O REINO DE GALIZA

Do esplendor medieval á decadencia dos Séculos Escuros.Do 411 a 1833

DA IDADE MEDIA á ILUSTRACIÓN(Séc. V – séc. XVIII)

• IDADE MEDIA (Séc.V-XV)•Alta Idade Media (séc. V-XI)

•Nacemento do Reino Suevo da Gallaecia (411)Reino Suevo da Gallaecia (411)•Nacemento das Linguas románicas (séc. VIII)

•Baixa Idade Media (séc. XII-XV)•Nacemento das Literaturas románicas (séc. XII)

(Galego: 700 anos de normalidade lingüística)(Galego: 700 anos de normalidade lingüística)

• SÉCULOS ESCUROS (séc. XVI-XVII)•O Reino de Galiza fica sometido ao reino de Castela•A sociedade galega deixa de ser monolingüe en galego

• ILUSTRACIÓN (séc. XVIII)•A rexenta Mª Cristina retíralle o título de Reino a Galiza (1833)A rexenta Mª Cristina retíralle o título de Reino a Galiza (1833)•Nace o Galeguismo, baixo o nome de Provincialismo.

(Galego: 500 anos de conflito lingüístico)(Galego: 500 anos de conflito lingüístico)

Lingua galega: normalidade e conflito. X. R. Freixeiro Mato.

(Laiovento, 97).

A IDADE MEDIA (séc.V – séc. XV)

A GALIZA MEDIEVALNacemento do Reino de Galicia.

Mapa de Galicia a través do tempo (411-1833)

411

A GALIZA MEDIEVAL

Mapa político do sureste europeo arredor do 600 dc

Superestrato xermánico. Os suevos

FELTROFELTRO

Ditongación Ditongación de de

e / o breves e / o breves tónicos.tónicos.

TREGUA TREGUA

ELMOELMO

BANDOBANDO

XABÓNXABÓN

GARDAR GARDAR

ROUBARROUBAR

DARDODARDO

BRANCOBRANCO

ESCUMAESCUMA

GAÑARGAÑAR

MONDARIZMONDARIZ

GUITIRIZ GUITIRIZ

SAMILSAMIL

CASTROMILCASTROMIL

VAAMONDEVAAMONDE

SISMONDE SISMONDE

ALLARIZALLARIZ

GOMESENDEGOMESENDE

GONDOMAR GONDOMAR

TOSARTOSAR

BALTARBALTAR

ARUFEARUFE

RANDULFERANDULFE

FAXILDE FAXILDE

TANXILTANXIL

SUEVOSSUEVOS

GODOS GODOS

A GUDIÑAA GUDIÑA

ALDEGODEALDEGODE

VILAGUDE VILAGUDE

Superestrato árabe.

Moitos Moitos arabismos arabismos chegaron a chegaron a través do través do casteláncastelán

argolaargola

alforxaalforxa

aceaacea

aceiteaceite

laranxalaranxa

quintalquintal

albardaalbarda

albeitealbeite

A MezquitaA Mezquita

RábadeRábade

Sada Sada

AlmuzaraAlmuzara

AlmuiñaAlmuiña

Al-fozAl-foz

AldeaAldea

BenavidesBenavides

MamedeMamede

A sociedade medieval: unha sociedade feudal

O feudalismo presenta unha sociedade moi xerarquizada na que a nobreza señorial e eclesiástica posuía o poder mentres que o pobo debía pagarlles un FORO por cultivar as súas terras. Os artesáns e os comerciantes que vivían nos burgos opúñanse a estes privilexios.

A sociedade medieval: unha sociedade piramidal

A sociedade medieval: unha sociedade relixiosa

s. VIIIs. VIII

Mapa político do

noroeste da Península Ibérica

no ano 891 (s. IX)

A GALIZA MEDIEVAL

Mappamundi. Etimoloxías, Realizado no ano 946. O manuscrito repousa en Madrid, na Real Academia de la Historia, en España

A GALIZA MEDIEVAL

A GALIZA MEDIEVAL

Mappamundi do Beato de Burgo de Osma. Ano 1086. Na Península Ibérica apréciase na metade sur o nome "Span" (Hispania),

en todo o norte-noroeste o nome "Gallecia" e na súa franxa costeira norte "Asturias".

A GALIZA MEDIEVAL

Mapa da disputa territorial por Castela entre os monarcas de Galiza e Navarra, a comezos do século XI.

