1

Wstęp do prawa europejskiego

Prawo wieczorowe, 2. Rok, r.a. 2017/18

Dr Anna Czaplińska

Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej

1. Rozwój ochrony praw podstawowych w porządku WE/UE

Koncepcja ochrony praw podstawowych (praw człowieka) jako ogólnych zasad

prawa była rozwijana w orzecznictwie ETS od końca lat 60. XX w.

Pierwotnie – Traktaty założycielskie Wspólnot nie zawierały żadnych przepisów

wyraźnie odnoszących się do ochrony praw człowieka; z tego powodu ETS

odmawiał ochrony w przypadkach naruszenia praw podstawowych przez instytucje

i akty wspólnotowe, nie uznając ich za część porządku wspólnotowego (sprawy 1/58

Stork, Zb. Orz. 1959, s. 17; 40/64 Sgarlata, Zb. Orz. 1965, s. 215).

Pewne prawa, jakie przyznawały jednostkom Traktaty (w ramach realizacji

gospodarczych celów WE) miały charakter praw podstawowych, m. in.:

- ogólny zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo (art. 18 TFUE –

d. art. 12, d. 6 TWE, pierwotnie art. 7 TEWG),

- prawo do równego wynagrodzenia mężczyzn i kobiet za tę samą pracę (art.

157 TFUE – d. 141, d. 119 TWE),

- prawa wynikające z zasady swobodnego przepływu osób.

Zmiana podejścia – sprawa 29/69 Stauder v. miasto Ulm:

- „w ten sposób interpretowane postanowienie (...) nie zawiera niczego zdolnego naruszyć

fundamentalne prawa człowieka zawarte w ogólnych zasadach prawa

Wspólnoty i chronione przez Trybunał”.

Kolejne orzeczenia wskazują źródła inspiracji ETS, w oparciu o które rozwija

ochronę praw podstawowych w porządku WE:

- sprawa. 11/70 Internationale Handelsgesellschaft

2

potwierdza, że prawa podstawowe stanowią część ogólnych zasad prawa

Wspólnot; „ochrona takich praw, inspirowana konstytucyjnymi tradycjami

wspólnymi dla wszystkich państw członkowskich, musi być

zagwarantowana w ramach struktur i celów Wspólnoty”;

- sprawa 4/73 Nold:

naruszenie praw podstawowych powodem zniesienia środka - „Trybunał ...

nie może utrzymać środków, które są niezgodne z prawami zasadniczymi

ustanowionymi i zagwarantowanymi przez konstytucje tych państw”;

umowy międzynarodowe dotyczące ochrony praw człowieka jako wzorce,

które „należy naśladować w ramach prawa wspólnotowego”;

możliwość wprowadzania uzasadnionych ograniczeń - „W obrębie porządku

prawnego Wspólnot wydaje się także słuszne, by prawa te w razie potrzeby były

poddawane pewnym ograniczeniom usprawiedliwionym przez nadrzędne cele

realizowane przez Wspólnotę, pod warunkiem, że istota tych praw

pozostaje nienaruszona.”;

- sprawa 44/79 Hauer:

wyłączenie możliwości badania zgodności aktów wspólnotowych z

prawami podstawowymi gwarantowanymi w porządkach krajowych -

„Kwestia ewentualnego naruszenia praw zasadniczych przez akt organów Wspólnoty

może być rozstrzygnięta wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego.”;

powołanie się na Europejską konwencję o ochronie praw człowieka i

podstawowych wolności z 1950 r. jako kolejne, szczególne źródło

inspiracji dla wspólnotowej ochrony praw podstawowych – „Prawo własności

jest gwarantowane w porządku prawnym Wspólnot zgodnie z ideami wspólnymi

konstytucjom państw członkowskich, które znalazły wyraz również w Protokole 1 do

Europejskiej Konwencji Praw Człowieka”;

- sprawa 36/75 Rutili

również działania państw członkowskich, kiedy stosują prawo

wspólnotowe muszą być zgodne z prawami podstawowymi

chronionymi przez Wspólnoty (ze względu na zasadę prymatu prawa WE);

- sprawa C-260/89 ERT

rozciągnięcie kontroli pod względem zgodności z prawami podstawowymi

na stosowanie przez państwa dopuszczalnych wyłączeń spod regulacji

wspólnotowej ze względów porządku, bezpieczeństwa i zdrowia

publicznego (dziedzina, w której państwo ma swobodę działania).

Zakres chronionych praw podstawowych:

3

- Prawo wspólnotowe nie zawierało wiążącego katalogu praw podstawowych i ich

dopuszczalnych ograniczeń; próbą stworzenia takiego katalogu było opracowanie i

proklamowanie Karty Praw Podstawowych UE w grudniu 2000 r. (zob. niżej)

Jakie prawa podstawowe były chronione można ustalić w oparciu o orzecznictwo

ETS:

- prawa „gospodarcze”, stanowiące elementy wolności wspólnego rynku,

prawo własności, wolność wyboru i wykonywania zawodu (np. sprawy:

44/79 Hauer; 4/73 Nold; 222/86 Heylens, Zb. Orz. 1987, s. 4097);

- klasyczne prawa i wolności jednostki – wolność wyznania (sprawa 130/75

Prais, Zb. Orz. 1976), wolność myśli, poglądów, prawo do informacji (np.

sprawy: 60 i 61/84 Cinethéque, Zb. Orz. 1985, s. 2605; C-260/89 ERT; C-

159/90 SPUC v. Grogan (aborcja irlandzka), Zb. Orz. 1991, s. I-4685), prawo

do prywatności, nietykalność mieszkania (sprawy poł. 46/87 i 227/88

Hoechst, Zb. Orz. 1989, s. 2859);

- prawa obywatelskie, związane z obywatelstwem UE (np. sprawy: C-85/96

Martinez Sala, Zb. Orz. 1998, s. I-2691; C-274/96 Bickel i Franz, Zb.

