Ó bhoston go philly (from boston to philadelphia)

1

Ó Bhoston go Philly: Sna Sála ar Bhenjamin Franklin le Carr, Kayak, agus Rothar

le

Brian Ó Broin

An Clár

LEATHANACH NA MBUÍOCHAS...........................................................................................................4RÉAMHRÁ..................................................................................................................................................4

BOSTON, MASSACHUSETTS....................................................................................................................5

AN EITILT GO BOSTON.................................................................................................................................6BÓITHRE AGUS TUISMITHEOIRÍ....................................................................................................................9LÁ 'LE PÁDRAIG I MBOSTON......................................................................................................................13AN "FREEDOM TRAIL"...............................................................................................................................15TROSC NAOFA MHASSACHUSETTS.............................................................................................................19HARVARD AGUS CAMBRIDGE.....................................................................................................................40BOSTON AGUS ÉIREANNAIGH.....................................................................................................................46OÍCHE GAN DÍDEAN...................................................................................................................................48BÓITHRE BHOSTON, AN "BIG DIG," AGUS SOUTHIE..................................................................................57FÁGÁIL BHOSTON.......................................................................................................................................59PLYMOUTH.................................................................................................................................................62AN MAYFLOWER........................................................................................................................................66PLYMOUTH ROCK.......................................................................................................................................72BAILE PHLYMOUTH....................................................................................................................................74DÍOLTAS.....................................................................................................................................................76ÚINITÉARACHAS, FLOPSY, MOPSY, AGUS MUGAÍ BUÍ...............................................................................80Ó DHEAS LINN...........................................................................................................................................82

IARTHAR MHASSACHUSETTS..............................................................................................................84

MOUNT GREYLOCK....................................................................................................................................85AN PHÁIRC.................................................................................................................................................88SPUAIC MOUNT GREYLOCK.......................................................................................................................95AN APPALACHIAN TRAIL.........................................................................................................................101AN CAMPA...............................................................................................................................................103GLAINE AGUS CAMPÁIL...........................................................................................................................104S'MORES....................................................................................................................................................106SIÚL TRÍD AN BPÁIRC DÉ DOMHNAIGH AGUS DÉ LUAIN.........................................................................109FADÚ NA TINE..........................................................................................................................................111BÁS AN PHREDATOR................................................................................................................................114JOE'S GARAGE..........................................................................................................................................117

CATHAIR NUA EABHRAIC...................................................................................................................120

NUA EABHRAC MAR A BHÍ......................................................................................................................121MANHATTAN - AR ROTHAR!.....................................................................................................................125AN GEORGE WASHINGTON BRIDGE.........................................................................................................126INWOOD HILL AGUS SUBWOOFERS NA HIOSPÁINEACH...........................................................................134HARLEM...................................................................................................................................................139UPPER EAST SIDE.....................................................................................................................................141NA NÁISIÚIN AONTAITHE........................................................................................................................145AN LOWER EAST SIDE AGUS DEISCEART MHANHATTAN........................................................................147MANGAIREACHT AGUS MEAS...................................................................................................................151LEACHT CUIMHNEACHÁIN AN GHORTA MHÓIR.......................................................................................153AERACH AGUS AMUIGH!..........................................................................................................................155MAIDÍ LUASCÁIN, MAIDÍ COIRRE, AGUS CONÚS ROTHAIR.....................................................................157INGEARÁIN AGUS LONGA COGAIDH.........................................................................................................159BÁ AGUS BEATHA....................................................................................................................................164

3

3

Ó Bhoston go Philly

TIONÓISC..................................................................................................................................................166DEIREADH AN TURAIS; FAOISEAMH TÓNACH..........................................................................................168

NUA GHEIRSÍ............................................................................................................................................170

MEON JERSEY...........................................................................................................................................171Ó DHEAS TRÍD NA CATHRACHA...............................................................................................................174AN GARDEN STATE PARKWAY................................................................................................................175SANDY HOOK...........................................................................................................................................176MEIRICEÁNAIGH AGUS SNÁMH................................................................................................................181SIOPA NA NGIÚDACH................................................................................................................................182ALLAIRE...................................................................................................................................................185KAYAKÁIL................................................................................................................................................189NA DAOINE AISTEACHA SA CHARR GOIDTE..............................................................................................193BUN DOBHRÁIN/BÓTHAR NA TRÁ AR MIRE............................................................................................198OCEAN GROVE.........................................................................................................................................203

PENNSYLVANIA.......................................................................................................................................212

PHILADELPHIA..........................................................................................................................................213FÉILE SHEALADACH SOUTH STREET........................................................................................................216AN ITALIAN MARKET...............................................................................................................................219ÓSTÁIN MHEIRICEÁ AGUS NA DÉAGÓIRÍ A CHÓNAÍONN IONTU..............................................................221"LEACHT CUIMHNEACHÁIN NA NGAEL"..................................................................................................223ATÓGÁIL PHILADELPHIA..........................................................................................................................225"PÁIRC NÁISIÚNTA STAIRIÚIL AN NEAMHSPLEÁCHAIS"..........................................................................227BANCANNA AGUS COGADH......................................................................................................................228ÍOSÁNAIGH, CAECRAIGH, AND THEIR WILY WAYS..................................................................................231TITHE RÉABHLÓIDE AGUS PÁISTÍ RACÁNACHA.......................................................................................236BENJAMIN FRANKLIN I PHILADELPHIA.....................................................................................................239ÚÚÚÚ, ÁAAA . . . AARMONICA.................................................................................................................245AN LIBERTY BELL....................................................................................................................................248UAIGHEANNA AGUS BOINN......................................................................................................................254

4

4


LEATHANACH NA mBUÍOCHAS

-----------------

RÉAMHRÁ

5

5


Boston

6

6


An Eitilt go Boston

Boston an chéad stop i Meiriceá do chuid mhaith Éireannaigh. B'é an t-aon

chéadstop ar feadh i bhfad, i ndomhnach, go dtí gur cheannaigh Aer Lingus na

hAirbusanna agus chuir tús le heitiltí díreacha go háiteanna eile sna Stáit. Le tamall anois

tá siad fiú ag eitilt go Los Angeles, slán an scéalaí.

Bíonn eitilt ón tSionainn go Boston gach tráthnóna. Tagann sé isteach uair an

chloig nó dhó, am Mheiriceá, i ndiaidh an ama a d'fhág sé Éire. Tógann sé seacht n-uair

an chloig, b'fhéidir, agus má bhíonn cúrsa deas agus aimsir mhaith agat, faigheann tú

radharcanna dochreidte ar do bhealach amach. B'é an radharc ab áille a fuair mé ón eitilt

seo ná ceann ar chósta thoir an Chláir agus oileáin Árainn lá gréine sa Samhradh agus

muid ag tógáil cúrsa ó thuaidh. Smaoiním i gcónaí, nuair a fheicim radharc mar seo, ar na

himircigh uilig a d'fhág Conamara ó na seascaidí amach a fuair an radharc seo agus iad ar

a mbealaigh go Meiriceá. Daoine arb é seo a radharc deireannach ariamh ar a gceantar

dúchais. Sin meon na nÉireannach, b'fhéidir - ní féidir linn áilleacht a fheiceáil gan éirí

brónach.

Seift mhaith a bhí ag Aer Lingus ar feadh scaitheamh, ach rud nár thug mé faoi

deara le tamall, ná ceol brónach a chasadh san eitleán agus na paisinéirí á réitiú féin don

eitilt. An ceann is minice a chloisim ná "My Heart is in Ireland." Anois, cé go bhfuilim

nach mór cinnte gurb é Brian Warfield ó na Wolfe Tones a scríobh an t-amhrán, b'iad na

Dubliners, más buan mo chuimhne, a chas é. Léigh mé le déanaí, ámh, gur cuireadh cosc

ar cheol na Wolfe Tones ar eitleáin Aer Lingus mar gheall ar ghearáin ó Roy Beggs, Jr.,

feisire aontachtach i bparlaimint Thuaisceart Éireann. B'fhéidir gur sin an fáth nár chuala

mé an gnáthcheol maoithneach le tamall anois, ach Enya agus U2 agus mé ag lonnú mé

féin isteach i mo shuíochán.

7

7


Ní maith liom an tuirlingt i mBoston. Níor mhaith liom i 1994 nuair a rinne mé ar

dtús é agus ní maith liom anois é ach oiread. Tagann tú isteach ón Atlantach, agus má

thograíonn an píolóta tuirlingt ar rúidbhealach 33L siar ó thuaidh, ní fheiceann tú, deis nó

clé uait ón eitleán, ach sáile - sáile a cheapann tú a bhéas tú ag snámh ann sar i bhfad, i

dtrí no ceithre phíosa. B'shin mar a bhí agus mé ag teacht isteach deich mbliana ó shin.

Taobh liom bhí Meiriceánach - fear ramhar meánaosta a thug mo gheaitsíocht faoi deara

agus mé ag gliúcaíocht i ngach áit san eitleán, nuair nach raibh mo shrón fáiscthe le

gloine na fuinneoige.

"Seo an chéad uair duit ag eitilt, mar sin?"

Níorbh é, ar ndóigh. Le dhá bhliain anuas bhíos go minic in eitleáin idir Éirinn

agus an Ghearmáin.

"Ara níl insna rudaí sin ach prócaithe beaga."

Muise.

"Is iad seo na "big birds," arsa seisean go bródúil ag caitheamh a láimh timpeall

mar chomhartha thaispeána.

B'fhíor dhó. Bhí Aer Lingus tar éis eitleáin nua a cheannach an bhliain sin,

Airbusanna A330. Cinn móra glana feiceálacha.

Ba mheicneoir eitleán é, mar a tharla, ag obair in aerfort Logan i mBoston. Bhí sé

tar éis cuairt a thabhairt thar lear, don chéad uair ariamh. Agus muid cupla míle amach ón

rúidbhealach, nó mar sin, chas sé chugam.

"Táimid beagnach slán anois," adúirt sé le háthas. "Fiú má tharlaíonn taisme

anois, seans mór maith go dtiocfaidh an chuid is mó againn slán."

Go bhfóire Dia orainn, a smaoinigh mé. Fáilte go Meiriceá. Chas mé m'aghaidh

8

8


leis an bhfuinneog arís. Báid, tonntracha . . . talamh ar bith. Leanamar ag tuirlingt go

ciúin. Chrom mo dhuine tharam aríst agus bhreathnaigh go géar amach an fhuinneog.

"Jesus Christ," adúirt sé go faiteach.

"Shuigh sé siar de hosna mór scantraithe agus rug greim allasach an fhir mhairbh

ar mo lámh. Bhreathnaigh mé amach an fhuinneog. Caithfidh go raibh rud éigin cearr

nuair a bhí an meicneoir féin ag creathadh le faitíos. Uisce go fóill. Sáile agus seolta, iad

anois chomh cóngarach go bhféadfainn lucht na mbád a fheiceáil ag sméideadh chugainn.

Nó an raibh siad ag sméideadh? Arbh é sin faitíos ar a naghaidheanna? Bhíomar ag

tuairteadh, gan aon dabht!

Ha? Talamh? Theagmhaigh na rothaí an rúidbhealach go séimh cúramach. Mar is

eol do chách ach amháin mise agus an meicneoir, is dócha, gobann rúidbhealach Bhoston

amach san fharraige ina leithinis caol asfailt. Farraige ar chaon taobh dínn agus talamh

faonár rothaí, sheolamar ar aghaidh i dtreo chríochfort Bhoston Logan. Bhí mé i

Meiriceá.

9

9


Bóithre Agus Tuismitheoirí

Más Éireannach thú in aon chor, tá gaol agat i mBoston. Col ceathrar, col seisear,

is cuma. Tá na gaolta ann. Bíodh an milleán ortsa muna n-eagraíonn tú lóistín leis na

gaolta seo agus tú ag réitiú do thurais. Tá an t-ádh liomsa go bhfuil deirfiúr agam ina

cónaí sa chathair sin ó 1993 i leith, agus b'ise a bhailigh mé agus mé ag teacht isteach go

Meiriceá don chéad uair.

Ise a bhailigh aríst mé an turas seo, agus mé ag eitilt isteach chun cuairt a

thabhairt uirthi agus ar mo thuismuitheoirí, a bhí ag taisteal i Meiriceá ar feadh coicís.

Bhí iarmhúinteoir de mo chuid as Éirinn anois ag múineadh ar ollscoil Harvard, agus

shocraigh mé lá 'le Pádraig a cheiliúradh leis i gCambridge. Ná bac nach raibh cur amach

ar bith agam ar Bhoston. Bhí a fhios agam nach mbeadh fadhb ar bith ag Éireannach óg

éirimiúil in ardchathair Éireannach Mheiriceá.

Bhailigh mo dheirfiúr mé ón aerfort agus as go brách linn ar bhóithre móra agus

interstates chuig a teach i Malden. M'anam bhí meon an chósta thoir foghlamtha go maith

aici faoi seo. Cé nach raibh aici ach Mazda Miata, shílfeá go raibh Abrams Tank aici ón

chaoi inár chaith sé an cairrín ó thaobh go taobh idir lánaí an bhóthair.

"Same to you, asshole!" a ghlaoigh sí amach an fhuinneog go meidhreach agus

carranna móra ag scinneadh tharainn, tiománaithe iontu ag creathadh a ndorn inár dtreo

agus ag ardú a lármhéar.

Is cineál círéib leanúnach saol na mbóithre i mBoston, agus déarfainn go bhfuil

baint idir iompar na dtiománaithe agus leagan amach na mbóithre. Sé sin, cé go

dtiomanann lucht Illinois agus Wisconsin mar dhaoine mire, tá spás go leor acu amuigh

ansin sa meániarthar a leithéid a dhéanamh, agus gréasán bóithre tógtha d'aon uaim do

charranna acu. Mar sin, is féidir leo fanacht amach óna chéile. Ach, ó tá Eorpaigh ina

10

10


gcónaí in iarthar Massachusetts ó thús an 17ú haois amach, tá seanghréasán bóithre sa

stát sin a chuireann bóithre na hÉireann i gcuimhne dhuit. Bíodh a fhios agat go bhfuil an

mhír "bó" san fhocal "bóthar" ann d'aon ghnó - sa Meánaois, ní chuirfeá an t-ainm sin ar

bhealach muna mbeadh bó in ann dul thar bó eile air. Bhí bóithre Mhassachusetts leagtha

amach ar na rialta céanna - b'iad bealaigh do bheithigh, agus b'fhéidir do thrucail beaga,

bóithre Mhassachusetts ar feadh trí chéad bliana. Go tobann sa fichiú haois, bhí ar rialtas

an stáit mogalra carrbhóithre a leagan amach ar an seanghréasán seo. Tugann seo le fios

cén fáth nach bhfuil a leithéid ann i Massachusetts agus bóthar díreach. Ach is maith liom

mar sin é - cuireann sé Éire i gcuimhne dom.

Tá seift bhóthar faoi leith ann i Meiriceá a chuirtear "The Boston Left" air, cé go

bhfuil sé fairsing go leor sna cathracha móra go léir anois. Séard atá ann ná go mbogann

tiománaí cairr chun cinn go mall agus na soilse tráchta dearg, go dtí go bhfuil sé

beagnach amach sa ghabhail. Coimeádann sé a shúile ar na soilse tráchta an t-am ar fad,

agus chomh luath agus a thiontaíonn na soilse, géaraíonn sé go tobann agus casann ar

chlé os comhair an tráchta atá ag teacht ina threo. Cluiche dáinséarach atá á imirt ag na

diabhail seo, ar ndóigh. Tá a n-aire dírithe chomh mór sin ar na soilse nach bhfeiceann

siad coisithe in aon chor, ná carranna eile. Ach níl réiteach ar bith ann. Ta tiománaithe

Mheiriceá chomh trodach sin, agus chomh drochoidithe, nach dtugann siad aird ar bith ar

chomh dáinséarach is a bhfuil sé.

Bhí árasán beag ag mo dheirfiúr i mBoston, nó i Melrose, is cirte a rá, ó tá an

fobhaile sin deich míle amach ó lár na cathrach féin. Ach bhí sé in aice stáisiúin traenach

T1 mar sin féin. Tugtar "an T" ar na tramanna agus na traenacha fé thalamh anois.

1 Tugtar an "T" ar an gcóras iompair poiblí i mBoston. Sna seanlaethanta, nuair nach raibh de mhodh iompair sa chathair ach tramanna (a chuireann Meiriceánaigh "trolleys" orthu), thosaigh muintir Bhoston ag tagairt don chóras oibre lena litir thosaigh. Dála an scéil, déantar tagairt do chóras taistil Siceagó mar an "L", toisc gur tógadh na céad línte in airde os cionn na sráideanna, sé sin "elevated."

11

11


Taistealaithe amach is amach iad mo thuismuitheoirí. Bhí siad romham cheana

féin san árasán, tar éis teacht suas as Nua Eabhrac.

An gá dhom a rá leat gur ceart a bheith an-chúramach le tuismitheoirí

Éireannacha? Bíonn an t-ómós céanna uathu óna bpáistí agus a fuair siad nuair a bhí na

páistí céanna óg, fiú nuair is iad na páistí céanna atá á dtiomáint thart agus ag cur

leapacha fúthu.

"A Éanna," a dúirt mo dheirfiúr liom sula ndeachaidh muid isteach sa teach. "Tá a

fhios agat cad tá uathu, agus is cuma leo nach é seo a dteach. Ná bíodh ragairneacht ar

bith ar siúl agat an deireadh seachtaine seo - agus bí cinnte go ngléasann tú go néata."

Go bhfóire Dia orainn. Cad a bhí mé ag tarraingt orm féin? Na blianta fada caite

agam i mo chónaí i gCorcaigh, sa Ghearmáin, agus anois i Meiriceá. Cén sórt time warp a

raibh mé tite isteach ann go raibh mé ag tomhais m'éadaí arís agus ag cinntiú go raibh mo

ghruaig cíortha agus mo bhróga snasta.

"Agus as ucht Dé, a dhéartháir," a chríochnaigh sí. "Nach mbearrfá thú féin?"

Leag mé méar ar mo smig.

"Céard atá cearr?"

"Céard tá cearr? Breathnaíonn tú mar choirpeach leis an gcoinleach sin ort!"

Tuismitheoirí Éireannacha den seandéanamh iad mo thuismuitheoirí, agus go

háirithe m'athair. Níor thuig mé seo go dtí gur tháinig mo bhean, ar Meiriceánach í, ar ais

go Gaillimh don Nollag anuraidh. Tar éis lá nó dhó chas sí chugam agus d'fhiafraigh faoi

chogar:

"An gcaitheann d'athair culaith agus carbhat i gcónaí agus é ag ithe a

bhricfeasta?"

Bhreathnaigh mé ar m'athair. Dar fia, níor thugas sin faoi deara ariamh. B'shin é,

12

12


ag gearradh a thósta síos ina phíosaí beaga, agus culaith gorm air, an carbhat ceangailte

cheana féin. Bhreathnaigh sé orm.

"An bhfuil ubh ar mo chulaith?"

"Níl, níl."

Bhreathnaigh mo bhean orm.

"An bhfuil sin normálta?"

Agus mé ag smaoineamh air anois, ní dóigh liom go bhfaca mé carbhat ar éinne

ariamh i Wisconsin taobh amuigh de bhainisí agus sochraidí, agus fiú ansin, is nós

roghnach é.

Anois bhí mé chun teach a roinnt leo arís. Bhreathnaigh mo dheirfiúr orm idir an

dá shúil.

"Anois - bí ar do mhúineadh an turas seo."

Nach raibh mé ariamh?

Ach bhí an clú amuigh orm cheana féin i mo mhuintir. Ní scabhtaer ná tada mé,

ach taitníonn an craic liom, agus is cuma liom céard a chaithim, ach é bheith

compórdach.

D'oscail an doras. B'shin mo thuismuitheoirí. Bhí ciúnas soicinde no mar sin agus

iad ag dearcadh orm go criticiúil. Chuaigh a n-amharc óm chloigeann síos go mo bhróga

agus ar ais arís. Labhair mo mháthair.

"A, a Éanna. Nach mbearrfá thú féin?"

Bhuel fáilte go Boston thú féin, a smaoinigh mé2.

2 Fuair m'athair nódú croí i Lúnasa 2004. Thiomáin mé ó ardchríocha Dhún na nGall tríd an oíche go Baile Átha Cliath nuair a tháinig an scéala. Chaith mé an oíche sa seomra feithimh, agus an lá dár gcionn ligeadh isteach mé sa seomra ina raibh m'athair ag teacht chuige féin. Luigh sé ansin, an t-aerthóir ag brú aer isteach ina chliabhrach agus á tharraingt ar ais amach. Shuigh mé ansin ar feadh deich nóiméid ag breathnú air go ciúin. Go tobann chorraigh sé beagán, agus d'oscail a shúile. Chorraigh mé féin beagán chun comhartha a thabhairt go raibh mé ann. Chas sé a chloigeann i mo threo agus chonaic mé. D'oscail a shúile go mór, agus tháinig focla uaidh go fann.

"A, a Éanna," a dúirt sé go piachánach. "Nach mbearrfá thú féin?"

13

13


Lá 'le Pádraig i mBoston

Bhí mo cheacht foghlamtha, mar sin. Bí múinte, béasach, cúramach.

Ach b'é an lá arna mhárach Lá 'le Padraig. Agus bhí cuireadh agam dul ag ól an lá

arna mhárach le seanchara. Bheadh orm bheith an chúramach mar sin. Srian a choiméad

ar an ól agus bheith go réidh. B'iarmhúinteoir ollscoile agam an seanchara seo, a bhí

anois ag múineadh in ollscoil mhór le rá i gCambridge, agus gheall sé raimil den scoth dá

dtiocfainn amach go Cambridge chun bualadh leis tráthnóna, agus shocraigh mé mar sin

bheith ann ag an cúig. Ach céard a dhéanfainn ar feadh an lae?

Dul ag an mórshiúil, cinnte, a deireann tusa, ach rud a chuirfeas iontas ort faoi Lá

'le Phádraig i Meiriceá ná nach gceiliúrtar é ar an 17ú Márta. I 2005, mar shampla, beidh

seacht mórshiúl ar siúl don fhéile. Ní bheidh oiread is ceann amháin acu ar siúl ar an 17ú

Márta. An 13ú agus an 20ú na dátaí is coitianta, ach beidh ceann amháin acu ar siúl ar an

5ú! Níl a fhios agam cé chomh croiúil a gceiliúrfaí Lá Nollag dá mbogfaí go dtí an 13ú

Nollaig é!

Obair, ar ndóigh, is cúis le seo. Tá muintir Mheiriceá rite chun oibre. Níl tír ar

domhain ina bhfaigheann oibritheoirí níos lú laethanta saoire. Is é meánmhéid na

laethanta saoire i Meiriceá ná 16. Sa tSualainn faightear 32. Mar sin, ní féidir le daoine

anseo an lá a thógáil saor gan na laethanta saoire luachmhara sin a chailliúint. Agus

eagraíonn siad na mórshiúlta ag an deireadh seachtaine. Dar liomsa (ar dígeantóir mé,

b'fhéidir), is séitéireacht é seo. Dá dtiocfadh Deaidí na Nollag ar an lá mícheart nach

sílfeá go raibh rud as ord?

Bíodh sin mar atá, ní raibh mórshiúl ar bith ar siúl, agus bhí Boston oscailte agus

14

14


chomh beathaíoch le lá gnó ar bith eile. Shíl mé dul isteach go Boston le mo

thuismuitheoirí, bheith i m'fhíorthurasóir, agus an "Freedom Trail" a dhéanamh.

"Freedom Trail?" arsa m'athair, a bhfuil féith mhaith íoróine ann. "Go híontach!

Ar lá 'le Pádraig! Beidh tusa mar threoraí againn, a mhaicín Mheiriceá."

Tá a fhios aige gur fuath liom é nuair a luaitear Meiriceá liom. Go bhfóire Dia

orainn, chónaigh mé sa Ghearmáin agus ní luaitear an tír sin liom. Chónaigh mé i

gCorcaigh . . . bhuel, b'iad na Corcaígh nár lig dom an chathair sin a lua liom.

Go Boston linn, mar sin.

Níor mhiste a rá gur bhuail taom chroí m'athair sé bliana roimhe seo, agus go

bhfuair sé seach-chonair thriarach bliain roimhe. Bhreathnaigh mé ar an bhfeairín beag

seo agus smaoinigh mé ar na píopaí beaga ina chliabhrach ag borradh faoi bhrú an tsiúil.

A, muise, bhí lá fada faiteach romham i mBoston.

Cad é an leigheas is fearr ar jetlag? Nuair ag eitilt siar go Meiriceá atá tú, molaim

fanacht i do shuí go hoíche agus dul a chodladh mar is gnách. Agus sin a rinne mé.

D'éiríomar tar éis mo dheirfiúr, a bhí éirithe agus imithe ag obair cheana féin, agus

d'itheamar bricfeasta.

Bhí m'athair ag bord cheana féin ina chulaith. Bhí mo mháthair gléasta mar Grace

Kelly. Bhreathnaíodar beirt go géar orm.

"Nár bhearr tú thú féin go fóill?" arsa mo Mhama go biorach.

Shocraigh m'athair a charabhat beagáinín.

"Céard a bhéas tú ag caitheamh inniu?"

Bhreathnaigh mé ar an mbeirt trí shúile sramacha.

"Tá sibh ag iarraidh dul ag siúl inniu, nach bhfuil?" a d'fhiafraíos.

Tagann uaireanta, fiú le do thuismuitheoirí, nuair nach bhfuil an dara rogha agat,

15

15


ach bheith fírinneach neamhbhalbh. Agus b'sheo ceann de na huaireanta sin.

"Ar ndóigh, bhíomar ag déanamh an Freedom Trail leatsa," arsa mo mháthair.

"I mbróga ardsálacha?"

Chas mé le m'athair.

"Agus i gculaith?"

"Ach . . . caithfidh muid breathnú go maith."

"Agus caithfidh sibh bheith in ann siúl freisin!"

Buíochas mór le Dia, bhí bróga compórdacha ag mo mháthair, agus bhí mé in ann

cur ina luí ar m'athair an carabhat a fhágáil sa mbaile, ach ba léir gur cheapadar iad féin

bheith gannghléasta. Sheasadar in aice an dorais tosaigh go hainniseach, mar mhadraí

fliucha nó caoracha lomtha.

"An bhfuil tú cinnte nach dtabharfar faoi deara muid?"

"Lánchinnte."3

An "Freedom Trail"

Tá "hook" éigin ag gach baile do thurasóirí. Tá an Liberty Bell i Philadelphia, an

Magnificent Mile i Siceágo, agus an Freedom Trail i mBoston. B'eagarthóir an Bhoston

Herald-Traveler William Schofield, a smaoinigh air i 1951, agus ghlac an méara agus

comhairle an bhaile go croíúil leis an moladh. Mar bhóithre Mhassachusetts, tá

sráideanna Bhoston leagtha amach in ainriail, agus ba dheacair do thurasóirí iad a aimsiú.

3 Is cuimhin liom m'athair ina sheasamh i dTimes Square, Nua Eabhrac, cupla bliain ó shin. Stop sé, bhain sé amach a vallait, thóg amach dorn nótaí airgid, agus thosaigh á gcomhaireamh. Tháinig póilín chugainn agus bhreathnaigh ar mo Dhaid idir an dá shúil.

"An bhfuil a fhios agat, a dhuine uasail, an fáth go bhfuil tú fós beo.""Er . . . níl," arsa m'athair go huascánta."Mar ceapann na coirpigh timpeall ort gur póilín i ngnáthéadach thú. Anois leag thart do vallait,

maith an fear, huh?"

16

16


Tógadh fógraí mar sin ag treorú na dturasóirí tríd an mbaile agus ag taispeáint 16

áiteanna stairiúla dóibh.

Cé gur éirigh go maith leis an bplean, dúirt na turasóirí go rabhadar fós ag dul ar

strae (cuimhnigh gur Mheiriceánaigh a mhórchuid) agus i 1958 thángthas ar sheift nua:

seachas fógraí a chrochadh ag treorú na dturasóirí ó choirnéil go coirnéil, tuige nach

bpéinteáilfeadh siad fleasc dearg ar an talamh a d'fhéadfadh na turasóirí leanacht go

héasca?4 Ó 1958 tá feabhsaithe tagtha ar an bhfleasc úd. Ar dtús ní raibh ann ach líne

péinteáilte, ach anois tá cuid mhaith den líne déanta as brící a leagadh isteach sa sráid

féin. Smaoineamh maith. Braitheann tú gur cuid d'ailtireacht na cathrach an trail e féin.

Tosaíonn an Freedom Trail ar Bhoston Common, ag an oifig turasóireachta

isteach ó shráid Tremont. Is ar Bhoston Common a bhfeiceann tú an difríocht idir

Éireannaigh agus Meiriceánaigh láithreach, mar tá an coimín breac le hIoraí. Ní Ioraí Rua

iad ámh, ach glas, cé go mbfhearr liomsa aidiachtaí mar "shalach" nó "gránna" a úsáid,

ach ní thaispeánann sin ach chomh fada is a bhfuil me i Meiriceá anois, is dócha. Agus

mé i mBoston, ámh, ní raibh mé ach cupla mí sa tír, agus nuair a rith na hainmhithe beaga

suas chugainn ag iarraidh bia, b'é ár bhfreagairt an gnáthcheann:

"Ó chomh gleoite is atá siad. Cár féidir linn cnónna a cheannach dóibh?"

Ainneoin na mílte pictiúirí díobh ar fhallaí scoile in Éirinn, a thabharfadh le fios

go bhfuil ceann ina shuí ar ghach crann in Éirinn, ní fhaca mé ariamh ach Iora Rua

amháin in Éirinn, ar ghéag crainn in aice an bhóthair agus mé ag rothaíocht go dtí an

Spideil corradh agus deich mbliana ó shin (ní áirím na truáin beaga brónacha a bhfaca mé

i Zú Átha Cliath agus mé im' pháiste).

4 Arbh é an duine céanna é a phleanaigh foirgneamh na nEalaín i gColáiste na hIolscoile, Baile Átha Cliath. Tógann sé an chuid is mó de lá an Freedom Trail a dhéanamh, agus braithim go dtógann sé an méid céanna ama, beag ná mór, rud ar bith a aimsiú sa bhfoirgneamh sin.

17

17


Tuigeann na créatúirí seo tábhacht na gleoiteachta, ámh, agus tuigeann siad

turasóirí leis. Leadhbanna le bia.

Is í lomfhírinne an scéil nach bhfuil sna péisteanna seo ach francaigh crainn.

Cuirtear "creimirí" ar ioraí, luchanna, agus francaigh mar itheann siad trí ghach rud. Do

bhosca bruscair, díon do thí, cáblaí leictreachais agus teileafóin. Tábla beatha na n-éan sa

gháirdín. Milleann siad gach rud5.

Aithnítear turasóirí Meiriceánacha in Éirinn go héasca, ach aithnítear sinne (agus

ár dtuismitheoirí go háirithe) anseo chomh éasca céanna. Geallaim go bhfuil lucht gnó

Bhoston tinn tuirseach de thurasóirí ag teacht chucu sa choimín ag iarraidh orthu pictiúirí

a ghlacadh dóibh ag beathú na nIoraí.

Tar éis francaigh crainn Bhoston Commons a bheathú agus a ghlacadh ar phictiúr

faoi deich, d'aimsíomar an oifig eolais. B'anseo a d'fhéadfadh tú na treoirleabhair a

cheannach don tsiúlóid. Ní raibh na soilse ar siúl ann, ach bhí bean óg ag siúl timpeall

taobh thiar den ghloine. Thriall mé an doras. Bhreathnaigh sí amach go faiteach.

"We are closed!"

Bhreathnaigh mé ar na huaireanta oscailte ar an doras.

"Open 830am-5pm"

"It's nearly ten O'Clock" arsa mise os ard.

"We are closed!"

Choimeád sí a radharc ar an urlár agus í ag siúl timpeall na hoifige, ag caitheamh

5 Nuair a bhí mé i mo chónaí i seanteach macléinn i Champaign-Urbana, Illinois, i 1997, ainmníodh mé mar ghlacadóir na n-Ioraí (ór mise an t-aon duine a raibh sé de mhisneach aige iad a ghabháil). Dhúisítí mé gach maidin Domhnaigh, beag ná mór, le mionchnagaireacht na gcráigíní ar urlár an áiléir os mo chionn. Tar éis go bhfuaireamar gaiste "daonnachtúil" dhúisítí mé le gliogar a dhorais. Bheadh orm an diaibhlín beag sa ghaiste a thógáil deich mbloc ón teach ansin (chun cinntiú nach n-aimseodh sé a bhealach ar ais) agus é a shaoradh sular bhris sé a fhiacla ar sreangbhallaí an ghaiste. Faraor bhásaigh go leor acu nuair a thriail siad rith trasna an bhóthair ar ais i dtreo ár dtigh, agus bhí orm cuid eile a "shaoradh" i sneachta a bhí troigh ar dhoimhne agus níos mó. Na créatúirí bochta.

18

18


corrghliúic ar an doras.

"But the sign says you're open."

"We are closed!"

Faoi seo bhí grúpa beag de dhaoine a bhí ag seasamh thart in aice na hoifige

bailithe timpeall an dorais. Ba léir nach sinne amháin a bhí ag tabhairt aghaidh ar an

bhFreedom Trail inniu.

"Yeah!" adúirt fear ramhar le croiméal mór Stailíneach i nglór srónach

Mheániarthar Mheiriceá. "When ya gonna open, then?"

"We are closed," adúirt an cailín arís le creathadh agus eagla ina glór.

Chas mé le mo thuismuitheoirí.

"Fainigíse anseo ar eagla go nosclaíonn siad. Ceannóidh mise treoirleabhar i siopa

na dturasóirí trasna an bhóthair."

Chuaigh mé go dtí an siopa agus cheannaigh leabhrán beag ar chúig dollar. Nuair

a d'fhill mé bhí an oifig ar oscailt, ar ndóigh. Bhí scuaine fada os comhair na mná a bhí

ann níos túisce, a bhí anois ina seasamh thaobh thiar de chúntar.

Bhí mé ag iarraidh nóiméad a chaitheamh sa scuaine agus plaic nó dhó a bhaint

aisti, ach bhí mo thuismuitheoirí ag éirí corrathónach, agus bhailíomar linn.

Bhí an t-ádh linn an mhaidin sin. Nuair a thaitníonn an ghrian maidin earraigh i

mBoston, shílfeá gurbh é céadmhaidin an domhain í. Annamh a fheiceann tú solas mar

seo in áiteanna eile i Meiriceá, agus ar ndóigh, bíonn baile deas a dhíth ort chun blas an

tsolais a fháil i gceart (agus, mar is eol duit, b'fheidir, tá mórchuid na mbailte i Meiriceá

gránna), ach nuair a fheiceann tú solas mar seo, ba cheart duit an deis a thapú, gach rud

eile a chur ar cheal, agus dul amach ag siúl. Faoi sholas mar seo, ní amháin go bhfuil an

féar glas, ach tá sé loinnirghlas. Ní amháin go bhfuil an crann beo, ach tá sé úrbheo. Ní

19

19


amháin go bhfuil an t-aer folláin, ach tá sé úrnua agus glé sa chaoi is go bhféadfá

breathnú tríd go híor na spéire ó bharr chnoic6 Aimsir fhoirfe í seo don turasóir. Agus tú i

do sheasamh ar an gcoimín, d'fhéadfá an talamh a mhothú ag análú, ag sú beochta an

tsaoil agus á brú ar ais amach arís trí ribí an fhéir agus ag réitiú é féin don samhradh le

teacht. Sheas an triúir againn ar an gcoimín agus rinne dearmad ar an óinseach san oifig

turasóireachta. Thugamar ár n-aghaidh ó thuaidh trasna an choimín go dtí an State House.

Trosc Naofa Mhassachusetts

Neamhchosúil le tíortha na hEorpa, is annamh gurb ionann an chathair is mó sa

stát agus ardchathair an stáit sin, ach, b'fhéidir ag taispeáint chomh sean is a bhfuil

Massachusetts, is é Boston ardchathair Mhassachusetts, agus is insan State House a

chruinníonn Comhdháil agus Seanad an stáit.

Déantar anchuid buaileam sciath faoi fhoirgneamh an State House, ach faraor ní

féidir liomsa bheith chomh dearfach céanna. Ní féidir an foirgneamh a fheiceáil i gceart

ón gcoimín, agus tá an foirgneamh chomh cóngarach don bhóthar nach féidir é a fheiceáil

i gceart ón gcosán ach oiread. Nuair a fuair mé radharc air, chuir sé teach cúirte na

Gaillimhe i gcuimhne dom dá dtógfaí a leathchuid de as brící dearga. Tá cupola mór órga

os a chionn, agus is cosúil gur rud cáiliúil é seo, ach arís, faraor géar, chuimhnigh mé go

raibh ceann mór glas os cionn na hardeaglaise i nGaillimh7. B'fhéidir nach raibh mé ag

taispeáint meas go leor dó, ach an t-aon rud a fhanann liom ón fhoirgneamh ná chomh

coitianta is a bhreathnaigh sé. Ní cúnamh é ach oiread go bhfuil go leor foirgintí móra

nua timpeall air atá níos airde ná é féin, agus nach gceadaítear éinne isteach sna gáirdíní

(nó nár ceadaíodh agus muidne ansin, pé scéal é).

6 Má bhí tú ariamh i gcathair mheanaoiseach sna hAlpanna san earrach, tuigfidh tú go maith an mothúchán maidine seo.7 B'as adhmad an chéad cupola. Chuaigh copar ar an adhmad in 1802 chun an báisteach a choimeád amach, agus ní dheachaigh an t-ór air go dtí 1874.

20

20


Sheasamar ag na geataí agus bhreathnaíomar ar an bhfoirgneamh. Rud mór dearg

le deich gcolún debhánchloch trasna a lár agus an cupola úd os a chionn.

"Bhuel," arsa mo mhama, ag breathnú tríd an bhfál iarann agus na crainnte, i

nguth na máthair a bhfaigheann bronntanas Nollag nach dteastaíonn uaithi. "Nach bhfuil

sin go deas."

"Entrance at Side" a dúirt fógra crochtra ar an bhfál céanna.

Chuamar timpeall an choirnéil agus b'shin an doras isteach. Rud beag le póilín

slándála ina sheasamh os a chomhair, cé nach raibh ceachtar den dá theach parlaiminte

ina suí an lá seo8. Isteach linn.

Déanann Meiriceánaigh rud mór den bhliain 1776. Ba sa bhliain sin, a deir siad, a

bunaíodh Stáit Aontaithe Mheiriceá. Luaitear an bhliain sin, agus an dátá 4ú Iúil, le

bunadh na tíre mar gheall ar shíniú Fógra an Neamhspleáchais, a tharla ag an dara

comhdháil mhór-roinneach i Philadelphia. Shuigh an chomhdháil ó Bhealtaine go

Nollaig, ach b'e ar an 4ú Iúil a shíníodh an fógra cáiliúil. Dá gceisteofá

Gnáthmheiriceánach, déarfadh sé leat gurbh ar an dáta sin a d'fhág saighdiúrí Shasana an

tír agus a thosaigh féinriail na Stát Aontaithe. Ar ndóigh, níorbh ea. Ní raibh sa bhfógra

seo ach tús an éirí amach, agus lean sé ar aghaidh go dtí 1781. D'aithin Sasana

neamhspleáchas na 13 chóilíneachtaí i gconradh Phárais, a síníodh i 17839. Leis an

seandíoltas a bhí ag an dá tír dá chéile, mar sin, chuirfeadh sé íontas ort, b'fhéidir, a fháil

amach go raibh fear óg Meiriceánach darb ainm Charles Bulfinch ag taisteal timpeall na

hEorpa, agus go háirithe timpeall Shasana, idir 1785 agus 1787 ag lorg ionsparáide

8 Seanstát is ea Massachusetts, agus dá réir sin, tá go leor laethanta saoire poiblí acu, i bhfad níos mó ná stáit níos faide siar nach bhfuil stair fhada acu. Más ag lorg obair múinteoireachta i Meiriceá atá tú, mar sin, tosaigh i Massachusetts, mar ceiliúrann na scoileanna mórchuid na laethanta saoire. 9 Dála an scéil, agus Meiriceá i mbun feachtais mhóir frithfhrancach faoi láthair, déantar dearmad go dteipfeadh go hiomlán ar an éirí amach gan cúnamh na Fraince.

21

21


ailtireachta ar ionchas a shlí bheatha. Mac dochtúra shaibhir ab ea an duine seo a raibh a

athair ag iarraidh nach leanfadh sé ceird a athar. Nuair a chéimnigh sé ó Harvard i 1781

(in aois a hocht déag!) chuaigh sé le gnó, ag obair mar chuntasóir dá uncail, ach b'fhearr

leis ealaíon agus ailtireacht, agus mar sin, i 1785, chinn sé an Grand Tour a dhéanamh

san Eoraip. Chuir sé suim mhór in ailtireacht nuachlasaiceach Shasana, agus go háirithe i

bhfoirgneamh nuaphalláideach ar bhruach an Thames i Londain, Somerset House. Ar

fhilleadh dó go Boston, chuaigh an scéal amach go mba fear mór ailtireachta é, agus dá

réir sin, d'iarr Cúirt Ghinearálta Mhassachusetts, a bhí ag pleanáil teach stáit (sé sin, teach

páirliminte) nua, air pleananna a chur isteach dó. Chuir sé plean isteach, bunaithe go mór

ar Somerset House, agus glacadh leis. D'osclaíodh an foirgneamh nua d'obair parlaiminte

ar an 4ú Iúil, 1795.

Má bhreathnaíonn tú ar phictiúirí den dá fhoirgneamh, feicfidh tú cosúlachtaí, gan

dabht, go háirithe sna sciatháin ar dheis agus clé a shíneann ar ais amach ó lár an

fhoirgnimh i dtreo an fhéachadóra, agus mar sin cuireann sé iontas orm nách ndeirtear sa

litríocht ar bith nár tógadh na sciatháin seo go dtí tús an 20ú haois. Ní amháin sin, ach is

den 19ú haois déag mórchoid an fhoirgnimh taobh thiar den tosach. I bhfírinne, níl ann ó

Bhulfinch ach aghaidh an fhoirgimh, an halla taobh thiar de, agus an cupola os a chionn.

Ara gearán, gearán - ní dhéanaim ach gearán.

Is dócha gurb é an halla an áit is stairiúla sa bhfoirgneamh, mar sin, ach

d'athraíodh seo freisin nuair a atógadh an foirgneamh i dtús an 20ú haois. Halla "dórach"

atá ann, a chiallaíonn gur ar stíl na Seanghréige atá sé, agus ar an stíl sin a bhí na deich

gcolún arda idir urlar agus síleáil. Ba tháirge ríthábhachtach do Mhassachusetts sa 18ú

haois an t-adhmad, agus mar sin rinneadh na colúin seo as giúis (tuigeann tú an

siombólachas, ar ndóigh - an chuid uachtar den fhoirgneamh ina seasamh ar na colúin

22

22


seo. Ach ór contúirt tine na colúin údan, cuireadh colúin iarainn agus plastar ina n-áit.

Má thugann tú cuairt ar an seomra comhdhála, feicfidh tú rud aisteach os do

chionn agus tú i do shuí sa ghailearaí poiblí - trosc. Trosc cuig troigh ar fhad, déanta as

adhmad, agus é crochta ar dhá shreang ón síleáil. Seo, creid nó ná creid, an "Sacred Cod

of Massachusetts."

Fíorsheanrud is ea seo, é níos sine ná an teach stáit féin. Thug fear gnó áitiúil don

chomhdháil é i 1784, nuair a bhí siad ag cruinniú go sealadach in áiteanna eile. Nuair a

osclaíodh an teach stáit, crochadh an trosc úd os cionn na gcainteoirí mar shiombal

thábhacht na hiascaireachta do stát Mhassachusetts. Marar smaoinigh tú ar an gcúis gur

ainmníodh Cape Cod mar a ainmníodh, tuigfidh tú anois. Dírítear an trosc i dtreo an

pháirtí parlaiminte a bhfuil an tromlach acu sa seisiún sin. Le fada fada an lá, tá an trosc

ag féachaint ar na nDaonlaithe10.

I 1993 goideadh an trosc. Micléinn ón scignuachtáin ollscoile, an Harvard

Lampoon, a ghoid an t-iasc chun spóirt. Is cosúil gur jab éasca a bhí ann - shiúladar

isteach le gearrthóir sreinge agus bosca bláthanna. D'fhanadar ansin go dtí go raibh an

gailearaí poiblí folamh, ghearr siad sreanganna crochta an troisc, agus chuireadar sa

mbosca é faoi bhláthanna. Sin déanta, shiúladar ar ais amach arís, agus choimeádadar an

t-iasc in áit rúnda fad's a ghread an stoirm timpeall orthu. Dúradh go sollúnta sa

bparlaimint nárbh fhéidir dlíthe a phlé le húdarás gan an trosc coiscricthe. Saibhseáladh

an abhainn. Gealladh go dtitfeadh an dlí go trom ar na daoine a ghoid é. Diaidh ar

ndiaidh, ámh, thosaigh an locht ag titim ar lucht an Lampoon, agus tar éis cupla lá, a

fhios acu go mbeadh na póilíní ag cnagadh ar an doras sar i bhfad, tugadh ar ais an trosc

trí idirghabhálaí.

10 Agus é i mbun feachtais atofa i 2004, dhírigh an t-uachtarán George W. Bush cuid mhaith dá fheirge, ní ar a chéile comhraic John Kerry, ach ar an bhfeachtas a bhí taobh thiar dó: "liobrálaithe Mhassachusetts."

23

23


Ó shin i leith, tá an trosc crochta níos faide suas, le cinntiú nach dtagann fonn

fuadaithe ar mhicléinn Harvard arís.

Sé mo thuairimse go bhfuil fuadach mar seo tuillte go maith ag parlaimint ar bith

a shuíonn faoi throsc mór adhmaid. Trosc!

Bhreathnaíomar ar ais ar an bhfoirgneamh agus muid ag fágáil. Shílfeá, agus

chomh spreagtha i ndiaidh na mbratach atá Meiriceanaigh, go mbeadh bratach os cionn

an chupola, ach mar a tharlaíonn, seasann rud aisteach ar bharr an chupola seo - shíl mé

ar feadh nóiméad go mba ghránáid é, ach is cosúil gur buaircín giúise é, siombal

thábhacht na foraoiseachta do ghéilleagar an stáit. Ba ó thuaisceart an stáit a bhfuair

Massachusetts mórchuid a adhmaid, ámh, agus in 1820scar an chuid sin den stát ó

Mhassachusetts chun a bheith ina stát neamhspleách, Maine.

D'fhagamar Teach an Stáit ar ais i dtreo na hoifige eolais agus Park Street Church,

ar thaobh theas an choimín. Áit shuimiúil is ea Boston Common é féin, an pháirc phoiblí

is sine i Meiriceá. Nuair a tháinig na Piúratanaigh go dtí an ceantar i 1630, iad ina gcónaí

i bpubaill ar leithinis "Shawmut" (mar ab ainm don áit ag an am), thángadar ar

eirimíteach sa cheantar ina bhfuil an coimín inniu: an t-Urramach Blackstone.

"Ceadaíodh" caoga acra dó ar an gcnoc, agus thógadar an chuid eile dóibh féin. Ar

ndóigh, ghread an t-Urramach leis isteach faoin tuath ag díol gach cuid den talamh ach sé

acra, agus ní bhfuarthas tuairisc air go ceann trí bliana eile nuair a tháinig sé ar ais go dtí

an baile ag marcaíocht tarbh agus ag lorg mná céile.

Ar ndóigh, níorbh é Boston ainm na háite go dtí 1630, nuair a d'ainmnigh na

Piúratánaigh an baile i gcuimhne a mbaile dhúchais in East Anglia, Sasana. B'é

"Shawmut" an t-ainm Indiach ar an leithinis, agus sular thug siad Boston ar an áit,

24

24


thagraigh na hEorpaigh don áit mar "Tri-Mountain." Beag seans go bhfeicfidh tú na cnoic

níos mó, mar tá an leithinis athruithe as cuimse le ceithre chéad bliain, ach bhí trí chnoic

beaga ar an leithinis - Cotton Hill, Sentry Hill, agus West Hill. Níl mórán fágtha de

Sentry Hill mar úsáideadh cuid mhaith den chnoc é féin chun an "Back Bay" a líonadh

isteach ar mhaithe le talamh nua a fháil.

Is deacair é a chreidiúint anois, ach san áit ina ritheann an Charles River go mall

tharat anois, ní raibh ann sa 17ú haois ach cuan fairsing. Bhí Boston ceangailte leis an

mórthír le cuing talún nach raibh níos mó ná caoga slat ar leithead. Ar ndóigh, b'shin an

fáth gur chuir na inimircigh fúthu anseo - bhíodar ceangailte leis an mórthír, ach cosanta

ó na hIndiaigh go maith freisin.

Ar leithinis chomh beag, gan mórán spás leathnaithe, bhí coimín go mór a dhíth ar

na háitritheoirí. Ba ar an gcoimín a choimeádadar a n-ainmhithe, a chuir an milíste é féin

ar thaispeáint, agus a cuireadh chun báis na coirpigh.

M'anam caithfidh mé a rá leat go raibh na Piúratánaigh rite go mór le píonós an

bháis. B'ar an gcoimín a maraíodh iad, is cosúil. Margaret Jones i 1648 mar gheall ar í a

bheith ina bandraoi, Ann Hibbens i 1656, ar an gcúinse ceanna, B'anseo a crochadh na

"Boston Martyrs" idir 1659 agus 1661 - William Robinson, Marmaduke Stevenson, agus

Mary Dyer, triúir Quaker nár ghéill do Phiúratánachas mar a chleachtaítí é i mBoston.

Is é scéal Mhary Dyer an ceann is truamhéalaí, déarfainn. Tar éis gur ritheadh

dlíthe i mBoston ag díbirt na gCaecar "faoi phian bháis," tháinig an triúr acu i Meán

Fomhair 1659 agus cúisíodh iad as a gCaecras. Caitheadh amach as an mbaile iad. Nuair

a d'fhilleadar an mhí dár gcionn, crochadh Robinson agus Stevenson. Ar leagadh an rópa

timpeall mhuiníl Mhary Dyer, tháinig an scéal gur tugadh pardún di. Táthar nach mór

cinnte anois nach raibh ann ach seift chun faitíos an bháis a chur inti.

25

25


Díbríodh amach as an mbaile agus fágadh i lár na foraoise í, ach i mBealtaine

1660 d'fhill sí arís. An turas seo níor tugadh pardún ar bith di, agus crochadh í. I Márta

1661 crochadh William Leddra ar an gcúis go mba Caecar é.

Níorbh iad seo ach na Caecair a maraíodh. Céasadh na scórtha eile leis an

mbranda (dódh "H" do "Heretic" orthu), agus gearradh cluasa agus teangacha díobh.

Buíochas mór, chuir an Rí Séarlas deireadh leis an dlí tar éis bháis Leddra.

Agus mé i mo sheasamh ar an gcoimín, na hIoraí ag rith ar an bhféar, éin ag

canadh ó na craobhacha, agus na duilleoga ag loinnir go glas i solas na gréine, ba

dheacair dom smaoineamh go bhféadfadh Críostaithe a leithéid a dhéanamh do

Chríostaithe eile. Arb é rud é go ndearna na Piúratánaigh dearmad gur imigh siad go

Meiriceá iad féin le héalú ó ghéarleanúint rialtas Shasana?

Ar an taobh theas den choimín tá Park Street Church. Tugtar "Brimstone Corner"

ar chúinne an choimín os comhair na heaglaise mar gheall ar na searmóintí loiscneacha a

thagadh uaithi Dé Domhnach. Ainneoin an loscadh, ámh, b'anseo a d'imríodh an cluiche

is mó "Craps" ar domhain i 1919. Is é Craps an cluiche sin a imríonn James Bond sna

scannáin. Caitear díslí agus gealltar ar uimhreacha agus teaglaimí áirithe a thagann aníos

uathu. Tharla an eachtra nuair a chuaigh póilíní Bhoston ar stailc ar an 9ú Meán Fomhair

ceal tuarastal inghlactha. Gan póilíní ar na sráideanna, thit an chathair i dtraipisí. Glaodh

amach milíste an stáit agus maraíodh beirt i gcíréib i South Boston. Thapaigh daoine eile

an deis agus d'oscail Casino faoin aer i mBoston Common, agus ba insan Chasino seo, ar

oíche an 9ú Mhean Fhomhair, 1919, a imríodh an cluiche Craps ba mhó ar domhain. Níor

mhair sé i bhfad, ámh. Tháinig milíste an stáit ansin freisin, agus os comhair aghaidh

stáidiúil an Park Street Church, thugadar fogha faoin gCasino, beaignítí ar bharr a

26

26


ngunnaí. Níor maraíodh éinne.

I 1660 d'éirigh pobal Bhoston tuirseach den bholadh bréan ón gcoimín. Is cosúil

go rabhthas ag caitheamh amach inní na n-ainmhithe ansin. Ní amháin sin, ach ní raibh

reilig cheart ag an mbaile ach oiread. Agus iad ag ordú go gcuirfí bruscar an bhaile as sin

amach, ghlac siad cúinne thoir-thuaidh an choimín mar reilig oifigiúil. Ní fheictear ón

gcoimín níos mó é, ach cupla slat siar Sráid Tremont, feiceann tú ráillí na reilige. Is anseo

a fheicfidh tú codanna go leor de stair Bhoston agus Mheiriceá greanta ar na leaca. Triúir

a shínigh Forógra an Neamhspleáchais, mar shampa - John Hancock, Samuel Adams11,

agus Robert Treat Paine. Anseo freisin a cuireadh an cúigear a mharaigh saighdiúirí

Shasana sa "Bhoston Massacre" i 1770. Ach níos mó ar sin ar ball.

Is aoibhinn liom reiligí. D'fhéadfainn an lá ar fad a chaitheamh i gceann (deir cara

liom nach rud maith é seo. "Nach é rud é," a deir sé, "go mbeidh tú ag caitheamh na

síoraíochta i gceann?"). Ach is cuma liom. Tá siad ciúin. Níl deifir ar éinne i reilig. Rud a

chuir íontas mór orm, ámh, agus mé ag siúl timpeall na reilige, ná an gréas ar na leaca -

blaosc agus eiteogaí móra ar an dá thaobh de. Má bhíonn tú i nGleann Cholm Cille, i

gContae Dhún na nGall, ariamh, feicfidh an gréas céanna, nach mór, ar na leaca sna

reiligí ansin. Caithfidh gur eascar an gréas ón traidisiún céanna, cé nach mbeinn

róchinnte cén cheann - b'fhéidir ó Phrotastúnaigh Shasana.

Rud eile a thaitníonn go mór liom ná na dánta beaga atá greanta ar na leaca. Níor

scríobhas síos ach ceann amháin, ach d'fhéadfá leabhar a líonadh le véarsaí mar seo ó

11 Seans maith gur chuala tú faoin mbranda beorach i Meiriceá darb ainm Samuel Adams. Thosaigh an branda i mBoston, ach, cé go mba ghrúdaire Samuel Adams, níl baint aige leis an ngrúdlann nua, a d'oscail i 1984. Sampla maith d'aistíl Mheiriceá is ea é gur féidir le Janet Jackson a cíoch a thaispeáint ar theilifís náisiúnta, ach, nuair a théann tú go láithreán lín ghrúdlann Sam Adams, caithfidh tú do dháta breithe a scríobh isteach (faoi dhó!) sara ligfear isteach thú.

27

27


leaca na reiligí i mBoston

Behold and see all that pass by

As you are now so once was I

As I am now so you must be

Prepare for death and follow me

Sheas an triúr againn os comhair an véarsa shoilbhir seo. Tháinig creathadh i

méaracha mo mháthar a raibh toitín eatarthu, agus leag m'athair lámh cúramach ar a

chliabhrach.

"Cad eile atá ar an diabhal Freedom Trail seo?" arsa mo mháthair.

Shiúlamar amach an geata arís. Thóg mo mháthair tarraingt mhór ón toitín.

Leanamar an fhleasc trí sheanshráideanna Bhoston. An áit inár sheas céadscoil

Mheiriceá, an "Boston Latin School" (más ea, cén fáth a theideal i mBéarla?), dealbh mór

de Bhenjamin Franklin, agus seanshiopa leabhair (is cosúil gur san fhoirgneamh úd a bhí

comhlacht mór le rá, Ticknor and Sons, a bhí freagrach as cuid mhaith de scríbhneoirí

móra Meiriceánacha an 19ú haois a chur i gcló), agus an áit ina raibh clólann na

bhFranklin. Go deimhin is é seo ceantar Bhenjamin Franklin. Níl fágtha d'fhoirgneamh

na scoile anois ach mósáic sa talamh mar chuimhneacháin uirthi. B'é Benjamin Franklin

an t-alumnus ba cháiliúla ón scoil, is dócha, agus tá nath uaidh sa mhósáic:

EXPERIENCE KEEPS A DEAR SCHOOL, BUT FOOLS WILL LEARN IN NO OTHER

B'fhéidir nach dtuigim é i gceart, ach má thuigim, sílim gur nath cineál frith-

scolaíochta atá ann. Nach gciallaíonn sé nach bhfoghlaimíonn an t-amadán ach ó thaithí?

B'fhéidir gur cheap Franklin nár cheart don amadán a bheith ar scoil?

Más ea, is nath níos measa arís é, mar d'éirigh Franklin é féin as scoil in aois a

deich mbliana.

28

28


Dathadóir Sasanach ab ea Josiah Franklin a d'fhag Sasana agus a phós arís i

mBoston, tar éis seachtar clainne a bheith aige i Northamptonshire cheana féin. Luigh sé

isteach ar dhéantús na gallúnaí i mBoston, phós cailín ó theaghlach mór le rá sa mbaile,

Abiah Folger, agus chuir deichniúr clainne eile ar an saol. B'é Benjamin an t-ochtú den

deichniúr. Bhí sé leagtha amach ar Josiah na páistí uilig a chur sna gairmeacha, agus trí

obair, diongbháilteacht, agus airgead a mhná (a fuair oidhreacht mhór óna hathair),

d'éirigh leis. Ní amháin sin, ámh, ach shocraigh sé go mbeadh gairm éagsúil ag gach

duine de na páistí. Chuige sin, sheol sé mac, darb ainm James, go Sasana chun

clódóireacht a fhoghlaim. Nuair a d'fhill James ar Bhoston lena cheird nua, d'éirigh

chomh maith leis gur chuir sé an nuachtán a bhí ann cheana, an Boston News-Letter as

gnó lena nuachtán féin, an New-England Courant. Ní raibh ag éirí rómhaith le Benjamin

óg ar scoil, agus tar éis cupla bliana a chaithemh ag déanamh gallúnaí, rud ab fhuath leis,

chuir a athair ag obair do James é mar phrintíseach. D'éirigh go maith le Benjamin sa

cheird, e ag scríobh sraith altanna don nuachtán faoin ainm cleite "Mrs. Silence Dogood."

Nuair a caitheadh i bpríosún a dheartháir as ceannairc a chleachtadh, ainmníodh

Benjamin mar eagarthóir an nuachtáin.

Ní raibh sé ró-fhada ina eagarthóir, ámh. Nuair a saoradh James, throid an bheirt

dheartháir faoina bhfreagraíochta. Mar phrintíseach oifigiúil, ní raibh ceartanna dá laghad

ag Benjamin óg, agus d'úsáid James a chead mar mháistir Bhenjamin chun léastaí rialta a

thabhairt dó. Mar a tharla, ní raibh cead ag printísigh freagrachtaí bainisteoireachta a

thógáil chucu féin, agus b'éigean do James Benjamin a shaoradh óna phrintíseacht chun a

nuachtán a choimeád i gcló agus é i bpríosún. Nuair a ligeadh saor é, chuir sé Benjamin

ar ais ina phrintíseach arís. Síníodh na páipéir go rúnda, ach thapaigh Benjamin an deis,

agus, ag díol cupla leabhar dá chuid, cheannaigh sé bealach go Philadelphia ar bord

29

29


loinge, ag tabhairt le fios don chaptaen gurbh é fáth a dhiscréide ná go raibh "cluainíocht

aige le cailín a raibh drochainm uirthi," mar a chuir sé féin é. I Philadelphia, dar leis,

gheobhadh sé cead a chinn. Tráthnóna an 25ú Mheán Fhomhair, 1723, chuaigh Benjamin

Franklin, 17 bliana d'aois, ar bord loinge. An Luan dár gcionn, facthas an fógra seo sa

New England Courant:

James Franklin, printer in Queen Street, wants a likely lad for an Apprentice.