A GALIZA MEDIEVAL

(...) Los que escaparon desta rota fueron a llevar las tristes nuevas al Rey don Alonso, que estava en Toledo;fuele dolorosa y amarga, porque no tenia otro hijo, lloróle como un David a Absalon; y en la lengua que se usaba dixo, con dolor y lagrimas que quebrava el coraçon:

Ay meu fillo, Ay meu fillo, alegria de mi coraçon, et lume dos meos ollos, solaz de miña vellez; Ay meu espello, en q me soya ver, et con quen tomavamoy gran prazer. Ay meu herdero mayor;

Estas palabras dizen que dezia el Rey, y otras tales diria, que la causa del dolor era grande (...)

Afonso VI (1047-1109), rei de Galiza e León (Castela aínda non era reino),Chora a morte de seu fillo en galego, porque era a súa lingua, a que se usaba.

O Camiño de Santiago

Brasóns das casas nobiliares dos Traba e dos Castro.

O Arcebispo Xelmírez inicia

a construción da catedral

no s.XII. O Mestre Mateo

realiza o Pórtico da Gloria.

Compónse o Códice Calixtino.

O poder da nobreza eclesiástica galega. Xelmírez

s. s. XIIXII

Afonso Reimúndez (Afonso VII), fillo de dona Urraca e neto de Afonso VI, é coroado rei de Galiza en Compostela, polo conde de Traba e o arcebispo Xelmírez. Como rei de Galiza gobernou Toledo. Cando en 1126 morre a súa nai, herda os reinos de León e Castela, afirmando asíGallaecia a súa hexemonía política na Península. En 1135 é coroado Emperador en León, coa participación dos nobres e os bispos galegos. En 1143, Afonso Henriques (Afonso I de Portugal), curmán de Afonso Reimúndez, fillo de dona Tereixa (irmá de dona Urraca) e neto tamén de Afonso VI, proclama a indepenencia do Condado Portucalense, que en 1174 é recoñecido como reino de seu polo papa de Roma.

Lingua galega: normalidade e conflito. (Ed. Laiovento, 1997).X. R. Freixeiro Mato

1111

A GALIZA MEDIEVAL (BIM, séc.XII-XV).

A GALIZA MEDIEVAL (BIM, séc.XII-XV).

Mapa político dos reinos do Norte da Península Ibérica. Fins do século XII

O GALEGO, LINGUA ESCRITA

Joam Soares de Paiva

Primeiros textos…Primeiros textos…

O GALEGO, LINGUA ESCRITA

Primeiros textos…Primeiros textos…

No mundo non me sei parelha,Mentre me for como me vai,Cá já moiro por vós, e - ai!Mia senhor branca e vermelha.Queredes que vos retraiaQuando vos eu vi em saia!Mau dia me levantei,Que vos enton non vi fea!E, mia senhor, desd'aquel'di, ai!Me foi a mi mui mal,E vós, filha de don PaaiMoniz, e bem vos semelhaD'haver eu por vós guarvaia,Pois eu, mia senhor, d'alfaiaNunca de vós houve nem heiValia d'ua correa.

Pai Soares de Taveirós

O GALEGO, LINGUA ESCRITA

Primeiros textos…Primeiros textos…

Ai eu coitada!Como vivo en gran cuidado

Por meu amigoQue ei alongado!Muito me tarda

O meu amigo na Guarda!

Ai eu coitada!Como vivo en gran desejo

Por meu amigoQue tarda e non vejo!

Muito me tardaO meu amigo na Guarda!

Atribuída a Sancho I

A GALIZA MEDIEVAL (BIM, séc.XII-XV).

Miniaturas medievais de Fernando II e Afonso VIII. Derradeiros reis de Galiza e León. Tumbo de Toxosoutos. s.XIII.

O GALEGO, LINGUA ESCRITA (BIM, séc.XII-XV).

Foro do Burgo de Castro Caldelas,

privilexio rodado do rei Afonso VIII.

