie; Et dimitte nobis debita nostra, Sicut et nos dimittimus Debitoribus nostris; Et ne nos inducas in tentationem, Sed libera nos a malo. Amen. 4 AVE, MARIA Ave, Maria, gratia plena, Dominus tecum, Benedicta tu in mulieribus Et benedictus fructus ventris tui Iesus. Sancta Мaria Mater Dei, Ora pro nobis peccatoribus Nunc et in hora mortis nostrae. Amen. 5 Sancti Ambrosii Mediolansi ORATIO Te Deum laudamus, te Dominum confitemur; Te aeternum patrem omnis terra veneratur. Tibi omnes angeli, tibi coeli et universae potestates,

Page 39: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Tibi Cherubim et Seraphim incessabili voce proclamant: Sanctus, sanctus,.sanctus Dominus, Deus Sabaoth. Pleni sunt coeli et terra maiestatis tuae. Te gloriosus apostolorum chorus, Te prophetarum laudabilis numerus, Te martyrum candidatus laudat exercitus. Te per orbem terrarum sancta confitetur ecclesia, patrem immensae maiestatis; venerandum tuum et unicum filium; sanctum quoque Paraclitum Spiritum. Tu rex gloriae, Christe. Tu Patris sempiternus Filius. Tu, ad liberandum suscepturus hominem, Non horruisti virginis uterum. Tu, devicto mortis aculeo, Aperuisti credentibus regna coelorum. Iudex crederis esse venturus. Te ergo quaesimus; Tuis famulis subveni, Quos pretioso sanguine redemisti! Salvum fac populum tuum, Domine, Et benedic hereditati tuae! Et rege eos et extolle illos usque in aeternum! Per singulos dies benedicimus te et laudamus nomen tuum in saeculum et saeculum saeculi. Dignare, Domine, die isto nos custodire! Miserere nostri, Domine, miserere nostri! Fiat misericordia tua, Domine, super nos, Quemadmodum speravimus in te! In te, Domine, speravi: Non confundar in aeternum. 6 REX CAELESTIS (Царю небесный) Rex Caelestis, Paraclite, Spiritus Veri, Qui ubique ades et omnia imples,

Page 40: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Thesaurus bonorum et vitae dator, Veni inhabitaque in nos Et purga nos omni obscenitate Et salva, bone, animas nostras. 7 SYMBOLUM APOSTOLORUM Credo in Deum, Patrem omnipotentem, Creatorem caeli et terrae. Et in Iesum Christum, Filium eius unicum, Dominum nostrum: Qui conceptus est de Spiritu Sancto, Natus ex Maria Virgine, Passus sub Pontio Pilato, Crucifixus, mortuus et sepultus; Descendit ad inferos; tertia die resurrexit a mortuis; Ascendit ad caelos: sedet dexteram Dei Patris omnipotentis; Inde venturus est iudicare vivos et mortuos. Credo in Spiritum Sanctum, Sanctam Ecclesiam catholicam, Sanctorum communionem, remissionem peccatorum, Carnis resurrectionem, vitam aeternam. Amen. 8 CREDO Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, Factorem coeli et terrae, Visibilium omnium, et invisibilium. Et in unum Dominum Iesum Christum, Filium Dei unigenitum. Et ex Patre natum ante omnia saecula. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero. Genitum, non factum, consubstantialem Patri; Per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines, Et propter nostram salutam descendit de coelis.

Page 41: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Et incarnatus est de Spiritu Sancto et Maria Virgine, Et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis. Sub Pontio Pilati, passus et sepultus est. Et resurrexit tertia die, secundum Scripturas. Et ascendit in coelum: sedet ad dextram Patris: Et iterum venturus est cum gloria Iudicare vivos et mortuos, Cuius regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum, Dominum vivificantem: Qui ex Patre (Filioque) procedit. Qui cum Patre et Filio simul adoratur, et conglorificatur, Qui locutus est per Prophetas. Et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectionem mortuorum Et vitam venturi saeculi. Amen. Vulgata

1 Videns autem Iesus turbas, ascendit in montem, et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius, et aperiens os suum docebat eos dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Beati pacifici, quoniam filii Dei

Page 42: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

vocabuntur. Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Beati estis cum maledixerint vobis, et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversum vos mentientes, propter me; gaudete, et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in caelis. Sic enim persecuti sunt prophetas, qui fuerunt ante vos: Vos estis sal terrae. Quod si sal evanuerit, in quo salietur? Ad nihilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et conculcetur ab hominis. Vos estis lux mundi. Non potest civitas abscondi supra montem posita, neque accedunt lucernam, et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Sic luceat lux vestra coram hominibus; ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in caelis est. Nolite putare quoniam veni solvere legem, aut prophetas; non veni solvere, sed adimplere. Amen quippe dico vobis, donec transeat caelum et terra, iota unum, aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant. Qui ergo solvent unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno caelorum; qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno caelorum. Dico enim vobis, quia nisi abundaverit iustitia vestra plus quam scribarum et pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum.

2 Audistis quia dictum est antiquis: non occides; qui autem occiderit, reus erit iudicio. Ego autem dico vobis: quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio. Qui autem dixerit fratri suo: "raca", reus erit concilio. Qui autem dixerit: ,,fatue" (безумный), reus erit gehennae ignis. Si ergo offeres munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te; relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo; et tunc veniens offeres munus tuum. Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo; ne forte tradat te adversarius iudici, et iudex tradat te ministro; et in carcerem mittaris. Amen dico tibi, non exies inde, donec reddas novissimum quadrantem. Audistis quia dictum est antiquis: Non moechaberis (прелюбодействуй). Ego autem dico vobis: quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam (c вожделением), iam moechatus est eam in corde suo. Quod si oculus tuus dexter scandalizat (соблазняет) te,

Page 43: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

erue eum, et proice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam. Et si dextra manus tua scandalizat te, abscide eam, et proice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam. Dictum est autem: Quicumque dimiserit uxorem suam, det ei libellum repudii. Ego autem dico vobis: Quia omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari; et qui dimissam duxerit, adulterat. Iterum audistis quia dictum est antiquis: Non periurabis; reddes autem Domino iuramenta tua. Ego autem dico vobis, non iurare omnino, neque per caelum, quia thronus Dei est; neque per terram, quia scabellum est pedum eius; neque per Ierosolymam, quia civitas est magni regis; neque per caput tuum iuraveris, quia non potes unum capillum album facere, aut nigrum. Sit autem sermo vester: ,,Est, est", ,,Non, non"; quod autem his abundantius est, a malo est. Audistis quia dictum est: Oculum pro oculo, et dentem pro dente. Ego autem dico vobis, non resistere malo; sed si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, praebe illi et alteram; et ei, qui vult tecum iudicio contendere, et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium; et quicumque te angariaverit mille passus, vade cum illo et alia duo. Qui petit a te, da ei, et volenti mutuari a te, ne avertaris.

3 Audistis quia dictum est: Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum. Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos; et orate pro persequentibus et calumniantibus vos; ut sitis filii Patri vestri, qui in caelis est; qui solem suum oriri facit super bonos et malos; et pluit super iustos et iniustos. Si enim diligitis eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis? Nonne et publicani hoc faciunt? Et si salutaveritis fratres vestros tantum, quid amplius facitis? Nonne ethnici (язычники) hoc faciunt? Estote ergo vos perfecti, sicut et Pater vester caelestis perfectus est. Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis; alioquin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum, qui in caelis est. Cum ergo facis eleemosynam (милостыню), noli tuba canere ante te, sicut hypocritae faciunt in

Page 44: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

synagogis, et in vicis, ut honorificentur ab hominibus. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua; ut sit eleemosyna tua in abscondito, et Pater tuus qui videt in abscondito, reddet tibi. Et cum oratis, non eritis sicut hypocritae, qui amant in synagogis et in angulis platearum stantes orare, ut videantur ab hominibus; amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio, ora Patrem tuum in abscondito; et Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi. Orantes autem, nolite multum loqui, sicut ethnici, putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur. Nolite ergo assimilari eis; scit enim Pater vester, quid opus sit vobis, antequam petatis eum. Sic ergo vos orabitis. Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra. Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie. Et demitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo. Amen. Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester caelestis delicta vestra. Si autem non dimiseritis hominibus, nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra. Cum autem ieiunatis, nolite fieri sicut hypocritae tristes. Exterminant enim facies sua, ut appareant hominibus ieiunantes. Amen dico vobis, quia receperunt mercedem suam. Tu autem, cum ieiunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava, ne videaris hominibus ieiunans, sed Patri tuo, qui est in abscondito; et Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi aerugo, et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt, et furantur. Thesaurizate autem vobis thesauros in caelo, ubi neque aerugo, neque tinea demolitur, et ubi fures non effodiunt, nec furantur. Ubi enim est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. Lucerna corporis tui est oculus tuus. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Si ergo lumen, quod in te est, tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt? Nemo potest duobus dominis servire: aut enim unum odio habebit, et alterum diliget, aut unum sustinebit, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire et mammonae.

Page 45: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

4 Ideo dico vobis, ne solliciti sitis animae vestrae quid

manducetis, neque corpori vestro quid induamini. Nonne anima plus est quam esca, et corpus plus quam vestimentum? Respicite volatilia caeli, quoniam non serunt, neque metunt, neque congregant in horrea, et Pater vester caelestis pascit illa. Nonne vos magis pluris estis illis? Quis autem vestrum cogitans potest adiicere ad staturam suam cubitum (локоть) unum? Et de vestimento quid solliciti estis? Considerate lilia agri quomodo crescunt: non laborant neque nent. Dico autem vobis, quoniam nec Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut unum ex istis. Si autem foenum agri, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicae fidei? Nolite ergo solliciti esse, dicentes: Quid manducabimus, aut quid bibemus, aut quo operiemur? Haec enim omnia gentes inquirunt. Scit enim Pater vester, quia his omnibus indigetis. Quaerite ergo primum regnum Dei, et iustitiam eius, et haec omnia adiicientur vobis. Nolite ergo solliciti esse in crastinum. Crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi: sufficit diei malitia sua. Nolite iudicare, ut non iudicemini. In quo enim iudicio iudicaveritis, iudicabimini, et in qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis. Quod autem vides festucam (сучoк) in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides? Aut quomodo dicis fratri tuo: sine eiiciam festucam de oculo tuo, et ecce trabs est in oculo tuo? Hypocrita, eiice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis eiicere festucam de oculo fratris tui. Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et conversi disrumpant vos. Petite, et dabitur vobis, quaerite, et invenietis, pulsate, et aperietur vobis. Omnis enim qui petit, accipit; et qui quaerit, invenit; et pulsanti aperietur. Aut quis ex vobis homo, quem si petierit filius suus panem, numquid lapidem porriget ei? Aut si piscem petierit, numquid serpentem porriget ei? Si ergo vos, cum sitis mali, noscitis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester, qui in caelis est, dabit bona petentibus se? Omnia ergo quaecumque vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis. Haec est enim lex, et prophetae. Intrate per angustam portam, quia lata porta, et spatiosa via est, quae ducit ad perditionem, et multi sunt

Page 46: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

qui intrant per eam. Quam angusta porta, et arta via est, quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam!

5 Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces; a fructibus eorum cognoscetis eos. Numquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Sic omnis arbor bona fructus bonos facit, mala autem arbor malos fructus facit. Non potest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos fructus facere. Omnis arbor, quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur. Igitur ex fructibus eorum cognoscetis eos. Non omnis, qui dicit mihi: Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum, sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in caelis est, ipse intrabit in regnum caelorum. Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo daemonia eiecimus, et in nomine tuo virtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis: Quia nunquam novi vos; discedite a me, qui operamini iniquitatem. Omnis ergo qui audit verba mea haec, et facit ea, assimilabitur viro sapienti, qui aedificavit domum suam supra petram; et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et non cecidit: fundata enim erat super petram. Et omnis qui audit verba mea haec, et non facit ea, similis erit viro stulto, qui aedificavit domum suam super arenam; et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et cecidit, et fuit ruina illius magna. Et factum est cum consummasset Iesus verba haec, admirabantur turbae super doctrinam eius. Erat enim docens eos sicut potestatem habens, et non sicut scribae eorum et pharisaei.

( T.N. I, 5-7)

6 Et post dies sex assumit Iesus Petrum, et Iacobum, et Ioannem fratrem eius, et ducit illos in montem excelsum seorsum; et transfiguratus est ante eos. Et resplenduit facies eius sicut sol, vestimenta autem eius facta sunt alba sicut nix. Et ecce apparuerunt illis Moyses et Elias cum eo loquentes. Respondens autem Petris, dixit ad Iesum: Domine, bonum est nos hic esse; si vis, faciamus hic

Page 47: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

tria tabernacula (шатра), tibi unum, Moysi unum, et Eliae unum. Adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumbravit eos. Et ecce vox de nube, dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui; ipsum audite. Et audientes discipuli ceciderunt in faciem suam, et timuerunt valde. Et accessit Iesus, et tetigit eos dixitque eis: Surgite, et nolite timere. Levantes autem oculos suos, neminem viderunt, nisi solum Iesum. Et discendentibus illis de monte, praecepit eis Iesus, dicens: Nemini dixeritis visionem, donec Filius hominis a mortuis resurgat.

(T.N., I, 17,1-9) Tunc simile erit regnum caelorum decem virginibus, quae accipientes lampades suas exierunt obviam sponso. Quinque autem ex eis erant fatuae, et quinque prudentes. Fatuae enim, acceptis lampadibus suis, non sumpserunt oleum secum; prudentes vero acceperunt oleum in vasis suis cum lampadibus. Moram autem faciente sponso, dormitaverunt omnes et dormierunt. Media autem nocte clamor factus est: Ecce sponsus venit, exite obviam ei. Tunc surrexerunt omnes virgines illae, et ornaverunt lampades suas. Fatuae autem sapientibus dixerunt: Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae extinguuntur. Responderunt prudentes, dicentes: Ne forte non sufficiat nobis, et vobis, ite potius ad vendentes, et emite vobis. Dum autem irent emere, venit sponsus; et quae paratae erant, intraverunt cum eo ad nuptias, et clausa est ianua. Novissimae vero veniunt et reliquae virgines, dicentes: Domine, Domine, aperi nobis. At ille respondens, ait: Amen dico vobis, nescio vos. Vigilate itaque quia nescitis diem, neque horam.

(T.N., I, 25,1-13)

7 Prima autem die Azymorum accesserunt discipuli ad Iesum, dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere Pascha? At Iesus dixit: Ite in civitatem ad quemdam, et dicite ei: Magister dicit: Tempus meum prope est, apud te facio Pascha cum discipulis meis. Et fecerunt discipuli sicut constituit illis Iesus, et paraverunt Pascha. Vespere autem facto, discumbebat cum duodecim discipulis suis. Et edentibus illis dixit: Amen dico vobis, quia unus vestrum me traditurus est. Et contristati valde, coeperunt singuli dicere: Numquid

Page 48: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

ego sum, Domine? At ipse respondens ait: Qui intingit mecum manum in paropside, hic me tradet. Filius quidem hominis vadit, sicut scriptum est de illo; vae autem homini illi, per quem Filius hominis tradetur! Bonum erat ei, si natus non fuisset homo ille. Respondens autem Iudas, qui tradidit eum, dixit: Numquid ego sum Rabbi? Ait illi: Tu dixisti. Coenantibus autem eis, accepit Iesus panem, et benedixit, ac fregit, deditque discipulis suis, et ait: Accipite, et comedite: hoc est corpus meum. Et accipiens calicem gratias egit; et dedit illis, dicens: Bibite ex hoc omnes. Hic est enim sanguis meus Novi Testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Dico autem vobis: non bibam amodo de hoc genimine vitis usque in diem illum, cum illud bibam vobiscum novum in regno Patris mei. Et hymno dicto, exierunt in montem Oliveti.

(T,N. , 1,26,17-30)

8 Mane autem facto, consilium inierunt omnes principes sacerdotum et seniores populi adversus Iesum, ut eum morti traderent . Et vinctum adduxerunt eum, et tradiderunt Pontio Pilato praesidi. Iesus autem stetit ante praesidem, et interrogavit eum praeses, dicens: Tu es rex Iudaeorum? Dicit illi Iesus: Tu dicis. Et cum accusaretur a principibus sacerdotum et senioribus, nihil respondit. Tunc dicit illi Pilatus: Non audis quanta adversum te dicunt testimonia? Et non respondit ei ad ullum verbum, ita ut miraretur praeses vehementer. Per diem autem sollemnem consueverat praeses populo dimittere unum vinctum, quem voluissent; habebat autem tunc vinctum insignem, qui dicebatur Barabbas. Congregatis ergo illis, dixit Pilatus: Quem vultis dimittam vobis: Barabbam, an Iesum, qui dicitur Christus? Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum. Sedente autem illo pro tribunali, misit ad eum uxor eius, dicens: Nihil tibi, et iusto illi: multa enim passa sum hodie per visum propter eum. Principes autem sacerdotum et seniores persuaserunt populis ut peterent Barabbam, Iesum vero perderent. Respondens autem praeses, ait illis: Quem vultis vobis de duobus dimitti? At illi dixerunt: Barabbam. Dicit illis Pilatus: Quid igitur faciam de Iesu, qui dicitur Christus? Dicunt omnes: Crucifigatur. Ait illis praeses:

Page 49: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Quid enim mali fecit? At illi magis clamabant dicentes: Crucifigatur. Videns autem Pilatus quia nihil proficeret, sed magis tumultus fieret; accepta aqua, lavit manus coram populo, dicens: Innocens ego sum a sanguine iusti huius; vos videritis. Et respondens universus populis, dixit: Sanguis eius super nos, et super filios nostros. Tunc dimisit illis Barabbam: Iesum autem flagellatum tradidit eis ut crucifigeretur.

(T.N. , I , 27,1-2, 11-26)

9 Factum est autem in diebus illis, exiit edictum a Caesare Augusto ut describeretur universus orbis. Haec discriptio prima facta est a praeside Syriae Cyrino; et ibant omnes ut profiterentur singuli in suam civitatem. Ascendit autem et Ioseph a Galilaea de civitate Nazareth, in Iudaeam, in civitatem David, quae vocatur Bethlehem, eo quod esset de domo et familia David, at profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore praegnante. Factum est autem, cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret. Et peperit filium suum primogenitum, et pannis eum involvit, et reclinavit eum in praesepio, quia non erat eis locus in diversorio. Et pastores erant in regione eadem vigilantes, et custodientes vigilias noctis super gregem suum. Et ecce angelus Domini stetit iuxta illos, et claritas Dei circumfulsit illos, et timuerunt timore magno. Et dixit illis angelus: Nolite timere; ecce enim evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus, in civitate David. Et hoc vobis signum: Invenientis infantem pannis involutum in praesepio. Et subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium Deum, et dicentium: Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Et factum est, ut discesserunt ab eis angeli in caelum, pastores loquebantur ad invicem: transeamus usque Bethlehem, et videamus hoc verbum, quod factum est, quod Dominus ostendit nobis. Et venerunt festinantes; et invenerunt Mariam, et Ioseph, et infantem positum in praesepio. Videntes autem cognoverunt de verbo, quod dictum erat illis de puero hoc. Et omnes qui audiverunt, mirati sunt; et de his quae dicta erat a pastoribus ad ipsos. Maria autem conservabat omnia verba haec, conferens in corde suo. Et reversi sunt pastores

Page 50: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

glorificantes et laudantes Deum in omnibus quae audiverant et viderant, sicut dictum est ad illos.

(T.N. , III, 2,1-20)

10 Ait autem: Homo quidam habuit duos filios; et dixit adulescentior ex illis patri: Pater, da mihi portionem substantiae quae me contingit. Et divisit illis substantiam. Et non post multos dies, congregatis omnibus, adolescentior filius peregre profectus est in regionem longinquam, et ibi dissipavit substantiam suam vivendo luxuriose. Et postquam omnia consummaset, facta est fames valida in regione ille, et ipse coepit egere. Et misit illum in villam suam ut pasceret porcos. Et cupiebat implere ventrem suum de siliquis, quas porci manducabant: et nemo illi dabat. In se autem reversus, dixit: Quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus, ego autem hic fame pereo? Surgam, et ibo ad patrem meum, et dicam ei: Pater, peccavi in caelum et coram te; iam non sum dignus vocari filius tuus; fac me sicut unum de mecenariis tuis. Et surgens venit ad patrem suum. Cum autem adhuc longe esset, vidit illum pater ipsius, et misericordia motus est, et accurens cecidit super collum eius, et osculatus est eum. Dixitque ei filius: Pater, peccavi in caelum, et coram te, iam non sum dignus vocari filius tuus. Dixit autem pater ad servos suos: Cito proferte stolam primam, et induite illum, et date annulum in manum eius, et calceamenta in pedes eius; et adducite vitulum saginatum, et occidite, et manducemus, et epulemur, quia hic filius mortuus erat, et revixit; perierat, et inventus est. Et coeperunt epulari. Erat autem filius eius senior in agro; et cum veniret et appropinquaret domui, audivit symphoniam et chorum; et vocavit unum de servis, et interrogavit quid haec essent. Isque dixit illi: Frater tuus venit, et occidit pater tuus vitulum saginatum, quia salvum illum recepit. Indignatus est autem et nolebat introire. Pater ergo illius egressus coepit rogare illum. At ille respondens dixit patri suo: Ecce tot annis servio tibi, et nunquam dedisti mihi haedum ut cum amicis meis epularer; sed postquam filiis tuus hic, qui devoravit substantiam suam cum meretricibus, venit, occidisti illi vitulum saginatum. At ipse dixit illi: Fili, tu semper mecum es, et omnia mea

Page 51: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

tua sunt; epulari autem et gaudere oportebat, quia frater tuus hic mortuus erat, et revixit; perierat, et inventus est.

( T.N. ,III, 15,11-32)

11 Homo quidam erat dives, qui induebatur purpura et bysso; et epulabatur quotidie splendide. Et erat quidam mendicus, nomine Lazarus, qui iacebat ad ianuam eius, ulceribus plenus, cupiens saturari de micis quae cadebant de mensa divitis, et nemo illi dabat; sed et canes veniebant, et lingebant ulcera eius. Factum est autem ut moreretur mendicus, et portaretur ab angelis in sinum Abrahae. Mortuus est autem et dives, et sepultus est in inferno. Elevans autem oculos suos, cum esset in tormentis vidit Abraham a longe et Lazarum in sinu eius; et ipse clamans dixit: Pater Abraham, miserere mei, et mitte Lazarum ut intingat extremum digiti sui in aquam, ut refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma. Et dixit illi Abraham: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala: nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris; et in hic omnibus inter nos et vos chaos magnum firmatum est; ut hi qui volunt hinc transire ad vos, non possint, neque inde huc transmeare. Et ait: Rogo ergo te, pater, ut mittas eum in domum patris mei; habeo enim quinque fratres, ut testetur illis, ne et ipsi veniant in hunc locum tormentorum. Et ait illi Abraham: Habent Moysen et prophetas: audiant illos. At ille dixit: Non, pater Abraham, sed si quis ex mortuis ierit ad eos, poenitentiam agent. Ait autem illi: Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit, credent.

(T.N. ,111, 16,19-31 )

Una autem sabbati valde diluculo venerunt ad monumentum, portantes quae paraverant aromata: et invenerunt lapidem revolutum a monumento. Et ingressae non invenerunt corpus Domini Iesu. Et factum est, dum mente consternate essent de isto, ecce duo viri steterunt secus illas in veste fulgenti. Cum timerent autem, et declinarent vultum in terram, dixerunt ad illas: Quid quaeritis viventem cum mortuis? Non est hic, sed surrexit; recordamini qualiter locutus est vobis, cum adhuc in Galilaea esset, dicens: Quia

Page 52: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

oportet Filium hominis tradi in manus hominum peccatorum et crucifigi et die tertia resurgere. Et recordatae sunt verborum eius. Et regressae a monumento nuntiaverunt haec omnia illis undecim, et ceteris omnibus. Erat autem Maria Magdalena, et Ioanna, et Maria Iacobi, et cetere cum eis erant, quae dicebant ad apostolos haec. Et visa sunt ante illos, sicut deliramentum verba ista; et non crediderunt illis. Petrus autem surgens cucurrit ad monumentum; et procumbens vidit linteamina sola posita, et abiit secum mirans quod factum fuerat.

(T.N. ,lll, 24,1-12)

12 In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt; et sine ipso factum est nihil, quod factum est. In ipso vita erat, et vita erat lux hominum; et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt. Fuit homo Missus a Deo, cui nomen erat Ioannes. Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine. Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit. In propria venit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius, qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, et vidimus gloriam quasi unigeniti a Patre plenum gratiae et veritatis.

(T.N. ,IV, 1, 1-14)

Cum ergo prandissent, dicit Simoni Petro Iesus: Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos. Dicit ei iterum: Simon Ioannis, diligis me? Ait illi: Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos. Dicit ei tertio: Simon Ioannis, amas me? Contristatus est Petrus, quia dixit ei tertio: Amas me? Et dixit ei: Domine, tu omnia nosti, tu scis quia amo te. Dixit ei: Pasce oves meas. Amen, amen dico tibi: cum esses iunior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas; cum autem senueris, extendes manus

Page 53: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis. Hoc autem dixit significans qua morte clarificaturus esset Deum.

(T.N. ,IV, 21, 15-19)

13 Et cum complerentur dies Pentecostes, erant omnes pariter in eodem loco; et factus est repente de caelo sonus, tanquam advenientis spiritus vehementis, et replevit totam domum ubi erat sedentes. Et apparuerunt illis dispertitae linguae tanquam ignis, seditque supra singulos eorum; et repleti sunt omnes Spiritu Sancto, et coeperunt loqui variis linguis prout Spiritus Sanctus dabat eloqui illis. Erant autem in Ierusalem habitantes Iudaei, viri religiosi ex omni natione, quae sub caelo est. Facta autem hac voce, convenit multitudo, et mente confusa est, quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos loquentes. Stupebant autem omnes, et mirabantur, dicentes: Nonne ecce omnes isti, qui loquuntur, Galilaei sunt, et quomodo nos audivimus unusquisque linguam nostram, in qua nati sumus. (T.N. ,V,2,1-8)

Qui autem deducebant Paulum, perduxerunt eum usque Athenas, et accepto mandato ab eo ad Silam et Timotheum ut quam celeriter venirent ad illum, profecti sunt. Paulus autem cum Athenis eos exspectaret, incitabatur spiritus eius in ipso, videns idololatriae deditam civitatem. Disputabat igitur in synagoga cum Iudaeis, et colentibus, et in foro, per omnes dies ad eos qui aderant. Quidam autem epicurei et stoici philosophi disserebant cum eo, et quidam dicebant: Qui vult seminiverbius hic dicere? Alii vero: Novorum daemoniorum videtur annuntiator esse: quia Iesum et resurrectionem annuntiabat eis. Et apprehensum eum ad Areopagum duxerunt, dicentes: Possumus scire quae est haec nova, quae a te dicitur, doctrina? Nova enim quaedam infers auribus nostris; volumus ergo scire quidnam velint haec esse. (Athenienses autem omnes, et advenae hospites, ad nihil aliud vacabant nisi aut dicere, aut audire aliquid novi). Stans autem Paulus in medio Areopagi, ait: Viri Athenienses, per omnia quasi superstitiosiores vos video. Praeteriens enim, et videns simulacra vestra, inveni et aram, in qua scriptum erat:

Page 54: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Ignoto Deo. Quod ergo ignorantes colitis, hoc ego annuntio vobis. Deus, qui fecit mundum, et omnia quae in eo sunt, hic caeli et terrae cum sit Dominus, non in manufactis templis habitat, nec manibus humanis colitur indigens aliquo, cum ipse det omnibus vitam, et inspirationem, et omnia; fecitque ex uno omne genus hominum inhabitare super universam faciem terrae, definiens statuta tempora, et terminos habitationis eorum, quaerere Deum si forte attrectent eum, aut inveniant, quamvis, et movemur, et sumus, sicut et quidam vestrorum poetarum dixerunt: Ipsius enim et genus sumus. Genus ergo cum simus Dei, non debemus aestimare auro, aut argento, aut lapidi, sculpturae artis, et cogitationis hominis, divinum esse simile. Et tempora quidem huius ignorantiae despiciens Deus, nunc annuntiat hominibus ut omnes ubique poenitentiam agant, eo quod statuit diem in quo iudicaturus est orbem in aequitate, in viro, in quo statuit, fidem praebens omnibus, suscitans eum a mortuis. Cum audissent autem resurectionem mortuorum, quidam quidem irredebant, quidam vero dixerunt: Audiemus te de hoc iterum. Sic Paulus exivit de medio eorum. Quidam vero viri adhaerentes ei, crediderunt: in quibus et Dionysius Areopagita, et mulier nomine Damaris, et alii cum eis.