Orz.1998, s.7637);

- prawa o charakterze gwarancji procesowych (np. sprawa 155/79 AM&S

Europe Ltd. v. Komisja, Zb. Orz 1982, s. 1575 – ochrona stosunku zaufania

między adwokatem a klientem).

Brak w orzecznictwie ETS wyraźnego stwierdzenia ochrony jakiegoś prawa nie

oznacza, że nie jest ono chronione w porządku unijnym, a jedynie, że ETS nie miał

jeszcze okazji wypowiedzieć się co do jego ochrony.

ETS badał naruszenia praw podstawowych wyłącznie w zakresie swojej

jurysdykcji, tzn. w odniesieniu do tworzenia, interpretacji i stosowania prawa UE.

Ograniczenia praw podstawowych dopuszczalne jedynie w uzasadnionych

przypadkach, ze względu na ochronę interesu ogólnego, muszą przy tym być

konieczne dla osiągnięcia zamierzonego celu i spełniać pozostałe wymogi zasady

proporcjonalności (zob. Zasada proporcjonalności) oraz nie mogą naruszać

istoty danego prawa – sprawy: 4/73 Nold; 44/79 Hauer; 5/88 Wachauf.

2. Traktatowe odniesienia do ochrony praw podstawowych:

- Po raz pierwszy – preambuła JAE, 1986 r.;

- Od 1993 r. TUE potwierdza zasady wypracowane w orzecznictwie ETS:

Traktat z Maastricht wprowadza art. F,

4

od TA to art. 6 ust. 2 TUE i nowy ust. 1

„1. Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw

człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są

wspólne dla Państw Członkowskich.

2. Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej

Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,

podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji

konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasady ogólne

prawa wspólnotowego.”

- art. 46 lit. d) TUE od TA – wyraźne uznanie kompetencji ETS do kontroli

działania instytucji wspólnotowych pod względem zgodności z prawami

podstawowymi (w zakresie Traktatów wspólnotowych i TUE, nie ma

odpowiednika w wersji TL);

- art. 7 TUE wprowadzony TA –mechanizm postępowania w przypadkach

poważnych i uporczywych naruszeń przez państwo członkowskie zasad z art. 6

ust. 1 TUE, w tym naruszeń praw człowieka – możliwość zastosowania sankcji

wobec takiego państwa (zawieszenia praw wynikających z Traktatów);

od TN nowy ust. 1 art. 7 – możliwość zastosowania pewnych działań

monitorujących już w przypadku wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia;

- art. 49 TUE – określa poszanowanie zasad art. 6 ust. 1, w tym praw

podstawowych, jako warunek do spełnienia dla państw ubiegających się o

członkostwo UE.

Obecna regulacja TUE (od TL)

- Art. 2

Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji,

równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób

należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie

opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości

kobiet i mężczyzn.

- Art. 6

1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej

z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która

ma taką samą moc prawną jak Traktaty.

Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.

Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi

określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i stosowanie oraz z należytym

uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień.

5

2. Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Przystąpienie do Konwencji nie ma wpływu na kompetencje Unii określone w Traktatach.

3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i

podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom

Członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa.

- Art. 7 TUE mechanizm kontroli przestrzegania wartości z art. 2 (zob. konspekt

wykłady o charakterze i podstawach prawnych UE)

- Art. 49 TUE przestrzeganie wartości z art. 2 jako warunek dla kandydatów do

członkostwa w UE

- Karta Praw Podstawowych UE stała się prawnie wiążąca na podstawie art. 6 ust. 1

TUE – moc równa traktatom (prawo pierwotne)

3. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej

- Opracowana przez Konwent, powołany na mocy decyzji Rady Europejskiej z

Kolonii (3-4 czerwca 1999 r.), złożony z przedstawicieli rządów i parlamentów

państw członkowskich, Komisji i PE.

- 7 grudnia 2000 r., na szczycie w Nicei, KPP została podpisana przez

przewodniczących PE, Rady i Komisji i proklamowana w obecności głów państw i

szefów rządów państw członkowskich – nie miała wówczas mocy wiążącej prawnie,

była polityczną deklaracją, stanowiącą wyraz wspólnych tradycji konstytucyjnych

PCz; art. 51 ust. 1 rozumiany jako wyraz politycznego związania się KPP przez

instytucje UE

- Miała zostać włączona do Traktatu konstytucyjnego jako jego cz. II

- 12 grudnia 2007 r. KPP została ponownie uroczyście proklamowana

(konieczne do zaakceptowania wprowadzonych w KPP zmian, m.in. w art. 52 ust.

4–7 KPP). KPP w tej wersji jest prawnie wiążąca od wejścia w życie TL, tj. od 1

grudnia 2009 r. na podstawie art. 6 ust. 1 TUE; większość praw zawartych w KPP

nie przysługuje jednak tylko na mocy samej Karty, gdyż stanowią ogólne zasady

prawa, Karta je tylko potwierdza.