Ce a chreidfeadh go mbeadh an grabaire seo Benjamin Franklin, a d'fhág scoil in

aois a deich mbliana, ag bunadh Ollscoil Phennsylvania i 1749 (nuair nach raibh sé ach

43 bhliana d'aois) agus i gcroílár (nach mór) éirí amach na Meiriceánach in aghaidh

Shasana i 1776?

Seasann dealbh an Fhrainclínigh ar shráid na scoile anois, i ngáirdín seanhalla na

cathrach, os cionn pictiúirí cré-umha de chlólann, saotharlann, síniú an Fhorógra

Neamhspleáchais, agus Síniú Chonradh Párais (ceithre buaicphointe a shaoil, is dócha).

Hata ina lámh, cóta fada broicéid air, é ag baint taca as bata siúil, breathnaíonn sé síos ort

ón bplionta, dearcadh ar a aghaidh atá . . .

"Cén dearcadh sin atá air in aon chor?" arsa mo mháthair.

"Diabhal a fhios agam," arsa m'athair, ag breathnú go géar air.

"Aoibh gáire, a déarfainn," arsa mise.

"Ní hea. Ta sé ródháiríre," arsa mo mháthair.

Sheasamar triúir ag breathnú suas idir an dá shúil ar Bhenjamin Franklin. Bhraith

mé mar a bheinn sa Louvre ag breathnú ar an Mona Lisa.

"Dearcadh dúbhfhoclach atá ann," arsa m'athair, a bhí ag léamh Cré na Cille arís

30

30


le déanaí, ba chosúil.

Bhreathnaigh muid air go cúramach. Ghéaraigh mo shúile.

"Féachaigí ar seo," arsa mise. "Tar liom."

Shiúil mé timpeall na deilbhe go dtí an taobh deas. Bhreathnaíomar ar Franklin

arís, ach anois gan ach ceannaithe clé na deilbhe le feiceáil. Anois ní raibh le braistint inti

ach dáiríreacht, stuamacht, machnamhacht.

"Agus anois," arsa mé. "Leanaigí arís mé."

Shiúlamar go taobh clé na deilbhe agus bhreathnaíomar ar cheannaithe deasa na

deilbhe. Gáire, aoibh, greann . . . magadh?

"Ar deineadh sin d'aon ghnó, meastú?" arsa mo mháthair.

"Caithfidh gur deineadh," arsa mise.

"B'fhéidir go raibh Bell's Palsy ar an diabhal bocht," a dúirt m'athair.

"Ara ní thaispeánfadh an dealbhadóir é le Bell's Palsy!" arsa mo mháthair.

"Tuige nach dtaispeánfadh?" arsa m'athair. "Nach bhfuil dealbh de Franklin

Roosevelt i Washington anois agus é sa chathaoir rotha?"

"Tá sin difriúil!" arsa sise. "Ní raibh tada cearr lena aghaidh!"

Ar aghaidh linn, ach bhí an focal deireannach ó mo mháthair.

"Fiú má ba Bell's Palsy é," arsa mo mháthair, "sílim nár cheart é a thaispeáint mar

sin."

"Tá mé leat," arsa m'athair.

Áiméan.

Ar ndóigh, níorbh é foirgneamh mór Bhulfinch céadteach stáit Mhassachusetts.

Bhí ceann ann roimh na réabhlóide, ar cheanncheathrú an Rí i Massachusetts é ar dtús.

31

31


Go deimhin, bhí teach cruinnithe (ní féidir caint ar pharlaimint go fóill, is dócha) ann ó

1657 i leith, nuair d'fhág fear gnó suim mhór airgid chun a leithéid a thógáil. Dódh é i

1711, mar a dódh nach mór chuile foirgneamh as adhmad sa mbaile ag am amháin nó am

eile. Ach tógadh foirgneamh mór as cloch ina áit atá le feiceáil go fóill, a chuirtear an

"Old State House" anois air. Tá plásóg an mhargadh ar ar sheas sé imithe anois, gan

timpeall ar an bhfoirgneamh ach bóithre lán carranna, agus tithe spéire a sheasann chomh

hard san aer timpeall air go ndéanann siad níos lú é ná mar atá i ndáiríre.

Mar gheall ar na foirgintí eile, tá sé an-deacair an ceann seo a shamhlú mar a bhí

sé i 1711, nuair a tógadh é - an foirgneamh is mó, is áille, agus is tábhachtaí ar leithinis

Bhoston. Seasann sé ag deireadh Shráid Washington, arbh ainm dó ag an am "The Road

to the Neck," mar b'é é an bóthar isteach go dtí an baile ón gcaolas é a cheangal Boston

leis an mórthír. B'é an foirgneamh seo an chéad rud a bhfeicfeadh tú agus tú ag taobhú an

bhaile. Comhartha é ar thábhacht an bhaile, agus thábhacht thiarna an bhaile, ionadaí an

rí i Sasana.

Foirgneamh fada trí stór atá ann, a bhallaí as brící dearga (na brící céanna a

fheictear ar aghaidh an Tigh Stáit nua) a fhuinneogaí móra Seoirseacha ag féachaint

amach go húdarásach ar an saol taobh amuigh. Os cionn an fhoirgnimh tá túr mór bán

dhá stór arís, cosúil le bosca beag le fuinneogaí ar chaon taobh de ina sheasamh ar bhosca

níos mó leis na fuinneogaí céanna. Ar ndóigh, bhí dhá fheidhm leis an túr seo - bhí sé le

feiceáil ó i bhfad i gcéin, agus d'fhéadfaí é a úsáid mar thúr faire in amanna trioblóide.

Cúis iontais dom, ámh, ná aghaidh an fhoirgnimh féin (más é a aghaidh é). Os

cionn bhalcóin ard ónár bhféadfadh an gobharnóir óráidí a thabhairt don shlua thíos ar

phlásóg an mhargaidh bhí clog ollmhór greanta go hornáideach le hór agus plastar. Agus

ar dhá thaobh an chloig, ina seasamh ar a gcosa deiridh agus ag tacú an chloig lena gcosa

32

32


tosaigh, agus ag breathnú go toirmisciúil síos ar phlásóg an mhargaidh (nó an

crosbhóthair atá fágtha de), bhí leon agus aonadharcach ollmhóra, siombail údaráis an rí,

ina seasamh go fóill beagnach trí chéad bliana ónar cuireadh ann iad agus dhá chéad

caoga ónár diúltaíodh don údarás céanna sa réabhlóid. Ba shoiléir siombalachas an

fhoirgnimh - seo é teach an údaráis. Seo é ionadaí na coróine, a sheasann anseo faoin

gclog, a sheasann don t-am agus don saol ar leis an rí iad.

Sheas an triúr againn, saoránaigh tíre a bhfuair a neamhspleáchas ó Shasana ochtó

bliana ó shin, ag breathnú ar an teach seo i dtír a bhfuair a neamhpleáchas ó Shasana dhá

chéad caoga bliana ó shin, agus thuigeamar an dáimh ghaoil idir Éirinn agus Mheiriceá.

Smaoinigh mé ar an am a shiúil mé timpeall seanfhoirgnimh na hollscoile i nGaillimh

agus a chonaic mé armas na coróine ar phlionta sa gháirdín. Is cosúil gur sheas an t-armas

seo os teach cúirte na Gaillimhe go dtí aimsir an Éirí Amach, nuair a cuireadh i dtalamh

san ollscoil é. Dí-adhlacadh é arís sna seascaidí, ach coimeádtar taobh thiar den ollscoil é,

i ngáirdín uachtaráin na hollscoile, agus ní dhéantar tagairt dó. Sheasamar triúr agus

bhreathnaíomar ar an leon agus an aonadharcach go machnamhach. Crochta ó bhalcóin

an ghobharnóra anois, tá bratach na Stát Aontaithe.

"D'imigh sin . . ." arsa m'athair.

"Agus tháinig seo," a d'fhreagair mo mhathair.

Ó thaobh neamhspleáchais agus stuacánachta de, bhí féith indibhidiúlachta ag

pobal Bhoston ón tús, beagnach. Ainmníodh gobharnóir don áit i 1692 mar gheall ar imní

an rí go raibh lucht Mhassachusetts ag dul as smacht. Faraor, is beag áird a thug tionól na

cóilíneachta air, ach amháin nuair a d'oir a chinní dóibh. Sna 1720aí chinn cúirt ginearálta

Mhassachusetts gan a thuarastal a íoc níos mó. I 1723 bhí a fhadhbanna rialaithe chomh

33

33


dona sin gur fhill an gobharnóir, Samuel Shute, ar Shasana, agus dhiúltaigh filleadh go

Meiriceá go deo. Thug an rí trua dhó, agus thug pinsin ghobharnóra dó a fhad is a d'fhan

sé i Sasana. Deirtear go bhfuair a chomharba, William Burnet, a thóg an oifig i 1628, bás

den strus tar éis bliain go leith a chaitheamh i mbun riaracháin na cóilíneachta. Sampla

maith de shitsifréineachas na cóilíneachta ná ceapacháin Jonathan Belcher mar chomarba

Burnet. Bhí sé i Londain ag argóint nach raibh tuarastal tuillte ag gobharnóir

Mhassachusetts nuair a tháinig scéala a cheapacháin i ndiaidh Bhurnet. Ar ndóigh, ní

fhéadfadh sé tuarastal a lorg anois! Lean scannail é, agus briseadh as a phost é de bharr

líomhántaí breabaireachta. Oireann a phost deireannach mar pholaiteoir dó mar sin -

seoladh ó dheas é le bheith ina ghobharnóir ar Nua Gheirsí!

B'é faoin ghobharnóir Thomas Hutchinson, ámh, a tharla an eachtra ba cháiliúla a

bhaintear leis an Old State House - an Boston Massacre. San 18ú haois ní raibh Boston

puínn níos difriúla ná baile den mhéad céanna in Éirinn. Bhí pobal mór "Fíorshasanach"

(ónár eascair an Hutchinson céanna) a mhair ar scéala agus nuacht na Seantíre óna longa

ba luath tagtha ó Shasana. Dar leo, ba dhlúthchuid de Shasana an baile agus a phobal.

Thaistealódh siad go Sasana go minic. Ach bhí pobal eile i mBoston freisin - daoine nach

raibh an t-airgead céanna acu is a bhí ag na "Fíorshasanaigh." Daoine ceirde ab ea iad, a

rugadh agus a tógadh sna cóilíneachtaí agus nach raibh baint ar bith acu níos mó le

Sasana. B'é na cogaí leis an bhFrainc agus leis na hIndiaigh an cloch ba mhó ar a

bpáidrínse, agus is beag suim a chuir siad sna faisin nua ó Shasana a bhí á chaiteamh ag

débutantes an bhaile an bhliain sin. Diaidh ar ndiaidh, mar sin, d'fhás an scoilt idir

Phaitrígh "Fíorshasanacha" an bhaile agus a ghnáthphobal, agus óna dtithe móra faoin

tuath agus boird na dtithe caife i lár Bhoston, níor thug na Fíorshasanaigh seo faoi deara.

Agus nuair a thug, bhí sé ródhéanach.

34

34


Ba ghobharnóir gníomhach Mhassachusetts Hutchinson ar feadh deich mbliana,

go dtí 1769. Bhí réabhlóidithe i mBoston ar feadh i bhfad sular éiríodh amach go

ginearálta in aghaidh Shasana, agus ní fhanfadh gobharnóir ar bith sa bhaile níos mó ná

cupla mí, agus cé go mbfhearr leis an rí duine ó Shasana a bheith aige mar ghobharnóir,

ní raibh an dara rogha aige ach Hutchinson, a rugadh agus a tógadh i mBoston, a ainmniú

mar ghobharnóir gníomhach. I 1665 bhris slua isteach i dteach an gobharnóra agus

réabadar é. Tháinig Hutchinson slán, ach téagraíodh an ding. Go rúnda, thug sé comhairle

don rialtas garastún Bhoston a láidriú. Diaidh ar ndiaidh, líon an baile le trúpaí, agus ar

an 5ú Márta, 1770, tháinig uair na cinniúna. Ba Shasanaigh (don chuid is mó) na

saighdiúirí, ar ndóigh, agus, dála a thit amach i dTuaisceart Éireann ag tús na seachtóidí,

d'fhás doicheall na n-áitritheoirí roimh na cosa fuara seo a bhí ag ithe suas bia na háite

agus a sheas amach ina gcótaí dearga ag siúl timpeall an bhaile12. Mar shaighdiúirí,

tharraingíodar raic go minic, ag cur isteach ar, agus ag ciapadh lucht na háite. Dála

Thuaisceart Éireann, freisin, thugadar le fios go mba le na Fíorshasanaigh a bhí a mbaint,

agus ní leis na gnáthdhaoine. Níor thuigeadar na cóilíneachtaí, ná a bpobail, agus ba

dhócha lena athrach go mbfhearr leo bheith ar ais sa mbaile, agus ní ar leithinis bheag ar

thaobh eile an Atlantaigh a bhí rófhuar sa gheimhreadh agus róthe sa samhradh.

Pé ar bith, ar oíche an 5ú Márta, bhroid slua beirt shaighdiúirí a bhí ag siúl na

sráide chun troda, agus bhuail dual na droinne orthu. Thuigeadar go dtógfaí raic toisc an

troid, agus thug an t-aláram uathu sa mbaile go ginearálta. D'éirigh an baile go tapaidh

(ceaptar anois gur eagraíodh an chíréib seo d'aonghnó), le bualadh clog na séipéal, agus

sar i bhfad bhí slua mór tagtha le chéile os comhair Teach an Stáit. Bhaile saighdiúirí os

comhair an tslua, ach, de réir mar a d'fhás an slua, d'éirigh an teannas eatarthu. Thosaigh

12 Thugadar "gliomaigh" ar na cótaí dearga, masla ba dhual do phobal ina chónaí i mbaile cois fharraige!

35

35


an slua á maslú, agus ag caitheamh liathróidí sneachta (bhí geimhreadh fada acu an

bhliain sin) orthu. I seo agus uilig, bhrath saighdiúir amháin é féin i mbaol, ba chosúil,

agus scaoil a ghunna.

Ghlac na saighdiúirí eile le scaoileadh an ghunna mar chomhartha, agus

scaoileadar féin leo. Scaip an slua láithreach bonn, ar ndóigh, ach fágtha ar phlásóg an

mhargaidh bhí triúir chorp agus deichniúr eile, nó mar sin, a bhí gortaithe go dona. Fuair

beirt eile bás lena ngortaithe. Bhí mairtírigh anois ag gluaiseacht an neamhspleáchais.

D'éirigh an stát uilig, idir tuath agus baile, in aghaidh na Sasanach agus mhairseáil an

tuath ar Bhoston. Ní raibh an dara rogha ag an ngarastún ach cúlú go hoileáin i gcuan

Bhoston, áit a d'fhanadar go dtí gur mhaolaigh fearg áitritheoirí an cheantair. Cúisíodh na

saighdiúirí a scaoil an oíche sin, agus fuarthas ciontach beirt acu, ach bhí sé ródhéanach -

ó shin amach bhí Boston dosmachtaithe ag Sasana ach le cumhacht an airm.

Timpeall an choirnéil ó Sheanteach an Stáit tá Faneuil Hall (foghraithe "Fean-

aighil"). Fraincis, ar ndóigh. Tógadh an foirgneamh seo i 1742 nuair a thograigh fear gnó,

Úgóineach darb ainm Peter Faneuil a d'éalaigh a thuismuitheoirí ó ghéarleanúint na

bhFrancach i ndeireadh an 17ú haois, bronntanas mór a thabhairt don bhaile. Ó thrádáil

leis an Eoraip a bhfuair sé a airgead (a raibh go leor dhó aige), agus thaitin sé uaidh a

mharc a fhágáil ar shaol trádála an bhaile, agus dá réir sin, phioc áit in aice phort Bhoston

inár bhféadfadh sé foirgneamh mór a thógáil a bheadh soiléir dóibh siúd a bhí ag teacht

isteach ar bhád (agus go deimhin, go dtí an 19ú haois, ba bhealach chomh coitianta leis

an mbóthar é, díreach cosúil leis na báid in iarthar na hÉireann), agus do mhuintir

Bhoston féin. Thóg sé an foirgneamh, mar sin, ar phíosa talún a bhí díreach líonta isteach

le cré ar mhaithe le talamh nua a chruthú don bhaile.

36

36


Séard a bhí i gceist aige ná foirgneamh a thabhairt don bhaile ina mbeadh

margadh ann, ionas go bhféadfaí earraí a cheannach agus a dhíol fiú i ndrochaimsir, agus

ina mbeadh halla bhaile do chruinnithe, díospóireachtaí, agus a leithéid.

Agus b'shin mar a bhí ar feadh fiche bliana (cé go bhfuair Peter bocht bás bliain i

ndiaidh thógáil an fhoirgnimh). Atógadh an foirgneamh i 1760 tar éis tine thubaisteach,

agus leis an atógáil sin, tháinig spiorad nua isteach ann.

Tá cáil ar Faneuil Hall i bhfad i gcéin mar fhóram díospóireachta na Réabhlóide.

B'anseo a chuir ionadaithe phobal Bhoston in aghaidh na Navigation Acts (a chuir dleacht

an-trom ar earraí óna cóilíneachtaí, agus a leag síos nár ceadaíodh ach loing Shasanacha

d'iompórtáil na n-earraí úd13), agus na Intolerable Acts (nár ghá a rá, le leasainmneacha

mar sin, cad a cheap muintir Bhoston Fúthu!14).

Níl rian an 18ú haois ar an bhfoirgneamh níos mó. Tugadh cead a chinn dár gcara

Charles Bulfinch an foirgneamh a "leasú" in 1805. Chuir sé an tríú stór ar an

bhfoirgneamh agus stíl Íónach-Seoirseach air (is leis, mar shampla, an sceimheal

triantánach ag deireadh an fhoirgnimh). Is léir, ámh, gur seanteach é, ón gceannaghaidh

atá comónta eatarthu - na brící dearga sin a bhfeictear i bhfoirgintí Seoirseacha ó Bhaile

Átha Cliath go Montréal.

Ach fan ort, a chloisim uait. Cá bhfuil an t-uisce? Nár dhúirt tú gur tógadh

Faneuil Hall in aice uisce an chuain? Tá muid i lár na cathrach, agus níl deoir sáile le

féiceáil go ceann leathmhíle!

Agus bheadh an ceart agat. Braitheann sé ar an duine a labhraíonn tú leis, ach

13 B'é an dlí ba throime ná an "Molasses Act" i 1733. Chuir an t-acht seo dleacht chomh trom sin ar mholáis agus siúcra ó na hoileáin Iar-Indiacha gur chuir sé deireadh, nách mór le ról Bhoston sa tionscal. Ar ndóigh, ba stop tábhachtach Boston ar an mbealach idir an gCairib agus an Eoraip.14 Sraith dlíthe ab ea seo a dhún phort Bhoston go dtí gur íocadh ar ais an t-airgead a cailleadh sa "Bhoston Tea Party"), a thug cead saighdiúirí a cheathrú i dtabhairní agus foirgintí folmha i mBoston, a thóg cumhachtaí áirithe féinrialaithe ó Mhassachusetts, agus a thug cead d'oifigigh airm Sasanacha a chur ar thrial i Sasana, seachas i Massachusetts, fiú má ba i Massachusetts a deineadh an choir.

37

37


tugadh idir 2,500 agus 4,000 acra chun míntíreachais sa chathair ó thús an 19ú haois i

leith. Líonadh isteach portaigh, moingeanna agus cuain bheaga chun spás leathnaithe a

thabhairt don bhaile sa chaoi nach bhféadfá an baile a aithneachtáil níos mó on aer dá

dtiocfá ar ais tar éis dhá chéad bliana. Ní leithinis Boston níos mó ach srón nó ceann tíre.

Fágann sin freisin gur i lár an bhaile a fhaigheann tú an chuid is sine de Bhoston, mar is

ón gceantar sin a leathnaigh an baile amach.

Ach os comhair Faneuil Hall faightear rud a dhá oiread níos tábhachtaí ná stair

don turasóir tuirseach - bia. Fuílleach, fairsinge, agus greadadh de. Chaitheamar

sracfhéachaint i dtreo Faneuil Hall, thóg an pictiúr éigeantach, agus thumamar féin i

bpléisiúr céadfaíochtúil Quincy Market.

Bhí margadh ar an láthair ón 19ú haois amach, ach thit sé i dtraipísí i dtús an 20ú

haois. Athneartaíodh é mar láithreán miondíolta sna 1970aí, agus ó shin i leith tá sé

imithe ó neart go neart mar áit chruinnithe agus ite.

B'é an Quincy úd, Josiah Quincy, méara an bhaile ar feadh cúig théarma ó na

1820aí amach, a chuir deireadh le Faneuil Hall mar fhoirgneamh cois fharraige. Chonaic

sé go bhféadfaí an cuainín os comhair Faneuil Hall a líonadh isteach ar mhaithe le talamh

nua a thógáil. Socraíodh margadh a chur san áit a bheadh níos mó na Faneuil Hall, agus

in 1827 tógadh Quincy Market mar mhargadh "taobh istigh" do phobal an bhaile. B'é

ailtire eile clúiteach ó Bhoston, Alexander Parris, a dhear é. Bheadh a fhios agat nach

raibh Bulfinch bainteach leis, mar nach bhfuil oiread is bríce dearg amháin ann. Déanta

as eibhear atá sé ar stíl na Seanghréige, le colúin mhóra agus peidiméid ar dhá cheann an

fhoirgnimh. Ó thuaidh agus ó dheas ó Quincy Market tá dhá fhoirgneamh eile an

mhargaidh, an North Market agus an South Market, a tógadh i 1977 agus 1978 faoi seach

don mhargadh nua. Tá an trí fhoirgneamh lán siopaí agus bialanna. Idir na foirgintí ar an

38

38


bplásóg tá cupla céad seastán agus tralaithe óna ndíoltar smailcbhia agus giúirléidí. Ag

am ar bith den lá ó mhaidin go faoithín d'fheicfeá na mílte ag tuairteáil a chéile ar an

bplásóg. Parrthas turasóirí.

"Bhuel, a Éanna," arsa m'athair, ag baint smeachadh as a liopaí agus ag breathnú

go hocrach ar an margadh. "Síneach nó Iodálach?"

Mara bhfuil deifir ar bith ort i mBoston, agus más breá leat féachaint ar dhaoine,

seo an áit duit. Ceannaigh cupán caife nó béile maith agus suígh leat. Feicfidh agus

cloisfidh tú thar nóiméad amháin daoine ó ghach cearn den domhan ag labhairt gach

teanga ar dhomhan. Shuíomar triúir chun boird faoi chupola an fhoirgnimh agus

d'ordaigh bia ó cheann den iomad bialanna a bhí timpeall orainn. Tá comharthaí siopaí ó

sheanré Quincy Market crochta ar an mballa mar mhaisiú. "Lally Poultry Co." a sheas ar

cheann acu. Bhuel bhí a fhios agam go cinnte cérbh as dóibh! Caithfidh mé ceist a chur ar

lucht an bhuis an chéad uair eile a bhéas mé i nGaillimh an raibh gaolta acu i mBoston.

Fair play don ould pair. Bhíodar tar éis an mhaidin uilig a chaitheamh ag

leanacht mise ar líne fhada dhearg thrí shráideanna dúirleogacha Bhoston gan mórán

suime acu i stair Mheiriceá thar an ngnáthshuim, m'athair go háirithe agus an caoi ina

raibh a chroí, ach gearán nó fusaoid ní dhearnadar oiread is uair amháin.

Deireann daoine go sroicheann gach éinne an lá nuair a thuigeann siad nach

daoine os cionn nádúir iad a dtuismitheoirí. Tháinig an lá sin domsa go tobann tráthnóna

Aoine ar an gCeathrú Rua mí Iúil 1989 nuair a glaodh amach orm ar an teileafón ó

Ghaillimh leis an scéala go raibh taom chroí tar éis m'athair a bhualadh. Ach, a dúradh,

níor cheart dom teacht isteach go dtí an t-ospidéal go dtí go raibh a chroí cobhsaithe

beagán. Dá bhfeicfeadh sé mé, shílfeadh sé go raibh a chosa nite go deimhin agus

39

39


mharódh an t-eagla é. Bhreathnaigh mé ar an bhfear seo anois, cuid mhaith den mheáchan

a bhí air tráth caillte, agus dath sláintiúil ina ghrua. Thug sé faoi deara m'fhéachaint agus

bhreathnaigh timpeall an halla agus amach an doras ar an bplásóg, a bhí ag cur thar maoil

le daoine faoi sholas gréine Márta.

"Shíl mé nach bhfeicfinn seo arís."

"Tá a fhios agam," a fhreagraíos.

"Ba mhaith le do mháthair agus mé féin dul ar ais go Oak Grove ar feadh

scaithimh. An bhfuil sin ceart go leor?"

Ar ndóigh bhí. Ach an raibh siad le trust leo féin ar an traein?

"A Dhia na bhFeart! Ní páistí sinn!"

Tá a fhios agam nach ea. Seandaoine Éireannacha ab ea iad, níos measa arís ná

páistí.

Bhí stáisiún T in aice Faneuil Hall agus chuaigh mé leo chomh fada leis an

stáisiún. Buíochas mór le Dia, ní raibh orthu aistriú ,ach an traein chéanna a thógáil go

deireadh an líne. Phacáil mé isteach sa traein iad agus chuas sa treo eile agus d'aistrigh do

líne Chambridge.

40

40


Harvard agus Cambridge

Más scoláire thú, nó má ligeann tú ort gur scoláire thú, caithfidh tú tráthnóna a

chaitheamh i gCambridge.15 Is é an baile seo ardchathair dhomhanda an léinn. Agus mé

ag críochnú mo dhochtúireacht (mar a bhí ag an am agus mé i mBoston), ní fhéadfainn

Boston a fhágáil gan Cambridge a fheiceáil.

Níl rangú ollscoile a deineadh go fóill nár chuir Harvard ag a bharr. Go deimhin,

náiríonn Meiriceá an domhan leis an méid ollscoileanna Meiriceánacha a sheasann ag

barr an ranga. I Samhain 2004 rangaigh an iris acadúil Shasanach an Times Educational

Supplement an 50 ollscoil is fearr ar domhan. Sheas Harvard ag barr an liosta, ar ndóigh,

ach sheas sé ollscoil Mheiriceánacha eile sa deich gcinn ab fhearr. B'iad Oxford,

Cambridge (Sasana) agus Ollscoil Theicniúil Zúrich (nílim ag magadh) an trí ollscoil

eile. Thart fán am céanna tháinig an "Shanghai Jiao Tong University" amach le liosta den

500 ollscoil ab fhearr ar dhomhan16. Arís, tháinig Harvard ag barr an liosta, i bhfad chun

cinn fiú ar an dara ollscoil - Stanford University i gCalifornia.

Chuireas féin, agus an méid taistil acadúil atá déanta agam, an-suim sa liosta.

Gaillimh, m'alma mater - gan tagairt, ochón. Corcaigh - uimhir 463: áit amháin chun

cinn ar UCD! Ha, Dad! Caithfidh gur chráigh sin na boic móra i mBelfield! Freiburg na

Gearmáine, áit a rinne mé taighde do mo thráchtas máistreáchta - áit 88; ceart go leor, is

dócha. Ollscoil Humboldt i mBeirlin, ait a mhúin mé léann na Ceiltise ar feadh semester -

áit 95. An University of Illinois, óna bhfuair mé mo Ph.D. i 2002 - áit 25; anois an bhfuil

biseach agat? University of Wisconsin, áit a mhúin mé teangeolaíocht i 2002 - 18. Sách

15 Deir an Wikipedia, an ciclipéid leictreonach cáiliúil, go bhfuil clú ag Cambridge mar gheall ar thrí rud: Harvard University, Massachusetts Institute of Technology, agus an clár raidió Car Talk. 16 Is cosúil go rabhadar ag iarraidh a stádas féin a ardú, agus rinneadar staidéar ar na hollscoileanna ar dhomhan a rinneadh an taighde agus an múineadh ab fhearr. Tar éis gur aimsíodar buanna na hollscoileanna ab fhearr, bhí sé i gceist acu na buanna sin a chóipeáil agus iad féin a chur ar an leibhéal céanna leo. Thugas faoi deara ina liosta go raibh siad tar éis iad féin a chur ar uimhir 452. Beidh obair rompu, mar sin!

41

41


maith, m'anam. Marquette University, áit ar mhúin mé litríocht ar feadh bliana - gan

tagairt, monuar. Monmouth University, áit a bhfuil mé ag múineadh anois - gan tagairt ar

bith. Smaoiním ar rotha mór an tsaoil; thosaíos thíos, d'éirigh mé aníos diaidh ar ndiaidh,

chaith mé cupla bliain thuas, agus thuirlingíos anuas sa phráib arís. Hm. Meafar, nó

ceacht, nó rud éigin. Is dócha.

Ainmníodh Cambridge i ndiaidh na hollscoile ar ar fhreastal príomhfhir an bhaile

sula ndeachaigh siad go cóilíneachtaí nua Mheiriceá17. Newtowne ab ainm don bhaile ar

dtús (ór bunaíodh as Boston é), ach i 1636, ar bhunadh Harvard College ann, cinneadh an

bhaile a athbhaistiú le hainm acadúil. Ar ndóigh, le cuid mhaith de na háitritheoirí ó

oirthear Shasana, ní raibh ach an t-aon rogha amháin acu. B'é ministir ón áit a thug

airgead do bhunadh an choláiste, agus b'e lena leabharlann seisean a bunaíodh

leabharlann na hollscoile i 1638 nuair a bhfuair se bás go hóg. Ar ndóigh, ba do thraenaíl

ábhar ministir an coláiste go príomhdha, agus d'fhan sé mar sin go ceann beagnach céad

bliana18, cé nach raibh sé ceangailte go hoifigiúil le heaglais ar bith ariamh. Go deimhin,

ba léir neamhspleáchas an choláiste ón tús le corprú coiste stiúrtha, uachtarán agus

comhaltaí na hollscoile, faoin ainm "The Harvard Corporation." Ní raibh ach seachtar ar

an gcoiste ar dtús agus níl ach seachtar air go fóill. Is é an comhlucht corparáideach is

sine sna Meiricí é. Go deimhin, le buiséad bliantúil de dhá bhilliún dollar, tá an

comhlucht seo níos mó ná tír bheag.

Tá stair sách fada aige freisin. Cinnte níl a fhios ag na turasóirí Meiriceánacha a

bhreathnaíonn le halltacht ar New Square i gColáiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, nár

17 Ó Anglia a tháinig go leor de chéadimircigh chóilíneachtaí Mheiriceá. Tá canúint an cheantair sin le cloisteáil fós cois fharraige i Virginia (an áit a raibh na "Pilgrim Fathers" ag déanamh air nuair a rug an geimhreadh orthu agus nuair ab éigin dóibh cur fúthu i Massachusetts).18 Ba i 1708 an chéad uair a toghadh uachtarán ar an gcoláiste nár mhinistir é.

42

42


bunaíodh an coláiste sin níos mó ná 40 bliana roimh Harvard, agus tá stair Harvard le

haireachtaíl go soiléir agus tú ag siúl amach doirse an stáisiún T i Harvard Square.

Má tá tamall caite agat in áiteanna eile i Meiriceá nach iad an cósta thoir ní

chreidfidh tú go bhfuil tú i Meiriceá in aon chor. Tá daoine ar na sráideanna. Ar ndóigh,

bhíos ag teacht as lár Bhoston an turas seo, agus níor chuir na daoine iontas orm, ach is

cuimhin liom teacht isteach go Cambridge, díreach as aerfort Logan, tar éis dom míonna

fada a chaitheamh sa meániarthar, agus iontas a dhéanamh de na sluaite seo, idir sean

agus óg, Meiriceánach agus eile, ag siúl ó áit go háit. Caithfidh tú cuimhniú nach siúlann

Meiriceánaigh mórán níos mó, agus is iad na háiteanna ina dtiománann siad is mó na

háiteanna ina bhfuil fadhb na beathaítheachta is measa. Is é sin, muna bhfuil cosáin taobh

leis na bóithre, agus muna bhfuil siopaí, eaglaisí, tábhairní, nó bialanna cóngarach go leor

chun siúl chucu, ní bheidh an dara rogha ag daoine ach tiomáint. Seo a tharla sa

meániarthar cheana féin, agus le fás na lárionad siopadóireachta (na "malls" seo ar imill

na gcathrach), caithfidh tú tiomáint, b'fhéidir trí mhíle, chun galún bainne a cheannach19.

Ach is as seo a d'eascair feiniméan suimiúil - is iad lucht na gcathracha fíormhóra anois,

mar Nua Eabhrac agus Boston, atá fiteáilte agus folláin, agus lucht na mbailte beaga agus

na tuaithe atá ramhar. Tharla seo mar tá na mórchathracha rómhór anois do charranna,

agus níl an dara rogha ag daoine ach modhanna iompair poiblí agus a gcosa a úsáid.

Bíodh sin mar atá, b'sheo mé i gCambridge, ag gliúcadh go fiarshúileach agus mé

ag teacht amach ó stáisiún na traenach. Agus m'anam bhí go leor ar siúl. I measc na

rothar pairceáilte ar chaon taobh, na micléinn ag siúl ó léacht go léacht (nó café go café,

b'fhéidir) bhí daoine ina suí ag tapú na gréine. Os mo chomhair thit an talamh beagáinín,

ag múnlú poll éadomhain leathan ina raibh grúpa ceoltóirí Afraiceacha ag casadh do

19 Ceanaíonn Meiriceánaigh ar an mórchóir. Níor chuala siad faoi phionta bainne ariamh.

43

43


shlua a bhí ina shuí timpeall orthu ar na céimeanna a rinne taobh an phoill20. Taobh leis

an gceolchoirm phoiblí seo bhí both nuachtán faoin gcomhartha "Out of Town News." Ar

ghach taobh an bhoith bhí nuachtaín idirnáisiúnta, ina measc, a thugas faoi deara, an Irish

Times. Shuíos síos leis an nuachtán ar chéimeanna an stáitse agus léas an nuacht ó Éirinn,

ceol na hAfraice ag casadh i mo chluasa.

Go tobann rith sé liom céard a bhí á chur i gcuimhne dhom. D'fhéadfainn bheith i

mo shuí áit ar bith ar shráid Ghrafton i mBaile Átha Cliath. Timpeall orm bhí muintir an

domhain ag siúl anonn is anall. Bhí ceol á chasadh agus bhí atmasféar socair

suaimhneach le braitheadh in ainneoin an méid a bhí ag tarlú timpeall orm.

Ní ar son atmasféar na háite a bhíos tagtha anseo, ámh, ach ar mhaithe le leabhair.

Tá Cambridge dubh le micléinn, agus, cosúil leis na bailte ollscoile ar mhór-roinn na

hEorpa, tá siopaí leabhar íontacha sa mbaile seo. Faraor, níl siopaí leabhar chomh

coitianta agus a bhíodh, fiú anseo i gCambridge. Ceannaíonn go leor macléinn a leabhair

ar an idirlíon anois, má cheannaíonn siad leabhair in aon chor. Ach leanann an Harvard

Book Store ar aghaidh beag beann ar thaoide an ghnó, is cosúil, ag díol leabhar nua agus

úsáidte do lucht na hollscoile ó na tríochaidí i leith. Agus seasann an siopa caoga troigh

ón Phit. Trasna an bhóthair liom, mar sin, agus isteach i ndoirse an tsiopa.

Nuair nach le teangeolaíocht mo luí, is leis an meánaois é. Chaith mé na blianta

fada, ó Ghaillimh agus Corcaigh tríd an nGearmáin go Meiriceá ag staidéar scéalta na

meánaoise, idir Bheowulf agus an Táin, Scéalta Chanterbury agus an Decameron, El Cid

agus Sagas na hÍoslainne. Is beag ollscoil eile ar dhomhain a bhfuil réimse ábhar níos

leithne aici ná Harvard, agus dá réir sin, siopa leabhar a bhfuil réimse níos leithne leabhar

aige ná an siopa ollmhór leabhar seo. Níos fearr ná sin, ámh, tá cáil amuigh ar an siopa

20 Cuirtear "The Pit" ar an stáitse sráide beag seo, i gcuimhne a chuma, ach i gcuimhne na daoine a bhíonn ann de ghnáth nuair nach mbíonn grúpaí ag casadh ann.

44

44


mar áit a dhíolann fuílleach leabhar ar phraghasanna íontacha. Sé sin, leabhair nua nach

raibh ráchairt mór go leor orthu nuair a díoladh iad ar dtús agus atá ar díol anois ar

phraghas íseal chun fáil réidh leo.

Micléinn na hollscoile atá ag obair sa siopa don chuid is mó, agus b'é mo mhí-ádh

fiafraí den oibrí ba dhíomasaí sa siopa cá raibh rannóg na meánaoise. Chaith sé dreach

maslach orm agus chas ar ais ag a obair gan aird ar bith eile a thabhairt orm. Faraor, sin

fadhb le cuid mhaith macléinn i gCambridge Mhassachusetts - síleann siad go bhfuil

buaic na glóire bainte amach acu cheana féin agus nach gá dóibh umhlú don

ghnáthdhuine.

Bhíos tuirseach den dearcadh seo. Rud amháin atá foghlamtha agam faoi

Mheiriceá ná gurb é an custaiméir an rí. Chóirigh mé mo choróin agus bhreathnaigh go

géar ar a dhroim. D'oscail mé mo bhéal agus lig béic.

"GABH MO LEITHSCÉAL ACH BHÍOS AG CAINT LEATSA, A DHUINE

UASAIL. B'FHÉIDIR NACH gCASFÁ DO DHROIM LIOM AGUS GO gCASFÁ

TIMPEALL FAD'S A BHFUIL MÉ AG CAINT LEAT."

Chreathnaigh an droim. Bhreathnaigh gach éinne sa siopa timpeall. Chas mo

dhuine timpeall.

"AN TUSA AN BAINISTEOIR?" a d'iarras, den ghlór céanna.

Sclog an diabhailín.

"Níl."

"Cuirfidh mé an cheist arís ort. Cá bhfuil rannóg na meánaoise?"

"Níl a fhios agam. Fan agus gheobhaidh mé cúnamh."

D'imigh an boicín fá choinne cúnaimh. Chonaic é ag cogarnaíl le duine i seomra

eile. Ach níor fhill sé.

45

45


Ba leasc liom airgead a chaitheamh sa siopa i ndiaidh sin, ach bhí leabhair móra

íconografaíochta ann ar díol ar thada. Nuair a tháinig mé amach b'íontas dom a fheiceáil

go raibh solas an lae beagnach reaite. Bhí orm cara a aimsiú sa Druid Pub ar Chambridge

St., agus ní raibh a fhios agam go fóill cá raibh sin. Le dhá mhála móra leabhar, bhuaileas

amach an doras agus thosaigh ag fiafraí de phobal na háite.

Faraor, b'fhearr a bheith ag fiafraí de chlocha na sráide, nó de na cuaillí solais.

Ainneoin postúlacht na gcréatúirí anseo i Harvard, is ionann micléinn Meiriceánacha cibé

ollscoil a bhfuil siad ag freastal ar, agus chaitheas cúig nóiméad ag dul sa treo mícheart

sular aimsigh mé an tsráid cheart, nach raibh rófhada ó Harvard Square é féin.

Chuir an Druid íontas orm. Shíl mé go raibh mé i dtábhairne beag i mBaile Átha

Cliath. Ar an taobh clé bhí cúntar ard a rith ón fhuinneog go chúlbhalla an tseomra, agus

ar dheis bhí triúr sa chúinne ag casadh ceoil agus i ngrúpa timpeall boird cupla slat ó na

ceoltóirí, bhí baicle ag caint. Chas an duine ba shine díobh timpeall, agus b'shin romham

mo chara.

Bhíos ag ceannach pionta Guinness, agus mar is iondúil dom agus mé ag fanacht

ar shíothlú an phionta, d'éist mé leis an gcaint ag an gcúntar. Bhí na freastalaithe ag

labhairt Gaeilge.

Cuireann rudaí mar seo orm i gcónaí. Gaeilge Chonamara a bhí á labhairt ag an

triúr agus iad ag glacadh leis, shíleas, nár thuig éinne eile sa tábhairne iad. Dá labhróinn,

bheadh an meandar anásta sin romhainn ina mbeadh orm míniú (dá mba ghá leis) nach

Conamarach mé, agus thiontódh an triúr ar an mBéarla láithreach. D'fhág mé ag caint iad

gan ligint orm gur thuigeas. Bhuel ar a laghad ní raibh siad ag maslú éinne.

46

46


Boston agus Éireannaigh

Áit aisteach is ea Boston d'Éireannaigh. Is cosúil go bhfuil dhá phobal Éireannach

sa chathair seo. "Fíoréireannaigh" agus "Fíoréireannaigh." Ní hea - ní botún cló é seo.

Míneoidh mé an difríocht. D'inis duine darb ainm Gerry Harbison, ar Éireannach é, is

dócha, faoi chuairt a thug sé ar Bhoston ar Lá 'le Phádraig 1980, nó mar sin, agus an

téama "Éireannachas" á phlé ar an bpléliosta ríomhphoist soc.culture.celtic i 1993. Tagtha

go Boston as an nua as Éirinn, shíl sé agus beirt chara dul síos go Southie agus triall a

bhaint as tábhairne Éireannach sa cheantar Éireannach is laidre i Meiriceá. Síos go

Andrew Square leis an triúr acu, mar sin, agus go tábhairne Éireannach a chuala siad faoi.

Shíleadar, lena gcanúintí láidre Éireannacha, nach mbeadh orthu ach an chéad deoch a

cheannach agus go mbeadh deochanna saora acu as sin amach. Bheadh áthas an domhain

ar Ghaeilmheiriceánaigh na háite bualadh leo - nach mbeadh?

Cheannaíodar a gcéad-deoch, mar sin, agus shuíodar síos. Bhí an tábhairne lán le

seamróga móra glasa, agus bhí giotaí beaga smailcbhia timpeall na háite, glasdaite le dath

saorga. Tar éis cúig nóiméad, nó mar sin, tháinig fear an leanna chucu.

"Ah . . . cé as sibh?" arsa seisean.

"As Éirinn!" a dúradar go bródúil. Mhínigh siad go mba as Baile Átha Cliath an

bheirt seo, agus as Loch Garman an duine eile. D'fhan an triúir acu ag fanacht ar a gcéad

phiontaí saor in aisce.

"Bhuel, mara miste libh, mar sin, an bhféadfadh sibh bhur bpiontaí a chaitheamh

siar agus greadadh libh."

"Go bhfóire Dia orainn," arse siad le hiontas. "Cén fáth?"

"Bhuel, tá grúpa denár ngnáthchustamaeirí ag teacht go luath, agus níor mhaith

leo dá mbeadh daoine anseo inniu ar Lá 'le Phádraig nár Éireannaigh iad."

47

47


"Ach is Éireannaigh muid! Is as Baile Átha Cliath muidne, agus Loch Garman

eisean."

"Ni hea. Ní Éireannaigh sibh. Ní as Southie sibh. An dtuigeann sibh?"

Sin, mar sin, an difríocht idir Fíoréireannaigh agus Fíoréireannaigh.

48

48


Oíche gan Dídean

Nuair a d'fhill mé ar an ngrúpa bhí siad tar éis ciúnas a áiteamh ó na ceoltóirí

d'amhrán. Chrochamar suas é. Bhí a fhios agam go mbeadh orm srian maith a choimeád

orm féin dá n-éireodh liom teacht slán as seo agus filleadh abhaile anocht gan trioblóid.

Chuimhnigh mé ar ar dhúirt mo dheirfiúr:

"Ná tar abhaile i ndiaidh an dó-dhéag, agus ná tar abhaile óltach."

Ní raibh deifir ar éinne, agus ní raibh imní ar éinne faoin traein. Dá gcaillfinn an

traein dheireannach, d'fhéadfainn fanacht le duine eicínt sa ghrúpa. Dá dtogróinn an

traein a thógáil, bheadh siad ag imeacht go dtí an leathuair tar éis a dódhéag, cinnte

dearfa, a dúradar.

Mar sin, d'ólas liom agus chrochas suas amhrán, ag cur íontas ar na Conamaraigh

taobh thiar den chúntar le "Peigín Leitir Mór."

Níor bhreathnaigh mé ar m'uaireadóir arís go dtí gur shonc duine sna heasnacha

mé.

"Nach raibh ortsa an traein dheireannach a thógáil?"

Bhreathnaíos go faiteach ar m'uaireadóir. Deich tar éis a dó-dhéag. Aha, anois, a

bhoic-eo, cá bhfuil do shuaimhneas.

D'fhágas slán leo agus d'imigh liom21.

Íontas na n-íontas, ní dhearna mé dearmad ar mo mhálaí leabhar, ach chuireadar

moill orm agus mé ag luascadh ar ais Cambridge St. i dtreo stáisiúin na traenach. Tar éis

nóiméadaí órluachmhara a chaitheamh ag útamáil le hinneall ticéad, d'éirigh liom an t-

ardán a shroichint díreach in am do thóin na traenach a fheiceáil ag fágáil an stáisiúin.

Anois céard a dhéanfainn?21 Chuala, idir an dá linn, go bhfuil an Druid díolta ar aghaidh ar dhream nár suim leo seaníomha an tabhairne, agus go bhfuil sé éirithe trendyáilte, le Europop á chasadh ag DJs tráthnóna agus cocktails á meascadh ag lucht an bheáir, nár Conamaraigh iad níos mó. Ach d'imigh sin agus tháinig seo.

49

49


Thugas faoi deara, ámh, go raibh daoine eile ar an ardán, agus iad ag fanacht ar

thraein, ba chosúil. Míorúilt! Agus, le taispeáint nach raibh breall orthusan ach oiread,

tháinig an traein úd i gceann cúig nóiméad. Isteach linn uilig agus ar ais i dtreo lár na

cathrach, áit a aistreoinn go líne eile agus a dtógfainn traein ar ais go Oak Grove.

Ach theip ar mo phlean. Thuirlingíos ag Downtown Crossing agus d'aistrigh go

dtí an t-ardán cuí, an t-ardán céanna a bhí chomh lán le daoine ar maidin. Ní raibh idir

duine ná deoraí fágtha air. Sheasas ansin ar feadh meandair, ag gliúcadh isteach i bhfolúis

an tolláin chiúin sular thuigeas go raibh an traein dheireannach imithe.

Anois céard a dhéanfainn? D'iarras comhairle ó fhoireann an stáisiúin. D'fhan

comhairle fhir amháin liom ar feadh i bhfad:

"You're on your own, bud."

Yeah. Go raibh maith agatsa freisin.

Caitheadh amach mé, mar a caitear amach an bruscar agus na diúgairí, agus

sheasas ar an gcosán os comhair an stáisiúin ag machnamh ar mo roghanna. Ní raibh

bealach ar ais nó ar aghaidh fágtha dom anois, leis an gcóras iompair poiblí pé scéal é. Dá

siúlfainn ar ais go Harvard (siúlóid a thógfadh uair an chloig cinnte) bheadh mo

chomhphótairí imithe romham. Ní fhéadfainn siúl go hOak Grove. Bhreathnaigh mé i mo

phóca. Ceathracha dollar. An bhféadfainn tacsaí a fháil? Stop ceann os mo chomhair.

"Where ya goin', bud?"

Taitníonn an focal "bud" seo le lucht iompair.

"How much to Oak Grove?"

RollaighQQ sé a shúile ina chloigeann go machnamhach agus bhreathnaigh suas

síos orm.

"Maybe forty, maybe fifty dollars."

50

50


"I've only got forty . . ."

Níor éirigh liom an abairt a chríochnú.

"Tough luck, bud. Maybe someone else'll take ya."

Agus bhailigh sé leis.

Ligeas osna truamhéalach. Bhíos róbhocht ag breathnú do lucht na siopaí leabhar,

agus róshaibhir ag breathnú do lucht na dtacsaithe. Sheasas ansin os comhair stáisiún

Downtown Crossing agus smaoinigh ar theideal leabhair a sheas ar leabhragán i dteach

m'óige ar feadh na mblianta: By Grand Central Station I Sat Down and Wept22. Bhíos

suite de nach gcaoinfinn, ach le teann óil, frustrachais, tuirse agus fuacht na hoíche

smaoiníos ar chomh compórdach is a bheadh ciumhais an chosáin. D'éirigh na deora im'

shúile ar an toirt.

As ucht Dé! Bhreathnaíos timpeall. Caithfidh go raibh áit sa chathair mhór

Mheiriceánach seo ina mbeinn in ann an oíche a chaitheamh, ag ól beorach nó caife? Cad

a dhéanann diúgairí na cathrach? Nárbh í seo an chathair ina raibh "Cheers" suite?

Má b'ea, níor léir é ag an bpointe seo. Suas síos an tsráid ní raibh le feiceáil ach

doirse dúnta dorcha. Bhí sé fuar anois, agus níos measa fós, ní raibh an spéir glan níos

mó. Go deimhin, bhí sé ina bhrádán éadrom cheana féin.

Cad a dhéanann daoine gan dídean nuair nach bhfuil áit le stopadh acu? Bogann

siad. Move along, get along, go, move, shift. Bhogas, mar sin.

Cathair iomlán eile is ea Boston istoíche. Breathnaíonn sé mar an gcéanna, cuma

más sna codanna nua nó sna seanchodanna atá tú. Ar mo shiúlóid níor aimsíos oiread is

bialann, tábhairne, nó café amháin a bhí oscailte. Cá raibh na háiteanna cosúil le Cheers?

22 Bhaineas triail i ndiaidh triail as an leabhar a léamh, go háirithe mar gheall ar an teideal dorcha, a chuir traenacha móra Mheiriceá i gcuimhne dhom le linn m'óige. Chonaiceas an leabhar arís i leabharlann cupla bliain ó shin. Chaitheas uaim é tar éis cupla nóiméad. Ach is fiú Grand Central Station a fheiceáil nuair a thugann tú cuairt ar Nua Eabhrac.

51

51


Cá ndeachaigh na micléínn istoíche. Go bhfóire Dia orainn, bheadh sé níos éasca cupán

caife a aimsiú i nGaillimh ag 130am ná anseo.

Ag breathnú ar ais ar seo, agus ag smaoineamh air go réasúnach, ba cheart dom

siúl ar ais i dtreo Cambridge, ar ndóigh. Leathbhealaigh idir Boston agus Cambridge, ar

chiumhais abhainn an Charles, tá an ollscoil cháiliúil M.I.T. (an Massachusetts Institute

of Technology). Dá mbeadh tábhairní nó caiféanna ar bith sa cheantar oscailte go fóill, ba

i gceantair na macléinn a d'aimseofá iad. Ach, ag breathnú ar mo léarscáil, ba chosúil go

raibh sé rófhada. Shocraíos fanacht i mBoston agus rud a aimsiú ansin. Caithfidh go raibh

áit éigin le suíocháin ina bhféadfainn cupán caife nó buidéal beorach a cheannach. Leanas

orm ag siúl, i gciorcail, beag ná mór, a bhí ag éirí níos leithne an t-am ar fad. Ach solas ní

fhaca mé.

Chaitheas trí huair an chloig ar a laghad ag siúl timpeall lár Bhoston, agus faic na

ngrást ní fhaca mé i rith an ama sin ach doirse dúnta. Ag deireadh na himirce gan éifeacht

seo, fuaireas mé féin ar ais os comhair Downtown Crossing. Ní raibh dul as faoi seo. Bhí

na cosa ag titim uaim (agus rud eile, dála an scéil, ceal leithris), agus ní raibh coisméig

fágtha iontu. D'aimsíos binse cupla slat ón stáisiún agus thiteas im chodladh.

Ar chuala tú ariamh faoi Thubaiste Mholáis Bhoston? Ní grinnscéal é seo. Tharla

sé céad slat ó mo leaba crua in Eanáir, 1919 in aice Commercial Wharf, duga in oirthear

na cathrach, nuair a phléasc umar ollmhór lán le moláis le teann méid an mholáis a bhí

ann. Sa tsunami beag a tharla maraíodh duine is fiche agus deineadh dochar milltineach

do cheantar na nduganna uilig i mBoston.

Ar ndóigh, trádáil agus cogadh ba chúis leis an tubaiste uilig. I 1915, agus

Meiriceá ag dul isteach sa chéad cogadh domhanda, d'ardaigh an ráchairt do mholáis. Ní

52

52


hé go raibh fonn milseáin ar na saighdiúirí, ach, go rabhthas in ann alcól a dhriogadh

uaidh. Ní hé ach oiread go raibh fonn óil na saighdiúrí céanna, ainneoin a dúirt mé faoin

alcól, ach go rabhthas in ann pléascphúdar a dhéanamh ón alcól. Go dtí seo ní raibh sa

mholáis ach seachtháirge de shiúcra na Caraibe, agus bhí tíortha na Caraibe lánsásta fáil

réidh leis an dubhleacht smeartha greamannach seo. Ag tabhairt faoi deara an mhargadh

nua, thóg an United States Industrial Alcohol Company umar ollmhór i mBoston chun

glacadh leis an Moláis uilig a bhí siad ag allmharú ón Charaib.

Ba cheantar bocht ceantar na nduganna i mBoston, agus nuair a thógadh an t-

umar, níor bhacadh mórán le rialacha slándála. Cuireadh cléireach darb ainm Arthur Jell i

gceannas a thógtha, ach, gan é bheith ábalta fiú na gormchlónna a léamh, ní dhearna sé

ceannaireacht rómhaith. Ag an am, ba ghnách umar mar seo a sheiceáil do sceitheanna trí

iad a líonadh le huisce ar dtús, agus ar ndó, leis na duganna ar lámh, níor fhadhb é an t-

uisce a aimsiú. Ach níor deineadh sin fiú, agus nuair a cuireadh moláis isteach san umar

sceith sé as na mílte scoilteanna beaga. Ba ghnách le muintir na háite moláis a bhailiú

saor in aisce ón umar trí searróg a chur leis na scoilteanna beaga. Tar éis na céadta gearán

ó lucht na háite faoi seo, d'ordaigh Jell an t-umar a phéinteáil donn ionas nach mbeadh na

sceitheanna chomh soiléar.

Bhí go maith agus ní raibh go holc go dtí 1919. Bhí tionscal an chogaidh ag

leanacht ar aghaidh chomh maith sin go ndeachaigh an molás amach chomh tapaidh

chéanna agus a tháinig sé isteach agus nár líonadh an t-umar in iomlán ariamh.

Sé sin le rá, go dtí Eanáir, 1919. Le deireadh an chogaidh, ní raibh ráchairt ann

níos mó d'alcól tionsclach, agus chinn an comhlucht é a úsáid do bhiotáille. Ach níor

úsáideadh an méid agus a d'úsáidtí i rith an chogaidh, agus diaidh ar ndiaidh, líon an t-

umar. Ar an 12ú agus an 13ú Eanáir tháinig tancaeir isteach agus líon an t-umar go barr.

53

53


Dhá lá ina dhiaidh sin, phléasc an t-umar.

Is cuma an uisce nó molás an leacht, nuair a phléascann 2.3 mhilliún galún de de

phlimp, is feidir leis sruthú go tapaidh. Deirtear go ndeachaigh tonn den leacht ocht

dtroigh in airde tríd na sráideanna ag 35 mhíle san uair. Leagadh foirgintí ar dheis agus

clé, agus ba thríd seo a fuair cuid mhaith de na daoine bás. Is beag nár leagadh traein de

líne a bhí tógtha os cionn na sráide. Mar gheall ar fharraige an leachta glóthaigh seo ní

raibh an lucht tarrthála in ann dul isteach sa cheantar. Níor fritheadh corp an duine

dheireannaigh (a caitheadh isteach sna duganna ina charr le teann fhórsa na tubaiste) go

ceann 11 lá.

Má labhraíonn tú le seandaoine Bhoston, déarfaidh siad leat, is cosúil, go raibh

boladh milis láidir i lár Bhoston go ceann breis agus scór bliana i ndiaidh na tubaiste23.

Má rinne tú iarracht dul a chodladh ar bhinse in aimsir fhuar ariamh, beidh a fhios

agat go bhfuil dhá rud a dhíth chun an codladh céanna a aimsiú: éadaí troma agus ciúnas.

Ceachtar ní raibh agam. Nuair nár dhúisigh creathadh fuachta mé dhúisigh carranna mé

ag tiomáint tharam. Chodlaíos beagán idir creathanna agus carranna, ach d'fhéadfá néalta

níos fearr a fháil ar stráice féarach idir lánaí mhótarbhealaigh.

Bhíos i lár néil álainn faoi dheireadh nuair a bhfuaireas sonc sna heasnacha.

Bhreathnaíos suas ar fhear in éadach phóilín. Fear ramhar le haghaidh dearg Éireannach.

Faoiseamh? Cúnamh? D'oscail a bhéal.

"Move on."

Tháinig idir fearg agus díomá orm.

"Where to? Where can I go?"

23 Fuair mé an t-eolas seo uilig ó cholún Cecil Adams "The Straight Dope." Fuair seisean a eolas ó leabhar faoin eachtra Dark Tide: The Great Boston Molasses Flood of 1919, le Stephen Puleo (2003).

54

54


"I don't care. Move on outta here."

Bhogas. Chuas timpeall an choirnéil agus d'fhan cúig nóiméad. Nuair a d'fhill mé

ar an suíochán, bhí an t-oifigeach cáirdiúil imithe. Chuas ar ais a chodladh.

Tá idir 2 mhilliún agus 3 mhilliún daoine i Meiriceá gan dídean thar bliain

amháin. Gach oíche, téann ar a laghad 840,000 gan dídean sa tír. Meascán mór daoine atá

iontu. Teaghlaigh uilig, mná agus a bpáistí a d'éalaigh ó fhir fhoréigneacha, daoine le

tinnis aigne, aindiúlaigh, na dífhostaithe24. I gcultúr mar Mheiriceá, is beag cúnaimh a

bhfaigheann siad. Breathnaítear orthu mar dhaoine gan mhaitheas, agus is annamh a

bhfaigheann siad airgid stáit munar féidir leo cruthú go bhfuilid ag obair cheana féin. Fiú

an dól, ní bhfaigheann tú é ach go ceann bliana nó níos lú, agus muna bhfuil post nua

faighte agat faoi sin, baintear díot an t-airgead. Ní mhaitheann Meiriceá don bhocht.

Caitear amach é san áit nach féidir é a fheiceáil níos mó25. Cé gur thuig mé go hacadúil

chomh míthrócaireach is a bhféadfadh an saol a bheith anseo, b'é seo an chéad cruthúnas

fisiciúil dom é. Rud níos aistí arís dom ná nach bhfaca mé oiread is duine amháin eile le

cuma an díthreabhaigh air thar an oíche sin. B'fhéidir go rabhadar uilig díbrithe ag mo

dhuine agus a chomhghleacaithe i roinn phóilíneachta Bhoston.

Ní cheart dom a bheith ag maíomh as Éirinn mar mhalairt, ámh. Is cosúil go

bhfuil na huimhreacha mórán mar an gcéanna ansin, áit ar "dhé-institiúdadh" daoine le

tinneas aigne sna nóchaidí. Ar ndóigh, cód is ea an focal "dé-institiúdú" do "chaitheamh

amach ar na sráideanna." Faightear na daoine sin ar shráideanna na hÉireann anois, agus,

níos minice, ag filleadh ar institiúidí stáit, ach sa chás seo, ar phriosúin.

Chodlaíos uair an chloig eile, b'fhéidir, go dtí go bhfuaireas an sonc céanna sna

24 Is aindiúlaigh nó daoine le tinneas aigne 53% dóibh. Is ó eagrais charthannachta príobháideacha a bhfaigheann an tromlach cúnamh ar bith.25 I mBealtaine 2004 mhol coimisinéar cathrach Miami Florida, Tomas Regalado, go gcuirfí an dlí ar éinne a bheathaíodh duine gan dídean sa chathair.

55

55


heasnacha, ach níos láidir an turas seo. B'é mo chara arís, an póilín ramhar, ag tabhairt

súil fhiata orm.

"Thought I told you to get lost," arsa seisean go heascháirdiúil.

Bhreathnaíos go sramshúileach ar a éadach.

"Bhuel?" adúirt sé, go trodach.

Ní raibh freagra agam. Rinneas iarracht mo smaointe agus mo chorp a chur i dtoll

a chéile agus sheasas arís. Shiúlas timpeall an choirnéil arís, ach nuair a ghliúcas thairis

arís tar éis cúig nóiméad, bhí sé fós ina sheasamh taobh leis an mbinse.

"Now get lost!" a ghlaoigh sé.