(T.N. ,V, 17, 15-34) Marcus Tullius Cicero in Catilinam oratio prima

1 Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? Quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? Nihilne te nocturnum praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus horum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt? Patere tua consilia non sentis, constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consilii coeperis - quem nostrum ignorare arbitraris? 0 tempora, o mores! Senatus haec intellegit, consul videt, hic tamen vivit. Vivit? Immo vero etiam in senatum venit, fit publici consilii particeps, notat et designat oculis ad caedem unumquemque nostrum; nos autem, fortes viri, satis facere rei publicae videmur, si istius furorem ac tela

Page 55: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

vitamus. Ad mortem te, Catilina, duci iussu consulis iam pridem oportebat, in te conferri pestem, quam tu in nos iam diu machinaris. lam vero vir amplissimus P.Scipio, pontifex maximus, Ti.Gracchum mediocriter labefactantem statum rei publicae privatus interfecit: Catilinam, orbem terrae caede atque incendiis vastare cupientem nos, consules perferemus? Nam illa nimis antiqua praetereo, quod C.Servilius Ahala Spurium Maelium novis rebus studentem manu sua occidit. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam acerbissimum hostem coercerent. Habemus senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave; non deest rei publicae consilium atque auctoritas huius ordinis: nos, nos, dico aperte, consules desumus.

2 Etenim iam diu, patres conscripti, in his periculis coniurationis insidiisque versamur, sed nescio quo pacto omnium scelerum ac veteris furoris et audaciae maturitas in nostri consulatus tempus erupit. Hic si ex tanto latrocinio iste unus tolletur, videbimur fortasse ad breve quoddam tempus cura et metu esse relevati, periculum autem residebit et erit inclusum penitus in venis atque in visceribus rei publicae. Ut saepe homines aegri morbo gravi, cum aestu febrique iactantur, si aquam gelidam biberunt, primo relevari videntur, deinde multo gravius vehementiusque afflictantur, si hic morbus, qui est in re publica, relevatus istius poena, vehementius reliquis vivis ingravescet. Quare secedant improbi, secernant se a bonis unum in locum congregentur, muro denique, quod saepe iam dixi, secernantur a nobis; desinant insidiari domi suae consulti, circumstare tribunal praetoris urbani, obsidere cum gladiis curiam, malleolos et faces ad inflammandam urbem comparare; sit denique inscriptum in fronte uniuscuiusque, quid de re publica sentiat. Polliceor hoc vobis, patres conscripti, tantam in nobis consulibus fore diligentiam, tantam in vobis auctoritatem, tantam in omnibus bonis consensionem, ut Catilinae profectione omnia patefacta, illustrata, oppressa, vindicata esse videatis.

Page 56: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Gaius lulius Caesar Commentarii de bello Gallico Liber primus

1 Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam, qui ipsorum linguam Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea, quae ad effeminandos animos pertinent, important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.

2 Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is M.Messala, M.Pisone consulibus regni cupiditate inductus coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, cum virtute omnibus praestarent, totius Galliae imperio potiri. Id hoc facilius iis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit, altera ex parte monte Iura altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios, tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui provinciam nostram ab Helvetiis dividit. His rebus fiebat, ut et minus late vagarentur et minus facile finitimis bellum inferre possent; qua ex parte (= qua re) homines bellandi cupidi magno dolore afficiebantur. Pro multitudine autem hominum et pro gloria belli atque fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem milia passuum CC XL, in latitudinem CL XXX patebant.

3 His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti constituerunt ea, quae ad proficiscendum pertinerent, comparare: iumentorum et carrorum quam maximum numerum coemere, sementes quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare.

Page 57: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt; in tertium annum profectionem lege confirmant. Ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur legationem ad civitates suscipit. In eo itinere persuadet Castico, Catamantaloedis filio, Sequano, cuius pater regnum in Sequanis multos annos obtinuerat et ab senatu "populi Romani amicus" appellatus erat, ut regnum in civitatem occuparet (quod pater ante habuerit); itemque Dumnorigi Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo tempore principatum in civitate obtinebat ac maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur, persuadet eique filiam suam in matrimonium dat. Perfacile factu esse illis probat conata perficere propterea, quod ipse suae civitatis imperium obtenturus esset: non esse dubium, quin totius Galliae plurimum Helvetii possent. Se suis copiis suoque exercitu illis regna conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter se fidem et ius iurandum dant et regno occupato per tres potentissimos et firmissimos populos totius Galliae imperio sese potiri posse sperant.

4 Ea res est Helvetiis per indicium enuntiata. Moribus suis Orgetorigem ex vinculis causam dicere coegerunt; damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur. Die constituta causae dictionis Orgetorix ad iudicium omnem suam familiam (ad hominum milia decem) undique coegit et omnes clientes obaeratosque suos, quorum magnum numerum habebat eodem conduxit. Per eos, ne causam diceret, se eripuit. Cum civitas ob eam rem incitata armis ius suum exsequi conaretur multitudinemque hominem ex agris magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est. Neque abest suspicio (ut Helvetii arbitrantur), quin ipse sibi mortem consciverit.

5 Post eius mortem nihilo minus Helvetii id, quod constituerant, facere conantur, ut e finibus suis exeant. Ubi iam se ad eam rem paratos esse arbitrari sunt, oppida sua omnia, numero ad duodecim, vicos ad quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt, frumentum omne (praeter, quod secum portaturi erant, ) comburunt, ut domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula subeunda essent. Trium mensum molita cibaria sibi quemque domo efferre iubent. Persuadent Rauracis et Tulingis et Latobrigis, finitimis, uti eodem usi consilio oppidis suis vicisque exustis una cum iis proficiscantur; Boiosque, qui trans Rhenum

Page 58: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

incoluerant et in agrum Noricum transierant Noreiamque oppugnabant, receptos ad se socios sibi adsciscunt.

6 Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent: unum per Sequanos, angustum et difficile, inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua singuli carri ducerentur; mons autem altissimus impendebat, ut facile perpauci iter prohibere possent; alterum per provinciam nostram, multo facilius atque expeditius, propterea quod inter fine Helvetiorum et Allobrogum, qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit isque nonnullis locis vadis transitur. Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiorum finibus Genava. Ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet. Allobrogibus sese vel persuasuros, quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur, existimabant vel vi coacturos, ut per fines suos eos ire paterentur. Omnibus rebus ad profectionem comparatis diem dicunt, qua die ad ripam Rhodani omnes conveniant. Is dies erat ante diem quintum ante Kalendas Apriles L.Pisone A.Gabinio consulibus.

7 Caesari cum id nuntiatum esset eos per provinciam nostram iter fasere conari, maturat ab urbe proficisci et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Genavam pervenit. Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam iubet rescindi. Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis, (cuius legationis Nammeius et Verucloetius principem locum obtinebant), qui dicerent: sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per provinciam facere, propterea quod aliud iter haberent nullum; rogare, ut eius voluntate id sibi facere liceat. Caesar, quod memoria tenebat L.Cassium consulem occisum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub iugum missum, concedendum non putabat; neque homines inimico animo data facultate per provinciam itineris faciendi temperaturos ab iniuria et maleficio existimabat. Tamen, ut spatium intercedere posset, dum milites, quos imperaverat, convenirent, legatis respondit: diem se ad deliberandum sumpturum; si quid vellent, ad Id. Apr. reverterentur.

Page 59: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

8 Interea ea legione, quam secum habebat, militibusque, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum XIX murum, in altitudinem pedum XVI, fossamque perducit. Eo opere perfecto praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transire conarentur, prohibere possit. Ubi ea dies, quam constituerat cum legatis, venit et legati ad eum reverterunt, negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare et, si vim facere conentur, prohibiturum ostendit. Helvetii ea spe deiecti, alii navibus iunctis ratibusque compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis erat, nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati, operis munitione et militum concursu et telis repulsi hoc conatu destiterunt.

9 Relinquebatur una per Sequanos via, qua Sequanis invitis propter angustias ire non poterant. His cum sua sponte persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt, ut eo deprecatore a Sequanis impetrarent. Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos plurimum poterat et Helvetiis erat amicus, quod ex ea civitate Orgetorigis filiam in matrimonium duxerat, et cupiditate regni adductus novis rebus studebat et quam plurimas civitates suo beneficio habere obstrictas volebat. Itaque rem suscipit et a Sequanis impetrat, ut per fines suos Helvetios ire patiantur, obsidesque uti inter sese dent, perficit: Sequani, ne itinere Helvetios prohiberent, Helvetii, ut sine maleficio et iniuria transeant.

10 Caesari nuntiatur Helvetiis esse in animo per agrum Sequanorum et Haeduorum iter in Santonum fines facere, qui non longe a Tolosatium finibus absunt, quae civitas est in provincia. Id si fieret, intellegebat magno cum periculo provinciae futurum, ut homines bellicosos, populi Romani inimicos, locis patentibus maximeque frumentariis finitimos haberet. Ob eas causas ei munitioni, quam fecerat, T.Labienum legatum praefecit; ipse in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit et tres, quae circum Aquileiam hiemabant, ex hibernis educit et, qua proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes erat, cum his quinque legionibus ire contendit. Ibi Ceutrones et Graioceli et Caturiges locis

Page 60: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

superioribus occupatis itinere exercitum prohibere conantur. Compluribus his proeliis pulsis ab Ocelo (quod est oppidum citerioris provinciae extremum), in fines Vocontiorum (ulterioris provinciae) die septimo pervenit. Inde in Allobrogum fines, ab Allobrogibus in Segusiavos exercitum duxit. Hi sunt extra provinciam trans Rhodanum primi.

11 Helvetii iam per angustias et fines Sequanorum suas copias traduxerant et in Haeduorum fines pervenerant eorumque agros populabantur. Haedui, cum se suaque ab iis defendere non possent, legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium: ita se omni tempore de populi Romano meritos esse, ut paene in conspectu exercitus nostri sui agri vastari, liberi in servitutem abduci, oppida expugnari non debuerint. Eodem tempore Ambarri, necessarii et consanguinei Haeduorum, Caesarem certiorem faciunt sese depopulatis agris non facile ab oppidis vim hostius prohibere. Item Allobroges, qui trans Rhodanum vicos possessionesque habebant, fuga se ad Caesarem recipiunt et demonstrant sibi praeter agri solum nihil esse reliqui. Quibus rebus adductus Caesar non exspectandum sibi statuit, dum omnibus fortunis sociorum consumptis in Santonos Helvetii pervenirent.

12 Flumen est Arar, quod per fines Haeduorum et Sequanorum in Rhodanum influit, incredibili lenitate, ita ut oculis, in utram partem fluat, iudicari non possit. Id Helvetii ratibus ac lintribus iunctis transibant. Ubi per exploratores Caesar certior factus est tres iam partes copiarum Helvetios id flumen traduxisse, quartam vero partem citra flumen Ararim reliquam esse, de tertia vigilia cum legionibus tribus e castris profectus ad eam partem pervenit, quae nondum flumen transierat. Eos impeditos et inopinantes adgressus magnam partem eorum concidit; reliqui sese fugae mandarunt atque in proximas silvas abdiderunt. Is pagus appellabatur Tigurinus; nam omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est. Hic pagus unus, cum domo exisset, patrum nostrorum memoria L.Cassium consulem interfecerat et eius exercitum sub iugum miserat. Ita sive casu sive consilio deorum immortalium, quae pars civitatis Helvetiae insignem calamitatem populo Romano intulerat, ea princeps poenas persolvit, qua in re Caesar non solum publicas, sed etiam privatas iniurias ultus

Page 61: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

est, quod eius soceri L.Pisonis avum, L.Pisonem legatum, Tigurini eodem proelio, quo Cassium, interfecerant.

13 Hoc proelio facto, reliquas copias Helvetiorum ut consequi posset, pontem in Arari faciendum curat atque ita exercitum traducit. Helvetii repentino eius adventu commoti, cum id, quod ipsi diebus XX aegerrime confecerant, ut flumen transirent, illum uno die fecisse intellegerent, legatos ad eum mittunt; cuius legationis Divico princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat. Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque ibi futuros Helvetios, ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset; sin bello persequi perseveraret, reminisceretur et veteris incommodi populi Romani et pristinae virtutis Helvetiorum. Quod improviso unum pagum adortus esset, cum ii, qui flumen transissent, suis auxilium ferre non possent, ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret. Se ita a patribus maioribusque suis didicisse, ut magis virtute contenderent quam dolo aut insidiis niterentur. Quare ne committeret, ut is locus, ubi constituissent, ex calamitate populi Romani et internecione exercitus nomen caperet aut memoriam proderet.

14 His Caesar ita respondit: eo sibi minus dubitationis dari, quod eas res, quas legati Helvetii commemorassent, memoria teneret, atque eo gravius ferre, quo minus merito populi Romani accidissent; qui si aliquis iniuriae sibi conscius fuisset, non fuisse difficile cavere; sed eo deceptum, quod neque commissum a se intellegeret, quare timeret, neque sine causa timendum putaret. Quodsi veteris contumeliae oblivisci vellet, num etiam recentium iniuriarum, quod eo invito iter per provinciam per vim temptassent, quod Haeduos, quod Ambarros, quod Allobroges vexassent, memoriam deponere posse. Quod sua victoria tam insolenter gloriarentur quodque tam diu se impune iniurias tulisse admirarentur, eodem pertinere. Consuesse enim deos immortales, quo gravius homines ex commutatione rerum doleant, quos pro scelere eorum ulcisci velint, his secundiores interdum res et diuturniorem impunitatem concedere, cum ea ita sint, tamen, si obsides ab iis sibi dentur, uti ea, quae polliceantur, facturos intellegat, et si Haeduis de iniuriis, quas ipsis sociisque eorum

Page 62: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

intulerint, item si Allobrogibus satisfaciant, sese cum iis pacem esse facturum. Divico respondit: ita Helvetios a maioribus suis institutos esse, uti obsides accipere, non dare consuerint; eius rei populum Romanum esse testem. Hoc responso dato discessit.

15 Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium, quem ex omni provincia et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit, qui videant, quas in partes hostes iter faciant. Qui cupidius novissimum agmen insecuti alieno loco cum equitatu Helvetiorum proelium committunt; et pauci de nostris cadunt. Quo proelio sublati Helvetii, quod quingentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant, audacius subsistere nonnumquam et novissimo agmine proelio nostros lacessere coeperunt. Caesar suos a proelio continebat ac satis habebat in praesentia hostem rapinis populationibusque prohibere. Ita dies circiter quindecim iter fecerunt, uti inter novissimum hostium agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset.

16 Interim cotidie Caesar Haeduos frumentum, quod essent publice polliciti, flagitare, nam propter frigora, quod Gallia sub septentrionibus posita est, non modo frumenta in agris matura non erant, sed ne pabuli quidem satis magna copia suppetebat; eo autem frumento, quod flumine Arari navibus subvexerat, propterea minus uti poterat, quod iter ab Arari Helvetii averterant, a quibus discedere nolebat. Diem ex die ducere Haedui: conferri, comportari, adesse dicere, ubi se diutius duci intellexit et diem instare, quo die frumentum militibus metiri oporteret, convocatis eorum principibus, quorum magnam copiam in castris habebat, in his Diviciaco et Lisco, qui summo magistratui praeerat, quem "vergobretum" appellant Haedui, qui creatur annuus et vitae necisque in suos habet potestatem, graviter eos accusat, quod, cum neque emi neque ex agris sumi possit, tam necessario tempore, tam propinquis hostibus ab iis non sublevetur, praesertim cum magna ex parta eorum precibus adductus bellum susceperet. Multo etiam gravius, quod sit destitutos, queritur. 17 Tum demum Liscus oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat, proponit: esse nonnullos, quorum auctoritas apud

Page 63: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

plebem plurimum valeat, qui privatim plus possint quam ipsi magistratus. Hoc seditiosa atque improba oratione multitudinem deterrere, ne frumentum conferant, quod debeant: praestare, si iam principatum Galliae obtinere non possint, Gallorum quam Romanorum imperia perferre; neque dubitari debere, quin, si Helvetios superaverint, Romani una cum reliqua Gallia Haeduis libertatem sint erepturi. Ab isdem nostra consilia, quaeque in castris gerantur, hostibus enuntiari; hos a se coerceri non posse. Quin etiam, quod necessariam rem coactus Caesari enuntiarit, intellegere sese, quanto id cum periculo fecerit, et ob eam causam, quamdiu potuerit, tacuisse.

18 Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem, Diviciaci fratrem, designari sentiebat, sed quod pluribus praesentibus eas res iactari nolebat, celeriter concilium dimittit, Liscum retinet. Quaerit ex solo ea, quae in conventu dixerat. Dicit liberius atque audacius. Eadem secreto ab aliis quaerit; reperit esse vera: ipsum esse Dumnorigem, summa audacia, magna apud plebem propter liberalitatem gratia, cupidum rerum novarum; complures annos portoria reliquaque omnia Haeduorum vectigalia parvo pretio redempta habere, propterea quod illo licente contra liceri audeat nemo; his rebus et suam rem familiarem auxisse et facultates ad largiendum magnas comparasse; magnum numerum equitatus suo sumptu semper alere et circum se habere; neque solum domi, sed etiam apud finitimas civitates largiter posse, atque huius potentiae causa matrem in Biturigibus homini illic nobilissimo ac potentissimo conlocasse; ipsum ex Helvetiis uxorem habere, sororem ex matre et propinquas suas nuptum in alias civitatem conlocasse; favere et cupere Helvetiis propter eam adfinitatem, odisse etiam suo nomine Caesarem et Romanos, quod eorum adventu potentia eius deminuta et Diviciacus frater in antiquum locum gratiae atque honoris sit restitutus; si quid accidat Romanis, summam in spem per Helvetios regni obtinendi venire; imperio populi Romani non modo de regno, sed etiam de ea, quam habeat, gratia desperare. Reperiebat etiam in quaerendo Caesar, quod proelium equestre adversum paucis ante diebus esset factum, initium eius fugae factum ab Dumnorige atque eius equitibus - nam equitatui,

Page 64: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

quem auxilio Caesari Haedui miserant, Dumnorix praeerat - ; eorum fuga reliquum esse equitatum perterritum.

19 Quibus rebus cognitis, cum ad has suspiciones certissimae res accederent, quod per fines Sequanorum Helvetios traduxisset, quod obsides inter eos dandos curasset, quod ea omnia non modo iniussu suo et civitatis, sed etiam inscientibus ipsis fecisset, quod a magistratu Haeduorum accusaretur satis esse causae arbitrabatur, quare in eum aut ipse animadverteret aut civitatem animadvertere iuberet. His omnibus rebus unum repugnabat, quod Diviciaci fratris summum in populum Romanum studium, summam in se voluntatem, egregiam fidem, iustitiam, temperantiam cognoverat; num ne eius supplicio Diviciaci animum offenderet, verebatur. Itaque priusquam quicquam conaretur, Diviciacum ad se vocari iubet et cotidianis interpretibus remotis per C.Valerium Troucillum, principem Galliae provinciae, familiarem suum, cui summam omnium rerum fidem habebat, cum eo conloquitur, simul commonefacit, quae ipso praesente in consilio Gallorum de Dumnorige sint dicta, et ostendit, quae separatim quisque de eo apud se dixerit; petit atque hortatur, ut sine eius offensione animi vel ipse de eo causa cognita statuat vel civitatem statuere iubeat.

20 Diviciacus multis cum lacrimis Caesarem complexus obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret: scire se illa esse vera, neque quemquam ex eo plus quam se doloris capere, propterea quod, cum ipse gratia plurimum domi atque in reliqua Gallia, ille minimum propter adulescentiam posset, per se crevisset, quibus opibus ac nervis non solum ad minuendam gratiam, sed paene ad perniciem suam uteretur. Sese tamen et amore fraterno et existimatione vulgi commoveri. Quodsi quid ei a Caesare gravius accidisset, cum ipse eum locum amicitiae apud eum teneret, neminem existimaturum non sua voluntate factum; qua ex re futurum, uti totius Galliae animi a se averterentur, haec cum pluribus verbis flens a Caesare peteret, Caesar eius dextram prendit; consolatus rogat, finem orandi faciat; tanti eius apud se gratiam esse ostendit, uti et rei publicae iniuriam et suum dolorem eius voluntati ac precibus condonet. Dumnorigem ad se vocat, fratrem adhibet; quae in eo reprehendat, ostendit; quae ipse intellegat, quae civitas

Page 65: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

queratur, proponit; monet, ut in reliquum tempus omnes suspiciones vitet; praeterita se Diviciaco fratri condonare dicit. Dumnorigi custodes ponit, ut, quae agat, quibuscum loquatur, scire possit.

21 Eodem die ab exploratoribus certior factus hostes sub monte consedisse milia passuum ab ipsius castris octo, qualis esset natura montis et qualis in circuitu ascensus, qui cognoscerent, misit. Renuntiatum est facilem esse. De tertia vigilia T.Labienum, legatum pro praetore, cum duabus legionibus et iis ducibus, qui iter cognoverant, summum iugum montis ascendere iubet; quid sui consilii sit, ostendit. Ipse de quarta vigilia eodem itinere, quo hostes ierant, ad eos contendit equitatumque omnem ante se mittit. P.Considius, qui rei militaris peritissimus habebatur et in exercitu P.Sullae et postea in M.Crassi fuerat, cum exploratoribus praemittitur.

22 Prima luce, cum summus mons a Labieno teneretur, ipse ab hostium castris non longius M et D passibus abesset neque, ut postea ex capitivis comperit, aut ipsius adventus aut Labieni cognitus esset, Considius equo admisso ad eum accurrit, dicit montem, quem a Labieno occupari voluerit, ab hostibus teneri: id se a Gallicis armis atque insignibus cognovisse. Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit. Labienus, ut erat ei praeceptum a Caesare, ne proelium committeret, nisi ipsius copiae prope hostium castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus fieret, monte occupato nostros exspectabat proelioque abstinebat. Multo denique die per exploratores Caesar cognovit et montem a suis teneri et Helvetios castra movisse et Considium timore perterritum, quod non vidisset, pro viso sibi renuntiavisse. Eo die, quo consueverat intervallo, hostes sequitur et milia passuum tria ab eorum castris castra ponit.

23 Postridie eius diei, quod omnino biduum supererat, cum exercitui frumentum metiri oporteret, et quod a Bibracte, oppido Haeduorum longe maximo et copiosissimo, non amplius milibus passuum XVIII aberat, rei frumentariae prospiciendum existimans iter ab Helvetiis avertit ac Bibracte ire contendit. Ea res per fugitivos L.Aemilii, decurionis equitum Gallorum, hostibus nuntiatur. Helvetii, seu quod (= sive eo quod ) timore perterritos Romanos discedere a se

Page 66: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

existimarent, eo magis, quod pridie superioribus locis occupatis proelium non commisissent, sive eo, quod re frumentaria intercludi posse confiderent, commutato consilio atque itinere converso nostros ab novissimo agmine insequi ac lacessere coeperunt.

24 Postquam id animum advertit, copias suas Caesar in proximum collem subduxit equitatumque, qui sustineret hostium impetum, misit. Ipse interim in colle medio triplicem aciem instruxit legionum quattuor veteranarum; in summo iugo duas legiones, quas in Gallia citeriore proxime conscripserat, et omnia auxilia conlocari ac totum montem hominibus compleri et interea sarcinas in unum locum conferri et eum ab iis, qui in superiore acie constiterant, muniri iussit. Helvetii cum omnibus suis carris secuti impedimenta in unum locum contulerunt; ipsi confertissima acie reiecto nostro equitatu phalange facta sub primam nostram aciem successerunt.

25 Caesar primum suo, deinde omnium ex conspectu remotis equis (ut aequato periculo spem fugae tolleret) cohortatus suos proelium commisit. Milites e loco superiore pilis missis facile hostium phalangem perfregerunt. Ea disiecta gladiis destrictis in eos impetum fecerunt. Gallis magno ad pugnam erat impedimento, quod pluribus eorum scutis uno ictu pilorum transfixis et conligatis (cum ferrum se inflexisset) neque evellere neque sinistra impedita satis commode pugnare poterant, multi ut diu iactato bracchio praeoptarent scutum manu emittere et nudo corpore pugnare. Tandem vulneribus defessi et pedem referre et, quod mons suberat circiter mille passuum spatio, eo se recipere coeperunt. Capto monte et succedentibus nostris Boii et Tulingi, qui hominum milibus circiter XV agmen hostius claudebant et novissimis praesidio erant, ex itinere nostros ab latere aperto adgressi circumvenerunt. Id conspicati Helvetii, qui in montem sese receperant, rursus instare et proelium redintegrare coeperunt. Romani conversa signa bipertito (в два фронта) intulerunt, prima et secunda acies, ut victis ac submotis resisteret, tertia, ut venientes sustineret.

26 Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. Diutius cum sustinere nostrorum impetus non possent, alteri se, ut coeperant, in montem receperunt, alteri ad impedimenta et carros suos se contulerunt. Nam hoc toto proelio, cum ab hora septima ad vesperum

Page 67: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

pugnatum sit, aversum hostem videre nemo potuit. Ad multam noctem etiam ad impedimenta pugnatum est, propterea quod pro vallo carros obiecerant et e loco superiore in nostros venientes tela coniciebant et nonnulli inter carros raedasque mataras ac tragulas subiciebant nostrosque vulnerabant. Diu cum esset pugnatum, impedimentis castrisque nostri potiti sunt. Ibi Orgetorigis filia atque unus e filiis captus est. Ex eo proelio circiter hominum milia CXXX superfuerunt eaque tota nocte continenter ierunt. Nullam partem noctis itinere intermisso in fines Lingonum die quarto pervenerunt, cum et propter vulnera militum et propter sepulturam occisorum nostri triduum morati eos sequi non potuissent. Caesar ad Lingones litteras nuntiosque misit, ne eos frumento neve alia re iuvarent: qui si iuvissent, se eodem loco quo Helvetios habiturum. Ipse triduo intermisso cum omnibus copiis eos sequi coepit.

27 Helvetii omnium rerum inopia adducti legatos de deditione ad eum miserunt. Qui cum eum in itinere convenissent seque ad pedes proiecissent suppliciterque locuti flentes pacem petissent atque eos in eo loco, quo tum essent, suum adventum exspectare iussisset, paruerunt. Eo postquam Caesar pervenit, obsides, arma, servos, qui ad eos perfugissent, poposcit. Dum ea conquiruntur et conferuntur nocte intermissa circiter hominum milia VI eius pagi, qui Verbigenus appellatur, sive timore perterriti, ne armis traditis supplicio adficerentur, sive spe salutis inducti, quod in tanta multitudine dediticiorum suam fugam aut occultari aut omnino ignorari posse existimarent, prima nocte e castris Helvetiorum egressi ad Rhenum finesque Germanorum contenderunt.

28 Quod ubi Caesar resciit, quorum per fines ierant, his, uti conquirerent et reducerent, si sibi purgati esse vellent, imperavit; reductos in hostium numero habuit; reliquos omnes obsidibus, armis, perfugis traditis in deditionem accepit. Helvetios, Tulingos, Latobrigos, Rauracos in fines suos, unde erant profecti, reverti iussit et, quod omnibus frugibus amissis domi nihil erat, quo famem tolerarent, Allobrogibus imperavit, ut iis frumenti copiam facerent; ipsos oppida vicosque, quos incenderant, restituere iussit. Id ea maxime ratione fecit, quos noluit eum locum, unde Helvetii discesserant, vacare, ne propter bonitatem agrorum Germani, qui

Page 68: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

trans Rhenum incolunt, e suis finibus in Helvetiorum fines transirent et finitimi Galliae provinciae Allobrogibusque essent. Boios petentibus Haeduis, quod egregia virtute erant cogniti, ut in finibus suis conlocarent, concessit; quibus illi agros dederunt quosque postea in parem iuris libertatisque condicionem, atque ipsi erant, receperunt.

Page 69: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

ПРИЛОЖЕНИЕ A (обязательное)

Элементы исторической фонетики

В различные периоды истории латинского языка действовали фонетические законы ассимиляции согласных, ротацизма и редукции, знание которых облегчает понимание его морфологической системы. Рассмотрим их кратко.

Ассимиляция согласных

1 Переднеязычные d и t перед s полностью ассимилируются:

cedo - ступаю → ced-si → cet-si → cessi concutio - сотрясаю → concut-si → concussi.

2 Сочетание ss в конце слова упрощается: еsse- быть → es-s → es; milets → miless → miles - воин.

3 Звонкий заднеязычный g и звонкий губной b перед глухими s и t оглушаются:

pingo - рисую → ping-si → pinc-si → pinxi pig-tum → pictum

scribo - пишу → scrib-si → scripsi scrib-tum → scriptum. 4 Звонкий переднеязычный d перед с, g, p, f, t, r, l полностью ассимилируется: ad- cedo→ accedo подхожу ad-gero → aggero приношу ad-porto → apporto приношу ad-figo → affigo прикрепляю ad-tribuo → attribuo придаю ad-repo → arrepo подползаю ad-ligo → alligo привязываю

Page 70: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения А Ротацизм

1 В положении между гласными s переходит в r:

mos обычай → mosis→ moris esse быть → esam → eram eso→ еrо. 2 В закрытом конечном слоге краткое о переходит в краткое и: lupo-s → lupus волк bello-m → bellum война. Редукция

1 Любой краткий гласный переходит в краткое i в

срединном открытом слоге, если за ним не следует r: habeo имею → prohibeo запрещаю: а →i teneo держу→contineo сдерживаю: е→i.