Struktura

- KPP składa się z preambuły i 54 artykułów zebranych w 7 rozdziałach:

- I. Godność (art. 1-5): godność człowieka, prawo do życia, integralność osoby

ludzkiej, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa;

- II. Wolności (art. 6-19), m.in.: prawo do wolności i bezpieczeństwa,

poszanowanie życia, prywatnego, ochrona danych osobowych, wolność

myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi i informacji, wolność

6

zgromadzeń, wolność nauki i sztuki, wolność wyboru zawodu,

prowadzenia działalności gospodarczej, własność, prawo do azylu;

- III. Równość (art. 20-26), m.in.: równość wobec prawa, zakaz dyskryminacji,

równość kobiet i mężczyzn, prawa dziecka, prawa osób starszych,

integracja niepełnosprawnych;

- IV. Solidarność (art. 27-38) – pojęcie przyjęte w Karcie po raz pierwszy dla

określenia praw socjalnych i praw pracowniczych, m. in.: prawo dostępu

do służb zatrudnienia, ochrona w razie nieuzasadnionego zwolnienia,

godne warunki pracy, zabezpieczenie społeczne, ochrona zdrowia,

ochrona konsumentów, ochrona środowiska;

- V. Prawa obywateli (art. 39-46): katalog praw z cz. II TWE (prawa wyborcze,

prawo swobodnego poruszania się i pobytu, prawo skargi do RPO i petycji

do PE, ochrona dyplomatyczna i konsularna), prawo dostępu do

dokumentów, nowe – prawo do dobrej administracji;

- VI. Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50), m.in.: prawo do skutecznego środka

prawnego i rzetelnego procesu, domniemanie niewinności i prawo do

obrony, zasada ne bis in idem;

- VII. Postanowienia ogólne dotyczące wykładni i stosowania Karty (art. 51-54):

zakres Karty, zakres ochrony praw, dopuszczalne ograniczenia praw, zakaz

nadużycia praw.

Rozdziały I-VI KPP wyznaczają przedmiotowy zakres Karty, Rozdział VII

– zakres i sposób wykładni i stosowania wszystkich praw zawartych w Karcie

(postanowienia mają charakter horyzontalny)

Artykuł 51 Zakres zastosowania

1. Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek

organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich

wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Szanują one zatem prawa, przestrzegają

zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu

granic kompetencji Unii powierzonych jej w Traktatach.

2. Niniejsza Karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie

ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań

określonych w Traktatach.

Artykuł 52 Zakres i wykładnia praw i zasad

1. Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie muszą być

przewidziane ustawą i szanować istotę tych praw i wolności. Z zastrzeżeniem zasady

7

proporcjonalności, ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i

rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub potrzebom ochrony

praw i wolności innych osób.

2. Prawa uznane w niniejszej Karcie, które są przedmiotem postanowień Traktatów, są

wykonywane na warunkach i w granicach w nich określonych.

3. W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom

zagwarantowanym w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i

podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez

tę konwencję. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało

szerszą ochronę.

4. W zakresie, w jakim niniejsza Karta uznaje prawa podstawowe wynikające ze wspólnych

tradycji konstytucyjnych Państw Członkowskich, prawa te interpretuje się zgodnie z tymi

tradycjami.

5. Postanowienia niniejszej Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty

prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz

przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich

odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów

i kontroli ich legalności.

6. Ustawodawstwa i praktyki krajowe uwzględnia się w pełni, jak przewiduje to niniejsza Karta.

7. Wyjaśnienia sporządzone w celu wskazania wykładni niniejszej Karty są należycie uwzględniane

przez sądy Unii i Państw Członkowskich.

Artykuł 53 Poziom ochrony

Żadne z postanowień niniejszej Karty nie będzie interpretowane jako ograniczające lub naruszające

prawa człowieka i podstawowe wolności uznane, we właściwych im obszarach zastosowania, przez

prawo Unii i prawo międzynarodowe oraz konwencje międzynarodowe, których Unia lub wszystkie

Państwa Członkowskie są stronami, w szczególności przez europejską Konwencję o ochronie praw

człowieka i podstawowych wolności oraz przez konstytucje Państw Członkowskich.

Artykuł 54 Zakaz nadużycia praw

Żadne z postanowień niniejszej Karty nie może być interpretowane jako przyznające prawo do

podejmowania jakiejkolwiek działalności lub dokonywania jakiegokolwiek czynu zmierzającego

do zniweczenia praw i wolności uznanych w niniejszej Karcie lub ich ograniczenia w większym

stopniu, aniżeli jest to przewidziane w niniejszej Karcie.

Instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii są związane prawami

podstawowymi (jako zasadami ogólnymi) i KPP we wszystkich swoich

8

działaniach, wszystkie ich akty podlegają kontroli ETS co do zgodności z

Kartą

PCz są związane KPP wyłącznie gdy stosują prawo UE tj.:

1) zakres działania PCz „jest określony w całości prawem UE”: PCz

wykonuje akt prawa UE określający dokładny poziom ochrony, który należy

zapewnić prawu podstawowemu (C-399/11 Melloni – wykonanie decyzji

ramowej ws. ENA, problem wydania do państwa, w którym zapadł wyrok

zaoczny);

2) zakres działania PCz „nie jest określony w całości prawem UE”, PCz

wykonuje akt prawa UE, który pozostawia mu margines swobody w kwestii

ustalenia poziomu ochrony praw podstawowych (C-617/10 Akerberg Fransson

– czy stosowanie za ten sam czyn – oszustwo podatkowe – sankcji

administracyjnej i karnej narusza zasadę ne bis in idem; problem związku

naruszonych przepisów krajowych z prawem UE);

3) państwa członkowskie chcą zastosować prawnie uzasadnione

odstępstwo od prawa UE (sytuacje takie jak w sprawach C-260/89 ERT, C-

208/09 Sayn-Wittgenstein, C-112/00 Schmidberger, C-36/02 Omega)

W sytuacji, gdy działanie państw członkowskich nie jest w pełni określone

przepisami prawa UE /prawo UE wymaga przyjęcia aktu prawa krajowego:

organy i sądy krajowe są uprawnione do stosowania krajowych standardów ochrony praw

podstawowych, pod warunkiem że zastosowanie owych standardów nie podważa poziomu

ochrony wynikającego z Karty praw podstawowych, interpretowanej zgodnie z orzecznictwem

Trybunału, ani pierwszeństwa, jednolitości i skuteczności prawa Unii (C-617/10

Akerberg Fransson, pkt 29/ C-399/11 Melloni pkt 60 )