Primeiro documento real conservado

en lingua galega. Allariz, 1228.

s. XIV

As guerras dinásticas pola coroa de Castela (FACTORES SOCIO-POLÍTICOS)

levarán o Reino de Galiza á Primeira substitución nobiliar

Henrique de TrastamaraPedro I, o Cru

A GALIZA MEDIEVAL (BIM, séc.XII-XV). O inicio da decadencia. 1ª Substitución nobiliar

A GALIZA MEDIEVAL (BIM, séc.XII-XV). O inicio da decadencia. As revoltas Irmandiñas

s. XV

A mediados do s. XV, os burgueses e os labradores, levantáronse contra a violencia e os abusos dos señores, derrotando parte das fortalezas e castelos señoriais. Entre 1461 e 1467 os Irmandiños queimaron arredor de 130 castelos. Os nobres, desposuídos dos seus castelos buscaron refuxio en Castela. Atopárono na raíña Isabel I reorganizáronse, derrotaron aos Irmandiños e recuperaron as súas posesións.

Castelo de Sandiás, destruído

polos irmandiños no 1467.

A GALIZA MEDIEVAL (BIM, séc.XII-XV). O inicio da decadencia. 2ª Substitución nobiliar

s. XV

Xoana a Beltranexa Isabel, a Católica

Nova guerra dinásticapola coroa de Castela.

FACTORES SOCIOPO-LÍTICOS

levarán o Reino de Galiza

á segunda substitución nobiliar.

Finalizada, Galiza ficará sometida

a Castela.

Ao gañar Isabel a Católica, suprimiu o reino de Galiza, o seu dereito a voto nas cortes e implantou un novo sistema administrativo. A partir desa época, só se imprimiron escritos en castelan e en latín, o galego quedou reducido a un ámbito coloquial, apartado do ensino, só se mantivo como lingua oral.

Galego: Lingua do pobo

A GALIZA MEDIEVAL (BIM, séc.XII-XV). Sometemento do Reino de Galiza ao Reino de Castela

s. XVResistencia dos nobres galegos ós Reis CatólicosArtigo principal: Doma y castración del Reino de Galicia.“En aquel tiempo se comenzó a domar aquella tierra de Galicia, porque no sólo los señores y caballeros della pero todas las gentes de aquella nación eran unos contra otros muy arriscados y guerreros...(cronista aragonés, Jerónimo de Zurita)

Lingua de reisLingua de reis

Lingua do Lingua do pobopobo

O GALEGO MEDIEVAL (séc.VIII-XV): De lingua de reis, a lingua do pobo.

O GALEGO MEDIEVAL (séc.VIII-XV): Do monolingüismo a substitución lingüística

Aportacións medievais á lingua

xograrxograr

pirixelpirixelbacallaubacallau

monxemonxefrailefraile

romaxeromaxe

funilfunil

rimarima

––axeaxe: fuselaxe,

forraxe, paxe

dama dama

frautafrautafamafama

pranchapranchadeándeán

desmaiardesmaiar

praiapraiaforasteiroforasteiro

ciprésciprésgallardogallardo

INICIO DOS SÉCULOS ESCUROS

s. XV

Mapa dos reinos e territorios gobernados polos Reis Católicos arredor do ano 1500. A dúas cores os reinos que foron sometidosno seu mandato: Galicia, Navarra e Granada.

INICIO DOS SÉCULOS ESCUROS

s. XV-XVIDe mîn a triste Frouseyra,

que por treyçon foy vendida,derribada na ribeyra,

ca jamais se veo vencida.Por treyçon tamben vindido

Jesus nosso redentor,e por aqueestes tredores,

Pero Pardo meu señor.

Pranto da Frouseira, século XV-XVI. Anónimo

SÉCULOS ESCUROS (XVI-XVII)

S. XVI

Mapa cartográfico do Reino de Galiza.

s.XVI. Feito por Ioannes

Baptista Vrints.

SÉCULOS ESCUROS (XVI-XVII)

s.XVII

Portada da obra "Descripción de la costa

del reyno de Galizia", cartografía da costa do reino,

realizada por Pedro de Teixeira Albernas arredor de 1625

SÉCULOS ESCUROS

s.XVII

Mapa do reino de Galiza elaborado por Gérard Mercator e Jodocus Hondius, cun detalle do mesmo no que aínda se situaba Ponferrada como entrada do reino. 1619.

SÉCULOS ESCUROS (séc. XVI-XVII)

Desprezo dos galegos na literatura castelá

dos Séculos de Ouro (XVI-XVII)O pobo galego foi obxecto dun proceso secular de desprestixio etno-cultural por parte da cultura rival de Castela. O poder cultural tratou de asoballar a cultura e a lingua galegas porque éstas cuestionaban coa súa existencia a unidade da patria hispana. A lingua castelá tiña o privilexio do control ideolóxico e social na Coroa de Castela. Numerosos exemplos nos proporcionan os escritores casteláns, principalmente dos Séculos de Ouro español, para demostrar a proceso de desprestixio dos galegos e das galegas, e da súa cultura minorizada...