2 Краткое а в закрытом срединном слоге переходит в краткое е: capio беру → accipio получаю [ad-capio] →acceptum [ad-captum].

3 Краткое i перед r, возникшим в результате ротацизма, переходит в краткое е: capi-se → сареrе.

4 Конечное краткое i переходит в краткое е: anti → ante перед mari → mare море. В некоторых случаях оно вообще отпадает.

ПРИЛОЖЕНИЕ Б Элементы латинского словообразования Словообразование включает два способа –словосложение и аффиксацию. Словосложение Словосложение – это соединение двух или нескольких слов. Распространено сравнительно мало. Включает:

Page 71: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения Б 1 Образование сложных имен: а) при сочетании имени и глагола: pestifer – гибельный (pestis – чума); stipendium - плата за военную службу (stips – денежный взнос, pendo - взвешиваю), magnificus - великолепный (magnus - великий, facio - делаю); б) при сочетании двух имен: magnanimus - великий духом (magnus - великий, animus - дух). 2 Образование сложных глаголов: а) при сочетании имени и глагола: testificor - призывать в свидетели (testis - свидетель, facio - делать); б) при сочетании двух глаголов: tremefacio - сотрясать (tremo - дрожать, facio - делать); в) при сочетании наречия и глагола: maledico - злословить (male - плохо, dico - говорить). Аффиксация Аффиксация есть присоединениe к основе префиксов и суффиксов. Это основной способ образования латинских слов.

1 Префиксация Присоединение префикса часто сопровождается ассимиляцией его конечного согласного. Наиболее употребительны следующие префиксы, соответствующие известным предлогам: a-, ab-, abs- - oзначает удаление: amitto - отпускать, abduco - уводить, abstraho - отвлекать; ad- - присоединение, приближение: advenio - приходить, affero - приносить, assequor - догонять, accurro - прибегать; con- - совместность, сопутствующее обстоятельство: contraho - сжимать, compenso - взвешивать, сравнивать; de- - отделение от чего-л., движение вниз, недостаток, завершенность действия: decollo - обезглавливать, defluo - стекать вниз, deficio - не хватать, decanto - пропеть;

Page 72: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения Б e-, ex- - движение изнутри, изъятие, завершение действия: evenio - выходить, exarmo - обезоружить, evinco - окончательно победить; in- - движение внутрь или на что-л.: induco - вводить, induo - надевать; ob- - движение навстречу, действие против кого-л.: положение перед чем-л.: occurro - бежать навстречу, obloquor - возражать, obsto - противостоять; per- - завершение действия; действие, направленное через что-л.: perago -проделать, perforo - пробуравить; prae- - предшествование, нахождение впереди: praecedo - идти впереди, praedico -предупреждать; pro- - движение вперед, действие в пользу кого-либо: prospicio - глядеть вдаль, prosum - быть полезным; sub- - нахождение внутри или под чем-либо, помещение внутрь или под что-либо, приближение: succedo - проникать, subicio - подставлять, subeo -подходить; trans-, tra- - движение через что-либо, насквозь: transfero - переносить, traduco -переводить. Имеется ряд префиксов, не имеющих соответствия с предлогами: re-, red- возвращение обратно, в прежнее положение, повторение действия: reddo - возвращать, regredior - отступать, repeto - взыскивать; se-, sed- удаление, отход, устранение; secedo - удаляться, sepono - откладывать; dis-, di- разделение, распределение: dispono - расставлять, dimoveo - раздвигать; amb- движение вокруг чего-либо: ambio - обходить, ambigo - колебаться, сомневаться. Реже префиксы используются при образовании имен: praeclarus - очень светлый. В именном словообразовании часто используется отрицательная частицa in-, совпадающая по форме с предлогом-приставкой (не путать!): infelix - несчастный, immortatis - бессмертный, innocens - невиновный.

Page 73: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения Б

2 Суффиксация

Значение суффиксов существительных: -tor, -sor означает действующее лицо: debitor - должник, defensor - защитник (Gen. -toris, -soris); -tio, -sio (Gen. –tionis, -sionis) - действие, состояние: crematio - сожжение, convulsio - судорга; -tus, -sus (Gen. –us) - действие или результат действия: partus - рождение, progressus - движение вперед; -ium - действие, состояние: imperium - власть; -mentum, -men (-minis) - средство, носитель или результат действия: nomen - имя, flamen - веяние; -or (-oris) - состояние или действие: clamor - крик; -bulum, -culum, -crum - орудие, место действия: vestibulum - передний двор, vehiculum - повозка, sepulcrum - могила; -entia, -antia -свойство:patientia - терпение, constantia - постоянство; -ina - занятие, место профессиональной деятельности: medicina - врачевание, officina - мастерская; -arius - действующее лицо: tabularius - делопроизводитель; -arium -место действия, хранилище: tepidarium - баня; -tus (-tutis) - качество или состояние: virtus - мужество; -atus (-us) - должность: consulatus - консульство; -culus, -dus, -ellus, -illus -уменьшительные имена: homunculus - человечек, gladiolus - небольшой меч, ocellus - глазок, lapillus - камешек; -tas (-tatis) -состояние, качество: libertas - свобода; -tudo (-tudinis) - отвлеченное понятие, свойство: consuetudo - привычка, latitudo - ширина; -ia - свойство: inertia - бездействие.

Значение суффиксов прилагательных: -eus - вещество: argenteus - серебряный; -osus - изобилие: aquosus - обильный водой;

Page 74: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения Б -atus, -utus - обладание:barbatus - бородатый, nasutus - носатый; -ius - принадлежность: gladiatorius - гладиаторский; -icus - свойство: modicus - скромный; -ilis, -elis, -alis, -inus, -anus, -nus -принадлежность, свойство: civilis - гражданский, fidelis - верный, virginalis - девичий, murinus - мышиный, Romanus - римский, paternus - отцовский; -undus, -indus, -ax - свойство: iucundus - приятный, nitidus - блестящий, rapax -хищный; -ilis, -bilis - пригодность, способность: facilis - легкий, credibilis - вероятный.

ПРИЛОЖЕНИЕ В

Латинские крылатые выражения Латинский язык Русский язык 1 Scientia potentia est. Знание - сила. 2 Ibi victoria, ubi concordia. Где согласие, там победа. 3 Facilius est dicere, quam agere.

Легче говорить, чем делать.

4 Legere et non intellegere neglegere est.

Читать и не понимать - значит пренебрегать.

5 Pecuniae imperare oportet, non servire.

Деньгами нужно повелевать, а не служить им.

6 Dum spiro, spero. Пока дышу, надеюсь. 7 Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum.

He одежда украшает мужчину, а мужчина одежду.

8 Remedium irae est mora. Время лечит гнев. 9 Sic transit gloria mundi. Так проходит мирская слава. 10 Prosperitas superbiam parit. Успех порождает гордыню. 11 Qui non proficit, deficit. Кто не идет вперед, теряет. 12 Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt.

Чужие пороки у нас перед глазами, а свои - за спиной.

13 Vir doctus in se semper divitias habet.

Ученый муж всегда в себе содержит богатство.

Page 75: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения В

14 Donec eris felix, multos numerabis amicos.

Пока ты счастлив, будешь иметь много друзей.

15 Per risum multum poteris cognoscere stultum.

По чрезмерному смеху узнаешь дурака.

16 Errare humanum est, sed stultum est in errore perseverare.

Человеку свойственно oшибаться; но только дураку присуще отстаивать ошибку.

17 Sera nunquam est ad bonos mores via.

Никогда не поздно идти по пути добрых нравов.

18 Sine labore non erit panis in ore.

Без труда не будет хлеба во рту.

19 Plenus venter non studet libenter.

Сытое брюхо к учению глухо.

20 Haurit aquam cribro, qui discere vult sine libro.

Черпает воду решетом, кто хочет учиться без книги.

21 Labor et patientia omnia vincunt.

Труд и терпение все побеждают.

22 Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla.

Длинен путь через поучения, краток и надежен через примеры.

23 Simplex veritatis oratio est. Язык правды просит. 24 Omne initium difficile est. Всякое начало трудно. 25 Ira furror brevis est. Гнев - краткое безумие. 26 Dolor animi gravior est, quam corporis dolor.

Боль души тяжелее телесных страданий.

27 Gravissimum est imperium consuetudinis.

Самая тяжелая - сила привычки.

28 Melior est certa pax quam sperata victoria.

Лучше надежный мир, чем ожидаемая победа.

29 Dulcia non novit, qui non gustavit amara.

He знает сладкого тот, кто не пробовал горького.

30 Nil sine magno vita labore dedit mortalibus.

Жизнь ничего не дала людям без большого труда.

Page 76: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения В 31 Pax intrantibus, salus exeuntibus.

Мир входящим и здоровья выходящим.

32 Volentem ducunt fata, nolentem trahunt.

Желающего судьба ведет, нежелающего – тащит.

33 Carpite florem, qui, nisi carptus erit, turpiter ipse cadet.

Сорвите цветок, ибо, если он не будет сорван, бесславно сам упадет.

34 Domus propria - domus optima.

Свой дом - лучший дом.

35 Verus amicus cognoscitur amore, more, ore, re.

Истинный друг познается в любви, в поведении, в словах, в делах.

36 Homo sum: humani nil a me alienum puto.

Я - человек и ничто человеческое мне не чуждо.

37 Tempora mutantur et nos mutamur in illis.

Времена меняются, и мы меняемся вместе с ними.

38 In vino veritas, in aqua sanitas.

Истина в вине,здоровье - в воде.

39 Sua cuique fortuna in manu est.

Своя судьба у каждого в руках.

40 Bis dat, qui cito dat. Дважды дает тот, кто дает бы стро.

41 Aut odit, aut amat mulier; nihil tertium.

Женщина или ненавидит, или любит, третьего - нет.

42 Doctrina multiplex,veritas una.

Наук много, а истина одна.

43 Audiatur et altera pars.

Пусть будет выслушана и другая сторона.

44 Amoris vulnus sanat idem,qui facit.

Любовную рану врачует тот, кто наносит.

45 Pecunia est ancilla, si scis uti, si nescis, domina.

Деньги служат, если знаешь, как ими пользоваться, если не знаешь - повелевают.

Page 77: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Продолжение приложения В

46 Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo: sic homo fit sapiens non vi, sed saepe legendo.

Капля долбит камень не силой, а частым падением; так и человек становится мудрым не силой, а частым чтением.

47 Nulla aetas ad discendum sera.

Учиться никогда не поздно.

48 Pacta servanda sunt. Договоры следует исполнять. 49 Verbum nobile debet esse stabile.

Слово благородного человека должно быть исполнено.

50 Potius sero, quam nunquam. Лучше поздно, чем никогда.

Page 78: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

ЛАТИНСКО - РУССКИЙ СЛОВАРЬ

А a, ab, abs (с аbl.) от, из abdo, didi, ditum, ere удалять; скрывать; вонзать abduco, duxi, ductum, ere отводить, уводить abeo, ii, itum, ire уходить aberro, avi, atum, are отклоняться; блуждать; заблуждаться abhorreo, ui, —, ere отличаться abigo, egi, actum, ere отгонять abisse cм. abeo abiturus, а, um см. abeo abjicio, jeci, jectum, ere бросать, оставлять ablego, avi, atum, are отправлять, удалять abneptis, is f праправнучка abnuo, nui, —, ere отказываться aboleo, evi, itum, ere уничтожать abrumpo, rupi, ruptum, ere отрывать absens, entis отсутствующий absisto, stiti, —, ere отказываться abstinentia, ae f воздержание; бескорыстие, честность abstineo, ui, tentum, ere удерживаться abstraho, traxi, tractum, ere отвлекать, отрывать abstrusus, a, um скрытый, сокровенный abstulo, —, —, ere отнимать absum, afui, —-, abesse отстоять; отсутствовать abunde вдоволь, достаточно abutor, usus sum, uti растрачивать ас и

Academia, ae f Академия accedo, cessi, cessum, ere приближаться; быть похожим accendo, cendi, censum, ere зажигать, воспламенять accido, cidi, —, ere случаться accipio, cepi, ceptum, ere принимать, воспринимать, получать acclamo, avi, atum, are восклицать accommodo, avi, atum, are прилаживать, согласовывать accommodus, a, um подходящий, пригодный accurro, curri, cursum, ere прибегать accuso, avi, atum, are (c gen.) обвинять (в чем-либо) acer, acris, acre острый; резкий; жестокий acerbitas, atis f язвительность acerbus, a, um терпкий; незрелый; мрачный; язвительный Achilla, ae m Ахилла Achilles, is m Ахилл acies, ei f острота; зрение; боевой строй acina, ae f ягода (виноградная) aconitum, i n яд, отрава acriter жестоко actio, onis f деяние actito, avi, atum, are часто играть acumen, inis n остроумие, хитрость acutus, a, um острый ad (с асс.) к, для, на, по adaucto, avi, - , are приумножать adclino, avi, atum, are прислонять addisco, didici, —, ere изучать addo, didi, ditum, ere придавать; добавлять

Page 79: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

adduco, duxi, ductum, ere приводить; побуждать I adeo до такой степени II adeo, ii, itum, ire приходить adeptus см. adipiscor aderant см. assum adest см. assum adessent см. assum adhibeo, bui, bitum, ere применять; прикладывать; потреблять adhortatio, onis f увещевание adhuc до сих пор, все еще adimo, emi, emptum, ere отнимать aditus, us m приход, вход adipiscor, adeptus sum, adipisci достигать adjicio, jeci, jectum, ere прибавлять adjuvo, juvi, jutum, are (с асс.) помогать admirabilis, e удивительный admiratio, onis f удивление admiror, atus sum, ari удивляться admisceo, miscui, mixtum, ere примешивать admitto, misi, missum, ere допускать admodum очень, весьма admoneo, nui, nitum, ere напоминать, увещевать admoveo, movi, motum, ere (c dat.) придвигать adolesco, olevi, ultum, ere расти, крепнуть adorior, ortus sum, oriri нападать; предпринимать adorno, avi, atum, are украшать adoro, avi, atum, are взывать, молить; чтить adortus см. adorior adspicere см . aspicio adstans, antis стоящий возле adsto, stiti, —, are стоять рядом

adsum, affui, —, adesse присутствовать adsumptus см. assumo adulatio, onis f лесть adulescens, ntis т юноша, молодой человек adulescentulus, i т очень молодой человек adulescentia, ae f юность, молодость adulor, atus sum, ari (с асc.) льстить adulterium, ii n прелюбодеяние adveho, vexi, vectum, ere подвозить, привозить adventicius, a, um чужой adventus, us т приход, прибытие adversarius, ii т противник I adversus (с асc.) против II adversus, a, um находящийся напротив, враждебный adverto, verti, versum, ere обращать advocatus, i т юридический консультант advoco, avi, atum, are призывать, созывать advolo, avi, atum, are подлетать I aedes, is f храм II aedes, ium f жилой дом, покои; храм aedificium, ii n строение aedifico, avi, atum, are строить aedilis, is т эдил (должностное лицо, следящее за порядком в городе) Aedui, orum т эдуи (кельтское племя) aeger, gra, grum больной aegerrime с большим трудом aegritudo, inis f недуг, болезнь aegroto, avi, atum, are болеть aegrotus, a, um больной Aegyptius, ii m египтянин Aegyptus, i f Египет Aemilianus, i m Эмилиан

Page 80: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

aemula, ae f соперница aemulus, i m соперник Aeneadae, um m потомки Энея, римляне Aeneas, ae m Эней (троянский герой) aeneus, a, um медный aenigma, atis n загадка Aeoles, um m эолийцы (жители Эолиды) Aeolius, a, um эолийский aequalis, e одинаковый aequiparo, avi, atum, are сравнивать, приравнивать aequitas, atis f справедливость aequo, avi, atum, are (c abl.) равнять, сравнивать, равномерно распределять aequor, oris n море, морская вода aequus, a, um равный; справедливый; спокойный аer, aeris m воздух аеrа, ae f эра aerius, a, um находящийся в воздухе aes, aeris n медь, бронза; деньги Aeschylus, i m Эсхил Aesopus, i m Эзоп aestas, atis f лето aestate летом aestimo, avi, atum, are (c gen.) оценивать aestuosus, a, um горячий aestus, us m жара; лето aetas, atis f возраст; время; prima ae.детство, юность aeternus, a, um вечный aether, eris m эфир, небо, воздух aethereus, a, um эфирный, небесный Aethiopia, ae f Эфиопия Aetolus, i m этолиец

aevum, i n век; старость; ae. agere проводить жизнь Afer, fri m африканец I affectus, a, um пораженный II affectus, us m чувство, настроение, страсть affero, attuli, allatum, afferre приносить, сообщать afficio, feci, fectum, ere наделять; обижать affigo, fixi, fixum, ere прикреплять affirmo, avi, atum, are уверять affluentia, ae f роскошь, пышность Africa, ae f Африка Africanus, a, um африканский Agamemnon, onis m Агамемнон ager, agri m поле Agermus, i m Агерм aggredior, aggressus sum, aggredi (с асс.) нападать, подходить; обращаться aggressus, us m нападение agilis, e деятельный, проворный Agis, idis m Агис (царь Спарты) agitator, oris m погонщик agito, avi, atum, are гнать; возбуждать; проявлять; жить agmen, inis n строй, отряд; a. novissimum арьергард agnosco, novi, nitum, ere признавать, узнавать agnus, i m ягненок ago, egi, actum, ere делать; вести; проводить (время); играть (на сцене); тревожить; говорить, обсуждать agrarius, a, um земельный, аграрный agrestes, ium m селяне agrestis, e сельский; необразованный agricola, ae m земледелец agricultura, ae f земледелие aio, ait говорить

Page 81: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

ala, ae f крыло alacritas, atis f воодушевление, возбуждение Alba, ae f Альба (город в Италии) Albani, orum т жители Альбынии Albanus, a, um альбанский Albis, is m Альбис (река в Галлии) albus, a, um белый; бледный Alcibiades, is m Алкивиад (греческий полководец) alea, ae f игральная кость; жребий ales, itis f птица Alexander, dri m Александр (царь Македонии) Alexandria, ae f Александрия (город в Африке) Alfenus, i m Альфен (римское имя) algor, oris m холод alibi в другом месте alienus, а, um принадлежащий другим, чужой alimentum, i n пища aliquando однажды, некогда, иногда aliquamdiu довольно долго aliqui, aliqua, aliquod какой-либо, какой-нибудь aliquis, aliqua, aliquid кто-либо, что-либо; кто-то, что-то aliquot немного aliquoties несколько раз aliter иначе alius, a, ud другой; а. ... а. один ... другой allaboro, avi, atum, are стараться allatus, a, um см. affero Allia, ae f Аллия (река в Италии) alligo, avi, atum, are привязывать Allobroges, um m аллоброги (галльское племя) alloquor, allocutus sum, alloqui (c асc.) обращаться с речью

alludo, lusi, lusum, ere (c dat.) подшучивать alma, ae f кормилица alo, alui, alitum, ere кормить Alpes, ium f Альпы altaria, ium n алтарь alte высоко alter, era, erum другой из двух; а. ... а. один ... другой altercatio, onis f спор alteruter, utra, utrum тот или другой altitudo, inis f высота altum, i n высота, высь; открытое море altus, a, um высокий; глубокий alumnus, i m питомец alveus, i m корыто amabilis, e любимый, приятный amans, ntis любящий, любовник amarantinus, a, um амарантовый amarus, a, um горький amator, oris m почитатель, влюбленный Ambarri, orum m амбарры (кельтское племя) ambiguus, a, um двусмысленный, сомнительный; рискованный ambo, ae, оба ambulo, avi, atum, are гулять, проходить ambustus, a, um обугленный amica, ae f подруга amicitia, ae f дружба amictus, us m накидка amiculus, i m дружочек amicus, i m друг amitto, misi, missum, ere отпускать; те-рять, утрачивать, лишаться amnis, is m река, поток amo, avi, atum, are любить amoenus, a, um прелестный amor, oris m любовь

Page 82: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Amphio, onis m Амфион (мифический основатель Фив) amplector, plexus sum, plecti обнимать, обвивать amplificatio, onis f усиление; сгущение amplitudo, dinis f величина, обширность amplius сильнее, больше amplus, a, um обширный, большой; уважаемый Amulius, ii m Амулий (царь города Альбы Лонг) an ли; an ... an или ... или Anacreon, ontis m Анакреонт (греческий поэт) Anaxagoras, ae m Анаксагор (греческий философ) anceps, cipitis двусторонний ancilla, ae f служанка ancora, ae f якорь Ancyra, ae f Анкира (город в Малой Азии) Ancyranus, a, um анкиранский Andromache, es f Андромаха anguis, is m змея angulus, i m угол angustiae, arum f теснота; теснина angustus, a, um узкий Anicetus, i m Аникет anima, ae f душа, дух animadverto, verti, versum, ere обращать внимание animal, alis n животное animo, avi, atum, are одушевлять animosus, a, um мужественный animus, i m душа, дух; мужество; чувство; animum advertere обращать внимание; aequo animo равнодушно; in animo habere намереваться anne или, ли, разве anno, avi, —, are подплывать annosus, a, um многолетний annus, i m год

anser, eris т гусь antaris, is f анчар I ante (с асc.) перед, у, прежде II ante впереди, раньше antea раньше antecello, —, —, ere (c abl.) превосходить antepono, posui, positum, ere предпочитать antesto, steti, —, are превосходить antiburschius, ii т противник студенчества antidotum, i n противоядие antiquitas, atis f древность antiquus, a, um древний Antonius, ii т Антоний (римский государственный деятель) antisto, stiti, —, are (с dat.) превосхо-дить antrum, i n пещера anulus, i m кольцо anus, us f старуха, старая aperio, perui, pertum, ire открывать; показывать aperte открыто apertum, i n открытое место apertus, a, um открытый apex, apicis m верхушка; кончик apis, is f пчела apium, ii n сельдерей Apollo, Apollinis m Аполлон apparatus, us m приготовление; пышность appareo, parui, —, ere показывать, про-являть себя арраro, avi, atum, are приготовлять appello, avi, atum, are называть; приглашать Appenninus, i m Апеннины appetens, ntis добивающийся, домогающийся appeto, petivi, petitum, ere добиваться, домогаться

Page 83: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

applico, avi, atum, are придвигать, прижимать appono, posui, positum, ere ставить; подавать approbo, avi, atum, are одобрять appropinquo, avi, atum, are (c dat. или ad с асc.) приближаться apto, avi, atum, are прилаживать, приготовлять aptus, a, um прилаженный; подходящий, пригодный, удобный apud (с асc.) у, при, возле, около aqua, ae f вода aquila, ae f орел Aquileja, ae f Аквилея (город в Италии) Aquilo, onis m Аквилон (северный ветер) аrа, ae f жертвенник Arabia, ae f Аравия Arar, aris m Арар (река в Галлии) arator, oris m пахарь aratrum, i n плуг Aratus, i m Арат (греческий поэт) arbiter, tri m арбитр arbitror, atus sum, ari полагать, думать arbor (или arbos), oris f дерево arbuteus, a, um относящийся к земляничному дереву arcanus, a, um скрытый, тайный аrceo, ui, —, ere удерживать Archimedes, is m Архимед arctous, a, um арктический Arctus, i f созвездие Медведицы ardens, ntis горячий, пылкий ardenter горячо, страстно ardeo, arsi, arsum, ere гореть, пылать ardor, oris m огонь, жар arduus, a, um трудный area, ae f пространство arena, ae f песок; арена

argenteus, a, um серебряный argentum, i n серебро Argolicus, a, um арголийский Argolis, idis f Арголида (область в Греции) argumentum, i n доказательство, довод; содержание aridus, a, um сухой aries, etis m баран Arion, onis т Арион (греческий поэт) Ariovistus, i m Ариовист (предводитель германского племени свевов) arista, ae f колос Aristides, is m Аристид (афинский государственный деятель) Aristippus, i m Аристипп (александрийский философ) Aristoteles, is m Аристотель arma, orum n оружие armatus, a, um вооруженный Arminius, ii m Арминий (вождь германцев) armipotens, ntis сильный оружием aro, avi, atum, are пахать аrreро, repsi, reptum, ere подползать arrigo, rexi, rectum, ere поднимать; а. aures насторожиться arripio, ripui, reptum, ere хватать; бро-саться ars, artis f ремесло, искусство Artaxerxes, is m Артаксеркс (царь персов) artifex, icis m мастер, художник artificium, ii n ремесло I artus, us m сустав II artus, uum m тело III artus, а, um тесный arvum, i n пашня, нива arx, arcis f крепость, кремль ascendo, scendi, scensum, ere (c асc.) восходить, подниматься

Page 84: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Ascyltus, i m Аскилт Asia, ae f Азия asinus, i m осел aspectus, us m вид aspernor, atus sum, ari отстранять asperum, i n трудность aspicio, spexi, spectum, ere смотреть, видеть asporto, avi, atum, are уносить assequor, secutus sum, sequi (с асc.) следовать; достигать asseverate строго, тщательно assum, affui, —, adesse присутствовать; появляться assumo, sumpsi, sumptum, ere принимать assurgo, surrexi, surrectum, ere вставать Astraea, ae f Астрея (богиня справедливости) asterno, —, astratum, ere расстилать; pass. расстилаться astringo, strinxi, strictum, ere натягивать, стягивать, связывать astrum, i n звезда astutia, ae f хитрость at но, же ater, tra, trum темный; зловещий Athenae, arum f Афины; Athenis в Афинах; Athenas в Афины Atheniensis, is m афинянин Atilius, ii m Атилий atomus, i f атом atque и, также Atrides, ae m Атрид, т. е. Агамемнон atrium, ii n атрий, передняя atrociter жестоко atrox, ocis ужасный Attalus, i m Аттал (царь Пергама) attamen однако же attendo, tendi, tentum, ere обращать внимание attente внимательно

Attica, ae f Аттика Atticus, i m Аттик attineo, tinui, tentum, ere задерживать attingo, tigi, tactum, ere касаться, трогать; брать attollo, —, —, еrе поднимать attulerunt см. affero auctor, oris m автор, творец; исполнитель; свидетель auctoritas, atis f влияние, авторитет; предписание audacia, ae f смелость audax, acis отважный, смелый, бесстрашный audeo, ausus sum, ere осмеливаться, решаться audio, ivi, itum, ire слушать, слышать auditor, oris m слушатель Aufidus, i m Ауфид (река в Апулии) aufero, abstuli, ablatum, auferre уносить, отнимать aufugio, fugi, —, ere убегать augeo, auxi, auctum, ere увеличивать, умножать; помогать augurium, ii n предзнаменование Augusta, ae f августейшая особа, императрица Augustus, i m Август (римский император) aula, ae f дворец Aulis, idis f Авлида (город в Беотии) Aulus, i m Авл (римское имя) aura, ae f дуновение ветра Aurelius, ii m Аврелий (римский император) aureus, a, um золотой; domus Aurea золотой дворец aurigatio, onis f состязание в беге колесниц auris, is f ухо

Page 85: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Aurora, ae f Аврора (богиня утренней зари) aurum, i n золото Ausonia, ae f Авзония (поэтическое название Италии) auspicatus, a, um благоприятный, многообещающий auspicium, ii n ауспиции, наблюдение за полетом вещих птиц; предзнаменование Auster, tri m Австр (южный ветер) ausum, i n дерзание, дерзость aut или autem же autumnus, i m осень auxilium, ii n, помощь; р1. вспомогательные войска avaritia, ae f скупость, жадность, алчность avarus, a, um жадный, скупой ave здравствуй avello, velli, vulsum, vellere отрывать, вырывать Aventinus, i m Авентин (холм в Риме) aveo, —, —, erе страстно желать aversus, a, um повернувшийся спиной aviditas, atis f жадность avidus, a, um жадный avis, avis f птица avitus, a, um старинный, наследственный avolo, avi, atum, are улетать avunculus, i m дядя avus, i m дед axis, is m ось; небо

В Babylonius, a, um вавилонский baca, ae f ягода, плод; жемчужина bacchor, atus sum, ari праздновать

вакханалии; безумствовать Bajae, arum f Байи (город близ Неаполя) balneum, i n баня, ванна barba, ae f борода I barbarus, a, um варварский II barbarus, i m варвар basiatio, onis f поцелуй basio, avi, atum, are целовать basium, ii n поцелуй Battus, i m Батт (легендарный основатель города Кирен) Bauli, orum m Бавлы (город в Италии) beatus, a, um счастливый Belgae, arum m белги (галльское племя) bellicosus, a, um воинственный bellicus, a, um военный bellipotens, ntis сильный на войне bello, avi, atum, are воевать bellum, i n война bellus, a, um прекрасный bene хорошо beneficium, ii благодеяние, услуга benevolentia, ae f благосклонность benignus, a, um добросердечный; дружественный; щедрый bestia, ae f животное, зверь Bianor, oris m Бианор Bias, antis m Биант (греческий фило-соф) bibo, bibi, potum, ere пить Bithynia, ae f Вифиния (страна в Малой Азии) bilibris, e двухфунтовый bis дважды blanditia, ae f ласка blandus, a, um нежный, ласковый Boi, orum m бойи (кельтское племя) boletus, i m белый гриб bonum, i n добро, благо bonus, a, um хороший borealis, e северный