Sąd krajowy stosując, w ramach swojej właściwości KPP, ma obowiązek

stosować ją zgodnie z doktrynami Simmenthal oraz CILFIT KPP ma być

stosowana bezpośrednio z poszanowaniem zasady prymatu prawa Unii, a sądy

krajowe w przypadku wątpliwości powinny korzystać z procedury pytań

prejudycjalnych

Podział na „prawa” i „zasady” C-176/12 Association de médiation sociale

(czy art. 27 KPP, sam bądź w związku z przepisami dyrektywy, może być

powoływany bezpośrednio w sporze pomiędzy jednostkami – gdy regulacja

prawa krajowego jest sprzeczna z dyrektywą) – Wyjaśnienia do KPP:

9

Wyjaśnienie odnoszące się do artykułu 52 – Zakres i wykładnia praw i zasad

(…)

Ustęp 5 wyjaśnia różnicę między „prawami” a „zasadami” określonymi w Karcie. Zgodnie

z tym rozróżnieniem respektuje się prawa subiektywne, a zasad przestrzega (artykuł 51

ustęp 1). Zasady mogą być wykonywane poprzez akty prawodawcze lub wykonawcze

(przyjęte przez Unię zgodnie z jej uprawnieniami oraz Państwa Członkowskie jedynie gdy

wykonują prawo Unii); stają się one zatem istotne dla sądów i trybunałów jedynie wtedy,

gdy akty takie są interpretowane lub poddawane kontroli. Nie stanowią one podstawy do

żadnych praw bezpośrednich do podejmowania działań pozytywnych przez instytucje Unii

lub władze Państw Członkowskich. Jest to spójne zarówno z orzecznictwem Trybunału

Sprawiedliwości (zob. w szczególności orzecznictwo w sprawie „zasady ostrożności” w

artykule 191 ustęp 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: wyrok Sądu

Pierwszej Instancji z dnia 11 września 2002 r. w sprawie T-13/99, Pfizer przeciwko

Radzie, z licznymi odniesieniami do wcześniejszego orzecznictwa, oraz wyroki w sprawie

artykułu 33 (dawny artykuł 39) w sprawie zasad prawa rolnego, np. wyrok Trybunału

Sprawiedliwości w sprawie 265/85, Van den Berg, Rec. 1987, s. 1155: sprawdzenie

zasady stabilizacji rynku i uzasadnionych oczekiwań), jak i z podejściem stosowanym w

systemach konstytucyjnych Państw Członkowskich względem „zasad”, w szczególności w

dziedzinie prawa społecznego. Przykładowe zasady uznane w Karcie są zawarte np. w

artykułach 25, 26 i 37. W niektórych przypadkach artykuł Karty może zawierać zarówno

elementy prawa, jak i zasady, np. artykuły 23, 33 i 34.

Standard KPP a EKPC ETS 1989 r. w sprawach 46/87 i 227/88 Hoechst

AG v. Komisja – ochrona prywatności nie rozciąga się na pomieszczenia

używane w celach zawodowych, EKPC 1992 r. Niemietz v. RFN – rozciąga się

Skutek prawny Protokołu polsko-brytyjskiego

PROTOKÓŁ (NR 30)

W SPRAWIE STOSOWANIA KARTY PRAW PODSTAWOWYCH UNII

EUROPEJSKIEJ DO POLSKI I ZJEDNOCZONEGO KRÓLESTWA

MAJĄC NA UWADZE, że w artykule 6 Traktatu o Unii Europejskiej Unia uznaje prawa,

wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej,

MAJĄC NA UWADZE, że Karta ma być stosowana w ścisłej zgodności z postanowieniami

wspomnianego wyżej artykułu 6 i tytułu VII samej Karty,

MAJĄC NA UWADZE, że wspomniany artykuł 6 stanowi, że Karta jest stosowana i

interpretowana przez sądy Polski i Zjednoczonego Królestwa w ścisłej zgodności z wyjaśnieniami, o

których mowa w tym artykule,

10

(…)

Artykuł 1

1. Karta nie rozszerza kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego

sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe,

wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub

Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które

są w niej potwierdzone.

2. W szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty

nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski

lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo

przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.

Artykuł 2

Jeżeli dane postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstw i praktyk krajowych, ma ono

zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady

zawarte w tym postanowieniu są uznane przez ustawodawstwo lub praktyki Polski lub

Zjednoczonego Królestwa.

- Protokół nie wyłącza ochrony praw podstawowych jako zasad ogólnych prawa

Unii potwierdza wyrok TS UE w sprawach połączonych C-411/10 i C-493/10 N.S.

i M.E. z brzmienia art. 1 ust. 1 Protokołu (nr 30) wynika, że protokół ten „nie

podważa zastosowania Karty wobec Zjednoczonego Królestwa czy wobec Polski”

„Tak więc, zgodnie z motywem 3 Protokołu (nr 30) art. 6 TUE stanowi, że Karta jest

stosowana i interpretowana przez sądy Polski i Zjednoczonego Królestwa w ścisłej zgodności

z wyjaśnieniami, o których mowa w tym artykule. Ponadto zgodnie z motywem 6

wspomnianego Protokołu Karta potwierdza prawa, wolności i zasady uznawane w Unii

oraz sprawia, że są one bardziej widoczne, nie tworzy jednak nowych praw ani zasad. W

takiej sytuacji art. 1 ust. 1 Protokołu (nr 30) potwierdza treść art. 51 Karty dotyczącego

jej zakresu stosowania, a nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polskiej i

Zjednoczonego Królestwa z obowiązku przestrzegania postanowień karty ani

uniemożliwienia sądom i trybunałom w tych państwach członkowskich czuwania nad

przestrzeganiem tych postanowień” (pkt 119 i 120)