Ach ní raibh gá leis níos mó. Bhí solas beag in oirthear na spéire agus bhí

corrchanadh éin le cloisteáil ó thimpeall na cathrach. Bhí níos mó tráchta ar na

sráideanna, agus bhí daoine le feiceáil ag siúl ar obair. Caithfidh go mbeadh an stáisiún

ag oscailt arís sar i bhfad. Shiúil mé timpeall beagáinín, solas an lae ag láidriú an t-am ar

fad, go dtí go bhfaca mé daoine ag dul isteach sa stáisiún. Isteach liom, seiceáil cathain a

bheadh an chéad traein ag teacht. Ba chosúil nach mbeadh an iomarca ama le fanacht

agam - bhíothas ag súil le traein ag 545. Cheannaíos bonn chomhartha don traein agus

shuíos an leathuair eile a bhí fágtha romham ar shuíochán ar an ardán sa stáisiún.

Nuair a shroicheas teach mo dheirféar, ligeas mé féin isteach an doras tosaigh.

Bhí sí ina suí cheana féin sa chistin ar chúl an tí, ag réitiú bricfeasta tapaidh di féin sular

imigh sí ar obair.

"Go bhfóire Dia orainn," adúirt sí nuair a shiúlas isteach doras na cistineach.

"Cheapfaí nár chodail tú ar chor ar bith. Ar chodail tú i d'éadaí?"

D'oscail mé mo bhéal, agus stad mé ar feadh soicind.

"Tá's agam anois," arsa sise go gealgháireach. "Rinne tú dearmad ar do

56

56


phitseáma!"

Chomh tuirseach agus a bhí mé, níor thuigeas i dtosach, go dtí gur tháinig sé

chugam de sciotán. Shíl sí gur tháinig mé ar ais go han-déanach, go ndeachaigh mé a

chodladh, agus go rabhas díreach éirithe arís. D'oscail mé mo bhéal arís, ach níor tháinig

an focal cuí.

"Caithfidh gur ól tú an iomarca! Féach ort! An ndearna tú dearmad pitseáma a

chur ort nuair a tháinig tú ar ais? Óíche ragairne a bhí agat mar sin, tar éis a chuir mé ort

d'fhainicí!

Thograíos í a choimeád dall ar an bhfíorscéal.

"Oíche go maidin, a stóir. Oíche go maidin."

D'itheas bricfeasta léi. Sular imigh sí, d'éirigh m'athair. Bhreathnaigh sé uirthi,

agus ansin ormsa.

"A, a Éanna, a mhac," arsa sé, místá ar a aghaidh. "Nach mbearrfá thú féin?

Shílfeadh duine gur chaith tú an oíche ar an tsráid."

57

57


Bóithre Bhoston, an "Big Dig," agus Southie

Buíochas mór, fiú tar éis oíche sa leaba, bhí tuirse ar mo thuismuitheoirí, agus

chinn siad fanacht sa mbaile ag siúl timpeall pháirc mhóir in aice an tí ina raibh zú, locha

agus eile. Thugas le fios go raibh tinneas eicínt tolgtha agam agus chaitheas an lá sa leaba

tar éis m'eachtraíochta sa chathair. B'é mian mo thuismuitheoirí eitilt ar aghaidh go Las

Vegas agus mo mhian taisteal ó dheas go Connecticut, áit a mbeinn ag bualadh le Jo, mo

chomrádaí, chun cupla lá a chaitheamh cois fharraige. Agus bhí chuile rud timeáilte thar

barr - bhí Niamh, mo dheirfiúr, ag taisteal go Nua Eabhrac dá comhlucht. An lá dár

gcionn d'fhágamar mo thuismuitheoirí ag aerfort Logan agus thiomáin ó dheas.

Tá lár chathair Bhoston breac le mótarbhealaigh, idir chinn faoi thalaimh i

dtolláin, agus cinn san aer ar dhroichid. Ceann acu is ea Interstate 93, a thagann isteach

ón tuaisceart agus a scuabann amach arís cupla míle ó dheas. Ar feadh cupla scór bliain,

nó mar sin, ghearr an bóthar seo leithinis Bhoston ina dhá leath, agus bhreathnaigh an

tarbhealach ar ar cuireadh an bóthar sách gránna. Gan dabht bhí muintir an "North End"

sásta go leor leis, ámh. Ghearr an tarbhealach an chathair chomh maith sin gur scoitheadh

an North End (deireadh na leithinse) ón chuid eile den chathair ar fad, agus má bhí ciúnas

cathrach uait ariamh, b'é sin an áit duit.

Tá muintir an North End buartha anois. Tá ceantar beag Iodálach ann nár

scriosadh ag turasóireacht ariamh, agus táthar buartha go dtiocfaidh deireadh leis anois

agus an tarbhealach imithe.

Tosaíodh ag obair ar an tarbhealach i 1991. Cinneadh an bóthar uilig a chur faoi

thalamh agus deireadh a chur leis an oilbhéim, agus b'as seo a d'eascair an "Big Dig" - an

tionscnamh bóthair cathrach ba mhó i stair Mheiriceá, a deir daoine áirithe, agus an

bairille muiceola ba chostasaí i stair Mheiriceá, a deir daoine eile. Nuair a críochnaíodh

58

58


an obair i 2004, 13 bhliain i ndiaidh tús an tionscnaimh, measadh gur chostáil sé 13

bhilliún dollar.

Tá mogalra bóthar faoi thalamh anois i mBoston agus tar éis dúinn an Charles

River a chrosáil i dtolláin, thángamar amach ar "Highway 1," a théann trí dheisceart

Bhoston, nó "Southie" mar a thugtar air.

Faraor (b'fheidir) níl mórán fágtha de Southie mar a bhí. Tá sé róchóngarach do

lár Bhoston, agus idir an dá linn, tá lucht an cheantair básaithe agus a bpáistí bogtha

amach go dtí na bruachbhailte. Líonadh an folús le yuppies, a bhog isteach, a cheannaigh

suas seantithe Southie, agus a thiontaigh na tithe ina mblocanna árasán. Agus mé i

mBoston le déanaí, rinne duine, arb ainm dó Jason McCarthy, iarracht a rá liom gurb ó

Southie é. Bhreathnaigh mé air. Culaith maith, BMW pairceáilte aige taobh amuigh den

tábhairne, MBA aige ó ollscoil mhór le rá i gCambridge.

"Ar rugadh ann thú?"

"Ó muise níor rugadh, ach i mBeverley."

Is bhruachbhaile do dhaoine saibhre é Beverley, cúig mhíle déag ó thuaidh ó

Bhoston.

"Agus cá fhad an bhfuil tú i do chónaí i Southie?"

"Dhá bhliain."

Ach ní cheart dom bheith ag gearán. Ba phlódcheantar salach é, lán le bochtanas

agus mafiosi na hÉireann. B'anseo an áit a rugadh, a tógadh, agus a oileadh an

dúnmharfóir Whitey Bulger, atá fós ar liosta FBI den deichniúr is dáinséaraí ar dhomhan.

Ní nach ionadh gur fhág lucht na háite í chomh luath agus ab fhéidir leo.

59

59


Fágáil Bhoston

Tá dhá "Highway 1" i Meiriceá a bhfuil clú orthu, agus stair fhada bainteach leis

an dá bhóthar. An chéad ceann, is é an bóthar a bhí muidne air anois, an bóthar a théann ó

Maine (an stát is faide ó thuaidh ar chósta thoir Mheiriceá) go Florida (an stát is faide ó

dheas). Seanbhóthar is ea seo, cé nach ndeachaigh sé chomh fada sin sa dhá threo nuair a

thosaigh sé. An ceann eile, is bóthar stát Chalifornia é a théann feadh chósta an Aigéin

Chiúin ó thuaisceart an stáit síos beagnach chomh fada le Meicsiceo. Tá cáil air mar

gheall ar na radharcanna iontacha ón bhóthar agus tú ag taisteal.

San 17ú haois, má bhí tú ag taisteal ó chathair go cathair ar chósta thoir

Mheiriceá, rinne tú ar farraige é, don chuid is mó, má bhí tú in ann. Go deimhin, b'fhearr

an teagmháil a bhí idir na cóilínithe agus Sasana nó eatarthu féin. Bhí bóithre ann idir na

cathracha, ceart go leor, ach bhí Indiaigh ann freisin, gan trácht ar ghnáthghadaithe agus

sclagacha. B'fhearr i bhfad fanacht amach uathu dá mb'fhéidir leat. Ainneoin na gconstaic

uilig, ámh, d'fhás na bóithre diaidh ar ndiaidh. Ní raibh ach caoga míle idir Bhoston,

ardchathair chóilíneacht Mhassachusetts, mar shampla, agus Providence, ardchathair

chóilíneacht Rhode Island. Ní raibh ach céad míle eile idir Providence agus New Haven,

ceann de dhá ardchathair Chonnecticut, agus as sin, 75 mhíle ar aghaidh go Nua Eabhrac.

Mar a thuigfeá, mar sin, ar ais nó ar éigean a d'fhás na bóithre idir na cathracha seo, go

háirithe do theagmháil oifigiúil.

B'é ar an 22 Eanáir 1673 a thaisteal an chéad marcach poist idir Nua Eabhrac agus

Boston. Gobharnóir Nua Eabhrac a sheol é leis na horduithe

You are to comport yourself with all sobriety and civility to those that shall entrust you...You are principally to ally yourselfe to the Governors, especially Gov. Winthrop, from whom you shall receave the best direction to form ye best Post Roades;You shall do well to provide yourself to a Spare Horse, good Port Mantels soe neither letter nor Paquetts receave any damage under your hands;

60

60


Thóg sé idir coícís agus trí sheachtainí ar an marcach, agus is beag bóthar a

d'úsáid sé ar a bhealach, ó nach raibh siad ann. B'é thart fá 1753 a dhéantar trácht ar

bhóithre poist cearta. B'é rud é go raibh fear darb ainm Benjamin Franklin tar éis

ardstiúrthóireacht na bpost a fháil ón rí agus go raibh sé tinn tuirseach den argóint faoi

phraghasanna an phoist. B'é rud é go raibh ort íoc de réir faide thurais do litreach, agus

b'éigean do na húdaráis, mar sin, fáil amach cá fhad go beacht a bhí idir cathracha

Mheiriceá. Thóg an Frainclíneach, mar sin, carráiste speisialta le hódaiméadar crochta

óna chúl (deirtear gur Franklin a chum an sórt seo ódaiméadar) agus trucail taobh thiar

dhó arís le clocha mhíle agus foireann oibrithe. Stopadar ag deireadh ghach mhíle agus

thógadar cloch, ar a bhí greanta an fhaid go dtí an chathair dheireannach.

Bhí imprimatur oifigiúil ar na bóithre poist seo, mar sin, agus b'orthu, beag ná

mór, a leagadh síos córas nua i 1924. Faoi seo, le fionnachtain an chairr agus le saoirse an

Mhodel T ó Henry Ford, bhí daoine ag taisteal go croíúil ó bhaile go baile agus ó stát go

stát. Cheana féin, i 1903, d'éirigh le beirt tiomáint trasna Mheiriceá. Ach ní raibh córas

ceart ar na bóithre. Thugtaí "auto-trails" ar bhóithre fada, agus spreagtaí tiománaithe

tabhairt faoi thurasóireacht orthu ina gcarranna nua, ach níor bhreathnaíodh orthu mar

artaraithe gnó go dtí an chéad chogadh domhanda, nuair ba léir do rialtas Mheiriceá gur

mhithid eagar ceart a chur ar an gcóras bóithre. I 1924, faoi choimirce an American

Association of State Highway Officials (AASHO26), tugadh faoin tionscadal, agus ar an

11ú Samhain 1926, athainmníodh na bóithre le huimhreacha. Ar shlite áirithe, ba

chailliúint é an t-athrú, ó bhí ainmneacha fileata ag cuid mhaith de na sean "auto-trails,"

mar an "Atlantic Yellowstone Pacific Highway," an "Bee Line Highway," agus an

"Cincinnati-Lookout Mountain Air Line." Ach i Meiriceá, ní féidir stop a chur le forás,

agus fuarthas réidh leo.

26 Meastú an mairfeadh cumann le hainm mar sin i bhfad sa lá atá inniu ann?

61

61


Bhí córas sách loighiciúl acu. Chinn siad ré-uimhreacha a chur ar na bóithre móra

a chuaigh soir-siar agus corruimhreacha a chur ar na cinn thuaidh-theas. B'é uimhir a

haon, mar sin, an chéad bóthar mór idirstáit isteach ón gcósta thoir, agus b'é uimhir a dó

an chéad bóthar idirstáit isteach ó theorainn Cheanada. Agus tá na hainmneacha céanna ar

na bóithre seo go fóill.

Ní hiad seo na hInterstates. Bóithre móra is ea iad seo, don chuid is mó, a bhfuil

dhá, trí, nó ceithre lána orthu, ach nach mótarbhealaigh iad. Tá soilse tráchta orthu, agus,

taobh amuigh de na cathracha móra, níl balla idir an dá threo. B'iad seo príomhbhóithre

Mheiriceá go dtí gur tosaíodh ar na hInterstates sna caogaidí, tar éis go bhfaca

Eisenhower Autobahns na Gearmáine agus ina oifigeach airm sa dara cogadh domhanda

agus gur thuig sé chomh áisiúil is a bheadh a leithéid don arm27.

Agus tú ag taisteal i Meiriceá, mar sin, tóg faoi deara déanamh na gcomharthaí

bóithre timpeall ort. Más daite gorm agus dearg iad (le blúirín bán), is Interstate atá tú ag

taisteal air. Más dubh-is-bán é, ach i gcruth scéithe, is bóthar feidearálach é. Más de

shaghas ar bith eile é, is bóthar stáit nó chontae é (agus athraíonn na comharthaí sin ó áit

go háit, ar ndóigh).

B'sheo muid, mar sin, ag tiomáint ó dheas ar an mbóthar feidearálach ba shine i

Meiriceá, mar sin - uimhir a haon, a théann ó Fort Kent, Maine, ar theorainn Cheanada,

go Key West, Florida, atá ar mhuirascaill Mheicsiceo. Tá sé 2377 míle ar fhad, agus cé

nach mbeadh air ach ar feadh deich míle mó mar sin, bhí a fhios agam go mbeinn á

fheiceáil arís ar mo bhealach síos cósta thoir Mheiriceá.

D'fhágamar an bóthar stairiúil seo i mBraintree (an bhfásann siad timpeall anseo?

27 Is beag daoine i Meiriceá a bhfuil a fhios acu gurb é is ainm do na hInterstates go hoifigiúil ná an "Dwight D. Eisenhower National System of Interstate and Defence Highways."

62

62


d'fhiafraíos díom féin, ag gliúcadh amach an fhuinneog), agus thógamar státbhóthar 3a ó

dheas feadh an chósta agus trí choillte Mhassachusetts. Plymouth ár dtriall.

Plymouth

Bhí Sasanaigh (agus Eorpaigh eile, go deimhin) ina gcónaí go lánaimseartha ar

chósta thoir Mheiriceá ó 1607 amach, nuair a bunaíodh cóilíneacht bheag i Jamestown,

san áit a dtugtar Virginia air anois (i ndiaidh an chomhlachta a sheol ann na cóilínithe, an

Virginia Company of London). Ba air an gcóilíneacht seo a bhí grúpa ag seoladh i

bhfómhar 1620 nuair a chuir síon moill chomh mór sin orthu nach raibh an dara rogha

acu ach stopadh níos faide ó thuaidh agus fanacht go dtí an t-earrach. D'fhanadar chomh

fada sin, ámh, gur shocraigh siad cur fúthu san áit ina raibh siad agus cóilíneacht nua a

bhunadh ansin. D'ainmnigh siad a mbaile nua "Plimoth," i gcuimhne an bhaile a d'fhág

siad i Sasana.

Glactar leis nár imríodh go hionraic leis na himircigh seo. Bhí captaen an

Mayflower in ann a bhád a thógáil trasna an Atlantaigh san earrach, aimsir na hairicín,

ach dar leis, níorbh fhéidir leis seoladh timpeall Chape Cod. Deir staraithe áirithe gur

d'aonghnó a cuireadh chomh fada ó thuaidh iad - chun stop a chur le Francaigh a bhí ag

bunadh a gcóilíneachtaí féin i dTalamh an Éisc.

Daoine fíor-reiligiúnda a bhí sna cóilínithe seo, a d'imigh cuid mhaith acu go

Meiriceá chun éalú ó Anglacánachas Shasana.

Bíodh sin mar atá, nó mar a bhí, níorbh fhada gur thugadar (de thaisme, gan

dabht) a dtinnis siadsan do na hIndiaigh bochta sa cheantar, nach raibh imdhíonacht acu ó

ghnáththinnis na hEorpa, agus fuair na hIndiaigh bás ina sluaite. Go luath, bhí sé éasca go

63

63


leor do na cóilínithe cur fúthu sa mbaile beag Indiach, Patuxet28.

Treibh cháirdiúil go leor a bhí sa Wampanoag ar dtús, fothreibh de chuid na

nAlgoncach, a bhí ina gcónaí ar fud an oirthuaiscirt. Ba leo mórchuid den chósta ó

thuaidh agus ó dheas ó Chape Cod, agus an Cape féin, agus bhí ar a laghad 50,000 acu.

Táid ann go fóill, tar éis go ndearna rialtas Mheiriceá iarracht i ndiaidh iarrachta iad a

ruaigeadh ón chósta thoir go stáit i lár na tíre mar Wisconsin agus Michigan, ach níl

fágtha anois ach 3,000, an chuid is mó acu "cinemheasctha go mór trí phósadh le

hEorpaigh, agus gan aitheantas oifigiúil ó 1873, nuair a chuir stát Mhassachusetts

deireadh le haitheantas d'Indiaigh agus dhíol a dtalamh uilig. Fuair fothreibh beag le 600

ball aitheantas feidearálach arís i 1987, ach níor tugadh a dtalamh ar ais dóibh. Níl

cainteoir Wampanoag ar bith fágtha níos mó.

Faraor, b'iad na Wampanoag féin ba chúis lena scrios. Thugadar trua do na

cóilínithe, a chuir fútha i mbaile tréigthe Patuxet, agus a bhfuair a leathchuid dóibh bás an

chéad geimhreadh sin. Faoi dheireadh tháinig na hIndiaigh chucu agus mhúineadar

modhanna marthana dóibh. Caoga bliana ina dhiaidh sin, bhí na Sasanaigh á ndíothú i

"gCogadh an Rí Philib."

Déanaimís dearmad ar na fíricí uafásacha seo go ceann scaithimh, agus tugaimis

cuairt ar Phlimoth Plantation, atógáil de Phlymouth mar a bhí, atá míle nó dhó suas an

bóthar ón bhaile féin. Chuir an carrchlós ollmhór faitíos orm sula ndeachaigh mé isteach,

agus, tar éis dom mo $24 a chaitheamh isteach trí fhuinneog shiúlamar thar chomhartha

mór ag rá "Welcome to the Seventeenth Century" agus, bhuel, bhíomar i gCreagán

28 Tá scéal an-truamhéalach faoi áitritheoir darb ainm Squanto, a d'fhuadaigh an Sasanach Thomas Hunt i 1614. Díoladh mar sclábhaí é sa Spáinn, ach cheannaigh manaigh é chun é a thiontú ina Chríostaí. D'éalaigh sé uathu faoi dheireadh agus tháinig chomh fada le Sasana, áit a bhfuair sé post mar aistritheoir do thuras taiscéalaíochta go Talamh an Éisc. Nuair a d'fhill sé ar Mhassachusetts, fuair sé amach go raibh gach uile dhuine óna bhaile dhúchais, Patuxet, marbh le heipidéim. B'eisean an Patuxet deireannach ar dhomhan.

64

64


Eoghain.

Smaoineamh maith, is dócha, atá i bPlimoth Plantation. Táthar tar éis baile beag

den 17ú haois a thógáil, balla mór adhmaid a thógáil timpeall air, agus é a líonadh le

haisteoirí (sé sin, micléinn ar saoire don samhradh, agus daoine áitiúla a gceapann go

bhfuil féith na drámaíochta láidir iontu) ag ligint orthu gur daoine den 17ú haois iad.

Is féidir cumhacht a bheith agat ar an mbaile agus na haisteoirí más bainisteoir na

háite thú, ach níl neart agat ar na turasóirí. Ramhráin tipiciúla aineolacha i ngearrbhrístí,

caipíní baseball orthu, agus t-léinte timpeall a mboilg le hainmneacha ollscoile orthu,

físcheamairí crochta óna muiníl. Bhí an áit ag cur thar maoil leo.

Tosaíonn an turas le gearrscannán san ionad cuairteoireachta. Cuireann sé síos ar

stair na gcóilínithe, ar Phlymouth féin, agus ar na háiseanna san áit. Thug sé treoracha do

na cuairteoirí gan cheisteanna dúra a chuir mar "cá dtéann tú ar an leithreas?" agus (más

ag caint le duine de na hIndiaigh thú) gan a fhiafraigh dóibh an Fíorindiaigh iad.

Tá an Plantation go deas, má tá sé costasach don turasóir (ní bhfaighfidh ceathrar

seoinseáil as nóta $100 ar a gcuairt). Cheapfá gurbh fheirm mhór é, nó baile beag. Tá

sráid mhór amháin a théann tríd an mbaile beag, le tithe agus ceardlanna ar an dá thaobh.

Téann aisteoirí na háite go bun an angair lena rólanna. Sa cheárta bhí gabha ag rúsca

píosa iarainn lena chasúr; sa bhácús bhí báicéar ag déanamh aráin. Bhí daoine ag siúl

thart in éadach an 17ú haois ag bualadh bleid ar stróinséirí agus ag magadh faoina n-éadaí

agus a mbéasaí. B'aoibhinn leis na turasóirí seo. Thosaigh duine acu, a raibh cuma an

léactóra ollscoile air, ag plé polaitíocht na cóilíneachta le fear a bhí in ainm is a bheith

mar ghobharnóir ar an mbaile. Timpeall an bhaile féin bhí pailis ard, cinnte chun na

hIndiaigh a choimeád amach.

Ar ndóigh, ní fhéadfadh siad na hIndiaigh a choimeád amach i músaem beo mar

65

65


seo sa lá atá inniu ann. Is é sprioc an mhúsaem ná míniú a thabhairt dúinn ar shaol

Mhassachusetts an 17ú haois, agus mar sin, cuirtear cúinne den mhúsaem ar leataobh do

charactar darb ainm Hobbamock - ball de threibh na Wampanoag, a chónaigh sa cheantar

i bhfad sular tháinig na hEorpaigh.

Ná bí ag súil le Wigwams, nach bhfeictear ach cupla míle míle siar ó

Mhassachusetts in iarthar Mheiriceá. Ina n-áit tá tigín beag a chuirfeadh igloo adhmaid in

aigne duit. Os a chomhair bhí tine bheag agus triúr Indiach ina suí timpeall air, páiste

beag ar chléibh duine acu. Taobh leo bhí beirt fhear ag déanamh canú as stoc crainn, ag

úsáid tuanna agus sciana chun é a thochailt amach, agus ag dó amach na cuasachta.

Ní mar an chuid eile den Phlantation atá an cúinne seo. Tá daoine gléasta mar

Indiaigh ann, ach is cosúil gur Fíorindiaigh iad, agus nach dtógann siad rólanna. Nuair a

tháinig muidne isteach i dtigín Hobbamock bhí díospóireacht ar siúl cheana féin idir

ghrúpa turasóirí agus an t-Indiach a bhí i gceannas na háite.

Ar an gcéad dul síos, bhíodar (cé gurbh as Boston dóibh) ag déanamh iontais de

go raibh Indiaigh sa stát go fóill. Ar an dara dul síos, níor thuigeadar cén fáth nach raibh

wigwam ar an láthair.

Caithfear a rá ar thaobh an fhir óig go raibh foighid aige. Ba léir nár thuig an

grúpa go bhféadfadh áitritheoirí a bheith ann i Massachusetts roimh theacht na n-

Oilithreach, agus mar bharr ar sin, ní fhéadfadh siad na hIndiaigh seo a chur leis an íomha

a bhí acu ón teilifís.

Ba léir go raibh jab fada roimh na hIndiaigh anseo. Sa scannán a thaispeánadh

dúinn ar dtús, hiarradh orainn gan bheannú dóibh le "How!", agus gan an focal "squaw" a

úsáid in aon chor29.

29 Ceapann go leor Indiach go contráilte go gciallaíonn an focal squaw "faighin." Is cosúil nach ea

66

66


Faraor nár fhéadamar níos mó ama a chaitheamh ar an bPlantation, go háirithe tar

éis an méid a chaitheamar air, ach bhí uainn baile Phlymouth a fheiceáil freisin. Ar a

laghad, d'fhéadfadh muid ár dticéid a úsáid chun cuairt a thabhairt ar an Mayflower, ar

leis an bPlantation é freisin.

An Mayflower

Bhí an Mayflower II ag snámh go ciúin ar ancaire nuair a shroicheamar í ag am

lóin. Bhí sí mór go leor, b'fhéidir, ach ní shamhlaínn mé féin ag trasnú an Atlantaigh inti,

ach b'shin a rinne 102 daoine i bhfómhar 1620.

Neamhaontachtaigh agus scarúnaithe a bhí sna himircigh seo. Sé sin, níor

aontaigh siad le hAnglacánachas mar a chleachtaítí é i Sasana sa 17ú haois. Dar leo, níor

cheart sagairt ar bith a bheith ann, agus nár ghá le sagairt chun agallamh a bheith agat le

Dia. Caidreamh pearsanta a bhí sa cheangal idir Dia agus an duine, agus mar sin, níor

cheart do ríthe Shasana a bheith ag ainmniú iad féin mar chinn eaglaise.

Níor shuígh na smaointe seo rómhaith le húdaráis Shasana, agus dá réir sin,

b'éigean do na Neamhaontaithe cur fúthu san Ísiltír. Bhíodar sásta go leor ansin go dtí gur

thugadar faoi deara, is cosúil, go raibh a bpáistí ag cur suim i bpaitíní agus caife láidir, ag

caitheamh a ngruaig fada agus ag rá "Het is goed dope" faoi na duilleogaí aisteacha a bhí

na taiscéalaithe Ollaineacha ag tabhairt abhaile óna dturais thar lear.

Bhuel b'shin deireadh le turgnamh na hÍsiltíre. Sheoladar airgead abhaile go

Southampton chun dha long a thógáil ar cíos, d'fheistigh iad, agus ar an 22ú Iúil 1620

sheoladar ar bhád darb ainm an Speedwell ó Delfthaven na hÍsiltíre go Southampton, áit a

raibh an dara long, an Mayflower ag fanacht orthu.

(míthuiscint atá ann idir na teangacha Algonquian agus Mohawk), ach idir an dá linn tá an focal éirithe chomh conspóideach sin go moltar gan é a úsáid.in aon chor.

67

67


B'é an plean dhá bhád a thógáil go Meiriceá, ach 300 míle amach ó Southampton,

tar éis gur stopadar faoi dhó chun poill sa Speedwell a dheisiú, chinneadar filleadh ar

Dartmouth agus lucht na loinge sin uilig a aistriú go dtí an Mayflower.

Ar an 6ú Mheán Fomhar bhualadar leo arís. Faoi seo bhí an Mayflower ag cur

thar maoil le daoine, ainmhithe, agus lón. Bhí 102 ar bord nuair a d'fhágadar, agus tháinig

101 isteach uirthi 66 lá i ndiaidh dóibh imeacht (fuair beirt bás agus saolaíodh páiste

amháin30).

Ní amháin sin, ámh. Ceal áit le fanacht, d'fhanadar ar bord go dtí mí na Nollag,

agus ce gur tháinig mórchuid na n-imirceach slán ón aistear farraige, fuair beagnach a

leathchuid bás den ocras agus den fhuacht thar an ngeimhreadh a chaitheadar sa long sin

agus i bpubaill beaga ar mhórthír.

Sheasamar ar an gcéibh ag breathnú ar an mbád seo. Ceart go leor, bhí ceithre

chrann uirthi, ach ní raibh fiúntas ach i ndá cheann. Cinn beaga do stiúradh a bhí sa dhá

cheann eile.

Ba dheacair 102 a shamhlú ar an mbád seo ar feadh trí mhí, ach b'shin mar a bhí.

Rud a chuireas an-suim ann agus mé i mo sheasamh ansin cois cuain ná an

bratach ar bharr an chrainn mhóir. Crois dhearg ar chúlra bán. Bratach Shasana. Ní

bratach na Breataine, ach Shasana.

Seo, ar ndóigh, an Mayflower II, ní an fíorbhád a thóg na himircigh sin go

Meiriceá i 1620. D'fhill an Mayflower féin ar Shasana i 1621 (ní raibh sé ach ar cíos ag

30 Ba mhairnéalach duine den bheirt a fuair bás. Mar a tharla, b'eisean a bhí ag spochadh as na taistealaithe i dtús an turais, ag rá leo go mbeadh sé á gcreachadh agus ag caitheamh a gcoirp thar bord. Dúirt William Bradford, a scríobh cuntas faoin aistear: "it pleased God before they came half seas over, to smite this young man with a grievous disease, of which he died in a desperate manner, and so was himself the first that was thrown overboard. Thus his curses light on his own head, ... for they noted it to be the just hand of God upon him." Fair play do Dhia, adeirim, agus Áimean. Oceanus a tugadh ar an mbuachaill a saolaíodh de Elizabeth Hopkins, ach is cosúil go bhfuair sé bás go luath i ndiaidh dóibh teacht i dtír.

68

68


na himircigh) agus ní chloistear faoi tar éis 1625. Is dócha go ndeachaigh sí go tóin poill

nó gur díoladh agus gur athainmníodh í, agus go deimhin tá go leor Músaemanna

timpeall Mheiriceá a thugann le fios go bhfuil píosaí di ina seilbh. Ach níl cruthúnas ar

bith cad a tharla don bhád.

Tógadh an Mayflower II i Sasana idir 1955 agus 1956 ag grúpa ar shuim leo

aistear farraige na n-imirceach a athdhéanamh. In Aibreán 1957 sheoladar ó Phlymouth

Shasana agus shroicheadar Plymouth Mhassachusetts i Meitheamh na bliana sin, áit ar

tugadh an bád don eagraíocht a bhí i mbun an Phlimoth Plantation (bronntanas stáit a bhí

ann i ndomhnach, ó phobal Shasana do phobal Mhericeá i gcomhartha an chairdis a bhí

eatarthu i ndiaidh an dara chogadh domhanda).

Go hoifigiúil tá an bád cláraithe i Sasana go fóill, agus b'shin fáth na brataí - is

long Shasanach í go fóill. Ní amháin sin, ach ar ndóigh, ní raibh a leithéid ann agus

Union Jack i 1620 - ba thíortha neamhpleácha iad na tíortha atá sa Ríocht Aontaithe

anois. B'é faoin mbratach seo a sheol an bád i 1620.

Bhí aisteoirí ar an mbád arís, ach ní raibh na turasóirí in ann bun ná barr a

dhéanamh díobh. Sheasadar os a gcomhair agus chuir na ceisteanna céanna arís agus arís

eile

"Do you work here?"

"Are you an actor?"

"Why are you talking like that?"

"Why are you dressed like that?"

Fair play dóibh, chuireadar suas leis na ceisteanna go mómhar agus d'fhanadar ina

gcaractair. Ná bac le scil aisteoireachta - sé foighid an cheird is tábhachtaí le foghlaim ag

fostaithe an eagrais, sílim.

69

69


An bád féin, tá sé suimiúil go pointe áirithe, ach ní fheicim i ndáiríre cén fáth an

raibh costas $8 leis (bhí sé saor in aisce leis an dticéad ón Phlantation suas an bhóthair,

ámh. Tar éis cupla nóiméad a chaitheamh ag siúl suas síos an deic, is féidir leat cupla

seomra a fheiceáil in íochtar na loinge. Bhí seomra breá mór ag an gcaptaen i ndeireadh

na loinge. I gcomparáid le seomra na bpaisinéirí bhí sé ollmhór. Bhí cupla buncanna

leagtha amach mar a mbeidís i 1620, agus geallaim leat nach mairinn féín rófhada ar an

Atlantach faoi choinníollacha marthana mar seo. Fiú dá mbeinn in ann dul a chodladh

(rud nach dtárlódh ró-éasca agus an bád ag tumadh is ag luascadh) dhúiseoinn chomh

luath is a chaithfí amach as an mbunc mé. Thuig mé ansin don chéad uair cén fáth an

gcodlaíonn mairnéalaigh in ámóig. Cuma an bád ag tógáil liosta faoi dheis nó faoi chlé,

d'fhanfadh siad san ámóg nuair a chaithfí daoine eile amach as buncanna.

Bhí aisteoir ban ina suí ar bhunc amháin nuair a thángamar isteach. Anois

taitníonn bladar agus aisteoireacht go mór le mo dheirfiúr, agus chomh luath a chonaic sí

sí, rinne sí caol díreach uirthi.

"Bhuel muise nach ortsa atá an pus," arsa Niamh i nGlanbhéarla.

"Oh, oh," arsa mo dhuine go truamhéalach. "If you were to spend three months in

this cramped little space you too would be downhearted. When shall we ever be rid of

this cursed ship?"

D'fhiafraigh mo dheirfiúr di cén fáth, mar sin, a chuaigh sí ar muir in aon chor.

Bhuel b'uisce chun an mhuilinn an cheist don aisteoir. Luígh sí isteach ar reiligiún

agus Sasana, an rí Séamus agus chomh fealltach is a bhí na hAlbanaigh, an eaglais stáit

nua seo i Sasana agus a creideamh féin, an Ísiltír agus mian a fir imeacht thar sáile go dtí

áit ina bhféadfadh siad bheith ina gceartcreidmhigh Sasanacha. Tá idir greann agus léann

ag mo dheirfiúr agus lean sí leis na ceisteanna agus leis an gcabaireacht go dtí gur

70

70


chruinnigh grúpa turasóirí timpeall orthu, ag éisteacht go géar leis an gcur agus cúiteamh.

Is fíorlong an Mayflower II go fóill. Suíonn sí ar farraige, ag titim agus ag ardú de

réir na dtaoillí. B'íocshláinte dom cúinne ciúin a aimsiú i dtóin na loinge agus díoscán

easnacha an tsoithigh a chloisteáil le brú agus folmhú na dtonnta. Shuigh mé ar chófra

mairnéalaigh agus shamhlaigh mé mé féin i lár an Atlantaigh i mí Dheireadh Fómhair

1620, gan tuairim agam cá raibh mé, slán fágtha agam le mo bhaile i Sasana go deo, tír

nua romham nach raibh fiú léarscáileanna cearta ann dó. Muise b'fhéidir gur thuig mé

Meiriceá písín níos fearr anois. Daoine iad Meiriceánaigh (go háirithe na himircigh agus

clann na n-imirceach) nach bhfuil tada le cailliúint acu. Tá gach rud fágtha ina ndiaidh

acu cheana féin. Níl rompu ach a sróna agus an todhchaí; iad féin a chruthóidh an

todhchaí sin dóibh féin. Sin an fáth, b'fhéidir, gur Meiriceánaigh atá chun cinn i ngach

réimse de shaol an domhain. Áit éigin i bhfochonsias na ndaoine seo, creideann siad i

Manifest Destiny go fóill, agus leanfaidh siad an sprioc sin go dtí go stopfar iad31.

Níor úsáid na himircigh an focal pilgrim dóibh féin ariamh (is cosúil gur úsáid

duine acu an focal uair amháin i gcursíos ar an turas); cloistear an frása "pilgrim fathers"

don chéad uair sa 19ú haois. Tuigeadh, ámh, ar leibhéal áirithe, go mba oilithreacht de

shaghas éigin a bhí ar bun acu. D'fhan siad corradh agus mí sa long sular chinneadar cur

fúthu ar mhórthír, agus i rith na míosa sin, saolaíodh buachaill eile, Peregrine, de Susanna

White, bean chéile William White, a fuair bás an chéad geimhreadh sin. Phós Susanna

31 Ba theoiric é Manifest Destiny a tháinig chun cinn don chead uair sna 1840aí agus Meiriceá ag lorg fáth agus leithscéal leathnú amach siar chomh fada leis an Aigéan Ciúin. Caithfear cuimhniú nár leo orlach de thalamh taobh thiar de abhann an Mhississippi go dtí an Louisiana Purchase in 1803 (agus nár leo Florida go dtí 1845). Ba sna blianta beaga ina dhiaidh sin a thosaíodar ag leathnú amach. Rinneadar agus bhagraíodar cogadh ar an Spáinn in 1845 chun Florida a fháil. In 1845 gabhadh Poblacht Texas go síochánta. In 1846, tar éis bagairtí fíochmhara ar an mBreatain, thógadar an Oregon Territory. Rinneadar cogadh ar Mheicsiceó in 1850 agus thógadar an talamh ina bhfuil California, Nevada, Utah, Colorado, Arizona, agus New Mexico. Faoi 1855 ba le Stáit Aontaithe Mheiriceá gach orlach idir an Aigéan Ciúin agus an Aigéan Atlantach faoi líne dhomhanleithid 48. Níl mé róchinnte go bhfuil deireadh leis an leathnú go fóill, ach oiread. Dá mba Ceánadach nó Meicsiceach mé, bheinn ag breathnú go han-ghéar ar theorainneacha mo thíre, fios go maith agam go bhfuil súile géara ag breathnú ar na teorainneacha céanna chomh géar céanna.

71

71


fear eile den chuallacht, ámh, agus d'éirigh go maith leo, is cosúil. Ach do shanasaí cosúil

liomsa, ba shuimiúil an t-ainm a bhfuair an buachaillín - Peregrine, an t-oilithreach, ónár

tháinig an focal Béarla pilgrim. Ba faoin mana peregrinatio pro amore Dei a d'imigh

manaigh na luatheaglaise Éireannaí go Sceilg Mhichíl agus Oileáin Árainn, iad ag diúltú

don ghnáthshaol agus do chomhluadar daoine. Ar shlí áirithe ba chomharba na

gCríostaithe diaganta sin na daoine cráifeacha seo a chuir uathu gach a raibh taithí acu air

i Sasana agus san Ísiltír chun cur fúthu sa tír nua iomlán-anaithnid seo.

Má léann tú na fógraí go cúramach, foghlaimeoidh tú nach bhfuiltear cinnte in

aon chor cé mar a bhreathnaigh an Mayflower in aon chor. Ó chuaigh sí ar ceal i 1625,

gan mórán cursíos uirthi roimh sin ach a tonnáiste (180), níl sa long seo ach buille faoi

thuairim. Bhí a fhios ag saineolaithe gur chaith an long, a bhí dhá bhliain déag d'aois, a

saol ag trádáil fíona, agus ón méid sin, agus óna doiciméidí faoin aistear, rinneadh cupla

mionleagan de sular tugadh faoi cóip cheart a dhéanamh. Fiú murar seo cruinnchóip den

long, mar sin, tá sé gar dhó. Más ea, freisin, caithfidh nach raibh turas ródheas ag na

himircigh - luascann an Mayflower II go dona ar farraige; chomh dona sin, is cosúil, go

dtarraingítear an long taobh thiar de long eile nuair a théann sí ar cuairteanna, mar a

dhéanann sí gach cupla bliain.

Chuamar ag lorg an Plymouth Rock cáiliúil, atá cupla céad slat síos. Suimiúil go

leor, nuair a chuireann tú ceist ar Ghnáthmheiriceánach ar bith, déarfaidh sé leat gur

chuala sé an frása go rímhinic, ach nach bhfuil tuairim dá laghad aige cad tá sa

Phlymouth Rock úd. Sí an lomfhírinne ná nach bhfuil inti ach cloch.

Sheasamar ansin, taobh le cosán cois fharraige Phlymouth, agus bhreathaíomar ar

an gcloch. Bhí an comhartha in aice leis níos mó ná an cloch féin, agus mhínigh sé dúinn

72

72


cén bhrí a bhí leis an gcloch úd.

Plymouth Rock

Tá siúlóid dheas cois cladaigh i bPlymouth, ar ar féidir leat seantithe agus araile a

fheiceáil a bhí bainteach le seanaois an bhaile. Tá sé cosúil le promenade Bhóthar na Trá,

ach amháin go bhfuil fána uaidh suas go dtí an baile i gceart. Ar an gcosán seo tá

foirgneamh mór eibhearbhán déanta i stíl Ghréigeach, le colúin mhóra agus díon cothrom

as an eibhear céanna.

Chuamar chuige ag súil le captaen nó ginearál éigin, ach deamhan tada a bhí le

feiceáil go dtí gur shroicheamar an foirgneamh, nach raibh ballaí cearta air ach na colúin

arda seo amháin. Bhreathnaíomar isteach ann, agus b'shin, thíos i bpoll, cloch bheag,

ceithre nó cúig troigh ar fhad agus dhá troigh in airde nó mar sin. Bhí "1620" greanta air.

Ar thaobh farraige na cloiche bhí geata trínár bhféidir leis an taoille teacht agus imeacht.

Taobh leis an bhfoirgneamh bhí fógra. "Plymouth Rock. Landing Place of the

Pilgrims, 1620."

Sheasamar ansin, timpeallaithe ag turasóirí eile. Trasna uainn bhí an fear ramhar

leis an gceamara a bhí thuas ag ag bPlantation agus a bhean. Bhreathnaigh seisean air ar

feadh meandair.

"This is it? This is Plymouth Rock?"

"Guess so, honey," arsa sise go maolchluasach.

"Jeez. I was expecting something else. Something bigger."

Go deimhin, chuaigh an foirgneamh níos mó i bhfeidhm orainn ná an chloch.

Thug mo dhuine muidne faoi deara.

"Can you believe this?"

73

73


Mhungail muid cupla focal neamhcheangailteacha.

"You're not American, right?"

Mhunglaíomar cupla focal breise.

D'ardaigh sé é féin chomh ard agus ab fhéidir leis (cúig troigh cúig, b'fhéidir).

"On behalf of the United States, I apologize for this rock."

Ghabhamar buíochas leis.

Tá sé deacair déanamh amach an bhfuil bunús ar bith le scéal na cloiche úd. B'é

1775 an chéad bhliain a rinneadh tagairt dó, agus cuimhnímis go raibh an cogadh

cathardha ar tí briseadh amach, na Náisiúnaithe ag lorg siombal agus comharthaí lenar

bhféidir leo scéal Mheiriceá a chur chun cinn. Seans mór maith gurbh é fás an

náisiúnachais ba chúis le rudaí mar an Plymouth Rock.

Bíodh sin mar atá, tá scéal deas maoithneach ag baint léi. Is cosúil go rabhthas ag

súil le caladh a thógáil san áit ina bhfuil an cloch, agus shocraigh seanduine darb ainm

Thomas Faunce dul síos ag an gcloch agus slán a fhágáil leis. Bhí sé 95 bhliain d'aois faoi

seo. Crochadh síos cois cladaigh é i gcathaoir agus thaispeáin sé an cloch úd don slua, ag

rá gur ghnách lena athair a chlann mhac a thógáil síos chun na cloiche seo agus scéalta a

insint dóibh faoi aimsir na n-imirceach.

Ná bac go bhfuair athair Thomáisín bás nuair a bhí an páiste ocht mbliana d'aois,

agus gur uchtaíodh é as sin amach, agus ná bac ach oiread nach bhfuil tagairt do Faunce

ar bith mar dhuine d'imircigh an Mhayflower. Is scéal maith é cibé.

Bíodh sin mar atá, caithfidh go raibh tagairt bheag don chloch seo in aimsir na

réabhlóide, mar déantar tagairt sa Phennsylvania Journal i Samhain 1775 do chaptaen

74

74


loinge Mheiriceá ag cur iachall ar phríosúnaithe Sasanacha a ghabh sé ar muir tuirlingt

óna long cogaidh ar an gcloch chéanna. Ba mhór an spórt dó é, dar leis an iris.

I bhfírinne, ámh, is cosúil gur scéal tírghrách é scéal na cloiche seo a cumadh in

aimsir na réabhlóide mar chúis troda.

Baile Phlymouth

Baile beag deas is ea Plymouth, agus, ainneoin a stair Phiúratánach, tá tábhairní

deasa ann (is cosúil) chun freastail ar na turasóirí a thagann amach chuige ó Bhoston.

Thógamar lána beag suas ó chiumhais na farraige go dtí príomhshráid an bhaile. Ar an

lána seo bhí tábhairne beag le Union Jack mór crochta os a chionn agus comhartha mór

cairdiúil os cionn an dorais:

"The British Beer Company."

Deas go leor, is dócha. Ach bhí beirt bhan ina seasamh os comhair an dorais ag

caitheamh tobaic (tá bac ar chaitheamh tobaic i dtabhairní i Massachusetts, cosúil le

hÉirinn), agus m'anam bhreathnaíodar tufáilte. Cloch meáchain níos mó ar an mbeirt ná

mar ba cheart, agus guthanna gránacha scrábáilte uathu ón iomarca tobac agus fuisce.

Níos measa, ámh, bhí beirt fhear ina suí ar fhalla beag in aice leo. Bhí cuma an tSean-

Hell's Angel ar dhuine dóibh, féasóg fhada liath air agus casóg leathair le Union Jack mór

ar a dhroim a chaitheamh aige. Ba bhuachaill an duine eile, casóg deinim á chaitheamh

aige, agus nuair a sheas an bheirt, thit an buachaill go glúine.

"Hup," arsa an Hell's Angel, ag tógáil greim an bhóna ar an mbuachaill. "Let's get

you up. That's a good boy."

Shiúladar leo cupla slat síos an tsráid, an bheirt againn ag breathnú orthu le

hiontas. Ba léir go raibh an buachaill dallta le hól. Arbh fhéidir sin agus é chomh luath sa

75

75


lá?

Bhreathnaigh an bheirt bhan orthu freisin, agus dúirt duine acu rud leis an duine

eile i gcaint íseal. Gháireadar go cársánach i dtreo na beirte, agus chaitheadar a dtoitíní

uathu amach ar an tsráid.

Cad déarfadh Thomas Faunce?

Mar a tharlaíonn, in 1897 thóg grúpa turasóirí ó Photsdam, i St. Lawrence

County, i dtuaisceart stát Nua Eabhraic, cuairt ar Bhoston agus na bailte maguaird, agus

chuaigh a gcuairt chomh mór sin i gcion orthu gur scríobhadar aiste fhada faoi don

nuachtán áitiúil, an Potsdam-St. Lawrence Herald. Seo mar a chuireadar síos ar lár bhaile

Phlymouth:

Plymouth has always been a no-licence city. But while there, we saw two policemen leading a drunken, noisy man to the jail, while a crowd of people gathered around.

When we enquired how anyone could become so drunken in a no licence place, some one answered "by tarrying too long at Pilgrim Spring." We expressed a query whether the drunkard was of the Mayflower Stock. One of a group of ladies answered that "He is probably a Puritan." The Pilgrim race have a strong dislike of the Puritan stock and resent being identified there with.

Ba leasc linn ceist a chur ar éinne ar leis na hoilithrigh nó na Piúratánaigh an

bheirt, agus d'fhágamar iad ina suí i lár an lána.

Bhí mé ag iarraidh an tábhairne seo a fheiceáil, ámh, agus chaith mé

sracfhéachaint isteach sula ndeachaigh muid níos faide. Caithfidh go raibh Sasanaigh

bainteach leis ar shlí éigin, mar thugas faoi deara sconnaí beorach do cheithre bheoir

Shasanacha faoi leith taobh thiar den bheár. Smeach mé na beola, ach rith sé liom nár

smaoineamh maith é d'Éireannaigh anaithnide bheith ag ól beorach i dtábhairne beag

anaithnid ar lána beag anaithnid agus an Hell's Angel leis an Union Jack ina luí os

comhair an dorais.

"Like a beer, love?" arsa bean an leanna, ag breathnú go géar orainn.

76

76


"Uh. Yeah. Later. Sure. We'll be back," arsa sinne, ag caolú amach an doras.

Céad slat ón mBritish Beer Company, thuas ar an bpríomhshráid, bhí tábhairne

mór millteach i stíl na gceanna nua Éireannacha, agus "Seán O'Neill's" scríobhaithe go

mórtasach os cionn an phríomhdhorais, fada ar an Seán, a thugas faoi deara. Sa

bhfuinneog tosaigh bhí póstaer ollmhór ag fógrú seisiúin ceoil traidisiúnta ar mhaithe leis

an "Boston Police Gaelic Column."

Muise, agus By Dad.

Chuamar isteach. Má bhí cuma deas ar thosach an tábhairne, ámh, bhí fíor-

dhrochchuma ar an taobh istigh. Fallaí troma agus troscán plaisteach. Bhí triúir ag ól in

aice na fuinneoige tosaigh as gloiní plaisteacha.

Don diabhal leis an Gaelic Column agus leis an seisiún. Ní rabhamar chun soicind

breise a chaitheamh anseo, bíodh fada ar ainm an uasail Uí Néill nó nach mbíodh.

Síos an bóthar agus timpeall an choirnéal ó thigh Uí Néill thángamar ar fhaiche

aisteach os comhair séipéil a raibh cuma an-sean air. Os cionn agus laistiar den séipéal

bhí reilig a chuir reilig Shéipéil an Chladaigh i gcuimhne dhom.

Díoltas

Ach an fhaiche. Is leir go raibh seandíoltas ag daoine dá chéile timpeall anseo.

Foilseán 1: plaic mhór ar chloch ollmhór i lár na faiche, agus an scéal seo greanta air:

METACOMET (KING PHILIP)

After the Pilgrims' arrival, native Americans in New England grew increasingly frustrated with the English settlers' abuse and treachery. Metacomet (King Philip), a son of the Wampanoag Sachem known as the Massasoit (Ousamequin), called upon all Native people to unite to defend their homelands against encroachment. The resulting "King

77

77


Philip's War" lasted from 1675-1676. Metacomet was murdered in Rhode Island in August 1676, and his body was mutilated. His head was impaled on a pike and was displayed near this site for more than 20 years. One hand was sent to Boston, the other to England. Metacomet's wife and son, along with the families of many of the native American combatants, were sold into slavery in the West Indies by the English victors.

UNITED AMERICAN INDIANS OF NEW ENGLAND

Ba léir nach raibh Indiaigh an cheantair ag déanamh dearmaid ar a rinneadh

dóibh, agus an ceart acu, déarfainn. Smaoiníos ar Sheán Ó Néill Aontroma, a crochadh a

cloigeann ar phíce i mBaile Átha Cliath i 1567.

Go bhfóire Dia . . . ! Timpeall an choirnéil bhí tábhairne darb ainm "Seán

O'Neill"! Arbh fhéidir go rabhadar ag taobhú go rúnda leis na hIndiaigh?

Chuimhníos arís ar na gloiní plaisteacha. Níorbh fhéidir.

Níorbh shin deireadh leis an díoltas, ámh. Ar dheis, ar fhalla lasmuigh de shéipéal

éigin, bhí plaic eile.

Foilseán 2:

This tablet is inscribed in grateful memory of the Pilgrims and of their successors who at the time of the Unitarian controversy in 1801 adhered to the belief of the fathers and on the basis of the original creed and covenant perpetuated at great sacrifice in the church of the pilgrimage the Evangelical faith and fellowship of the church of Scrooby Leyden and the Mayflower organized in England in 1606.

Scrooby Leyden? Cérbh é seo? Evangelical Faith? Unitarian Controversy? Céard

a bhí ar siúl ar an bhfaiche seo in aon chor?

Os cionn gach rud ar an bhfaiche bhí séipéal mór le cuma fíorshean air. Bhíomar

ag súil leis an tríú plaic faoi seo, agus b'shin romhainn é, ar thaobh dheis an dorais:

Foilseán 3

First Parish Church, Unitarian Universalist

The church of Scrooby, Leyden and the Mayflower gathered on this

78

78


hillside has ever since preserved unbroken records and maintained continuous ministry, its first covenant being still the basis of its fellowship. In reverent memory of its Pilgrim founders, this fifth meetinghouse was erected in 1899.

Bhuel, ar a laghad, ba léir anois nárbh ionann Scrooby agus Leyden. Is cosúil go

gceapann go leor d'oilithrigh Nua Shasana gur comharbaí iad d'eaglais a bunaíodh i

Scrooby, Sasana, i 1606. Ba i Leyden na hÍsiltíre a chuireadar fúthu go dtí gur thángadar

go Meiriceá.

Caithfidh go raibh rud éigin eile ann in 1897. Seo mar a chuir ár gcáirde as

Potsdam síos ar an eaglais agus iad ar cuairt ann:

A tablet at the corner of the church claims that the congregation, ministry, and organization are a direct and unbroken descent from the Pilgrims themselves. We asked a lady, member of that church, how such a claim could be sustained since Unitarianism is of much later date. She said that the writings and practices of the Pilgrims showed them to be Unitarians at heart! We thanked her, and offered none of our objections which came to mind.

Mar a tharlaíonn, mar sin, níl an eaglais shinsheanársa seo ach cupla bliain os

cionn an céad d'aois. Fair play do lucht a tógála. Mhealladar mise.

Bhíos ag iarraidh cupla ceisteanna a chur faoin eaglais, ach bhí eileatram

pairceáilte os comhair doirse an tséipéil, agus ceathrar nó cúigear i gculaithe maithe éadaí

ag seasamh timpeall.Ghlacas leis nach mbeadh siad rófháiltiúil roimh ceisteanna dúra ó

thurasóir.

Is cosúil gur malairt ar Thríonóideachas an Úinitéarachas. Sé sin, ní chreideann

Úinitéirigh go bhfuil trí phearsa i nDia, mar a chreideann Gnáthchríostaithe. Is cosúil

freisin gur chonspóid mar seo ba chúis le hEiriceacht Áiris sa 4ú haois, agus éilíonn

Úinitéirigh a gcearta agus a gcomharbacht ón luatheaglais. Snámhaithe in aghaidh easa

na móreaglaise ab ea Protastúnaigh Mheiriceá ariamh. Tháinig na Piúratánaigh go

79

79


Meiriceá chun éalú ó Anglacánachas Shasana, agus níorbh fhada, ar ndóigh, go rabhadar

féin ag bunú eaglaisí ónár bhféidir lena mbaill cúlú! Mar a sheas Áiris in aghaidh eaglais

oifigiúil na hImpireachta Rómhánaigh, sheas na hÚinitéirigh in aghaidh na gCailvíneach

agus na Preisbitéireach a bhunaigh mórchuid na neaglaisí i Sasana Nua.

Ba i mBoston a cuireadh tús le hÚinitéireachas, thart timpeall 1800. Go deimhin

bhí ollúna Harvard ag múineadh Friththríonóideachais ar feadh leathchéad bliana ar a

laghad, ach go neamhoifigiúil.

Ba iad pobal Shéipéal an Rí (King's Chapel) i mBoston a ghlac go hoifigiúil le

hÚinitéarachas thart fá 1785 nuair a d'fhoilsigh siad leabhar paidir a chuir smaointe agus

rialacha na fealsúnachta chun cinn, agus is cosúil go raibh sagairt ar fud chósta thoir

Mheiriceá á craobhscaoileadh go tiubh sna 1790aí. In 1800 glacadh go hoifigiúil leis ar

an láthair seo, nuair a vótáil an "First Parish of Plymouth" ar son na fealsúnachta go

hoifigiúil.

Faisean spioradálta a bhí ann ar dtús, ach más ea, shéid gaoth nua na

smaointeoireachta tríd an tír. Deirtear nach raibh ach sagart amháin i mBoston faoi 1801

nár ghlac le hÚinitéireachas, agus ba léir chomh láidir is a bhí an ghluaiseacht nuair a

toghadh an smaointeoir cumhachtach Henry Ware, a bhí lárnach i mbunú an

Úinitéireachais, mar ollamh le Diagacht i Harvard.

Bhí baint an-mhór ag Úinitéarachas le liobrálachas, agus chuir ceapachán an

ollaimh Ware olc ar na Críostaithe Pobalda, nach raibh chomh liobrálach sin, agus, mar a

thuigfeá, d'eascair scoilteanna go leor as an ngluaiseacht, mar a tharla anseo i bPlymouth.

In 1801, seachas glacadh leis an bhfealsúnacht nua, chúlaigh grúpa mór ón "First Parish

of Plymouth" agus bhunaíodar eaglais nua, nó, mar a dúradar féin, d'athbhunaigh siad

fíoreaglais na bPiúratánach. Deirtear nár chailleadar an vóta faoin gconspóid ach le vóta

80

80


amháin, ach cibé, thosaíodar eaglais nua i siopa folamh síos an tsráid. I bhfuinneog an

tsiopa chuireadar póstaer mór:

THEY GOT THE CHURCH; WE KEPT THE FAITH!

Tar éis tamaill, thógadar eaglais nua, an ceann seo a bhreathnaíonn suas ar eaglais

na nÚinitéarach go héadmhar faoin ainm "The Church of the Pilgrimage."

Úinitéarachas, Flopsy, Mopsy, agus Mugaí Buí

Sna dhá chéad bliain ó bunaíodh an eaglais Úinitéarach tharla an méid sin

scoilteanna agus athmhuintearais nach bhféadfadh Úinitéarach ó 1801 an eaglais a

aithneachtáil níos mó. Ar an gcéad dul síos, i 1961 chuaigh an chuid is mó d'Úinitéirigh

isteach i gcomhar le gluaiseacht an Uilíochais, agus anois tá an Unitarian Universalist

Association ann. Chomh fada agus a bhfeicim, glacann siad le gach aon sórt creidimh.Is

féidir leat bheith id' Aindiach, fiú, agus bheith i do bhall go fóill.

Ós rud é gur gluaiseacht "liobrálach" an t-eagras anois (ní úsáideann siad an focal

"eaglais" níos mó ach oiread) faightear pobail i ngach baile ina bhfuil micléinn, go

háirithe iarchéimithe. Mar sin a bhí i Champaign-Urbana, Illinois, áit a raibh mé féin im'

iarchéimí. Domhnach amháin, agus mé ag iarraidh triall a bhaint as eaglais nua, ar

mhaithe le heachtraíocht agus caidéis, chuas go dtí na Unitarian Universalists. Rud

amháin gur léir fúthu ná go bhfuil eaglaisí deasa acu, faighte don chuid is mó mar

oidhreacht ón bpobal Protastúnach a bhí ann sular vótáladar don Úinitéireachas. Agus

m'anam, ba deas an eaglais a bhí acu in Urbana, thíos ar West Green Street.

Nuair a shroicheas an eaglais shíleas nach mbeadh ann ach gnáthsheirbhís

Protastúnach claonta beagán i dtreo an liobrálachais, ach b'eile ar fad an tseirbhís a

chonaiceas.

81

81


Ba léir chomh difriúil is a bhí sé ón leabhar iomainn, fiú. Ní raibh oiread is tagairt

amháin do Dhia ann, ach d'aithin mé cuid de na hiomainn. Ach bhíodar athruithe.

Bhreathnaigh mé ar na focail agus ar na teidil. Bhuel muise! Seachas "Creation's Lord,

We Give Thee Thanks" bhí "Creative Love, Our Thanks We Give." Creative Love?

Rinne mé machnamh ar seo ar feadh meandair. Tá stáit i Meiriceá ina bhfuil a leithéid in

aghaidh an dlí, nach bhfuil?

Leanadar ar aghaidh. Bhí óráid i ndiaidh óráide ó dhaoine áirithe faoi . . . rudaí,

ach tagairt níor deineadh do spioradáltacht. Níor léadh ó scrioptúr ar bith, idir Críostúil,

Sátánach, Ioslamach, Búdach, ná Hiondúch, agus ní raibh Cré ar bith le léamh os ard, gan

trácht ar an Ár nAthair.

Léadh ó leabhar amháin i rith na seirbhíse, agus chaith an seanmóirí deich

nóiméad nó níos mó á mhíniú, ach b'é Peter Rabbit an leabhar úd. I ndomhnach níor

thuigeas chomh tábhachtach is a bhí Flopsy, Mopsy, Cotton-Tail, agus Peter ariamh, ach

is cosúil go bhfuil brí an-spioradálta iontu nár fhacthas i gceart ariamh. Bhreathnaíos thart

i rith na hóráide, ach ní raibh éinne ag gáirí. A mhalairt, déanta na fírinne: bhíodar ag

féachaint go dáiríre ar an gcainteoir, agus ag éisteacht go cúramach leis.

Bhuel, lean an "tseirbhís" seo ar aghaidh ar feadh leathuair an chloig, pobal na

"heaglaise" ag canadh "iomainn" gan bhrí ar feadh an ama, agus mise ag canadh leo, ach

iontas orm faoi fhoclaíocht na n-iomann.

Chríochnaigh an tseirbhís faoi dheireadh, agus chuaigh gach éinne ar leataobh go

dtí seomra in aice na heaglaise i gcomhair tae agus caife. Shíleas go mbeinn in ann níos

mó céille a bhaint ón eaglais dá labhróinn le daoine fúithi, agus leanas iad.

Bhí bean ramhar ina seasamh taobh thiar den chiteal, agus d'iarras cupán caife

uaithi.

82

82


"Oh - you're new!" arsa sise, go cáirdiúil, ag tabhairt cupán mór buí dom.

Bhí fógrá mór ar an mballa taobh thiar di:

"New Members and Visitors Must Take Yellow Cups." agus "Talk to People with

Yellow Cups."