Page 86: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Borysthenes, is m Борисфен (совр. Днепр) bos, bovis m, f (abl. pl. bubus или bobus) бык, корова bracchium, ii n рука, плечо Brennus, i m Бренн (галльский вождь) brevis, e короткий brevitas, atis f краткость breviter кратко Briseis, idis f Брисеида (пленница Ахилла) Britannia, ae f Британия Britannus, i m британец, житель Британии bruma, ae f зимняя пора Bruttius, a, um бруттийский, относящийся к полуострову Бруттию Brutus, i m Брут (один из убийц Цезаря) bustum, i n склеп

С cacumen, inis n вершина cadaver, eris n труп cado, cecidi, casum, ere падать caducus, a, um преходящий cadus, i m большой кувшин саeco, avi, atum, are ослеплять Caecubum, i n цекубское вино caecus, a, um слепой caedes, is f убийство caedo, cecidi, caesum, ere рубить, убивать, бить caelebs, libis неженатый caelestes, ium m небожители caelestis, e небесный caelicola, ae m небожитель caelum, i n небо; климат Caesar, aris m Цезарь caespes, itis m дерн

calamitas, atis f несчастье, бедствие calamitosus, a, um губительный calamus, i m перо calcar, aris n шпора calceus, i m башмак Calchas, antis m Калхант (греческий прорицатель) calidus, a, um жаркий, горячий caligo, inis f мгла; испарение calix, icis m кубок Calix, icis m Калик (имя) calliditas, atis f ловкость, хитрость calumniator, oris m клеветник calumnior, atus sum, ari злословить calvus, a, um плешивый I calx, calcis f известь; игральная кость II calx, cis f пятка camara, ae f сводчатый потолок Campania, ae f Кампания (область в Италии) campester, tris, tre полевой campus, i m поле, равнина cancer, cri m рак candeo, ui, —, ere быть белым, быть раскаленным; блестеть candidus, a, um белоснежный; красивый Candidus, i m Кандид (имя) candor, oris m ясность canis, is m, f собака Cannae, arum f Канны (деревня в Апулии) Cannensis, e каннский cano, cecini, cantum, ere воспевать, прославлять; играть canticum, i n песнь, речитатив canto, avi, atum, are петь canus, a, um седой сарах, acis емкий capillus, i m волос(ы)

Page 87: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

capio, cepi, captum, ere брать, прини-мать; захватывать; охватывать Capitolinus, a, um Капитолийский Capitolium, ii n Капитолий (холм в Риме) сарrа, ae f коза Capsa, ae f Капса (город в северной Африке) captivitas, atis f пленение captivus, a, um пленный capto, avi, atum, are хватать, ловить capulus, i m рукоятка caput, itis n голова carbasa, orum n паруса carcer, eris m тюрьма саreo, ui, (iturus), ere быть лишенным carina, ae f киль корабля, корабль caritas, atis f уважение, любовь, милость carmen, inis n песня, стихотворение саrо, carnis f мясо carpo, psi, ptum, ere ловить; наслаждаться carrus, i m повозка Carthaginiensis, is m карфагенянин Carthago, inis f Карфаген (город в северной Африке) carus, a, um дорогой, милый casa, ae f хижина, домик caseus, ii m сыр Casilinum, i n Касилин (город в Италии) Cassianus, a, um кассиев, принадлежащий Кассию castellum, i n укрепление castra, orum n лагерь; с. navalia береговой лагерь; с. movere снимать лагерь castus, a, um невинный, целомудренный casu случайно

casus, us m падение; случай, повод; падеж catena, ae f цепь catenatus, a, um связанный caterva, ae f толпа; отряд cathedra, ae f кафедра Catilina ae m Катилина (организатор заговора) Cato, onis m Катон (римский писатель и государственный деятель) Catullus, i m Катулл (римский поэт) catulus, i m щенок Caturiges, um m катуриги (галльское племя) cauda, ae f хвост causa, ae f причина, побудительное на-чало; судебное дело causor, atus sum, ari ссылаться (на что-либо) cautus, a, um осторожный caveo, cavi, cautum, ere остерегаться; охранять cavo, avi, atum, are долбить ceciderunt см. cado cedo, cessi, cessum, ere уходить; уступать, быть слабее celeber, bris, bre знаменитый celebro, avi, atum, are приходить во множестве; справлять торжества; прославлять celer, eris, ere скорый, быстрый, поспешный celeritas, atis f поспешность celeriter быстро celo, avi, atum, are скрывать celsus, a, um высокий сena, ae f обед, еда сeno, avi, atum, are обедать censeo, sui, nsum, ere думать, решать; делать перепись

Page 88: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

censor, oris m цензор (государственная должность) Censor, oris m Цензор (прозвище Катана) census, us m ценз, перепись centeni, ae, а по сто cento, onis m заплата, лоскуток centum сто centurio, onis m центурион, командир центурии сera, ae f воск Cerberus, i m Цербер (пес, охраняющий вход в подземное царство) cerealis, e хлебный cerno, crevi, cretum, ere замечать; узнавать, различать; видеть certamen, inis n состязание, борьба; ссора certe конечно I certo, avi, atum, are бороться, состязаться II certo наверное certus, a, um верный, определенный, известный cervical, alis n подушка cervix, icis f шея, затылок ceterum впрочем ceterus, a, um прочий, остальной ceu словно Ceutrones, um m цевтроны (галльское племя) Chilon, onis т Хилон (греческий философ) chimia, ae f химия chorus, i т хор cibaria, orum n корм ciborium, ii n металлический кубок cibus, i т пища Cicero, onis т Цицерон cieo, civi, citum, ere издавать (крик, стон)

Cilicia, ae f Киликия (область в Малой Азии) Cincinnatus, i т Цинциннат (римский государственный деятель) cingo, cinxi, cinctum, ere опоясывать, окружать cinis, cineris m пепел, прах; развалины Cinna, ae т Цинна (римский поэт) circa (с асс.) вокруг, вблизи circenses, ium т цирковые зрелища circiter приблизительно circuitus, us m хождение вокруг; обходной путь circulus, i m окружность, круг circum (с асс.) вокруг, около circumaro, avi, atum, are обойти плугом circumeo, ii, itum, ire обходить, окружать circumdo, dedi, datum, dare ставить кругом, опоясывать circumfero, tuli, latum, ferre носить кругом circumfundo, fudi, fusum, ere обнимать circumspecto, avi, atum, are внимательно глядеть вокруг circumvenio, veni, ventum, ire окружать citatus, a, um скорый, поспешный; equo citato вскачь, галопом citerior, ius находящийся по эту сторону cithara, ae f кифара citharista, ae m кифарист cito быстро citra (с асс.) по эту сторону civilis, e гражданский civis, is m, f гражданин, гражданка civitas, atis f община, государство clades, is f бедствие

Page 89: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

clam тайно clamito, avi, atum, are восклицать clamo, avi, atum, are кричать; звать clamor, oris m крик clareo, —, —, ere блистать claritas, atis f яркость; ясность claritudo, inis f слава clarus, a, um славный, знаменитый classis, is f разряд; флот Claudia, ae f Клавдия claudo, clausi, clausum, ere запирать; преграждать claudus, a, um хромой clavus, i m гвоздь Clazomenae, arum f Клазомены (город в Малой Азии) clementer кротко; милостиво clementia, ae f кротость Cleopatra, ae f Клеопатра clipeus, ii m щит Clodius, ii m Клодий (римское имя) coactus см. cogo cocio, onis m перекупщик Cocles, itis m Коклес (римский национальный герой) codicillus, i m приложение к завещанию Codrus, i m Кодр (афинский царь) coena, ae f обед coepi, coeptum, isse начинать coeptum, i n начало coetus, us m собрание, встреча cogitatio, onis f намерение, план cogito, avi, atum, are мыслить, думать cognatus, i m родственник cognitio, onis f познание cognitus, a, um см. cognosco cognomen, inis n прозвище, фамильное имя cognosco, novi, nitum, ere

узнавать; замечать cogo, coegi, coactum, ere заставлять, принуждать; сводить, собирать cohors, rtis f когорта (десятая часть легиона); свита претора cohortor, atus sum, ari убеждать; побуждать coicio, jeci, jectum, ere бросать, метать collatio, onis f сравнение collatus, a, um см. confero collega, ae m совместно избранный то-варищ по службе, товарищ collegium, ii n общество, коллегия colligo, avi, atum, are собирать; связывать, соединять; делать вывод Collinus, a, um коллинский collis,is m холм colloco, avi, atum, are помещать, размещать; устраивать colloquium, ii n беседа; переговоры colloquor, locutus sum, loqui беседовать collum, i n шея colo, colui, cultum, ere обрабатывать; чтить Coloneus, a, um колонский; Oedipus C. “Эдип в Колоне” colonus, i m колон, крестьянин color, oris m цвет coloro, avi, atum, are окрашивать columba, ae f голубь coma, ae f волосы comedo, edi, esum, ere съедать comes, itis m, f спутник, спутница, сопровождающий cometa, ae f комета comitatus, us m сопровождение comitium, ii n народное собрание

Page 90: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

comitor, atus sum, ari сопровождать commemorabilis, e знаменательный commemoro, avi, atum, are напоминать, упоминать commendo, avi, atum, are передавать commentarius, ii m заметки comminiscor, mentus sum, minisci выдумывать, придумывать comminus вплотную commisereor, ritus sum, eri сожалеть committo, misi, missum, ere совершать; поручать; начинать commodo удобно commodum, i n удобство; польза, выгода; благо commodus, a, um удобный; благоприятный commoror, atus sum, ari задерживаться commoveo, movi, motum, ere приводить в движение; трогать, волновать communico, avi, atum, are делать общим; сообщать communio, onis f общность communis, e общий; in commune сообща commuto, avi, atum, are менять; портить comoedia, ae f комедия I comparo, avi, atum, are подготовлять, приготовлять; приобретать II comparo, avi, atum, are сравнивать; соединять I compello, avi, atum, are обращаться с речью II compello, puli, pulsum, ere собирать; загонять comperio, peri, pertum, ire узнавать

competitor, oris m соискатель, соперник compilo, avi, atum, are грабить complector, plexus sum, plecti обнимать, обхватывать compleo, evi, etum, ere наполнять complexus, us m объятие comploro, avi, atum, are горько оплакивать complures, а многие compono, posui, positum, ere слагать, соединять; оканчивать comporto, avi, atum, are свозить comprehendo, ndi, nsum, ere схватывать comprimo, pressi, pressum, ere прижимать; с. vi насиловать comptus, us m убор; прическа concedo, cessi, cessum, ere уходить, уступать, отступать concelebro, avi, atum, are населять живыми существами concha, ae f раковина concido, cidi, —, ere падать, рухнуть; погибать concilio, avi, atum, are соединять; приобретать concilium, ii n собрание concipio, cepi, ceptum, ere принимать; воспринимать; зачинать concitatus, a, um возбужденный; страстный concito, avi, atum, are устремлять concordia, ae f согласие concurro, curri, cursum, ere сходиться, сталкиваться; атаковать concursus, us m столкновение concutio, cussi, cussum, ere потрясать; размахивать condemno, avi, atum, are осуждать condensus, a, um плотный condicio, onis f условие condimentum, i n приправа

Page 91: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

condio, ivi, itum, ire бальзамировать; засушивать conditor, oris m основатель, родоначальник condo, didi, ditum, ere основывать, слагать; с. gladium вкладывать меч в ножны conduco, duxi, ductum, ere нанимать confero, tuli, latum, ferre сводить в одно место, объединять, приближать, примыкать; se conferre посвятить себя confessus см. confiteor confestim немедленно conficio, feci, fectum, ere делать, оканчивать; рассчитывать; изнурять confido, fisus sum, ere полагаться confinium, ii n граница confirmo, avi, atum, are укреплять; ободрять; уверять, убеждать confiteor, fessus sum, eri сознаваться, признаваться confluo, fluxi, —, ere собираться confringo, fregi, fractum, ere разбивать confugio, fugi, —, ere бежать confundo, fudi, fusum, ere смешивать, перепутывать congero, gessi, gestum, ere сносить в одно место, нагромождать congredior, gressus sum, gredi сходиться congrego, avi, atum, are объединять congruo, grui, —, ere совпадать conjicio, jeci, jectum, ere метать, бросать, кидать; устремить conjugium, ii n супружество, брак; in с. dare выдавать замуж conjunx, jugis f, m супруга, супруг

conjuratio, onis f заговор conor, atus sum, ari пытаться conquiesco, quievi, quietum, ere приостанавливаться conquiro, sivi, situm, ere искать conquisitus, a, um изысканный consaluto, avi, atum, are приветствовать I consanguineus, a, um единокровный II consanguineus, i т кровный родственник conscendo, scendi, scensum, ere взойти conscientia, ae f сознание, совесть conscisco, scivi, scitum, ere причинять conscius, ii т сообщник conscribo, scripsi, scriptum, ere записывать; набирать consenesco, senui, —, ere стареть consensus, us т согласие, единодушие consentiens, ntis согласный consentio, sensi, sensum, ire соглашаться consequor, secutus sum, sequi (с асс.) следовать; оказываться; добиваться conservo, avi, atum, are спасать, сохранять considero, avi, atum, are разглядывать consilium, ii n совет, решение; убеждение; capere с. принимать решение; privato consilio самостоятельно, лично consisto, stiti, —, ere становиться, находиться; устоять consolabilis, e утешительный consolatio, onis f утешение consolor, atus sum, ari утешать consors, rtis т, f соучастник conspectus, us т вид, обозрение conspicio, spexi, spectum, ere увидеть, заметить; наблюдать

Page 92: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

constanter постоянно constantia, ae f твердость constat безл. известно consterno, stravi, stratum, ere устилать constituo, ui, utum, ere ставить; строить; решать; назначать constitutum, i n постановление; вызов в суд consto, stiti, staturus, are состоять; стоять твердо; останавливаться constringo, strinxi, strictum, ere привязывать, связывать construo, struxi, structum, ere строить consuesco, suevi, suetum, ere привыкать consuetudo, inis f привычка, обыкновение, обычай consul, is m консул consularis, is m консуляр, бывший консул consulatus, us m консульство consulo, lui, itum, ere (c dat.) заботиться о ком-либо consulto, avi, atum, are совещаться, обсуждать consultum, i n постановление consumo, sumpsi, sumptum, ere растрачивать, истреблять contemno, tempsi, temptum, ere презирать, не обращать внимания contemplatio, onis f рассматривание, созерцание contendo, tendi, tentum, ere спорить, соперничать, бороться; спешить, стремиться contentio, onis f спор, ссора contentus, a, um довольный conticesco, ticui, —, ere замолчать continenter непрерывно contineo, tinui, tentum, ere держать; содержать, удерживать;

заключать, ограничивать contingo, tigi, tactum, ere (с dat.) трогать; выпадать на долю, случаться continuo тотчас contio, onis f собрание; речь I contra (с асc.) против II contra напротив contractus, a, um согнутый contraho, xi, ctum, ere стягивать, сжимать, сгибать; сокращать contrarium, ii n противоположение contrarius, a, um противоположный contrecto, avi, atum, are ощупывать controversia, ae f спор contubernium, ii n общее жилище contueor, tuitus sum, eri видеть, замечать contulisset см. confero contumelia, ae f оскорбление, обида, унижение convalesco, lui, —, ere крепнуть, выздоравливать convello, velli, vulsum, ere вырывать, отрывать; сносить convenio, veni, ventum, ire сходиться, встречаться; подходить, соответствовать conventus, us m сходка, собрание converto, verti, versum, ere поворачивать, обращать convicium, ii n брань, злословие convictus, us т постоянное общение convinco, vici, victum, ere уличать conviva, ae т сотрапезник convivium, ii n пир convoco, avi, atum, are созывать coorior, ortus sum, oriri появляться

Page 93: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

copia, ae f запас, множество, изобилие; pl. войско copiosus, a, um обильный, богатый соr, cordis n сердце coram в глаза, лицом к лицу Corinthus, i f Коринф (город в Греции) Cornelia, ae f Корнелия Cornelius, ii т Корнелий cornu, us n рог; фланг cornum, i n ягода кизила corona, ae f венок соrono, avi, atum, are венчать corpus, oris n тело; свод; основа corpusculum, i n тельце, частица corrigo, rexi, rectum, ere исправлять, направлять corripio, pui, reptum, ere схватывать; обвинять corrumpo, rupi, ruptum, ere подкупать corruo, rui, —, ere рухнуть corruptela, ae f порча, развращение corruptus, a, um испорченный cortex, icis т древесная кора coruscus, a, um сверкающий corvus, i т ворон cotidianus, a, um ежедневный cotidie ежедневно cras завтра crassus, a, um плотный, толстый Crassus, i т Красc (римский государственный деятель) crastinus, a, um завтрашний Crates, etis т Кратет (греческий философ) creber, bra, brum частый, обильный сrebro часто credibilis, e вероятный credo, didi, ditum, ere верить credulus, a, um доверчивый

cremo, avi, atum, are сжигать creo, avi, atum, are избирать; творить, создавать crepito, —, —, are лязгать cresco, crevi, cretum, ere расти Creta, ae f Крит cribrum, i n решето crimen, inis n преступление crinis, is т волосы Croesus, i т Крез (царь Лидии) crucio, avi, atum, are мучить crudelis, e жестокий crudelitas, atis f жестокость crudeliter жестоко crudus, a, um сырой cruentus, a, um кровавый, купленный кровью cruor, oris т кровь cubicularius, ii т слуга cubiculum, i n спальня culpa, ae f вина, грех cultor, oris т поклонник I cum (с abl.) с, вместе с II cum когда; так как; хотя; cum primum как только Cumae, arum f Кумы (город в Италии) cumulo, avi, atum, are складывать; за-вершать; засыпать, насыпать сunае, arum f колыбель cunctor, atus sum, ari задерживаться, медлить cunctus, a, um (обычно р1.) весь cupide жадно, горячо cupiditas, atis f страсть; жадность, алч-ность; стремление cupido, inis f желание, стремление Cupido, inis т Купидон (бог любви) cupidus, a, um жадный; тоскующий cupio, ivi, itum, ere желать, стремиться

Page 94: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

cur почему сura, ae f забота curator, oris т попечитель, управитель Curetes, um т куреты (жители города Куры) curiosus, a, um любопытный Curius, ii т Курий сurо, avi, atum, are лечить, заботиться curriculum, i n бег, путь curro, cucurri, cursum, ere бежать currus, us т колесница cursus, us т бег; течение, курс custodia, ae f стража custodio, ivi, itum, ire охранять custos, odis т страж cygnus, i т лебедь Cyprus, i f Кипр Cyrenae, arum f Кирены (город в северной Африке) Cyrus, i т Кир (царь Персии)

D

Daedalus, i т Дедал daedalus, a, um изукрашенный damno, avi, atum, are осуждать damnum, i n потеря Damocles, is т Дамокл (придворный сиракузского тирана) Danai, orum m греки daps, dapis f пиршество Dareus, i т Дарий (царь Персии) Daunus, i т Давн (мифический царь Апулии) de (с аbl.) о; с, от, из dea, ae f богиня debeo, debui, itum, ere быть должным debilis, e слабый; призрачный

debilitas, atis f бессилие debilito, avi, atum, are ослаблять

debitus, a, um должный; заслуженный decanto, avi, atum, are пропеть decem десять deceo, cui, —, ere украшать, быть к лицу; подобать decerno, crevi, cretum, ere назначать decerto, avi, atum, are вести решительный бой decido, cidi, -, ere спадать, падать decies десять раз decimus, a, um десятый decipio, cepi, ceptum, ere обманывать declaro, avi, atum, are показывать, объвлять decor, oris т приличие; прелесть decorum благородно; почетно decorus, a, um благородный, достойный; красивый decumanus, а, um относящийся к десятой части decurro, curri, cursum, ere сбегать; устремляться decus, oris n достоинство; красота, украшение dedeceo, cui, —, ere не подобать, не быть к лицу dedecoro, avi, atum, are позорить dedecus, oris n позор dedico, avi, atum, are посвящать dedignor, atus sum, ari отвергать deditio, onis f сдача, капитуляция deditus, a, um преданный deduco, duxi, ductum, ere отводить, вести; сводить; завлекать; переносить defectio, onis f затмение defendo, fendi, fensum, ere защищать defensio, onis f защита defensor, oris m защитник defero, tuli, latum, ferre доносить; продавать

Page 95: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

defessus, a, um измученный, утомленный deficio, feci, fectum, ere не хватать; угасать defigo, fixi, fixum, ere вбивать; запечатлевать deflagro, avi, atum, are сгорать deflecto, flexi, flexum, ere сбиться; отступать defluo, fluxi, fluctum, ere стекать вниз; спадать deformitas, atis f безобразие; позор defungor, functus sum, fungi умереть degener, eris выродившийся, испортившийся dego, degi, —, ere жить, проводить время degusto, avi, atum, are пробовать dein = deinde deinceps затем deinde далее, затем dejicio, jeci, jectum, ere сбрасывать Dejotarus, i т Дейотар (царь Армении) delator, oris т доносчик delectatio, onis f удовольствие delecto, avi, atum, are забавлять, развлекать, услаждать delectus, a, um отборный, лучший deleo, evi, etum, ere уничтожать, разрушать delibo, avi, atum, are срывать; отведывать delicatus, a, um приятный delictum, i n проступок I deligo, avi, atum, are привязывать II deligo, legi, lectum, ere выбирать Delphicus, a, um дельфийский delphinus, i m дельфин

delubrum, i n храм, святилище Demades, is m Демад demergo, mersi, mersum, ere погружать demigro, avi, atum, are переселяться demitto, misi, missum, ere спускать; вводить Democritus, i m Демокрит demonstro, avi, atum, are оказывать, объяснять Demosthenes, is m Демосфен demulceo, mulsi, mulsum, ere ласкать demum наконец demutatio, onis f изменение denego, avi, atum, are отказывать denique наконец dens, dentis m зуб densus, a, um густой, плотный denuo снова depello, puli, pulsum, ere отвращать dependeo, —, —, ere свисать depingo, pinxi, pictum, ere расписывать deploro, avi, atum, are оплакивать depono, posui, positum, ere класть, положить: отказаться depopulor, atus sum, ari опустошать deposco, poposci, —, ere требовать deprehendo, ndi, nsum, ere застигнуть, уличить: обнаружить depropero, avi, atum, are достать, приготовить derivo, avi, atum, are отводить; приводить descendo, ndi, nsum, ere спускаться desero, serui, sertum, ere прерывать; оставлять desertus, a, um пустынный; покинутый

Page 96: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

desideratus, a, um желанный desidero, avi, atum, are требовать; недоставать desidia, ae f праздность desidiosus, a, um ленивый designo, avi, atum, are обозначить; назначать desilio, sului, sultum, ire спрыгивать desino, sii, situm, ere переставать desipiens, ntis безумный desisto, stiti, stitum, ere (с аbl.) отказаться despero, avi, atum, are отчаиваться despicio, spexi, spectum, ere презирать, отвергать destino, avi, atum, are утверждать; обрекать; предназначать destituo, ui, utum, ere переставать, останавливаться; оставить, покинуть destringo, strinxi, strictum, ere обнажать desuesco, evi, etum, ere отучать; отвлекать desum, fui, —, esse не доставать; не участвовать desuper сверху detego, texi, tectum, ere раскрывать detendo, tendi, tensum, ere снимать deterior, ius худший detraho, traxi, tractum, ere стаскивать; повергать; уносить, отстранять detrudo, trusi, trusum, ere сталкивать deus, i m бог deveho, vexi, vectum, ere привозить, доставлять deversorium, ii n постоялый двор; пристанище

devinco, vici, victum, ere побеждать devoro, avi, atum, are проглатывать, пожирать dexter, tra, trum правый diabolus, i т дьявол; клеветник diaeta, ae f комната Diana, ae f Диана Diaulus, i m Диавл dicax, acis язвительный, насмешливый I dico, avi, atum, are возвещать II dico, dixi, dictum, ere говорить, называть; назначать dictator, oris m диктатор dictito, avi, atum, are часто говорить, повторять dicto, avi, atum, are часто говорить, повторять, диктовать dictum, i n слово, изречение dictus, us m слово Dido, onis f Дидона dies, ei m, f день; in d. со дня на день; d. natalis день рождения differo, distuli, dilatum, differre отличаться; откладывать difficilis, e трудный; строгий difficulter трудно diffundo, fudi, fusum, ere разливать, распространять digitus, i m палец dignitas, atis f достоинство dignus, a, um (c abl.) достойный digressus, us m разлука; отступление dijudico, avi, atum, are рассудить dilabor, lapsus sum, labi разрушаться, погибать dilacero, avi, atum, are разрывать; расшатывать dilectus, us m набор diligens, ntis усердный, внимательный diligenter тщательно, старательно

Page 97: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

diligo, lexi, lectum, ere ценить, любить, почитать dimico, avi, atum, are сражаться dimitto, misi, missum, ere отсылать, отпускать, распускать; изгонять Diogenes, is m Диоген Dionysius, ii m Дионисий directus, a, um прямой direptio, onis f разграбление dirigo, rexi, rectum, ere направлять diripio, ripui, reptum, ere разрывать; грабить diruo, rui, rutum, ere разрушать dirus, a, um ужасный, страшный discedo, cessi, cessum, ere уходить; умирать discerno, crevi, cretum, ere отделять, отличать discidium, ii n раздор discinctus, a, um беспечный discindo, scidi, scissum, ere разрывать disciplina, ae f наука, дисциплина discipulus, i m ученик disco, didici, —, ere учиться discordia, ae f раздор, разногласие discrimen, inis n различие discutio, cussi, cussum, ere разбивать; подавлять disertus, a, um красноречивый disjicio, jeci, jectum, ere разбрасывать disjungo, junxi, junctum, ere отделять dispar, aris неравный; in d. в отношении другого рода displiceo, cui, citum, ere не нравиться dispono, posui, positum, ere располагать dispositio, onis f распределение disputatio, onis f беседа disputo, avi, atum, are рассуждать

dissentio, sensi, sensum, ire (ab с abl.) расходиться во мнениях dissimilis, e (с dat.) непохожий dissimulanter незаметно, исподтишка dissimulator, oris m лицемер dissolvo, solvi, solutum, ere развязывать, распускать distantia, ae f расстояние disto, —, —, are отстоять distraho, traxi, tractum, ere разрывать ditesco, —, —, ere богатеть diu долго dium, ii n небо; sub dio под откры-тым небом diutinus, a, um продолжительный diutius дольше diva, ae f богиня diverbium, ii n диалог diversus, a, um различный, разный; противоположный divertium, ii n развод dives, itis богатый, обильный divido, visi, visum, ere делить, разделять, отделять divinitus по воле богов divinus, a, um божеский, божественный divitiae, arum f богатство divom = deorum см. deus divus, a, um божественный do, dedi, datum, dare давать; dare oscula целовать doceo, cul, ctum, ere учить, обучать doctrina, ae f ученость doctus, a, um ученый dogma, atis n основоположение doleo, ui,—, ere огорчаться, печалиться, страдать, болеть dolor, oris m боль, печаль, скорбь dolosus, a, um коварный dolus, i m хитрость, обман domesticus, a, um домашний

Page 98: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

domi дома domicilium, ii n жилище; средоточие domina, ae f госпожа, хозяйка dominatio, onis f владычество dominatus, us m единовластие dominus, I m господин, хозяин Domitius, ii m Домиций domito, —, — are укрощать, покорять I domo из дому II domo, ui, itum, are укрощать, покорять domum домой domus, us или i f дом donec пока dono, avi, atum, are дарить donum, i n дар Dores, um m дорийцы dormio, ivi, itum, ire спать dorsum, i n спина dos, dotis f приданое draco, onis m змея drama, atis n драма druides, um m друиды (жрецы у древних кельтов в Галлии и Британии) dubie неуверенно dubitatio, onis f сомнение dubito, avi, atum, are сомневаться, колебаться; медлить dubium, ii n сомнение dubius, a, um сомнительный, ненадежный duce см. dux ducenti, ae, а двести duco, duxi, ductum, ere вести; считать; ducere vultum кривить лицо dudum прежде; давно dulcis, e сладкий, приятный dum пока, в то время как; когда dummodo только бы duo, ae, о два duodecim двенадцать

duplex, icis двойной duplico, avi, atum, are увеличивать вдвое duplus, a, um двойной duro, avi, atum, are делать твердым; продолжать существовать, оставаться durus, a, um грубый; суровый; терпкий, жесткий dux, ducis m вождь, полководец, предводитель; покровитель

Е

e см. ех ebriosus, a, um преданный пьянству, пьянствующий ebrius, a, um пьяный ebur, oris n слоновая кость eburneus, a, um сделанный из слоновой кости еc = ех ессе вот ecquis, ecquid кто-нибудь, что-нибудь edax, acis разъедающий, едкий edico, dixi, dictum, ere объявлять I edo, didi, ditum, ere издавать, производить, исполнять II edo, edi, esum, ere есть Edoni, orum m эдоны (фракийское племя) I educo, avi, atum, are воспитывать II educo, duxi, ductum, ere выводить; извлекать eduro, —, —, are продолжаться; твердо стоять effata см. effor effero, extuli, elatum, efferre выносить, превозносить, поднимать efficio, feci, fectum, ere делать, создавать effingo, finxi, fictum, ere изображать, воспроизводить