Xabier Lago Mestre,presidente da Asociación Fala Ceibe do Bierzo

SÉCULOS ESCUROS (séc. XVI-XVII)

Desprezo dos galegos na literatura castelá

dos Séculos de Ouro (XVI-XVII)

Quevedo

Con un cuerto de turróny con agua y con gragea,

goza un Píramo barataCualquier Tisbe Gallega (…)

(Clara referencia ás criadas galegas, das cales os satíricos ríanse delas

por sucias e estúpidas)

Corita en cogote,y Gallega en ancas;

Gran mujer de pullaspara los que pasan (…)

Novo exemplo da burla pola fealdade das galegas.

SÉCULOS ESCUROS (séc. XVI-XVII)

Desprezo dos galegos na literatura castelá

dos Séculos de Ouro (XVI-XVII)

"Gallegos. Gente non sancta. Esto el vulgo que los nobles es de lo mejor de España".

Lope de VegaGalicia, nunca fértil de poetas

mas si de casas noblesilustres capitanes y letrados

Hay gallega, rolliza como un naboentre puerca y mujer, que baja al río y lava más gualdrapas que un esclavocantando como un carro en el estío".

Porque han de ser los criados(salvo en todo los gallegos)obedientes como ciegos, y, como mudos, callados

SÉCULOS ESCUROS (séc. XVI-XVII)

Desprezo dos galegos na literatura castelá

dos Séculos de Ouro (XVI-XVII)

Quixote de

Avellaneda

"No le faltará una moza gallega que le quite los zapatos,

que aunque tiene las tetas grandes, es ya cerrada de años,

y como vuesa merced no cierre la bolsa, no haya miedo que cierre los brazos".

SÉCULO XVIII. A ILUSTRACIÓNFin do Reino de Galicia.

A rexente María Cristina, viúva de Fernando VII e nai de Isabel II, no ano 1833, divide o territorio galego nas 4 provincias que hoxe coñecemos (con vida administrativa dependente directamente de Madrid) e retíralle o título de reino a Galiza.

1833

NACEMENTO DO GALEGUISMO, BAIXO O NOME DE PROVINCIALISMO.Inicio da recuperación lingüística e do REXURDIMENTO literario.

O reino de Galiza …borrado da Historia.

O Panteón Real da catedral de Santiago de Compostela garda os restos dos últimos monarcas de

Galicia

Aportacións posteriores ao léxico galego

Do italiano: sobre todo durante o Renacemento entraron palabras relacionadas coa arte, a música e a literatura (folletín, tenor, fusa, terceto, piano, cantata, romanza, arle-quín) e tamén coa navegación e a vida militar: fragata, capitán, sentinela, piloto, escopeta, etc.Do inglés: club, filme, folclore, líder, test…Do castelán: guerrilla, bocadillo, boquilla…Do portugués: serve para recuperar o léxico no galego..Do catalán: bou, boliche, faena, fideo…Do éuscaro: gabarra, ganzúa, boina…Do alemán: feldespato, potasa, cinc…Do ruso: tsar, bolchevique…Do gaélico: crómlech

Aportacións posteriores ao léxico galego

Do bretón: menhirDo caribe: tiburón, canoa, caníbal…Do azteca: cacao, chocolate…Do tupí: caucho…Do maia: cigarro…Do quechua: pampa, cóndor, alpaca…Do aimará: coco…Do algonquí: tobogán…Do taíno: cacique, furacán, xíbaro, caimán…Das linguas africanas: banana, cachimba, colaDo xaponés: gueixa, quimono, samurai…Do malaio: bambú…Do hebreo: cábala…Do sánscrito: catre, brahmana… Do holandés: colza, foque…Do noruegués: fiordo

Aportacións posteriores ao léxico galego

FONTESFONTES

• Lingua galega: normalidade e conflito. X. R. Freixeiro Mato. (Laiovento, 97).

• Páxina web “wikipedia” (“galipedia”):• O reino de Galiza• O galego na Idade Media• Os Séculos Escuros

• Libro de apoio (Consorcio Editorial)