"Must take"? Thógas an cupán agus bhreathnaigh go géar air. An raibh nimh ann?

Drugaí? Bhaineas súimín as, ach ní raibh ann ach gnáthchaife gasta.

Sheas mé ansin ar feadh cúig nóiméad déag, an muga buí i mo lámh, ag breathnú

ar na daoine eile ag cabaireacht le chéile, ag teacht agus ag imeacht, ag gáire, ag plé, ag

cur ag cúiteamh. Leo féin. I rith na 15 nóiméad níor tháinig oiread is duine amháin suas

chugam. Chríochnaigh mé an caife go ciúin, agus chaolaigh amach an doras, ar ais go dtí

mo rothar. Cá bhfios - b'fhéidir go bhfuil Peter Rabbit canónaithe acu faoi seo.

Ó Dheas Linn

Chaitheamar nóiméad sa reilig os cionn an tséipéil agus an bhaile, áit a d'aimsigh

muid leac uaighe Thomáisín úd. Cuma meanmnach na gceartchreidmheach ar an leac,

mar ab iondúil: bhí cnámharlach ina suí ar leac uaighe, meangadh gáire air, agus an mana

seo faoi:

The fathers - where are they? Blessed are the dead who die in the Lord.

Chuir sin dea-aoibh orm, ar ndóigh.

Ach bhí radharc álainn ón reilig amach ar an gcuan agus thar díonta tithe an

bhaile. Is cosúil go raibh dún thuas anseo aimsir an éirithe amach, ach ní raibh fágtha ach

dhá ghunna móra. Bhuel, bheadh, ach go rabhadar ar iarraidh. I gclós an-bheag déanta as

ráillí bhí comhartha mór sollúnta ag cur síos ar an dún agus ar na gunnaí móra seo a thug

arm Shasana dóibh mar bhronntanas, ach deamhan gunna bhí ann, ach cupla poll sa

83

83


stroighin áit ar bholtáladh iad tráth. Hm. Súil agam go bhfuil a fhios acu cá bhfuil na

gunnaí. Cá bhfios cad a dhéanfadh déagóir díomhaoin leo, nó Osama Bin Laden.

Bhí an carr pairceáilte in aice an chuain, na céadta bád agus luamh ag damhsa go

mall ar thonnta beaga. Ba leasc linn imeacht ar aghaidh, ach bhí deifir orainn faoi seo, é

ag déanamh ar an ceathar a chlog, agus Niamh ag iarraidh dul ar aghaidh go Nua Eabhrac

agus fáil réidh liom. Thiománamar ó dheas chomh fada le droichead Chape Cod, agus

chas ar dheis ar Interstate 195 i dtreo Nua Eabhraic.

84

84


Tuaisceart Nua Eabhraic

85

85


Mount Greylock

Shroicheamar campa Sperry Road (a bheadh faoi scáil an tsléibhe murach an

dorchadas trom a bhí titithe orainn le tamall) gar don haon a chlog ar maidin. Bheadh

muid ann níos luaithe marach easpa na gcomharthaí bóthair sa gceantar, agus m'anam

geallaim leat nach mó ná sásta a bhíomar. Dar lenár léarscáil bhí bealach isteach na

páirce ar bhóthar feidearálach 7 i gcúinne thiar-theas na páirce. Bhíomarna, ba chosúil, i

gceantar fobhailteach (b'aisteach sin, cheana féin) agus ó thuaidh ón bpáirc. Arb é seo

Pittsfield, an baile mór in aice na páirce? Ach bhí sin ó dheas ón bpáirc.

Stopamar. Rinneamar argóint. Níor Phittsfield é. Ba Phittsfield é. Níor Phittsfield

é.

Go Pittsfield, mar sin. D'fhiafraigh mé de Jo an raibh muid cóngarach don pháirc

go fóill tar éis dúinn 15 mhíle a thiomáint.

"Má thagann muid go bóthar 2, táimid imithe rófhada," arsa sise.

Scoith muid lúb sa mbóthar agus b'shin romhainn comhartha: "2".

Bhreathnaigh mé ar Jo.

"Fadhb ar bith" arsa sise. "Ar a laghad tá a fhios againn cá bhfuileamar. Cas faoi

dheis ar bhóthar 2 agus úsáidfidh muid bóthar cúil na páirce."

"Bóthar cúil?"

"Is cosúil. Cóngar atá ann. Aicearra."

D'fhan mé ciúin agus leanamar ar aghaidh. An turas seo, ar ais i dtreo Bhoston.

Shroicheamar baile darb ainm "North Adams."

"'Bhfuil seo ar an léarscáil freisin?" arsa mise, b'fhéidir le faobhar beag ar mo

ghuth.

86

86


"Tá, ar ndóigh. Tuige nach mbeadh? Lean ort go dtí go bhfeiceann tú comharthaí

don pháirc."

Leanamar orainn. Bhí North Adams nach mór scoite againn, agus ciúnas

faitíosach ó Jo, nuair a nocht comhartha beag glas sna ceannsoilse: "Mount Greylock

State Reservation."

Lig Jo dá hanáil.

Nod beag duit, a chomhthaistealaí dhil: ná tóg aicearra i gceantar anaithnid

istoíche.

D'fhágamar na tithe inár ndiaidh agus i nDomhnach bhíomar ag dul suas, ach

comhartha eile ní fhaca muid go ceann fiche nóiméad, nuair a thángamar go gabhal T. Ní

raibh le feiceáil ann ach an focal "Trailhead" agus go mion in aice leis "maps." Doscail

mé an fhuinneog. Arb é sin "Dueling Banjoes" ag casadh go ciúin sna crainnte?

"An bhfeiceann tú sin?" arsa mise, "maps."

Ciúnas. Bhí sí ina codladh. Sin agat mo phíolóta.

Stopas an carr, fuaireas léarscáil ón mbosca, dhúisigh í agus d'éiligh eolas an

bhealaigh uaithi.

B'í seo i bhfírinne cúlgheata na páirce. Chas an bbóthar, chuaigh sé suas síos agus

chuir sé amhras an bhealaigh orainn gach caoga méadar. Is beag nár bhuaileamar faoi

ainmhí ag casadh amháin - porcupine mór a bhaineamar geit as sular scuab sé ar ais

isteach sa dorchadas, a dhealganna creathacha ag bagairt orainn.

Faoi dheireadh agus faoi mhórdheoidh, agus tar éis dúinn barr an tsléibhe a

scoitheadh, nach mór, d'aimsigh muid an láthair campála ag deireadh bhóthair ghairbhéil.

Fós féin ní raibh ár gcuardach críochnaithe, ceal comharthaí ar na hionaid campála. Tar

éis deich nóimead tiomána in aisce agus dhá ghlaoch gutháin ar ár gcairde gan freagra,

87

87


shroicheamar an t-ionad campála, tine lasta romhainn. Bhí Jeremy agus Kim, ár gcairde

as Boston, ann cheana féin, buidéil beorach ina nglaic agus meangaí gáire orthu.

"As ucht Dé! Cad a tharla daoibhse?"

Tar éis gur fhágadarna Boston ag a leathuair tar éis a hocht, bhíodar fós romhainn.

Nach bhfuair siad ár nglaochanna gutháin? Cén chaoi a bhfaighfeadh? Ní raibh

comhartha ag an bhfón.

D'ardaíomar an puball agus shuíomar chun beorach.

88

88


An Pháirc

Tá an pháirc (nó "State Reservation", mar ba chirte a rá) seo oscailte an bhliain ar

fad - do shiúlóirí um samhradh agus scíáilaithe um gheimhreadh. Ainm nua is ea

Greylock - tugadh "Saddleback" ar an sliabh (ar an áit is airde i Massachusetts é) go dtí

tús an fhichiú aois nuair a ainmníodh i ndiaidh ceannaire treibhe áitiúil sa 17ú haois é

(más fíor in aon chor don bhéaloideas faoi). Aisteach, b'fhéidir, gur ath-ainmníodh an

sliabh ina dhiaidh seo, mar, de réir na scéalta, ba chrá creabharach an fear úd do na

Sasanaigh fad a shaol. Níor ghéill sé dóibh ariamh agus chaith sé a shaol ag siúl an

cheantair seo idir Massachusetts, Nua Eabhrac, New Hampshire, agus an Fhrainc Nua

(mar a thugtaí ar an gcuid seo de Cheanada a thugtar Québec air inniu) ag déanamh

creiche ar na cóilínithe.

Ba leis na Francaigh a bhá, agus is cosúil gur óna dtalamh ó thuaidh a chiap sé na

háitritheoirí Sasanacha lena laoigh. Cuireadh an t-ordú amach faoi cheathar ar a laghad é

a ghabháil, ach d'éalaigh sé chuile uair. Deir béaloideas na n-Indiach go ndearna sé seo in

ainneoin gur chaill sé cos i ngaiste béar.

Ag snámh in aghaidh easa a bhí Greylock, ámh (ar Wawanotewat "an té a

mheallann daoine eile" a fhíorainm). D'éirigh leis-san teacht slán ó "Greylock's Wars"

(1723-27) leis na Sasanaigh, ach ba mhioncheannaire é i gcomparáid le Philip (ainm na

Sasanach ar Metacom, ceannaire na Wampanoag dhá ghlúin roimhe), a maraíodh gan

trócaire lena treabh uilig i riasc i Massachusetts thiar-theas tar éis gur éirigh sé amach in

aghaidh na gCóilínithe a mharaigh a dheartháir. Ba le Sasana an svae an t-am uilig. I

1763 síníodh conradh Pháras idir Sasana agus an Fhrainc ag tabhairt Ceanada uilig agus

an talamh thoir ón Mississippi go Sasana. Thug siad an talamh thiar ón Mississippi don

Spáinn. Ba le Sasana an chuid thoir de Mheiriceá uilig.

89

89


Sa 19ú haois, ámh, b'fhaisean le Meiriceánaigh an oirthir ligint orthu gur leis na

hIndiaigh an tuath, fiú nuair nach raibh Indiaigh ar bith fágtha. Is cosúil gur athainmníodh

an sliabh in ónóir Greylock timpeall is 1830. Fiú ansin, ní raibh siad sásta a ainm Indiach

a úsáid, ach an t-ainm cumtha a thug na Sasanaigh dó. Sa lá atá inniu ann níl oiread is

Reservation amháin fágtha sa Stát. Dhíol Massachusetts talamh na nIndiach in 1842, agus

chuir deireadh le stádas treibhe in 1870. Tá treabhanna fágtha i Massachusetts, ach

diúltaíonn na rialtais conaidhme agus stáit iad a aithneachtáil.

Schist is ea cloch an tsléibhe, murab ionann agus an cloch timpeall air, ar

aolchloch í. Cloch gharbh screamhach is ea seo, a dhéantar bruar de go héasca, agus i

1990, tar éis titim ollmhór báistí a lean ceithre lá gan stad, thit píosa mór ó thaobh an

tsléibhe, ag fágáil imlíne aghaidh ina dhiadh. Féachann muintir na háite ar an íomha mar

chruthúnas go bhfuil baint idir an cheannaire Indiach agus an tsliabh.

Bhí Kim agus Jeremy (a bhfuil cónaí orthu i mBoston) idir dáil is pósadh ag an

am, agus ní fhaca muid iad le fada. D'fhan muid inár suí timpeall na tine ag plé is ag

argóint go dtí an trí a chlog. Chodlaíomar go dtí leathuair tar éis a haondéag agus chaith

dhá uair an chloig ag bricfeastú go féastúil. Tar éis báistí na seachtaine roimhe, bhí íontas

orainn an ghrian a fheiceáil arís agus bhain muid leas as. Cócaire den scoth is ea Kim

nuair atá sí sa mbaile, ach m'anam níor fhág sí a scileanna taobh thiar di agus í san

fhoraois. "Ubh amháin nó dhá chinn id' uibheagán?" arsa sise. "Agus cé mhéad Maróis ba

mhaith leat ann?"

Sheas sí os comhair an ghléas cócaireachta, gas Maróis aici ina láimh.

Rud nua dúinn ba ea seo, muid cleachtaithe ar dhá shlis aráin agus muga tae don

bhricfeasta.

90

90


"Dhá chinn domsa!" arsa mise go loinneach. "Agus tóg go réidh leis an Marós é!"

Tháinig Jeremy ar ais óna gcarr. Bhí bosca ina láimh. Málaí caife "Premium

Blend" ó Maxwell House.

"Is cosúil," adeir sé "gur fearr dhá mhála a úsáid."

Bhí bricfeasta fada againn.

Bhí sé ag déanamh ar an dó a chlog sular chríochnaíomar an "bricfeasta" seo,

agus ba leasc linn scaradh leis an bpeataireacht, ach ní raibh oiread is ruainnín aráin

againn, agus thugamar ár n-aghaidh ar an mbaile mór sa gceantar chun riar ár gcampa a

cheannach - leac oighear don bhfuaraitheoir, bainne, sú oráiste, arbhar bhricfeasta, arán,

torthaí, "fixin's" na gceapairí, agus beoir, ar ndóigh. B'é Pittsfield an baile ba chóngaraí.

Le himeacht na n-Indiach, thapaigh an lucht bán an seans bailte nua a thógáil

faoin tuath. Bhí feirmeoirí sa gceantar seo le tamall, cinnte, agus baile beag trádála, agus

dar fia cupla teach mór i seilbh uasal Bhoston. Tá stair Mhassachusetts dlúthcheangailte

le stair Shasana, agus is léir sin fiú ó ainmneacha na gcontaetha sa stát sin - Hampshire,

Worcester, Norfolk, Suffolk, Essex, Middlesex. Bunaíodh Berkshire (ar Pittsfield a

príomhbhaile) nuair a briseadh suas Hampshire i 1760.

Seanbhaile é Pittsfield, ach is léir tionchar an chairr air. Thosaigh an baile dó nó

trí mhíle roimhré. Ar chlé agus sinn ar ár mbealach isteach sheas comhartha ollmhór "The

Berkshire Mall." Fiú i sléibhte iargúlta an stáit bhí Mall. Fuaireamar treoracha go siopa

mór ó ranger sa láthair campála ach níorbh fhada go rabhamar ar strae sa mbaile. Go

tobann agus sinn ag scoitheadh lúib sa mbóthar, taibhsíodh foirgneamh ollmhór gránna

dúinn, timpeallaithe le concréid agus sreang dhealgach. Ar thaobh an fhoirgneamh:

"Polymer Processing Development Plant." Thit ciúnas orainn. Cúig nóiméad roimhe

91

91


bhíomar faoi sheanchrainnte na tuaithe. Anois bhíomar ag tiomáint ar bhóthar idir an

mhonarcha ollmhór seo agus líne traenach, a raibh sraith seanfhoirgintí caite taobh leis.

Ag casadh timpeall chonaiceamar logo "General Electric." Seans mór maith go

bhfuil ábhar agat féin atá déanta ag GE nó a bhfuil codanna de déanta acu, cuma más in

Éirinn nó sa tSeapáin seo. Ollchomhlacht domhanda is ea GE32 anois. Thosaíodar i

bPittsfield (ag táirgiú agus ag deisiú gineadóirí leictreachais) i 1903. I mbarr réim an

Mhonarcha seo, bhí sé 264 acra ar mhéid. Sna seachtóidí, tar éis bunadh an EPA33,

fuarthas amach gur chuir an mhonarcha seo PCBs isteach in abhann an Housatonic (an

phríomhabhann áitiúil) le breis agus daichead bliana. Faoi dhlí an "Superfund", a

chuireann iachall ar chomhlachtaí íoc as glanadh-suas na n-áiteanna salaithe34 thosaigh

GE ag íoc as glanadh na háite i 2000. B'shin an fáth go raibh an cheantar ciúin anois, agus

is dócha gur mar gheall ar an nimh san áit ar cuireadh suas an sreang dhealgach. Mar

gheall ar an truailliú, moladh ó 1972 i leith gan éisc ar bith sa cheantar a ithe.

Mar a thuigfeá, bhíomar ruainnín ceann-faoi agus muid ag tiomáint ar ais isteach

sa bhaile. D'aimsíomar oifig fáilte faoi dheireadh agus chuir seanbhean san oifig ar ár

mbealach sinn. Dúirt muid go rabhamar ag lorg siopa nár chrios é, ach ba chosúil nach

raibh a leithéid fágtha sa mbaile - sheol sí go dtí an "Big Y" muid.

Má ba siopa neamhspleách é an "Big Y" bhí éirithe go h-an mhaith leis, é cosúil

le gach ollmhargadh i Meiriceá. Bhí an gháthmheascán Sathairn sna custaimaerí - triúir

32 Scríobh cathaoirleach na comhlachta, Jack Welch, leabhar cáiliúil i 2001 faoin teideal Jack: Straight from the Gut. Aisteach le rá, eisíodh san Eoraip é faoin teideal Jack: What I've Learned Leading a Great Company and Great People!33 Bunaíodh an Environmental Protection Agency i 1970 chun deighleáil leis an méid damáiste a bhí tionscal ag déanamh do thimpealleacht na tíre. Breathnaítear air mar cheann de thorthaí ab fhearr na seascaidí34 Ritheadh an dlí seo (a mhol an t-uachtarán Carter) i 1980.

92

92


cailíní déagóracha le fíorghearrbhrístí agus spaghetti tops ag brú pramanna agus

seanmhná pointeáilte ag ceannach mionrudaí lena bpingineacha cúramacha. Bhí beirt

seanbhan istigh sa siopa ag dáileadh samplaí de bhia. Bhí friochtán ag duine acu agus í ag

réitiú hot dogs. D'iarras sampla uaithi.

"Muise." adeir sí. "Éireannach. Nach fada ó bhaile atáirse."

"Is dócha é."

"Is aoibhinn liom Éire." adeir sí.

Réitíos mé féin don ghnáthrud.

"Bím ann go minic" a lean sí. "Tá mo gharmhac ina chónaí ann." Músclaíodh mo

shuim. Cloistear go minic faoi imircigh i dtreo na Stát aontaithe, ach annamh go leor a

tharlaíonn sé sa treo eile. Smaoinigh mé ar mo shinsheanathair, Patrick Keogh, a chuaigh

in imirce go Meiriceá, a bhailigh fortún (más fíor) a tháinig ar ais go Tigh Áth Chuinn in

oirthear na Gaillimhe, phós baintreach, agus chaith an chuid eile dá shaol mar fheirmeoir

uasal.

"Cá bhfuil do mhac ina chónaí?"

"Tuaim. Cé as thú féin?"

Bhreathnaigh sí go grinn orm. Ar aithin sí mo chanúint?

D'insíos an fhírinne. Ach cén fáth Tuaim? Ní raibh cuma an taistealaí uirthi féin.

"Gaillimh, ar ndó," arsa sise. "Tá sé ag obair i mbogearraí ansin, ach ní féidir leis

teach a aimsiú i ngaireacht scread asail don áit. Mar sin táid amuigh i dTuaim.

"Agus cad a cheapann a bhean den áit."

"Sure nach Éireannach í? Sin an fáth go ndeachaigh siad ar ais."

Smaoinigh mé arís ar Phatrick Keogh agus ar a shabhrain. Tuige ar tháinig

seisean ar ais?

93

93


Lig sí osna.

"Beirt clainne orthu anois. Beag seans anois go bhfeicfear ar ais anseo iad. Ach is

aoibhinn liom dul ag cuairteoireacht ansin. Bhí mé ar ais mí na Márta ag piobaireacht."

Ag píobaireacht?

Bhreathnaigh sí orm.

"Deile?"

Dhearc mé ar an tseanbhean bheag seo, blue rinse ina gruaig agus rinne iarracht í

a shamhlú ag píobaireacht.

"Sea,"a lean sí. Thug mé cuairt ar aillte Mhóthair an tseachtain chéanna, agus

nuair a bhí mé ann bhuail fonn píobaireachta mé. Chas mé iad ar feadh leathuair an

chloig, ach diabhal pingin a bhfuair mé. Turasóirí damanta."

D'fhéach mé arís ar an tseanbhean leochaileach seo agus rinne iarracht mo

mháthair nó mo sheanmháthair a shamhlú ag séideadh na bpíob ar aillte an Chláir. Níor

tháinig an pictiúr ró-éasca.

"Beidh muid ag casadh ag an mórshiúl Dé Luain ag an deich. An mbeidh tú ann?"

Dúirt léi go ndéanfadh muid iarracht. I rith na cainte seo uilig níor labhair an

bhean eile a bhí taobh léi focal. Agus muid ag fágáil sméid sí chugam. Chlaon mé chuici.

"I just love your accent."

Meiriceánaigh. Ní féidir iad a thomhais in aon chor.

Bhí fonn chaife orm, agus chinneas doughnut a cheannach agus é a ithe le cupán

caife i pbáirc poiblí sa bhaile, dá mbeadh a leithéid ann. Ainmníodh Pittsfield mar

príomhbhaile an chontae ag an am céanna is a bunaíodh an contae, agus tá lár an bhaile

breac le seantithe timpeall pháirc bheag. Ba chrosbhóthar an láthair seo sna seanlaethanta,

94

94


ach leis an mbrú tráchta sa bhaile anois, deineadh timpeallán mór de. Tá fuarán sa pháirc

i lár an timpeallán (smaoinigh ar leagan beag den fhaiche mhór i nGaillimh) agus bínsí

timpeall air, ach ba léir dúinn tar éis dhá nóiméad a chaitheadh ar thaobh an bhóthair

nach raibh siad seo ann ach le feiceáil ó fhuinneog chairr. Ba dheacair dúinn an bóthar a

thrasnú ar chor ar bith, agus an méid tráchta a bhí ag gabháil thart. Nuair a shroicheamar

an fuarán chonaiceamar go raibh píopaí an scairdeáin le feiceáil go soiléar sa linn bheag

ghraifleach. Bhí an pháirc seo lán le crainnte, ámh, agus níor chuir an trácht isteach

orainn agus sinn ag ól ár gcaife. Ar fhoirgneamh amháin sheas an bhliain 1812 greanta os

cionn an dorais. Go dtí 1865 sheas crann leamhán sa bpáirc seo a raibh breis agus 400

fáinne ina stoc. B'álainn an smaoineamh é, ar shlí - gur sheas an crann sin i lár foraoise

nach raibh ina gcónaí inti ach Indiaigh agus ainmhithe agus go raibh sé fós ina sheasamh

ceathrú mílaoise i ndiaidh do theacht na nEorpach go Meiriceá. Ar ndóigh, ní raibh

leamhán ar bith timpeall níos mó, agus smaoinigh mé go gruama ar an méid baile i

Meiriceá agus san Eoraip a rinne iarracht slacht a chur ar a shráideanna sa naoú haois

déag agus sa fichiú aois le leamhán gan le feiceáil uathu ach bás sa dara leath den fhichiú

aois mar gheall ar ghalar na leamhán.

Bhí sé an leathuair tar éis a ceathar faoi seo, ámh, gan ach frídín den pháirc

feicthe againn faoi sholas an lae, agus chinn muid an caife a shlogadh siar agus tiomáint

go barr an tsléibe sular thit an oíche orainn. Bhí an aimsir go hálainn, spéir ghorm breac

le meallta fánacha cadáis. Ar ais isteach sa charr linn agus ar ár mbealach ar ais go

Greylock.

95

95


Spuaic Mount Greylock

Níl ach bóthar amháin sa bpáirc, agus ritheann sé soir ó thuaidh ó Route 7 thar

spuaic Mount Greylock agus síos arís amach as cúinne thoir-thuaidh na páirce go Route

2. Téann craobhbhóthar gearr ón mbóthar seo an bealach ar fad suad go barr an tsléibhe.

Bhí a fhios againn go raibh teach nó rud mar sin thuas ann, ach ní raibh muid ag súil lena

bhfuair muid nuair a shroicheamar ceann scríbe. Ní amháin go raibh teach ann - bhí teach

solais mór ann déanta go hiomlán as eibhear agus i gcruth bhanríon fichille - sorcóir

leathan ag a bhun ach caolaithe ag a bharr, a raibh liathróid ollmhór gloine air - lionsa an

tsolais. Deir lucht na háite gur fíortheach solais é a pleanadh do chuan Bhoston, ach is

cosúil gur comhrá cailligh ba bhun le seo. Is í fírinne an scéil ná gur cinneadh leacht

cuimhneacháin a thógáil 1 1932 i gcuimhne saighdiúirí Meiriceánacha an chéad cogadh

domhanda. Rud suimiúil faoi ná nach ligtear arm tine de shaghas ar bith i ngaireacht 500

slat dó mar gheall ar a stádas mar leacht cuimhneacháin cogaidh. Is féidir é a dhreapadh

ar staighre taobh istigh, agus bhraith muid chuile orlach den 93 chéim go barr an túir. Bhí

fear meánaosta taobh thiar díom ar mo bhealach suas agus é ruainnín ramhar. Ní amháin

sin, ámh - bhí sé ag caint leis féin go hanamúil ar nós duine le Tourette's Syndrome. Ag a

bhun bhreathnaigh sé suas:

"Oh God, Oh God, I knew it'd come to this."

Lean an tráchtaireacht suas an staighre.

"Jesus how long does this go round for? Are we there yet? No we're not."

Choimeád mé súil ghéar ar an ngealt. Seans mór maith nach raibh a fhios aige go

raibh cosc ar ghunnaí sa leacht seo. Tháinig saothar anála air, agus paistí móra allais

faoina ascaill.

"Oh Lord, is this only half way? Maybe I'll stop here and won't bother with the

96

96


rest."

Chuir mé le mo luas agus d'fhág an ramhrán ar an áiléar.

B'fhiú an radharc ón túr seo dá mba dhá oiread níos airde é. Is annamh a

bhraitheann tú go bhfuil tú i do sheasamh chomh cóngarach do na scamaill go bhféadfá

do lámh a chur suas agus a chur isteach i gceann. Lá grianmhar ab ea é, leis an spéir

breac le scamaill bheaga ag seoladh siar thugann ón gcósta agus ar aghaidh i dtreo Nua

Eabhrac agus na locha móra. Seomra ciorclach atá ag barr an túir le sé fhuinneog mór a

thugann radharc breis agus seachtó míle thar cnoic Bherkshire atá ina gcuid de

shliabhraon na nAlleghenies, atá iad féin ina gcuid d'ollshliabhraon oirthear Mheiriceá -

na hAppalachians. Shíl mé feadh meandar go raibh muid inár seasamh ar dhobhardhroim

oirthear Mheiriceá - an líne samhailteach sin a scoilteann uisce oirthear Mhericeá ina dá

chuid, ceann ag sileadh isteach i Murascaill Mheicsiceó agus an ceann eile ag sileadh

isteach san Atlantach. Ach níorbh ea - bhí muid rófhada ó thuaidh. Dobhardhroim is ea

seo cinnte, ach mioncheann a scoilteann an uisce sa chaoi go dtéann an cuid thiarthuaidh

isteach sa St. Lawrence agus an cuid thoirtheas isteach san Atlantach. Tá dhá abhann a

fhoinsíonn ag Greylock - an Housatonic agus an Hoosic, an dhá cheann ainmnithe ag an

treabh Indiach céanna, cinnte. Sileann an Housatonic, an abhann thruaillithe i bPittsfield

a fhoinsíonn fúinn ó dheas isteach san Atlantach agus sileann an Hoosic, a fhoinsíonn

míle nó dhó ó thuaidh uainn, isteach sa St. Lawrence.

Sheas mé sa seomra ciorclach ag breathnú amach ar na sléibhte timpeall orainn,

gach ceann clúdaithe le crainnte inlomtha, iad méith úrghlas ón Earrach teolaí. Thiar ó

dheas uainn bhí droim Saddle Ball Mountain, dhá chéad troigh níos ísle ná Greylock.

Bheadh muid ag síul chuige amárach ar an Appalachian Trail. Theas agus thoir uainn

lean gleann fada, a thosaigh le Pittsfield agus cupla loch agus a chríochnaigh fúinn agus ó

97

97


thuaidh uainn le Adams agus North Adams. Thiar agus thuaidh uainn, lean spuaiceanna

na nAlleghenies go híor na spéire. Bhíomar go deimhin inár seasamh ar dhíon New

England.

Chuala mé guth cneadach taobh thiar díom.

"Oh thank God for that. I thought I was going to die. I wonder how many steps

that was."

Dhearc mé ar an ramhrán, a léine ar fhliochliobarna le hallas. Lean an bladar

uaidh gur bhreathnaigh sé amach an fhuinneog, agus le "wow" amháin, thit ciúnas air.

Tá draíocht ar an sliabh seo ó tháinig scríbhneoirí na naoú haoise déag chuige -

Edith Wharton, Nathaniel Hawthorne, Herman Melville and Henry David Thoreau, mar

shampla. Bhí teach ag Melville, fiú, i bPittsfield, agus deir béaloideas na háite go bhfuair

sé a ionsparáid do Mhoby Dick ó dhroim Mount Greylock (rud gur deacair a chreidiúint).

Chaitheadh Thoreau tréimhsí fada ag siúl sa cheantar, agus nuair a cuireadh athchóiriú ar

an áit i 1999, cuireadh suas leacacha timpeall an túir le véarsaí Thoreau faoin sliabh.

Oíche amháin sna 1850aí dhreap Thoreau go barr an tsléibhe agus chaith oíche air gan

oiread is mála codlata. Bhí sé fuar, agus chlúdaigh sé é féin le pleancanna adhmaid a bhí

fágtha ann ag oibrithe. Dhúisigh sé d'fháinne an lae, agus thug faoi deara go raibh ceo tar

éis an domhan mór timpeall air a chlúdú agus nach raibh fágtha le feiceáil ach barr an

tsléibhe féin agus brat scamall go bun na spéire i ngach treo:

I was surrounded by an ocean of mist, which . . . shut out every vestige of the earth, while I was left floating on this fragment of the wreck of a world, on my carved plank in cloudland."

Le fear an allais fós ciúin faoi dhraíocht an radharc, thosaigh mé síos arís ar an

staighre.

Tá seomra i mbun an túir atá curtha ar leataobh do leacht chuimhneacháin na

cogaíochta, agus, mar mhúinteoir filíochta, rinne mé suntas den dán a bhí greanta sa

98

98


bhalla i scríbhinn beag. Chuir sé na War Poets i gcuimhne dom, a leithéid Wilfred Owen

agus Siegfried Sassoon, agus chuir sé áthas orm níos déanaí nuair a fuair mé amach go

dtagann cuid den scríbhinn ó dhán a scríobh John McCrae, file, saighdiúr agus dochtúir, i

191535. Mar seo a rith an scríbhinn:

Grim death has vanished, leaving in its stead

The shining glory of the living dead.

If ye break faith with us who die

We shall not sleep, though poppies grow in Flanders Fields.

Sleep well, heroic souls, in silence sleep,

Lapped in the circling arms of kindly death.

Life is no life to him that dares not die.

I scríbhinn mór a rith timpeall an tseomra os cionn na véarsaí beaga thuas, bhí an

abairt

Those immortal dead who live again in minds made better by their presence.

Ábhar machnaimh, cinnte. Sheas mé ar feadh meandair sa dorchadas ag éisteacht

le ciúnas an tseomra tais go dtí gur tháinig grúpa spleodrach ógánach isteach, ag gáire

agus ag soncadh a chéile. Ní raibh uathu, ar ndóigh, ach barr an túir a fheiceáil, mar a

bheadh uaimse agus mé 18 mbliana d'aois. Cá bhfios nach mbeidís féin ag leanacht a

sinsir thar lear chun na hÍaraice nó na hAfganaistaine? D'fhág mé an seomra go sollúnta,

ag siúl ar ais amach i solas beo na gréine.

Chomh maith leis an teach solais (agus crann cumarsáide nua leis an FCC atá níos

airde ná an teach solais é féin) tá teach aíochta ag barr an tsléibhe. Ar $26 is féidir leaba i

35 Ní fhaca McCrae deireadh an chogaidh. Fuair sé bás in Eanáir, 1918.

99

99


suanlios a fháil don oíche, agus tá seomraí singil acu ar phraghas níos airde. Tá an teach

cosúil le gnáththeach feirme dhá stór le sciatháin aon stór ar an dá thaobh de a lúbann ar

ais chun tosaigh. Tá na ballaí déanta as aolchloch, is cosúil, agus is as sprús urláir, rataí

agus frámaí fuinneog an tí. Tá trí stór ar aghaidh cúil an tí agus is léir cén fáth nuair a

sheasann tú amach uaidh - tá sé suite ar thaobh mullaigh an tsléibhe. Sin fáth lúbadh na

sciathán freisin - marach iad a bheith ag lúbadh ar ais ní bheadh cré ann dóibh. Tá

fuinneogaí móra ar an aghaidh cúil freisin, agus féachann siad amach siar ó dheas i dtreo

Saddle Ball Mountain. Ar thaobh eile Saddle Ball is féidir fánaí scíála Brodie Mountain a

fheiceáil go soiléir, ainneoin iad a bheith breis agus sé mhíle uait. Ní amháin gur suanlios

an teach, ámh - is bialann agus caife é freisin, agus shuíomar síos le cupán caife os

comhair na bhfuinneogaí móra ag breathnú ar an ngrian ag titim siar. Tá cáil ar éirí agus

titim na gréine ar an sliabh seo, go háirithe mar gheall ar Thoreau, agus dúirt fear an

chaife go mbíonn deichniúr daoine nó mar sin ag barr an tsléibhe gach maidin i rith an

tsamhraidh chun éirí na gréine a fheiceáil mar a chonaic Thoreau é. "Craiceáilteoirí," a

dúirt sé faoina fhiacail. "Dollar fiche cúig le do thoil."

Mar is eol do chách, thit an tóin as gheilleagar an domhain thiar tar éis "Aoine

Dhubh" - 29ú Deireadh Fomhair, 1929 nuair a deineadh smionagar de Stocmhalartán

Wall Street. Sna blianta beaga ina dhiaidh sin, cuireadh na milliúin as obair agus chaill na

milliúin eile lear mór maoine. Bhí Herbert Hoover, milliúnaí coimeádach ó pháirtí na

bpoblachtánach, ina uachtarán ar na Stáit Aontaithe ag an am, agus leag cosmhuintir

Mheiriceá cuid mhaith den mhilleán air agus ar a pholasaí "New Day", a rinne iarracht

Meiriceá a eagrú ar bhonn ghnó. Cheap sé go mba ghéarchéim siceolaíoch an titim agus

lean lena pholasaí de ghearradh siar ar chaiteachas poiblí. Caitheadh as oifig é i

100

100


dtoghchán uachtaránachta 1932 agus chomh luath is a tháinig buaiteoir an toghcháin sin,

Franklin Delano Roosevelt ón pháirtí daonlathach, in oifig, athraíodh polasaithe na tíre ó

bhun. Ina chéad óráid, rinne FDR (mar ab fhearr aithne é) tagairt do "New Deal" a leag

béim ar sheirbhís stáit agus eagrú tíre faoi lámh láidir rialtais. I Márta 1933 moladh agus

ritheadh acht rialtais ag cur an Civilian Conservation Corps (CCC) ar bun.

Séard a bhí i gceist ag Roosevelt ná obair a thabhairt do na milliúin fear óga

timpeall Meiriceá a bhí dímhaoin. Mar gheall ar an dul chun cinn tionslaíoch a bhí

tarlaithe i Meiriceá le breis agus leathchéad blian, bhí dúlra na tíre i mbaol agus

shamhlaigh Roosevelt go bhféadfaí stop a chur leis an gclaochlú timpeallachta seo trí arm

sibhialtach a chur amach tríd an tír ag plandáil crainnte, ag glanadh aibhneacha, ag

deiseadh bealaí siúil agus ag tógáil tithe don lucht campála sna páirceanna. Tháinig dhá

rud as seo ar bharr Ghreylock - tógadh Bascom Lodge agus cuireadh bun socair faoin

"Appalachian Trail" - cosán do shiúlóirí sléibhe far na hAppalachians ó thuaisceart New

England go Georgia.

101

101


An Appalachian Trail

Ceapadh an Appalachian Trail sna ficheadaí, tar éis gur scríobh foraiseoir agus

státseirbhíseach darb ainm Benton MacKaye alt sa Journal of the American Institute of

Architects i 1921 ag moladh a leithéid36. Fánaí ab ea MacKaye shíl go raibh an saol

cathartha ar chósta thoir na Stát Aontaithe róstrusmhar agus gur cheart muintir na

cathrach a mhealladh go dtí an tuath agus na sléibhte chun faoiseamh a thabhairt dóibh ó

choincréad na bhfoirgintí agus na sráideanna. Bhí faoiseamh ón uasal MacKaye freisin -

scríobh sé an t-alt seo ar éileamh a chairde i ndiaidh gur mharaigh a bhean, ar sufraigéad

í, í féin (go híorónach, go gairid i ndiaidh gur ritheadh leasú bunreachta agus achtanna

parlaiminte ag ceadú an vóta do mhná).

Mar státseirbhíseach, thuig MacKay na fadhbanna riaraithe a bhainfeadh lena

leithéid agus san alt leag sé amach na fáthanna don chosán agus moltaí chun na

fadhbanna riarathe a réitiú. D'fhan fís MhacKaye ina bhrionglóid go dtí na tríochaidí, ach

idir an dá linn bhí an dearcán samhlaíoch a chuir sé i 1921 ag fás. Trí obair an CCC ar an

gcosán thuaidh theas, osclaíodh 2,100 míle leanúnach de, ó Maine go Georgia, i Lúnasa

1937.

Siúlóid ollmhór is ea seo. Is beag duine a shiúl é i séasúr amháin ariamh. Ar

ndóigh, mar sna sléibhte atá sé, agus mar thosaíonn sé i bhfad ó thuaidh i Maine, ní féidir

siúl air ach sé mhí den bhliain nó níos lú. Má thosaíonn tú ó dheas, agus más

gnáthshiúlóir aclaí thú, tógfaidh sé sé mhí dhuit, gan stad ná staonadh, deireadh an

chosáin a bhaint amach ag Mount Katahdin i Maine. Faoin am sin, tá seans mór maith go

36 An Appalachian Trail: A Project in Regional Planning. Journal of the American Institute of Architects. Deireadh Fomhair, 1921.

102

102


mbeidh sé rófhuar cheana féin campáil thar oíche. Siúlann an chuid is mó dóibh siúd nach

bhfuil fúthu ach an cosán a dhéanamh i ruathar amháin ón tuaisceart ó dheas, mar tá

seansanna níos fearr ann go mbeidh siad in ann campáil ar shléibhte Georgia san

Fhómhar.

103

103


An Campa

Faoi seo, ámh, bhí ár mbia ag éirí te sa charr agus an ghrian ag sciúrdadh léi siar

agus d'fhill muid ar an gcampa sa charr. Tá barr an tlséibhe ar chraobhbhóthar, ach tá an

campa ar cheann eile, nach bhfuil dromchla ar bith air. Le 106, 000 míle ar rothaí an

chairr, agus tarraingt aisteach faoi chlé aige, níor thaitin sé leis an seanchunús

gíoscánach, le mo bhean fhaiteach, nó liomsa ag an roth stiúrtha, tiomáint síos an

sclagbhealach fada seo. Ach síos linn, ag lúbadh go cúramach luascach thar clocha agus

poill an bhealaigh.

Níor champáil mé in Éirinn ach uair amháin - i bhforaios stáit in aice Droichead

an Chláirín i ndeisceart chontae na Gaillimhe. Níor thaitin sé liom. Thit an báisteach ina

díle orainn agus ní chuimhin liom de bhia de ach dhá ispín dóite. Ar éigin a chodlaíomar

inár bpuball beag scagach, sinn inár luí i locháiníní a lean muid timpeall urlár an phubaill.

Ní tír campála í Éire. Bheifeá as do mheabhair, ámh, gan champáil a thriail i

Meiriceá. Tá rogha fairsing de thailte campála i ngach áit i Meiriceá, idir páirceanna

contae, páirceanna stáit, páirceanna feidearálacha, páirceanna foraoise, agus láithreacha

príobháideacha. Is féidir áiteanna campála a aimsiú níos lú ná fiche míle ó chathair Nua

Eabhraic, fiú.

Gnáthláthair campála bunata, nó "primitive" is ea an ceann seo i nGreylock.

Faigheann tú spás do dhá phuball, spás pairceála do charr nó dhó, binse agus bord do do

bhéilte, agus fáinne tine. Bhí leithreas amháin ar fáil don ghrúpa sé láithreán timpeall

orainn, ach ní leithreas sruthlaithe a bhí ann - cró le suíochán os cionn poill a bhí ann.

Táimíd cleachtaithe ar a leithéid faoi seo agus ní chuireann sé isteach orainn puínn. Le

ceimicí nua (neamhnimhneach, ar ndóigh) agus teicneolaíocht chliste, tá deireadh curtha

le seanlaethanta an drochbholadh a maródh thú dá bhfanfá sa chró níos mó ná dhá

104

104


nóiméad. Ar an gceann seo, mar shampla, bhí fearas grianchumhachta acu a d'úsáid

leictreachas ó phainéal gréine ar dhíon an chró chun geolán a stiúradh a thógfadh

drochaer an dabhaigh thíos amach simléar os cionn an chró, rud a thug le fios go raibh

boladh an chró níos measa deich méadar uaidh ná istigh ann.

B'é príomhmhíbhuntáiste an láthair campála, ámh, ná an easpa uisce. Ní raibh

sconna níos gaire ná dhá mhíle uainn, ar bharr an tsléibhe ag an teach aíochta. Ceacht eile

a d'fhoghlaim muid i bhfad roimh seo, ámh, ná buidéil mhóra a chrochadh leat i gcónaí

agus tú ag campáil. Beag uisce a bhí againn an chéad oíche, ach d'fhill muid an tráthnóna

sin le díol folcadáin uisce. Chrom muid ar chócaireacht, ach bhí Kim romhainn arís.

"Mise an cócaire" arsa sise, agus ghéill muid. "Más mian libhse bheith in bhur sous-

chefs, cromaigí libh ar na hoinniúin agus fataí sin - chroith sí mám scailliún i dtreo

carnán glasraí ar an mbord. Chromamar linn.

Glaine agus Campáil

Más cuma leat sláinteachas cistine na nua-aoise, beidh leat ag campáil, ach más

amhlaidh nach féidir leat maireachtáil gan an buidéal Dettol taobh leis an doirteal nó nach

ligeann tú do dhuine a phláta a úsáid níos mó ná uair amháin sa lá gan é a ghlanadh,

beidh fadhbanna agat. Ar an gcéad dul síos, níl cuisneoir agat. Má tá an t-ádh leat, beidh

fuaraitheoir agat le mála leac oighear caite isteach ann, ach sin an méid, agus ní leanann

an leac oighear sin rófhada nuair a shroicheann an teocht 90ºF. Is beag feola, mar sin, a

itheann an campálaí críonna. Ní hé gur éirigh ceachtar againn tinn tar éis gur itheamar

feoil ariamh agus muid ag campáil, ach dá n-éireodh, agus muid fiche, tríocha, nó céad

míle ón dochtúir ba chóngaraí, go minic ar dhrochbhóithre, bheimis i sáinn cheart.

An oíche seo, ámh, bhíomar ag ithe ispíní a cheannaigh muid ón mBig Y i

bPittsfield. Mairfidh feoil lá nó dhó sa bhfuaraitheoir agus níos mó; ní rabhamar níos

105

105


faide ná cupla míle ó bhaile mór, agus m'anam bhreathnaigh na hispíní úd go maith sa

siopa.

Bhí rudaí ag Kim (ar clean freak amach is amach í) nach bhfaca muid ariamh

cheana - boird gearrtha indiúscartha. Sé sin, níor bhoird iad in aon chor ach bileogaí

plaisteacha a d'fhéadfá leagan ar an mbord chun d'fheoil a ghearradh orthu agus fáil réidh

leo ansin. Ní do champáil a bhí siad ceaptha, ar ndó, ach don ghnáthchistin

Mheiriceánach ina bhfuil achan rud indiúscartha. Do dhaoine mar Khim, ar fuath léi

drochshláinteachas, ba bhronntanas ó Dhia iad.

Ghearr muid na glasraí, mar sin, agus chaith muid isteach i málaí scragall stáin

iad le cur ar an tine, agus go gairid ina dhiaidh sin, chorn muid na hispíní i scragall stáin

agus chaith iad i ndiaidh na nglasraí agus shuigh síos chun na tine le buidéil beorach inár

nglaic.

Go hoifigiúil, tá cosc ar alcól sa gcuid is mó de thailte campála Mheiriceá, agus ní

deacair a thuiscint cén fáth. Do chuid mhaith daoine i Meiriceá, is saoire saor é seachtain

ar láithreán campála, áit is féidir leat do rogha rud a dhéanamh, agus áit inár féidir leat do

steirió a chasadh go hard gan bac ar bith. Do chuid mhaith daoine, go háirithe faoin tuath,

is ionann láthair campála agus deireadh seachtaine óil agus scliúchais. Diaidh ar ndiaidh,

ámh, tá na húdaráis ag cur drochiompar mar seo faoi chois agus cupla uair san oíche

anois, téann póilíní nó maoir timpeall na láithreáin ag cinntiú go bhfuil gach rud in ord.

Deich nó fiche bliana ó shin, chum siad rialacha ag toirmeasc alcóil sna láithreacha

campála, ach ba sheift í seo go príomhdha chun údar a thabhairt do na maoir clampróirí a

chaitheamh amach dá dtiocfadh siad orthu. An clampar is mó a dhéanann muidne, is le

giotár a dhéanann muid é (agus tháinig maor chugainn uair amháin, a chros sin orainn!)

106

106


ach má tá ciall agat, agus mara nólann tú ach ceann nó dhó go discréideach, ní thógfar

raic faoi.

Bhí an bia réidh i gceann leathuaire nó mar sin, agus d'itheamar go ciúin, ag

féachaint isteach i mbladhmanna na tine go dtí go raibh ár sáith ite againn.

Caithfidh tú a bheith cúramach agus tú ag nigh na gréithre ar láthair campála - níl

ach beagán spáis agat, agus ní mór a bheith sprionlaithe leis an uisce má bhíonn cupán tae

uait ar maidin. Ar ndóigh, má d'fhás tú suas i dteach gan uisce phíobaithe, tuigfidh tú an

fhadhb, agus is cuimhin liom féin turais go dtí an caidéal ón teach faoin tuath ina

stopainn i rith an tsamhraidh agus mé óg - ba mhór an rí rá a tharraingaítí anuas dá n-

úsáidfí an iomarca uisce, agus bhíodh sé ina raic cé a ghabhfadh go dtí an caidéal an

chéad turas eile.

Mar sin, mar a deirim, caithfidh tú bheith cúramach. Ar dtús, ní úsáideann tú ach

an méid is lú plátaí agus potaí don bhéile agus nuair atá tú críochnaithe leo, sciúrann tú

iad le cinntiú nach dtéann oiread is grabhróigín aráin breise isteach san uisce glanta nach

féidir glanadh uaidh roimhré le lámh agus scian. Ansin doirteann tú meascán uisce fhuar

agus uisce fhiuchta ón chiteal isteach sa mias plaisteach a úsáideann tú chun do chosa a

ghlanadh i ndiaidh siúlóide, cuireann braon gallúnaigh gréithre isteach agus abhae leat.

Caitheann tú an chéad leathuair an chloig eile ag sciomradh. Má ba thusa an cócaire,

faigheann tú an rogha na gréithre a nigh nó iad a thriomú. Má tá ciall ar bith agat, ar

ndóigh, roghnóidh tú an triomadh.

S'mores

Níor chuala mé an focal "S'more" seo ariamh go dtí go ndeachaidh mé ag campáil

107

107


i Meiriceá. Is cosúil go dtagann an focal ó thraidisiúin na mbanóglach37 Meiriceánach sna

1920aí - is ina lámhleabhar ó 1927 a bhfeiceann muid an chéad oideas dóibh. Cibé, is

traidisiún fairsing campála iad anois i Meiriceá, agus ní campálaí ceart thú go dtí go

bhfuil ceann ceart déanta agat i mbladhmanna tine tar éis béile ar láithreán campála.

Níl uait chun "S'more" a dhéanamh ach maidí tanaí fada, mála leamhachán, cupla

barra seacláide "Hersheys", bosca "graham crackers" agus foighde Iób. Oireann gabhlóga

gríosctha thar barr don S'more má tá siad tanaí go leor. Go príomhdha, tá cuspóir amháin

agat - ceapaire a dhéanamh a bhfuil píosa seacláide agus leamhachán róstaithe mar feoil

idir dhá chraicear. Ar ndóigh, tá seo éasca go leor ach amháin go bhfuil ort an

leamhachán a róstadh, agus is ansin a thagann an scil - má chuireann tú róchóngarach don

tine é, rachaidh sé faoi thine, agus má chuireann tú rófhada don tine é, ní tharlóidh tada

dhó. Mar sin, próiséas cearrbhachais atá sa chleachtais seo, tú ag stánadh go cúramach ar

dheireadh d'fhoirc in aibhleoga na tine, á chasadh, a chur ar ais isteach, agus, ar ndó, gan

dul as, tú ag léimt timpeall na tine ag bleaisteáil anála ar na bladhmanna atá ag teacht ó

do leamhachán.

Faoi dheireadh, le cúnamh Dé agus le cabhair d'fhoighde, éireoidh do leamhachán

mór agus bog, agus tiocfaidh craiceann tanaí donn air - an comhartha go bhfuil sé réidh

don cheapaire. Pointe cinniúnach is ea seo, mar ar ndóigh tá siúcra an leamhacháin ina

leacht, beag ná mór, agus caithfidh tú é a aistriú ón ghabhlóg go dtí an briosca. Is iomaí

saineolaí mar dhea a lig a leamhachán foirfe titim isteach sa tine agus é á ardú ón tine.

Má éiríonn leat i seo, ámh, níl le déanamh ach é a shleamhnadh ón ngabhlóg ar an

seacláid atá curtha ar an mbriosca cheana féin agat, briosca a chaitheamh air, agus tá tú

37 Cé go mba "girl guides" beirt de mo cheathrar dheirfiúr, níor chuala mé leagan Gaeilge den ainm ariamh go dtí gur chuardaigh mé ceann sna foclóirí - tugtar "banóglaigh" orthu, rud a chuireann sciortaí agus bairéid Chumann na mBan i gcuimhne dhom. Níl a fhios agam an fearr an Ghaeilge ar "brownies" - "brídíní"!

108

108


críochnaithe - ith leat: tá do s'more déanta.

Ach an t-ainm. Ar ndóigh, tar éis rois mhór siúcra mar seo, ní bheidh tú sásta le

ceann amháin, agus beidh tú ag iarraidh "s'more".

Marar ith tú Graham Cracker ariamh, ní nach ionadh, mar ní fheictear ach i

Meiriceá iad. D'fhéadfá a rá gur cineál leathbhealach iad na brioscaí idir an digestive agus

an cream cracker - brioscach, leamhmhilis, agus tanaí. Ceapadh iad ag tús an 19ú haois

ag fear darb ainm Sylvester Graham (1794-1851), a raibh tuairimí diana aige i dtaobh ban

agus a gcleachtais. Mar mhinistir Preispitéarach i Newark, Nua Gheirsí, agus

feoilséantóir, theagasc sé ceathanna fuara, tochtanna leapan crua, agus geanmnaíocht (fiú

sa bpósadh, ach amháin uair sa mhí ar mhaithe le gin). Bhí sé go mór in aghaidh

ainmhianta na colla de shaghas ar bith, agus shíl sé go gcuirfeadh bia áirithe cosc ar na

hainmhianta údan. Uaidh seo, bhunaigh sé brúnna geanmnaíochta sna cathracha, agus

chum brioscaí beaga déanta as min gharbh, ar mhaithe lena réimeas sláinte. Ba mar gheall

ar na brioscaí, is cosúil, a bhris círeabanna amach ag cruinnithe na nGrahamites - bhí

faitíos ar bháicéirí agus muilleoirí go gcuirfeadh sé as obair iad, agus chur siad go láidir

agus go foréigneach ina aghaidh. Fear gruama ab ea Graham freisin, agus faoi dheireadh

d'éirigh sé as an léachtóireacht phoiblí agus dúnadh na tithe lóistín i Nua Eabhrac agus

Boston a bhí bunaithe ar a fhealsúnacht. Rinneadh dearmad air, beag ná mór, ach amháin

sna crackers. Dá mbeadh a fhios ag na banóglaigh beaga cois tine sna 1920aí cé a

chéadcheap a mbrioscaí, measann tú an íosfaidís leo chomh díograiseach sin?

109

109


Siúl tríd an bpáirc Dé Domhnaigh agus Dé Luain.

Tá an pháirc féin beagnach 13,000 acra ar mhéid - sé sin, ollmhór. D'fhéadfá

coicís a chaitheamh ag siúl na bealaí ann, agus is mór an creidiúint atá ag dul don dream

sin i lár na naoú haoise déag nuair a cheannaigh siad 500 acra timpeall mullach an

tsléibhe chun fiainthalamh an stáit a chaomhnú. Dé Domhnaigh shiúlamar go dtí an

mullach ón láithreán campála thar cheann de dhá easa na páirce, ar an "Deer Hill Trail."

Bhí teaghlach romhainn ag an eas, an mac, in aois a deich nó mar sin, ag argóint lena

mháthair ar ché chomh fada a raibh cead aige dreapadh os cionn an easa. Sheasamar

ansin ag féachaint suas go barr na haille ónar thit an uisce. Mar gheall ar mheascán na

cloiche timpeall na háite, tá go leor áiteanna timpeall an tsléibhe ina bhfuil easanna. Mar

a thuigfeá, creimtear an chloch bhog níos tapúla ná an chloch chrua, agus tar éis na mílte

bliain, bíonn ar an uisce léimt ón aill atá anois ag seasamh mar theorann idir an dá shórt

cloch. Ar ndóigh, mar gheall ar an "Greylock Schist" atá thart freisin, titeann codanna den

sliabh scaití agus déantar easanna as srutháin mar a bhíodh.

Lean muid an Deer Hill Trail go dtí gur shroich muid a ghabhal leis an Hopper

Trail, cosán a ainmníodh i ndiaidh cumar cupla míle ó thuaidh. Gairtear "Unique Natural

Area" ar an Hopper, ach ní léir cén fáth ach amháin gur múnlaíodh í ar dóigh aisteach -

crú chapaill. Scaití cuirtear lipéid speisialta ar áiteanna chun stop a chur le forbairt talún

sa cheantar, agus le fás North Adams ó thuaidh agus Pittsfield ó dheas, b'fhéidir gur shíl

rialtas an stáit nach mbeadh ach an t-aon bealach amháin chun stop a chur leis - an talamh

idir eatartha a ainmníodh mar cheantar speisialta.

Cibé, beireann an Hopper Trail go dtí an "Overlook Trail" thú, agus, mar a

shamhlófá, beireann an cosán sin go barr an tsléibhe thú. Faraor, ní hí seo an bealach is

áille isteach go ceantar an mullaigh. Mar a dúirt mé, tá crann cumarsáide de chuid an

110

110


FCC ar an mullach atá níos airde ná an teach solais é féin, agus is é teach an ghineadóra

lena seamsán leictreach agus an crann ollmhór os a chionn a bhfeiceann tú nuair a

thagann tú isteach. Mar gheall ar an mbóthar, agus carrchlós a bheith ar bharr an tsléibhe,

tá scuaine fada tráchta síos an sliabh. Más féidir leat dearmad a dhéanamh ar an trácht,

ámh, agus ar an crann cumarsáide, tá Bascom Lodge agus an teach solais féin go hálainn.

Is beag ceapaire níos blasta a ithfeas tú agus tá i do shuí ar an bhféar ag breathnú amach

ar mhullaigh agus gleannta na hAppalachians.

Bhí Kim agus Jeremy traochta. Chinn siadsan ar fhilleadh ar an láithreán campála

far an mbóthar, ach dar fia, bhí mise agus Jo chun cuid den Appalachian Trail a shiúl

sarar chríochnaigh an deireadh seachtaine seo, agus lean muid ar aghaidh ó dheas. Tar éis

cupla céad méadar dhíscigh na grúpaí beaga de thuismuitheoirí le páistí raimhre agus

cailíní déagóracha i bhflip-flops le guma cangailte, agus bhíomar linn féin. Ceann de na

dúshláin is mó le siúl ar chosáin mar an Appalachian Trail ná cleachtadh a fháil ar an

gciúnas a thagann ort i lár na foraoise. Níl le feiceáil os do chionn nó deis is clé uait ach

duilleoga, agus tar éis tamall tá tú ag caitheamh an méid sin ama ag seachaint do chéim

nach féidir leat caint le do pháirtí níos mó. Caithfidh an siúlaí bheith compórdach leis

féin, mar sin, agus is é mo thuairim gur cinéal siciteiripe "Zen" atá i siúl sléibhe. Bhí

muid leathbhealaigh síos an chosán (uair an chloig nó mar sin) nuair a stop Jo go tobann

agus chur a méar go béal. Shíl mé go raibh béar cloiste aici, ach go tobann ba léir dom

céard a bhí i gceist aici. Fiú gan chaint, bhí ár siúl tríd an bhforaois chomh torannach sin

go raibh sé fós ag bualadh macallaí as na stoic timpeall orainn. Mar a thit an torann i

ndísc, tháinig ciúnas orainn nach gcloiseann duine ach dornán beag uaireanta ina shaol.

Ní raibh éin le cloisteáil, gaoth ná madra, carr ná eitleán, agus faoi dheireadh, ní raibh

111

111


muidne le cloisteáil ach oiread. Sheasamar ansin i lár réiteach foraoise ag éisteacht le

neamhní ar feadh cúig nóiméad, b'fhéidir, go dtí gur éirigh siotán beag gaoithe a chroith

na crainnte beagán, agus chualamar canadh éin i bhfad i gcéin. Bhreathnaigh muid ar a

chéile gan focal.

Bhí orainn an Appalachian Trail a fhágáil tar éis tamaillín, ámh, agus d'fhilleamar

ar ais ó thuaidh ar an "CCC Dynamite Trail." Nuair a bhí an Civilian Conservation Corps

ag tógáil Bascom Lodge agus na bealaí siúil timpeall air, d'úsáid siad raidhse dinimíte,

agus, lena n-ualach dáinséarach, bhí orthu an bealach ba dhírigh agus ba réidhe a aimsiú

agus ab fhéidir. Ba ar an gcosán seo a d'iompar siad an t-ábhar pléascach. Bealach deas

réidh, b'fhéidir, ach glan ó radharcanna ach oiread. Tar éis uair an chloig eile ag siúl tríd

an bhforaois gan bhualadh le oiread is duine eile, bhíomar sásta go leor an bóthar asfailt a

aimsiú agus teacht ar ais go dtí an láithreán campála, deirge dhul-faoi na gréine thiar ar

an mbóthar romhainn.

Fadú na Tine

Muna bhfuil campáil déanta agat go minic, ní thuigfidh tú na cathanna a

bhriseann amach mar gheall ar thinte. Síleann gach éinne nach bhfuil tine déanta acu sa

bhforaois nach bhfuil le déanamh ach a bhfaca siad ar an teilifís. Faraor géar, dá mb'ea. Is

cuimhin liom oíche fhada fhliuch in Illinois cupla bliain ó shin nuair nach ndófadh tada,

agus b'éigean dúinn triall a bhaint as peitril. Bí ag caint ar phléasc! D'éirigh linn luaith a

dhéanamh de chraiceann na n-ispíní gan athrú ar bith a dhéanamh dá láir!

Ar aon nós, tá foghlamtha againn faoi seo gan cur isteach ar an té atá ag déanamh

na tine. Tá a theicníc féin ag gach éinne, agus dar fia, is aige atá an ceart.

Faraor, ní raibh an taithí céanna ag Kim agus Jeremy ar fhadú tine agus a bhí ag

112

112


Jo agus mise. Jo a thograigh an tine a fhadú an oíche seo. Chrom sí chuige láithreach,

agus gach cuma ar an scéal go raibh ag éirí léi. Adhmad, cipíní, agus brosna ar leataobh

aici, shuigh sí ar a gogaidí agus níorbh fhada gur tháinig púiríní deataí ó fháinne na tine.

Sheas sí siar.

B'shin an t-am a rinne Jeremy an botún. Shiúil sé caoldíreach chun na tine, chrom

thairis, agus dheasaigh píosa adhmaid. Sheas sé arís agus chuaigh ar ais go dtí an bord.

Chaolaigh súile Jo písín. Dhá nóiméad dár gcionn d'fhill sé ar an tine agus rinne an rud

céanna. Faoi seo, ní raibh an dara rogha ag Jo.

" 'Éard sa diabhal atá tú ag déanamh?"

"Muise, ar ndóigh ag tabhairt cúnaimh duit."

Ouch, a smaoiníos. Dhearg leicne Jo.

"Ag tabhairt cúnaimh dom? Ceapann tú go bhfuil cúnamh uaim?"