4. Relacja między porządkiem UE a systemem Europejskiej Konwencji Praw

Człowieka

11

Skargi na naruszenie EKPC przeciwko P-stronom wnoszone przez jednostki

(naruszenie praw zawartych w konwencji i protokołach) i inne P-strony (naruszenie

praw i innych postanowień konwencji) do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

w Strasburgu

- Wszystkie PCz UE są stronami EKPC

- Skargi przeciwko PCz UE dotyczące aktów prawa UE, np.:

- 13258/87 M. & Co. v. RFN (dec. 1990)

- 24833/94 Mathews v. Zjednoczone Królestwo (wyr. 1999) naruszenie EKPC

przez brak możliwości udziału w wyborach do PE dla mieszkańców

Gibraltaru

- 45/1995/551/637 Cantoni v. Francja (wyr. 1996)

Przekazanie kompetencji P na rzecz organizacji międzynarodowej (UE),

której jest członkiem nie zwalnia P z przestrzegania zobowiązań z EKPC

P ponoszą odpowiedzialność za naruszenia swoich zobowiązań

międzynarodowych

Kryterium ekwiwalentnej ochrony w relacjach między ETPC a UE

- Sprawa 45036/98 Bosphorus Airways v. Irlandia (wyrok z 2005 r., zajęcie przez

władze Irlandii samolotu wyczarterowanego przez tureckie przedsiębiorstwo od

jugosłowiańskich linii lotniczych w wykonaniu rozporządzenia UE przyjętego dla

wykonania sankcji ONZ w związku z wojną w b. Jugosławii): państwa członkowskie

nie ponoszą odpowiedzialności za działania organizacji międzynarodowej „tak

długo jak odnośna organizacja uważana jest za chroniącą prawa podstawowe, zarówno w

odniesieniu do oferowanych gwarancji materialnych jak i mechanizmów kontrolujących ich

przestrzeganie, w sposób, który może być uważany przynajmniej za równoważny w

stosunku do oferowanego przez EKPC”

- Test ekwiwalentnej ochrony nie ma zastosowania do środków przyjętych w celu

wykonania prawa Unii w przypadku, gdy państwo dysponowało marginesem uznania

(sprawa 12323/11 Michaud v. Francja, wyrok z 2012 r. wykonanie unijnej dyrektywy)

Przystąpienie UE do EKPC

- Pierwsza propozycja KE – 1979

- Druga propozycja – wniosek KE 1990, Rada występuje o opinię do ETS

(prewencyjna kontrola zgodności umowy m-n WE/UE z traktatami unijnymi)

Opinia 2/94 – WE nie ma kompetencji do przystąpienia do EKPC (zresztą

sama konwencja nie przewidywała takiej możliwości)

- TL podstawa prawna w art. 6 ust. 2 TUE obowiązek przystąpienia do EKPC

Protokół nr 8 do TL

12

PROTOKÓŁ (NR 8)

DOTYCZĄCY ARTYKUŁU 6 USTĘP 2 TRAKTATU O UNII

EUROPEJSKIEJ W SPRAWIE PRZYSTĄPIENIA UNII DO

EUROPEJSKIEJ KONWENCJI O OCHRONIE PRAW

CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI

WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY,

UZGODNIŁY następujące postanowienia, które są dołączone do Traktatu o Unii

Europejskiej i do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:

Artykuł 1

Umowa dotycząca przystąpienia Unii do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka

i podstawowych wolności (zwanej dalej „Konwencją Europejską”), przewidzianego w

artykule 6 ustęp 2 Traktatu o Unii Europejskiej, musi odzwierciedlać konieczność

zachowania szczególnych cech Unii i prawa Unii, zwłaszcza w odniesieniu do:

a) szczególnych warunków ewentualnego udziału Unii w organach kontrolnych Konwencji

Europejskiej;

b) mechanizmów niezbędnych do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi

indywidualne były kierowane prawidłowo przeciwko Państwom Członkowskim lub Unii,

w zależności od danego przypadku.

Artykuł 2

Umowa, o której mowa w artykule 1, zagwarantuje, że przystąpienie nie ma wpływu na

kompetencje Unii ani uprawnienia jej instytucji. Zagwarantuje, że żadne jej postanowienia

nie mają wpływu na szczególną sytuację Państw Członkowskich w odniesieniu do

Konwencji Europejskiej, w szczególności protokołów do niej, środków podjętych przez

Państwa Członkowskie w drodze odstępstwa od Konwencji Europejskiej zgodnie z jej

artykułem 15 i zastrzeżeń do Konwencji Europejskiej dokonanych przez Państwa

Członkowskie zgodnie z jej artykułem 57.

Artykuł 3

Postanowienia umowy, o której mowa w artykule 1, nie mogą mieć wpływu na artykuł 344

Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Deklaracja nr 2

2. Deklaracja odnosząca się do artykułu 6 ustęp 2 Traktatu o Unii

Europejskiej

Konferencja uzgadnia, że przystąpienie Unii do europejskiej Konwencji o ochronie praw

człowieka i podstawowych wolności powinno nastąpić w taki sposób, aby można było

zachować szczególny charakter porządku prawnego Unii. W związku z tym Konferencja

stwierdza istnienie regularnego dialogu między Trybunałem Sprawiedliwości Unii

Europejskiej a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka; dialog ten może zostać

wzmocniony po przystąpieniu Unii do tej Konwencji.

13

- Protokół nr 14 do EKPC – przyjęty w 2004 r, wszedł w życie w 2010 – umożliwia

przystąpienie UE do EKPC

- Negocjacje od lipca 2010, projekt umowy przedstawiony w 2013

- Komisja w trybie art. 218 TFUE wystąpiła o opinię do TSUE

Opinia 2/2013 (zob. komunikat prasowy TSUE) konieczność

renegocjowania umowy

14

Obywatelstwo Unii Europejskiej

1. Pojęcie obywatelstwa UE

Wprowadzone Traktatem z Maastricht – nowa cz. II TWE Obywatelstwo Unii, art.