Page 99: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

efflo, avi, atum, are выдувать; animam efflare умирать effor, fatus sum, fari произносить effugio, fugi, fugiturus, ere избегать, уклоняться effundo, fudi, fusum, ere изливать, проливать, разливать egeo, ui, —, ere (с аbl.) нуждаться egerint см. ago egestas, atis f бедность ego я egredior, gressus sum, gredi выходить egregie замечательно egregius, a, um отличный, превосходный egressus, us m высадка; отступление eheu увы! ejaculo, avi, atum, are выбрасывать ejicio, jeci, jectum, ere выбрасывать; se ejicere броситься elabor, lapsus sum, labi ускользать elata см. effero Electra, ae f Электра elegans, ntis изящный, искусный elegantia, ae f изящество elegia, ae f элегия elementum, i n первичная материя, первоначало elephantus, i m слон elevo, avi, atum, are облегчать eligo, legi, lectum, ere выбирать Elisabetha, ae f Елизавета eloquens, ntis красноречивый eloquentia, ae f красноречие elugeo, luxi, —, ere скорбеть, оплакивать eluvies, ei f разлив emigro, avi, atum, are выселяться eminens, ntis выдающийся emitto, misi, missum, ere высылать, выпускать; метать

emo, emi, emptum, ere покупать emorior, mortuus sum, mori умереть emoveo, movi, motum, ere сдвигать emptor, oris m покупатель en вот enarro, avi, atum, are излагать, объяснять enim ведь, ибо enitesco, —, —, ere засиять Ennius, ii m Энний (римский поэт) enoto, avi, atum, are отмечать ensis, is m меч enumero, avi, atum, are перечислять enuntio, avi, atum, are сообщать I eo, туда, там II еo, ii, itum, ire идти eodem туда же eous, a, um восточный Epaminondas, ae m Эпаминонд (фиванский полководец) Ephesius, a, um эфесский Ephialtes, is m Эфиальт Epicurus, i m Эпикур (греческий философ) epicus, i m эпический поэт epigramma, atis n эпиграмма epilogus, i m заключительная часть речи Epirus, i m Эпир (область в Греции) epistula, ae f письмо epulae, arum f яства, пиршество eques, itis m всадник equester, stris, stre конный equidem конечно; ведь equinus, a, um конский equitatus, us m конница equus, i m конь erga (с асc.) по отношению к ergo следовательно, итак erilis, e господский eripio, ripui, reptum, ere вырывать Eris, idis f Эрида (богиня мести)

Page 100: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

erro, avi, atum, are заблуждаться error, oris m ошибка, заблуждение; скитание erubesco, rubui, —, ere краснеть eruditio, onis f образованность eruditus, a, um ученый, знающий, образованный eruo, rui, rutum, ere выкапывать escendo, scendi, scensum, ere взойти esurio, ivi, itum, ire голодать et и etenim ибо etiam также, даже, ведь etiamsi даже если, хотя бы etiamtum все еще Etruria, ae f Этрурия (область в Италии) Etruscus, i m этруск etsi хотя и Euripides, is m Еврипид Europa, ae f Европа Eurus, i m Эвр (юго-восточный ветер) evado, vasi, vasum, ere выходить eveho, vexi, vectum, ere поднимать evello, velli, vulsum, ere вырывать, выдергивать evenio, veni, ventum, ire случаться eventus, us m исход everto, verti, versum, ere переворачивать evoco, avi, atum, are вызывать, приглашать evolo, avi, atum, are взлетать ex (с аbl.) из; из-за, по причине, в соответствии; от, с exagito, avi, atum, are преследовать examen, inis n толпа, множество exanimatus, a, um пораженный exanimo, avi, atum, are поражать; докучать

exardesco, arsi, arsum, ere вспыхивать excedo, cessi, cessum, ere уходить, удаляться, отступать; выходить за пределы excellens, ntis возвышенный excello, —, —, ere выделяться excelsus, a, um высокий, выступающий excidium, ii n разорение, гибель excipio, cepi, ceptum, ere принимать; выдерживать; услышать; принимать на себя excito, avi, atum, are возбуждать; поднимать exclamo, avi, atum, are восклицать excludo, clusi, clusum, ere изгонять excogito, avi, atum, are придумывать excolo, colui, cultum, ere совершенствовать excrucio, avi, atum, are мучить excubitor, oris m часовой exegi см. exigo exemplar, aris n пример, образец, экземпляр exemplum, i n пример, образец ехеo, ii, itum, ire уходить exerceo, ui, itum, ere упражнять; заниматься; тревожить exercitatio, onis f упражнение exercitus, us m войско exesor, oris разъедающий exhaurio, hausi, haustum, ire исчерпать exhibeo, bui, bitum, ere выдавать, отдавать; представлять exhilaro, avi, atum, are веселить, оживлять exhortatio, onis f ободрение, побуждение exigo, egi, actum, ere завершать; изгонять

Page 101: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

exiguus, a, um незначительный; худой exilium, ii n изгнание eximius, a, um исключительный eximo, emi, emptum, ere вынимать; терять existimo, avi, atum, are считать, полагать exitium, ii n погибель, конец exitus, us т выход, исход; гибель exoletus, i т развратник exonero, avi, atum, are выгружать; избавлять exoptatus, a, um желанный, приятный exopto, avi, atum, are желать exordium, ii n начало, вступление exorior, ortus sum, iri подниматься; возникать exorno, avi, atum, are украшать exoro, avi, atum, are умолять exosculor, atus sum, ari расцеловать exosus, a, um ненавидящий expedio, ivi, itum, ire снаряжать I expeditus, us т устройство; поход II expeditus, a, um удобный, подготовленный; беспрепятственный expello, puli, pulsum, ere изгонять; вырывать experiens, entis деятельный; опытный experientia, ae f опыт experior, pertus sum, iri испытывать; проявлять expers, pertis (c gen. или abl.) непричастный, лишенный expertus, a, um знающий по опыту, испытанный, изведанный expleo, evi, etum, ere наполнять explico, avi (ui), atum, are раскрывать, объяснять; выстраивать

explorator, oris т разведчик expono, posui, positum, ere излагать, выставлять; объяснять; выбрасывать exporto, avi, atum, are вывозить exposco, poposci, —, ere настойчиво требовать exprimo, pressi, pressum, ere выражать; изображать expugno, avi, atum, are завоевывать exquiro, sivi, situm, ere выискивать exsanguis, e бескровный exscribo, scripsi, scriptum, ere переписывать exsecror, atus sum, ari проклинать exsisto, stiti, —, ere выступать, выхо-дить; возникать, становиться exspectatio, onis f ожидание exspecto, avi, atum, are ждать exstinguo, stinxi, stinctum, ere гасить; убивать exstitisse см. exsisto exsto, —, —, are существовать; содержаться exstruo, struxi, structum, ere сооружать; уставлять exsul, lis m изгнанник exsupero, avi, atum, are превосходить exta, orum n внутренности extempio тотчас же extermino, avi, atum, are изгонять, уничтожать extero, trivl, tritum, ere топтать extollo, tull, —, ere поднимать extra (с асc.) вне, снаружи; вопреки extraho, traxi, tractum, ere вытаскивать, извлекать extremum в последний раз extremus, a, um крайний; lacinia extrema кончик полы

Page 102: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

extrico, avi, atum, are делать пригод-ным extulit см. effero exturbo, avi, atum, are выгонять exulto, avi, atum, are ликовать exundo, avi, atum, are разливаться, бить ключом

F

fabella, ae f басенка faber, bri т кузнец fabrilis, e искусный fabula, ae f сказка, басня, произведение Fabullus, i m Фабулл (римское имя) facetus, a, um изящный; остроумный facies, ei f поверхность; лицо facile легко facilis, e легкий, нетрудный; легкомысленный facilitas, atis f снисходительность; обходительность facillime очень легко facinus, oris n поступок, дело facio, feci, factum, ere делать, создавать; certiorem facere ставить в известность factio, onis f партия; действие I factiosus, a, um деятельный II factiosus, i m интриган factum, i n деяние, поступок facultas, atis f возможность facundus, a, um красноречивый; плавный Falernum, i n фалернское вино fallax, acis лживый, обманчивый fallo, fefelli, falsum, ere обманывать falsus, a, um ложный, неверный fama, ae f молва, слух, слава fames, is f голод

familia, ae f семья; челядь, прислуга I familiaris, is m друг дома, приятель II familiaris, e домашний, семейный, близкий, обычный familiaritas, atis f тесная дружба fas дозволенное fascino, avi, atum, are околдовывать fastidiose с отвращением fateor, fassus sum, fateri признавать fatigo, avi, atum, are утомлять fatum, i n судьба, участь fatus см. for fatuus, a, um слабоумный fauces, ium f глотка, горло Faustulus, i m Фаустул (имя пастуха) Faustus, i m Фавст (римское имя) Favonius, ii m Фавоний (западный ветер) fax, facis f факел februarius, a, um февральский felicitas, atis f счастье feliciter счастливо, благополучно felix, icis счастливый femina, ae f женщина femineus, a, um женский fenerator, oris m ростовщик feneror, atus sum, ari давать ссуду под проценты, быть ростовщиком fenestra, ae f окно fera, ae f дикий зверь ferax, acis плодородный fere почти, приблизительно ferio, —, —, ire ударять, бить fero, tuli, latum, ferre нести, переносить; сообщать; оказывать ferocia, ae f свирепость ferox, ocis свирепый ferreus, a, um железный

Page 103: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

ferrum, i n железо fertilis, e плодородный ferus, a, um дикий, жестокий fervens, ntis горячий fervor, oris m жар, зной; кипение fessus, a, um усталый festino, avi, atum, are торопиться festum, i n праздник festus, a, um праздничный fetus, us m порождение; урожай ficus, i f смоковница fidelis, e верный fidenter увеpенно I fides, ei f вера, доверие II fides, is f лира fidicinus, i m кифаред, музыкант fiducia, ae f уверенность, надежность fidus, a, um верный, надежный figo, fixi, xum, ere вонзать, укреплять figura, ae f фигура, внешний вид; оборот filia, ae f дочь filius, ii m сын filum, i n нить; материя; форма fingo, finxi, fictum, ere лепить; воображать; лгать finio, ivi, itum, ire заканчивать; определять finis, is m конец, граница, предел finitimus, a, um пограничный, соседний fiо, factus sum, fieri делаться; слу-чаться firmitudo, inis f прочность firmo, avi, atum, are укреплять firmus, a, um крепкий fixus, a, um укрепленный Flaccus, i m Флакк (римское имя) flaccus, a, um вялый; вислоухий flagellum, i n плеть flagitium, ii n позорное дело flagito, avi, atum, are настоятельно требовать

flagro, avi, atum, are пылать flamen, inis m фламин, жрец flamma, ae f пламя flammo, avi, atum, are пылать flavus, a, um желтый flecto, flexi, flexum, ere направлять; гнуть, поворачивать fleo, flevi, fletum, ere плакать flexura, ae f изгиб, поворот flexus, a, um изогнутый flo, avi, atum, are дуть florens, ntis процветающий floreo, ui, —, ere процветать flos, oris m цветок; пора расцвета fluctus, us m волна fluito, avi, atum, are плыть flumen, inis n река fluo, xi, —, ere течь, литься fluvius, ii m река fluxus, a, um бесхарактерный focus, i m очаг fodina, ae f рудник fodio, fodi, fossum, ere рыть foede гнусно, позорно foedo, avi, atum, are пачкать; осквер-нять I foedus, a, um отвратительный II foedus, eris n союз fons, fontis m источник for, fatus sum, fari возвещать fore inf. futuri к sum forensis, e судебный foris, is f дверь forma, ae f вид, образ formica, ae f муравей formido, inis f страх formositas, atis f красота formosus, a, um красивый fors, fortis f случай forsitan может быть, пожалуй fortasse может быть forte случайно fortis, e храбрый, твердый

Page 104: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

fortiter смело, мужественно fortitudo, inis f храбрость fortuito случайно fortuitus, a, um случайный; естественный fortuna, ae f судьба; счастье, добро fortunatus, a, um счастливый forum, i n рыночная площадь, форум forus, i т палуба fossa, ae f ров fovea, ae f яма foveo, fovi, fotum, ere согревать; лас-кать fraga, orum n земляника fragor, oris т треск frango, fregi, fractum, ere ломать, сокрушать frater, tris т брат fraternus, a, um братский fraudator, oris т обманщик fraus, fraudis f ложь fremitus, us т гул, шум frendo, —, fresum, ere скрежетать frenum, i n узда frequens, ntis частый frequentia, ae f множество frequento, avi, atum, are часто посещать fretum, i n пролив; море; волнение frigidus, a, um холодный frigus, oris n холод frivolus, a, um ничтожный, ненужный frondifer, fera, ferum покрытый листьями frondosus, a, um богатый листьями I frons, frondis f листва II frons, frontis f лоб fructuosus, a, um полезный fructus, us т плод frugifer, fera, ferum плодоносный

frumentarius, a, um хлебный, хлебородный; res frumentaria продовольствие frumentum, i п хлеб fruor, fruitus sum, frui наслаждаться, пользоваться frustra напрасно frutex, icis m куст, кустарник frux, gis f плод fuga, ae f бегство fugax, acis бегущий fugio, fugi, fugiturus, ere бежать, избегать fugo, avi, atum, are обращать в бегство fulgeo, fulsi, —, ere сверкать, сиять fulgor, oris m блеск fulgur, uris n молния fulvus, a, um красно-желтый, рыжий fumo, avi, atum, are дымиться fumus, i m дым funditor, oris m пращник funditus до основания, полностью fundo, fudi, fusum, ere лить, изливать; pass. течь, литься fundus, i m дно; поместье funestus, a, um пагубный fungor, functus sum, fungi осуществлять, исполнять funus, eris n погребение, похороны fur, furis m вор Furiae, arum f Фурии Furius, ii m Фурий furo, —. —, ere безумствовать; безудержно веселиться furor, oris m бешенство furtivus, a, um краденый; тайный futurus, a, um будущий

Page 105: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

G

Gades, ium f Гадес (город в Испании) Gaius, i m Гай (римское имя) galea, ae f шлем Gallia, ae f Галлия Gallicus, a, um галльский I Gallus, i т галл II Gallus, i n Галл (римское имя) gallus, i m петух ganeo, onis т кутила gannio, —, —, ire тявкать garrulus, a, um болтливый Garumna, ae f Гарумна (река в западной Европе, совр. Гаронна) gaudeo, gavisus sum, ere радоваться gaudium, ii n радость Gaurus, i n Гавр (имя) gelidus, a, um холодный, ледяной Gellia, ae f Геллия (имя) geminus, a, um двойной; geminus partus двойня; gemini aures оба уха gemitus, us m стон gemma, ae f драгоценный камень gemo, ui, itum, ere стонать; сетовать gena, ae f щека gener, eri m зять generatim из рода в род genero, avi, atum, are порождать, создавать generosus, a, um благородный genetrix, tricis f родительница, мать genitabilis, e животворящий genitor, oris m родитель genitus, a, um рожденный genius, ii m гений, дух gens, gentis f род, вид; племя genu, us n колено genuisse см. gigno

genus, eris n происхождение, род; вид; качество geographia, ae f география geometricus, a, um геометрический Gergovia, ae f Герговия (город в Галлии) Germania, ae f Германия Germanus, i m германец gero, gessi, gestum, ere носить; вести (войну); занимать (пост) gesto, avi, atum, are нести gestus, us m жест gigno, genui, genitum, ere рождать glacies, ei f лед gladius, ii m меч glans, glandis f желудь gloria, ae f слава glorior, atus sum, ari гордиться; хвастаться gloriosus, a, um славный; хвастливый Gracchus, i m Гракх gracilis, e тонкий, стройный graculus, i m галка gradior, gressus sum, gradi шагать, идти gradus, us m шаг; степень Graecia, ae f Греция I Graecus, a, um греческий II Graecus, i m грек Grajoceli, orum m грайоцелы (галльское племя) grammatica, ae f грамматика grandis, e большой, объемистый granum, i n зерно grates: grates agere благодарить gratia, ae f изящество; благодарность; согласие, милость, любовь; gratias ago благодарить gratia (с gen.) ради, из-за Gratiae, arum f Грации gratis снисходительно, благосклонно; даром gratulatio, onis f поздравление

Page 106: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

gratulor, atus sum, ari (с dat.) благодарить; поздравлять gratus, a, um приятный, милый; благодарный gravida, ae f беременная gravidus, a, um тяжелый gravis, e тяжелый; высокий; серьезный graviter тяжело gremium, ii n лоно, грудь grex, gregis m стадо, толпа; отряд grus, gruis m журавль gubernaculum, i n кормило, руль; управление gubernator, oris m кормчий guberno, avi, atum, are управлять gurges, itis m водоворот gusto, avi, atum, are закусывать gustus, us m вкус gutta, ae f капля gymnasium, ii n гимнасий

H

habeo, ui, itum, ere иметь; считать; устраивать; pass. считаться habilis, e пригодный habito, avi, atum, are жить habitus, us m внешность; одежда; положение, состояние haereo, haesi, haesum, ere застревать, виснуть halosis, is f завоевание Hamilcar, aris m Гамилькар (карфагенский полководец) hamus, i m крючок Hannibal, alis m Ганнибал (карфагенский полководец) Hanno, onis m Ганнон (карфагенский полководец) harena, ae f песок hasta, ae f копье haud не

haudquaquam нисколько не haurio, hausi, haustum, ire черпать; вбирать; проматывать hebeto, avi, atum, are ослаблять Hector, oris m Гектор; Hectora греч. acc. Hectoreus, a, um принадлежащий Гектору Hecuba, ae f Гекуба hedera, ae f плющ Helena, ae f Елена Heliades, um f Гелиады (дочери бога солнца) Hellespontus, i m Геллеспонт Helvetii, orum m гельветы (кельтское племя) Heraclea, ae f Гераклея (город в Сицилии) herba, ae f трава; колос herbidus, a, um травянистый, богатый травой Hercules, is т Геркулес heres, edis т наследник Herminius, ii m Герминий (имя) Herodotus, i m Геродот herois, idis f героиня heros, ois т полубог, герой Hesiodus, i m Гесиод (греческий поэт) hesternus, a, um вчерашний heu увы! hiberna, orum n зимние квартиры Hibernia, ae f Иберния (совр. Ирлан-дия) hibernus, a, um зимний Hiberus, a, um испанский hic здесь hic, haec, hoc этот hiemo, avi, atum, are зимовать hiems, emis f зима hilare весело Hilotae, arum т илоты (государственные рабы в Спарте)

Page 107: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

hinc отсюда, здесь; по этой причине hio, avi, atum, are разевать; зиять Hippolytus, i т Ипполит hirtus, a, um щетинистый hirundo, inis f ласточка Hispania, ae f Испания Hispanicus, a, um испанский historia, ae f история historicus, i т историк histrio, onis т актер hodie сегодня Homerus, i т Гомер homo, inis т человек honestas, atis f честность honeste честно honestus, a, um честный, почетный honor, oris т честь, почесть hora, ae f час Horatius, ii т Гораций (римский поэт) horrendus, a, um страшный horreo, ui, —, erе становиться дыбом, бояться horresco, horrui, —, ere пугаться horreum, ii n амбар horribilis, e ужасный horrisonus, a, um страшно грохочущий hortatus, us т ободрение, поощрение Hortensius, ii т Гортензий (римский оратор) hortor, atus sum, ari убеждать, ободрять hortus, i т сад hospes, itis т чужеземец; гость hospitium, ii n отношения гостеприимства; гостеприимство, приют hostia, ae f жертва; жертвенное животное hostilis, e вражеский hostis, is т враг

huc сюда humanus, a, um человеческий humi на земле humilis, e низкий; простой humus, i f земля, почва Hydra, ae f Гидра (водяная змея) Hymenaeus, i т Гименей (бог бракосочетания) hymenaeus, i т гименей, брачная песнь Hymettius, a, um прилагательное к Нуmettus, i т гора Гимет Hyrcani, orum т гирканы (азиатское племя)

I iambus, i т ямб ibi там ibidem там же Icarus, i т Икар ico, ici, ictum, ere поражать ictus, us т удар, толчок Ida, ae f Ида (гора в Малой Азии) idcirco потому, для того idem, eadem, idem тот же самый identidem постоянно, неоднократно ideo потому, по той причине idoneus, a, um удобный, приспособленный igitur в таком случае, итак, же ignarus, a, um (с gen.) не знающий ignavia, ae f трусость, праздность ignavus, a, um трусливый, ленивый ignis, is т огонь, жар ignorantia, ae f незнание ignoro, avi, atum, are не знать ignosco, novi, notum, ere прощать ignotus, a, um неизвестный ilex, icis f каменный дуб ilia, ium n живот Ilion, i n Илион

Page 108: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

illactenus до такой степени, настолько illaesus, a, um неповрежденный ille, illa, illud тот, он illic там illuc туда illustris, e знаменитый illustro, avi, atum, are освещать; возвеличивать imago, inis f изображение imbellis, e невоинственный imber, bris т ливень imbuo, bui, butum, ere напитывать imitamentum, i n подражание imitatio, onis f подражание imitor, atus sum, ari подражать immanis, e огромный, страшный immaturus, a, um преждевременный immemor, oris забывший immensus, a, um безмерный, неизмеримый immerens, entis невинный immerito незаслуженно, несправедливо immineo, —, —, ere возвышаться; угрожать; ждать с нетерпением immisceo, miscui, mixtum, ere (с dat.} вмешивать, примешивать immitto, misi, missum, ere отпускать immo даже, мало того immoderatus, a, um неумеренный, разнузданный immolo, avi, atum, are приносить в жертву immortalis, e бессмертный immortalitas, atis f бессмертие immunis, e свободный от повинностей impedimentum, i n помеха, препятствие; обоз; impedimento esse мешать, препятствовать impedio, ivi, itum, ire спутывать; мешать

impeditus, a, um испытывающий помеху, обремененный impello, puli, pulsum, ere толкать, побуждать impendeo, —, —, ere висеть; предстоять; угрожать impendo, pendi, pensum, ere прилагать impensa, ae f расход, издержка; старание imperator, oris т полководец; император imperatorius, a, um полководческий imperatrix, ricis f императрица imperfectus, a, um несовершенный, незаконченный imperium, ii n власть; предписание, распоряжение; империя impero, avi, atum, are приказывать; властвовать impetro, avi, atum, are добиваться; выпрашивать impetus, us т натиск, нападение impie нечестиво impius, a, um нечестивый impleo, evi, etum, ere наполнять implico, ui, itum, are вплетать, впутывать impono, posui, positum, ere налагать; причинять importo, avi, atum, are ввозить impotens, entis не владеющий собой improbo, avi, atum, are осуждать improviso неожиданно impudens, entis бесстыдный impune безнаказанно imus, a, um самый низкий in (с асc. на вопрос “куда?”; с аbl. на вопрос “где?”) в, на inaequalis, e неравный; непостоянный

Page 109: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

inambulo, avi, atum, are расхаживать, прогуливаться inanis, e пустой; бессмысленный inaratus, a, um невспаханный inauguro, avi, atum, are гадать по полету птиц incalesco, calui, —, ere нагреваться incautus, a, um беспечный, неосторожный incedo, cessi, cessum, ere выступать; приближаться incendium, ii n пожар incendo, cendi, censum, ere сжигать, возжигать incertus, a, um неверный, неопределенный, сомнительный, неизвестный inceste порочно, нечестиво I incido, cidi,—, ere падать II incido, cidi, cisum, ere надрезать, вырезывать incipio, cepi, ceptum, ere начинать incito, avi, atum, are побуждать, возбуждать, подстрекать includo, clusi, clusum, ere заключать; окружать inclutus, a, um известный, знаменитый incognitus, a, um неизвестный incola, ae m, f житель, жительница incolo, colui, cultum, ere жить, обитать incolumis, e невредимый incommodum, i n неудобство, неприятность; несчастье incredibilis, e невероятный increpito, avi, atum, are бранить, ударять increpo, ui, itum, are кричать incruentus, a, um доставшийся без кровопролития incumbo, cubui, cubitum, ere ложиться; примыкать; опираться

incursio, onis f нападение incutio, cussi, cussum, ere внушать indagatrix, icis f исследовательница indago, avi, atum, are выслеживать, искать inde оттуда; потом indefessus, a, um неутомимый indelebilis, e неразрушимый index, dicis т доносчик indicium, ii n донос indico, avi, atum, are указывать, определять indignatus, a, um негодующий indignor, atus sum, ari считать недостойным indignus, a, um недостойный; недостаточный individuus, a, um неделимый indo, didi, ditum, ere давать; сообщать indoctus, a, um неученый, необразованный indoles, is f врожденное свойство indomitus, a, um свирепый; разнузданный induco, duxi, ductum, ere вводить, вести; inducere in animum намереваться indugredi = ingredi, см.. ingredior indulgens, ntis снисходительный, милостивый indulgeo, dulsi, dultum, ere (c dat.) предаваться чему-либо indumentum, i n одежда induo, ui, utum, ere надевать; принимать на себя Indus, i m житель Индии industria, ae f трудолюбие industriose ревностно inedia, ae f голодание, голод ineo, ii, itum, ire входить, вступать, наступать; предпринимать; обдумывать

Page 110: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

ineptio, —, —, ire болтать вздор inermis, e безоружный inexplebilis, e ненасытный inexpletus, a, um ненасытный, ненасытившийся infans, ntis т дитя, ребенок infernus, a, um нижний, расположенный под землей infero, tuli, latum, ferre вносить, причинять; inferre bellum идти войной inferus, a, um подземный, относящийся к царству мертвых infesto, avi, atum, are беспокоить, мучить infestus, a, um жестокий, враждебный inficio, feci, fectum, ere окрашивать infimus, a, um самый нижний; infimus mons подошва горы infinitus, a, um. беспредельный infirmitas, atis f слабость infirmus, a, um малодушный infitias, ire отпираться, отрицать inflammo, avi, atum, are воспламенять inflecto, flexi, flexum, ere сгибать influo, fluxi, fluxum, ere втекать, впадать informis, e безобразный infula, ae f священная головная повязка ingemo, gemui, —, ere жалеть ingenium, ii n дарование, ум ingens, entis огромный ingenuus, a, um благородный, свободнорожденный ingero, gessi, gestum, ere вносить ingratus, a, um неблагодарный ingredior, gressus sum, gredi входить, вступать

inhaereo, haesi, haesum, ere цепляться; засесть inhio, avi, atum, are смотреть с вожделением inhonestus, a, um бесчестный, постыдный inhospitus, a, um негостеприимный, дикий I inimicus, i т враг II inimicus, a, um враждебный iniquus, a, um неровный; неудобный; крутой, обрывистый; несправедливый initio вначале initium, ii n начало initus, us т приближение, появление injicio, jeci, jectum, ere накидывать; внедрять; внушать injuria, ae f несправедливость injuste несправедливо innitor, nisus sum, niti (с аbl.) опираться innocens, entis безвредный; честный innumerabilis, e бесчисленный innumerus, a, um бесчисленный inopia, ae f бедность, нужда, недостаток inopinans, antis не ожидающий inops, opis растерянный inquiro, sivi, situm, ere искать, стараться узнать inquit говорит insania, ae f безумие, сумасшествие insanio, ivi, itum, ire безумствовать inscribo, scripsi, scriptum, ere написать, надписывать, озаглавливать inscriptio, onis f надпись insequor, secutus sum, sequi следовать

Page 111: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

insero, serui, sertum, ere вставлять inservio, ivi, itum, ire служить insidiae, arum f козни, засада insidiator, oris т находящийся в засаде insido, sedi, sessum, ere садиться insigne, is n знак отличия insignis, e замечательный, выдающийся, заметный insilio, lui, —, ire наскакивать insipiens, entis неразумный insisto, stiti, —, ere ступать, наступать inspicio, spexi, spectum, ere разглядывать, рассматривать; исследовать instituo, ui, utum, ere устанавливать; выстраивать; решать institutum, i n установление; учреждение insto, stiti, —, are предстоять, близиться; наступать instruo, xi, ctum, ere строить, выстраивать; наставлять insuavis, e неприятный insuetus, a, um непривычный insula, ae f остров insulto, avi, atum, are наскакивать; издеваться insum, infui, —, inesse находиться (в, внутри, на), быть присущим insuper сверху, вдобавок insurgo, surrexi, surrectum, ere возноситься; отдаваться вдохновению intactus, a, um нетронутый; девственный integer, gra, grum нетронутый, невредимый; integer annus полный год integritas, atis f безупречность; integritas corporis хорошее здоровье

intellego, lexi, lectum, ere понимать intempestive неуместно, несвоевременно intendo, tendi, tentum, ere натягивать; стремиться intentus, a, um усердно занимающийся inter (c acc.) между, среди intercedo, cessi, cessum, ere входить; вступаться intercludo, clusi, clusum, ere (c abl.) отрезывать interdico, dixi, dictum, ere запрещать interdiu днем interdum иногда interea между тем intereo, ii, itum, ire погибать interficio, feci, fectum, ere убивать, уничтожать interim между тем interior, ius внутренний interitus, us т гибель intermitto, misi, missum, ere прерывать, пропускать internecio, onis f истребление interpono, posui, positum, ere вставлять; se interponere вмешиваться interpres, etis т посредник, толкователь interrogo, avi, atum, are спрашивать interrumpo, rupi, ruptum, ere прерывать intersum, fui, —, esse (c dat.) участвовать; пролегать; отстоять intervenio, veni, ventum, ire вмешиваться intestinus, a, um междоусобный intra (с асc.) внутри intrepidus, a, um бестрепетный