"Bhuel," arsa Jeremy bocht. "Shíl mé nach raibh an tine ag . . . "

Tháinig Jo roimhe.

"Shíl tú nár fhadaigh mé an tine i gceart?"

Lig mé osna beag. Dá mbeadh pingin agam do ghach troid a thit amach eadrainn

faoi thinte.

"Ach ba léir nach raibh sé ag tarraingt . . . "

Bhris mise isteach ag an bpointe seo. Má leanann d'argóintí mar seo, 'séard a

tharlaíonn i gcónaí ná go dtagann múisiam fraochta ar dhuine na tine, agus satlaíonn leis

amach. Fágtar an duine eile le rogha an dá dhíogha - má fhadaíonn seisean an tine, agus

má éiríonn leis an iarracht, breathnaíonn sé gur deineadh feic den chéad duine. Má

thograíonn sé gan tine a fhadú, nó má theipeann air san iarracht, ní itheann éinne an oíche

sin.

113

113


Ó, m'anam - polaitíocht na tine. Is minic a bhris béal duine a shrón, a deirtear,

agus chomh minic lena athrach, deirim leat, is faoi fhadú tine a tharla an briseadh úd.

"Jeremy," arsa mise. "Tá uisce uainn don bhéile. An dtabharfá cúnamh dom cupla

soitheach a bhailiú fá choinne níochán na gréithre níos déanaí."

"Ach, ach . . ." arsa seisean.

"Jeremy," arsa mise, mé ag caochadh súl go follasach. "Tá do chúnamh a dhíth

orm go géar."

Thuig sé, faoi dheireadh.

"Oh! Ah! Ar ndóigh, tá an ceart ar fad agat!"

D'imíomar uainn. D'fhan Jo taobh leis an tine ag féachaint inár ndiaidh, a lámha

ar a corróga.

Nuair a d'fhilleamar ón chaidéal, bhí bladhmanna breátha ag spalpadh ó chroí na

tine. Ach faoi seo, bhí léacht na tine tugtha do Jeremy agam. Níor dhúramar tada faoin

tine, agus geallaim leat go raibh ispíní den scoth againn an oíche sin.

114

114


Bás an Phredator

Cheannaíomar ár gcarr in Illinois níos mó na sé bliana ó shin. Níl ann ach Ford

Escort beag dhá dhoras, le haistín beag ar chúl, ach ní raibh (agus níl go fóill) tada níos

mó uainn. Tá 130,000 míle curtha againn air ó shin, Meiriceá agus Ceánada siúlta againn

ann o bhun go barr, teint agus éadaí caite isteach ar an suíochán cúl againn. Tá sneachta

na Rockies feicthe ag an gcarr, uisce an Atlantaigh, agus cruithneacht Cheánada.

Baisteadh an Predator air de thimpiste. D'iarr comharsa orainn an rabhamar "going out to

the store," ach níor chualamar uaidh ach "going out in the Predator." Mar sin a bhaistear

carranna agus peataí, is dócha, agus b'fhéidir corrpháiste. Ainm maith don charr is ea é,

ámh - níor tugadh tada níos mí-oiriúnaí air ariamh.

Caithfidh an capall is fearr sos a ghlacadh anois is arís, agus caithfidh an t-inneall

is fearr timing belt nua a lorg gach 50,000 míle nó mar sin. Faraor, cé go scagann muid

leabhar cothabhála an chairr sách minic, is cosúil gur éalaigh an líne sin uainn agus muid

ag dul tríd an uair cheana, agus an uair roimhe sin freisin.

Cibé.

B'shin muid, ag sciúrdadh linn ó dheas ar Interstate 87 ar 75 mhíle san uair, an t-

aer ag scairdeadh go meafarach trínár ngruaig, mo shúile ar an mbóthar romhainn agus

mo mheabhair ar an mbeoir ag ceann scríbe nuair a tháinig ciúnas tobann agus stop

scanrathach le torann an chairr. Ba chosúil é, is dócha, leis an gciúnas deireannach a a

thagann ar chábán scairdeitleán nuair a ritheann sé as breosla ar a bhealach isteach ar

thuirlingt éigeandála. Cibé, stop an raidió, an córas aeroiriúnaithe, agus an t-inneall ag an

am céanna. Bhreathnaigh mé níos géire ar ionstraimí an chairr, dromchla an bhóthair,

agus ar ais ar na hionstraimí. Peitril: ceart go leor. Teocht: ceart go leor. Luas: seachtó

cúig. Ní hea. Seachtó. Ní hea - seasca cúig. Seasca. Caoga cúig.

115

115


Hm. Ní maith seo.

Dhírigh mé an carr ar thaobh an bhóthair agus, buíochas le Dia, gan tada inár

mbealach, chóstálamar isteach, gan úsáid na gcoscán, go lánstad idir bhóthar agus

foraois. Thriail mé an t-inneall. Rinne sé casachtach bríomhar, ach ba léir nár ghalar

tógálach an casachtach úd. D'fhan an t-inneall féin ina thost.

A súile go mór, bhreathnaigh Jo orm agus ar an inneall.

"Triall arís é. B'fhéidir nach bhfuil ann ach easpa peitril."

Bhreathnaigh mé arís ar tháscaire an pheitril. Lán.

"Triall é."

Casachtach. Gan bhrí an turas seo.

"Arís."

Ahem, arsa an carr an turas seo.

Bhuel níl dabht ar bith ach go mbéadh ár gcosa nite agus ár bhfeadóg séidte ach

an teileafón soghluaiste a bheith againn. Ina luí i gcófra na láimhíní gan ghíog ná míog as

le mí anuas, bhí sé fós ag fanacht orainn go foighdeach, a bhuíochas le Richard Branson

agus Virgin Mobile. Bhí argóint bheag againn faoi uimhir theileafón an AAA38, ach

níorbh fhada go rabhamar i dteagmháil le bean dheas eicínt i Mumbai nó Inverness a

chuir i dteagmáil le Mikes Towing muid.

Cad eile a dhéanfá agus tú ag fanacht ar thrucail tarlaithe? Thógamar amach ár

38 An American Automobile Association. Má thiománann tú aon áit i Meiriceá, ba cheart duit ballraíocht a bhaint amach. Is cuma liom faoi mo bhallraíocht, ach árachas breá tiomána atá ann - is féidir leat glaoch orthu ón mbóthar má chliseann ar do mhótar agus tarlóidh siad abhaile thú gan argóint gan trioblóid - saor in aisce más ball thú! Más "Gold Member" thú, tarlóidh siad céad míle thú fiú! Níor osbhaill sinne, áfach, ach b'fhiú an 15 mhíle tarluithe a bhí dlite! Cumann fíorchumhachtach is ea an AAA, agus cuireann sé le báiní mé nuair a chloiseann mé go bhfuiltear ag úsáid cuid de m'airgid ballraíochta chun brú a chur ar an rialtas airgead na traenacha a tharraingt ar ais. Agus diúltaíonn siad go fóill línte na traenach a chur ar a léarscáileanna. "Automobile Association atá ionann," a deireann siad. Oh raight. Ní cheart do chumainn rothaíochta na bóithre a thaispeáint ar a léarscáileanna, mar sin.

116

116


mbia campála agus bhí picnic againn. Ba chúis greann é breathnú ar na carranna ag

seabhrán tharainn agus na haigheanna a fheiceáil iontu tiontaithe amach na fuinneoga ag

breathnú orainn go caidéiseach agus sinn ag ól tae as fleasc agus ag ithe ceapairí cáise.

Mar a dúirt mé cheana, agus mar a déarfas mé arís, níl i Nua Gheirsí ach Nua

Eabhrac don bhuinneachán. Tharla muid ag ól tae nuair a stop Volkswagen Golf nua

cupla slat ar aghaidh an chairr. Carr bán a bhí ann, raca ar a dhíon. Sheas beirt bhan óga

amach as agus shiúil ar ais inár dtreo. Bhí greamaitheoir ar thóin a gcairr: "Mean People

Suck." Bhí uimhirphláta Nua Eabhrac air. Bhreathnaíomar orthu. Bhreathnaigh siadsan

orainne, ceapairí inár lámha, cupáin tae lenár mbeola.

"Jeez, we thought you guys might need some help. Looks like we're the ones who

need it."

Mhínigh muid dóibh go raibh cliste orainn ceart go leor, ach go raibh an trucail

tarlaithe ar a bhealach. Bhreathnaigh an bheirt orainn go hamhrasach. Rith sé liom go

mba cinnte go raibh cuma John Steed agus Emma Peel orainn agus sinn sínte amach ar an

bhféar go sóch. B'fhada uaim Bowler Hat. D'fhéadfainn an cupán a ardú agus, le canúint

uasal Steed, a rá "would you young ladies like a nice cup of tea?"

Ach bheadh sin iomarcach. Ghabhamar buíochas leo agus shiúladar ar ais ag a

gcarr ag tochas a gcinn.

Ach ní bheadh a fhios acu an méid a d'ardaigh ár meas ar mhuintir Nua Eabhrac

arís. Bí cinnte de nach stopfadh duine ná deoraí duit dá mba i Nua Gheirsí thú. B'é seo

muintir Nua Eabhrac, ámh, ag stopadh ar Interstate dúinn ag ofráil cúnaimh dúinn.

Sin Nua Eabhrac duit.

B'shin mar a bhíomar nuair a tháinig Mike orainn. Rinne seisean an t-iontas

117

117


céanna dínn agus a rinne na mná.

"You guys havin' a party?"

Bhuel cad eile a dhéanfáimís, a fhear?

Joe's Garage

Ní raibh Hudson i bhfad uainn, baile beag sleibhtiúil cois na habhann a thug a

hainm don bhaile. Mar a tharla, ní raibh Mike in ann tada eile a dhéanamh ach carranna a

tharlú, agus nuair a d'iarramar air muid a tharlú go garáiste deisithe, rinne sé gáire.

"'Know what time it is?"

Bhí a fhios againn go rómhaith. Seacht a chlog Dé hAoine. Beagseans go mbeadh

áit ar bith ar oscailt.

Ach bhí Mike cairdiúil. Ghlac mé dearcadh an tsocheolaí. Mara mbeadh carr

againn anocht, bheadh scéal agam.

Mar a tharla, bhí cairde Mike, "Joe's Garage" ar oscailt go fóill. Ní raibh i

ngaráiste Joe ach seanbhothán, agus ba léir gur annach a bhfuair sé obair ar bith thar

athrú boinn. Ach b'air a bhíomar ag brath. Ba léir nach mbeadh áit ar bith eile ar oscailt.

Chruinnigh Joe agus a chairde, agus a chailín, agus a pháistí39 timpeall ar an gcarr, agus

bhreathnaigh siad isteach ar an inneall mar a bhreathnódh sagart isteach ar altóir. Rug Joe

greim ar a uirlisí agus chrom chuige.

"Jesse, gimme a wrench; Mary-Ann, you hold that; Charlie, go get me some

rags."

Sheasamar ansin ar feadh nóiméad. Tar éis tamall, bhreathnaigh sé suas, agus

thug muid faoi deara.

"You still here?"

39 I ndáiríre, níl mé róchinnte faoin ngaol a bhí eatarthu, ach m'anam bhíodar fiosrach.

118

118


Bhuel, ba léir go raibh.

"Yew best go down to the diner and get y'self some dinner. This' goin' to take me

a while."

Bhuel, b'shin iad, mar a déarfá, ár n-orduithe mairseála. Chuamar amach,

d'aimsigh diner beag cupla céad slat ón ngaráiste, agus d'itheamar dinnéar.

Ba mhaith liom grinnscéal a inseacht faoin diner, ach ní raibh ann ach gnáthdiner

le gnáthbhia. B'ar ár mbealach isteach i dtreo lár an bhaile a tharla an eachtra. Bhíomar ag

siúl thar stáisún peitril nuair a chonaic mé carr álainn pairceáilte os a chomhair. Packard ó

na ceathrachadaí a bhí ann, ach é deisithe agus glanta as an nua. Shílfeá gur ceannaíodh

nua é cupla uair an chloig roimhe sin.

Shiúil mé níos cóngaraí dó chun amharc níos fearr a fháil air, ag an am céanna

agus a tháinig a thiománaí amach as an doras. Mhol mé an carr, agus thosaigh an

tiománaí ag caint faoi. Ar ndóigh, is ábhar cainte do Mheiriceánaigh mo chanúint, agus

d'iarr mo dhuine orm cérbh as mé.

"Ireland?" arsa seisean. "I'm from Ireland! Tom Sullivan's my name!"

Ach, ar ndóigh, níor Éireannach é. Faoi seo, ámh, mar a deirim, ní chuireann ráitis

mar sin isteach orm mórán níos mó. Ach bhí se ar bís le fáil amach cén fáth an rabhamar

ag siúl timpeall an bhaile. Mhíníomar ár gcruachás.

"Joe's Garage, huh? Yeah, I know them. Good honest guys."

Cén chaoi an raibh a fhios sin aige?

"Me? I'm the county auto-garage inspector. I think I'll go over to Joe's right now

and see how he's doing with your car."

Glacann fiú Jo leis - tá mise fíorthráthúil sna daoine a bhfaigheann mé aithne

orthu. Ní d'aonghnó a bhuailim leo - tagann siadsan chugam! B'shin muid i mbaile

119

119


anaithnid, ár gcarr briste i lámha fir nach bhfacamar ariamh cheana, agus cé a thagann

chugam ach cigire na ngaráistí.

Bhuel, bhí misiún ag Tom anois. Léim sé ar ais ina charr le sméideadh láimh,

agus amach leis i dtreo Joe's Garage.

Chas Jo chugam.

"Níl a fhios agamsa beo conas mar a dhéanann tú é."

Tar éis siúlóid ghearr trí lár Hudson, nach bhfuil mórán staire ná beocht ann níos

mó, faraor, d'fhilleamar ar Joe's. Bhí an carr deisithe, agus sheas triúr fear go bródúil os

comhair an chairr.

"Good as new," arsa Joe. "Wanna start 'er up?"

D'aontaíomar leis - ba jab maith é, agus fair play do Joe.

"How do you know Tom Sullivan anyway?" arsa Joe go fiosrach.

An gcreidfeadh sé an fhírinne?

Bhí sé dorcha faoi seo, agus tar éis a naoi a chlog. Thug Joe bille réasúnta dúinn,

agus thógamar amach an seicleabhar. Tháinig dath bán ar an triúir in éindí.

Ar bhfearr leo airgead tirim?

B'fhearr i bhfad leo é.

Chruinníomar leath an bhille, níos mó ná céad dollar, in airgead tirim, agus d'iarr

air seic a ghlacadh don chuid eile. Bhí sé sásta go leor le sin, agus muidne freisin. Céard a

tharlódh dá dteipfeadh ar an gcarr agus muid i lár na tuaithe gan pingin rua?

Is dócha gur thugamar oíche mhaith do Joe agus a chairde. Le céad dollar, bheidís

ag ól go maidin dá mba mhian leo. Agus d'fhéadfadh muidne leanacht ar aghaidh go

cathair Nua Eabhraic.

120

120


Cathair Nua Eabhraic

121

121


Nua Eabhrac Mar a Bhí

Má tá col ceathrar agat i mBoston, caithfidh go bhfuil cara agat i Nua Eabhrac.

Agus mara bhfuil a fhios agat, tá sé in am duit liostaí do ranganna scoile a scagadh agus

fáil amach cá bhfuil do sheanchairde scoile. Geallaim leat go bhfuil ar a laghad duine acu

in chónaí i gceantar Nua Eabhrac. Ní raibh a fhios agam go raibh cara amháin agam sa

cheantar go dtí gur bhog mé ann i 2003. Ag an gcomhaireamh deireannach: beirt chol

ceathrar, cara scoile amháin, agus cara ollscoile eile.

Fainic na bréaga uathu freisin: "Ara ní thaitneodh sé leat in aon chor – táimid inár

gcónaí i Nua Gheirsí"; nó "Ná cuir badar ort, a stór, tá cónaí orainne i Westchester." Ar

ndóigh tá seanchleachtadh ag an dream seo i sraonadh na n-achainí seo, mar ó dheireadh

mhí na Bealtaine go dtús an Mheán Fhomhair, tá scuaine cairde agus colanna ceathrar ó

dhoras a dtí go deireadh na sráide, gan trácht ar aimsir na Nollag. Cuir iad ar a

suaimhneas – ní ag teacht ar an J1 atá tú, agus níl urra uait. Ní ach ag teacht tríd atá tú, ag

tabhairt cuairte ar sheanchara, feiceáil cén chaoi bhfuil sé ar chor ar bith. Pé ar bith,

caithfidh tú leanacht ort, ag ciapadh na ndaoine seo go dtí go mbogann siad.

An chéad uair domsa teacht go Nua Eabhrac d'aimsigh mé an pota óir – cara

singil le hárasán i mBrooklyn. Mar a tharla, ní fhaca Seán bocht mé le blianta agus bhí sé

ag tnúth leis an athchruinniú (nó b'shin a dúirt sé) agus, cé go raibh orm mo bhealach féin

a dhéanamh ón aerfort go Manhattan, bhuaileamar le chéile os comhair Madison Square

Gardens agus chuaigh ar thuras óil timpeall tábhairní Éireannacha na cathrach. M'anam,

má ba bhaincéir infheistíochta é gan mórán ama saoir, níor léir sin dom óna sheanaithne

ar na tábhairní, agus faraor géar, ní féidir liom iad a mholadh anseo, mar i dtús báire, is

rúndiamhra iad, agus níos measa fós, ó thosaigh mé ag ól gan puinn bia im bholg, bhíos i

122

122


mbuile meisce i gceann leathuair an chloig, agus ní chuimhin liom iad.

Sin é an rud le cairde singil i Nua Eabhrac – is féidir iad a mhealladh amach ag

taiscéalaíocht leat, rud nach féidir le cairde pósta, má admhaíonn siad go bhfuil tú ann in

aon chor.

Thosaigh Nua Eabhrac mar longphort bídeach sna tailte nua, áit arb fhéidir leat

d'earraí a dhíol, do bhád a threalmhú, criú nua a fháil, dul ag ragairneacht is ag

rógaireacht, agus do sheol a dhíriú ar ais amach arís i dtreo na farraige chun filleadh ar an

Eoraip, nó chun taisteal ar aghaidh sna tailte nua seo ar thaobh eile an domhain. Bhí Nua

Eabhrac foirfe don jab. Ní raibh ach dhá áit eile chomh maith leis ar chósta thoir

Mheiriceá – Boston ó thuaidh, agus cuan Chesapeake ó dheas. Ach i mBoston ní raibh an

áit rómhaith do theagmháil leis an domhan intíre, agus ba riasc mór é Chesapeake nach

raibh áit chuí inti do longphort mór trádála. Ní amháin sin, ach i mBoston d'fheadfadh sé

bheith diabhalta fuar sa Gheimhreadh agus i Virginia d'fhéadfadh sé bheith diabhalta te sa

Samhradh40.

Mar chalafort, ámh, níl a shárú le fáil i Nua Eabhrac. Tá cuan ollmhór doimhin

ann, agus foscadh sa chuan seo ó ghach síon a d'fhéadfadh an t-aigéan a shéideadh i do

threo.

B'é Giovanni da Verrazanno, Floraintíneach ag seoladh faoi bhratach na Fraince,

a d'fhionnaigh an cuan don chéad uair i 1524. "Áit an-deas ina seasamh i measc dornán

cnoc géar. Idir na cnoic seo sníonn sruth mhór uisce, atá an-doimhin ina béal."41 Cé gur

thosaigh Verrazzano ag taiscéalaíocht i Virginia (áit a dtáinig se i dtír ón Eoraip) chaill sé

cuan Chesapeake ar fad, agus sheachain sé na tailte níos faide ó thuaidh, ó bhí siad á

40 Cé gur féidir le Nua Eabhrac an dá fhoirceann seo a aimsiú chomh maith céanna leo!41 Verazzanno.

123

123


gcuardach ag na Sasanaigh cheana féin.

Thóg sé 85 bliana go dtí gur tháinig Eorpaigh eile go dtí an cuan arís, agus b'é trí

thimpiste a tharla sé. Bhí Sasanach darb ainm Henry Hudson (ach a bhí ag obair thar

cheann Chomhlucht Thoir-Indiach na hÍsiltíre), ag lorg bealaí chun na hÁise thar

Mheiriceá Thuaidh. Tar éis dó an cósta uilig ón Ghraonlainn go North Carolina a

churdach, chuir sé faoi sa chuan a chuir Verrazzano síos air níos túisce. B'fhéidir, dar leis,

go mbeadh bealach suas an abhann mhór seo chomh fada leis an Aigéan Ciúin.

Fuair sé amach sar i bhfad gur éirigh an abhann deacair tar éis céad míle nó mar

sin, ach thaitin an cuan leis, agus ghlac se an áit thar ceann na hÍsiltíre. I gceann deich

mbliana bhí Dúitsigh ag cur fúthu ar oileán Manhattan (seanainm na háite, is cosúil, ó

theanga Algonquian na n-áitritheoirí42).

Thuig na hÍsiltírigh gnó, agus ba chuma le cuid mhaith acu faoi eitic. I 1619

cheana féin bhíodar ag díol sclábhaithe ón Aifric i Jamestown, cupla cead míle ó dheas.

"Nieuw Amsterdam" ab ainm don bhaile beag a d'fhás ar phointe oileáin

Manhattan i lár an chuain. Agus is é seo go fóill an chuid is sine den bhaile. Nuair a

theann tú go Nua Eabhrac, ba cheart duit cupla nóiméad a chaitheamh i mBattery Park

(atá ag deireadh an phointe) agus thú féin a shamhlú timpeallaithe ag falla adhmaid nach

raibh taobh amuigh de ach foraois agus uisce. Caithfidh go raibh na hIndiaigh ar oilean

Manhattan agus trasna na habhann i Nua Gheirsí agus Long Island an-fhiosrach faoina

raibh ar siúil taobh thiar den fhalla sin, a raibh an méid sin longa ag teastáil dó.

Bhí fonn trádála na nÍsiltíreach níos láidre ná a bhfonn cóilíneachta, agus i 1664,

tar éis corrchath agus scirmis leis na Sasanaigh, ghéill siad an baile dóibh.

Cultúr seolta ab ea an culture seo, agus d’fhan na Meiriceánaigh nua cois cósta

don chuid is mó. Ar ndóigh, faoi seo bhí Sasana ag ransú na hÉireann d’adhmad chun

42 Manahattan - "An tír dhiaga."

124

124


longa a thógadh ceal pipín a bheith fágtha ina dtír féin, agus bhíodar ag déanamh an rud

céanna anseo sa tír nua – ar leathphraghas. Ba thimpeall an chleachtais seo a d’fhás agus

a leathnaigh Nua Eabhrac (agus an 13 chóilíneacht go léir) amach ó phoirt beaga ar

imeall na farraige.

Diaidh ar ndiaidh thosaigh an baile ag fás agus ag éirí féinrialtach (agus ní nach

ionadh, ó bhí an rí ar thaobh eile aigéin an Atlantaigh!). Ní raibh trácht ar Bhoroughs go

fóill, ámh. I bhfad ó thuaidh trasna abhann Haarlem, bhí cónaí ar fheirmeoir darb ainm

Jonas Bronck. Sualannach ab ea é, caiftín loinge a sheol faoi bhratach na hÍsiltíre agus a

chuir faoi sna tailte nua go luath sa 17ú haois. Fuair sé bás I 1643, ach d’fhan ainm na

habhann a shnigh trína fheirm – “The Bronck’s River.” Agus ba uaidh seo a tháinig ainm

an cheantair seo – The Bronx.

125

125


Manhattan - ar rothar!

Ní féidir tíreolas an cheantair a mhíniú rómhaith i bhfocail, ach samhlaigh cuan a

bhfuil bealach caol isteach inti idir dhá oileán eile - sin iad Staten Island agus Long

Island. Ag barr an chuain, deighealtear an Hudson River ina dhá shruth (ceann acu an-

chúng). Idir an dá shruth luíonn oileán Mhanhattan. Ar dhá thaobh na habhann luíonn

Nua Gheirsí ar an mbruach thoir agus an chuid de stát agus cathair Nua Eabhrac nach

bhfuil ar oileán.

Go dtí an 19ú haois ní raibh i Nua Eabhrac ach Manhattan. Bhí daoine ina gcónaí

ar thaobh eile na habhann, ar ndóigh, ach ní i gcathair ar bith, ach i Stát Nua Eabhrac.

Faoi dheireadh, ámh, bhuail réadúlachas an chathair, agus ceannaíodh amach an Bronx in

1874. Bhí seo chomh héasca, ba chosúil, gur cinneadh níos mó thalamh a cheannach

amach, agus in 1898 gabhadh isteach trí chuid eile - Brooklyn agus Queens, atá ar rinn

thoir Long Island, agus Staten Island (ar "Richmond", nó "County of Richmond" a ainm

oifigiúil go 1975).

Fiú sa lá atá inniu ann, déanann muintir Mhanhattan dearmad nach ionann an t-

oileán sin agus cathair Nua Eabhrac ina iomlán. Breathnaíonn siad orthu féin mar "fhíor-

Nua Eabhracaigh" agus muintir na mBoroughs eile mar thuataigh.

Ainneoin sin, beimid ag leanacht eiseamlair na "bhfíor-Nua Eabhracaigh" agus ag

fanacht i Manhattan, ós í sin croí na cathrach.

In aimsir Jonas Bronck ní raibh ar Manhattan ach feirmeacha ar dhá thaobh

phríomhbhóthair an oileáin - Broadway. Bhí lucht an oileáin chomh cleachtach ar thuiltí

gur thógadar a dtithe go hard os cionn na sráideanna le staighre mór as cloch os a

126

126


gcomhair43. Ag úsáid a nDúitsis, mar ba dhual dóibh, chuireadar "Stoeps" ar na staighrí

seo, agus fós sa lá atá inniu ann, agus tú ag siúl trí Harlem (tá an dara "a" imithe anois),

gheobhaidh tú cuireadh ó mhuintir na háite suí síos leo agus do scíth a ligint - ar an stoop.

Ní bheidh a fhios acu, ar ndóigh, go bhfuileadar ag labhairt Dúitsise, ach táid.

An George Washington Bridge

Is ciorcal é an Manhattan Greenway, agus dá réir sin, is cuma cá stosaíonn tú do

thuras, ach más ag teacht chuige ón iarthar atá tú, ní bheidh an dara rogha agat i ndáiríre

ach an George Washington Bridge a úsáid. Is é an droichead seo an t-aon bealach isteach

cbhun an oileáin do rothaithe ó Nua Gheirsí. Tá dhá thollán isteach chun an oileáin

freisin, tollán Holland44 agus tollán Lincoln, ach, mar a thuigfeá, ní ligtear do rothaithe i

gceachtar acu.

Tógadh droichead George Washington ag cuimhniú ar choisithe agus rothaithe,

chomh maith le tiománaithe, agus ar dhá thaobh an droichid ollmhóir seo, a bhfuil dhá

leibhéal air don méid ábhalmhór tráchta a úsáideann é gach lá, tá raonta siúil agus

rothaíochta.

I bhfírinne, is fuath agus is rófhuath liom an droichead mar bhealach tráchta.

Doirteann trácht ann ón iarthar ó cheithre interstates agus bóthar móra: I-80, a théann an

bealach ar fad trasna Meiriceá ó Los Angeles45 (agus a bhfuil beagnach gach orlach de

siúlta againn faoi seo); I-95, a ritheann far chósta thoir Mheiriceá ó Florida go Maine;

bóithre feidearálacha 1 agus 9, a ritheann i gcomhthreomhar le I-95, agus bóthar

feidearálach 46, a thagann isteach ó na hAppalachians in iarthar Nua Gheirsí. Agus níl

43 Díreach cosúil leis na tithe i mbailte ísle na hÍsiltíre.44 Mealltar go leor leis an ainm seo. Ní i gcuimhne na hÍsiltíre a tugadh an t-ainm seo don tollán, ach i gcuimhne innealtóra tolláin clúití Clifford M. Holland, a bhí i gceannas ar thógáil agus tochailt an tolláin.45 Tugtar "Artaire Mheiriceá" air mar leasainm.

127

127


ansin ach taobh Nua Gheirsí an droichid - sileann mogalra eile Interstates isteach sa

droichead ó thaobh Nua Eabhrac: I-95, I-87, I-895, I-278, I-678, I-695, I-295, gan trácht

ar na bóithre feidearálacha, stáit, agus chontae a shileann isteach ar an droichead freisin.

Fágann seo an tiománaí bocht ina sheasamh ina charr sa chaolas tráchta seo ar

feadh uaireanta an chloig, scaití. Fós féin, roghnaíonn cuid mhaith Meiriceánach an modh

taistil seo thar an gcóras iompar poiblí, rud a chuireann iontas orm.

Mar sin, má tá ciall ar bith i do chloigeann, fanfaidh tú glan amach ó na

hartairithe calctha seo, agus pairceálfaidh tú do charr i Nua Gheirsí. Tá Nua Gheirsí na

bhfobhailte fuar ar rothair (murab ionann agus Nua Eabhrac, caithfidh mé admháil) agus

ní mholfainn d'éinne rothaíocht go dtí an droichead, ach tá sé maith go leor tar éis duit

Fort Lee, an fobhaile faoin droichead i Nua Gheirsí, a bhaint amach46.

Ní hé nach bhfuil Nua Gheirsí ag obair ar a íomha, ach d'fhás an stát mar chol

ceathrar tuatach Nua Eabhrac. Ba bhóithre bólachta iad na bóithre ann agus mar sin, níl

cosáin ar a leathchuid acu go fóill. Tá na bóithre isteach chun an droichid go hainnis, mar

sin, ach deineadh go leor le ceantar an droichid féin. Le déanaí, forbraíodh bruach thiar

na habhann mar pháirc poiblí - an Palisades State Park, ainmnithe i ndiaidh na hAillte ar

thaobh seo na habhann. Tosaíonn an pháirc i gceantar an droichid agus leanann se ar

aghaidh ó thuaidh ar feadh 13 mhíle, ar féidir leat rothaíocht tríd.

Mar sin, tá barraíocht pairceála sa cheantar, áit is féidir leat do charr a fhágáil ar

feadh an lae. Ná mealltar thú ag na léarscáileanna, ámh, mar a mealladh muide - níl

bealach go dtí an droichead ón bpáirc féin, cé gur fiú dul isteach ann ar mhaithe leis an

droichead a fheiceáil ó bhun na naillte.

46 Bhí Nua Gheirsí i gcónaí níos fiáine i gcomparáid le Nua Eabhrac. Sa 19ú haois thrasnódh fir Nua Eabhraic an Hudson i mbáid ráimhe istoíche fá choinne comhraic aonair. Bhí comhraic aonair in aghaidh an dlí sa dhá stát, ach bhíodh foraoiseanna móra i Nua Gheirsí, áit nach raibh cinn níos mó i Manhattan. Maraíodh Alexander Hamilton, céadrúnaí chiste stáit Mheiriceá i gcomhrac aonair ar an 11ú Iúil, 1804. Maraíodh a mhac ar an dóigh céanna, san áit chéanna, cupla bliana roimhe.

128

128


Tá fána géar ó gheata na páirce go bruach na habhann, agus molaim duit coscáin

maithe a bheith agat ag tuirlingt agus gíaranna maithe a bheith agat ag filleadh aníos, ach

tugtar luach do shaothair duit agus tú ag bun túir an droichid. Droichead crochta atá ann,

agus mara dtuigeann tú an coincheap sin, d'fhéadfaí é a mhaitheamh duit, mar níl ceann

ar bith in Éirinn47. Is é bunphlean an droichid ná go dtógtar dhá thúr ollmhóra, go

gcrochtar dhá théad eatartha, agus go gcrochtar an bóthar ó na téada seo. Tá go leor eile i

gceist freisin a bhaineann le comhthromaíocht agus teannas téid, ach muise ní innealtóir

mé. Agus tú ag dul trasna an droichid seo, ní thuigfidh tú a thógáil i ndáiríre, ach

tiocfaidh tuiscint agus alltacht ort nuair a sheasas tú in aice an túir seo.

Ar dtús, tá an túr, agus a dheartháir ar thaobh eile na habhann, chomh mór le

teach spéire ar bith - 600 troigh. B'fhéidir go dtuigfidh tú chomh mór is a bhfuil sé nuair a

meabhraím dhuit nach bhfuil Halla na Saoirse i mBaile Átha Cliath ach 195 troigh in

airde. Ag an am a tógadh an droichid, bhí sé a dhá oiread níos mó ná droichead crochta ar

bith eile ar dhomhan, agus ní raibh a fhios ag éinne an seasfadh sé faoina ualach trom.

Ach tógadh go tréan é. Phlean Othmar Ammann, ailtire agus innealtóir Eilvéiseach an

droichid, go mbeadh an droichead in ann a dhá oiread níos mó a chrochadh ná mar a

bhíodh air. Cuireadh dhá lána breise isteach sa bhóthar i 1946 agus crochadh an dara

leibhéal (le 6 lána nua) faoin seanleibhéal i 1962. Ainneoin an Golden Gate Bridge i San

Francisco, a tógadh i 1937, maítear gurb í seo an droichead crochta is áille. Ach déarfadh

Nua Eabhracach sin!

Os rud é go bhfuil an bóthar féin ar leibhéal na n-ailltreacha i Nua Gheirsí,

caithfidh na túir a bheith chomh hard céanna leo, agus, dar fia, a dhá oiread níos airde arís

chun a bóthar a chrochadh uathu. Tá sé deacair a chreidbheáil go bhfuil teaglaim na n-

Interstates uilig seo os do chionn agus tú i do sheasamh in aice an túir ábhalmhór seo - níl

47 Cé go raibh ceann i Neidín, Co Chiarraí, go dtí 1932.

129

129


le cloisteáil uaidh ach síordhordán an tráchta, ach tá sé chomh fada uait nach bhfuil ann

ach crónán an chait. Timpeall ort láithreach níl le feiceáil ach glas na gcrann, glas na

huisce, agus bán seol na luamh a chuireann isteach sa Hudson ón fhánán báid. Ar shlí

aisteach is furasta an droichead a chur as d'intinn, agus tú féin a shamhlú faoin tuath, ní

míle ón gceantar cathrach is anordúlaí agus is plódaithe ar dhomhan.

Dá mba mhian leat, d'fhéadfá an chuid eile den pháirc a thaisteal ar an raon

rothar: leanann sé far an abhainn 13 mhíle ó thuaidh, agus is álainn an turas é faoi na

haillte cois abhainn, agus is beag duine a fheicfeas tú ann ach oiread, ach más é Nua

Eabhrac do thriall, caithfidh tú an rothar a chur ar ais i ngiar ard agus na haillte a

dhreapadh go dtí an bóthar arís.

Beidh a fhios agat láithreach go bhfuil tú i Nua Gheirsí ag geataí na páirce nuair a

shroichfeas tú iad - níl cosán ar an mbóthar, atá beo le trácht. Ní gá ach 500m den bhóthar

seo a thaisteal, ámh, go sroicheann tú raon rothar an droichid. Ní hé gur gá duit lána

bhóthair a úsáid ach oiread - tá lána faoi leith ar dhá thaobh an droichid do rothair agus

coisithe, iad deighilte ó na lánaí bóthar le falla.

Eachtra faoi leith is ea é dul trasna an droichead ar rothar nó de shiúl cos. Mara

bhfuil moill ar an trácht, tá sé ag réabadh leis tharat d'urchar, na bonnáin ag séideadh go

hard, na sceithphíopaí ag spréachadh, na steiriónna ag búiríl agus ag tuairteáil. I measc an

anoird seo, seo thú ar do rothar, ag troitheadh leat go mall réidh, ag stopadh nuair is mian

leat chun breathnú ar an radharc ón droichead. I ndeireadh báire, is eachtra osréalach é,

ach d'fhéadfá sin a rá faoin saoil i gcoitinne i Nua Eabhrac. I bhfírinne, is beag duine i

Nua Eabhrac a fheiceann uisce na habhann ariamh, ach amháin nuair atá siad ag tiomáint

go mallaí siopadóireachta Nua Gheirsí, nó ag eitilt ó aerfort JFK go háit eile48. Don chuid

48 Tá cine faoi leith i Meiriceá a chónaíonn i Manhattan agus Los Angeles, agus a eitlíonn idir an dá chathair go rialta. Cuireann siad síos ar dhaoine idir an Hudson agus Los Angeles mar "flyover people" - lastíosaigh, b'fhéidir, as Gaeilge.

130

130


is mó ní fheiceann siad ach síorchoincréad na sráideanna, foirgintí, agus seomraí a dtithe

spéire ina bhfuil siad ag obair nó ina gcónaí. Smaoiním ar fhrancaigh saotharlainne nuair

a bhreathnaím ar na foirgintí d'árasáin tráthnóna, soilse i gcuid acu, breo gorm teilifíse i

gcuid mhaith eile.

Is beag duine a fhanann i Nua Eabhrac go fadtéarmach, agus is é brú agus aistíl

saoil na cathrach is cúis le seo - níl dabht ar bith ann go bhfeicfidh agus go

bhfoghlaimeoidh tú raidhse i Nua Eabhrac, ach faoi dheireadh aireoidh tú uisce, nó

crainnte, uait, agus bogfaidh tú ar aghaidh, mar a dhéanann an chuid is mó deo bhobal

neamhbhuan síorathraitheach na cathrach seo.

Bhí orainn an turas seo a dhéanamh faoi dhó. An chéad uair chuamar ar strae

chomh minic sin nach raibh fiú Midtown bainte amach againn sular léir dúinn gur

mhithid casadh timpeall cheana féin. An turas seo, bhíomar réidh fána choinne - bhí na

léarscáileanna rothaíochta faighte againn ó bhiúró turasóireachta Nua Eabhraic, bhí na

ceapairí pacáilte againn, glais láidre crochta ar fhrámaí na rothar agas, an rud ba

thábhachtaí - uirlisí deisithe againn rothar agus dhá thiúb breise do na bonnáin. Maille le

dhá chlogad urrúnta bhíomar réidh fá choinne achan rud a chaithfeadh Nua Eabhrac inár

dtreo.

Má bhíonn an aimsir leat (agus, dé ghnáth i Meiriceá, beidh), gheobhaidh tú

blaiseadh maith dena radharcanna atá romhat agus tú ag teacht trasna an droichead. Tá

airde maith fút cheana féin ar an droichead, agus titeann Manhattan uait ó dheas feadh

chiumhais na habhann beagnach go híor na spéire. Cinnte ón uisce ní fheicfeá pointe

Mhanhattan ó seo. Tá an droichead chomh hard sin gur féidir le longa agus báid seoil

arda taisteal faoi gan dua, agus dealraíonn siad i bhfad uait fiú agus iad faoin droichead

131

131


féin. Ní uiscebhealach fánach an Hudson - úsáideann an chathair í chun bruscar na

cathrach a iompar go dumpanna i mbáirsí móra a tharraingtear nó a bhrúitear suas nó síos

an abhainn. Go dtí Earrach 2001, d'úsáidtí ionad dumpála "Fresh Kills"49 ar Oileán Staten

chun bruscar na cathrach a stóráil (agus, go deimhin, d'athosclaíodh é tar éis tubaiste an

lárionaid trádála domhanda chun rubal an lárionaid a stóráil, ach sa lá atá inniu ann

seoltar síos an cósta nó suas an Hudson é. Ní raibh báirse bruscar le feiceáil againne inniu

ámh - nuair a stopamar i lár an droichid, bhí tancaer ola mór ag seoladh fúinn, ar a

bhealach go hAlbany, is dócha agus i bhfad uainn, in aice ciumhais na habhann, bhí duine

i gcaíac. Iompraítear adhmad, arbhar, agus na gnáththráchtearraí eile suas síos an

abhainn. Is féidir tithe spéire Hoboken a fheiceáil freisin, ar thaobh dheis na habhann i

Nua Gheirsí50, ach go deimhin, níl ach fócás amháin duit agus tú ar an droichead (nó aon

áit eile i Nua Eabhrac, leis an bhfírinne a insint - an Empire State Building51. Gan túrdhís

an láthair trádála, níl ach rud amháin sa chathair a sheasann amach - foirgneamh an

Empire State. Seasann sé go bródúil os cionn na cathrach mar mháthair os cionn a páistí.

Ar shlí is féidir a bród a shamhlú agus í arís ina banríon gan agó ar an gcathair. Seanann

an foirgneamh i Midtown, leathbhealaigh idir tithe spéire Uptown (timpeall Times

Square) agus Downtown (timpeall Wall Street). Mar sin, seasann sí léi féin cheana féin,

cúis eile a sheasann sí amach chomh soiléir sin.

Tá na haillte i Nua Gheirsí níos airde ná talamh Mhanhattan, agus mar sin, tagann

an droichead isteach ar an oileán go hard os cionn na sráideanna. Leanann sé ar aghaidh

go stáisiún bus George Washington, atá tógtha os cionn talún, agus amach taobh thoir

49 Tá ceantar na cathrach breac le háitainmneacha leis an bhfocal "Kill" nó "Kills" iontu. Dúitsis arís - ciallaíonn sé "inbhear" nó "abhainn."50 Seo urphost Nua Eabhraic i Nua Gheirsí - blaiseadh forimeallach na cathrach nach gcodlaíonn. Ach ní hionann iad agus an t-Ollúll. Gíocann siad trasna na habhann go santach.51 Tá leasainm ag gach stát - is é Nua Eabhrac an "Empire State." Ní fios go deimhin cén fáth.

132

132


oileáin Mhanhattan, ar an gCross-Bronx Expressway. Tá bealach speisialta do rothaithe

agus coisithe, ámh, a thuirlingíonn go sráideanna thiar an oileáin i stua mall coincréid.

B'ionadh dúinn agus muid ar an stua seo, fear a fheiceáil romhainn agus é, ba chosúil,

glasta le slabhraí le barra iarainn ar fhalla an bhealaí rothar. Táim ag déanamh go mba

fear é, mar bhí guth fir aige, ach, os rud é go raibh mála ar a chloigeann, níor fhéadamar a

bheith cinnte. Bhí sé ina shuí ar an mballa céanna ag longadán, gan ach brilléis ag teacht

uaidh. Le gliogram na slabhraí agus an blabar ón mála, ba feic ceart é. Shíl mé stopadh

agus é a shaoradh ó na slabhraí go dtí gur smaoinigh mé faoi - cé a chuirfeadh duine i

slabhraí ar dhroichead i lár Nua Eabhraic ach an duine é féin? Leanamar ar aghaidh.

Sreangán eile i dtaipéis tiubh na cathrach.

Mar a tharlaíonn, tá sean léarscáil rothaíochta againn do Nua Eabhrac ó 1998.

Nuair a leagann tú an seanléarscáil seo taobh ar thaobh leis an gceann nua, is léir an méid

a forbraíodh na raonta rothar fiú sna blianta beaga sin. Ar ndóigh, b'é an mórthogra an

Manhattan Greenway, ach tógadh cuid mhaith sna boroughs freis. Ach, ar ndóigh, sara

raibh an Manhattan Greenway ann, bhí codanna beaga de ann, cuid acu ar an tsráid, cuid

eile tríd na páirceanna poiblí. Agus, ar ndóigh, bhí an chathair bródúil astu, agus thóg

comharthaí bóthair dóibh. Faraor, nuair a chríochnaíodh an Greenway in Earrach 2004,

níor tógadh síos na seanchomharthaí. Fágann sin an rothaí idir dhá thrá scaití, le

comharthaí á dhíroú i ngach treo. Tharla, agus muid ar an raon rothar don chéad uair (nó

in ainm is a bheith), go ndeachaigh muid ar shráideanna ar feadh trí mhíle i ngan fhios go

raibh an fíor-raon cupla céad slat uainn an t-am ar fad, ar chiumhais an Hudson. Mar sin,

tá sé inmholta gan ghlacadh ródháiríre leis na comharthaí sráide, agus níos mó úsáid a

bhaint as léarscáil oifigiúil rothaíochta atá suas chun dáta.

Is é an chéad dúshlán romhat, mar sin, agus tú tagtha anuas ón droichead, ná an

133

133


Greenway a bhaint amach, agus fiú leis an léarscáil, is furasta é a rá ná a dhéanamh (más

ceadmhach dom craiceann Gaeilge a chur ar ráiteas maith Béarla). Go deimhin, ní léir é

ón léarscáil go dtí go léann tú, scríofa i litreach bídeacha, go bhfuil ort sráid 181 a aimsiú

chun ciubhais na habhann a bhaint amach, agus os rud é go ritheann Parkway síos thaobh

thiar Mhanhattan chomh fada le Battery Park, nach mór, ní mór duit droichead coisithe a

aimsiú a thógfas thar an bParkway thú go dtí páirc na habhann. I bhfírinne, ámh, is í seo

an deacracht is mó a bhéas agat ó thaobh treoraíochta ar an turas seo, mar tá cuid eile an

Ghreenway sách soiléir.

Agus tú ar chiumhais na habhann, tá rogha eile romhat - deas agus clé. Ar eagla

go gceapann tú gur rogha neamhthábhachtach é seo, míneoidh mé a thábhacht: tá ceantar

Harlem i dtuaisceart Manhattan, mar atá an droichead féin, agus má fhágann tú an

droichead ag dul ó dheas ag meánlae, tá gach seans ann go mbeidh tú ag rothaíocht trí

Harlem ag a seacht a chlog tráthnóna. Anois, is ceantar garbh í Harlem, lán daoine Gorma

agus Hiospáinigh a rugadh agus a tógadh gan dóchás gan airgead, agus níl mórán fáilte

roimh an gcine geal ann. Níl mé ag rá go bhfuil an áit naimhdeach nó easchardiúil amach

is amach ach oiread, ach bí cinnte de go dtógfar fé deara grúpa daoine bána ar a rothair

deasa nua agus a gclogaid glana ag falaireacht tríd an gceantar. Mar sin, os rud é go

dtéann an Greenway trí lár Harlem, b'fhearr i bhfad duit, dar liomsa, dul tríd ar maidin nó

go luath sa tráthnóna, nuair nach bhfuil gráscar na hoíche amach as a leapacha go fóill.

Faraor, sin lomlán na fírinne. Cuirfidh Meiriceánaigh i mbealach eile é, b'fhéidir, ach

molfaidh siad an rud céanna.

134

134


Inwood Hill agus Subwoofers na Hiospáineach

Seans mór maith nach dtarlódh tada, ach is fearr fanacht ón mbaol, agus mar sin,

chasamar i dtreo an tuaiscirt agus Inwood Hill. Ceantar suimiúil is ea Inwood, ó tá

meascán mearaí de dhaoine ann - Gormaigh agus Hiospáinigh don chuid is mó, ach le

pobal nua aisteoirí, ealaíontóirí, agus micléinn atá ag iarraidh bheith ina gcónaí ar oileán

Mhanhattan ach nach bhfuil sé ar a n-acmhainn acu cur fúthu i ndeisceart an oileáin. Mar

a thuigfeá, mar sin, tá imreas ag fás idir seanphobal na háite agus na háitritheoirí nua.

Tarlaíonn an rud céanna i ngach cathair ar domhan, ach is trua é fós féin. Tagann na

Bóthéimigh isteach go ceantar bocht sáilchaite, osclaíonn siad siopaí nua, amharclainn,

gailearaithe, agus a leithéid. Nuair atá an ceantar anois "cool", bogann na Yuppies isteach

lena n-airgead mór, brúnn na Bóthéimigh amach (agus an seanphobal freisin, ar ndóigh)

agus súnn an beo as cnámha na háite sara mbogann siad ar aghaidh go dtí tithe nua sna

bruachbhailte.

Tá Inwood ag an bpointe ina bhfuil na Bóthéimigh ag bogadh isteach, agus is léir

sin do na súmairí fola craosacha atá cheana féin ag dul san amhantar agus ag ceannach

foirgintí an cheantair agus á ligint amach ar chíos níos airde. Is léir é freisin, ar ndóigh,

do na daoine bochta a bhí ina gcónaí sa cheantar agus anois nach bhfuil sé ar a n-

acmhainn fanacht san áit níos mó. Is é seo faoi deara an t-imreas, mar sin, agus

nochtaíodh an t-imreas go soiléir cupla mí ó shin nuair a maraíodh cailín sa bpáirc mhór

áitiúil - Inwood Hill Park - go neamhthrócaireach. Tá a fhios ag seanphobal an cheantair,

ar ndóigh, go bhfuil an pháirc dáinséarach istoíche, ach ba bheag aird a thug an cailín seo,

ar aisteoir í agus macléinn i gcoláiste clúiteach Juilliard, ar na rabhaidh, agus rugadh

uirthi sa bpáirc agus í amuigh ag rith. Páirc mhór atá ann, agus níor fritheadh a corp fiú

tar éis gur chuardaigh na póilíní í. Ba é tar éis gur tháinig pobal uilig a baile dhúchais i

135

135


ndeisceart Nua Gheirsí go hInwood amháin ag scagadh na páirce go mion, gur thángthas

uirthi.

Comhartha ar bith de seo ní raibh le feiceáil agus sinn ag rothaíocht tríd an bpáirc,

buíochas le Dia. Os ar gcionn, ag barr Inwood Hill, sheas musaem "An Clabhstra", an

chuid den Mhetropolitan Museum atá curtha ar leataobh don mheánaois. Tógadh as

codanna de shéipéil agus mainistreacha Eorpacha é ag deireadh an 19ú haois, agus

cuireann seo díoma áirithe orm, an díomá céanna a thiocfadh ar Ghréigeach agus é ag

breathnú ar na Elgin Marbles i Musaem na Breataine, is dócha, ach ní féidir a shéanadh

go bhfuil sé go hálainn, agus go hiomlán mistéireach agus é ar bharr aill i gcathair Nua

Eabhraic. D'fhéadfá lá a chaitheamh ann, agus go deimhin, tá laethanta caite agamsa ann

ag treorú mo mhacléinn litríochta tríd semester i ndiaidh semester. Tá sé deacair an

musaem a bhaint amach ón raon, ámh, agus leanamar ar aghaidh an lá seo.

Tá cupla bóthar beaga trí Inwood Hill Park, agus is dócha gurbh é seo ba chúis le

plódú na háite nuair a rothaíomar tríd an tráthnóna Domhnaigh seo. Go deimhin, ní

rabhamar in ann rothaíocht níos mó, mar gheall ar méid na ndaoine ar na cosáin, agus ar

feadh cupla nóiméad shíleamar go raibh féile ollmhór ar siúl sa bpáirc. Go háirithe, mar

gheall ar an bhfothram. Níl dabht ar bith ach go raibh an gleo ó cheantar na féile sa bpáirc

chomh láidir le fothram ar bith ag coirmcheol mór raccheoil. Ba mór ár n-ionadh, mar

sin, a fheiceáil nach raibh stáitse ar bith sa bpáirc. Cé as, mar sin, an gleo? Níorbh fhada

ár n-aineolas. Bhí sé ag teacht as cófra cairr.

Cinnte tá faisean na subwoofers tagtha go hÉirinn. Thosaigh sé sna hochtóidí le

daoine óga ag tiomáint timpeall lena raidiónna ar siúl i mbarr láine. Ansin thosaigh siad

ag casadh téipeanna agus dlúthdhioscaí. Ansin thosaigh siad ag cur callairí breise sna

cairr chun cur leis an láine. Ach i ndeireadh na nóchaidí, d'éirigh sé áiféiseach - thosaigh

136

136


daoine ag ceannach callairí mar a d'úsáidfeá do choirm cheoil agus á gcur isteach sa

gcófra (i Meiriceá, tá an cleachtas seo teoranta go Gormaigh, Hiospáinigh, agus lucht na

tuaithe go fóill, beag ná mór). Don chuid is mó, ámh, ní chuirfeadh siad isteach ach na

"subwoofers" - callairí a chasann na dordfhuaimeanna is ísle. Mar sin, ní chloiseann tú ó

na carranna seo ach tuairteáil uafásach a chuireann creathadh faoin tsráid chomh fada le

céad méadar ón charr féin. Tá sé seo éirithe ina fhadhb ollmhór i gcathracha Mheiriceá -

go háirithe má chónaíonn tú in aice ceantar a bhfuil dronga sráide go láidir iontu.

Dúisítear thú faoi thrí nó faoi cheathar san oíche agus na carranna seo ag dul thart. Pé

scéal é, bhí na daoine seo tar éis céim eile a thógáil i dtreo na gceolchoirmeacha

gluaisteacha - callairí "tweeter" agus meánraon a chur leis na subwoofers agus an córas

fuaime uilig a bheith agat i do charr.

Bhuel go bhfóire Dia orainn; bheadh sé barrúil mara mbeadh sé truamhéileach.

B'sheo romhainn carr, a chófra oscailte, agus dhá challaire ollmhóra ann, iad ag bleasteáil

ceol Hiospáineach amach, agus na céadta daoine thart orainn ag picniceáil faoin ghleo.

Oibríonn na Hiospáinigh go dian, agus is é an Domhnach an fíorlá saoire dóibh, lá a

chaitheann siad lena muintir ar aifreann agus ansin sna páirceanna poiblí ag picniceáil

agus ag imirt sacair agus volleyball. Agus geallaim leat, nuair a réitíonn siad picnic,

iomraíonn siad an bád ar fad seachas an leathbhuille fánach a thabhairt. Bhí na boird

picnic ag gíoscán faoin ualach bia orthu. Is léir gur rud dáiríre é an picnic don phobal seo.

Bhí na céadta páistí ag rith thart de sciotán, agus deamhan focal Béarla a bhí le cloisteáil

ó dhuine ar bith.

Ba léir, ámh, go raibh iomaíocht ann sa pháirc. Caoga slat níos faide ar aghaidh

bhí car eile leis an bhfearas céanna, ach seachas ceol Mariachi, ba rap a bhí ag teacht óna

challairí. Timpeall an chairr sheas buíon Gormach timpeall go leadaí támhleisciúil, ag

137

137


caitheamh corrshúil dúshláin i dtreo na Hiospáineach. Ag na boird in aice an chairr

racánaí, bhí a muintreacha ina shuí i mbun an rud chéanna a bhí ar siúl ag na

Hiospáinigh.

Mar a tharla, nuair a tháinig muid go deireadh na páirce, ba léir dúinn go

rabhamar amú, ach gan mhíniú. Thaispeáin an learscáil go raibh bealach siúil amach

taobh eile na páirce, ach má bhí, níor aimsíomar é. Bhí droichead traenach go híseal ar

uisce abhann Harlem, ach bealach trasna ar bith52. Mar sin, ar ais linn arís tríd an gcallán

picniceach, anois le blúirín faitís, ó ba léir dúinn an t-imreas idir na Gormaigh agus na

Hiospáinigh, agus go rabhamarna, Báinigh chomh geal leis an leathanach cóipleabhair, ag

seasamh amach an iomarca.

D'fhág seo Washington Heights agus Harlem romhainn, cuid mhaith de ar na

sráideanna, agus ó nach rabhamar ariamh sna ceantracha seo cheana, níorbh fhios dúinn

céard a bheadh romhainn, ach amháin go raibh fíordhrochcháil ar Washington Heights

mar gheall ar dhrugaí agus dronga sráide. D'fhágamar an pháirc, agus d'aimsíomar

Dyckman Street, a thabharfadh go dtí Highbridge Park muid, a leanann abhainn Harlem

ar feadh dhá mhíle nó mar sin.

Trasshráid is ea Dyckman a ritheann go fiarach ó iarthuaisceart na rinne soir ó

dheas, agus is léir gur lárshráid an cheantair agus an phobail í. D'fhéadfaimís sinn féin a

shamhlú ar ais ar shráideanna San José i gCosta Rica gan mórán deacrachta. Ní raibh ach

fíorbheagán Béarla le cloisteáil thart orainn, agus bhí na cosáin ag cur thar maoil le

daoine de ghach cine an domhain. Bhí siopaí ar oscailt i ngach áit, na hearraí crochta ar

na fallaí amuigh agus na custamaeirí á scrúdú go géar agus in aird a nguthanna. Bhí raon

rothar ar an sráid, ach ní bheadh a fhios agat é, mar bhí na carranna pairceáilte go

52 "Spuyten Duyvil" ("Smugairle an Diabhail") is ainm don áit seo, i gcuimhne na guairneáin a bhíodh ann mar gheall ar an abhainn bheith ag scoilteadh ina dhá shruth anseo. Comhartha eile go raibh na hÍsiltírigh go láidir sa cheantar.

138

138


dúbailte ó cheann ceann na sráide, le daoine ag teacht is ag imeacht uathu, doirse na

dtiománaithe ag oscailt is ag dúnadh (sin an fáth go mba cheart duit fanacht ceithre nó

cúig throigh amach ó charranna ar an tsráid agus tú ag rothaíocht) agus, dar fia, daoine ag

stopadh a gcarranna os do chomhair amach gan oiread is moill a bhaint astu féin ar dtús.

Níor éigeandáil ba chúis le seo ach oiread. De ghnáth, shiúlfadh siad go duine éigin ar an

gcosán agus thosódh ag caint leo, ag fágáil an chairr ar an tsráid gan aird ar bith a

thabhairt ar an dream taobh thiar díobh. Ba léir go raibh siad ar ríchuma leo faoi dhaoine

eile, agus níor léir dúinn ar leibidí iad nó muintir na ndrong. Ba chuma pé scéal é -

d'fhanamar amach uathu, agus rinneamar iarracht teagmháil súil a dhéanamh leo. Mar sin,

níor mhór dúinn bheith ar airdeall go géar i dtaobh na ndaoine, a gcarranna, agus doirse a

gcarranna. Bhí áthas orainn nuair a shroicheamar droichead don raon rothair nua a théann

far an bhóthair mhóir ar thaobh thoir Mhanhattan - an Harlem River Drive.

Turas aisteach ab ea seo, cosúil leis an turas trasna droichead George Washington.

Ar thaobh amháin, bhí an abhainn - ciúin, álainn, mall - agus ar an taobh eile bhí an

Harlem River Drive, lán le daoine ar buile ag tiomáint go craiceáilte agus ag séideadh a

mbonnán gach cupla soicind, gan eadrainn ach falla íseal as coincréad. Bhíomar buíoch

nuair a scar an raon rothar agus an bóthar, agus fuaireamar sinn féin cois abhann. An

Harlem River Speedway is ainm don chuid seo den raon rothar, atá i bpáirc míle nó dhó

ar fhad. Is cosúil gur tógadh an pháirc in 1898 mar pháirc rásaíochta do charráistí. Is é sin

is cúis don ainm aisteach ar an áit.

Trasna an droichid luíonn an Bronx, agus sraith droichead chuige le feiceáil deis

is clé uait thar an abhainn, ach gach rud ciúin agus i bhfad uait. Leanamar ar aghaidh gan

timpeall orainn ach corrdhuine ag baint suilt as grian an lae agus rothaithe eile ag teacht

inár dtreo ó dheisceairt an oileáin. Ní dhéanann tú dearmad ach oiread gur seo cuid

139

139


cnocach an oileáin. Ar dheis bhí aillte rite agus os ár gcionn túir ollscoil Yeshiva, ollscoil

mhór do Ghiúdaigh i Nua Eabhrac.

Faoi dheireadh, ámh, bhí orainn fáil réidh leis an rothaíocht cois abhainn agus

cupla míle a thaisteal ar na sráideanna. Mar sin, suas linn ar raon rothar speisialta a thóg

thar an Harlem River Drive muid agus amach ar shráid San Nioclás. Mar a tharlaíonn, is

cuid úrnua den Ghreenway an droichead, mar ba léir dúinn ón dornán rothaithe a lean ar

aghaidh thíos fúinn feadh chiumhais na habhann. Mar a tharlaíonn, bhíodh raon rothair

thíos cois abhann, ach fuarthas réidh leis fiche bliain ó shin nó mar sin. Níl fágtha thíos

anois, faraoir, ach raon rothar as rubal i bpáirc a bhí go hálainn sna seachtóidí, dúradh

liom, agus dronga daoine gan dídean. Sráid faoi leith is ea sráid Shan Nioclás, óir tá aill

mhór ar ar taobh thiar de. Ní raibh a fhios agam gur tharla eachtra ar bith de chuid éirí

amach na Meiriceánach in aghaidh Shasana i 1776 i Nua Eabhrac, ach is cosúil gurbh ar

an gcoicín seo, an "Point of Rocks" mar ab fhearr aithne air, a sheas an Ginearál George

Washington, agus é i gceannas ar a thrúpaí in aghaidh arm Shasana (agus saighdiúirí

Gearmánacha leo, dar fia!) sa "Battle of Harlem Heights." Ní raibh an bua ag ceachtar

taobh sa chath beag seo, ach fuair 70 saighdiúr de chuid airm Shasana bás, agus an méid

céanna ar thaobh na Meiriceánach. Is cosúil, ámh, gur chuir sé go mór le ugach na

Meiriceánach.