8-8e – jako jeden ze sposobów realizacji celów Unii Europejskiej

Obecnie art. 9 TUE, art. 20 TFUE

Artykuł 9 TUE

We wszystkich swoich działaniach Unia przestrzega zasady równości swoich obywateli,

którzy są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki

organizacyjne. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo

Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter

dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go.

Artykuł 20 TFUE

(dawny artykuł 17 TWE)

1. Ustanawia się obywatelstwo Unii. Obywatelem Unii jest każda osoba

mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii

ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie

zastępując go jednak.

2. Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom

przewidzianym w Traktatach. Mają między innymi prawo do:

a) swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich;

b) głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach

lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, na takich

samych warunkach jak obywatele tego Państwa;

c) korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie, którego

są obywatelami, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej

każdego z pozostałych Państw Członkowskich, na takich samych warunkach jak

obywatele tego Państwa;

15

d) kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego, odwoływania się do Europejskiego

Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zwracania się do instytucji i organów doradczych Unii

w jednym z języków Traktatów oraz otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku.

Prawa te są wykonywane na warunkach i w granicach określonych przez

Traktaty i środki przyjęte w ich zastosowaniu.

Obywatelstwo Unii ma być fundamentalnym statusem obywateli państw

członkowskich, kiedy korzystają oni z uprawnień przyznanych w prawie unijnym

(sprawa C-184/99 Grzelczyk).

Obywatelstwo UE jest zależne od obywatelstwa państwa członkowskiego:

- uzyskanie statusu obywatela UE wiąże się wyłącznie z nabyciem

obywatelstwa państwa członkowskiego, zgodnie z prawem tego państwa

(sprawa C-200/02 Zhu & Chen);

- utrata statusu obywatela UE możliwa jest tylko w przypadku utraty

obywatelstwa państwa członkowskiego – sprawa C-135/08 Rottman:

(…) prawo Unii, a konkretnie art. 17 WE, nie stoi na przeszkodzie temu, aby

państwo członkowskie cofnęło obywatelowi Unii nabyte przez nadanie obywatelstwo

tego państwa, jeżeli zostało ono uzyskane na skutek podstępu, pod warunkiem że taka

decyzja o cofnięciu obywatelstwa przestrzega zasady proporcjonalności.

- na status obywatela UE nie wpływa posiadanie przez daną osobę, poza

obywatelstwem państwa członkowskiego, również obywatelstwa państwa

trzeciego (obywatelstwo podwójne / wielokrotne) – sprawa C-369/90

Micheletti;

- w przypadku, gdy dana osoba jest obywatelem więcej niż jednego państwa

członkowskiego każde z tych państw musi w stosunku do tej osoby brać

pod uwagę również posiadane przez nią obywatelstwo innego państwa

członkowskiego, jeśli sprawa dotyczy praw związanych z obywatelstwem

Unii, wynikających z prawa wspólnotowego (ograniczenie stosowania

międzynarodowoprawnej zasady wyłączności obywatelstwa, sprawa

C-148/02 Garcia Avello)

2. Prawa obywateli UE

Katalog praw obywateli UE obejmuje:

- prawa wymienione jako prawa „obywatelskie” w Części II TFUE,

art. 20 (2)-24;

16

- prawa obywateli UE zawarte w Tytule II TUE („Postanowienia o zasadach

demokratycznych”), art. 9-12

- zawarte w całym TWE uprawnienia służące jednostkom, m. in. zasada

niedyskryminacji (art. 18 TFUE), prawo dostepu do dokumentów

instytucji UE (art. 15 (3) TFUE), prawa wynikające ze swobód wspólnego

rynku (art. 45, 49, 56 TFUE), środki ochrony prawnej (skarga na

nieważność aktu UE – art. 263, skarga odszkodowawcza – art. 268 i 340

TFUE) i in.;

- uznane i chronione w UE podstawowe prawa jednostki (prawa człowieka)

– zob. Ochrona praw podstawowych w UE.

Niektóre z praw obywateli UE (włączając uprawnienia ze ścisłego katalogu praw

obywatelskich) mają szerszy zakres podmiotowy i przysługują również, spełniającym

określone warunki, osobom nie posiadającym obywatelstwa państwa

członkowskiego UE (np. prawo petycji do PE, prawo skargi do Rzecznika Praw

Obywatelskich, skarga na nieważność aktu UE itp.).

Mimo że przepisy wspominają o obowiązkach obywateli UE, to faktycznie żaden

przepis nie nakłada na obywateli UE obowiązków o powszechnym charakterze. W

praktyce można zatem mówić tylko o prawach obywateli UE.

Prawa obywateli UE zawarte w cz. II TWE

1) Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw

członkowskich – art. 21 TFUE

- przysługuje każdemu obywatelowi Unii, z zastrzeżeniem warunków i

ograniczeń ustalonych w Traktacie i środkach przyjętych w celu jego

wykonania; może być stosowany bezpośrednio (sprawa C-413/99

Baumbast & R);

- prawo swobodnego przemieszczania się i pobytu, w związku z realizacją

swobody przepływu osób, stopniowo objęło poszczególne grupy

obywateli państw członkowskich, jeszcze przed wejściem w życie Traktatu

z Maastricht: pracownicy najemni, osoby prowadzące samodzielną

działalność, członkowie ich rodzin (rozporz. 1612/68, dyr. 68/360, dyr.