Page 112: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

intro, avi, atum, are входить introitus, us m вход intueor, tuitus sum, eri рассматривать intus внутри inusitatus, a, um необыкновенный inutilis, e бесполезный invado, vasi, vasum, ere вторгаться, нападать; овладевать inveho, vexi, vectum, ere ввозить; pass. въезжать; приплывать invenio, veni, ventum, ire находить, изобретать inventrix, ricis f изобретательница invicem в свою очередь invictus, a, um непобедимый invideo, vidi, visum, ere завидовать invidia, ae f зависть, ненависть invidiosus, a, um завистливый invidus, a, um завистливый inviolatus, a, um невредимый invisus, a, um ненавистный invito, avi, atum, are приглашать invitus, a, um действующий против воли, нежелающий Iphianassa, ae f Ифигения ipse, a, um сам ira, ae f гнев iracundus, a, um вспыльчивый irascor, —, irasci гневаться iratus, a, um гневный, разгневанный ire см. eo II irrideo, risi, risum, ere высмеивать irrigo, avi, atum, are орошать irrisor, oris т насмешник irritamentum, i n возбуждение, возбудитель irritus, a, um напрасный irrumpo, rupi, ruptum, ere вламываться, вторгаться irruo, rui, ruiturus, ere врываться irruptio, onis f вторжение is, ea, id этот; тот; он

Isocrates, is т Исократ (афинский оратор) iste, ista, istud этот, тот istic там ita так, таким образом Italia, ae f Италия Italici, orum т италики Italicus, a, um италийский Italus, a, um италийский itaque поэтому, таким образом, итак item также iter, itineris n путь; переход, поход iterum еще раз, вторично itum см. еo II

J jaceo, jacui, —, ere лежать jacio, jeci, jactum, ere бросать jacto, avi, atum, are бросать, метать; хвалиться jactus, us т бросок; jactus teli расстояние полета копья jam уже jamjam вот-вот Janiculum, i n Яникул (холм в Риме) janua, ae f дверь Janus, i m Янус (бог начала и конца) jocor, atus sum, ari шутить jocosus, a, um шутливый jocus, i m забава, игра, шутка Josephus, i т Иосиф Jovis см. Juppiter jubeo, jussi, jussum, ere приказывать jucunde приятно jucunditas, atis f прелесть jucundus, a, um приятный, милый judex, dicis m судья judicium, ii n суд; суждение, мнение

Page 113: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

judico, avi, atum, are судить; считать; присуждать; определять jugum, i n ярмо Jugurtha, ae m Югурта (царь Нумидии) Julius, ii m Юлий jumentum, i n вьючное животное jungo, junxi, junctum, ere соединять, связывать Juno, onis f Юнона Juppiter, Jovis т Юпитер juro, avi, atum, are клясться jus, juris n право jussu пo приказу jussus, us m приказание justitia, ae f справедливость justus, a, um справедливый, честный, законный; собственный juvenalis, e юношеский juvenca, ae f телка juvencus, i т молодой бык I juvenis, is т юноша II juvenis, e молодой juventus, tutis f молодость juvo, juvi, jutum, are (с асc.) помогать, поддерживать; радовать juxta рядом; одинаково

К Kalendae, arum f Календы (первый день месяца)

L labefacio, feci, factum, ere расшатывать labellum, i n губа Labienus, i m Лабиен (легат Цезаря) I labor, lapsus sum, labi скользить, падать

II labor, oris т труд, прилежание; напряжение laboriosus, a, um трудолюбивый laboro, avi, atum, are работать, трудиться; страдать labrum, i n губа labyrinthus, i n лабиринт lac, lactis n молоко Lacaena, ae f спартанка Lacedaemonius, ii т спартанец lacesso, ivi, itum, ere беспокоить; совершать нападения lacinia, ae f кончик, край; пола Lacinius, a, um лакинский Laco, onis т спартанец Laconica, ae f Лакония (область в Греции) lacrima, ae f слеза lacteus, a, um молочный; Via Lactea Млечный путь lacunar, aris n штучный потолок lacus, us т озеро laedo, laesi, laesum, ere оскорблять Laelius, ii т Лелий laete радостно laetitia, ae f радость laetus, a, um радостный; цветистый; тучный laeva, ae f левая рука laevus, a, um левый lambo, lambi, lambitum, ere лизать lamenta, orum n рыдание, плач lamentor, atus sum, ari горько жаловаться, рыдать lamina, ae f пластинка Lampsacum, i n Лампсак (город в Геллеспонте) languidus, a, um спокойный, медленный lanista, ae т начальник гладиаторов; разбойник

Page 114: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Lanuvium, ii re Ланувий (город в Италии) Laocoon, ontis т Лаокоонт (жрец Нептуна) lapillus, i т камешек lapis, idis т камень lapso, —, —, are поскользнуться; падать lapsus, us т ошибка laqueus, i т петля, сеть lar, laris т лар (дух-хранитель домашнего очага) Larcius, ii т Ларкий (римский диктатор) Larentia, ae f Ларентия (кормилица Ромула и Рема) largior, itus sum, iri дарить largitio, onis f подарки largus, a, um щедрый, обильный Larisa, ae f Лариса (город) lasarpicifer, fera, ferum несущий лазерпиций; lasarpicium, ii т растительный сок lascivus, a, um игривый; непристойный late широко lateo, ui, —, ere скрываться latifundium, ii n поместье, latine по-латински Latini, orum т латиняне Latinus, a, um латинский latitudo, inis f ширина Latium, ii n Латай (область в Италии) Latona, ae f Латона (богиня, мать Аполлона и Дианы) Latovici, orum т латовики (кельтcкие племя) I latro, onis т разбойник II latro, avi, atum, are лаять latrocinium, ii n разбой, грабеж; военная служба по найму I latus, eris n бок, сторона; фланг II latus, a, um широкий laudo, avi, atum, are хвалить

laurus, i f лавр laus, laudis f похвала, слава, прославление lautus, a, um славный; роскошный Lavinium, ii n Лавиний (город) lavo, lavi, lautum, are мыть laxo, avi, atum, are высвобождать; спускать lectio, onis f чтение lectus, i т ложе legatio, onis f посольство legatus, i m посол; легат legio, onis f легион legitimus, a, um законный lego, legi, lectum, ere собирать; читать; избирать lenis, e медлительный lenitas, atis f медленность leno, onis т сводник lente медленно lentesco, —, —, ere размягчаться Lentine, es f Лентина (город) Lentulus, i т Лентул leo, onis т лев Leonidas, ae m Леонид (спартанский царь) lepor, oris т обаяние, прелесть lepus, oris т заяц Lesbia, ae f Лесбия Lesbius, a, um уроженец о-ва Лесбос letifer, era, erum смертоносный letum, i n смерть Leuconoe, es f Левконоя levis, e легкий, шутливый levo, avi, atum, are облегчать lex, legis f закон libamen, inis n возлияние богам libellus, i т книжечка libenter охотно I liber, bri т книга II liber, era, erum свободный liberalis, e благородный

Page 115: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

liberalitas, atis f благородство, щед-рость liberaliter дружественно liberi, orum т дети libero, avi, atum, are освобождать libertas, atis f свобода; свободомыслие libertus, i т вольноотпущенник libet, libuit, ere угодно, желательно libido, inis f влечение, страсть Libitina, ae f Либитина (богиня смерти и погребения) libitus, us т прихогь, желание libro, avi, atum, are махать; 1. in alas подняться на крыльях liburnica, ae f либурна (легкое судно) Libycus, a, um ливийский Libys, yos т ливиец Libyssa, ae f ливиянка licet, licuit, ere можно Licinius, ii т Лициний ligneus, a, um деревянный lignum, i n бревно ligo, onis т мотыга Ligurinus, i т Лигурин lilium, ii n лилия limen, inis n порог, дверь limes, itis т межа, граница linea, ae f черта Lingones, um т лингоны (кельтское племя) lingua, ae f язык linter, tris f лодка linteum, i n полотенце; парус liquesco, licui, —, ere плавиться liquidus, a, um жидкий, влажный liquo, avi, atum, are процеживать lis, litis f спор; тяжба, судебное дело littera, ae f буква; pl. письмо, наука litus, oris n берег liveo,—,—, ere отливать синевой

lividus, a, um синеватый; завистливый Livius, ii m Ливий (римский историк) livor, oris т синяк loca, orum n местность loco, avi, atum, are помещать; выдавать locuples, etis богатый, состоятельный locus, i т место longaevus, a, um многолетний, престарелый longe далеко, долго; весьма longus, a, um долгий, длинный loquella, ae f речь loquor, locutus sum, loqui говорить lubet желательно, угодно Lucanus, i т Лукан (римский поэт) luceo, luxi, —, ere сиять lucema, ae f лампа Lucifer, eri m Люцифер (утренняя звезда) Lucilius, ii т Луцилий (римский поэт) Lucretius, ii т Лукреций (римский поэт) lucrum, i n выгода; lucrum est выгодно luctuosus, a, um печальный, горестный luctus, us m скорбь, траур Lucullus, i т Лукулл lucus, i m роща ludibrium, ii n насмешка ludo, lusi, lusum, ere играть ludus, i m игра lues, is f зараза; гибель lugeo, luxi, —, ere оплакивать, скорбеть lugubris, e скорбный, траурный lumen, inis n свет; огонь; глаза

Page 116: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

luna, ae f луна lunaris, e лунный; серповидный lupa, ae f волчица lupus, i m волк luridus, a, um изжелта-бледный luscus, a, um одноглазый, кривой lustro, avi, atum, are осматривать; светить; проходить lustrum, i n очистительная жертва; пятилетие; перепись lusus, us т игра lutulentus, a, um мутный; неясный lux, lucis f свет; prima luce на рассвете luxuria, ae f роскошь luxuries, ei f роскошь luxus, us m роскошь Lycium, ii n Ликей (гимнасий, посвященный Аполлону) Lycurgus, i т Ликург (законодатель в Спарте) lympha, ae f чистая вода lyricus, i т лирический поэт

M М. = Marcus, i т Марк Macedo, onis т македонянин Macedonia, ae f Македония Macer, cri т Макр machina, ae f механизм, машина machinosus, a, um искусно составленный I mactatus, a, um пятнистый II mactatus, us т закалывание macto, avi, atum, are приносить в жертву, закалывать maculosus, a, um пятнистый madeo, ui, —, erе быть влажным Maecenas, atis т Меценат (друг императора Августа) Maecenatianus, a, um меценатов maenas, adis f менада, вакханка

Maeonides, ae т мэониец, т е. Гомер mаегео, ui, —, eге печалиться, горевать maeror, oris т печаль maestus, a, um печальный mage больше magis более; ео magis тем более magister, tri т учитель, наставник magistra, ae f учительница, наставница magistratus, us т магистрат, должностное лицо; государственная должность magnanimus, a, um великий духом, великодушный magnificentia, ae f пышность magnitudo, inis f величина, величие magnopere настоятельно, весьма magnus, a, um большой, великий majestas, atis f великолепие major, majus больший majores, um m предки male плохо; сильно maledico, xi, ctum, ere злословить maledictum, i n злословие maledicus, a, um злоречивый maleficium, ii n преступление, проступок malignus, a, um гибельный; злой malo, malui, —, malle больше желать, предпочитать malobathrum, i n малобатр, душистая мазь I malum, i n беда, зло, несчастье II malum, i n яблоко malus, a, um плохой, дурной, злой Mamercus, i т Мамерк mamma, ae f грудь, сосок mancus, a, um увечный mandatum, i n поручение

Page 117: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

mando, avi, atum, are вручать, вверять; mandare se fugae обращаться в бегство maneo, mansi, mansum, erе оставаться mano, avi, atum, are струиться, течь mansuetudo, inis f мягкость manus, us f рука; отряд Marathon, onis т Марафон (городок в Греции) Marathonius, a, um марафонский Marcus, i т Марк mare, is n море margarita, ae f жемчужина maritimus, a, um морской, приморский maritus, i т муж, супруг Marius, ii т Марий marmoreus, a, um мраморный Маrо, onis т Марон Mars, Martis т Марс Martius, a, um носящий имя Марса; campus Martius Марсово поле massa, ae f ком, глыба, масса Massicum, i т массийское вино matara, ae f галльский дротик mater, tris f мать materia, ae f предмет, сюжет; материал materies, ei f материя maternus, a, um материнский matrimonium, ii n брак; in matrimonium dare выдавать замуж matrona, ae f матрона, почтенная женщина mature рано, поспешно maturus, a, um зрелый; преждевременный Mausoleum, i n мавзолей maxime больше всего, в особенности maximus, a, um наибольший meatus, us т ход, движение

mechanica, ae f механика medeor, —, eri (с dat.) лечить, исцелять Medi, orum m мидяне medicina, ае f медицина medicus, i т врач mediocritas, atis f середина meditor, atus sum, ari намереваться medius, a, um средний, центральный mel, mellis n мед melior, ius лучший Melpomene, es f Мельпомена (муза лирической поэзии) membrum, i n член, часть memento imperativus к memini memini, meminisse помнить Memmiades, ae т потомок Меммия memorabilis, е достойный упоминания memoria, ae f память; memoria tenere помнить memoro, avi, atum, are упоминать Menander, dri т Менандр (греческий комедиограф) mendax, асis лживый mendicus, i т нищий mens, mentis f ум, мысль, разум mensa, ae f стол, яства mensis, is т месяц mensor, oris т землемер, строитель mentior, itus sum, iri лгать; изменять mentitus, a, um ложный, поддельный mentum, i n подбородок mercator, oris т купец mercatura, ae f торговля merces, edis f плата, вознаграждение; доход

Page 118: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Mercurius, ii т Меркурий mereo, ui, itum, erе заслуживать; служить mergo, mersi, mersum, ere топить meridies, ei m полдень merito по заслугам meritum, i n заслуга merus, a, um неразбавленный merx, mercis f товар Messalina, ae f Мессалина (жена императора Клавдия) metallum, i n рудник Methymnaeus, i т житель города Метимна meto, —, messum, ere жать Mettus, i т Метт metuo, ui, itum, ere бояться metus, us т страх meus, a, um мой mica, ae f крупица migro, avi, atum, are переселяться miles, litis т солдат, воин Milesius, a, um милетский militaris, е военный militia, ae f военная служба; militiae на войне milito, avi, atum, are нести военную службу, служить; бороться mille, pl. milia тысяча Milo, onis т Милон (римский государственный деятель) Miltiades, is т Мильтиад (греческий полководец) minaciter грозно minae, arum f угрозы minax, acis угрожающий Minerva, ae f Минерва minime менее всего minimus, a, um наименьший minister, tri т слуга ministro, avi, atum, are служить minor, atus sum, ari грозить Minos, ois т Минос (царь Крита)

minuo, ui, utum, ere уменьшать minus меньше mirabilis, е удивительный miraculum, i n чудо mirifice удивительно, чрезвычайно miror, atus sum, ari удивляться mirus, a, um удивительный misceo, miscui, mixtum, ere смешивать misellus, a, um жалкий Misenae, arum f Мизены (город в Италии) Misenus, a, um мизенский miser, era, erum несчастный, жалкий misereor, itus sum, eri жалеть; miseret me (c gen.) мне жаль miseria, ae f несчастье, беда misericordia, ae f сострадание miserum, i n несчастье mitis, е кроткий, мирный, мягкий, спокойный mitto, misi, missum, ere посылать mixtio, onis f смешение mobilis, е подвижный moderate умеренно moderatio, onis f умеренность modestia, ae f сдержанность, скромность modestus, a, um скромный modo только; modo ... modo то...то; nоn modo ... sed etiam не только, но и modus, i m мера, размер; напев; способ moechus, i т прелюбодей moenia, ium n городские стены moles, is f масса, громада I molestus, a, um тягостный II molestus, i т нахал mollesco, —, —, ere смягчаться mollio, ivi, itum, ire расслаблять, смягчать

Page 119: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

mollis, е мягкий; легкий; приятный; изнеженный moneo, ui, itum, erе поучать; совето-вать; признавать; вдохновлять monile, is n ожерелье mons, montis т гора monstro, avi, atum, are указывать, по-казывать montanus, a, um горный monumentum, i n памятник mora, ae f промедление, задержка, отсрочка morbus, i т болезнь mordeo, momordi, morsum, eге кусать morior, mortuus sum, mori умирать moriturus, a, um part. fut. act. к morior moror, atus sum, ari медлить, задерживать, находиться morosus, a, um упрямый, раздражительный mors, mortis f смерть I mortalis, е смертный II mortalis, is т смертный, человек I mortuus, a, um мертвый II mortuus, i т мертвец morum, i n тутовая ягода; ежевика mos, moris т обычай, нрав; р1. характер motus, us т движение, волнение moveo, movi, motum, ere двигать; волновать, побуждать; вызывать; снимать mох скоро; после mulceo, mulsi, mulsum, ere смягчать; гладить mulco, avi, atum, are избивать mulier, eris f женщина muliercula, ae f бабенка mullus, i т краснобородка (рыба) multitudo, dinis f множество, толпа

multo весьма, очень multum много, очень, сильно, гораздо multus, a, um (обычно р1.) многочисленный; глубокий mulus, i т мул mundus, i т мир, вселенная municipium, ii n муниципий, вольный город munificentia, ae щедрость munimentum, i n укрепление, защита munio, ivi, itum, ire укреплять munitio, onis f укрепление munus, eris n дар, подарок murmur, uris n говор, шум murrina, orum n сосуды из хрусталя murus, i m стена mus, muris т мышь Musa, ae f Муза musca, ae f муха musivum, i n мозаика muto, avi, atum, are менять, превращать mutus, a, um немой, молчаливый mutuus, a, um взаимный myrtus, i f мирт

N nam ведь namque ведь, а именно nanciscor, nactus sum, nancisci дожидаться; случайно наталкиваться narro, avi, atum, are рассказывать nascor, natus sum, nasci рождаться nata, ae f дочь natio, onis f племя, народ nato, avi, atum, are плавать natura, ae f природа naturalis, e природный, естественный

Page 120: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

I natus, i m сын II natus, a, um см. nascor naufragium, ii n. кораблекрушение nauta, ae m моряк navalis, e морской navicula, ae f челн navigatio, onis f плавание naviger, gera, gerum судоходный navigium, ii n корабль navigo, avi, atum, are плавать (на корабле) navis, is f корабль, судно; navis longa военный корабль; navis oneraria торговое судно navita = nauta ne ли, разве, неужели nе не; ne ... quidem даже не ne чтобы не; не nebula, ae f туман nес не, и не; nес ... adeo не только ... но и; nес ... nес ни ... ни I necessarius, a, um (с dat.) необходимый II necessarius, ii m близкий человек necesse est необходимо necessitas, atis f необходимость; per necessitatem пo необходимости песо, avi, atum, are убивать nectar, aris n нектар necto, nexui, nexum, ere вязать nefas нескл. беззаконие, нечестие; nefas est нельзя, грешно neglegentia, ae f беспечность, небрежность neglego, xi, ctum, ere (с асc.) пренебрегать nego, avi, atum, are отрицать, отказывать, говорить “нет” negotiator, oris m купец negotium, ii n дело, занятие nemo, neminis никто

nempe конечно, без сомнения, в самом деле nemus, nemoris n роща, лес Neoptolemus, i m Неоптолем nepos, potis m внук; потомок Neptunus, i т Нептун nequaquam совсем не neque и не; neque ... neque ни ... ни nequiquam безуспешно, напрасно, тщетно Nero, onis т Нерон nescio, scivi, itum, scire не знать, не уметь nescius, a, um (с gen.) незнающий neuter, tra, trum ни тот, ни другой; средний neve и не nex, necis f убийство ni если(бы) не Nicylla, ae f Никилла niger, gra, grum черный nihil ничто, ничего nil = nihil Nilus, i m Нил nimbus, i m дождь nimis слишком nimium слишком nimius, a, um чрезмерный Nioba, ae f Ниоба nisi если(бы) не; кроме как niteo, ui, —, ere блестеть, сиять nitesco, tui, —, ere расцветать nitidus, a, um блестящий I nitor, oris m блеск II nitor, nixus sum, niti опираться; бороться niveus, a, um снежный, белоснежный nix, nivis f снег no, navi, —, nare плавать nobilis, e знатный nobilitas, atis f знатность nocens, entis вредный; преступный

Page 121: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

noceo, ui, citum, ere вредить nocte ночью noctu ночью I nocturnus, a, um ночной II nocturnus, i т вор Nola, ae f Нола (город в Италии) поlo, nolui, —, nolle не желать nomen, inis n имя nominatim поименно nomino, avi, atum, are называть non не Nonae, arum f Ноны (5-й или 7-й день месяца) nonaginta девяносто nondum еще не Nonianus, i т Нониан nonne разве не, неужели не, не ... ли nonnullus, a, um некоторый Nonius, ii т Ноний nonus, a, um девятый norma, ae f норма, правило nos мы nosco, novi, notum, ere познавать; знакомиться noster, tra, trum наш nota, ae f знак; качество; позор notitia, ae f известность; знакомство notities, ei f известность, слава noto, avi, atum, are замечать notus, a, um известный, знакомый novem девять noverca, ae f мачеха novies девять раз novisse см. nosco novitas, atis f новизна; необычность novus, a, um новый nox, noctis f ночь nubes, is f облако, туча nubilum, i n тучи nubilus, a, um пасмурный; мрачный

nubo, nupsi, nuptum, ere (c dat.) выходить замуж nudus, a, um голый, обнаженный nullus, a, um никакой num разве, ли Numa, ae m Нума (римский царь) numen, inis n кивок; согласие, позволение, волеизволение; божество numero, avi, atum, are считать, перечислять numerosus, a, um многочисленный numerus, i т число, количество Numida, ae m нумидиец nummus, i т монета; nummi деньги numquam никогда nunc теперь; nunc ... nunc то ... то nuncupo, avi, atum, are называть nunquam никогда nuntio, avi, atum, are (с асc.) сообщать nuntius, ii m вестник; известие nuper недавно nupta, ae f супруга nuto, avi, atum, are качаться nutrio, ivi, itum, ire питать nutus, us т знак, воля; ad nutum пo приказу nux, nucis f орех nympha, ae f молодая женщина

О ob (с асc.) к, перед; против; из-за obduro, avi, atum, are быть твердым obeo, ii, itum, ire (с асc.) вступать, участвовать objectus, a, um противолежащий, находящийся впереди objicio, jeci, jectum, ere (c dat. и асc.)выставлять вперед; упрекать oblata см. offero

Page 122: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

oblectamentum, i n увеселение obligo, avi, atum, are перевязывать; обязывать obliviosus, a, um дающий забвение obliviscor, litus sum, livisci забывать obloquor, locutus sum, loqui возражать; злословить oborior, ortus sum, iri появляться obruo, rui, rutum, ere засыпать, завалить . obscuritas, atis f темнота obscuro, avi, atum, are затемнять obscurus, a, um темный obsequor, secutus sum, sequi следовать; подчиняться observo, avi, atum, are наблюдать; соблюдать obses, idis m заложник obsideo, sedi, sessum, ere осаждать obsidio, onis f осада obsigno, avi, atum, are запечатывать obsisto, stiti, —, ere противодействовать obsoletus, a, um обветшалый obstantia, ae f препятствие obstinatus, a, um твердый, непреклонный obstino, avi, atum, are упорствовать obstipesco, ui, —, ere остолбенеть obsto, stiti, —, are препятствовать, мешать obstrepo, ui, itum, ere шуметь obstruo, struxi, structum, ere преграждать obstupefacio, feci, factum, ere поражать obsum, offui, —, obesse (c dat.) мешать, вредить obtestor, atus sum, ari призывать в свидетели; заклинать obtineo, tinui, tentum, ere владеть, занимать

obtingo, tigi, —, ere выпадать на долю, доставаться obtrectatio, onis f недоброжелательность obtulisse см. offero obverto, verti, versum, ere поворачивать (к чему-либо) obviam навстречу occasio, onis f случай; per occasionem при случае occasus, us т заход, закат occido, cidi, cisum, ere убивать occludo, clusi, clusum, ere закрывать, запирать occulto, avi, atum, are скрывать occupo, avt, atum, are занимать occurro, curri, cursum, ere противодействовать; идти навстречу Oceanus, i т Океан Ocelum, i n Окел (город в Галлии) Octavia, ae f Октавия Octavius, ii т Октавий octo восемь octogesimus, a, um восьмидесятый octoginta восемьдесят oculus, i т глаз odi, —, —, odisse ненавидеть odiosus, a, um ненавистный; неприятный odium, ii n ненависть odor, oris n благовоние, запах Oedipus, i m Эдип offendo, fendi, fensum, ere (с асc.) задевать (за что-нибудь); оскорблять offero, obtuli, oblatum, offere доставлять; подносить, предъявлять; наталкивать officium, ii n обязанность olea, ae f олива oleo, ui, —, ere пахнуть olim некогда, когда-либо

Page 123: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Olympia, ae f Олимпия Olympias, adis f Олимпиада Olympius, a, um олимпийский omen, inis n знак, знамение omitto, misi, missum, ere оставлять; пропускать; отпускать omnino вообще omnis, e весь, всякий onerarius, a, um грузовой onero, avi, atum, are нагружать onerosus, a, um тяжелый onus, eris n груз onustus, a, um нагруженный operio, perui, pertum, ire покрывать operior cм. opperior opertus, us т одеяние Opimius, ii т Опимий opimus, a, um богатый; плодородный opinio, onis f мнение; репутация oportet, oportuit, —, oportere нужно, следует opperior, pertus sum, iri ждать oppeto, ivi, itum, ere идти навстречу oppidum, i n город oppleo, plevi, pletum, ere наполнять, переполнять oppono, posui, positum, ere противопоставлять opportunus, a, um удобный, благоприятный oppositus, a, um противостоящий opprimo, pressi, pressum, ere угнетать; прижимать oppugnatio, onis f осада, штурм oppugno, avi, atum, are осаждать, штурмовать ops, opis f могущество, богатство; помощь; войска optabilis, e желанный optimas, atis от знатнейший; pl.

optimates, um т оптиматы optimus, a, um наилучший opto, avi, atum, are желать opulentus, a, um состоятельный, богатый opus, operis n дело, занятие; военное сооружение opus est необходимо oга, ae f побережье; граница; край oraculum, i n оракул, прорицание oratio, onis f речь; orationem habere произносить речь orator, oris т оратор oratorius, a, um ораторский orbis, is m круг; страна; orbis terrarum земля, мир orbitas, atis f бездетность orbus, a, um осиротевший; лишенный ordo, inis т ряд, порядок; сословие; строй Orestes, is m Орест Orgetorix, rigis m Оргеториг (знатный галл) Oricus, i m Орик (город в Эпире) origo, inis f происхождение orior, ortus sum, iri возникать; рождаться; подниматься ornamentum, i n украшение; звание; честь ornatus, us m наряд оrnо, avi, atum, are украшать; снаряжать, снабжать; одевать; ornare mensam накрывать на стол oro, avi, atum, are говорить; молить, просить Orpheus, i т Орфей orthius, a, um возвышенный, высокий ortus, us т восход; восток I os, oris n рот; пасть; лицо II os, ossis n кость

Page 124: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

oscito, —, —, are зевать osculum, i n поцелуй; osculum dare целовать osor, oris т ненавистник ostendo, tendi, tensum, ere протягивать; обнаруживать, показывать, открывать ostento, avi, atum, are протягивать; показывать ostium, ii n вход; дверь, ворота; устье ostreum, ii n устрица otium, ii n отдых, покой, досуг Ovidius, ii т Овидий ovis, ovis f овца ovo, —, atum, are ликовать ovum, i n яйцо

P pabulum, i n пастбище расo, avi, atum, are делать мирным, успокаивать pactum, i n соглашение, условие paedagogus, i т воспитатель раеnе почти, чуть ли не paeniteo, tui, —, erе раскаиваться; раеnitet me (с gen.) мне стыдно paenula, ae f плащ paenulatus, a, um одетый в хороший плащ pagina, ae f страница pagus, i т деревня palam открыто Palatium, ii n Палатин (холм в Риме) palatum, i n нёбо; вкус palleo, ui, —, erе бледнеть pallidus, a, um бледный pallium, ii n плащ pallor, oris т бледность palma, ae f пальма palmaris, e пальмовый; победный

palpito, avi, atum, are трепетать palus, udis f болото pando, pandi, pansum, ere распускать pandus, a, um изогнутый, кривой panegyricus, i т панегирик, похвальное слово pango, panxi, panctum, ere сочинять panis, is т хлеб pannucia, ae f тряпье, лохмотья Paphius, a, um пафосский, m. е. кипрский Paphus, i т Паф (город на острове Кипр) papilla, ae f грудь, сосок par, paris равный, одинаковый; соответствующий paratus, a, um подготовленный, готовый раrce кратко раrco, peperci, —, ere (с dat.) беречь, щадить; воздерживаться parens, entis т, f родитель, родительница раreo, ui, itum, ere являться; повиноваться paries, etis т стена pario, peperi, partum, ere рождать; приобретать Paris, idis т Парис pariter одинаково Parmenio, onis т Парменион (македонский полководец) parmula, ae f небольшой щит раro, avi, atum, are готовить, заготавливать; приобретать Parrhasius, a, um аркадский parricida, ae т убийца pars, partis f часть, сторона; in parte частично parsimonia, ae f бережливость parta см. pario