Harlem

Agus anois bhíomar i gceartlár Harlem, áit ar maos le stair an chine Ghoirm, mar

ba léir dúinn ó logainmneacha an cheantair: Jackie Robinson Park; Marcus Garvey Park,

Martin Luther King, Jr. Tower53, agus dornán eile. Athainmníodh Marcus Garvey Park le

53 B'é Jackie Robinsin an chéad Gormach a d'imir Baseball go proifisiúnta, agus a bhris an "color barrier." Ba bhunaitheoir den "Universal Negro Improvement Association" é Marcus Garvey, a bhí lánpháirteach in eagrú na gluaiseachta Ghoirm i dtús an 20ú haois. B'é Martin Luther King, Jr, ar ndóigh, ceannaire na gluaiseachta cearta sibhialta do Ghormaigh i Meiriceá sna 50aí agus sna 60aí go dtí gur

140

140


fíordhéanaí ó "Mount Morris Park." Mar a tharlaíonn, ag an bpointe seo ní rabhamar ach

cúig bhloc ó oifig Bhill Clinton, a d'oscail oifig sa cheantar i 2001. Rud inmholta agus

tuisceanach a bhí sa ghníomh seo, dar liom, ag taispeáint, mar nár thaispeáin polaiteoir ar

bith eile sa chathair, gur chreid Clinton sa chine Gorm. Agus, ar ndóigh, ag cur leis an

méid vótaí a bhfaighfeadh a bhean, Hillary, sa toghchán do chathaoir sheanadóir Nua

Eabhrac a tharla an bhliain céanna!

Má chuala tú faoi Harlem in aon chor mar áit chultúrtha, ba mar gheall ar lucht an

"Harlem Renaissance" é. Sna 1920aí, d'fhás glún scríbhneoirí agus ealaíontóirí aníos i

Harlem, croílár Mheiriceá Ghoirm. Chuirtí síos ar an ngluaiseacht mar "athbheochan

Harlem." Faraor, níor mhair sé i bhfad, agus níl mórán fágtha i Harlem sna laethanta seo.

Agus sinn ag rothaíocht thar Marcus Garvey Park thugamar déagóir faoi deara ina shuí ar

ar cholbha an chosáin. Bhí carnán dlúthdhioscaí aige, agus, ceann i ndiaidh a chéile, bhí

sé ag oscailt na clúdaithe agus ag caitheamh na ndioscaí trasna an bhóthair uaidh. Mar a

thuigfeá, níor fhiafraíomar de cén fáth, ach leanamar ar aghaidh go smaointeach, ag

iarraidh gan an iomarca áirde a thabhairt ar an bpróiséas scriosta.

Ó tharla gur thrí Harlem a chuamar roimh seo, b'íoróin breá é casadh ar ais ar an

nGreenway ag ciumhais na habhann arís, mar b'é an chéad pháirc a bhfacamar ná Thomas

Jefferson Park. Íoróin, mar le déanaí i Meiriceá tá sé tagtha chun solais gurbh fhímíneach

é athair seo na tíre ó thaobh Gormaigh agus saoirse de. Ní amháin gur lean sé ar aghaidh

lena sheilbh ar sclábhaithe tar éis gur scríobh sé fógra neamhspleachais Mheiriceá i 1776,

ach is cosúil anois ó thaighde DNA gur imigh sé ar bhall amháin ar a laghad de

theaghlach sclábhaithe a d'fhan ar a shealúchas, Sally Hemings. Ainneoin seo, níor ghlac

seisean ná a mhuintir freagracht as na páistí a d'eascair as an gcoibhneas, agus b'é sna

1990aí, beagnach 200 bliain tar éis gur gineadh a pháistí de mhná Hemings gur ghlac na

feallmharaíodh go mistéireach é i 1968.

141

141


Jeffersons leis go raibh cead ag na Hemings iad féin a lua le Jefferson54.

Upper East Side

Is í seo, an chuid den raon rothar trasna ó Randall's Island, an chuid is nuaí den

raon rothar, agus is léir é. Tá an dromchla bán réidh, le suíocháin gach caoga méadar nó

mar sin, agus tá raidhse comharthaí eolais. Tar éis an Harlem River Speedway, atá ann le

fada, b'é seo an chuid ab áille den turas go nuige seo. Stopamar ar feadh meandar

(bhíomar ar na rothair uair a'chloig go leith faoi seo) chun deor uisce a ól agus píosa

seacláide a ithe. Ag an bpointe seo, agus sinn ag breathnú amach ar an uisce,

chonaiceamar eitleán ag teacht isteach thar an uisce go híseal. Níor scairdeitleán é, agus

ní raibh rófhaitíos orainn go raibh sé ag déanamh ar na Náisiúin Aontaithe nó tada mar

sin, ach m'anam, bhí sé go híseal, agus níor léir dúinn céard a bhí ar siúl ag an eitleán go

dtí gur thosaigh ag tuirlingt go mall réidh i dtreo na huisce. Rug mé ar mo dhéshúiligh

agus lena gcúnamh ba léir dom nach raibh rothaí ar an eitleáin, ach snámháin nó scíannaí.

B'eitleán mara é. Lúchair orainn leis an seó seo, bhreathnaíomar ag teacht isteach é. Ag

an nóiméad deireannach, ámh, b'fhéidir mar gheall ar shéideán, d'éirigh sé cam ina eitilt,

é ar fiar beagáinín. Rinne snámhán amháin teagmháil leis an uisce, ach d'ardaigh an t-

eitleán arís san aer agus chuaigh timpeall i gciorcal mór os cionn an chuain. Tháinig sé

isteach arís, agus, an turas seo, leis na heití go réidh leibhéalta, theagmhaigh sé leis an

uisce agus leandáil cosúil le eala. Ná hinnill ar siúl go fóill, chas se timpeall agus rinne ar

fhoirgneamh mór cois na habhann.

Mar a tharlaíonn, is aerfort í seo sa chiall is leithne, ach amháin go bhfuil an

aerstráice ar uisce, agus tá cód faoi leith aige, fiú: 6N7. Shíl mé nach raibh sna heitleáin

54 Idir an dá linn maítear nárb é Thomas Jefferson a ghin na páistí, ach a dheartháir Randolph Jefferson, agus sin an fáth go bhfuil DNA Jefferson go flúirseach i bhfuil Hemings. Ní fheadar.

142

142


mara níos mó ach iarsmaí stairiúla, ach is cosúil go bhfuiltear ag teacht ar ais in áiteanna

cosúil le Nua Eabhrac ina bhfuil an móraerfort ar imeall na cathrach agus nuair nach

bhfuil tú ag iarraidh eitilt níos faide ná do theach samhraidh céad míle ón chathair. Tá an

cuan beag seo, ina dtagann sunda Long Island, abhainn Harlem agus an East River le

chéile, an-chóngarach do cheann de na ceantair is mó airgid agus is cáiliúlaí sa chathair -

an Upper East Side agus Yorkville. Ná measc an ceantar seo leis an Lower East Side, atá

míle nó dhó níos faide ó dheas - níl baint ar bith acu lena chéile. Is í an Lower East Side

seancheantar na n-imirceach, an áit inár tháinig na hÉireannaigh, na Gearmánaigh, na

Giúdaigh, agus na Hiospánaigh isteach sa 19ú agus sa 20ú haois. Is é an Upper East Side

ceantar na saibhir - an áit ina bhfuil an caractar Carrie ina cónaí sa sraith teilifíse "Sex

and the City." An áit ina raibh cónaí ar Irving Berlin agus Ethel Barrymore, agus an áit

ina bhfuil caiftíní na cathrach ina gcónaí go fóill. Is anseo a bhfaighfeas tú na gailearaithe

nua agus na músaemanna tábhachtacha mar an Metropolitan Museum agus an

Guggenheim Museum. Is anseo atá na hospidéil is príobháidigh agus is leithlisigh - an

Sloan Kettering Cancer Center agus Ospidéal Beth Israel. Agus is anseo, ar ndóigh, atá

cónaí ar mhéara Nua Eabhraic sa teach clúiteach Gracie Mansion. Agus mar sin, is anseo

atá na daoine ina gcónaí a bhfuil sé ar a n-acmhainn acu eitleán mara a thógáil ar chíos

lenar féidir leo scuabadh leo tráthnóna Dé hAoine amach go dtí an club gailf ar Long

Island, nó go dtína dtithe móra i West Egg agus East Egg ar rinn an oileáin chéanna. Is

beag tuairisc a dhéantar ar seo. Níl ach comhlucht amháin a eitlíonn isteach agus amach

as an aerfort seo go rialta, agus déanann siad é go ciúin, óir is iad na daoine is mó airgid

agus tionchair sa chathair a úsáideann an tseirbhís. Agus ní beag an costas ach oiread -

$800 ar a laghad do thicéad fillte go dtí na Hamptons - an ceantar saoire is mó ráchairt ar

Long Island. Ná bac nach dtógann an eitilt ach 35 nóiméad, agus nach dtógfadh sé ort

143

143


féin i do charr ach dhá uair a' chloig. Má tá an t-airgead agat, caithfidh tú é.

Ní raibh a fhios againn cé a bhí san eitleán an turas seo. Bhí an foirgneamh cois

abhann rófhada agus ár ndéshúiligh rólag. Liam Neeson? Madonna? Bill Clinton? Cárbh

fhios. Chasamar ár súile arís i dtreo an eitleáin go santach, agus shuíomar ar ais arís ar ár

ndiallaití crua, ár n-aghaidheanna anois ar an gQueensboro Bridge agus na Náisiúin

Aontaithe.

Is i gceantar an airgid agus na pribhléide atá muid anois, agus is féidir an mhaoin

a bholadh thar ort agus tú ar do bhealach tríd an gceantar. Má bhíomar ar an stráice ba

nuaí den Ghreenway anois beag, táimid anois ar an stráice is sine agus is cothaithe. Is é

seo an "Bobby Wagner Walk", a tógadh i 1939 mar chuid den FDR Drive. Ar ndóigh, ní

faoina hainmneacha seo a tógadh iad sna tríochaidí – ní bhfuair Franklin Delano

Roosevelt bás go dtí 1945 agus ní bhfuair Bobby Wagner bás, ar pholaiteoir Nua

Eabhracach mór le rá é, go dtí 1993. Rud nach raibh a fhios agam ag an am ná go

rabhamar ag rothaíocht thar chuid de Londain. Nuair a bhíothas ag tógáil an FDR Drive

(a raibh an t-ainm East River Drive aige ag an am), úsáideadh rubal ó bhuamáil Londain

chun cuid de a thógáil. Mar a tháinig an rubal go Nua Eabhrac? Mar bhallasta sna longa

trasatlantacha. Pé ar bith, ainneoin an FDR Drive in aice leat agus tú ag rothaíocht leat,

shílfeá thú féin in áit, agus b’fhéidir in am, níos sibhialta. Thart orainn bhí seanmhná an

Upper East Side lena ngaidhríní beaga ar iall; a ngariníonacha ina suí ar na geadáin

féarach ag déanamh staidéir, agus breacadh turasóirí ag gliúcadh timpeall.

Ó thaobh suaimhnis de, b’í seo an chuid ab fhearr den Ghreenway go nuige seo,

ach ní rabhamar ag stopadh anseo inniu. Bhí orainn rothaíocht ar an tsráid arís, mar a bhí

2nd Avenue, ceann de artaraithe tráchta Mhanhattan. Ar dhroichead thar an FDR Drive, a

bhí tachta le trácht, ar ndóigh, linn, mar sin, síos York Avenue, trasna 55th Street ar feadh

144

144


dhá bhloc fada55, agus b'shin 2nd Avenue romhainn - aibhinne mór leathan, lán le trácht,

agus ag sméideadh chugainn mar fear speile na scannán. Ar ndóigh tá taithí agamsa ar

rothaíocht ar dhrochshráideanna - nár thaisteal mé Ciarraí, Tír Chonaill, Gaillimh Thoir,

Conamara, Corcaigh (na cnoic, go bhfóire Dia orainn!) agus Baile Átha Cliath, gan trácht

ar Londain, Freiburg na Gearmáine, agus Beirlin na Gearmáine, ach faraor, ní raibh de

thaithí ag Jo ach Madison, Wisconsin, baile ollscoile a raibh mogalra raon rothar ann

cheana féin. Ba bheag taithí a bhí aici ar rothaíocht sna cathracha. Mar sin thosaíomar ag

argóint. Thograigh mise go mb'fhearr dúinn rothaíocht ar thaobh chlé na sráide, ó ba

shráid aontreo second Avenue, ach dúirt Jo go mba cheart cloí le rialacha an bhóthair,

agus rothaíocht ar an taobh deas. Ní oireann na rialacha sin do shráideanna aontreo, arsa

mise. Beidh trácht ag dul níos maille ar an taobh deas, arsa sise. Beidh siad uilig ag

taisteal faoin luas céanna, arsa mise, ós ag casadh faoi dheis agus faoi chlé atá siad, agus

gur sráid aontreo í seo, agus go mbeidh sinne muid féin ag casadh faoi chlé agus muid ag

gabháil ar ais ar an raon rothar.

Ghéill sí faoi dheireadh. Mar shop, d'ofráil mé di rothaíocht ar tosach, ach

dhiúltaigh sí.

"Ach sin is sábháilte," arsa mise.

"Is cuma liom," arsa sise. "Braithim níos sábháilte nuair a bhfeicim thusa os mo

chomhair.

"Ach is é an duine ar chúl a leagfas . . ."

"Is cuma liom." Ráite tríd an gcár. "Anois lean ort."

Bua piorach dom, is dócha. Gheobhadh sí a cás orm go fóill. Ar aghaidh linn.

55 I Nua Eabhrac déantar trácht ar bhlocanna fada agus blocanna gearra. Mar a thug tú faoi deara, cinnte, agus tú ag breathnú ar léarscáileanna Nua Eabhraic, tá mórchuid na cathrach tógtha ar chóras ghreille a leagadh amach sa 19ú haois. Ar an gcóras seo, ritheann "sráideanna" soir-siar agus aibhinní thuaidh-theas. Thuaidh-theas tá 20 bhloc i míle amháin; soir siar tá 5 cinn. Mar sin, bí cúramach agus tú ag fáil treoracha i Nua Eabhrac. Má dheireann duine "deich mbloc sa treo sin," d'fheadfadh sé a bheith ag rá "leathmhíle" nó "dhá mhíle."

145

145


Mar a tharla, ní raibh mórán tráchta ar 2nd Avenue, agus, cés moite de chupla

tiománaíthe tacsaí craiceáilte, a shamhlaigh iad féin ar ais i gCairo nó i Lima, a tháinig

trasna orainn go tobann, d'fhanamar sábháilte go leor inár n-airdeall.

Bhíomar ar an tsráid ag an bpointe seo ar chúiseanna slándála - cupla bloc uainn,

ag breathnú amach ar an East River go huaibhreach, bhí foirgintí na Náisiún Aontaithe.

Mar a tharlaíonn, is targaid éasca príomhfhoirgneamh na Náisiún Aontaithe más

scéimhlitheoir thú le heitleáin agus cupla punta ábhair pléascaí, mar is foirgneamh mór

leathan é lena aghaidh is leithne ag féachaint amach ar an abhainn. Ní bheadh mórán scil

eitilte a dhíth ort chun an foirgneamh seo a aimsiú. Agus sin an fáth nach ligtear daoine

isteach ar an gcosán cois abhann os comhair na Náisiún Aontaithe. Caithfidh tú an

ceantar ar fad a sheachaint agus dul isteach ar na sráideanna.

Na Náisiúin Aontaithe

Is aoibhinn liom an chaoi inár féidir stair Mheiriceá agus an domhain a fheiceáil i

logainmneacha chathair Nua Eabhraic. Chonaiceamar Marcus Garvey Park thuas i

Harlem. Thíos anseo tá oileán fíorbheag amach óna Náisiúin Aontaithe darb ainm U

Thant Island. B'é U Thant Rúnaí Ginearálta na Náisiún Aontaithe sna seascaidí, duine a

raibh meas mór air sa tionól mar gheall ar a stiúradh cúramach agus a cheannasaíocht

éirimiúil. Iarradh air, beagnach d'aon ghuth, an dara téarma a thógáil mar Rúnaí

Ginearálta, ainneoin gur gheall sé nach lorgódh sé ach an t-aon téarma amháin. Fuair sé

bás i Nua Eabhrac i 1974, agus athainmníodh an t-oileán beag seo (oileán saorga, dála an

scéal, a tógadh sna 1890aí do dhroicead traenach nár tógadh ariamh) mar chomhartha

ómóis dó.

I lár an East River, idir Queens agus Manhattan, tá oileán eile faoi leith –

Roosevelt Island. Ní bheadh sé níos mó ná 150 méadar ó thaobh amháin go dtí an taobh

146

146


eile, agus, cé go bhfuil cupla carr air, is beag bóthar atá ann do na cairr seo. Bhí dornán

mór ainmneacha ag an oileán ó aimsir na n-Indiach. Lena 147 acra, thug na hIndiaigh

Minnahannock air – an t-oileán fada. Thug na hÍsiltírigh Varckens Eylandt air – oileán na

muc. Nuair a ghlac na Sasanaigh seilbh ar an gceantar, cuireadh “Perken's Island” air,

agus i 1667 tugadh don Shirriam míchlúiteach John Manning é. B'é seo an ceannaire a

thug suas Fort James (croílár míleatach Nua Eabhraic) do chabhlach na hÍsiltíre i 1673

gan oiread is piléar a scaoileadh. Glacadh lena mhíniú i Sasana nach raibh trúpaí go leor

aige chun an chathair a chosaint, ach nuair a d'fhill sé ar Nua Eabhrac cupla bliain dár

gcionn, ní raibh lucht na cathrach chomh carthannach céanna. Tugadh os comhair cúirt

airm é agus fuarthas ciontach é i bhfaillí dualgais, agus daoradh chun báis é. Ar lá a

dhícheannadh, ámh, iomalartadh an píonós, agus cinneadh ar a chlaidheamh a bhriseadh

os a chionn (náire mór do shaighdiúr) agus é a chur amach ar a oileán go deireadh a

shaoil. Mar a tharla, bhí teach mór aige ar an oileán, agus is cosúil go bhfaigheadh sé

raidhse cuairteanna. D'fhéadfadh a shaol bheith níos measa, cinnte.

D'fhan an t-oileán i seilbh phríobháideach go dtí 1828, nuair a cheannaigh cathair

Nua Eabhraic é. Thóg siad príosúin, tithe na mbocht, ospidéil, agus tithe altramais ann,

agus mar gheall ar seo, athainmníodh an t-oileán i 1928 go “Welfare Island”. Dúnadh

cuid mhaith de na hinstitiúid seo, ámh, agus i 1970, cinneadh ar úsáid an oileáin a athrú

go tithíocht. Bhíothas ag súil le 20,000 a chur isteach ann ar dtús, ach leis na Náisiúin

Aontaithe díreach trasna na habhann uaidh, cinneadh gur riosca slándála an méid sin,

agus tá tuairim is 10,000 ina gcónaí ar an oileán. An rud is suntasaí faoi seo ná nach raibh

bealach díreach go dtí an t-oileán ó Mhanhattan le fada, ach amháin staighre síos an colún

thoir den Queenboro Bridge, a théann thar an oileán ó Mhanhattan go Queens. Gheall an

t-údarás iompair stáisiún ar líne thraenach faoi thalamh, ach thóg sé chomh fada sin gur

147

147


chinn áitritheoirí an oileáin carr cábla a thógáil. Tugadh chun crích an plean seo, agus is é

an carr cábla seo an t-aon cheann i Meiriceá atá in úsáid go poiblí anois. Is féidir leat

gabháil trasna air le do chárta Subway, agus ní chosnaíonn sé ach $2. Sladmhargadh

d'eachtra nach bhfaighfidh tú i mórán áiteanna eile ar dhomhain.Mar a thuigfeá,

cosnaíonn árasán ar Roosevelt Island slám mór airgid. Is iad oibrithe na Náisiún

Aontaithe mórchuid na n-áitritheoirí ann. Ní thógann sé ach 5 nóiméad orthu dul ag obair

ar maidin – rud dochreidte do Nua Eabhrac.

An rud a chuir íontas orainn agus sinn ag taisteal far an gcosán seo ná an bóthar -

cá raibh sé? Bhí sé in aice linn agus muid ag teacht isteach sa cheantar, ach tásc ná

tuairisc de ní raibh le fáil níos mó. Le míorúilt na hinnealtóireachta, bhíomar os a chionn.

Ceal spáis cois abhainn, tógadh bealach na habhann ar thrí leibhéal - leibhéal amháin don

trácht a bhí ag taisteal ó thuaidh, leibhéal amháin do thrácht ó dheas, agus leibhéal eile

arís do rothaithe agus coisithe. Tógadh an bealach chomh láidir sin nach rabhamar in ann

an trácht a bhrath fúinn. Don choisí cois abhainn anseo, ní raibh le feiceáil nó le brath ach

glas na bplandaí agus áille na habhann.

An Lower East Side agus Deisceart Mhanhattan

D'fhágamar na Náisiúin Aontaithe inár ndiaidh agus rinneamar ar chuid thoir-

theas Mhanhattan, a ghobann amach mar dheireadh ordóige. Is insan borradh seo ag

deireadh an oileáin, a bhfaighfeas tú an chuid is cultúrtha den chathair - an East Village,

an Lower East Side, agus Chinatown. Is ceantar na macléinn é an East Village, ina bhfuil

an chuid is mó d'fhoirgintí na hollscoile cáiliúlaí NYU (New York University), agus is í

seo ceann de na ceantracha is mó glaise ar an oileán. Tá páirceanna sacair, raon reatha,

páirceanna leadóige, liathróid láime, cispheile, agus Softball anseo san East River Park,

agus chuile ceann acu in úsáid agus muidne ag gabháil tharstu. Comhartha dóchais dom

148

148


is ea é go bhfuil daoine ina gcónaí i Nua Eabhrac go fóill a imríonn cluichí. Uaireanta ní

fheicim sa chathair ach aimléis is drochbhéasaíocht. Cúis uchtaigh dom, mar sin, go

bhfuiltear amuigh ansin a eagraíonn foirne agus a bhfuil am saor acu.

Os cionn gach rud sa pháirc seo tá an Williamsburg Bridge – structúr ollmhór a

tógadh idir 1896 agus 1903. Sa pháirc, ámh, ní thugann éinne faoi deara é. Mar thaobh

Nua Gheirsí den George Washington Bridge, tá sé go héasca ligint ort nach bhfuil an

droichead ann.

Ach bhí deifir ag teacht orainn anois. Tháinig muid timpeall coirnéal agus b'shin

os ár gcomhair dhá dhroichead mór, an Manhattan Bridge agus an Brooklyn Bridge. Cé

nach bhfacamar an dara ceann cheana, d'aithin muid láithreach é. Tá a íomha beagnach

chomh coitianta leis an Empire State Building. Agus fúthu, bhí rud suimiúil le feiceáil ag

gobadh amach ón oileán agus “Pier 17” scríobhtha air. Ina aice, bhí crainnte seoil

ollmhóra. Ba léir go rabhamar ag teacht isteach ar Sean-Nua Eabhrac. Rinneamar ar na

crainnte.

Fiú ón chaoi ina bhfuil sráideanna an cheantair leagtha amach, bheadh a fhios

agat go bhfuil tú ar sheanthailte na cathrach, mar téann na sráideanna i ngach bealach,

seachas a bheith leagtha amach ar chóras ghreille, mar atá siad sa chuid eile den oileán.

Ach tá dhá thrasshráid thábhachtacha sa cheantar – Wall Street, agus Fulton Street.

Ainmníodh Wall Street i gcuimhne an bhalla a bhíodh ar líne na sráide anallód. Is cosúil

go raibh an balla úd imithe faoi dheireadh an 17ú haois, agus bhrúigh an chathair níos

faide ó thuaidh, chomh fada leis an líne a bhfuil Fulton Street tógtha air anois. Seanshráid

is ea Fulton Street, agus críochnaíonn sé ar thaobh thoir an oileáin le calafort. I bhfírinne,

ní raibh mórán fágtha sa cheantar sna 70aí, ach cuireadh an áit ar leataobh mar cheantar

caomhnaithe, agus tógadh cupla seanlong ar ais go dtí an calafort chun atmaisféar a

149

149


thabhairt don áit. Mar a tharlaíonn, bhí margadh éisc san áit an t-am ar fad, agus tá sé ann

go fóill – an Fulton Street Fish Market. Go fóill, feicfidh tú cócairí bialann clúiteacha

Mhanhattan anseo ar maidin ag ceannach éisc úir dá mbialanna don lá sin, agus is

cuasnóg beathaíochta an áit ar feadh an lae.

Mar gheall ar an turasóireacht, úsáidtear an calafort go mór anois, agus imíonn

cuid mhaith turasanna báid ón gcalafort céanna tríd an lá. Laethanta dálaigh úsáidtear an

calafort do bháid farantóireachta do lucht oibre an cheantair airgeadais a thagann isteach

ó na Boroughs eile. Ón gcalafort níl sé ach ina shiúlóid deich nóiméad nó níos lú go dtí

an stocmhalartán nó foirgintí eile an cheantair.

Leathmhíle ó thuaidh tá Chinatown agus Little Italy, an méid atá fágtha de

cheantar na n-imirceach. Agus tá na hIodálaithe imithe cheana féin. I 2003 rinne

bainisteoirí na mbialann Iodálacha conradh le lucht Chinatown ag socrú go bhfanfadh

sráid amháin sa cheantar i seilbh na nIodálach. An chuid eile, is i seilbh na Síneach atá sé,

agus ní bheadh a fhios agat nach raibh tú i Hong Kong agus tú ag siúl tríd an gceantar.

Fiú fógraí na mórchomhlachtaí, táid i Sínis, agus tugaim faoi deara go bhfuil aifrinntí na

heaglaise Polannaigh san áit i Sínis freisin.

Is i gceantar Chinatown agus an Lower East Side atá an stair is tábhachtaí

d'imirce na n-Éireannach, cé nach mbeadh a fhios agat sin ón gcaoi ina bhfuil an ceantar

anois. B'é croílár an cheantair sa 19ú haois ná an "Five Points" - an chúig phointe - an áit

ar tháinig trí shráid thar a chéile. B'é an chaoi inár leagadh amach an crosbhóthar, ámh,

ná go raibh cúig choirnéal le feiceáil uaidh, agus dá bhrí sin an t-ainm. Ba phlódcheantar

ollmhór an áit an an am, agus b'anseo a shuiteadh an scannán "Gangs of New York", a

bhí bunaithe ar leabhar den ainm céanna ó na 1920aí. B'anseo a tháinig na himircigh as

Éirinn agus as tíortha eile na hEorpa sa 19ú haois, agus b'isteach i gcoire buile a

150

150


thángadar. B'annamh a bhfeicfeá póilín sa cheantar, agus b'ar na dronga a bhunaíodh

slándáil an cheantair go léir. Faraor, thitfeadh na dronga amach scaití, agus maraíodh na

mílte go míthrócaireach ar na sráideanna seo de bharr círeabanna, feallmharaithe, robálú,

agus cathanna idir na dronga údan. I ndeireadh na 19ú haois déag bhí mícháil na háite

chomh dona sin gur leagadh go talamh é agus gur tógadh ceantar nua le foirgintí oifigiúla

na cathrach ann. Píosa beag soir ó thuaidh uaidh, ámh, is féidir blaiseadh na háite a fháil

sa Lower East Side Tenement Museum ar Orchard Street. D'aimsíodh sean-tionóntán ar

an tsráid de thaisme sna 1980aí agus ó shin i leith, táthar á fhorbairt mar mhúsaem imirce.

Cuirfidh sé iontas ort an chaoi inár mhair na himircigh san am sin, agus tabharfaidh sé

blaiseadh na háite duit ar shlí nach bhféadfadh do shamhailteacht.

Má tá tuirse ort ag an bpointe seo, mholfainn duit gabháil faoin mbóthar taobh

amuigh den Seaport agus cuairt a thabhairt ar an Vietnam Veterans' Memorial Plaza. Sea,

tá an leacht cuimhneachán i Washington níos mó, níos clúitigh, agus níos áille, ach beidh

tionchar áirid ag an gceann seo ort nach bhfuil ag an gceann eile - cuirfidh sé i

dteagmháil thú leis na saighdiúirí ar shlí nach mbeifeá ag súil leis - ar bhalla mór déanta

as gloine glas trédhearcach greanadh litreacha abhaile a scríobh saighdiúirí ó Vietnam.

Cuireann siad síos ar a ndrochstaid agus ar a n-imeagla, agus don chéad uair, b'fhéidir,

tuigfidh tú nach raibh sa gcréatúir seo ach ógánaigh. Níos truamhéalaigh, maraíodh

tuairim is a leathchuid de na saighdiúirí a luaitheadh ar an mballa.

Ach inniu bhíomar ag rothaíocht thart, agus faoi dheireadh bhraitheamar go raibh

muid go maith isteach sa dara leath den turas. Anois agus muid ag ceann tíre Mhanhattan,

ní raibh le déanamh ach rothaíocht ar ais suas iarthar an oileáin go dtí an George

Washington Bridge, agus b'sheo romhainn sluaite chomh mór sin go m'éigean dúinn

stopadh agus na rothair a shiúl. Chun an fhírinne a rá, bhí áthas orm, mar bhí mo mhása

151

151


ag casaoid fúm agus bhí ocras diabhalta ag teacht orm.

Mangaireacht agus Meas

Is dócha gurb é an ceantar seo an ceantar is mó do thurasóirí ar oileán

Mhanhattan. I ndáiríre, más turasóir thú, níl mórán le feiceáil i Nua Eabhrac taobh

amuigh de na gnáthrudaí: Times Square, Fifth Avenue, Central Park, an Rockefeller

Center, agus Ground Zero. Ceantar nua turasóireachta is ea seo ar shlí, mar go dtí seo, ní

thiocfadh daoine anseo ach chun bád farantóireachta Staten Island a thógáil, agus níor

fhanadar rófhada. Ach anois, tugann gach turasóir cuairt ar Ghround Zero - an áit inár thit

lárionad trádála an domhain, atá an-chóngarach, agus ina dhiaidh sin, siúlann siad an

ceantar. Mar sin, tá an ceantar anois breac le daoine ó ghach cearn den tír agus den

domhain.

B'fhearr liom an áit nuair nach raibh an méid sin turasóirí thart, mar lean an lucht

trádála iad. Anois tá cosáin Bhattery Park lán le hAfraicigh ag díol gach sórt bruscair. Is é

an t-earra is mó ráchairt faoi láthair ná málaí láimhe agus uaireadóirí le hainmneacha

clúiteacha orthu cosúil le Hugo Boss agus Rolex. Ag am ar bith, beidh cupla céad

díoltóirí timpeall na páirce le málaí móra ar bharraí bagáiste a osclaíonn romhat siad

nuair atá na póilíní imithe. Ar do shiúlóid timpeall na páirce níl le cloisteáil ach seamsán

íseal ón slua seo i gcanúint bhriste na hAfraice: "Handbag, handbag, handbag. Very

cheap. Very cheap. Wristwatch, wristwatch, wristwatch. Very cheap, very cheap."

Ní maith liom iad. Ó thit túir an lárionaid trádála tá dealbh a bhí ina sheasamh os

comhair na túr agus a tháinig tríd an tionóisc athlonnaithe anseo, le bladhm

cuimhneacháin lasta os a chomhair. Ba dhealbh álainn é roimh an eachtra

scéimhlitheoireachta, agus is dealbh álainn é go fóill, ainneoin gur deineadh damáiste

mór dó. Braithim go bhfuil áiteanna nár cheart rudaí a dhíol, agus is í seo ceann acu.

152

152


Faraor, ámh, is léir nach n-aontaíonn na daoine seo liom.

B'fhéidir go bhfuilim ródhian orthu. Bhí banna ceoil ag casadh sa pháirc an lá seo,

mar a tharlaíonn gach deireadh seachtaine, agus bhí slua mór ina suí os comhair an

bhanna ag éisteacht le ceol a bhí ag teacht ó challairí móra, agus ní raibh mórán agam in

aghaidh sin. Ag an am céanna, ámh, bhí an ceol saor in aisce, agus chuir sé le atmasféar

réchúiseach na háite. Stopamar chun éisteacht leis an mbanna, ach níorbh fhada gur

ciorclaíodh muid ag díoltóirí lena seamsán. Go híseal, ach go soiléir feargach, labhair mé

leo . . .

"Go away."

Níor bhogadar, ach stop an seamsán. Chuir mé faobhar ar mo ghuth agus labhair

níos airde.

"Go away at once."

Thosaíodar ag siúl uaim. Bhreathnaigh Jo orm le hionadh. Lig mé osna faoisimh.

I lár Battery Park tá dún mór cruinn déanta as cloch le fuinneoga do ghunnaí

timpeall air. Leis féin sa pháirc, tá cuma an mhíola mhóir air ina luí ansin céad slat ón

uisce. Mar a tharlaíonn, tógadh ar uisce é, ach le himeacht na mblianta agus na huisce tá

oileán Mhanhattan níos faide ná mar a bhíodh, agus tá an taoide tar éis an méid gainimh

agus cré a scuabadh síos iarthar agus oirthear oileáin Mhanhattan, tá fad cupla céad slat

curtha leis an oileán anois agus tá an dún – go liteartha – fágtha ar an trá fholamh.

Ceapann go leor cuairteoirí gur tógadh an bataire seo in aimsir na réabhlóide, ach i

bhfírinne tógadh 40 bliana níos déanaí é, i gcogadh 1812 idir Shasana agus Meiriceá.

B'iad na Meiriceánaigh a thóg an dún mar chosaint do chuan Nua Eabhraic in aghaidh na

Sasanach.

153

153


Níorbh fhada go rabhamar ar ais ar na rothair arís, agus an turas seo, b'fheasach

dúinn go rabhamar go maith isteach i ndara leath an turais, gan romhainn ach iarthar an

oileáin agus raon rothar an bealach ar fad go dtí droichead George Washington. Faraor,

bhí dul amú orainn, ach b'atreorú deas é.

Leacht Cuimhneacháin an Ghorta Mhóir

In aice na huisce anseo tá ceann de na leachtanna cuimhneacháin is nua i Nua

Eabhrac – an Irish Hunger Memorial56. Má tá iontas ort nach bhfuilim ag úsáid leagan

Gaeilge den ainm, is de bharr nach bhfuil móran tada den teanga údan le feiceáil ar an

leacht a dheanaim é. Is deacair cur síos ceart a dhéanamh ar an leacht os rud chomh

aisteach é – bothán beag ó aimsir an ghorta atá ann agus gort timpeall air a tógadh as Co.

Mhaigh Eo agus a atógadh cloch ar chloch i Manhattan. Iarracht a bhí ann blas den

seantír a thabhairt, ach ní oibríonn sé mar is ceart. Go háirithe más ag teacht ó chiumhais

na habhainn atá tú, níl le feiceáil ar dtús ach struchtúr mór as sraitheanna cloch clúdaithe

le fód a ghobann amach ar chaon taobh mar pheancóg mór atá ina luí ar sheastán57.

Seasann tú ansin ag breathnú ar an bhalla mór coincréad seo go dtí go dtuigeann tú nach

bhfuil sa choincréad ach dúshraith don leacht cuimhneacháin ceart. Nuair a shiúlann tú

timpeall go dtí bealach isteach an leachta, faigheann tú radharc ar an rud mar is ceart. Ní

56 Mar a tharlaíonn, níorbh é seo an chéad uair dom an leacht a fheiceáil. I dtús an gheimhridh, 2003, fuaireamar bronntanas de dheireadh seachtaine i Nua Eabhrac ó mo dheirfiúr agus mo thuismitheoirí. Fuaireamar seomra sa Marriott, a bhí an-chóngarach do Ghround Zero, an seanláthair trádála. Bhí sé ag cur sneachta go trom, agus ónár seomra ar an tríú urlár déag ba chosúil go raibh láthair tógála in aice na habhann thíos fúinn. Mar chuid den phacáiste bhí bricfeasta saor in aisce i mbialann an óstáin, a bhreathnaigh amach ar an láthair tógála úd. Le hocras an domhain orainn maidin Dé Sathairn, ritheamar síos staighre don bhéile seo, a bhí ar stíl "buffet", nó "all you can eat." Inár suí cois fuinneoige, ár bplátaí lán le bia, ba léir dúinn go tobann agus go híorónach nár láthair tógála an pháirc aisteach seo in aice linn in aon chor, ach an Hunger Memorial. 57 Nuair a thaobhaíonn tú an struchtúr, feiceann tú go bhfuil na sraitheanna déanta as gloine le téacs orthu (i mBéarla amháin, is cosúil, ach deireann díograiseoir amháin liom go bhfaca sé Gaeilge air tar éis leathuair a chloig a chaitheamh ag cuartú air. Deir tógálaithe an leachta chuimhneacháin go bhfuil dhá mhíle de théacs air! Cibé, tá na sraitheanna scartha óna chéile le bandaí aolchloiche as Cill Channaigh. Smaoineamh maith, a cheap siad, go dtí an Samhradh i ndiaidh an chéad gheimhridh don leacht cuimhneacháin. Bhí an chloch ag scoilteadh cheana féin agus ag titim ón leacht mar gheall ar é a bheith ag borradh agus ag crapadh leis an teocht agus an bhfuacht.

154

154


amháin gur iompórtáil siad an bothán agus an gort, ach d'iompórtáil siad an sliabh ar a

raibh siad freisin, nó dromchla an tsléibhe cibé, agus os ar thaobh na habhann leachtanna

uachtar an ghoirt, níl faoi ard an dhromchla ach balla mór.

Is féidir siúl isteach doras ar thaobh abhann an leacht. Deir doiciméid deartha an

leacht gur cheart don doras seo uaigheanna pasáiste neoliteacha iarthuaisceart na

hÉireann a thabhairt chun cuimhne. B'fhéidir é, ach níor thug sé chun cuimhne domsa,

faraor, ach an Subway. Muise, rinne mé tréaniarracht, ach níor éirigh le mo

shamhailteacht é a dhéanamh.

Meiriceánach óg a cheap an leacht cuimhneacháin darb ainm Brian Tolle. Cé go

bhfuil slám maith cáilíochtaí as Yale agus ollscoileanna eile aige, níl mé róchinnte an

bhfuil an cháilíocht is tábhachtaí aige - taithí. Tuigeann gach Éireannach gur beag atá ag

Maigh Eo agus Nua Eabhrac i gcoitianta agus nach seasfadh an dá áit nó an dá rud go

maith le chéile, ach do Mheiriceánach, cinnte b'iontach an smaoineamh é. Dúinne

Éireannaigh, áfach, níl le brath ach corrabhuais58.

Nuair a shiúlann tú isteach geata an ghoirt agus far an gcosán beag a théann tríd,

tagann aistíl de shaghas éigin ort. Ó áit go chéile taobh leis an gcosán tá clocha beaga

greanta le hainmneacha na gcontaetha as a dtagann siad. Meabhrúchán maith é seo gur

bhuail an gorta gach contae in Éirinn ar shlí éigin. Shiúl mé go mall ó cheann go ceann.

Kerry. Donegal. Galway. An raibh oiread is ceann amháin as Gaeilge? Laois. Hm. Ní

raibh a fhios agam go raibh an contae sin ann in aimsir an ghorta. Nár "Queen's County"

a ainm ag an am? Bhí "Derry" ann, áfach. Thuig an greantóir an chonspóid a

tharraingeofaí dá scríobhfadh sé rud ar bith eile.

58 Idir an dá linn bhí an-argóint agam le cara faoi. Ba mhínáirí é, dar léi, nár thuig mé spioradáltacht agus diamhracht na háite, agus nár tháinig mé chuige sa spiorad ceart. Seans maith go bhfuil an ceart ag an mbean seo, ar Meiriceánach í, ach a bhfuil togha na Gaeilge aici, ach an gá nó ceart duit thú féin a ullmhú chun cuimhneacháin poiblí a fheiceáil? Trasna na habhann i Jersey City tá dealbh cuimhneacháin do shléacht Katyn, a rinne na Rúisigh ar oifigigh airm na Polainne i 1940. Thángas air de thaisme agus mé ag rothaíocht timpeall an cheantair agus chuaigh an cuimhneachán sin i bhfad níos mó i bhfeidhm orm.

155

155


Is as contae Mhaigh Eo an bothán féin, as baile beag cupla míle ó dheas ó Bhéal

an Átha darb ainm Áth Tí an Mheasaigh, nó Attymass, mar is fearr aithne air, is dócha.

Ba le beirt dheartháir an bothán féin, a tógadh roimh an Ghorta Mór as clocha an ghoirt,

agus bhí sé in úsáid acu mar chró dá bhfeirm. Baineadh as a chéile é i 2001 agus seoladh

go Meiriceá é i gcoimeádán chun a chur ar ais le chéile arís i Nua Eabhrac.

Mar a tharlaíonn, bhí díon as iarann rocach ar an mbothán sular bogadh é, ach,

chun sceirdiúlacht agus tréigtheacht a mhúscailt sa gcuairteoirí, fuarthas réidh leis. Ní

amháin sin, ach, ós rud é go bhfuil éasc faoi chathair Nua Eabhrac, ní mór do ghach teach

a bheith tógtha faoi rialta sábháilteachta tógála, agus os rud é gur teach an bothán go

hoifigiúil, níor mhór do lucht a atógála na bearnaí idir na clocha a líonadh le coincréad.

Bhuel. Sin iad na rialta. Lean mé orm ar mo shiúlóid aisteach trí gharraithe Mhaigh Eo i

lár Mhanhattan. Thuas uaim bhí spéirthithe, thíos uaim cré mo mhuintir.

Tá brí faoi leith le achar an chuimhneacháin - céathrú acra. Is cosúil gur ritheadh

dlí i 1847 (a mhol an tiarna William Gregory, fear céile an bhantiarna cháiliúil) a

dhiúltaigh cúnamh, fóirithint nó faoiseamh d'éinne a raibh níos mó ná ceathrú acra ina

sheilbh. Dlí é seo a thug rogha an dá dhíogha don ocrach - díol do thalamh, nó faigh bás

ón ocras. Don fhíric sin amháin, b'fhéidir, b'fhiú an leacht cuimhneachán seo dom.

Shiúlamar ar ais amach an doras neoliteach i dtreo na habhann.

Aerach agus Amuigh!

Bhí áthas orainn na sluaite a fhágáil i mBattery Park agus a bheith ar ais ar an

raon rothar arís, go háirithe agus muid ar ár mbealach ar ais ó thuaidh i dtreo dhroichead

George Washington agus faoiseamh do mo thóin, a bhí ag cur as dom go mór. Ní raibh ar

mo sheanrothar buinneach, ar "racer" ó na hochtóidí é, ach diallait chaol phlaisteach.

B'fhearr gan tuirlingt ón rothar nó suí ar ais air, mar ba chúis péine gach athrú do mo

156

156


thóin, ach mar a tharla, tar éis leathmhíle nó níos mó thosaigh an raon rothar ag plódú

arís. An turas seo, ba léir óna n-éadaí go mba Nua Eabhracaigh iad muintir an phlóid. Ní

amháin sin, ach ba chosúil nach raibh mórán orthu ó thaobh éadach de, agus, de réir mar

a bhrúigh muid ó thuaidh, i dtiuibhe a chuaigh an plód agus i laghad a chuaigh na héadaí.

Faoi dheireadh stopamar glan nuair a sheas beirt bhan inár dtreo nach raibh orthu ach

thonganna agus greamaitheoirí ar dhidí a gcíoch. Thuirling muid arís ó na rothair agus

shiúil ar feadh scaitheamh. Thart orainn bhí daoine de ghach shórt - daoine raimhre agus

daoine tanaí, daoine gorma agus daoine geala, daoine óga agus seandaoine, daoine

saibhre agus daoine bochta, daoine le héadaí ortha, agus, Dia dár sábháil, daoine gan

éadaí. Stánamar go mínáireach ar na feiceanna os ár gcomhair. Faoi dheireadh fuair

m'fhiosracht an ceann is fearr orm, agus thaobhaigh mé grúpa óg, a raibh gnáthéadaí

orthu don chuid is mó, agus d'fhiafraigh díobh céard a bhí ar siúl. Bhreathnaigh siad ar

ais orm le hiontas. Ba léir gur cheap siad go raibh me le Dia, nó go rabhas díreach tagtha

ó Mhars.

"Are you serious, Dude?"

"You mean you really don't know?"

D'admhaíomar go rabhamar gan chliú.

"Dude, this is the Gay Pride Parade!"

D'éirigh liú ón ghrúpa ar lua an mhórshiúil.

Tháinig tuiscint orainn go tapaidh. Bhreathnaigh muid timpeall arís. Bhí gach

mac madra acu in éindí le duine eile den inscne céanna. Chomh soineanta is a bhí muid!

Níor shamhlaigh muid ariamh, is dócha, go raibh an méid sin daoine sa chathair a bhí

aerach. Is cosúil go raibh an mórshiúl pleanáilte sa chaoi go raibh na siúlóirí ag teacht le

chéile ar an "West Side Highway" - bóthar mór fada a théann síos taobh thiar Mhanhattan

157

157


ach a bhí dúnta ar feadh an lae don mhórshiúl.

Táthar fós ag tógáil páirc phoiblí cois abhann anseo as na seanchéibheanna, an

Hudson River Park, ach níl críochnaithe go fóill ach codanna de. Bhí an slua mór anseo

mar gheall ar an "Dance on the Pier" - dioscó ollmhór ar chéibh 54 a bhí ar siúl ar feadh

an lae mar chuid de lá na n-aerach. Leanamar ar aghaidh ó thuaidh go dtí gur stopadh

muid - ní raibh na póilíní ag ligint éinne eile ar an raon rothar, agus ní bheadh de dhara

rogha againn ach bualadh isteach ar na sráideanna agus bealach trasna an cheantair a

aimsiú cupla bloc isteach ó chiumhais na habhann.

Ní raibh seo chómh héasca agus a cheapfá - is é an Gay Pride Parade ceann de na

mórshiúlta is mó i Nua Eabhrac, cinnte, agus dúntar síos trí mhíle de Fifth Avenue dó, ó

52nd St an bealach ar fad síos go Greenwich Village, ceantar aerach Nua Eabhraic. Ní

nach ionadh, mar sin, go rabhamar timpeallaithe ag an bpobal aerach - bhíomar i gcroílár

Greenwich Village anois. Ba mhór an spórt é leathuair an chloig a chaitheamh ag siúl tríd

an gceantar ag breathnú ar na daoine agus ar na flótaí áiféiseacha a bhí á réitiú acu don

mhórshiúl.

Maidí Luascáin, Maidí Coirre, agus Conús Rothair

Faoi dheireadh, ámh, d'éirigh linn filleadh ar chiumhais na habhann agus atús a

chur leis an rothaíocht. Bhí an lá ag teannadh leis ar aghaidh agus solas an lae go láidir os

cionn an Hudson thiar ó dheas uainn. Timpeall orainn bhí ógmhuintir na cathrach ag

ligint a scíth nó ag baint suilt as an dealá - ar dheis ar an bhféar cailíní ag léamh leabhar

taobh lena rothair, ar chlé daoine ag cleachtadh baseball i mBatting Cages - caighin

mhóra déanta as téada ina raibh daoine in ann a mbuillí a chleachtadh le cúnamh ó innill

caite liathróide. Bhí páirc faoi leith, fiú, do lucht na gclár scátála, le ballaí speisialta agus

Halfpipe ollmhór dóibh ar a raibh na scórtha dudes óga i ngearrbhrístí fada agus sean-T-

158

158


léinte, a gcaipíní baseball ar fiar nó droim ar ais ar a gcloiginn.

Bhí seo coitianta go leor, ach bhí rud amháin a chur iontas orainn agus a b'éigean

dúinn stopadh dó. I gcaighean mór ar chlé uainn agus muid ag rothaíocht thairis, bhí

daoine ar mhaidí luascáin - díreach cosúil leis an sorcas. Go hard ar thaobh an chaighin

sheas an comhartha "New York Trapeze School."

Tá a fhios agam go bhfuil gach rud ar fáil i Nua Eabhrac, ach scoil mhaidí

luascán? Sheasamar ar feadh scaithimh ag féachaint ar a dteicníc. B'iad mná 90% de

dhaltaí na scoile seo, agus shuíodar ar fhara beag in airde ag fanacht ar orduithe ó fhear a

bhí ag luascadh anonn is anall cheana féin ar mhaide os a gcomhair. Ag an nóiméad cuí,

scairtfeadh sé chucu: "Ready . . . Lift the bar . . . Step Off . . . Go!"

Ba rud nua é seo do chuid mhaith daoine eile freisin a bhí ag seasamh thart ag

breathnú ar an seó. Fuair gach eitleoir bualadh bos breá mór.

Ar aghaidh linn arís. Cupla bhloc ó thuaidh ón Trapeze School bhí fear ina shuí

cois raon na rothar, a rothar féin bun os cionn agus é clúdaithe le gránuithe. Ba léir go

raibh an rothar tar éis teipeadh air, agus ó bhí mála uirlisí agam féin, stopamar dhó le

feiceáil an bhféadfadh muid cúnamh ar bith a thabhairt. Ba léir ar dtús go raibh airgead

ag an mboc seo - ó bhonn go baithis bhí sé ag caithimh na héadaí rothaíochta ba nuaí,

agus níor rothar saor an rud a bhí sé ag scrúdú go grinn ach oiread. Céard a bhí cearr, a

d'fhiafraíomar de.

"Dude, I haven't a clue," arsa seisean, ag breathnú go díomuach ar an raic.

Bhreathnaigh mé air. Bhí slabhra an rothair ceangailte timpeall na ngíar deiridh

faoi dhó. Ba léir go raibh gléas athruithe na ngiar ó chóiriú.

Dúras leis nach raibh an rothar seo ag dul in aon áit.

"Man, it's brand new," arsa mo dhuine, ag breathnú idir an dá shúil orm go

159

159


tarcaisneach. "You ain't got the tools for it?" Chaith sé súil mhaslach ar mo sheanrothar

féin. D'airigh mé rian Nua Gheirsí ar a chaint.

Ar cheart domsa bheith ag tógáil ról an tSamaratánaigh in aon chor? Shíleas

gurbh ormsa a bhí sé ag cur an lochta. Mholas dó glaoch ar chara chun é a bhailiú - ní

bheadh sé ag dul abhaile air sin.

Ag brú m'fhonn Schadenfreude fúm, chuir mé m'uirlisí ar ais i mo mhála agus

shuigh ar ais ar mo rothar. D'fhéadfainn mo chúnamh a thabhairt do dhuine níb' fhiúntaí

ná eisean.

Ingearáin agus Longa Cogaidh

Ba chosúil, ámh, go raibh Nua Eabhrac ag coimeád na radharcanna ba shuimiúla

don chuid deireannach den turas. Cupla bhloc ó thuaidh ó Yuppie an bhláir fholaimh

thosaigh torann innill ag éirí níos airde de réir mar a leanamar ar aghaidh ó thuaidh. Ba

léir foinse an torainn tar éis nóiméid nó dhó - b'é seo an "West Side Heliport" - ceann de

thrí aerfort i Nua Eabhrac d'ingearáin amháin. Mar a bhí aerfort na huisce ann ar an East

River do shaibhreáin an Upper East Side, bhí an West Side Heliport ann do lucht

rachmais an Upper West Side. Is é an Heliport seo an ceann is gnóthaí sa chathair, agus

b'fhéidir ar an gcósta thoir in iomlán, d'ingearáin, mar is uaidh a théann na hingearáin do

thurasóirí ar fud na cathrach, chomh maith leis na gnátheitiltí príomháideacha. Dé réir

tuairiscí, bíonn corradh agus 700 eitilt ón Heliport seo gach seachtain, agus cinnte téann

mórchuid na n-eitiltí ag an deireadh seachtaine. Thuirling muid óna rothair ar feadh

nóiméad chun na hingearáin a fheiceáil.

Agus muid inár seasamh ag breathnú ar na soithigh aeir ag teacht agus ag imeacht

(agus m'anam, is iontach an radharc é ingearán mór ag tógáil ón talamh agus á ardú féin

uait) thuirling ingearán iontach mór gan libhré ar bith air agus d'oscail an doras air. Sheas

160

160


fear mór ramhar amach, madra beag ina ucht aige, Labrador mór ag sodar taobh thiar de.

Gan aird a thabhairt ar éinne, shiúl sé amach ón náprún leandála, áit a raibh limousine ag

fanacht air. Isteach leis lena mhadraí agus abhae leis an limousine céanna. Níor thurasóir

an leaid seo, geallaim leat. Bhreathnaíomar ar thóin an chairr ag imeacht uainn ar an

West Side Highway le héad. Ar an dóigh seo, mar sin, a mhaireann an "leath eile."

Bhí ár rothair ina seasamh ar a seastáin chúns a bhíomar ag breathnú ar an V.I.P.

ag teacht isteach go Manhattan. Ar filleadh dúinn ar na rothair ámh, d'éirigh gaoth agus

torann dochreidte taobh thiar dínn. Chasamar díreach in am chun an t-ingearán, ceann

mór, a fheiceáil ag tógáil ón talamh. De phlimp miotalach, thit na rothair ar a dtaobhanna

teann feirge na rótar. An masla deireannach tugtha, d'imigh an t-ingearan leis trasna an

Hudson. Phiocamar suas na rothair agus ar ais ó thuaidh linn arís.

B'é thuas anseo a bhfaighfeas tú an radharc is aistí i Nua Eabhrac ó thaobh a

hiontaisí de, dar liom - iompróir aerárthach iomlán, le fomhuireán núicleach ar a thaobh,

agus in aice an fhomhuireáin sin, Concorde.

Seo é an U.S.S. Intrepid, iompróir aerárthach ón dara chogadh domhanda a bhí in

úsáid ag cabhlach Mheiriceá suas go 1974. Bhí sí le cur á briseadh ansin, ach tar éis

feachtas fada, atosaíodh a saol mar mhúsaem i 1982. Deir na brósiúir gur i spiorad na

síochána agus an oideachais a osclaíodh í mar mhúsaem, ach m'anam, tar éis leathlá a

chaitheamh sa "mhusaem" seo, caithfidh mé admháil nár mhothaigh mé caithréim

Mheiriceá chomh follasach sin in aon áit eile i Meiriceá. Taispeánann siad gearrscannáin

thíos staighre san árthach seo gach leathuair an chloig nó mar sin, agus rinneamar, ar ár

gcuairt go dtí an "Musaem" an botún ceann de na scannáin seo a fheiceáil, clár

doiciméadach ar shaol laethúil an iompróra aerárthaí. Ar dtús, ba bheag nár bodhraíodh

161

161


muid le "ceol" an scannáin (bleaisteáil heavy metal), ach níos measa, níor clár

doiciméadach é in aon chor, ach fógra fada amadánta earcaíochta do chabhlach na tíre.

Agus pictiúirí de ghunnaí móra, scairdeitleáin cogaidh, agus aghaidheanna diongbháilte

na saighdiúirí ag splancadh tharainn, chuir guth tógtha síos dúinn ar bhuanna chabhlaigh

Mheiriceá:

"Fifty thousand tonnes of diplomacy! Two square miles of sovereign American

territory, ready to sail wherever it's needed around the world!"

Ar a laghad, fuair mé tuiscint níos fearr ar chad is tadhleoireacht ann do

Mheiriceánaigh. Is é an íoróin is mó dom ná go dtaispeantar an scannán seo míle amháin

ó cheanncheathrú na Náisiún Aontaithe ar thaobh eile Mhanhattan.

Cibé, muna bhfuil cúig uair an chloig agat dó, ní fiú cuairt a thabhairt ar an

Intrepid, mar tá an Músaem ollmhór, agus d'fhéadfá an lá a chaitheamh ag siúl dorchlaí

an tsoithigh, ná bac le am a thabhairt do na hiontais ar an rud. Go deimhin, d'fhéadfá

cupla uair an chloig a chaitheamh ar an deic amháin, áit a bhfuil fiche nó tríocha

aerárthach cogaidh, MiGs ón Rúis agus Mirages ón Fhrainc ina measc. Mar bhuachaill

dom ag fás aníos sna seachtóidí, bhí suim thar na bearta agam sna scairdeitleáin seo, mé

féin agus Proinsias Ó Domhnaill, mo chomharsa béal dorais agus cara ranga ar scoil, á

bplé an t-am ar fad agus muid ag imirt "Top Trumps", cluiche cártaí bunaithe ar shoithigh

agus fheithiclí cogaidh.

Bhí dúil uafásach agam, agus mé i mo mhalrach, i gcogaíocht. Bhí Action Man

agam, bréagán a bhí costasach ag an am, cinnte, agus chaith mé lear maith ama, geallaim

leat, ag impí "accessories" ó mo thuismuitheoirí - rudaí neafaiseacha cosúil le tancanna,

jeepanna, culaithe saighdiúra, agus clogaid (clogaid, go bhfóire Dia orainn!). Bhí síntiús

agam do Warlord, greannán áiféiseach caithréimeach a chuir dúil ionam bheith i mo

162

162


shaighdiúr in arm na Breataine ar feadh na mblianta. Tagraím do sheo, mar thugas faoi

deara ar mo chuairt go raibh taispeántas ar siúl ar an soitheach faoi leagán Meiriceanach

den Action Man úd - G.I. Joe. Ní raibh mé in ann bun ná barr a dhéanamh den líne

míniúchán don taispeántas: "G.I. Joe: Intrepid Honors a Real American Hero." Shíl mé le

fada go raibh na línte idir réadúlacha agus ficsean á scriosadh amach i Meiriceá, ach

anseo, faoi dheireadh, a bhí an cruthúnas.

Cibé, más ag rothaíocht timpeall Manhattan thú, ní bheidh an t-am agat cuairt a

thabhairt ar an Intrepid, ach is fiú stopadh agus siúl timpeall. Cuireann lucht an mhúsaem

cuma ar an áit nach bhfuil cead agat siúl suas síos an phiara, ach is talamh phoiblí í, agus

tá gach cead agat siúl go deireadh an phiara agus ar ais, más mian leat. Is ar chead isteach

sna soithigh a ghearrtar na táillí. Caithfidh tú dul tríd an gcóras slándála, áfach, ó cheaptar

gur sprioc maith do scéimhlitheoirí na soithigh seo, agus is dócha go bhfuil an ceart acu.

Mar sin, caithfidh tú an próiseas céanna a fhulaingt agus a fhulaingeofá dá mba in aerfort

thú - do bhróga agus do chrios a bhaint díot, do chóta, d'airgead, agus gach rud eile agat

atá déanta as miotal a chur isteach i mbosca agus é a sheoladh trí fhearas X-ghathaíochta.

Piara fada atá ann, ach m'anam tá an t-iompróir aerárthach chomh fada leis, agus

giota níos faide arís, b'fhéidir - 900 troigh. Seasann an soitheach os do chionn mar bhalla

ollmhór dubh agus tú i do sheasamh ar an bpiara. Ar an taobh eile de tá dhá shoitheach

eile atá i bhfad níos lú, ach a bhfuil a scéalta féin acu freisin - an USS Growler agus an

Concorde.

Fomhuireán is ea an USS Growler, agus níl sí ach leath chomh mór leis na gcinn

móra a dhéantar sa lá atá inniu ann, ach tá stair fhada taobh thiar di chomh maith leis an

Intrepid. Tógadh í i 1958 mar an ceathrú fomhuireán Meiriceánach le diúracáin

163

163


núicleacha ar bord (sin an fáth go bhfuil doras breise i ndíon an tsoithigh - is tríd an doras

seo a tháinig na diúracáin), agus cé go bhfuil beagnach an leathchéad slánaithe ag an

Growler faoi seo, is é an t-aon fhomhuireán dá shórt atá le feiceáil go poiblí i Meiriceá.

Is féidir turas a fháil tríd an bhfomhuireán, ach, fiú má tá an t-am agat, ní fiú é a

dhéanamh. Tá scuaine uair an chloig don turas seo ó thús maidine go deireadh an lae,

agus nuair a bhfaighfeas tú an seans dul isteach sa bhfomhuireán faoi dheireadh, brúitear

tríd an soitheach thú chomh tapaidh sin nach mbíonn an t-am agat tada a thabhairt faoi

deara i gceart. Ní amháin sin, ámh - tá ceannairí na dturas, ar dhéagóirí ballacha iad lena

súile leathdhruidte an t-am ar fad, níos aineolaí ná na turasóirí iad féin. Sampla maith

dóibh ab ea ár gceannaire - cailín óg gan móran á chaitheamh aici agus fáinne trína

imleacán, guma cangailte ina béal - ina seasamh os comhair leapacha an tsoithigh.

"Seo iad leapacha an tsoithigh [mungailt]. Chodail na mairnéalaigh anseo.

Ceisteanna ar bith?"