73/148), usługodawcy, odbiorcy usług, osoby, które zaprzestały

działalności zawodowej (dyr. 90/365), osoby uczące się (dyr. 93/96) oraz

wszystkie pozostałe osoby (nieaktywne gospodarczo), nie należące do

17

wcześniej wymienionych grup, których sytuacji nie regulowały inne

szczególne przepisy (dyr. 90/364);

- 29 kwietnia 2004 r. została przyjęta dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu

Europejskiego i Rady o prawie przemieszczania się i pobytu obywateli Unii

i członków ich rodzin na terytorium państw członkowskich, zmieniająca

rozporządzenie 1612/68/EWG i uchylająca dyrektywy 64/221/EWG,

68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG,

75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG oraz 93/96/EWG (okres jej

implementacji upłynął 30 kwietnia 2006 r.) Połączyła ona w jednym

instrumencie wszystkie wcześniejsze akty regulujące prawo

przemieszczania się i pobytu. Najważniejsze zmiany dotyczyły przede

wszystkim kwestii: uprawnień członków rodziny (zwłaszcza nie

posiadających obywatelstwa państwa członkowskiego) i samej definicji

„członka rodziny”, wprowadzenia prawa stałego pobytu, ograniczenia

możliwości wprowadzania przez państwa ograniczeń prawa pobytu ze

względów bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego i stosowania

wydalenia oraz ograniczenia do minimum administracyjnych formalności

związanych z korzystaniem z prawa swobodnego przemieszczania się i

pobytu;

- warunki i ograniczenia korzystania z prawa przemieszczania się i pobytu

obywateli UE wynikają ze szczegółowych regulacji odnoszących się do

poszczególnych grup obywateli, zawartych w przepisach TFUE i aktów

prawa pochodnego (zwłaszcza dyrektywy 2004/38; w szczególności mają

tu zastosowanie ograniczenia ze względów bezpieczeństwa, porządku i

zdrowia publicznego oraz warunki posiadania wystarczających środków na

utrzymanie i ubezpieczenia zdrowotnego (jeśli nie jest się pracownikiem

lub nie prowadzi własnej działalności zarobkowej);

- zakres prawa obejmuje: wjazd na terytorium państwa członkowskiego,

pozostanie w nim przez dowolny czas lub zamieszkanie na stałe, swobodne

przemieszczanie się w granicach tego państwa; w stosunku do obywateli

UE korzystających z prawa poruszania się i pobytu działa zasada

niedyskryminacji – państwo przyjmujące musi traktować ich tak samo jak

własnych obywateli w podobnych sytuacjach życia codziennego, tylko ze

względu na ich status obywateli UE i fakt legalnego pobytu na jego

terytorium (sprawy C-85/96 Martinez Sala, C-274/96 Bickel i Franz,

C-184/99 Grzelczyk, C-138/02 Collins);

- do powołania się na prawa obywatela UE wystarcza sam pobyt na

terytorium państwa członkowskiego, nie będący wynikiem

18

przemieszczenia się z innego państwa (szczególny przypadek dzieci

posiadających obywatelstwo innego państwa członkowskiego niż to, w

którym się urodziły i stale przebywają – sprawy C-148/02 Garcia Avello,

C-200/02 Zhu & Chen;

- powołanie na status obywatela UE może stanowić skuteczny środek

przeciwdziałania odwrotnej dyskryminacji, tj. traktowaniu przez państwo

członkowskie własnych obywateli, wykonujących przysługujące im unijne

uprawnienia, mniej korzystnie, niż tych, którzy z nich nie skorzystali –

sprawy C-244/98 D’Hoop, C-224/02 Pusa;

- z samego statusu obywatelstwa UE nie wynikają żadne uprawnienia dla

nieposiadających obywatelstwa żadnego państwa członkowskiego

członków rodziny obywatela Unii, który nie korzystał nigdy z prawa

przemieszczania się lub pobytu (problem tzw. czysto wewnętrznej sytuacji

– spr. połączone C-64 i 65/96 Uecker & Jacquet, Zb. Orz. 1997, s. I-3171);

w sytuacjach, w których związek z prawem wspólnotowym istnieje z praw

obywatela Unii można wywodzić również uprawnienia dla członków jego

rodziny, na podstawie postanowień Traktatu i aktów przyjętych dla ich

wykonania (spr. C-413/99 Baumbast & R, spr. 200/02 Zhu & Chen);

2) Prawa wyborcze – art. 22 TFUE

a) czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach lokalnych – ust. 1

- każdy obywatel UE zamieszkały w państwie członkowskim, którego nie

jest obywatelem ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach

lokalnych w tym państwie na takich samych zasadach jak jego obywatele;

- szczegółowe zasady korzystania z tych praw określa dyr. 94/80; nie

wprowadza ona jednolitej ordynacji w wyborach lokalnych w państwach

członkowskich;

- wybory lokalne to powszechne i bezpośrednie wybory członków lokalnych

organów przedstawicielskich oraz członków organów wykonawczych,

zgodnie z prawem państw członkowskich;

- dyrektywa dopuszcza możliwość zastrzeżenia pewnych funkcji dla

własnych obywateli – ograniczenia takie dotyczą tylko prawa do

kandydowania;

b) czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do PE – ust. 2

- każdy obywatel UE zamieszkały w państwie członkowskim, którego nie

jest obywatelem ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach do PE

w tym państwie na takich samych zasadach jak jego obywatele;

- szczegółowe zasady korzystania z tych praw określa dyr. 93/109;

19

- brak jednolitej ordynacji wyborczej do PE w państwach członkowskich

(zob. Parlament Europejski);

- obywatel UE zamieszkały państwie członkowskim, którego nie jest

obywatelem nie traci automatycznie prawa głosowania i kandydowania w

wyborach w państwie obywatelstwa, musi jednak wybrać, w którym

państwie – zamieszkania czy obywatelstwa – będzie wykonywał swoje

prawa wyborcze do PE; głosowanie więcej niż 1 raz i kandydowanie w

różnych państwach członkowskich w tych samych wyborach jest zakazane

(art. 4 dyr. 93/109)