Page 125: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Parthus, i т парфянин particeps, cipis причастный partim частью, частично parturio, ivi, —, ire рождать partus, us т роды; дитя parum немного, недостаточно parumper на короткое время parvus, a, um маленький, незначительный pasco, pavi, pastum, ere пасти; питать pascor, pastus sum, pasci кормиться passim всюду, там и сям passus, us m шаг pastio, onis f пастбище pastor, oris т пастух patefacio, feci, factum, ere открывать patens, ntis открытый pateo, ui, —, ere быть открытым; простираться pater, tris т отец paternus, a, um отцовский patiens, entis выносливый, терпеливый patienter терпеливо patientia, ae f терпение patior, passus sum, pati переносить, терпеть; позволять patria, ae f родина, отчизна patrimonium, ii n наследство patrius, a, um отцовский; родной Patroclus, i т Патрокл patulus, a, um развесистый paucus, a, um немногий Paula, ae f Павла paulisper недолго, немного paulo немного paululum немножечко paulum немного, понемногу Paulus, i т Павел pauper, eris бедный

paupertas, atis f бедность paveo, pavi, —, ere дрожать от страха pavidus, a, um пугливый pavo, onis т павлин pavor, oris т страх pax, pacis f мир peccatum, i n прегрешение рессo, avi, atum, are грешить; ошибаться pectus, oris n грудь; душа pecu, us n скот, домашние животные pecunia, ae f деньги I pecus, oris n скот II pecus, udis f скот pedes, itis т пехотинец pedester, tris, tre пеший peditatus, us т пехота pejor, pejus худший Peleus, i т Пелей (отец Ахилла) Pelides, ae т Пелид, т. е. Ахилл pellis, is f шкура pello, pepuli, pulsum, ere толкать; прогонять; поражать Peloponnesiacus, a, um пелопоннесский Pelusium, ii n Пелузий (город в Египте) penates, ium m пенаты (боги домашнего очага) pendeo, pependi, —, ere висеть pendo, pependi, —, ere повиснуть penes (с асc.) у, в руках, в обладании penetrale, is n внутренняя часть penetro, avi, atum, are проникать; достигать penna, ae f перо pensum, i n урок; задание; nihil pensi habeo мне это безразлично peperit см. pario

Page 126: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

per (с асc.) через; в течение; в, на; благодаря perago, egi, actum, ere свершить peragro, avi, atum, are обходить percello, culi, culsum, ere поражать percipio, cepi, ceptum, ere воспринимать perculsus см. percello percurro, cucurri, cursum, ere бежать, обегать percussor, oris т убийца percutio, cussi, cussum, ere пронзать perditus, a, um потерянный, пропащий perdo, didi, ditum, ere губить, терять perdoceo, cui, ctum, ere хорошо учить perdomo, mui, mitum, are покорять perduco, duxi, ductum, ere приводить, проводить; затягивать; заманивать, склонять peregrinor, atus sum, ari жить на чужбине; странствовать peregrinus, a, um иноземный perennis, e вечный регеo, ii, itum, ire гибнуть perfectus, a, um совершенный perfero, tuli, latum, ferre переносить, сообщать perficio, feci, fectum, ere совершать perfidus, a, um вероломный perfringo, fregi, fractum, ere проламывать, прорывать perfuga, ae т перебежчик perfugio, fugi, fugitum, ere перебегать perfugium, ii n убежище

Pergamum, i n Пергам (город в Азии) pergo, perrexi, perrectum, ere продолжать perhibeo, hibui, hibitum, ere предлагать Periander, dri т Периандр (царь Коринфа) Pericles, is т Перикл (афинский государственный деятель) periculosus, a, um опасный periculum, i n опасность peripateticus, i m перипатетик (последователь Аристотеля) periturum см. реreo peritus, a, um (с аbl.) опытный perluo, lui, lutum, ere омывать perlustro, avi, atum, are обозревать permaneo, mansi, mansum, ere оставаться permitto, misi, missum, ere позволять; вверять, предоставлять permoveo, movi, motum, ere волновать permultus, a, um (обычно pl.) весьма многочисленный permutatio, onis f обмен, перемена pernego, avi, atum, are упорно отрицать pernicies, ei f опасность, гибель; порча perniciosus, a, um опасный pernumero, avi, atum, are отсчитывать perpaucus, a, um (обычно pl.) очень немногочисленный perpes, petis постоянный, непрерывный perpetuus, a, um вечный perplexe неясно, двусмысленно Persae, arum m персы

Page 127: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

persaepe очень часто perscribo, scripsi, scriptum, ere записывать persequor, secutus sum, sequi следовать, сопровождать; преследовать; прослеживать persevero avi, atum, are упорствовать Persicus, a, um персидский Persius, ii m Персий (римский поэт) persolvo, solvi, solutum, ere выплачивать; воздавать persona, ae f маска; лицо; личность persuadeo, suasi, suasum, ere убеждать; склонять persulto, avi, atum, are скакать perterreo, terrui, territum, ere устрашать pertinacia, ae f упорство pertineo, tinui, —, ere распространяться; служить perturbo, avi, atum, are волновать; приводить в беспорядок pervenio, veni, ventum, ire приходить, прибывать; достигать; проникать pervigilo, avi, atum, are не спать, бодрствовать pes, pedis m нога pessimus, a, um наихудший pestifer, fera, ferum губительный petitio, onis f домогательство, притязание peto, ivi, itum, ere домогаться, просить; достигать, приобретать; устремляться, направляться; стараться Petronius, ii m Петроний (римский писатель) Petrus, i m Петр

Phaeaces, um m феаки ( племя мореплавателей мифическое) Phaedrus, i m Федр (римский баснописец) Phaethon, ontis т Фаэтонт (сын бога солнца) Phaethontius, a, um принадлежащий Фаэтонту, Фаэтонтов phalanx, langis f фаланга, сомкнутый строй Pharnaces, is т Фарнак (царь Понта) Pharsalus, i f Фарсал (город в Греции) Philippi, orum m Филиппы (город в Македонии) Philippus, i т Филипп (македонский царь) Philo, onis т Филон( греческий философ) philosophia, ae f философия philosophus, i т философ philyra, ae f липа, лыко Phocion, onis т Фокион (афинский государственный деятель) Phoebus, i т Феб (эпитет Аполлона) Phoenices, um m финикияне phrasis, is f стиль Phrygia, ae f Фригия (страна в Малой Азии) pica, ae f сорока pictor, oris т художник pictura, ae f живопись, картина pictus, a, u m разукрашенный pietas, atis f благочестие pignus, oris n залог pila, ae f мяч pilum, i n копье, дротик pilus, i т волос Pindarus, i т Пиндар (греческий поэт)

Page 128: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

pingo, nxi, ctum, ere рисовать, изображать; описывать pinguis, e жирный, тучный pinus, us и i f сосна pirata, ae т пират piscor, atus sum, ari ловить рыбу Pisistratus, i т Писистрат (афинский тиран) Piso, onis т Пизон pius, a, um благочестивый pix, picis f смола placatus, a, um спокойный placeo, cui, citum, ere нравиться; placet безл. угодно placidus, a, um спокойный, мягкий placitum, i n мнение, взгляд placitus, a, um любезный, дорогой placo, avi, atum, are умилостивлять placuit было мнение plaga, ae f страна, область plane определенно, поистине planities, ei f равнина planta, ae f растение Plato, onis m Платон (греческий философ ) Plautus, i m Плавт (римский писатель) plebs, plebis f плебс plenus, a, um полный plerumque большей частью plerusque, pleraque, plerumque большая часть Plinius, ii т Плиний (римский писатель) ploro, avi, atum, are плакать pluma, ae f перышко, пух plures, а более многочисленные, больше, очень много plurimum очень много plurimus, a, um многочисленный I plus больше

II plus, pluris n большая часть, больше Plutarchus, i т Плутарх (греческий писатель) pluvius, a, um дождевой poema, atis n поэма, стихотворение poena, ae f наказание poenitentia, ae f раскаяние Poenus, i m пуниец poesis, is f поэзия poeta, ae т поэт poeticus, a, um поэтический polio, ivi, itum, ire полировать Polites, ae т Полит (сын Приама) pollex, licis т большой палец polliceor, licitus sum, eri обещать Polus, i т Пол (греческий актер) Polycharmus, i т Полихарм Polyphemus, i т Полифем Pompejus, i т Помпей (римский государственный деятель) Pomponianus, i т Помпониан (друг Плиния Старшего) Pomponius, ii т Помпоний pomum, i n яблоко pondus, eris n вес роno, posui, positum, ere класть, располагать; выражать pons, pontis т мост I Ponticus, a, um понтийский II Ponticus, i m Понтик pontifex, ficis т понтифик (верховный жрец) pontus, i т море Pontus, i т Черное море Poppaea, ae f Поппея populatio, onis f ограбление populo, avi, —, are u populor, atus sum, ari опустошать, разорять, грабить populus, i m народ porca, ae f свинья

Page 129: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

porrigo, rexi, fectum, ere протягивать роrrо далее, в будущем porta, ae f ворота porticus, us f портик porto, avi, atum, are нести posco, poposci, —, ere требовать positus см. pono possessio, onis f владение; захват possideo, sedi, sessum, ere владеть possum, potui, —, posse мочь, быть в состоянии I post (с асc.) за, позади; после II post позади; после postea после того, потом posteri, orum т потомки posteritas, atis f потомки posterus, a, um следующий postmodo впоследствии postquam после того как postremo наконец postremus, a, um последний postulo, avi, atum, are требовать Postumia, ae f Постумия potens, entis могущественный potentia, ae f сила potestas, atis f сила, власть; возможность potio, onis f питье I potior, potitus sum, iri овладевать II potior, potius лучший potius скорее, лучше potui см. possum potus, a, um выпитый prae (с аbl.) впереди, перед; из-за; по сравнению рrаеbеo, bui, bitum, ere давать, предоставлять I praeceps быстро II praeceps, cipitis стремительный, крутой;

praecipitum agere гнать сломя голову praeceptum, i n наставление; правило praecipio, cepi, ceptum, ere опережать; приказывать praecipito, avi, atum, are сбрасывать; торопить praecipue особенно praecipuus, a, um исключительный praeclare прекрасно praeclarus, a, um прекрасный praecludo, clusi, clusum, ere запирать praeco, onis т глашатай praecurro, curri, cursum, ere опережать praeda, ae f добыча I praedico, avi, atum, are объявлять, провозглашать; хвалить II praedico, dixi, dictum, ere предупреждать, предостерегать praedictio, onis f предсказывание praedium, ii n поместье praedo, onis т разбойник praeeo, ivi, itum, ire (с асc. или dat.) идти впереди, предводительствовать praefectus, i т префект, начальник praefero, tuli, latum, ferre выставлять вперед; предпочитать praeficio, feci, fectum, ere (c dat.) ставить во главе чего-либо praegusto, avi, atum, are (c gen.) пробовать раньше praematurus, a, um ранний, преждевременный praemitto, misi, missum, ere высылать вперед praemium, ii n награда

Page 130: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

praemunio, ivi, itum, ire заранее защищать praenuntius, a, um предвещающий praeopto, avi, atum, are предпочитать praeparo, avi, atum, are готовить praepono, posui, positum, ere предпочитать, ставить во главе praesagio, ivi, —, ire предчувствовать praesagium, ii n предсказание praesens, ntis присутствующий, сам лично; неустрашимый praesentia, ae f наличие, настоящая минута; настоящее praesidium, ii n защита, прикрытие, укрепление; гарнизон praestans, antis выдающийся, лучший praestat предпочтительно, лучше praesto, stiti, stitum, are стоять впереди, превосходить; давать praestolor, atus sum, ari быть готовым; ожидать praesum, praefui, —, praeesse (c dat.) быть во главе; командовать; защищать, оборонять praeter (с асc.) кроме praeterea кроме того praetereo, ii itum, ire проходить мимо; опускать praeterita, orum n прошлое, былое praetor, oris т претор, предводитель, начальник praetorius, a, um преторианский praetura, ae f претура, звание или должность претора pratum, i n луг pravus, a, um порочный, спорченный preces, um f просьбы, мольбы

precor, atus sum, ari молить premo, pressi, pressum, ere теснить, жать; угнетать pressus, a, um сжатый, краткий, немногословный pretiosus, a, um дорогой Priameis, idis f дочь Приама Priamus, i т Приам (царь Трои) Priapus, i т Приап (бог садов, полей и плодородия) pridem давно pridie накануне primo сначала I primum, i n начало; in primo вначале, прежде всего II primum впервые, во-первых primus, a, um первый I princeps, cipis главный, первый II princeps, cipis т глава, старейшина, руководитель principium, ii n начало prior, prius первый priscus, a, um старинный, древний Priscus, i т Приск pristinus, a, um старинный, былой prius прежде, раньше priusquam прежде чем privatus, a, um частный privo, avi, atum, are (с аbl.) лишать pro (с аbl.) за, вместо; перед; с рrоbo, avi, atum, are одобрять, хвалить; испытывать; доказывать probus, a, um честный, порядочный procedo, cessi, cessum, ere выходить; выступать procella, ae f буря; натиск proceres, cerum m предводители; знать proclamo, avi, atum, are провозглашать proconsul, is m проконсул

Page 131: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

procul далеко, вдали; издали, поодаль procumbo, cubui, cubitum, ere падать, ложиться procuratio, onis f управление procurro, cucurri, cursum, ere выбегать вперед, навстречу prodeo, ii, itum, ire выходить, выступать proditio, onis f предательство, измена proditor, oris m предатель prodo, didi, ditum, ere предавать; передавать; назначать; приводить proelior, atus sum, ari сражаться, бороться; спорить proelium, ii n сражение profectio, onis f отправление profecto конечно profero, tuli, latum, ferre возносить professor, oris m преподаватель proficiscor, fectus sum, ficisci отправляться profligator, oris m расточитель profluo, fluxi, fluxum, ere протекать profugio, fugi, fugitum, ere убегать profugus, i m беглец, изгнанник profundo, fudi, fusum, ere проливать; расточать; se profundere обрушиваться profundum, i n глубина profundus, a, um глубокий progredior, gressus sum, gredi идти вперед progressus, us m движение вперед prohibeo, bui, bitum, ere (с асc.) удерживать, отражать; не давать; мешать; отстранять proinde поэтому projicio, jeci, jectum, ere бросать

prolabor, lapsus sum, labi приходить в упадок; гибнуть proles, is f отпрыск, потомок proletarius, ii m пролетарий prolubium, ii n желание promitto, misi, missum, ere обещать promo, prompsi, promptum, ere вытаскивать; открывать promptus, a, um явный; готовый; удобный pronuntio, avi, atum, are объявлять propago, avi, atum, are продолжать I prope (с асc.) вблизи, близко; почти II prope близко, поблизости, недалеко рrореro, avi, atum, are спешить Propertius, ii т Пропорций (римский поэт) propinquus, a, um близкий propior, ius более близкий propitius, a, um благосклонный propius ближе рropono, posui, positum, ere ставить впереди; предлагать; объявлять; предоставлять; предстоять propositus, a, um предстоящий propraetor, oris m пропретор, наместник в провинции proprietas, atis f своеобразие; соответствие proprius, a, um свойственный, собственный; близкий propter (с асc.) из-за, ввиду; рядом propterea quod потому что propugno, avi, atum, are защищаться; сражаться propulso, avi, atum, are отражать prorsus прямо; вперед

Page 132: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

prosequor, secutus sum, sequi провожать Proserpina, ae f Прозерпина (богиня подземного царства) prosilio, ui, —, ire выскакивать; брызнуть prospecto, avi, atum, are смотреть prospero, avi, atum, are благоприятствовать prospicio, spexi, spectum, ere (c dat.) заботиться prosum, profui, —, prodesse быть полезным, помогать protego, texi, tectum, ere прикрывать, покрывать; защищать Protesilaus, i m Протесилай (троянский герой) protinus вперед; тотчас же; безостановочно protraho, traxi, tractum, ere затягивать; обнаруживать prout в зависимости proveho, vexi, vectum, ere отплывать proverbium, ii n пословица, поговорка providentia, ae f провидение provincia, ae f провинция provoco, avi, atum, are вызывать; соперничать (с асc.) proxime только что proximus, a, um ближайший; ex proximo вблизи prudens, ntis разумный prudenter разумно prudentia, ae f благоразумие; знание рrunа, ae f горящий уголь Ptolomaeus, i т Птолемей (царь Египта) publice официально, на государственный счет publicum, i n общественное место

publicus, a, um общественный Publius, ii т Публий pudor, oris т стыд, стыдливость puella, ae f девочка, девушка puer, pueri m мальчик puerilis, e детский pugio, onis т кинжал pugna, ae f сражение pugno, avi, atum, are сражаться pulcher, chra, chrum красивый, прекрасный pulchre красиво, прекрасно pulchritudo, dinis f красота pulvis, eris n песок; пепел; пыль рumех, micis т пемза; скала Punicus, а, um пуническнй punio, ivi, itum, ire наказывать pupilla, ae f зрачок puppis, is f корма purpureus, a, um пурпуровый, багряный purus, a, um чистый, ясный puto, avi, atum, are считать, полагать Pygmalion, onis т Пигмалион (скульптор) pyramis, idis f пирамида Pyrenaeus, a, um пиренейский Pyrrhus, i т Пирр (царь Эпира) Pythagoras, ae т Пифагор (греческий философ) Pythia, ae f пифия (жрица Аполлона, предсказательница)

Q qua где; куда, каким путем quacumque каким бы образом ни quadragies сорок раз quadriduum, i т четыре дня quadringentesimus, a, um четырехсотый

Page 133: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

quadruplus, a, um вчетверо больший quaenam см. quinam quaeque см. quisque quaero, sivi, situm, ere искать; спрашивать; домогаться, требовать quaeso пожалуйста, прошу quaestio, onis f поиски; следствие quaestor, oris т квестор quaestorius, ii т бывший квестор quaestus, us т заработок qualis, e какой quam чем; до какой степени, сколь; как; quam ... tam насколько ... настолько quamquam хотя quamvis как угодно; сколько угодно; хотя quando когда, когда-нибудь quandoquidem так как, поскольку quanto насколько quantum сколько, как много quantus, a, um какой (по величине) quantuscumque, quantacumque, quantum-cumque какой бы ни был большой quaque повсюду quare почему quartus, a, um четвертый quasi как будто quater четырежды quattuor четыре quattuordecim четырнадцать -que и queo, quivi, quitum, quire мочь quercus, us f дуб querela, ae f жалоба queror, questus sum, queri (с асc. и с abl.) жаловаться

qui, quae, quod который, какой; кто, что quia потому что, так как quicquam что-нибудь quicquid что-либо, что бы ни quicumque, quaecumque, quod- cumque какой бы ни, кто бы ни, всякий quid что, зачем, к чему quidam, quaedam, quoddam какой-то, некий quidem по крайней мере quidquid все, что; что бы ни quies, etis f покой, отдых quiesco, quievi, quietum, ere покоиться, отдыхать; утихать I quietus, us т отдых II quietus, a, um спокойный quin даже; что (бы) не quinam, quaenam, quodnam кто же? какой же? Quinctius, ii т Квинктий quindecim пятнадцать quinquagesimus, a, um пятидесятый Quinquatrus, uum т квинкватры (праздник в честь Минервы) quinque пять Quintia, ae f Квинтия Quintus, i т Квинт Quirinus, i т Квирин (m. e. Ромул) Quirites, ium m квириты, римляне quis, quid кто, что quisnam, quidnam кто же, что же quisquam, quidquam (quicquam) кто-нибудь, что-нибудь quisque, quaeque, quidque каждый, всякий quisquis, quaequae, quidquid кто бы ни, что бы ни, всякий quivis, quaevis, quidvis какой угодно, всякий quo куда, чтобы

Page 134: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

quo ... еo чем .... тем quoad до тех пор пока quocumque куда бы ни quod так как quomodo каким образом, как quondam некогда quoniam так как quoque также quot сколько quotiens сколько раз

R rabies, ei f бешенство, ярость radix, icis f корень; подошва горы rado, rasi, rasum, ere скоблить raeda, ae f повозка raedarius, ii m возница ramus, i т ветвь rapacitas, atis f алчность rapax, acis бурный rapidus, a, um стремительный, быстрый rapina, ae f грабеж rapio, rapui, raptum, ere похищать, хватать; вырывать, уносить rapto, avi, atum, are похищать raptum, i n грабеж raro редко rarus, a, um редкий raster, tri т мотыга ratio, onis f разум; расчет; соображение; отношение; ratio consilii ход размышления ratis, is f плот; судно ratus, a, um имеющий законную силу raucus, a, um осипший; глухой, негромкий Rauraci, orum т раурики (кельтское племя)

ravidus, a, um сероватый Rea Silvia Рея Сильвия recedo, cessi, cessum, ere отступать recens, centis свежий recipio, cepi, ceptum, ere принимать; отступать; se recipere возвращаться recito, avi, atum, are читать вслух recludo, clusi, clusum, ere отпирать; вскрывать; показывать reconciliatio, onis f примирение recondo, didi, ditum, ere убирать; укрывать recte правильно rectum, i n справедливое rectus, a, um правильный; прямой; стройный recubo, avi, —, are отдыхать, лежать на спине recupero, avi, atum, are вновь обретать recurro, curri, cursum, ere возвращаться recuso, avi, atum, are отвергать, возражать reddo, didi, ditum, ere возвращать; воздавать; приносить; переводить redeo, ii, itum, ire переходить; возвращаться redigo, egi, actum, ere отдавать; приводить redimiculum, i n головная повязка, лента reditus, us т возвращение redono, avi, atum, are возвращать обратно; приносить в дар reduco, duxi, ductum, ere вновь вводить, приводить refero, tuli, latum, ferre нести назад, относить; пересказывать, передавать; доставлять; pedem referre отступать

Page 135: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

refert важно reficio, feci, fectum, ere восстанавливать refuto, avi, atum, are отражать, опровергать regalis, e царский, царственный regimen, inis n управление regina, ae f царица regio, onis f страна, область regius, a, um царский regnator, oris т правитель regno, avi, atum, are править, царствовать regnum, i n царство, власть rego, rexi, rectum, ere править, командовать regredior, gressus sum, gredi идти назад regula, ae f правило Regulus, i т Регул rejicio, jeci, jectum, ere отбрасывать; склонять relatae см. refero relego, avi, atum, are ссылать, изгонять religio, onis f благоговение, набожность, суеверие religo, avi, atum, are связывать relinquo, liqui, lictum, ere оставлять reliquiae, arum f остатки; останки reliquum, i n oстаток reliquus, a, um остальной, оставшийся reluceo, luxi, —. ere вспыхивать reluctor, atus sum, ari сопротивляться remedium, ii n лекарство, средство remigro, avi, atum, are возвращаться reminiscor, —, minisci (c gen.) припоминать

remitto, misi, missum, ere отсылать removeo, movi, motum, ere отводить; удалять, устранять Remus, i m Рем renavigo, avi, atum, are плыть назад renovo, avi, atum, are обновлять, возобновлять; восстанавливать renuntio, avi, atum, are возвещать, сообщать reor, ratus sum, reri считать, думать repello, reppuli, repulsum, ere отгонять; опрокидывать repente внезапно repentinus, a, um внезапный reperio, repperi, repertum, ire находить, изобретать repetitio, onis f повторение repeto, petivi, petitum, ere повторять, вспоминать; возвращаться repono, posui, positum, ere помещать; класть обратно; запрокидывать reporto, avi, atum, are нести назад, уносить reprehendo, prehendi, prehensum, ere удерживать reprimo, pressi, pressum, ere останавливать repudio, avi, atum, are отклонять requiesco, quievi, quietum, ere отдыхать, покоиться requiro, quisivi, quisitum, ere отыскивать, расспрашивать res, rei f вещь, дело; имущество res adversae, rerum adversarum f несчастье res gestae, rerum gestarum f деяния, подвиги

Page 136: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

res publica, rei publicae f государство, республика res secundae, rerum secundarum f удача res venales, rerum venalium f товары resaluto, avi, atum, are отвечать на приветствие rescindo, scidi, scissum, ere разрушать rescribo, scripsi, scriptum, ere писать в ответ reseco, secui, sectum, are умерять resero, avi, atum, are обнаруживать; отпускать на волю resido, sedi, sessum, ere садиться resilio, silui, sultum, ire отскакивать resisto, stiti, —, ere сопротивляться resono, avi, atum, are звучать в ответ, оглашаться эхом resorbeo, —, —, ere проглатывать respecto, avi, atum, are оглядываться; ожидать respectus, us т уважение respicio, spexi, spectum, ere оглядываться respondeo, spondi, sponsum, ere отвечать restituo, stitui, tutum, ere ставить на прежнее место, восстанавливать resto, stiti, —, are оставаться resupinus, a, um запрокинутый; лежащий на спине resurgo, surrexi, surrectum, ere снова вставать retineo, tinui, tentum, ere удерживать retracto, avi, atum, are вновь трогать

retraho, traxi, tractum, ere вытаскивать; se retrahere увертываться retro назад retundo, tudi, tusum, ere отталкивать; сбивать revello, velli, vulsum, vellere вырывать reverentia, ae f робость; уважение reverto, verti, versum, ere возвращаться revertor, versus sum, verti возвращаться revoco, avi, atum, are звать назад revolvo, volvi, volutum, ere возвращаться rex, regis т царь Rhenus, i m Рейн Rhesus, i m Pec Rhodanus, i т Родан Rhodus, i f Родос rhombus, i m камбала, палтус rideo, risi, risum, ere (с асc.) смеяться, улыбаться ridiculum, i n шутка, смешное ridiculus, a, um смешной rigeo, ui, —, ere быть застывшим; возвышаться rigo, avi, atum, are орошать rigor, oris m твердость; окоченелость ripa, ae f берег risus, us m смех rite как принято, по обычаю rivalis, is m соперник rixa, ae f ссора, драка robur, oris n дуб; сила rogo, avi, atum, are просить, спрашивать rogus, i m костер Roma, ae f Рим I Romanus, a, um римский II Romanus, i m римлянин

Page 137: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Romularis, e Ромулов Romulus, i m Ромул roro, avi, atum, are быть влажным; смачивать rosa, ae f роза rostrum, i n клюв (птицы); нос (корабля) rota, ae f колесо rubeo, ui, —, ere краснеть, быть красным ruber, bra, brum красный rubetum, i n ежевичный кустарник ruina, ae f падение, разрушение rumpo, rupi, ruptum, ere разрывать; разрушать ruo, rui, rutum, ere рушиться; устремляться rupes, is f скала rursum = rursus rursus опять, снова rus, ruris n деревня; пашня Russia, ae f Россия I rusticus, a, um деревенский, крестьянский II rusticus, i m крестьянин

S Sabellus, i m Сабелл Sabina, ae f Сабина Sacae, arum m саки (скифское племя) sacer, cra, crum священный sacerdos, dotis т, f жрец, жрица sacrifico, avi, atum, are совершать жертвоприношение sacrum, i n священнодействие saeculum, i n век; поколение saepe часто saepio, saepsi, saeptum, ire огораживать saevio, ii, itum, ire свирепствовать saevus, a, um жестокий, суровый

sagax, acis проницательный sagitta, ae f стрела sagittarius, ii m стрелок sagittifer, fera, ferum вооруженный стрелами Saguntum, i n Сагунт (город в Испании) sal, salis n соль; остроумие; изящество salio, salui, saltum, ire прыгать; биться Sallustius, ii m Саллюстий (римский историк) saltus, us m лесистое место saluber, bris, bre здоровый; правильный salum, i n открытое море salus, lutis f благополучие; спасение; приветствие; salutem dicere приветствовать saluto, avi, atum, are приветствовать salve здравствуй, привет тебе salvus, a, um невредимый, здоровый Samnites, um т самниты (италийское племя) sancio, sanxi, sanctum, ire освящать; узаконивать sanctus, a, um святой, священный sane конечно; здорово sanguineus, a, um кровавый sanguis, inis т кровь sanies, ei f сок sano, avi, atum, are лечить, исцелять Santones, um т сантоны (кельтское племя) sanus, a, um здоровый; здравомыслящий I sapiens, entis мудрый II sapiens, entis m мудрец sapienter разумно