Mar a thuigfeá, chinn muid gan mórán ama leis an stumpa mungailte, agus níorbh

fhada gur dhreap muid amach uaithi as an bhfomhuireán. "An bhfuil mé ag éirí sean?" a

d'fhiafraíos díom féin ag teacht ar ais amach go solas an lae. Níl an fhoighid agam níos

mó cur suas le daoine mar seo, nach bhfuil níos mó tuiscint nó fiosracht iontu ná beithigh.

Agus mé i mo léachtóir ollscoile, go bhfóire Dia orainn - conas a mhairfeas mé ar

champas gan dul as mo mheabhair?59

Más cuma leat amadáin dúra, tá an fomhuireán féin an-suimiúl, ó thaobh go

bhfoghlaimeoidh tú sách tapaidh an bhfuil clástrafóibe agat. Tá's agat an chaoi gur mhúin

do mhúinteoir go raibh francaigh in ann iad féin a fháisceadh trí pholl nach raibh níos mó

59 Ag múineadh filíocht Sheanbhéarla dom le déanaí, tháinig an focal "lament" aníos sa rang. D'ardaigh cailín, a bhí sa tríú bhliain, a lámh. "Céard é an focal sin?" arsa sise. Anois seo mo cheist duit, a léitheoir chaoin - conas a chailleann macléinn ollscoile, atá ag traenáil le bheith ina mhúinteoir Béarla, focal mar "lament"? Cén sórt seomra ranga a bhéas aici an bhliain seo chugainn?

164

164


ná bonn deich bpingin60 - bhuel foghlaimíonn tusa gur féidir leis an duine (má tá lúth ar

bith ann) é féin a fháisceadh trí dhoirse nach raibh, dar liomsa, mórán níos mó ná na

boinn dhá Eora céanna!

Ar thaobh an Hudson den Ghrowler, tá Concorde, ina seasamh go stáidiúil ar

bháirse. Athphéinteáilte i libhre nua British Airways, agus glanta bán, ní bheadh a fhios

agat óna stíl gur dréachtadh agus gur tógadh í sna seascaidí. Tá an cuma céanna urnua ar

an eitleán seo agus a bhí an chéad lá a d'eitil sí. Bhí sí dúnta an lá a raibh muidne ar an

bpiara, ach de ghnáth, is féidir siúl tríthi agus blaiseadh beag a fháil den chábán mar a bhí

dóibh siúd a d'eitil inti. An rud a chuirfeas an t-iontas is mó ort, agus tú ag breathnú

uirthi, ná chomh beag is a bhfuil sí i gcomparáid le Boeing 747 nó Airbus mór. Ach

thabharfadh sí liúradh Chonáin don dhá eitleán céanna dá ligfí ar ais san aer í.

Bíonn an ceantar seo lán turasóirí de ghnáth, mar ón bpiara béal dorais téann

turais bháid an "Circle Line" timpeall oileán Mhanhattan.

Bá agus Beatha

Ar feadh fiche bloc nó mar sin ó thuaidh ón Intrepid is beag atá le feiceáil ar an

raon rothar, mar is ar thaobh na sráide a théann sé, agus taobh le carrchlóis. Bhraithfeá go

raibh tú ar ais sa Meatpacking District arís ach go raibh an abhainn ar thaobh na láimhe

clé uait agus tú ag rothaíocht. Dúnadh an raon ar feadh bloc nó dhó, fiú, agus thuig muid

cén fáth nuair a shroicheamar an chuid den raon ba chúis leis - ní raibh fál ar bith idir an

raon rothar agus an abhainn. Mar a tharla, bhí bean ina sheasamh taobh leis an mbearna, a

rothar á shiúl aici.

60 Nó ceann dhá Eora, is dócha! Sin iad na francaigh Francacha!

165

165


"Meastú céard a tharla?" a d'fhiafraíos.

"Sílim gur seo an áit a bádh an fear sin athrú aréír."

Níor chualamar faoin eachtra. Is cosúil gur spreag mo chanúint í chun chur leis an

méid a bhí ráite aici. Dhírigh sí a méar soir, agus leanamar an líne.

"Tháinig sé isteach ansin."

Bhíomar i gcarrchlós mór d'ollmhargadh, ach bhí bóthar ag rith ón gcarrchlós soir

agus suas fána géar go lár an oileáin.

"By dad - féinmharú, ab ea?"

"Coscáin."

Thuigeamar. Dá gcaillfeá do choscáin ar an bhfána sin agus tú i seancharr ní

bheadh romhat ach uisce fuar na habhann, tar éis duit an carrchlós a chrosáil.

Bhreathnaíomar tríd an mbearna sa bhfál, a bhí ar dhéanamh na gcinn iarainn a

bhfeiceann tú ar thaobh na mbóithre móra, agus isteach san uisce ciúin.

"Fuarthas a chorp an lá dár gcionn, é fós ceangailte isteach lena chrios

sábháilteachta."

By Dad. Bhí féith na scéalaíochta sa gcailín seo ar aon nós. Bhreathnaigh mé

uirthi. Gnáthchailín Meiriceánach, gléasta go neamhgháifeach lena seanrothar.

Íocshláinte maith ab ea í don óinseach san Intrepid.

Bhí sí ar ais ar a rothar arís.

"Tóg go bog é!" a ghlaoigh sí as Gaeilge ag imeach léi.

Baineadh siar chomh mór sin mé go raibh sí ar thaobh eile an chlóis sula raibh mé

in ann freagra ar bith a thabhairt di - "slán" suarach amháin, a d'imigh le gaoth ina diaidh.

Muise.

166

166


Tionóisc

Ó seo go dtí droichead George Washington níl ach páirceanna glasa cois abhann -

faoiseamh deas óna gcarrchlóis agus na féilte pobail. Cé gur gá na páirceanna poiblí seo a

roinnt le coisithe, ní chuireann éinne isteach ar éinne eile. Lá gréine níl le haireachtaíl sa

bpáirc seo ach aoibhneas agus scíth. Ar thaobh amháin grúpa mór ag imirt le Frisbee, ar

thaobh eile grúpa ag imirt sacair. Idir eatarthu daoine leo féin ina luí ar an bhféar ag

leamh leabhar. Ní féidir leat thú féin a shamhlú faoin tuath, ach ní chreidfeá gur i gcroílár

Mhanhattan a bheadh tú ach oiread.

Ach d'éirigh leis an nathar nimhe caolú isteach i ngáirdín Phárrthas freisin.

Chonaiceamar ag teacht é, ach ní raibh neart ar bith againn air. Buinneachán, ar ndóigh.

Yuppie ar rothar. Is dócha gur fiú na daoine seo a mhíniú. Tá aicme faoi leith ann i

Meiriceá (feictear san Eoraip iad scaití freisin, ach is é Meiriceá a mbaile dúchais go

príomhdha), daoine proifisiúnta, teicneoirí ríomhaire agus a leithéid, a chaitheann gach

pingin breise atá acu ar rothair. Ach ní gnáthrothair cosúil le mo sheancheann a

cheannaigh mé ag díolacháin paróiste ar $30, ach na cinn is nua, le frámaí déanta as

Titanium, agus rothaí déanta as composite plastic agus na héadaí rothaíochta is nuaí ar an

margadh.

Ar ndóigh, ní smaoineodh na boic seo ar na rothair a thógáil ar obair i rith na

seachtaine. Seachas sin, ag an deireadh seachtaine téann siad amach lena gcairde, má

bhíonn a leithéid acu, agus rásaíonn siad suas síos bóithre agus raonta rothair bhaile agus

tuaithe. Ba chuma liom fúthu ach gur rómhinic a thagann siad suas chugam ó chúl go

dtosaíonn siad do mo mhaslú muna dtéim tapaidh go leor dóibh. Ar ndóigh, is cuma leo

faoi choisithe ach oiread. Déanann siad iarracht siúrsán tharstu chomh cóngarach sin is go

bhfáisceann siad scréachanna eagla uathu.

167

167


Bhuel, an turas seo bhí an rothaí seo tar éis dul róchóngarach do choisí.

Chonaiceamar an diabhal ag teacht ar nós na gaoithe gan beann ar bith do na coisithe ar

an raon agus ag an nóiméad deireannach d'fhiar sé go tobann. Bhuail sé faoin gcoisí,

chuaigh an rothar as smacht uaidh, agus bhuail sé díreach faoi chailín ar rothar a bhí ag

teacht ón treo eile. Síos leis an mbeirt acu de phlimp.

Mo dhuine, ar ndóigh, ní raibh damáiste ar bith déanta dhó, ach bhí cos an chailín

gearrtha go doimhin, agus bhí sí ag cur fola go tréan.

Sheas an buinneachán ansin agus náire air, agus go tobann rinne iarracht a rothar

a thógáil agus imeacht leis. Bhíos féin tagtha ar an láthair faoi seo agus thugas faoi deara

a raibh ar siúl aige.

"Cá bhfuil tusa ag dul?" a dúras go hard, ag breathnú idir an dá shúil air.

Bhreathnaigh sé ar mo bhróga, ar an talamh, ar an abhann, agus ar chaon rud ach

m'aghaidh agus aghaidh an chailín, a bhí fós ina suí ar an talamh ar mearbhall. Faoi seo

bhí croitheadh daoine eile tagtha. Chinn sé éalú le caint gháifeach.

"Bhuel, ar ndóigh," arsa seisean, "shíl mé nach raibh aon rud eile le déanamh."

"Muise," arsa mise, "d'fhéadfá fanacht agus fáil amach an bhfuil an bhean ceart

go leor."

Tháinig monabhar aontachta ón gcroitheadh daoine.

"Bhuel, is léir go bhfuil sí ceart go leor."

Bhí sí fós ar an talamh, fuil fós ag sileadh ón ghortú. Ba dhrochsmaoineamh dó é

sin a thriail. D'ardaigh fuinneamh an mhonabhair ó na daoine.

Faoi seo bhí Jo, ar duine a chreideann go mór i bhfealsúnacht na mBrídíní ("bí

réidh"), agus a chránn mé le hamhráin tine na mBrídíní de shíor, léimthe óna rothar agus

ag cuardach trína mála droma. Ní raibh a fhios agam go raibh an méid sin sa mhála aici

168

168


D'éirigh sí as an mála mar bhanaltra na Sweeps - Band Aids!

Mar a tharla, bhí plastar mór againn don chailín, agus go tráthúil, tháinig beirt

phóilín ar an láthair agus sinn ag cur cóir uirthi. Bhí an plód sách mór anois go raibh lear

maith daoine a bhí lánsásta fianaise na tionóisce a thabhairt. Sheas an buinneachán ansin

go duairc, ag breathnú síos ar a bhróga.

"Bíodh misneach agat," arsa mise, ag suí ar mo rothar. "Ar a laghad ní chúiseofar

thú as fágáil láthair tionóisce."

Níor fhreagair sé. Thuig sé go maith gur beag nár éalaigh sé, agus go raibh

trioblóid go leor os a chomhair.

Deireadh an Turais; Faoiseamh Tónach

Faoi seo bhíomar breis agus ocht n-uair an chloig ar na rothair. Tar éis na

tionóisce bhí ár bhfonn rothaíochta caillte beagáinín, agus bhí an ghrian ag tosú ag titim

sa spéir thiar. Ár scáthanna agus scáthanna na rothar ag fadú anois ar thaobh deas an

raoin, thuigeamar go raibh sé in am clabhsúr a chur leis an turas aisteach seo timpeall

oileán Mhanhattan. Romhainn anois ar chlé, bhí cruth ollmhór an George Washington

Bridge trasna abhann an Hudson ag ardú arís de réir mar a thángamar chuige, na túir

crochta i bhfad thar ár gcinn.

Ní raibh an bealach ar ais go dtí an droichead puinn níos éasca ná an bealach

uaidh i dtús an lae. Bhí orainn droichead thar an West Side Highway a aimsiú, taisteal ó

thuaidh ar na sráideanna, taisteal ó dheas ar na sráideanna, taisteal timpeall bloc iomlán

mar gheall ar sheanchomharthaí bóthair nár baineadh anuas nuair a cuireadh an raon

rothar ar athtreo, agus ansin bóthar beag a aimsiú nach raibh comhartha ar bith air, a thug

aníos go dtí bóthar an droichid sinn, ach i ndiaidh sin agus eile, b'fhiú é. Nuair a

169

169


thosaíomar an turas ar maidin, bhí an ghrian crochta go híseal os cionn tithe spéire

Mhanhattan. Anois, agus muid arís ar an droichead, bhí an ghrian chéanna crochta os

cionn Nua Gheirsí. D'fhéadfá frithchaitheamh a sholais a fheiceáil i bhfuinneoga na dtithe

spéire, mar arm dochorraithe ag caitheamh saighead na nDéithe ar ais fúthu.

Filleadh spéire a bhí ar siúl againne freisin, sinn crochta dhá chéad troigh os cionn

uisce an Hudson. Marach síorthorann na gcarranna ar dhromchla iarann an droichid,

d'fhéadfá thú féin a shamhlú ag eitilt.

Deamhan eitilt a bhí i mo chloigeann níos mó, ámh, ach pian na diallaite. Tá sé

ceart go leor cupla uair an chloig a chaitheamh ar rothar costasach agus tú ag caitheamh

bríste speisialta le pillíní tónach. Scéal eile ar fad é, ámh, lá ar fad a chaitheamh ar

sheandhiallait phlaisteach gan idir do thóin agus é ach seanphéire jeans. Ní raibh Jo ag

breathnú mórán níos fearr, agus, ainneoin na fadhbanna tráchta idir an droichead agus an

pháirc faoi, bhíomar lánsásta an carr a fheiceáil romhainn sa charrchlós. Ba mhaith liom a

rá gur chaitheamar na rothair isteach sa charr agus gur réabamar amach ón áit, ach 'sí an

fhírinne ná gur thiteamar de na rothair, gur tharraingíomar iad go fann isteach sa charr

agus gur shuíomar isteach, ag slogadh uisce agus ag ochlán go tréith sular mhúsclaíomar

an carr don turas ar aghaidh.

170

170


Nua Gheirsí

171

171


Meon Jersey

Ceist amhrasach is ea é, cad é an stát is gránna, is easchairdiúla, is uafásaí i

Meiriceá - Nua Gheirsí nó Indiana. Tá am caite agam sa dhá stát agus téann mo vóta do

Nua Gheirsí. An drochainm atá ag Indiana, tá sé faighte aige de bharr ceantair amháin i

dtuaisceart an stáit, trína théann an mótarbhealach I-80 agus I-90 (ritheann siad le chéile

ar feadh scaithimh). Go háirithe an chuid sin den tuaisceart in aice Lake Michigan agus

Chicago, níl sábháil i ndán dó. Seancheantar tionscail na peitricheimice atá ann, agus, tar

éis go bhfuil na comhluchtaí go léir imithe thar sáile anois, níl fágtha ach sráideanna

caite, carrchlóis folmha, fothraigh monarchana. Ach níl ansin ach céatadán beag den stát.

Is maith is cuimhin liom deireadh seachtaine álainn a chaitheamh faoin tuath i Spring

Lake, Indiana, far ghrúpa Éireannach a bhí ag athfhoghlaim na Gaeilge. Nuair nach

rabhamar sa seomra ranga, bhíomar amuigh ag rothaíocht ar chúlbhóithre tuaithe an stáit.

Nuair a bhíos im' iarchéimí in Illinois, is minic a théadh muid go hIndiana ag canúáil ar

aibhneacha Turkey Run State Park.

Ní fhéadfaí a leithéid a dhéanamh i Nua Gheirsí. Dá rachadh tú ag rothaíocht

faoin tuath in aon áit ach ar raonta speisialta rothar, marófaí thú. Ní fhéadfá canúáil ach ar

dhá nó trí abhainn sa stát uilig mar gheall ar an gcaoi ar milleadh uisce an stáit le ceimicí.

Agus fiú dá n-éireodh leat do chanú a thógáil leat isteach sa stát, ghoidfí uait é.

Daoine suaracha, cantalacha, doicheallacha is ea pobal an stáit seo, agus is trua é,

mar b'é Nua Gheirsí ceann de na stáit ba stairiúla agus ba shuimiúla i Meiriceá sular

milleadh é.

Cathracha agus cairr ba chúis le meathlú an stáit, déarfainn: Nua Eabhrac,

Philadelphia, agus tiománaithe na gcathracha sin go príomhdha. Go dtí ré na gcarranna,

d'fhan Nua Eabhrac ar thaobh thoir an Hudson agus d'fhan Philadelphia ar thaobh thiar an

172

172


Delaware. Le fás na mbóithre, ámh, sceith na cathracha sin thar abhainn amach. I dtús an

20ú haois tógadh droichid agus tolláin thar na haibhneacha, agus thosaigh fobhailte ag fás

go fras i Nua Gheirsí. Ar ndóigh, is beag cathrachaQQQ a bhí i Nua Gheirsí go dtí sin

seachas cupla cinn tionsclaíocha in aice an Hudson sa tuaisceart. Mar sin, ní raibh dlíthe

pleanála sa stát ach oiread. Níor ghá iad. Go tobann, mar sin, bhí bóithre agus línte

traenach ag ceangal na gcathracha seo le háiteanna i Nua Gheirsí a bhí faoin tuath go dtí

sin. Tosaíodh ag tógáil. Agus níor stopadh ó shin i leith. Géaraíodh ar an bhfadhb le

teacht na nInterstates sna caogaidí agus sna seascaidí. Ní hámhain go raibh daoine ag

comaitéireacht ó bhailte cois abhainn, bhíodar ag comaitéireacht ó lár an stáit, agus ag

tiomáint uair an chloig agus níos mó ar obair. Ar ndóigh, ní gá níos mó faoi seo a rá le

hÉireannaigh. Le tógáil agus fás na mbóithre in Éirinn, chomh maith le borradh in

úineireacht carranna, tá an rud ceannann céanna ag tarlú ó Shligeach go Corcaigh, agus

go háirithe i mBaile Átha Cliath. Fainicigí bhur mianta, a chairde! Millfear Éire sa chaoi

chéanna is a milleadh an stát seo!

Tá teoiric socheolaíochta agam faoi seo. Tugaim faoi deara cé chomh cairdiúil is

a bhfuil pobal Nua Eabhrac, agus a bhí ariamh, fiú roimh ionsaithe 9-11. Ní gá ach an

léarscáil a oscailt sa chathair sin agus titfidh na sluaite ort: "Cá bhfuil do thriall?" "An

bhfuil cúnamh uait?" "An bhfuil tú cinnte?" Is iad na daoine nach dtaitníonn cairdeas

agus cúnamh mar sin leo a dhéanann imirce go dtí na fobhailte. Na sclamhairí santacha

sin gur fuath leo a leithéid agus "pobal." B'fhearr i bhfad leo teach mór millteach a

thógáil ar gharraí feirme, balla a thógáil timpeall air, agus a gcuid ama saoir a chaitheamh

ann ag comhaireamh a n-airgid agus ag brú a bpáistí isteach sna scoileanna is comórtasaí

sa cheantar. Níl uathu ach stádas. Agus sin an fáth go dtagann siad go Nua Gheirsí.

Nuair a bhogamar go Nua Gheirsí bliain ó shin, tharraing muid ciorcal timpeall ár

173

173


n-áit oibre ar an léarscáil. Taobh istigh den chiorcal sin, shíleamar, bheadh an tiomáint ar

obair leathuair an chloig nó níos lú. Leis an léarscáil, chuaigh muid amach ar an mbóthar,

ag cuardú na mbailte inár bhféadfaimis maireachtáil. Ní raibh ár gcritéir millteanach -

níor mhór cupla bialann agus tábhairní a bheith i lár an bhaile; níor mhór lár an bhaile a

bheith inrothaithe; níor mhór bus nó traein a bheith ann a thógfadh go Nua Eabhrac muid.

Creid nó ná creid, níor aimsíomar ach baile amháin - Montclair, Nua Gheirsí. Tá an cháil

amuigh air go bhfuil sé lofa le liobrálaigh, ach más ea, caithfidh gur liobrálach mé, mar

braithim compórdach ann, ar shlí nach mbraithim compórdach in aon áit eile sa stát.

Braitheann tú an t-athrú chomh luath agus a thiománann tú thar an Hudson. Cupla

orlach taobh thiar díot tagann S.U.V.s ar do chlár deiridh61. Scoitheann boy racers thú ar

an taobh mícheart, a gcarranna ag scréachaíl mar an gcrazy frog cáiliúil. Tagann siad

trasna ort ag na soilse tráchta. Ní chreidfidh tú mire Nua Gheirsí go dtí go bhfeiceann tú ó

do chairrín féin é.

Seo rud a chur iontas orm nuair a léigh mé don chéad uair é - dar le suirbhé a

deineadh thar ceann an American Automobile Association, admháionn níos mó ná leath

de thiománaithe Nua Gheirsí go bhfuil fearg orthu agus go bhfuil olc acu doQQQ

thiománaithe agus iad ag tiomáint. Admháionn beagnach an méid céanna go mba mhaith

leo "díoltas a imirt" agus iad ag tiomáint.

An fhadhb, ar ndóigh, ná nach bhfuil a leithéid fágtha i Nua Gheirsí agus cosán,

gan trácht ar lár bhaile. Fiú muna bhfuil uait ach barra seacláide, níl an dara rogha agat

ach tiomáint go dtí ollmhargadh éigin dhá mhíle uait. Ní féidir leat rothaíocht ná siúl,

61 Tugtar "S.U.V.s," nó "Sport Utility Vehicles" ar na carranna ollmhóra gránna seo atá coitianta ar bhóithre Mheiriceá faoi láthair. Ar ndóigh, níl iontu ach comharthaí céimíochta. Slogann siad peitril, tá siad rómhór le pairceáil ar shráideanna na cathrach, agus ó táid chomh mór le tancanna, táid rídháinséarach do dhaoine i gcarranna atá níos lú. Ach ar ndóigh, is cuma sa tioc le tiománaithe na gcarranna seo.

174

174


agus fágann seo go bhfuil bóithre Nua Gheirsí lán carranna ó mhoch maidine go deireadh

oíche. Le daoine ag tiomáint níos mó ná dhá uair an chloig ar obair agus ar ais gach lá trí

thrácht mar seo, tuigfidh tú cén fáth go bhfuil cruth gránna ar an stát go léir. Agus níl éalú

uaidh anois. Le borradh na gcathracha, tá tuaisceart an stáit go léir ina fhobhaile cheana

féin.

Abhaile mar sin, go Montclair, chun ár n-intinní a shlánú, agus fáil réidh leis na

brúnna ar ár dtóineanna. Ach níl sa chónaí seo ach stop sealadach. Cé go bhfuil bliain

caite againn sa "Garden State" níl an áit feicthe againn go fóill faoina labhraíonn ár

gcairde go léir i Nua Gheirsí. Parrthas Samhraidh, a deir siad. Caithfidh tú é a fheiceáil:

an Jersey Shore.

Ó Dheas tríd na Cathracha

Bhí croí Jo ina béal agus muid ag tiomáint trí Newark. Tógann Bloomfield

Avenue (NJ 506) isteach go NJ 27 (Broad St.) thú, agus os tráthnóna a bhí ann, bhí na

dronganna uilig amuigh. Tugadh rábhadh dúinn go mbeadh na bóithre ó dheas go dona

tráthnóna De hAoine, ach níor shíl muid go mbeadh an drochthrácht ag tosnú leathbhloc

uainn!

I bhfírinne, rinneamar iarracht an "Garden State Parkway" a thriall ar dtús, ach

bhí an trácht chomh hainnis air gur fhág muid é láithreach62. Trí chomhtharlú a tháinig

muid amach ar Bhloomfield Avenue. Cé gur bóthar breá leathan é, le dhá lána i ngach

treo, bhí gach rud ina stop ann - faraor is maith le baill na ndronganna a thaispeáint gur

"leosan" an baile agus stopann siad na hoopties i lár an bhóthar chun cúrsaí an lae a phlé

lena gcairde ar an gcosán. Nuair nach bhfuil lucht na hoopties63 i mbun agallaimh, tá a

62 Dolbhóthar airtéireach is ea an "Garden State Parkway" a théann ó Chape May, i bhfíordheisceart an stáit, go teorainn tuaiscearteach an stáit le Nua Eabhrac.63 Leasainm is ea "hooptie" do na seanchonúis cairr a thiománann GormaighQQQ, don chuid is mó.

175

175


gcomhmhuintir ag siúl trasna (nó ar fud, is fearr a rá) an bhóthair agus ar ais gan aird ar

bith a thabhairt ar thiomáinaithe an bhóthair. Breathnaíonn siad isteach idir an dá shúil

ort, agus is léir a dteachtaireacht - leag mé agus gheobhaidh tú piléar faoi do thóin,

uaimse nó ó bhall eile de mo dhrong.

Cathracha suimiúla is ea leithéid Newark, ámh, go háiridQQQ i rith an lae -

shílfeá thú féin i lár chathrach san Aifric nó i Meiriceá theas - bíonn na sráideanna ag cur

thar maol le daoine de ghach dath ach bán, agus earraí na siopaí uilig amuigh ar an

gcosán. Mara bhfuil mórán le cailliúint agat, is fiú cathracha mar seo a fheiceáil - tá siad

ionraic agus Meiriceánach ar shlí nach bhfuil Manhattan nó Los Angeles.

An Garden State Parkway

I rith an tsamhraidh téann muintir Nua Gheirsí uilig "down the shore". Má

oibríonn tú uair an chloig sa bhreis gach lá ó Luain go Déardaoin, ceadaítear duit imeacht

ón obair tar éis meánlae Dé hAoine. Tapaíonn mórchuid na ndaoine an seans agus ar

bhuille an dódhéag léimeann siad isteach ina S.U.V.s agus brostaíonn abhaile chun an

carr a lódáil le tiomáint ó dheas.

Níl a fhios agam go baileach cén fáth an bhfuil sé ann, ach tá interstate fada i Nua

Gheirsí a ritheann an bealach ar fad ó dheisceart an stáit i gCape May go tuaisceart an

stáit agus níos faide chomh fada leis an New York thruway. Níl a fhios agam, mar tar éis

Perth Amboy in aice Staten Island, ní théann sé trí bhaile mór ar bith. Bóthar na saoire, a

d'fhéadfá a chur air, mar téann sé thar na bailte cósta uilig sa stát a úsáidtear mar bhailte

saoire. Ach sin an t-aon úsáid dhó, chomh fada is féidir liomsa déanamh amach.

Faoin trí a chlog Dé hAoine, ar ndóigh, tá na bóithre uilig, ó mhionshráideanna

bhaile go interstates il-lánach, ina stad. Níl ach dhá phríomhbhealach ó dheas, agus sin

176

176


treo 90% na gcarranna. "An carrchlós is mó sa stát" a thugtar mar leasainm ar an Garden

State Parkway. Tá an saol ó thuaidh chomh hainnis sin go gceannaíonn gach éinne i Nua

Eabhrac agus tuaisceart Nua Gheirsí tithe eile ó thuaidh nó ó dheas mar mhodhanna

éalaithe don deireadh seachtaine, agus más i Nua Gheirsí atá do theach saoire, luann tú é

ó ghabhal an bhóthair. Uimhrítear na gabhail ar Interstates agus Parkways, de ghnáth ón

méid míle ó thús an bhóthar atá tú. Mar sin, tá muidne i Montclair inár gcónaí ag 151,

agus chaith muid an deireadh seachtaine "sna hochtóidí." Bhíomar tamall fada ag fáil

tuiscint ar an nós seo ar dhús - shíleamar go raibh daoine ag caint faoin tsráid i Manhattan

a raibh cónaí orthu uirthi!

Sandy Hook

Más féidir na bóithre móra ó dheas a sheachaint in aon chor, mar sin, ba cheart é a

dhéanamh. Ach má tú ag iarraidh go géar d'fhoighde a thástáil, cinnte bain triail as an

Garden State Parkway. Is fearr i bhfad, ámh, má tá an t-am agat, triail a bhaint as bóthar

an chósta (más féidir bóthar chósta a thabhairt air) - NJ 36, atá chomh mór agus leathan le

interstate ar bith agus atá beagnach chomh plódaithe céanna le trácht, ach ar a laghad,

gheobhaidh tú corrspleáchadh ar an bhfarraige ar chlé. Ní fiú mórán anseo ach an

"Gateway National Recreation Area" - páirc náisiúnta ar leithinis a ghobann amach ó

uileann thoir-thuaidh Nua Gheirsí.

I bhfírinne, clúdaíonn an pháirc náisiúnta seo i bhfad níos mó ná an leithinis i Nua

Gheirsí - áirítear codanna de Staten Island agus Long Island ann freisin, agus is féidir a

rá, agus tú ag tarraingt ar chuan Nua Eabhrac i mbád, go bhfuil tú timpeallaithe ag an

Gateway National Recreation Area sa mbá íochtar64. Meascán d'oileáin, leithinse, tránna,

64 Tá dhá bhá i gcuan Nua Eabhrac - an ceann íochtar, nó seachtrach, a luíonn idir Long Island, Nua Gheirsí, agus Staten Island, agus an ceann uachtar, nó istigh, a bhaintear amach trí chaolas darb ainm (atá feiliúnach go maith) The Narrows.

177

177


riascanna, seanstáisiúin chabhlach na Stát Aontaithe agus Tithe Solais atá sa pháirc, atá

beagnach 26,000 acra ar mhéid anois. Cinneadh páirc náisiúnta a dhéanamh de na thailte

seo (agus, go deimhin, den uisce - mar is cuid den phárc gach braon den fharraige go

ceathrú míle amach ón gcósta freisin) i 1972 tar éis gur léir do chomhdháil Mheiriceá go

gcaillfi iad do na tógálaithe mara gcuirfí faoi chosaint náisiúnta iad.

Meascán maith de ghnéithe na páirce is ea Sandy Hook (atá feiliúnach mar ainm

freisin). Tá an leithinis féin nach mór sé míle ar fhad - an chuid thoir, atá rite leis an

aigéan, ina thrá fhada ó thús deiridh, agus an chuid thiar, atá ar foscadh ón aigéan, ina

sheanstáisiún chabhlaigh atá díchoimisinithe le tamall beag de bhlianta, agus ina bhunáit

chabhlaigh nach féidir a fheiceáil rómhaith mar gheall air a bheith timpeallaithe le sreang

dheilgneach. Ar mhullach na leithinse tá teach solais, atá anois uathoibreach, ar ndóigh,

agus dúnta don chuairteoir.

Meabhraíodh dúinn an meon nua atá i Meiriceá, agus go háirithe i Nua Eabhrac,

na laethanta seo, nuair a chonaic muid stáisiún diúracáin ar an mbóthar ar an mbealach

isteach. I gcearnóg beag sreangáin dheilgneach sheas an fearas cosanta, a dhiúracán frith-

eitléan dírithe ar an spéir, ag fanacht go balbh ar an bpíolóta a bheadh sé de dhánacht aige

a shoitheach a dhíriú ar fhoirgintí Nua Eabhraic. Lean muid ar aghaidh sa charr go ciúin.

Roimh chonradh "SALT" i 1972 bhíodh stáisiún "Nike" i Sandy Hook. Diúracáin ab ea

na Nikes a d'iompar buamaí núicléacha, agus go fóill ní thuigim cén fáth a chuirfeadh

rialtas Mheiriceá rud dhá leithéid deich míle ó Nua Eabhrac. B'fhéidir gur seancheann

díobh seo a chonaiceamar, curtha ansin mar chuimhneachán ar na seanlaethanta, ach má

b'ea, ní raibh comhartha ar bith air a thabharfadh sin le fios.

Tá dhá rud ar an leithinis seo a gcaithfidh tú a fheiceáil sara bhfágann tú - na

daingnithe míleata a sheasann os cionn na trá ar chósta thoir na leithinse, agus an radharc

178

178


ar Nua Eabhrac ó phointe thuaidh na leithinse.

Tógadh na daingnithe ag deireadh na naoú haoise déag, le dhá sprioc: bhíodar ann

chun cosaint a thabhairt do chuan Nua Eabhrac le gunnaí móra, agus ba thalamh profa an

áit d'airtléire agus gunnaí móra an airm. Tá na fosláir ann go fóill - foirgintí ollmhóra

coincréid ceangailte le chéile le tolláin agus staighre. Sna 1890aí bhí dhá ghunna 12-

orlach acu - rudaí fathachúla don aois sin a bhféadfadh a sliogáin a chaitheamh seacht

míle trasna na báighe. I dtús na fichiú haoise, ámh, d'éirigh na gunnaí móra rómhór le

promhadh chomh cóngarach sin do Nua Eabhrac, agus i 1917, tar éis go ndeachaigh na

Stáit Aontaithe isteach sa chogadh mór, bhog an promhadh ó dheas go Aberdeen i

Maryland, áit a bpromhtar sliogáin agus gunnaí móra go fóill. D'fhan na daingnithe go dtí

1974, nuair ba léir go mbeadh diúracáin agus eitleáin níos éifeachtaí ná gunnaí móra ar an

gcósta, agus dúnadh Fort Hancock.

Mar a dúirt mé, áfach, níl na fórsaí cosanta imithe ón leithinis ar fad - tá stáisiún

Gharda an Chósta ann go fóill, agus m'anam, má b'é sin Garda Chósta na Stát Aontaithe,

mholfainn duit gan dul sa tseans le do lasta bradach - bhí scriostóirí móra ansin ar ancaire

taobh thiar den sreangán deilgneach a d'fhéadfadh do thrálaer, nó fiú do long, a bhleastáil

as an uisce de shailbhe amháin. Chuamar ag snámh ar an trá thoir.

Trá álainn atá anseo, í fada réidh le gaineamh séimh bán gan oiread is cloch nó

carraig amháin uirthi a ghearrfadh thú nó a bhascfadh do chloigeann, agus m'anam tá sin

tábhachtach, ó nach bhfaca mé tonnta chomh mór sin ó bhí mé ag surfáil i gCosta Rica ar

chósta an aigéin chiúin.

Gach seans go bhfuil béasaí na hÉireann athraithe i dtaobh snámh poiblí ó chuir

mise mo Speedos orm amuigh i mBóthar na Trá sna hochtóidí. Agus mé i mo dhéagóir,

179

179


ámh, ag snámh ag túr na Carraige Duibhe ag deireadh an phromanáid i nGaillimh ba

ghnách liom tuáille a chaitheamh timpeall mo choim, an treabhsar a bhaint díom agus mo

chulaith shnámha a chur orm faoin tuáille. Is cosúil, ámh, go bhfuil na laethanta sin

chomh caite le Mark Spitz. I Meiriceá, iarrtar ort do chulaith shnámh a chur ort sa bhaile,

agus culaith a chaitheamh atá chomh mór le gearrbhríste an tsiúlóra sléibhe. Ní raibh a

fhios agam seo ag an am, ámh, agus muid ag réitiú ar an trá. Ní hé go raibh an trá

plódaithe ach oiread, cé go raibh slám maith daoine ina luí nó ina suí thart orainn. Bhuel,

bhreathnaíos timpeall, sheasas suas, chaith an tuáille timpeall, lig leis an treabhsar agus . .

.

Bhuel bí ag caint ar raic. Go tobann thit ciúnas gairid ar phobal uilig an trá, agus

as béal a chéile, tháinig sciúng scéine ó ghach dhuine i gcomhgar caoga slat.

"Don't look, Mikey" a scread bean in aice láimhe.

An raibh siorc san uisce? Bhreathnaíos timpeall ag lorg an rud scanrúil, ach ní

raibh le feiceáil ach daichead aghaidh ag stánadh . . . ormsa. Ní raibh a fhios agam cad ba

cheart dom a dhéanamh, agus mar sin lean mé ar aghaidh leis an bpróiséas. Lean na súile

mé agus mé ag crochadh na culaithe snámha chun mo chos a chur isteach sa chéad osán,

ach faoi amharc na súl uilig, chuas amú agus in achrann lámh, cos, is tuáille, thit mé ar

mo thóin. D'iompaigh gach éinne a shúile, buíochas le Dia, agus tharraing mé an chulaith

snámha orm go fraochmhar. Sheasas aríst. D'fhill na súile orm arís. Buíochas mór, ní

raibh na Speedos agam, iad caillte i dtarracán sa bhaile, agus ina n-áit, bhí gearrbhríste

orm. Ligeadh osnaíl faoisimh. D'fhill na súile ar an ngaineamh.

Bhí náire an domhain ar Jo.

"Ar ghá duit é sin a dhéanamh?" arsa sise go géar.

Ní raibh a fhios agam go fóill céard go baileach a bhí déanta agam in aon chor,

180

180


ach ba mhór an spórt dom é nuair a bhfuaireas amach.

Eachtra faoi leith is ea snámh ar Sandy Hook. Tá sé cosúil le bheith ag snámh sa

Dún Beag nó i gCill Chaoi, ach bunoscionn. Tá an uisce thart fán teocht (nó fuacht, ab

fhearr a rá) céanna, agus dá snámhfá fada go leor amach, seans maith go sroichfeadh tú

Éire, cé go dtógfadh sé tamaillín beag ort é a dhéanamh, fiú le cúnamh Sruth na

Murascaille.

Is beag trá in Éirinn a bhfuil seilfeanna aige mar an gceann seo ach oiread.

Siúlann tú deich slat amach sa bhfarraige go dtí go bhfuil an uisce le do chom, agus go

tobann, i gcoisméig amháin, titeann tú isteach i nduibheagán uisce. Ní raibh maor snámha

ar faire ach oiread, agus tar éis do mhuintir na trá iontas a dhéanamh dem' rince na seacht

gcaille thuar ar an ngaineamh, bhíodar ag déanamh iontais dem' shnámh san aigéan. Ar

ndó, bhí daoine ag lapadaíl ina mbeirteanna agus ina dtriúranna, ach tar éis tamaill, ba léir

dom gur mise an t-aon snámhaí ceart ar an trá.

A bhuíochas le Jimmy Cranny65 agus Cumann Sábháilteachta Uisce na hÉireann,

bhí snámh agam ó m'óige, agus an Bang Brollaigh déanta agam san Atlantach ó Charn Uí

Néid go Cionn Mhálainne, ach níor thug seo mórán ugach do Jo, a sheas go cráite ar an

trá ag breathnú amach go himpíoch orm agus mé deich slat amach nó mar sin.

"Tar ar ais isteach!" a tháinig an glór thar na tonnta. "Taoidí brachlainne . . .

foshruthanna . . . easpa maoir shnámha."

Bhí fear beag lom ina sheasamh go glún san uisce cupla slat uaim, croiméal beag

lag ar crochadh ó dhá thaobh a bhéil. Bhreathnaigh sé go géar orm.

"Get in outta that, you goddamn fool," arsa seisean.

65 Ba laoch snámha i nGaillimh é Jimmy Cranny sna 1970aí, a chur cumainn snámha ar bun sa chathair agus a bhí freagrach as brú a chur ar na húdaráis cúrsaí snámha a chur ar fáil do dhaltaí scoile.

181

181


Bhuel chuir sin cochall orm. Níorbh fhéidir liom teacht isteach anois. D'amharcas

air go caolshúileach. Ansin bhreathnaíos ar lucht na trá. Bhíodar cruinnithe thart ar Jo,

iad uilig ag féachaint orm go himpíoch, an dearcadh céanna orthu: "an bhfuil tú ag

iarraidh an bhean bhocht seo a fhágáil ina baintreach?" Thángas ar ais isteach, cloíte.

Meiriceánaigh agus Snámh

Do thír a bhfuil dhá chósta aigéin aici, gan trácht ar na lochanna móra i lár na tíre,

tá faitíos aisteach ag Mericeánaigh roimh an bhfarraige. Cosúil le mo sheanmháthair,

rachaidh siad ag lapadaíl san uisce, ach is annamh a bhfeicfidh tú iad ag snámh, agus

nuair a bhfeiceann tú daoine ag snámh níos mó ná deich slat ón gcladach i Meiriceá, éist

go géar leo nuair a thagann siad ar ais isteach - beidh canúint eachtrannach acu.

Tá tuairim láidir agam gur ar fhaitíos atá cuid mhaith de chultúr Mheiriceá

bunaithe, go háirithe cultúr na mbán. "Fan amach ó lár na cathrach," a deir an cultúr seo.

"Tá sé lán coirpigh. Ná téigh ag rothaíocht - tá sé dáinséarach. Ná siúl ón gcosán - tá an

fhoraois lán béaranna. Ná, ná, ná."66

Agus, ar ndóigh. Ná téigh ag snámh. Bádh triúr le déanaí i loch saorga i dTexas,

agus cuireadh an scéal chun cinn ar ghach scéal eile an lá sin, ainneoin gur maraíodh

caoga duine, Meiriceánaigh ina measc, i mbuamaí cairr san Íaraic an lá céanna. Níorbh

fhada go raibh gach éinne thart orm ag caint faoin eachtra. "Ó na lochanna saorga sin,"

adúirt rúnaí sa bhfoirgneamh ina n-oibrím, bean nach raibh a fhios aici ariamh go raibh a

leithéid ann agus loch saorga go dtí gur chuala sí an scéal. "Rudaí dáinséaracha iad. Nach

raibh a fhios agam i gcónaí?"67

66 Deir cara dúinn, ar imirceach as an Fhionlainn é, gur cultúr "no" cultúr Mheiriceá. Tógann sé ceamara gach áit a dtéann sé féin agus a bhean i Meiriceá, agus glacann pictiúirí dena comharthaí dorais agus sráide a chrosann torann, teileafóin póca, ól, ithe, agus na mílte rudaí eile, ar dhaoine. Deirimse leis, ámh, gur amhlaidh nár fhoghlaim Meiriceánaigh gnáthbhéasaí mar a d'fhoghlaim Eorpaigh, agus caithfear meabhrú leo go poiblí, mar sin, meas a thaispeáint.67 Idir an dá linn, chuala mé gur rud gnáthúil an tsruth bhreachlainne ar chósta thoir Mheiriceá. Ní tharlaíonn siad sna háiteanna céanna, ach braitheann ar ghaoth ag séideadh go hingearach leis an gcladach.

182

182


Nuair a bhí Jo ligthe fúithi písín bhreathnaigh sí amach ar na tonnta go dúilmhear.

"Tá aiféala orm anois go bhfaca mé Jaws. Nach raibh an scannán suite ar an

gcósta thoir áit éigin?"

Bhí, ach níor rith sé liom ariamh go n-éireodh le scannán bac a chur ar dhuine rud

ar bith a dhéanamh. Ba chosúil go raibh dul amu orm. Idir an dá linn tá se ráite ag go leor

daoine dom nach dtéann siad ag snámh de bharr an scannáin sin. Agus ná bí ag labhairt ar

Deliverance, go bhfóire Dia orainn, atá freagrach as na milliúin a choimeád amach as

deisceart na Stát Aontaithe68.

Leanamar orainn ó dheas, sinn ag triail ar láithreán campála in Allaire, deich míle

isteach ón gcósta leathbhealaigh síos chósta Nua Gheirsí. Bhíomar ag súil le radharc deas

den fharraige ar chlé agus sinn ag tiomáint ó dheas ar bhóthar an chósta, ach má bhí,

deamhan smid a chonaic muid de idir Sandy Hook agus an baile. Tithe, crainnte, tithe,

siopaí, tithe, óstáin, soilse tráchta, tithe, agus, ar ndóigh, cupla céad amadán i gcairr

mhóra ag séideadh a mbonnán.

Siopa na nGiúdach

Ní raibh soláthar ar bith sa charr ar shroichint dúinn Allaire, agus chuamar ag lorg

bia. Tá sé tábhachtach bia a bheith ceannaithe agat, agus an puball tógtha, sara dtiteann

an oíche. Mara bhfuil seo déanta agat, beidh tú ag déanamh na gnothaí tábhachtacha i

ndorchadas na hoíche. Ní maith liom bheith ag sciolladh prátaí cibé cén am den lá atá sé,

Gintear iad nuair a bhrúnn an ghaoth uisce agus gaineamh isteach i dtreo an chladaigh. Ar ndóigh, mar a dúirt Isaac Newton, má tharlaíonn brú, tarlaíonn aisbhrú, agus sileann an uisce díláthraithe ar ais amach sa bhfarraige mar "bhreachlainn," ag tarraingt an snámhaí bhoicht amach leis. Ní leanann na breachlanna seo rófhada, agus ní ardóidh siad go hÉirinn thú, ach fiú más snámhaí láidir thú, gheobhaidh tú thú féin breis agus céad méadar ón gcladach i gceann deich nó fiche soicind, agus beidh ort snámh ar ais. Moltar duit guaim a choinneáil ort féin, scaoll a sheachaint, agus fanacht go dtí go bhfuil an tsruth scaipthe, agus snámh ar ais go réidh.68 Sa scánnán clúiteach seo, téann grúpa Yankees ar strae sa deisceart agus maraítear iad go fuilteach, duine i ndiaidh a chéile.

183

183


ach is rífhuath liom an jab i nduifean. As go brách linn mar sin go dtí an t-ollmhargadh ba

chóngaraí. Fuaireamar treoracha ó bheirt chailíní raimhre ag an gcrosbhóthar agus

fuaireamar sinn féin i Lakewood, Nua Gheirsí

Isteach linn.

Ba cheart dúinn é a aithneachtáil nuair a chasamar an carr isteach sa mall ina

raibh an t-ollmhargadh - bhí siopa ann darb ainm "Hebrew Essence" - ach nuair a

shiúlamar isteach san ollmhargadh baineadh geit asainn mar sin féin. Bhí an siopa lán le

Giúdaigh, cés moite de na Gormaigh agus na Hiospáinigh a bhí i mbun na scipéad. Sara

gceapann tú go bhfuil tuiscint diamhair agam ar chreideamh na ndaoine thart orm,

caithfidh mé a rá nach iad seo na Gnáthghiúdaigh a siúlann sráide Nua Eabhrac gach lá

den domhan, ach Giúdaigh ceartchreidmheacha. Tá na Ceartchreidmhigh don Ghiúdachas

ar an dóigh céanna is a bhfuil na hAmish do Chríostaithe - fíorthraidisiúnta i gcleachtais

agus i ngléasadh. Gléasann na fir Ceartchreidmheacha i gculaithe dubha agus caitheann

siad hataí móra leathanduilleogacha. Ní bhearrann siad iad féin in aon chor, agus mar sin,

is minic nach féidir ceannaithe na seanfhear a fheiceáil taobh thiar dena féasóga móra.

Ceanglaíonn siad a ngruaig i mbachalla dlútha a thiteann go gualainn ó dhuilleoga na

hataí. Ní chaitheann na mná treabhsar in aon chor, ach gúnaí, agus caitheann siad

scairfeanna sa chaoi nach bhfeiceann tú ach a haghaidheanna. Níos aistí fós (cé nach

mbeadh a fhios agat seo ó bheith ag breathnú orthu), gearrann siad gach ribe gruaige

cloiginn uathu sula bpósann siad, de réir rialacha a dheireann gur sotal é d'fhíorghruaig a

thaispeáint dod' fhear céile. Mar sin, caitheann siad peiriúic69.

Bristear Giúdachas síos i dtrí ghrúpa: Ceartchreidmhigh, a chreideann nach féidir

69 Tharla conspóid le déanaí i Nua Eabhrac nuair a leagadh síos nár cheart do na mná peiriúic a cheannach ón Ind, mar b'Íoltóirí iad na Hiondúigh. Faigheann siad a bpeiriúic ón Eoraip, mar sin. Tá a fhios againn anois, is dócha, cá d'imigh gruaig Shinéad O'Connor. Níl a fhios agam, ámh, an dtaitneodh a gruaig-san pioc níos mó leo ná gruaig na Hiondúch!

184

184


le Giúdaigh maireachtáil sa saol nua gan a gcultúr a chailleadh, Giúdaigh "atheagraithe"

("reform"), ar mhaith leo an saol tuata, sa chaoi nach bhfuil difríochtaí rómhóra idir

iadsan agus an saol timpeall orthu níos mó, agus Giúdaigh coimeádacha, ar mhaith leo

saol leathbhealaigh idir thuatacht agus ceartchreidmheacht. Tharla an scoilt idir na grúpaí

seo sna 18ú agus 19ú aoiseanna san Eoraip, ach cuireadh dlús le gluaiseacht na

gCeartchreidmheach tar éis an Shoah, mar a thugann siad ar chinedhíothú na Naitsíoch

sna 1930aí agus 1940aí. I ndiaidh an chogaidh, chuaigh mórchuid na

gCeartchreidmheach go hIosrael nó go Meiriceá, agus fós anois tá na Ceartchreidmhigh

ag troid ar son a bpobal féin, scoite amach ón chuid eile den saol. Tárlaíonn sé anois go

bhfuil cuid mhaith de Ghiúdaigh ceartchreidmheacha Nua Eabhrac ag iarraidh an chathair

sin a fhágáil mar gheall ar na praghsanna arda agus méascán na bpobal, agus cur fúthu i

mbailte eile cóngarach do Nua Eabhrac. Ceann de na bailte seo is ea Lakewood, Nua

Gheirsí, baile nach raibh ach 40,000 ina gcónaí ann deich mbliana ó shin, ach anois a

bhfuil 75,000 ina gcónaí ann, níos mó ná a leath acu ina nGiúdaigh ceartchreidmheacha.

Thosaigh an imirce go Lakewood nuair a bunaíodh Yeshiva (ollscoil diagachta do

Ghiúdaigh) san áit sna 1940aí. Cé nach raibh ach 13 macléinn i gcéad rang Beth Medrash

Govoha, tá breis agus 4,000 macléinn san ollscoil anois, atá ag fás i ndiaidh a chéile. Idir

an dá linn, tá pobal mór fásta suas timpeall Beth Medrash. Leagtar ollbhéim i measc

Ceartchreidmheach ar phósadh agus páistí, agus mar sin, tá pobal Giúdach na háite

méadaithe as cuimse.

B'shin muid san ollmhargadh. Gach coirnéal a chas muid bhí teaghlach nua ag

roghnú bia óna seilfeanna. Fear in éadach dubh, a bhean taobh leis, agus arm beag páistí

thart orthu ag sceamhlach. Bhí ceathrú chuid an ollmhargadh tugtha do bhia Khosher

amháin. Ní amháin sin, ach bhí na praghasanna go maith, freisin, agus cheannaíomar

185

185


cupla tobán Hummus, nó Chummus, mar a bhí scríofa ar na pacáistí, agus paca feola.

Bhíomar sa siopa leathuair an chloig nó níos mó, agus diaidh ar ndiaidh thit méid

na nGiúdach timpeall orainn. Iadsan a bhí fágtha, bhíodar ag ceannach ar a bionda, agus

ní raibh na tuismitheoirí ag tabhairt aird ar bith ar sceamhlach na bpáistí. Ba mhistéir

dúinn seo go dtí go raibh muid ag an checkout agus bhreathnaíomar amach. Bhí an

ghriain ag dul faoi. Go tobann thuigeamar an bionda agus an slua ollmhór Giúdach -

athníonn Giúdaigh an Satharn mar Shabóid, agus ó dhul-faoi na gréine Dé hAoine go dul-

faoi na gréine Dé Sathairn, ní lasann Giúdaigh tine ar bith, agus os é tine beag atá i gcroí

gach innill, ní thiománann siad an lá seo. Ní amháin sin, ach ní lasann siad oighean ná

solas, raidió ná teilifís an lá sin ach oiread. Bhí na Giúdaigh seo ag déanamh an

tsiopadóireachta go tapaidh roimh tús na Sabóide70.

Allaire

Ní raibh campáil déanta againn le tamall anois, agus dar fia, b'é seo an chéad uair

dúinn bheith ag campáil "downstate" i Nua Gheirsí, agus ní raibh a fhios againn cad a

bheadh romhainn. I ndeireadh báire, ámh, ba láithreán campála deas glan a bhí ann. Páirc

stát atá san áit seo, cáil bainte amach aige mar gheall ar "bhaile Allaire" - baile den 19ú

haois déag a mhair ar iarann agus ceartaíocht agus atá anois atógtha do thurasóirí. Ní

cheart dom bheith chomh diúltach sin faoi, is dócha, ach nuair atá Bunratty Village agus

Folk Village Ghleann Cholm Cille feicthe agat, tuigeann tú céard atá i gceist. Rud atá

suimiúil faoi, is dócha, ná go mbíonn fíorghaibhne ag obair ann agus go ngléasann an

fhoireann in eadach na naoú haoise déag, ach caithfidh mé a admháil nach gcuirim mórán

70 Ar ndóigh, úsáideann Giúdaigh agus Críostaithe an scrioptúr céanna: an Seantiomna. Mar gheall ar ordú Mhaois in Eaxodus 35:3 a dhéanann siad seo. N'fheadar, áfach, má leanann siad an t-ordú seo chomh dílis sin, an leanfaidh siad an t-ordú in Eaxodus 35: 2 "Aon duine a dhéanann saothar ar bith an lá sin, cuirtear chun báis é." Nárbh fhearr bos a thabhairt dóibh ar an gcluas, nó rud éigin le níos lú fornirt?

186

186


suime ina leithéid. Má tá tú ag iarraidh blas de shaol Mheiriceá faoin tuath sa 19ú haois

déag a fheiceáil, ámh, b'fhéidir gur fiú dhuit Allaire a fheiceáil. Déanann siad rud mór

freisin den seanbhóthar iarainn atá acu, agus maíonn siad go bhfuil galghluaisteoirí acu,

ach nuair a bhíomar ann, ní fhaca muid ach gluaisteoir díosal sách nua a raibh carráiste

oscailte taobh thiar de do na turasóirí. Rith an "traein" seo i gciorcal leathmhíle ar fhad nó

mar sin.

Ba in aice bhaile Allaire a bhfuair muid ár gceadúnas campála, agus ar aghaidh

linn síos an bóthar go dtí an láithreán i gceart. I gcoill a bhí sé, agus an chéad rud a

rinneamar suntas de ná an easpa RVs - comhartha maith, dar linn. An chéad rud eile a

rinneamar suntas de ná sraith tithe beaga rabhnáilte le doirse beaga agus díonta

coirceogacha orthu. Cérb iad seo in aon chor? Bhíomar céad slat ar aghaidh nuair a rith sé

le Jo céard iad.

"Yurts!" a scread sí. "Sin iad Yurts!"

Go deimhin léigh muid cupla seachtainí roimhe sin agus sinn ag déanamh taighde

ar an áit go d'fhéadfá yurt a fháil ar chíos inti, ach, cé gur chaith cara dúinn bliain ina

cónaí i yurt i Wisconsin, as siocair go raibh sí ag iarraidh bheith "níos cóngaraí don

nádúr", ní fhaca muid ceann go dtí sin71.

Ní amháin go raibh yurts sa láithreán campála, ámh. Bhí cábáin chearchaill ar

cíos san áit freisin. Níl mé róchinnte cén fáth an mbeadh cábáin ar cíos i láithreán

campála. B'fhéidir chun cur le hatmasféar bhaile Allaire agus an 19ú haois. Cé nach raibh

leictreachas acu, b'fhacthas dúinn go raibh teilifís ar siúl i gceann amháin, agus nuair a

thosaigh muid ag cur suas an phubaill, ba chosúil go raibh ceol na Doors ag teacht ó

cheann eile. Níl a fhios agam cé chomh údarásach is a bheadh na botháin seo mar

71 Puball rabhnáilte déanta as adhmad agus canbhás atá sa Yurt, is cosúil, agus ceapadh iad sa Mhongóil ag treabhaigh a raibh tithe uathu a d'fhéadfadh siad crochadh leo nuair a thiocfadh am an bhogtha san earrach nó san fhomhar. Mar gheall ar a saoire is atá siad, tá said i bhfaisean faoi láthair i Meiriceá.

187

187


shamplaí den seansaol.

Cé gur léir é ón léarscáil, níor rith sé linn go mbeadh seamsán na mbóithre

timpeall orainn chomh soiléar sin. Mar a thit an oíche, thit ciúnas ar an láthair campála,

ach má thit, níor thit ciúnas in aon áit eile. Míle síos an bóthar nó mar sin, tagann trí

bhóthar móra le chéile - an Garden State Parkway (a labhair mé faoi anois beag), bóthar

stáit 34, atá chomh leathan le hinterstate ar bith agus, ó tagann sé as tuaisceart an stáit

freisin, a fheidhmíonn mar airtire faoisimh don Pharkway, agus interstate 195, a

eascraíonn as Trenton agus Philadelphia agus a thógann tiománaithe go dtí an Jersey

Shore ón treo sin. Shuíomar ansin faoina crainnte, ár ngaslampa lasta ar an mbinse, agus

d'éist leis an síorseamsán óna bóithre. Anois agus arís chualamar drochinnill leoraithe ag

scréachadh os ard, nó sceithphíopaí na ngluaisrothar ag búiríl, nó bonnáin na

dtiománaithe feargacha. Sea - bhíomar faoin tuath, ach bhíomar i Nua Gheirsí go fóill.

Má tá coinne agat ó dheas i Nua Gheirsí ag an deireadh seachtaine, is

drochsmaoineamh é tiomáint ann uair an chloig roimh ré, mar tá an trácht sa stát chomh

tiubh sin gur chomh dóichí lena athrach go mbeidh i do shuí i do charr fós dhá uair an

chloig tar éis an choinne, ag tiomáint ag 3 mhíle san uair. Tá an ceacht seo foghlamtha go

crua ag Jo agus mise. Uair amháin bhíos i bhfoisceacht milliméadar de poc sa srón a

thabhairt do bhean ar dhroichead George Washington a theip ina hiarracht truc mór a

scoitheadh agus ba chionsiocair le tranglam tráchta uair an chloig. B'shin í ag argóint leis

an bpóilín fós nuair a tháinig mé ar deireadh suas chomh fada léi. Ar ndóigh, bhí a fón

póca greamaithe lena cluas. Chun an sárú intinne seo a shéanadh, shocraigh gan tiomáint

ó dheas maidin Dé Sathairn, ach cur suas leis an tranglam Dé hAoine. Maidin Dé

Sathairn ní bheadh le déanamh againn ach éirí, bricfeasta a ithe ar ár gcaothúlacht, agus

188

188


tiomáint go mall go . . .

Agus b'shin deireadh leis an gcaothúlacht. Glacann Jo leis an bhfreagracht as seo,

ach admhaím féin nach ndearna mé seiceáil ar na seoltaí ach oiread, ach, tar éis gur

phriondálamar amach ainm na háite, uimhreacha teileafóin, agus treoracha bóthar chuige,

ní raibh tásc ná tuairisc ar na treoracha céanna sa charr.

"Táim cinnte dearfa gan amhras gur chuir mé sa charr iad."

Bhreathnaíos go binbeach uirthi.

"Más ea, cá bhfuilid?"

"Ach táim cinnte."

Chuartaigh muid an carr ó bhosca na láimhíní go dtí an cófra agus ar ais. Ní raibh

na leathanaigh ann. Bhíomar beirt le ceangal. Chosnaigh an cúrsa kayakála $100 an

duine, agus dar diagaí ní raibh muid chun na dollair sin a chaitheamh i dtraipisí, ach cad

le déanamh? Ní raibh tuairim ar domhan againn cá raibh an áit chruinnithe ach go raibh

sé i mBrick Township. Rinneamar ar sin, ach m'anam, nuair a shroicheamar Brick, ba léir

dúinn go rabhthas ag dul thar fóir leis an "town"-chuid de "township. Ní raibh i mBrick,

chomh fada agus a d'fhéadfadh muid a thomhais, ná gréasán bóthar móra, iad uilig chomh

mór sin nach raibh sé easca casadh timpeall orthu dá mba sa treo mícheart a raibh tú ag

taisteal. Thiomáineamar timpeall an "township" seo ar feadh leathuair an chloig go dtí go

mba léir agus go mba ríléir dúinn nach n-aimseodh muid láthair kayakála trí thiomáint

timpeall amháin. Stopamar.

Go tobann rith smaoineamh le Jo. "Glaoimís orthu!" Shín sí a lámh isteach ina

mála droma ar an suíochán cúil agus tharraing amach a leabhar teileafóin. Phóirseáil sí

tríd go dásach, agus thit a ceannaithe arís. Ní raibh an uimhir ann.

Ar chúis amháin nó cúis eile, bhí mé tar éis bosca na láimhíní a oscailt agus an

189

189


teileafón póca a thógáil amach len é a mhúscailt. Agus mé á chur ar ais chonaiceas

léaspáinín bán ar chúl. D'amharcas arís. Leathanach, é ar liobarna taobh thiar den chófra.

Nuair a chuireamar leabhrán an chairr ar ais ann, cinnte bhrú muid na treoracha go cúl an

chófra agus amach an cúl céanna. Tharraing mé amach é. Ligeamar beirt osna mór

faoisimh, agus amach linn arís.

I ndeireadh báire, ní raibh muid déanach in aon chor. Cuireadh moill orainn, ámh,

tar éis gur bhuail fonn chaife mé. Trasna an bóthair chonaic mé craobh de Dunkin

Donuts, agus, mar amadán, ag glacadh leis nach bhféadfainn siúl chuige ar an mogalra

bóthar thart orainn, rinne mé iarracht tiomáint chuige. Ní raibh a fhios agam go mbeadh

sé níos deacra dul ann i gcarr. Cé go raibh an áit caoga slat ón siopa kayakála, chaitheas

deich nóiméad sa charr ag lorg bealach ann agus cúig nóiméad déag i scuaine ag an

Dunkin Donuts. Nuair a d'fhilleas, bhí baill an ghrúpa kayakála ag caitheamh saighead

fúm lena súile.