3) Prawo do ochrony ze strony władz dyplomatycznych i konsularnych innego

państwa członkowskiego – art. 23

- obywatel UE przebywający w państwie trzecim, w którym państwo,

którego jest przedstawicielem nie ma swojego przedstawicielstwa może

skorzystać z ochrony ze strony władz dyplomatycznych lub konsularnych

każdego z pozostałych państw członkowskich na takich samych zasadach

jak obywatele tego państwa;

- skuteczna realizacja tego uprawnienia zależy od uznania takiej ochrony

przez zainteresowane państwo trzecie – dlatego przepis art. 23

zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia międzynarodowych

negocjacji w celu zapewnienia efektywności takiej ochrony;

- zakres ochrony – decyzja przedstawicieli państw członkowskich zebranych

w Radzie (decyzja 95/553/WE) z 19 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony

dla obywateli Unii Europejskiej ze strony władz dyplomatycznych i

konsularnych ochrona z art. 23 jest ochroną typu konsularnego i

obejmuje udzielenie pomocy obywatelowi UE w przypadku śmierci,

wypadku, choroby, pozbawienia wolności, ofiarom przestępstw oraz

osobom „w potrzebie”

4) Prawo petycji do PE – art. 24 zd. 1 w zw. z art. 227 TFUE

- obywatele Unii (jak również wszystkie osoby fizyczne lub prawne mające

miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim)

mają prawo kierowania, indywidualnie lub wspólnie z innymi obywatelami

lub osobami, petycji do Parlamentu Europejskiego w sprawach objętych

zakresem działalności Wspólnoty, które dotyczą ich bezpośrednio

5) Prawo skargi do wspólnotowego Rzecznika Praw Obywatelskich – art. 24 zd. 2

w zw. z art. 228 TFUE

20

- każdy obywatel UE lub (a także każda osoba fizyczna bądź prawna mająca

miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim)

ma prawo wystąpienia do wspólnotowego Rzecznika Praw Obywatelskich

ze skargą dotyczącą przypadków niewłaściwego administrowania w

działaniach instytucji lub organów wspólnotowych, z wyłączeniem

Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji wykonujących swoje

funkcje sądowe. (zob. Parlament Europejski, RPO)

- Prawo do pisemnego zwrócenia się do instytucji i organów Unii w jednym

z języków urzędowych i otrzymania odpowiedzi w tym samym języku

– art. 24 zd. 3 każdy obywatel Unii może zwracać się pisemnie do każdej

instytucji lub organu określonego w samym art. 24 lub w art. 13 TUE (PE,

RPO, Rada, Komisja, ETS, TO, KE-S, KR) w jednym z języków

oficjalnych UE, wskazanych w art. 55 (1) TUE oraz otrzymywać

odpowiedź w tym samym języku.

Prawo dostępu do dokumentów – art. 15 TFUE

- wprowadzony Traktatem amsterdamskim (jako art. 255 TWE);

- każdy obywatel Unii (i każda osoba fizyczna lub prawna mająca miejsce

zamieszkania lub siedzibę w państwie członkowskim) ma prawo dostępu

do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, z

zastrzeżeniem zasad i warunków określonych zgodnie art. 15 (3)

- ogólne zasady i ograniczenia korzystania z prawa ze względu na interes

publiczny lub prywatny określa rozporządzenie Rady 1049/2001

- art. 15 (3) zobowiązuje wymienione instytucje do przyjęcia w swoich

regulaminach szczegółowych przepisów regulujących dostęp do ich

dokumentów.

Możliwość rozszerzenia katalogu praw obywatelskich – art. 25 TFUE

Co trzy lata Komisja składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu, Radzie oraz

Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu w sprawie stosowania postanowień niniejszej części.

Sprawozdanie to uwzględnia rozwój Unii.

Na tej podstawie i bez uszczerbku dla innych postanowień Traktatów, Rada, stanowiąc

jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po uzyskaniu zgody

Parlamentu Europejskiego, może uchwalać przepisy w celu uzupełnienia praw

wymienionych w artykule 20 ustęp 2. Przepisy te wchodzą w życie po ich zatwierdzeniu

przez Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

21

Prawa obywatelskie w Karcie Praw Podstawowych

Rozdział V Prawa obywateli – art. 39-46 obejmuje wszystkie prawa obywateli UE

wymienione w art. 21-24 TFUE, prawo dostępu do dokumentów z art. 15 (3) TFUE

oraz nowe - prawo do dobrej administracji (art. 41 KPP), którego jednak pewne

elementy odnajdujemy w obowiązującej regulacji traktatowej (prawo zwrócenia się

do instytucji z art. 24 zd. 3, prawo do naprawienia szkody wyrządzonej przez

instytucje lub funkcjonariuszy; ponadto nie przysługuje ono wyłącznie obywatelom

UE, ale każdej osobie).

Art. 52 (2) KPP i wyjaśnienia do niego

Artykuł 52

(…)

2. Prawa uznane w niniejszej Karcie, które są przedmiotem postanowień Traktatów, są

wykonywane na warunkach i w granicach w nich określonych.

Wyjaśnienie odnoszące się do artykułu 52 – Zakres i wykładnia praw i zasad

(…)

Ustęp 2 odnosi się do praw, które zostały już wyraźnie zagwarantowane w Traktacie

ustanawiającym Wspólnotę Europejską oraz zostały uznane w Karcie i które są obecnie

zawarte w Traktatach (w szczególności prawa wynikające z obywatelstwa Unii). Wyjaśnia,

że takie prawa nadal podlegają warunkom i ograniczeniom stosowanym w prawie Unii

stanowiącym ich podstawę, które zostały zawarte w Traktatach. Karta nie zmienia systemu

praw powierzonych na mocy Traktatu WE i przejętych przez Traktaty.