Page 138: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

sapientia, ae f мудрость sapio, ii, —, ere быть разумным sarcina, ae f поклажа; бремя Sardes, ium f Сарды (город в Лидии) sata см. sero II satis довольно, достаточно satisfacio, feci, factum, ere (c dat.) удовлетворять; повиноваться satura, ae f сатира Saturnus, i т Сатурн (италийское божество) satus, us т посев; порождение saucius, a, um раненый saxeus, a, um каменный saxum, i n скала, камень scaenicus, a, um сценический Scaevinus, i т Сцевин Scaevola, ae т Сцевола scando, scandi, scansum, ere подниматься, достигать scelerate преступно sceleratus, a, um преступный scelerosus, a, um злодейский, преступный scelestus, a, um преступный, нечестивый scelus, eris n преступление, злодеяние scenicus, a, um сценический schola, ae f школа scientia, ae f знание scilicet разумеется, конечно, а именно scio, scivi, scitum, scire знать; уметь Scipio, onis т Сципион scissus, a, um разорванный scite умно, тонко scribo, psi, ptum, ere писать scriptor, oris m писатель; scriptor rerum историк scriptum, i n письмо; сочинение

scrutor, atus sum, ari исследовать sculpo, sculpsi, sculptum, ere вырезать; высекать scutum, i n щит Scytha, ae т скиф Scythia, ae f Скифия se себя, собой secreto наедине secretus, a, um отдельный; одинокий; тайный sector, atus sum, ari быть последователем, следовать secundus, а, um второй; благоприятный secure беззаботно, безопасно securitas, atis f беззаботность securus, a, um беззаботный secus иначе secutus см. sequor sed но sedeo, sedi, sessum, ere сидеть sedes, is f место; сидение; место жительства seditio, onis f раздор, мятеж seduco, duxi, ductum, ere отводить в сторону sedulo усердно sedulus, a, um прилежный, усердный seges, etis f посев segnis, e ленивый, неохотный Segusiavi, orum т сегусиавы (кельтское племя) sella, ae f кресло; sella curulis курульное кресло (для высших должностных лиц) semel однажды semen, minis n семя sementis, is f посев semianimus, a, um полуживой seminudus, a, um полуобнаженный semita, ae f тропа

Page 139: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

semper всегда Sempronius, ii т Семпроний senator, oris т сенатор senatus, us т сенат Seneca, ae т Сенека (римский писатель и философ) senecta, ae f старость senectus, tutis f старость senesco, senui, —, ere стареть; слабеть senex, senis m старик senilis, e старческий, стариковский senior, oris т старец, пожилой sensura см. sentio sensus, us m чувство sententia, ae f мнение, мысль sentio, sensi, sensum, ire чувствовать; думать sentus, a, um тернистый; дикий separatim отдельно separo, avi, atum, are отделять sepelio, pelivi, pultum, ire погребать septem семь September, bris, bre сентябрьский septemgeminus, a, um семикратный septies семь раз Septimius, i m Септимий septimus, a, um седьмой septuagenarius, a, um семидесятилетний septuagesimus, a, um семидесятый sepulcrum, i n могила sepultura, ae f погребение Sequani, orum m секваны (галльское племя) sequester, tris m посредник sequor, secutus sum, sequi (с асc.) следовать, преследовать; наступать Seraphin m нескл. серафим

serenus, a, um ясный; спокойный; счастливый series, ei f ряд serius, a, um серьезный, важный sermo, onis m речь, беседа I sero поздно II sero, sevi, satum, ere сеять serus, a, um запоздалый servilis, e рабский, низкий Servilius, ii m Сервилий servio, ivi, itum, ire быть рабом, служить servitium, ii n рабство servitus, tutis f рабство servo, avi, atum, are сохранять, охранять, спасать servulus, i т молодой раб servus, i m раб sestertium, ii n тысяча сестерциев seta, ae f волос, щетина seu или severitas, tatis f строгость, суровость severus, a, um строгий, серьезный; суровый sex шесть sexaginta шестьдесят sextus, a, um шестой Sextus, i m Секст si если; в косвенных вопросах ли, не ... ли sic так siccum, i n суша, земля siccus, a, um сухой; увядший Sicilia, ae f Сицилия sicut как Sidonis, idis сидонский, т. e. финикийский sidus, eris n звезда, созвездие significanter выразительно, ясно significo, avi, atum, are подавать знак, обозначать; высказывать signo, avi, atum, are обозначать

Page 140: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

signum, i n знак; признак; значок, знамя; созвездие silentium, ii n молчание sileo, ui, —, ere молчать silva, ae f лес similis, e подобный, похожий similitudo, dinis f подобие; сравнение simplex, icis простой simplicitas, tatis f простота; простодушие simul как только; одновременно, сразу, вместе simulacrum, i n изображение, подобие simulatio, onis f притворство simulator, toris т притворщик simulatus, a, um притворный simulo, avi, atum, are изображать, притворяться sin если же, а если sincere честно, искренно sine (с abl.) без singularis, e единичный; беспримерный singuli, ae, а каждый отдельно singultus, us т рыдание sinister, tra, trum левый sino, sivi, situm, ere позволять sinus, us m складка, углубление; изгиб; залив; грудь, пазуха; объятие siquidem так как; если действительно sisto, stiti, statum, ere ставить; останавливать sitio, ivi, itum, ire испытывать жажду sitis, is f жажда situs, us т расположение; здание sive или sobrius, a, um трезвый; умеренный

soccus, i т башмак socer, ceri т тесть; свекор socia, ae f союзница, сообщница socialis, e общественный societas, tatis f сообщество socius, ii m союзник Socrates, is т Сократ (греческий философ) Socraticus, i т сократик (ученик Сократа) sodalis, is т товарищ sol, solis т солнце solacium, ii n утешение solea, ae f сандалия soleo, solitus sum, ere иметь обыкновение solidus, a, um крепкий, твердый; истинный solitudo, dinis f одиночество; беззащитность; пустынное место solium, ii n. престол; кресло sollemne, is n торжество, празднество sollemnis, e ежегодный; праздничный sollicitudo, inis f волнение, тревога sollicitus, a, um возбужденный Solo, onis т Солон (афинский государственный деятель) solor, atus sum, ari смягчать I solum, i n земля, почва II solum только; nоn solum ...sed etiam не только ... но и solus, a, um один solutilis, e легко разваливающийся solutus, a, um (с аbl.) свободный (отчего-либо); вольный; разнузданный solvo, solvi, solutum, ere отвязывать; освобождать; отчаливать

Page 141: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

somnium, ii n сон, сновидение somnus, i m сон sonans, ntis звучный, звонкий sono, ui, itum, are звучать; играть sonus, i m звук Sophocles, is m Софокл sophos, a, um мудрый sopitus, a, um уснувший soporatus, a, um спящий sordes, is f грязь sordidus, a, um грязный; убогий sors, sortis f участь, судьба sortito по определению судьбы soteria, orum n подарок по случаю выздоровления Sparta, ae f Спарта Spartanus, a, um спартанец Spartiates, ae т спартанец spatiosus, a, um обширный, пространный spatium, ii n пространство, расстояние, промежуток species, ei f вид, образ, облик; (in) spe-ciem под видом; speciem referre казаться spectaculum, i n зрелище spectator, oris т зритель spectatus, a, um замечательный specto, avi, atum, are замечать, смотреть; быть обращенным speculator, oris т разведчик speculor, atus sum, ari оглядываться; наблюдать speculum, i n зеркало sperno, sprevi, spretum, ere отвергать, презирать spero, avi, atum, are надеяться spes, spei f надежда; предвидение sphaericus, a, um сферический spiritus, us т дыхание; ветер spiro, avi, atum, are дышать spissus, a, um плотный splendeo, dui, —, ere блистать

splendidus, a, um блестящий splendor, oris т блеск; роскошь spolio, avi, atum, are снимать доспехи с убитого врага spolium, ii n доспехи, добыча; украденное sponte sua сам, по своей воле spretus, а, um см. sperno squalidus, a, um грязный, запущенный stabilis, e устойчивый; постоянный stabulum, i n стоянка; хлев stadium, ii n стадий (мера длины) stagnum, i n выступившая из берегов вода; болото Statilia, ae f Статилия statim немедленно, тотчас; тогда statio, onis f пост, караул, стража statua, ae f статуя statuo, tui, tutum, ere ставить; решать, постановлять status, us т положение stella, ae f звезда stercus, oris n навоз sterilis, e бесплодный stillo, avi, atum, are капать Stilo, onis т Стилон stilus, i т стиль (палочка для письма) stirps, stirpis f ствол; потомство sto, steti, statum, stare стоять; решать I stoicus, i т стоик (философ стоической школы) II stoicus, a, um стоический strangulo, avi, atum, are душить; утаивать Stratonicus, i т Стратоник stratum, i n одеяло, покрывало strenue деятельно, усердно strenuus, a, um деятельный, предприимчивый strepitus, us т шум, звук, звон

Page 142: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

stringo, strinxi, strictum, ere обнажать strues, is f груда struma, ae f опухоль struo, xi, ctum, ere строить studeo, ui, —, ere (c dat.) стараться, стремиться; заниматься studiose усердно studiosus, a, um усердный studium, ii n старание, стремление, усердие; преданность; наука stultitia, ae f глупость stultus, a, um глупый stupefacio, feci, factum, ere ошеломлять stupeo, ui, —, ere замирать; лишаться чувств; изумляться stupor, oris m бестолковость stuppa, ae f пакля stupro, avi, atum, are бесчестить stuprum, i n разврат Stygius, a, um стигийский, (m. е. относящийся к подземному царству) suadeo, suasi, suasum, ere (c dat.) советовать; убеждать suavior, atus sum, ari целовать suavis, е приятный, сладкий sub (с асc. на вопрос «куда?», с аbl. на вопрос «где?») под, к, по subdo, didi, ditum, ere подставлять subdolus, a, um хитроватый subduco, duxi, ductum, ere отводить, удалять, убирать; подводить итог subeo, ii, itum, ire подходить; нападать; всходить subigo, egi, actum, ere принуждать; обрабатывать subito внезапно

subitus, a, um неожиданный, только что возникший subjicio, jeci, jectum, ere бросать; добавлять sublata см. tollo sublatus, a, um повышенный, высокий sublevo, avi, atum, are облегчать; помогать sublicius, a, um свайный sublimitas, tatis f величие submoveo, movi, motum, ere отгонять, удалять suborno, avi, atum, are украшать subripio, ripui, reptum, ere похищать subsequor, secutus sum, sequi (с асc.) следовать subsidium, ii n помощь subsido, sedi, sessum, ere садиться, оседать subsisto, stiti, —, ere (с асc.) противостоять; оставаться subsum, fui, —, esse находиться внутри, вблизи subter (с асc.) под succedo, cessi, cessum, ere входить; подходить; следовать succinum, i n янтарь succinus, a, um янтарный succumbo, cubui, cubitum, ere опускаться; подчиняться succurro, curri, cursum, ere приходить на помощь sudor, oris т пот Suebi, orum т свебы (германское племя) suffero, sustuli, —, sufferre переносить sufficiens, entis подходящий sufficio, feci, fectum, ere хватать, быть достаточным suffragium, ii n голосование

Page 143: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

sui себя sulcus, i m борозда Sulla, ae m Сулла (римский государственный деятель) Sulmo, onis т Сульмон (город в Италии) sulpur, uris n сера sum, fui, —, esse быть, существовать; находиться summitto, misi, missum, ere подставлять; стлать summus, a, um высочайший; лучший; крайний, последний sumo, sumpsi, sumptum, ere брать sumptus, us т расход, трата I super (с асc. и аbl.) над, поверх, сверху II super вверху; сверх того superbia, ae f высокомерие, гордость, спесь superbus, a, um надменный, гордый superi, orum т небесные боги superincido, —, —, ere падать сверху superior, ius выше находящийся; предыдущий supero, avi, atum, are превосходить; побеждать, преодолевать supersum, fui, —, esse оставаться supervacuus, a, um излишний supplementum, i n пополнение supplex, plicis умоляющий suppliciter смиренно supplicium, ii n мольба I supra выше; больше II supra (с асc.) над, поверх, выше supremus, a, um высший, последний surduo, a, um глухой surge, rexi, rectum, ere подниматься, вставать

surripio, ripui, reptum, ere похищать suscipio, cepi, ceptum, ere рождать suscito, avi, atum, are побуждать I suspicio, onis f подозрение II suspicio, spexi, spectum, ere глядеть вверх, взирать suspicor, atus sum, ari подозревать, предполагать sustentatus, us т поддержка sustineo, tinui, tentum, ere поддерживать; выдерживать, переносить sustulerat см. tollo или suffero sustuli см. tollo sutura, ae f шов suus, a, um свой Syracusae, arum f Сиракузы (город в Сицилии) Syria, ae f Сирия Syrius, a, um сирийский

Т tabefacio, feci, factum, ere растоплять tabella, ae f дощечка; документ tabeo, ui, —, ere таять tabernaculum, i n палатка tabes, is f яд tabula, ae f доска; таблица; картина taceo, ui, citum, ere молчать tacitus, a, um молчаливый; бесшумный Tacitus, i m Тацит (римский историк) tactus, a, um см. tango taeda, ae f факел Taenarus, i m Тенар (мыс в Греции) talis, е такой tam столь, так, до такой степени;

Page 144: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

tam ... quam так ... как tamen однако tamquam подобно тому, как tandem же, наконец tango, tetigi, tactum, ere трогать, касаться Tantalus, i т Тантал (сын Юпитера) tanto настолько, тем более I tantum лишь, только II tantum, i n такое количество, столько tantundem столько же tantus, a, um такой, такой большой tarditas, atis f медлительность; промедление tardus, a, um медлительный, неторопливый Tarquinius, ii m Тарквиний (римский царь) Tartara, orum n Тартар (подземное царство) taurus, i m вол, бык Taurus, i m Тавр tectum, i n крыша, кровля; дом tego, texi, tectum, ere покрывать, скрывать; защищать Tellus, i m Телл tellus, uris f земля telum, i n дротик, копье, стрела temere необдуманно, опрометчиво tempero, avi, atum, are умерять, воздерживаться tempestas, atis f буря, непогода templum, i n храм tempto, avi, atum, are пробовать, пытаться; ощупывать; посягать I tempus, oris n висок II tempus, oris n время tenax, acis крепкий tendo, tetendi, tentum, ere натягивать; напрягать

tenebrae, arum f темнота tenebrosus, a, um темный; мрачный Tenedus, i f Тенедос (остров в Эгейском море) teneo, tenui, tentum, ere держать; владеть tener, era, erum нежный tento, avi, atum, are пробовать tentorium, ii n палатка tenuis, е тонкий; утонченный; неглубокий tenus (с аbl.) вплоть до tepeo, ui, —, ere быть теплым ter трижды Terentius, ii т Теренций (римский писатель) teres, teretis округленный, гладкий tergum, i n спина, тыл; a tergo сзади, с тыла terra, ae f земля; страна terreo, ui, itum, ere пугать, устрашать terrestris, е сухопутный terribilis, е страшный, ужасный territus, a, um устрашенный terror, oris т страх, ужас tersus, a, um безукоризненный tertius, a, um третий testamentum, i n завещание testimonium, ii n доказательство, подтверждение testis, is т свидетель testor, atus sum, ari призывать в свидетели tetigi см. tango Thais, idis f Фаида thalamus, i т брачный покой Thales, etis m Фалес (греческий философ ) theatrum, i n театр Thebae, arum f Фивы (город в Греции)

Page 145: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

Thebani, orum т фиванцы Themistocles, is т Фемистокл (греческий полководец и государственный деятель) Theognis, idis т Феогнид (греческий поэт) Thermopylae, arum f Фермопилы (ущелье в северной Греции) thesaurus, i т клад, сокровище Theseus, a, um Тезеев Thetis, idis f Фетида (богиня моря) Thraecius, a, um фракийский Thrax, acis т фракиец Thucydides, is т Фукидид (греческий историк) Thyestes, ae т Фиест (микенский царь) Thyonianus, i т Вакх Tiberinus, i т Тиберин (божество реки Тибр) Tiberis, is т Тибр (река в Италии) Tiberius, ii т Тиберий Tibullus, i, m Тибулл (римский поэт) Ticinus, i т Тиаин (река в сев. Италии) Tigellinus, i т Тигеллин (приближенный Нерона) tigris, is т тигр timeo, ui, —, erе бояться timide робко timidus, a, um трусливый timor, oris т страх tingo, tinxi, tinctum, ere смачивать; погружать; красить Titan, anis т Титан (бог солнца) toga, ae f тога (верхняя одежда римских граждан) togatus, a, um носящий тогу, римлянин tolero, avi, atum, are переносить

tollo, sustuli, sublatum, tollere поднимать; свозить; устранять; обойти молчанием Tolosates, ium т толосаты (жители города Толосы) tonitrus, us т гром torpeo, —, —, ere быть в оцепенении torus, i т ложе torvus, a, um свирепый, дикий tot столько totidem столько же totiens столько раз totus, a, um весь, целый tractus, us т течение, ход, путь trado, didi, ditum, ere передавать; tradere animam вверить душу traduco, duxi, ductum, ere переводить tragicus, a, um трагический tragoedia, ae f трагедия tragula, ae f метательное копье traho, traxi, tractum, ere тащить, влечь; затягивать; распределять trajicio, jeci, jectum, ere переправлять trano, avi, atum, are переплывать tranquille спокойно tranquillus, a, um спокойный trans (с асc.) через, за transalpinus, a, um заальпийский transeo, ii, itum, ire переходить; проходить; переселяться transfero, tuli, latum, ferre переносить transfigo, fixi, fixum, ere пронзать transigo, egi, actum, ere проводить, тратить (о времени) transilio, silui, —, ire перепрыгивать transporto, avi, atum, are переправлять

Page 146: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

transveho, vexi, vectum, ere переправлять Trasimenus, i т Тразименское озеро Trebia, ae f Требия (река в Италии) trecenti, ae, а триста tremibundus, a, um дрожащий, трепетный tremo, ui, —, ere дрожать tremor, oris т дрожь; толчок, землетрясение trepidatio, onis f смятение, страх trepidus, a, um дрожащий, взволнованный, трясущийся tres, tria три Treveri, orum m треверы (галльское племя) tribunus, i m трибун, глава трибы; tribunus militum военный трибун tribuo, bui, butum, ere воздавать; наделять, уделять I tribus, us f триба (административный округ) II tribus dat., аbl. к tres trichila, ae f беседка triduum, ii n три дня triennium, ii n трехлетие triennius, a, um трехлетний trierarchus, i т триерарх (командир корабля) triginta тридцать triplex, icis тройной tristis, e печальный; прискорбный tristitia, ae f печаль I triumphalis, e триумфальный II triumphalis, is т триумфатор triumphus, i т триумф Trivia, ae f трехдорожная (эпитет Артемиды) Troes, um т троянцы Troicus, a, um троянский Troja, ae f Троя

I Trojanus, i т троянец II Trojanus, а, um троянский trucido, avi, atum, are убивать truncus, i т ствол; туловище trux, trucis дикий; грозный, страшный tu ты tuba, ae f труба tuberosus, a, um шишковатый tueor, tuitus sum, tueri смотреть; оберегать Tulingi, orum m тулинги (галльское племя) tulit см. fero Tullia, ae f Туллия tum тогда tumeo, ui, —, ere быть надутым tumultuosus, a, um беспокойный; бурный tumultus, us т шум tumulus, i m холм tunc тогда tundo, tutudi, tunsum, ere бить, ударять tunica, ae f туника tunicula, ae f рубашечка turba, ae f толпа; масса turbulentus, a, um взволнованный, возбужденный turgeo, tursi, —, erе быть набухшим, налитым turgidus, a, um надутый turmatim по турмам (турма — конный отряд) turpis, e позорный; безобразный, отвратительный; испачканный; презренный turpitudo, dinis f позор turpo, avi, atum, are обезображивать; осквернять turris, is f башня tus, turis n фимиам tutamen, inis n защита, охрана

Page 147: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

tute усилить к tu tutela, ae f защита, покровительство, опека tutus, a, um безопасный; огражденный tuus, a, um твой tyrannus, i т тиран Tyrrhenus, a, um тирренский

U I uber, eris n вымя II uber, eris изобильный ubertas, atis f плодородие; обилие ubi где; когда; как только; ubi primum как только ubicumque где бы ни ubique где бы ни, везде udus, a, um мокрый, влажный; гибкий ulciscor, ultus sum, ulcisci (с асc.) мстить Ulixes, is m Улисс (Одиссей) ullus, a, um какой-нибудь ulterior, ius находящийся по ту сторону ultimus, a, um последний ultio, onis f месть ultor, oris т мститель ultra дальше; больше umbo, onis т выпуклость в середине щита umbra, ae f тень umerus, i т плечо umquam когда-либо una вместе unanimus, a, um единодушный; преданный unda, ae f волна; вода unde оттуда; откуда undecimus, a, um одиннадцатый undeviginti девятнадцать

undique отовсюду unguentum, i n благовоние; мазь unguis, is т ноготь, коготь ungula, ae f копыто unice чрезвычайно unicus, a, um единственный universus, a, um весь, общий unquam когда-либо unus, a, um один unusquisque unaquaeque, unumquodque каждый, всякий urbanus, a, um городской urbs, urbis f город urgeo, ursi, —, erе теснить; настаивать urna, ae f урна uro, ussi, ustum, ere жечь, палить usquam где-либо usque вплоть до; беспрестанно usus, us т опыт; использование, употребление I ut как; так как; как только; ut ... ita чем ... тем; как ... так II ut (с conj.) что, чтобы, даже если uter, utra, utrum который из двух uterque, utraque, utrumque и тот, и другой uti = ut utilis, e полезный utilitas, atis f польза, выгода utinam о если бы utor, usus sum, uti пользоваться, воспользоваться utrimque с обеих сторон uva, ae f виноград uxor, uxoris f жена uxorius, a, um т относящийся к жене, женин

V vaco, avi, atum, are быть

Page 148: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

свободным; пустовать vacerra, ae f кол, дубина vacuus, a, um пустой; свободный vado, —, —, ere идти; устремляться vadum, i n брод, мель vae! увы! горе! vagitus, us m плач vagor, atus sum, ari бродить; выходить vagus, a, um блуждающий valde сильно, очень, весьма valens, entis могущественный valeo, ui, valiturus, ere быть здоровым, иметь силу; стоить valetudo, inis f здоровье valles, is f долина vallum, i n насыпь, вал vanesco, —, —, ere исчезать; редеть vanus, a, um пустой; ничтожный vapor, oris т пар; теплота varie по-разному varietas, atis f разнообразие varius, a, um разнообразный; непостоянный vastator, oris т опустошитель vastitas, atis f опустошение, разорение vasto, avi, atum, are опустошать vastus, a, um пустой, пустынный; безмерный, обширный; несытный; мощный vates, is т пророк; поэт Vatinius, ii т Ватиний ve или, ли vecors, cordis сумасбродный vectigal, galis n налог, подать; доход vecto, avi, atum, are нести, везти vehemens, entis мощный; неистовый vehementer горячо, сильно

veho, vexi, vectum, ere везти; pass ехать vel или, даже velocitas, atis f скорость, стремительность velociter быстро velox, ocis быстрый, скорый velum, i n парус; корабль velut как бы veluti как бы, словно vena, ae f вена, кровеносный сосуд venalis, e продаваемый vendito, avi, atum, are предлагать купить vendo, didi, ditum, ere продавать venenum, i n яд venerabilis, e почитаемый venerabundus, a, um благоговейный venio, veni, ventum, ire приходить, подходить; прибывать, приезжать venor, atus sum, ari охотиться venter, tris т живот, брюхо ventito, —, —, are часто приходить, захаживать ventus, i т ветер Venus, eris f Венера (богиня любви и красоты) venus, eris f любовь; прелесть, красота venustas, atis f красота ver, veris n весна Veranius, ii т Вераний verber, eris n бич; побои verbero, avi, atum, are сечь verbosus, a, um многословный verbum, i n слово Vercingetorix, rigis m Верцингеториг (галльский царь) vere истинно, верно verecundia, ae f почтительное отношение

Page 149: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

vereor, veritus sum, eri бояться, стесняться Vergilius, ii m Вергилий veritas, atis f истина vernus, a, um весенний vero же, конечно Verres, is m Веррес (наместник в Сицилии) versicolor, oris разноцветный, пестрый versor, atus sum, ari находиться I versus, us m стих, стихотворение II versus, a, um см. verto III versus по направлению (к чему-либо) verto, verti, versum, ere поворачивать, обращать; v. terga обратиться в бегство vertor, versus sum, verti вращаться; быть обращенным; находиться I verum однако, но II verum, i n правда, истина verus, a, um истинный, верный; настоящий vesanus, a, um безумный, неистовый vescor, —, —, vesci питаться vesper, peri m вечер vespere вечером vesperi вечером Vesta, ae f Веста (богиня домашнего очага) Vestalis, is f весталка (жрица богини Весты) vester, tra, trum ваш vestigium, ii n след vestimentum, i n одежда Vestinus, a, um принадлежащий Весте vestis, is f одежда I vestitus, a, um одетый II vestitus, us m одежда

Vesuvius, ii m Везувий veto, vetui, vetitum, are не разрешать, запрещать vetulus, a, um довольно старый vetus, eris старый vetustas, atis f старость, древность vexo, avi, atum, are тревожить, мучить via, ae f путь, дорога I vicinus, a, um соседний II vicinus, i m сосед vicis f смена, чередование; vice во время victor, oris m победитель victoria, ae f победа I victus, us m средство пропитания, пища; образ жизни II victus, a, um см. vinco vicus, i m поселок, деревня; квартал video, vidi, visum, ere видеть, pass. казаться vigeo, ui, —, ere быть крепким vigil, ilis m страж vigilia, ae f бодрствование; стража vigilo, avi, atum, are бодрствовать; быть осторожным; неутомимо тру-диться viginti двадцать villa, ae f вилла, усадьба; деревня vimen, minis n гибкий прут vincio, vinxi, vinctum, ire связывать, скреплять vinco, vici, victum, ere побеждать, превосходить vinculum, i n узы, оковы; тюрьма vindex, icis m каратель, мститель vindico, avi, atum, are защищать; требовать; vindicare in libertatem осво-бождать vinum, i n вино

Page 150: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

violens, entis неистовый, стремительный violentia, ae f неистовство vir, viri m муж, мужчина vireo, ui, —, ere зеленеть vires см vis I virga, ae f ветвь; розга virgineus, a, um девичий virginitas, atis f девственность virgo, inis f девушка viridis, e зеленый virilis, e мужской virtus, tutis f мужество, доблесть; талант; достоинство virus, i n яд I vis f (pl. vires) сила II vis хочешь (см. volo) viscus, eris n мясо; внутренности viso, —, —, ere осматривать, видеть; посещать vispillo, onis m могильщик visus, us m взор, зрение vita, ae f жизнь vitalis, e жизненный Vitellius, ii m Вителлий (римский император) vitifer, fera, ferum дающий виноград vitio, avi, atum, are обезображивать vitiosus, a, um порочный vitis, is f виноградная лоза vitium, ii n порок vito, avi, atum, are избегать vitreus, a, um стеклянный; прозрачный vitupero, avi, atum, are бранить, порицать vivo, vixi, victum, ere жить vivus, a, um живой; бьющийся vix едва vociferatio, onis f крик, вопль voco, avi, atum, are звать,

называть Vocontii, orum т воконтии (галльское племя) volens, entis добровольный, благосклонный I volo, avi, atum, are летать II volo, volui, —, velle хотеть, желать volucer, cris, cre крылатый; стремительный, быстрый volucris, is f птица voluntaris, e добровольный voluntas, atis f воля, желание voluptas, atis f удовольствие, наслаждение, радость volvo, volvi, volutum, ere поворачивать, катить vomer, eris m сошник, лемех vos вы votum, i n обет; жертва; желание votus, a, um построенный по обету vox, vocis f голос; слово Vulcanus, i m Вулкан (бог огня и кузнечного дела) vulgatus, a, um общеизвестный vulgus, i n народ, толпа vulnero, avi, atum, are ранить vulnus, eris n рана vulpecula, ae f лисичка vulpes, is f лиса vultur, uris m коршун vultus, us m лицо; выражение лица; внешний вид

Xerxes, is m Ксеркс (персидский царь)

Zeno, onis m Зенон (греческий философ)

Х

Z

Page 151: МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ - СумДУ · 2018. 2. 1. · Res publica - res populi est. Variae sunt formae et status rerum publicarum. Gloriam rei publicae exercitus

СУМ

СЬ

КИЙ

ДЕРЖ

АВ

НИ

Й У

НІВ

ЕРС

ИТЕ

Т

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 1. Дерюгин А.А., Лукьянова Л.М. Латинский язык: Учебник

для вузов - М.: Высш. шк., 1986.- 295с. 2. Покровская З.А., Кацман Н.Л. Учебник латинского

языка: Для вечерних и заочных отделений гуманитарных факультетов вузов – М.: Высш. шк., 1981.-351с.

3. Оленич P.M., Оленич, І.О.. Чернюх Б.В. Латинська мова. - Львів: Свiт, 1994.-408с.

4. Литвинов В.Д., Скорина Л.П. 500 крилатих висловів. Тексти. Латино - український словник - К.: Індоєвропа, 993р. - 320с.

5. Боровский Я.М., Болдырев А.В. Учебник латинского языка для гуманитарных факультетов университетов.- М.: Высшая школа, 1975.- 479 с.

6. Хальтермани Х., Баулгартен Г. Ianua nova. Хрестоматия по латинскому языку. Санкт-Петербург, 1993. Часть II – 156 с; часть III – 192с.