Kayakáil

Ag siopa canúála agus kayakála cáiliúil darb ainm an "Jersey Paddler" a

chuireamar ár n-áiteanna in áirithint don chúrsa, ach mar a tharla, chuir siadsan na cúrsaí

amach ar chonradh do chomhlucht múinteoireachta agus eachtraíochta leis an ainm cliste

H2Outfitters. Bhí ceanncheathrú an chomhluchta i Maine, agus b'as sin a bhí Cathy

Piffath, a chomhbhunaitheoir agus úinear, tagtha an lá roimhe. Bean bheag ab ea í,

b'fhéidir, ach ba léir a láidreacht, siúl an tsaighdiúra uirthi, le craiceann donn griandóite

an duine a bhfuil mórchuid dá shaol caite aige ar an bhfarraige le céasla ina lámh, gruaig

fionn ón ghriain, ceangailte gan róghléas i eireaball capall ar an dóigh. Sheas sí os

comhair an deichniúr againn agus thomhais muid. Labhair an bhean ramhar leis an

ngearrbhríste cadáis agus an seodra.

190

190


"An mbeidh muid ag éirí fliuch?"

Bhreathnaigh Cathy uirthi, agus chas a súil ar aghaidh go dtí an sraith kayak ar an

talamh os ár gcomhair agus ar aghaidh arís go dtí an loch cupla slat uainn, agus rinne

miongháire foighdeach.

"Seans mór maith go mbeidh, cinnte."

Dúirt Cathy liom gur beag uisce a bhfaca sí in aon chor go dtí go ndeachaigh sí ar

ollscoil Maine agus gur chuir sí suim sa khayakáil trína buachaillchara. Bhí sí ag

déanamh staidéar gnó, agus chaith tamall fada ag obair don chomhlacht catalóg L.L.

Bean, atá ceanncheathraithe i Maine. Ach lean gairm na mara á glaoch agus faoi

dheireadh d'éirigh sí as, i bhfábhar a saol a chaitheamh ag múineadh kayakála agus ag

stiúradh sluaíochtaí ar aibhneacha agus ar farraige. Chuir sí suim i mo chanúint mar, de

chomhthárlú, bhí sí ag eitilt go hÉirinn i gceann cupla mí chun sluaiócht kayakála a

stiúradh ón gClochán Liath amach ar farraige timpeall oileáin chósta iarthuaisceart Dhún

na nGall.

Sin é an saol go deimhin. Ag tuilleamh airgid agus ag déanamh an rud is ansa duit

ar fud Mheiriceá agus an domhain.

Abhann bheag is ea an Metedeconk a lúbann go mall trí riascanna deisceart Nua

Gheirsí go n-oscláionn sí amach i loch agus ansin in inbhear goirt. Bheadh muid ag

caitheamh na maidine ar an loch ag foghlaim bunrialacha an Khayakála agus um

thráthnóna ag taisteal suas an abhann isteach sa riasc. D'fhoghlaim muid go tapaidh, gan

míthapa ar bith, agus d'itheamar ár gceapairí go sásta ag am lóin. Níorbh í Cathy amháin

a bhí ag déanamh suntais dem' chanúint. Thosaigh Joe, fear ina seascaidí, ag caint faoina

thuras deireannach go hÉirinn. Ar ndóigh, tá na scéalta seo cloiste agam go rómhinic faoi

seo, ach is léir gur aoibhinn le Meiriceánaigh Éire agus na hÉireannaigh, agus lig mé leis.

191

191


Níor ghnáththurasóir é, ámh. Thosaigh sé ag caint faoin chupla lá a chaith sé san iarthar.

"Gaillimh an t-ainm ceart ar Ghalway, nach ea?"

Bhreathnaigh mé air le hiontas. Lean sé ar aghaidh.

"Ach bhíomar ag fanacht in áit darb ainm 'An Spidéal.' Measann tú an ionann

'Spidéal' agus 'Spital' na Gearmáinise."

Annamh fiú a thuigeann na Meiriceánaigh go bhfuil teanga eile in Éirinn, fiú tar

éis dóibh bheith ann, ach ba chuimhin leis an duine seo logainmneacha nach dtuigfeadh

cuid mhaith de mhuintir na hÉireann féin.

Thosaíomar ag caint faoi theangacha na hEorpa. Tharla nár Meireánach é in aon

chor, ach Francach a d'fhág Alsace ag deireadh an dara chogadh domhanda. Níl a fhios

agam conas mar a d'éirigh lena mhuintir teacht go Meiriceá, ó ba shaighdiúr san arm

Gearmánach a athair (agus a chaith cúig bliana i gcampa géibheann sa Rúis i ndiaidh an

chogaidh). Bhí Gearmáinis agus Fraincis ar a thoil aige freisin, agus chaith muid uair an

chloig ag plé stair agus teangacha na hEorpa. Go háirithe i Meiriceá, is ait, ach ní

annamh, an áit a bhfaigheann tú gliomach.

Tar éis ár lón, ar isteach sna kayakanna agus ar ais suas an loch linn chomh fada

leis an oscailt ina dtagann abhann an Metedeconk amach ann. Thóg sé tamall orainn é seo

a aimsiú, ó bhí an loch chomh foircthe sin le luachra, agus tar éis dúinn barr an locha a

thrasnáil uair nó dhó d'aimsigh muid é agus isteach linn. Bhraith muid chomh eachtrúil le

Lewis agus Clark ag seoladh suas an Mississippi, nó le Henry Morton Stanley ag lorg

Livingstone. Abhann mhall lúbach a bhí san abhann seo le crainnte crochta inti ón dá

bhruach, agus fuair muid cleachtadh go leor i stiúradh an Khayak. Marar chéaslaigh tú

kayak ariamh, sé an stiúradh an scil is deacra agus is bearránaigh, agus bhí sé ag cur as do

192

192


Jo go mór, a bhí ar chúl an líne kayakála ag bacadradh go heascaineach trí dhuilliúr na

gcrann. Thiteas féin ar gcúl le féachaint an bhféadfainn cúnamh a thabhairt. Tháinig mé

chuici i lár duilliúir chrann mhóir. Bhí tosach a kayak ag gobadh as, agus corrmhionn

mór ag teacht ón gcrann freisin.

"Bhfuil tú ansin?" arsa mise.

Bhí, le heascaine mór.

"Bhfuil rud ar bith a dhíth ort?"

Eascainí eile.

Go tobann chroith an duilliúr, agus de shiota turraingeach tháinig an kayak amach

as an gcrann, Jo sa Khayak clúdaithe le duilleoga mar threallchogaí faoi cheileatram. Bhí

géire faoi leith ina súile.

"Is FUATH liom kayakáil!"

Tá Jo agus mise an-chosúil lena chéile i dtaobh scileanna nua. Is fuath linn iad go

dtí go bhfuilid ar ár dtoil againn. Mholfainn duit gan galf a imirt le ceachtar againn má tá

cluasa leochaileacha agat.

Leanamar ar aghaidh, agus tháinig Cathy, a bhí chun tosaigh ag cabhrú le

ramhrán an tseodra, ar ais le breathnú orainn. Lean mé féin ar aghaidh - má bhí cúnamh a

dhíth ar Jo, ba í Cathy an duine fána choinne. Cúig nóiméad dár gcionn rug Jo orm ina

kayak, aoibh mhór ar a haghaidh.

"Bhuel - cad a tharla?" arsa mise.

"Is AOIBHINN liom kayakáil!" arsa sise. Bhí Cathy taobh thiar dínn ag céaslú go

ciúin, meangadh beag ar a haghaidh.

Ba chosúil go raibh cíle ar khayak Jo, rud atá annamh go leor i mbáid dá leithéid.

Nuair a cuireadh síos é, ba khayak nua é, a d'fhéadfadh fanacht i líne díreach timpeall an

193

193


domhain. Bhuel muise. Chéaslaigh Jo ar aghaidh, ag seachaint crann tite go héasca.

Rinne mé iarracht an rud céanna a dhéanamh, agus chuaigh i bhfostú ann.

Rud a chur iontas orann agus muid ar an abhann chiúin seo, glaise an uisce agus

an duilliúir timpeall orainn, ná go gcloisfeadh muid innill gach deich nóiméad nó mar sin,

agus, ag breathnú suas, d'fheicfeadh muid eitleáin bheaga trí bhearnaí sa gcrainn, iad ag

tarraingt póstaeirí ollmhóra taobh thiar díobh.

LIVE BAND AT EDDIES 4PM-11PM. NO COVER. BUD $3.

THE CRABHOUSE. ALL U CAN EAT LOBSTERS $10

LIVE DJ AT THE DUNGEON. ALL DAY PARTY. ALL BEERS $4.

YOUR DREAM HOME. CONTACT NY HOMES NOW.

Ní amháin go raibh beáranna ag fógairt, ámh. Bhí fógraí móra daite do charranna,

comhluchtaí árachais, beoir, agus earraí eile. Agus sinn i lár an fhásaigh, mar a bhí muid,

b'aisteach an radharc na heitleáin seo os ar gcionn trí dhuilleoga na gcrann.

Anois, is beag duine a bhí ar an loch ar maidin, agus ní raibh ach ochtar againne

ag kayakáil ar an abhann. Arb amhlaidh go raibh na heitleáin ag fógairt orainne? Ba

dheacair é a shamhlú.

"B'fhéidir go bhfuil siad ag eitilt go dtí na tránna ó aerfort atá cóngarach dúinn" a

mhol an Francach.

Agus b'shin a bhí ag tárlú. Bhí aerfort an chontae míle nó dhó uainn, agus b'as seo

a bhí na heitleáin ag déanamh a mbealach go dtí an cósta agus na sluaite ar thránna an

"Jersey Shore." B'é sin ár dtriail an lá dar gcionn, agus ba dhrochthuar é, dar liomsa.

Na daoine aisteacha sa charr goidte

D'fhill muid ar an láithreán campála tuirseach, fliuch, agus griandóite.

Chromamar ar bhia a réiteach, agus thosaigh sé ag crónachán. De ghnáth, aithníonn tú

saoistí na páirce ag teacht mar thiomáineann siad go mall agus iniúchann corr-láithreán

194

194


nó na ticéid admhála a chrochtar taobh amuigh den láithreán le cinntiú gur íocadh as an

oíche. Cibé, thugamar faoi deara go raibh carr ag taisteal go mall timpeall an láthair

campála agus ag seiceáil láithreán, agus chuireamar an bheoir i bhfolach. Mar a tharla,

stop an carr ar an láithreán in aice linn, agus sheas fear as. Ba léir cheana féin nár saoiste

é, ámh, mar bhí sé ag caitheamh toitín. Lean an t-inneall ag crónán agus shiúl an fear

timpeall an láithreán. D'iniúch sé an ticéad admhála agus sheas ansin go ciúin ag

féachaint timpeall. D'fhéach mé ar an gcarr. Ón dorchadas istigh ann, chonaic mé deirge

dhá thoitín eile. Faoi dheireadh chuaigh an fear ar ais sa charr agus leanadar ar aghaidh.

Tagann daoine aisteacha go láithreacha campála scaití. Ar na cinn

príomháideacha, go háirithe, tá sé go héasca áit campála a fháil gan iomad ceisteanna nó

caidéis. Bliain nó dhó ó shin tharla eachtra lámhaigh ar láthair amháin nuair a chuir buíon

robála fúthu i bpuball agus iad ar a theitheadh. Chuaigh an carr as radharc i measc na

gcrann.

Ar láithreacha campála mar seo, níl sé cliste an iomarca beorach a ól. Nílim ag

caint faoi mheisce nó tarraingt trioblóid. Faoi ghairm an choirp atá mé ag caint. Níor

ceapadh leithreas i bpuball go fóill, agus nuair a ghlaotar ort, bíonn ort cúig nóiméad a

chaitheamh ag siúl go foirgneamh na leithreas ag geata na láithreach. Tar éis an turais

anonn is anall, tógann sé fiche nóiméad ort titim ar ais i do chodladh. Glaodh orm, ar

ndóigh, i ndubhlár na hoíche, agus ba ar mo bhealach ar ais a thug mé faoi deara go raibh

an carr céanna leis an dtriúr a stop ar an láithreán in aice linn pairceáilte ar láithreán eile.

Níos aistí fós, ámh, ná nach raibh puball tógtha ar an láithreán agus nach raibh tásc ná

tuairisc den triúr.

Níor chodail mé rómhaith i ndiaidh sin, ag samhlú gach briseadh cipín in aice linn

mar theacht an triúir.

195

195


Thit mé i mo chodladh, ámh, ach ní raibh m'amhras rófhada ón marc. Go luath ar

maidin chualamar crónán réidh chairr in aice láimhe, an t-inneall ar siúl, ach an carr i

ngíor neodrach, ba léir. Nuair a d'éirigh muid go luath, chonaiceamar gurbh é carr an

tsaoiste é, pairceáilte os comhair an chairr eile sa chaoi nach bhféadfadh sé teacht amach.

Rug mo chaidéis orm, agus ar mo bhealach ar ais ón leithreas d'iarras ar an saoiste

cén fáth an raibh sé pairceáilte mar a bhí. Ba charr goidte an carr úd, a d'fhreagair sé,

agus ní fheadar cá raibh an triúr imithe, ach ní bheadh siad ag tógáil an chairr céanna ar

ais leo. D'fhéadfadh sé fanacht i bhfolach orthu chun iad a ghabháil, ach ní raibh

eachtraíocht ná achrann uaidh ar an láthair campála. B'fhearr leis iad a bheith bailithe leo

go ciúin. Agus bhí.

Ar fhilleadh dom ar an láithreán, rinne mé cinnte nach mbeadh tada gur fiú mórán

é fágtha thart agus muid imithe ar feadh an lae.

Shíl muid go ndéanfadh muid lúbadh i dtaisteal an lae, ag dul ó dheas ar an

Garden State Parkway, ag tógáil bóthar stáit 37 trasna droichid go Long Beach Island,

ionas go dtiománfadh muid ó thuaidh ar an oileán céanna (ar leithinis i gceart é) chomh

fada le hAsbury Park. Deamhan mórán suaithinseach a bhí ar an bParkway ach ná

gnáththiománaithe trodacha, agus tar éis dúinn bóthar stáit 34 a bhlaiseadh, ní raibh muid

ag súil le mórán níos fearr óna dheartháir, uimhir 37. Bhí láncheart againn - gnáthbhóthar

deighilte a bhí ann ó thús deiridh, le SUVs chun cinn agus chun deiridh orainn, cosantóirí

na gcinn taobh thiar beagnach ag teagmháil lenár gcosantóir cúil.

Bhíomar ag tabhairt an méid sin aire do chosaint ár mbeatha gur beag nár

thugamar faoi deara nach raibh talamh fúinn níos mó. Tóchar saorga a bhí fúinn, ag dul

196

196


amach go dtí oileáin líonáin Nua Gheirsí, a ritheann ina dtreallanna caoga míle ó Phoint

Pleasant go Cape May, i gciandheisceart an stáit. Ba é seo "Long Beach Island," an

líonán tuaiscearteach. Agus is beag nach líonan ceart é, dar fia, ó deir na húdaráis nach

bhfuil an áit níos mó ná seacht dtroigh os cionn uisce. Ní mórán sin, leoga, agus síon an

Gheimhridh ag teannadh ort agus ar do thigín saoire.

Ní raibh san áit ach dumhcha go dtí tús an fhichiú haois. Thagadh corrchuairteoirí

ó cheantar Nua Eabhraic agus Philadelphia chun seachtain chiúin a chaitheamh cois

fharraige, ach le teacht na gcarr, d'athraigh gach rud. San 1910aí cheannaigh grúpa "fear

gnó" ón cheantar go leor talún agus i 1914 tógadh droichead trásna cuan Barnegat, an

stráice uisce taobh thiar de Long Beach Island trína théann an "Intracoastal Waterway"72.

D'athraigh sin an saol ar fad. Go dtí sin ní raibh ach bealach amháin isteach ar an leithinis

ar bhóthar beag trí riascanna Phoint Pleasant ó thuaidh. Anois bhí droichead mór

ceangailte le bóthar mór a tháinig an bealach ar fad ó Philadelphia. I stróc amháin,

athraíodh saol an oileáin. Thosaigh na fir gnó ag fógairt na háite go mór mar bhaile saoire

sna cathracha móra ó thuaidh agus thoir uathu, agus lena gcarranna nua, tháinig na daoine

seo ar saoire agus cheannaigh talamh sna dumhcha.

Má chonaic tú an scannán clúiteach le Humphrey Bogart agus Lauren Bacall

"Key West", bheadh tuairim mhaith agat den phictiúr a bhí i m'aigne nuair a chonaic mé

an t-oileán fada seo amach ó chósta Nua Gheirsí in uisce an Atlantaigh. Shamhlaigh mé

dumhcha, bóthar beag taobh leo, agus corrtheach óstáin gach cupla míle. Ní fhéadfainn

pictiúr níos bréagaí a shamhlú. Bhí an áit ina círéab tráchta is turasóirí ó cheann ceann na

leithinse gan oiread is gráinnín gainimh le feiceáil ón mbóthar mór, a raibh tithe aige ar a

72 Rud suimiúil is ea an Intracoastal Waterway. Ach an oiread le bóthar nó canáil, is slí é do bháid spóirt nó gnó a mbealaigh a dhéanamh go sábháilte an bealach ar fad ó Bhoston, Massachusetts go Key West Florida. Leanann sé ar aghaidh i Murascaill Mheicsiceo freisin. Bunaíodh ag comhdháil Mheiriceá é i 1919.

197

197


dhá thaobh, tábhairní agus bialanna gach cupla slat le comharthaí móra plaisteacha agus

Neon amhail "Salty Pete's Boozehouse" agus "Cap'n Mikey's Family Chophouse." Go

mall, thit ár ngialla go dtí go raibh clab go cluasa orainn beirt, sinn ag breathnú amach

fuinneoga an chairr ar an ainriail tomhaltórach thart orainn.

Bhí an méid sin tráchta ag teacht agus ag imeacht ón leithinis go mb'éigean

gabhal interstate a chur ar thaobh an oileáin den droichead chun deighleáil leis na

carranna, agus chinn muid dul ó dheas i dtreo Island Beach State Park. I bhfírinne, bhí

dhá mhórbhóthar ar an oileán, iad ina lánaí faoi leith de bhóthar stáit 35, an bóthar a rith

fad an oileáin - ceann do thrácht ó dheas agus ceann eile do thrácht ó thuaidh. Bhí muid

anois ar an lána ó dheas, cuan Bharnegat ar dheis, a d'fhéadfadh muid feiceáil anois agus

arís idir na carranna, agus Soweto ar chlé.

Níl mé ag magadh faoi Soweto. Níl leithinis Long Beach Island níos mó ná ná

míle ar leithead, agus níos lú go minic. Ritheann lána ó dheas an bhóthair síos iarthar na

leithinse, agus rithean lána ó thuaidh an bhóthair suas oirthear na leithinse. Idir an dá lána

seasann Soweto. Ná mílte tithe bídeacha aon-stór ar chupla slat cearnógacha fánacha, iad

leagtha amach i sraithe chomh fada agus a d'fhéadfá feiceáil, nó go ciumhais an oileáin.

Bhí carr (nó dhó, nó trí) pairceáilte taobh amuigh de ghach tigín, agus bhí an cheantar go

léir pleanáilte mar chliathrach. Gach cupla slat, d'fhéadfá casadh faoi chlé agus isteach

sna hascaill beaga ar a raibh na tithe saoire, agus, dá mba mhian leat, teacht amach ar an

lána ó thuaidh. Bhí an leithinis breac le dronga déagóirí ar rothair (a bhí ag fanacht sna

tithe lena muintreacha, is dócha), agus grúpaí daoine ag teacht agus ag imeacht le

cathaoireacha trá agus tuáillí. Ba feic é, agus mar cheann de na huafáis is mó a bhfaca mé

ariamh i Meiriceá, is fiú cur síos air, agus is fiú duit, a léitheora, an t-uafás seo a fheiceáil

thú féin, má fhaigheann tú an seans. Níl a mhacasamhail le fáil in aon áit eile ar domhan.

198

198


Bun Dobhráin/Bóthar na Trá ar Mire

Dá mbfhéidir leat na tréithe ba mheasa de Bhóthar na Trá, Bun Dobhrán, agus Trá

Mhór a chaitheamh le chéile, ní bheifeá go fóill i gcomhgar scread asail do Long Beach

Island, Nua Gheirsí. Dá mb'fhéidir leat na tréithe sin a leagan ar dhá thaobh bhóthar cois

trá agus fad caoga nó seasca míle a chur leis an mbóthar sin, bheifeá níos cóngaraí don

marc, ach bheadh seo a mhíle oiread níos measa arís. Mar a deirim, níl a mhacasamhail ar

fáil. Míle i ndiaidh míle níl le feiceáil ach plaistic, carranna, drochthabhairní,

drochbhialanna, agus casinos. Uafás. Cén t-údarás a ligfeadh do seo? Agus ansin

chuimhnigh mé - b'iad an Mafia a chur Atlantic City ar bun don chéad uair. Ó thaobh

cead plánála d'áiteanna mar seo, bhuel - bhí sé sortáilte cheana féin, má thuigeann tú leat

mé.

Tháinig muid go deireadh an bhóthair faoi dheireadh, nó go deireadh oifigiúil an

bhóthair. Go tobann tháinig deireadh leis na tithe, agus b'sheo romhainn Island Beach

State Park, cead isteach $10. Ní raibh a fhios againn céard a bhí ann, ach bhí sé ar an

léarscáil, agus mar sin, ar aghaidh linn go dtí bosca an fhairtheora. D'fhiafraigh muid den

saoiste cáirdiúil (tá saoistí na páirce stáit agus náisiúnta uilig cáirdiúil) céard a bhí sa

pháirc nach raibh le fáil taobh thiar dínn. Bhreathnaigh sé orainn go géar agus ar ais i

dtreo Soweto. Thóg sé miosúr dínn.

"Is féidir liom a rá libh céard nach bhfeicfidh sibh ann."

Chuaigh eitleáin beag tharainn os ár gcionn.

"BUY A FORD EXPLORER NOW INTEREST FREE FOR 36 MONTHS."

Thuig muid é.

"Tá sionnaigh againn."

Muise.

199

199


"Tránna áille gan éinne orthu."

By Dad.

Go fírinneach, b'fhearr liom lá ciúin cois trá neamhthruaillithe, ach b'éachtaint iad

na heitleáin agus tithe Soweto go raibh rud mór taobh thiar dínn nach bhfaca muid go

fóill. Thóg muid léarscáil den pháirc stáit, agus chas muid timpeall. Ar ais linn i dtreo

Soweto, ar an lána ó thuaidh an turas seo, leis an bhfarraige ar dheis uainn. Bhreathnaigh

an saoiste go meabhróideach orainn agus sinn ag tarraingt uaidh.

Ní raibh mórán le feiceáil ar feadh fiche nóiméad. Ar chlé bhí Soweto lena dronga

déagóirí ar rothair agus cáilíní déagóracha ar bheagán éadaigh ag geatsíocht leo i dtreo

agus as treo na trá, ach deamhan trá a chonaiceamar. Bhí dumhcha móra a sheas idir sinn

agus cibé rud a bhí ar an taobh eile, na dumhcha ansin, is dócha, mar líne cosanta ón

fharraige. Shíleamar go dtiocfadh deireadh leis na dumhcha, ach leanadar ar aghaidh ar

feadh na mílte. Faoi dheireadh d'éirigh muid tuirseach den tiomáint fánach seo, agus, ar

feiceáil dúinn comhartha sráide ag meabhrú dúinn go rabhamar in áit darb ainm "Seaside

Heights" shíleamar gur mhithid an Seaside úd a fheiceáil. Pháirceáileamar an carr chun

radharc níos fearr a fháil ar an trá.

B'shin an uair a bhfuaireamar an baineadh siar ba mhó den turas go nuige seo - ní

raibh saorchead isteach go dtí an trá. Ina áit sin, bhí bealaí isteach tríd na dumhcha gach

150 méadar nó mar sin, agus déagóir éigin ina shuí ag bord nó seastán ann ag díol

"ceadúnas trá" do na cuairteoirí. Ní fheadar cad ba cheart dúinn a dhéanamh. Leanamar

orainn ar feadh leathmhíle nó mar sin go dtí gur thángamar go bealach isteach nach raibh

déagóir ar bith ag an mbord. Bhí an bord ann, ceart go leor, ach déagóir ar bith ní raibh le

feiceáil. Ag giúcadh clé is deis, chasamar síos isteach agus shroicheamar, faoi dheireadh

is faoi dheoidh, an trá. Ceann scríbe. Tír na n-Óg.

200

200


Cinnte, fiú i d'ainneoin féin, tá Baywatch feicthe agat. I gcónaí, agus mé ag

féachaint ar theilifís Mheiriceá, thug mé faoi deara go raibh tránna Mheiriceá difriúl ó

Éirinn. Cinn fada feadh chiumhais na farraige le gaineamh mín, gan oiread is carraig

amháin le feiceáil. Ach, ar ndóigh, tá cósta Mheiriceá difriúil. Níl sé chomh garbh rocach

le hÉirinn in aon chor. I Nua Gheirsí pé ar bith.

Agus bhí an ceart againn. D'fhoghlaimíomar go gairid ina dhiaidh sin nach bhfuil

níos mó ná cupla méadar de thránna Nua Gheirsí nádúrtha. Tránna saorga iad don chuid

is mó a dheantar trí phíopaí a chur amach san fharraige agus an gaineamh atá amuigh ann

a shú le hinnealra ollmhór. Dumpáiltear an gaineamh ar chiumhais na tíre agus déantar

tránna de. Is mar gheall ar na piaraí agus sceirí atá ar chósta Nua Gheirsí anois, chomh

maith leis na dumhcha agus ballaí farraige saorga uilig, atá orthu é seo a dheanamh.

Cuirtear "New-Jerseyization" ar an gcleachtas seo - cósta saorga a thógáil, agus drochrud

is ea é do ghach rud agus gach éinne ar an gcósta. Ar ndó, táthar ag cur tuí na hátha ar an

muilleann, mar má chrosáileann tú don nádúr i Nua Gheirsí, is iad na stáit cósta ó thuaidh

agus ó theas uaidh a bhéas thíos leis. In aimsir seo an téamh domhanda, is in olcas a

rachfas an scéal amach anseo, freisin. Is léir, ámh, gur cuma le muintir Nua Gheirsí. Gach

cupla bliain, tar éis obair atógála na dtránna, a bhfuil luach cupla scór milliún dollar an

cháiníocóra air, scuabann an fharraige an gaineamh leis ar ais isteach san aigéan, agus

bíonn orthu na folúsghlantóirí móra gainimh a úsáid arís.

Gach céad méadar nó mar sin ar an trá bhí túr do mhaor snámha, agus d'iniúch na

maora seo gach a bhí ar siúl thar orthu, idir snámhaithe agus siúlóirí ar an trá. Ar ghach

ceann de na túir bhí fógra: "Ní mór do ghach éinne a cheadúnas trá a chaitheamh go

soiléar." Thit náire orainn. Níor mhórán sé dollar, agus go deimhin ní rabhamar chun sé

201

201


dollar a chaitheamh ar mhaithe le siúlóid fiche nóiméad cois trá, ach ba mheana gach súil

orainn ó na túir.

Níor mhórán an trá ach oiread. Bhí sé chomh plódaithe le trá ar bith i nGaillimh

nó Ciarraí, agus ó nach rabhamar ach ag iarraidh í a fheiceáil ar mhaithe léi a fheiceáil,

shiúlamar go dtí piara an bhaile agus thugamar cuairt ar sin.

Má bhí tú i mBrighton, i mBlackpool, nó i mBournemouth, chonaic tú an piara

céanna. Sainghné d'aois na Victóriánach ná na piaraí seo cois trá sna mbailte saoire ar

chóstaí na Breataine agus Meiriceá. Bhí ceann mór i Seaside Heights. Chun blas na háite

a thabhairt duit i gceart, ba cheat duit funfair a shamhlú, ach na bothanna leagtha amach

ina sraitheanna idir tabhairní agus bialanna. Both na gCoconut anseo, raon raidhfil ansin,

áilleagán intreach do na páistí idir dhá shraith both, agus "Shoot the Geek."

Rinne mé iontas den chluiche seo. Bhí sceamhthóir, fear ard caol gorm, amuigh

os comhair an bhoth ag fógrú an spraoi.

"Bainigí sult as an spórt greannmhar seo. Lámhaigh an geek sa chloigeann, agus

gnóthaigh duais luachmhar. Féachaigí ar an nGeek bocht leis féin faoi láthair. Tá sé ag

iarraidh bheith lámhaithe. Féachaigí air!"

Bhí fear óg Hiospáineach cromtha go leisciúil ag léamh iris éigin ar bhord an

bhoth, á leamh go neamhairdeach. Bhí éadach aisteach air, agus tar éis tamaill ag ceapadh

go raibh sé gléasta suas mar Flash Gordon, thug mé faoi deara go mba seanchulaith

ghluaisrothar a bhí á chaitheamh aige. Ní raibh clogad aige, ámh, ach aghaidh fidil

Saddam Hussein, a sheas go díomuach ar an mbord in aice na hirise.

Taobh leis an aghaidh fidil, bhí raidhfil aisteach, agus d'aithnigh mé é mar ghás-

raidhfil a chaitheann piléar péinte. Go deimhin, d'imir mé cluiche "Paintball" uair amháin

i bhforaois in aice Ghort Inse Guaire, agus geallaim leat go ngortaíonn na piléir chéanna

202

202


nuair a lámhaítear thú leo. Cibé acu aghaidh fidil nó eile, bhainfí macalla maith as do

blaosc dá n-aimseofaí thú.

Chuir sé saghas díomá orm go raibh daoine ann nach raibh post níos fearr acu ar

domhan ná post an Gheek i mBoth ar phiara Seaside Heights, iad gléasta mar Flash

Gordon agus réidh le bheith lámhaithe ag druncaeirí Philadelphia agus Nua Eabhrac. Pé

ar bith, ní raibh ag éirí leis an sceamhthóir custaimaerí a aimsiú, rud a thug faoiseamh

dom. Ar shlí, ba rud ní ba bharbartha é seo ná rud ar bith eile a bhfaca mé i Meiriceá go

dtí seo. Ba rud amháin daoine a lámhach ar d-XBox, ach ba rud eile ar fad é do raidhfil a

fholmhú i dtreo fíordhuine daonna. Ba chuimhin liom na tromluíthe a tháinig orm an dá

nó trí oíche sin i ndiaidh dom Paintball a imirt in Éirinn.

Bhí ceantar an phiara lán le daoine, ach níor gnáthdhaoine iad. Gráscar sráide Nua

Eabhrac agus Philadelphia a bhí iontu, b'fhacthas dom, iad ag geaitsíocht thart ina

ndronga, ag faíreach i ndiaidh na mban agus ag malartú croití lámha ilchasta a chuir

gnóthaí na ndrong sráide i gcuimhne dom. Agus m'anam bhí toghadh fobhrístí thar na

bearta le feiceáil, nuair nach raibh na bikinis ba lú ariamh le feiceáil. D'fhéadfainn

seasamh ansin ar feadh an lae ag stánadh, agus sheas, dar fia, ar feadh cupla nóiméad go

dtí gur thug Jo sonc sna heasnacha dom agus mheabhraigh dom cén fáth an raibh muid

ansin. Bhíomar ag lorg leithris.

Tá sé éasca go leor leithreas a aimsiú in Éirinn, ach i nDomhnach beidh tú ag lorg

ar feadh i bhfad i Meiriceá. Ní cheadófar duit leithreas a úsáid i siopa nó bialann ar bith

gan rud a cheannach, agus fiú ansin déanfar deacair duit é. Bhí Jo ag rince le fonn leithris,

agus shíl mé go mbeadh ceann go cinnte i gceann de na tábhairní, ach deamhan ceann a

bhí le feiceáil. B'eachtra eile iad na tábhairní, ámh. Fiú ag an am seo - go gairid i ndiaidh

an mheánlae, bhíodar lán le súgairí, agus bhí drochbhannaí ceoil ag bleaisteáil raccheol

203

203


na seachtóidí agus na n-ochtóidí ó ardáin bheaga. Faoi dheireadh d'aimsíomar leithreas in

arcade siamsaíochta ar 25 cent.

De réir dealraimh, tá an saol ag athrú in Éirinn freisin. Thug mé deara le gairid

gur leagadh leithris poiblí Chathair na Gaillimhe mar gheall ar an méid achrainn agus

trioblóid a bhí acu leo, ina measc striapachas. I bhfírinne tá an saol ag athrú.

Bhí ocras orainn freisin, agus cheannaíomar píosa Pizza ó bhialann len é a ithe ar

cheann de na bínsí páirce a bhí dírithe ar an uisce. Bhí an áit lán le siopaí Pizza, an

praghas ceannann céanna ar ghach rud, cibé áit ina raibh tú. Ar an mboardwalk bhí fógra

mór le pictiúr air de dhéagóir éigin, a bhain scoláireacht ollscoile na bliana ón "Italian

Businessmen's Association of Seaside Heights." Chuir seo ar mo mhóchompórd mé písín.

Ní fheadar an raibh leithéid Tony Soprano fós i gceannas ar áiteanna mar seo? Níorbh é

Seaside Heights ár dtriail ceart an lá seo, ámh, ach Ocean Grove, baile eile cois trá fiche

míle ó thuaidh uainn. Moladh dúinn an áit a fheiceáil mar iarsma den "Jersey Shore" mar

a bhí na cianta ó shin. B'é seo, a dúradh linn, an baile saoire ba shuimiúla ar an Shore. B'é

ar gcara Russ Pietz ó bhaile fíorchríostúil in Indiana, a mhol an áit dúinn. Ba chosúil go

dtiocfadh a mhuintir (a bhí scaipthe ar fud Mheiriceá anois) le chéile uair sa bhliain in

Ocean Grove do chruinniú clainne. Ach ní rabhamar róchinnte cén fáth Ocean Grove,

agus nuair a d'fhiafraíomar de Russ, chaoch sé súil amhain agus dúirt "feicfidh sibh." Ar

aghaidh linn.

Ocean Grove

Thugamar ár n-aghaidh ó thuaidh far an gcósta, chomh fada agus ab fhéidir linn, ó

níorbh fhéidir brath ar na bóithre i gceart. De ghnáth, bheadh bóthar mór cupla céad slat

ón trá, agus bóthar eile in aice trá, a thosódh agus a chríochnódh go tobann. Ba dhul san

204

204


amhantar é bóthar an chósta a thriail, ach bhí lucht na saoire chomh trodach sin ar an

mbóthar mór ("Main Street", go hoifigiúil) go mbfhearr linn sábháilteacht agus maille an

bhóthar eile.

Tháinig athrú suntasach ón mórthír ar aghaidh. Ní hé go raibh deireadh leis na

bailte saoire, ach ba léir go raibh níos mó ná bailte saoire ann freisin. Deis is clé ón

mbóthar, seachas tábhairní agus siopaí suaracha, bhí tithe ollmhóra, le Jaguars, Lexuses,

agus BMWs pairceáilte os a gcomhair. Chuir sé Bré, nó bóthar an chósta idir Gaillimh

agus Bearna, i gcuimhne dom. Ní amháin sin, ach bhí líne traenach le feiceáil anois agus

arís, na comharthaí do na stáisiúin ag taispeáint gurbh é seo líne fobhaileach Nua Gheirsí

Transit, seachas líne fadtaistil. Chuir sin iontas orainn. Ba chosúil é le stáisiún DART a

fheiceáil i Loch Garman.

Tógadh líne traenach ó Nua Eabhrac (Hoboken, NJ, i bhfírinne) go Long Branch,

ceithre míle ó thuaidh ó Ocean Grove, in 1875. Líne taistil a bhí i gceist ar dtús, ag cur

iompar ar fáil do lucht saoire Nua Eabhrac agus do thaistealaithe eile, ach is léir, tar éis

gur cuireadh fad leis, gur thosaigh daoine ag comaitéaracht air, ainneoin an turas dhá uair

an chloig go Nua Eabhrac.

Ní raibh bealach isteach go hOcean Grove ó bhóthar na trá, agus bhí orainn dul

suas go dtí an bóthar mór agus ar ais isteach. Chuir sé iontas orainn go raibh geataí móra

ón mbóthar mór isteach go dtí an baile, ach shíleamar nach raibh ann ach ealaíon nó

déanfas. Fuaireamar áit pairceála don charr gan mórán stró, agus síos ag an trá linn. Bhí

romhainn an lá a chaitheamh cois trá an turas seo, agus cheannaíomar ceadúnais trá.

Ba shuntasach an difríocht idir an bhaile seo agus Seaside Heights, ámh. Ní raibh

dronga le feiceáil in aon áit, ar an trá nó ar an siúlóid taobh thiar di. Ní raibh oiread is

tabhairne amháin le feiceáil sa bhaile, agus b'é seasca, dar linn, meánaois na ndaoine ag

205

205


siúl ar an tsráid.

Ní raibh tada san áit go dtí dara leath an 19ú haois. B'ag an am sin a tharla rud

aisteach i gCríostaíocht Mheiriceá. Chríochnaigh cogadh cathartha Mheiriceá in 1865,

agus, seachas deireadh a chur le Críostaíocht an Deiscirt, mar a chleachtaítaí í, le díograis

na mBaistithe, leathnaíodh leis sa tír uilig. Sna 1870aí eagraíodh féilte athbheochana i

ngach ceann de stáit thuaidh Mheiriceá, féilte ollmhóra, seachtain ar fhad, i bpáirceanna

na tuaithe. Thógtaí pubaill mhóra, thagadh teaghlaigh, nó muintreacha bhailte uilig, agus

tugtaí seanmóirí ruibheacha scáfara an lá ar fad. B'é seo, ar ndó, aimsir fás na gcathracha

móra i Meiriceá, moille le aois na n-Imirceach, go háirithe ar an gcósta thoir. Bhí

cathracha Mheiriceá ag cur thar maoil le daoine caillte uaigneacha ón tuath nó ó thíortha

eile, ag tnúth le héinne a thabharfadh dea-fhocal dóibh. Agus, ar ndóigh, le athaontú na

tíre tar éis an chogaidh, agus saorú na sclábhaithe, a phlód ó thuaidh ar thóir oibre, bhí

dalladh praeitseálaithe a thabharfadh aire dá n-anama.

In 1867 chuaigh ministir Modhach, an t-Urramach William B. Osborn, go féile

athbheochana, seachtain ar fhad, i dtuaisceart Nua Gheirsí. Chuaigh an fhéile chomh mór

sin i bhfeidhm air gur chinn sé baile a bhunú a chuirfeadh féilte mar seo ar fáil don

chosmhuintir an t-am ar fad. In 1869 bhailigh sé a chairde le chéile san áit ina bhfuil

faiche an bhaile anois, agus bunaíodh an "Ocean Grove Camp Meeting Association" go

hoifigiúil. Leagadh amach sráideanna, agus díoladh gabháltais beaga. Pleanadh go

cúramach an áit, ionas go mbeadh radharc farraige agat cuma in aice na farraige thú nó

eile. In 1875, nuair a cuireadh fad leis an líne traenach ó Long Branch, phléasc an baile.

Baile Críostaí ab ea Ocean Grove go smior. Dé Domhnach crosadh tiomáint ar

ghach éinne, agus níor ceadaíodh snámh ar an trá. Nuair a tháinig an t-uachtarán Ulysses

S. Grant Domhnach samhraidh i 1875 chun óráid a thabhairt, bhí air a charráiste a

206

206


phairceáil taobh amuigh den bhaile agus siúl míle nó mar sin go faiche cruinnithe an

bhaile. Bhí an rial chomh dian sin gur crosadh roth ar bith, fiú, a chasadh sa bhaile an lá

sin. Lean na rialacha seo go dtí 1980, creid nó ná creid, agus ó mheánoíche Dé Sathairn

go meánoíche Dé Domhnaigh, cuireadh glas ar gheataí an bhaile le cinntiú nach

bhféadfadh le héinne tiomáint ann. Ba sa bhliain sin a rialaigh na cúirteanna gur tháinig

an rial seo salach ar scaradh na heaglaise ón stát, agus osclaíodh geataí an bhaile ar an

Domhnach.

Cibé, phairceáileamar in aice na trá agus cheannaigh muid ár gceadúnais

griandóite ón gcailín ag ceann de bhealaigh isteach na trá, agus shiúlamar gur aimsíomar

spota deas. Is cineál ealaíon é aimsiú an chuíspota ar an trá, ach ní féidir an scil a mhíniú

níos fearr ná scil an mhadra ag suí síos - casfaidh sé timpeal trí, ceithre, b'fhéidir cúig uair

sula ligeann sé dá thóin titim. Mar an gcéanna atá sé le daoine ag lorg spota ar thrá -

siúlfaidh siad céad slat sa treo seo, céad slat sa treo eile, agus céad slat ar ais sula

gcinneann siad ar an spota sin, agus an spota sin amháin a thógáil.

Is léir gur baile saoire de shaghas eile é Ocean Grove fiú ó na heitleáin

fógraíochta. Is féidir iad a fheiceáil i gcéin ó dheas os cionn na dtránna don aos óg amhail

Seaside Heights, ach chomh luath agus a thagann siad chomh fada le Ocean Grove, agus

go minic níos luath, casann siad ar ais i dreo an aerfoirt. An lá seo bhíodar ag casadh

timpeall os cionn trá Ocean Grove mar bhí gaoth láidir aneas á séideadh míle nó dhó níos

faide ná mar a bhíodar ag súil leis. Bhí mé ag breathnú ar na heitleáin nuair a b'fhacthas

dom go raibh ceann acu, i bhfad ó dheas, i mbun rud aistí. Agus mé ag breathnú air,

d'ardaigh sé isteach sna scamaill, agus thit aríst go tobann. Shíl mé ar feadh cupla soicind

go raibh timpiste uafásach ag tárlú go dtí gur tháinig sé as an tuirlingt agus rinne

lomlúbadh - faoi dhó! Ba shaineolaí an píolóta seo, agus ar feadh fiche nóiméad

207

207


sheasamar ansin faoi dhraíocht ag breathnú air ag eitilt bunoscionn, nó ag titim beagnach

go tonnta na farraige go dtí gur tharraing sé amach ag an soicind dheireannach, nó ag

tuirlingt ar bís. Sea, is féidir ealaíon a dhéanamh den eitilt. B'fhearr liom gan a bheith san

eitleán, ámh!

Bhí cuma níos nádúrtha ar an trá seo ná mar a bhí ar an gceann i Seaside Heights -

i lár na trá bhí sceir dubh. Ar an trá, ar dhá thaobh na sceire, bhí dhá thúr do mhaoir

snámha, agus chomh luath is a dtiocfadh snámhaí i gcóngar scread asail don sceir,

chloisfeá fead láidir ó dhuine de na maoir. B'í seo tús shéasúr na snámha (ní raibh na

tránna oscailte go hoifigiúil ach seachtain faoi seo), ach ba léir go raibh na maoir, ar

déagóirí scoile a mhórchuid dhóibh, fós faiteach agus ró-airdeallach, ach ba dheas a

dhíogras a fheiceáil.

D'fhéadfaimis bheith i mBóthar na Trá, nó cois fharraige i Ros Láir. Is cleachtais

uilíoch é, thú féin a shíneadh amach ar an ngaineamh agus dearmad a dhéanamh ar na

rudaí atá ar siúl istigh faoin tír. Sin an fáth a théann muid go dtí an trá, is dócha. Táimid

agus ár n-aithreacha, agus a n-aithreacha siúd, mar a déarfadh Máirtín Ó Direáin, ag

freagairt gairm na mara ó tháinig an chéad créatúr ilcheallach as an uisce. Is é ár mbunús

é. Ar leibhéal doimhin nach léir dúinn, tuigeann muid gurb í an uisce ár gceartbhaile.

Bhí ocras orainn, agus chuaigh mé ar ais go dtí an carr chun na ceapairí agus

cupla buidéal uisce a bhailiú. Sprionlaitheoirí muid, sea, ach tá muid tuirseach de na

praghsanna boilscithe do bhia leamh cois trá agus sna háiteanna turasóireachta. B'fhearr i

bhfad linn cupla ceapaire blasta le stiall mhaith cáis agus buidéal uisce ón sconna. Bhí cór

ag cleachtadh i gceann de na hardáin ceolbhuíne agus léigh mé ar thaobh an ardáin go

raibh coirmcheol Críostúil le tosnú ar ball. D'fhan mé nóiméad nó dhó go dtí gur tháinig

fear óg amach os comhair an chóir. Tháinig nóta mustar agus caithréime ón chór a líon an

208

208


t-ardán agus a chuaigh ar foluain timpeall na trá.

"Yeah!" arsa an fear óg, lán díograis, "Let's hear it for Christ!"

Thosaigh an cór ar phopamhrán Críostúil a chanadh, agus thosaigh gach éinne

timpeall orm ag bualadh bos leis an rithim. Ní hé nach Críostaí mé, ach rugadh agus

tógadh mar Chaitliceach mé, agus b'é an Tantum Ergo an t-aon amhrán a d'fhéadfainn

canadh gan náire. Tháinig náire orm ag breathnú ar na daoine timpeall orm, a thromlach

acu ina seandaoine nach raibh an lúth fágtha ina lámha bualadh bos a choimeád rófhada,

agus chaolaigh mé amach ar ais i dtreo an chairr.

Bhí mé deich nóiméad nó mar sin ag an gcarr, agus nuair a d'fhilleas bhí na

Críostaithe i mbarr díograis. Bhí an fear óg (an Pastor John Cavanaugh, a dúirt an fógra)

ina sheasamh os comhair na n-amhránaithe, agus chuile geaitsíocht an stiúrthóra

ceolfhoirne air, cé nár léir go raibh an cór ag tabhairt mórán airde air. Dar diagaí bhí an

cór seo, nach raibh níos mó ná dáréag ann, ag canadh ar nós an Mormon Tabernacle

Choir, agus dá mhéad a d'éist mé, b'amhlaidh ba mhó a shíl mé go raibh rud éigin

mícheart leis an rud go léir ar leibhéal bunúsach. Bhí orgán eaglaise le cloisteáil, ach

deamhan orgán a bhí le feiceáil, cé go raibh Yamaha-ín ag an bPastor John, agus bhí

téadroinn iomlán ag casadh, cláirseach mór ina measc, gan oiread is fidil amháin le

feiceáil sa pháilliún. Diaidh ar ndiaidh, ba léir dhom go raibh mé ag éisteacht le Britney

Spears na Críostaíochta. Bhí an cór ag casadh le rianta cúnta. Cá bhfios céard a bhí ag

teacht ó bhéil na n-amhránaithe i bhfírinne. Nó an raibh siad ag canadh in aon chor? Ach

ba chuma leis an lucht éisteachta. Bhí amhrán ag críochnú, mar ba léir ó na cordaí

caithréimeacha ag bhí le cloisteáil, agus lean an críochcheol seo ar feadh nóiméad ar a

laghad, ag críochnú faoi dheireadh le "Alleluia" fada eadarbhuasach glórmhar a thóg gach

éinne sa pháilliún óna shuíochán agus a chur iad ag béicíl is ag bualadh bos. Ar mise an t-

209

209


aon duine nár mealladh? Arbh é gur cheap gach éinne sa pháilliún dáiríre gurb iad seo, an

dáréag cifleogach smolchaite seo os ar gcomhar, faoi deara an cheoil a chuala muid anois

beag? Ba chosúil gurb ea.

Chuaigh an tAlleluia i léig, agus sheas an Pastor John. Chuimil sé deor óna shúil,

agus thosaigh ag caint i nguth snagach.

"Nach iontach an tír ina bhfuileamar inár gcónaí? Nach méanar dínn bheith inár

gcónaí i Stáit Aontaithe Meiriceá?"

"Yeah!" a d'fhreagair an slua, a bhí méadaithe beagáinín faoi seo.

Tháinig tocht beag ar a ghuth aríst.

"Ach an deireadh seachtaine seo, ní féidir liom dearmad a dhéanamh ar dhuine

áirithe a dhearbhaigh ár saoirse in aghaidh an diabhail, a sheas an fód ar son Dé, Chríost,

saoirse, agus slí bheatha Mheiriceá."

Cérb é seo? George Washington b'fhéidir, nó Dwight Eisenhower, nó seanathair

an Phastor John. Bhí mé ar bís.

"Sea. Táim ag caint ar Ronald Reagan. Laoch na haoise. Fíorchríostaí."

D'fhan mé i mo thost. B'é seo, ar ndóigh, an tseachtain bhróin don uachtarán, a

fuair bás cupla lá roimhe, ach ní raibh mé róchinnte cén bhaint a bhí ag Reagan le

Críostaíocht. Bhain na seandaoine na hataí díobh.

"Nuair a smaoiním ar an uachtarán Reagan, smaoiním ar aintiún a casadh go leor i

rith a uachtaránachta, agus a achoimríonn brionglóid Mheiriceá. Cinnte tá a fhios agaibh

cén t-amhrán a bhfuil mé ag smaoineamh air?"

Thit ciúnas ar an slua.

"A Dhia," adúirt an slíocaire, íle ina ghuth. "An é rud é gur Cumannaigh sibh? An

é rud é nach dtuigeann sibh Meiriceá agus Críostaíocht?"

210

210


Níl a fhios agam cén fáth, ach chuir seo ar mire mé. De ghnáth, is cuma liom faoi

Chríostaithe dá leithéid seo, lena mbréaga, a gcinnteacht go bhfuil siadsan ag dul ar

neamh agus nach bhfuil éinne eile, a rianta cúnta, a síorthuairteáil ar an mBíobla, ach

chuir an t-amaidí seo fearg thar na bearta orm. Go gceapfadh an tufóg seo go mba iad

Críostaíocht agus Cumannachas dhá cheann slat an tsaoil. Gan fhios dom, beagnach,

d'ardaigh mo lámh, agus d'éirigh mo lármhéar. Ní raibh a fhios agam chomh daingean is a

bhí mo dhearcadh i dtaobh daoine mar seo. Chuir sé iontas orm féachaint síos agus a

thabhairt faoi deara go raibh an dara lámh ardaithe agam sa chaoi chéanna. Cé go raibh

mé i mo sheasamh ar cúl, thug an Pastor John faoi deara mé.

"Ar ndóigh," arsa seisean, le h-im ina ghlór. "B'fhéidir go bhfuil daoine amuigh

ansin a chreideann i gCumannachas. Más ea, beidh áthas orainn caint leo ag deireadh na

ceolchoirme chun iad a chur a bhealach a leasa."

Ní hé gur Cumannach mé ach oiread. Idéal chomh maith céanna le Críostaíocht

atá sa Chumannachas, ach ligeann an córas do dheachtóirí mar Stalin agus Ceaucescu.

Cad ab áil liom mo fhreagairt ar an amadán seo, mar sin? Ní fios dom. Ach is é an

síorcheangal seo a dhéanann daoine idir Chríostaíocht agus Meiriceánachas a chuireann

an fearg is mó orm.

Lean an Pastor John lena bhladar.

"Is ea. Ar ndóigh táim ag smaoineamh ar an amhrán álainn sin "God bless the

U.S.A."

Ní raibh Pastor John fiú ábalta an fhírinne a aimsiú faoin amhráin seo. Eisíodh an

t-amhrán i 1992, agus b'é "Stormin'" Norman Schwarzkopf a thug cáil dó nuair a

d'ainmnigh sé an t-amhrán seo mar aintiún oifigiúil Desert Storm. Faoin am sin, bhí

Reagan ceithre bliana as oifig73.

73 Blaiseadh den amhrán seo, a chloistear go forleathan anois trasna Mheiriceá:

211

211


Ag freagairt don leid seo, thosaigh na rianta cúnta aríst. Gal ag teacht ó mo

chluasa, d'fhág mé an páilliún.

Chomhairigh mé deich mbratach, iad uilig i lár crainn, ar an gcéad méadar ar ais

go dtí an trá. B'fhéidir go mbeadh ciall ag pobal Phennsylvania.

And I’m proud to be an American where at least I know I’m free.And I won’t forget the men who died, who gave that right to me.And I’d gladly stand up next to you and defend her still today.‘Cause there ain’t no doubt I love this land - God bless the U.S.A.

Ar mhórshiúl a chonaiceamar i mbaile darb ainm "Gays Mills" i Wisconsin i 2002 chan cailín ar dhrae ("Banríon na Féile") an t-amhrán seo aríst agus aríst eile ar feadh dhá uair an chloig. Chuir sé iontas orainn.

212

212


Pennsylvania

213

213


Philadelphia

Shroicheamar Philadelphia um thráthnóna, uair an chloig caite againn i dtranglam

tráchta ar an dol-droichead idir Trenton74 agus Pennsylvania. Ba léir, ámh, go raibh Nua

Gheirsí inár ndiaidh - bhí tiománaithe níos béasaí cheana féin agus ar éigean a chualamar

séideadh bonnán ar bith, fiú sa tranglam.

Agus tú ag taisteal i Meiriceá, is fiú triall a bhaint as na hóstáin, agus más ea, ní

miste triall a bhaint as ceann de na seirbhísí idirlín a ofráileann seomraí ostáin ar bhonn

ceantála. Scríobhann tú isteach an t-uasmhéid a íocfas tú, agus má ghlactar leis, ní mór

duit íoc as. Mar sin a bhfuaireamar ár seomra i Philadelphia, sa "Hyatt Regency at Penn's

Landing." Nach cliste na hainmneacha a thograíonn siad dá n-óstáin? Bhí mé leath ag súil

le buitléirí ag caitheamh periúic agus cúirteoirí le rouge ar a leicne, ag umhlú dúinn agus

sinn ag teacht isteach an doras tosaigh. Tháinig díomá orm nuair a chonaic mé gnáth-

oibrithe i ngnáthéadach.

Fuaireamar seomra ar an deichiú urlár, ar aghaidh an tuaiscirt. Nílim cinnte go

fóill arbh í seo an drochradharc nó an dea-radharc. Mar dhrochrud, bhí I-95 fúinn, gach sé

nó ocht lána de, ag séideadh bonnán agus ag lonrú ceannsoilse fúinn. Ach bhí dé-phánaí

dorcha san fhuinneog, a d'fhág nach raibh glór agus solas an bhóthair róláidir, agus mar

dea-rud bhí an abhainn ann, agus amach romhainn, an Benjamin Franklin Bridge.

Droichead álainn is ea an droichead seo, a cheanglaíonn Philadelphia le Nua

Gheirsí. Nuair a tógadh an droichead i 1926, ba é an droichead ab fhaide aonréise ar

dhomhain - beagnach dhá mhíle, agus dhá stór air - ceann amháin do charranna, agus

74 Cén fáth an gcuirfeadh siad ardchathair an stáit ar a theorainn? Ní bhfuair mé freagra maith ar seo go fóill.

214

214


ceann eile do thraenacha.

Bhí sé ina chlapsholas faoi seo, agus sheasamar os comhair na radhairce seo ag

breathnú amach, an bóthar ag monuar os íseal ar chlé, agus soilse ag lonrú i gcuaifigh

uisce na habhainn ar dheis, agus an droichead ollmhór seo ag síneadh go glórmhar thar an

abhainn i dtreo Nua Gheirsí. Thugamar faoi deara na soilse ag an am céanna

"Céard é sin?"

"Solas na gréine ag dul faoi."

"Ní hea - tá sé rórialta. Féach!"

Ar an droichead bhí dhá phointe sholais corcra ag déanamh a mbealach mall ó

dhá cheann an droichid i dtreo a chéile. Nuair a shroicheadar a chéile chuadar trína chéile

agus ar aghaidh i dtreo deireadh an droichid. Nuair a shroicheadar sin, thosaigh dhá

ghrúpa shoilse uaithne ag bogadh i dtreo a chéile ó dhá cheann an droichid. Seachmall

radhairc a bhí ann, ar ndóigh, agus de réir mar a chuaigh an ghrian faoi, ba léire na soilse

seo, ag súgradh ar réise an droichid. Bhraitheamar faoi dhraíocht, inár seasamh ansin ag

an bhfuinneog, go dtí gur imigh an solas deireannach ó íor iarthar na spéire.

Agus, ar ndóigh, bhí ocras orainn. Leis an ngas-sorn stóráilte i gcófra bagáiste an

chairr, caolseans go mbeadh muid ag cócaireacht amuigh anocht pé scéal é. Chrom Jo ar

léarscáil agus ag fógairt fonn bhia Iodálaí, shín a méar chuig spota air.

"Italian Market," arsa sise. "Mara bhfuil bia Iodálach ansin, níl sé le fáil sa

chathair seo."

Nuair a labhraíonn Jo i nglór údarásach Dé, mar a labhair sé anois, ní fiú cur ina

215

215


haghaidh.

"Go dearbh," arsa mise, agus amach linn.

Comhartha eile den drochmheas a bhí ag Meiriceánaigh ar a dtír agus go háirithe

ar a gcathracha ná an caoi inár tógadh I-95 trí lár Philadelphia. Níor cuireadh faoi nó os

cionn an talamh é ach air. D'fhág seo Philadelphia gearrtha ó fhoinse a airgid - bruach

abhainn an Delaware, a raibh 150 piara ag gobadh amach uaidh tráth, agus nach bhfuil

ach 14 dóibh fágtha, cuid acu sin i ndrochchaoi. Ó na hochtóidí amach, tuigeadh an

dochar a deineadh d'anam agus croí na cathrach, agus tosaíodh ag tógáil droichead thar an

mbóthair chun an chathair agus na duganna a athnascadh, ach fós féin ní mór don

choisithe siúl sách fada far an mbóthair go dtí go n-aimsíonn sé droichead. Le déanaí,

ámh, chlúdaigh an chathair faid dhá chéad méadar den bhóthar agus thóg páirc phoiblí os

a chionn. Tús maith, adeirim.

Shroicheamar taobh eile an bhóthair, pé scéal é, agus isteach linn i gcoinicéar

eangaí sráideanna na seanchathrach. Má bhí tú i Los Angeles nó Chicago ariamh, nó fiú i

Nua Eabhrac, tuigfidh tú a bhfuil i gceist agam le heangachas. Pleanáladh Philadelphia ar

an dóigh chéanna is a pleanáladh Cathair na Mart - ar ghreille, agus do dhuine a d'fhás

suas i gcúbshráideanna na Gaillimhe, cuireann rialtacht agus míleatachas an phleanála

seo isteach orm. Is cosúil gur chuir sé isteach ar Charles Dickens freisin, agus sa chaoi

chéanna freisin. Rud a bhí ann, dar leis, a raibh dlúthbhaint aige le Caecarachas agus le

Meiriceánachas:

It is a handsome city, but distractingly regular. After walking about it for an hour or two, I felt that I would have given the world for a crooked street. The collar of my coat appeared to stiffen, and the brim of my hat to expand, beneath its Quakery influence. My hair shrunk into a sleek short crop, my hands folded themselves upon my breast of

216

216


their own calm accord, and thoughts of taking lodgings in Mark Lane over against the Market Place, and of making a large fortune by speculations in corn, came over me involuntarily (American Notes, 1842)

Go deimhin, níl lorg an Chaecarachais sin imithe go fóill. Agus sinn ag siúl trí

sheanshráideanna rialta na cathrach, is beag duine, idir turasóir agus áitritheoir, a tháinig

inár gcoinne.

Féile Shealadach South Street

Tá an Italian Market i ndeisceart na seancathrach, agus b'é sin ár dtriall, ach ba

chosúil nach raibh mórán fágtha ar oscailt cheana féin. Nó b'shin a cheapamar go dtí gur

shroicheamar South Street. Agus níl a fhios agam fós conas is fearr cur síos air.

Nuair a chasamar timpeall an chúinne isteach ar an tsráid seo, go tobann bhíomar

timpeallaithe ag carranna, siopaí, agus daoine, an mhórchuid acu Gorm. Ach murab

ionann na ceantracha Gorma cosúil le Harlem i Nua Eabhrac, nó ar Bhoardwalks áirithe

cois fharraige i Nua Gheirsí, ba léir go raibh cultúr agus bród go fairsing anseo. Iad siúd a

raibh carranna acu, bhíodar á dtiomáint go h-anmhall. Ní amháin, dála an scéil, go bhfuil

Philadelphia leagtha amach ar ghreille ilchearnógach, ach tá na sráideanna ar an leithead

céanna is a bhíodar in aimsir na gcóistí, agus mar sin, is beag spás tá orthu. Mar sin, is

bóithre aontreo iad gach bóthar sa chathair, South Street ina measc.

Ba gheall le péacógaí gach éinne ar an tsráid. Ar na cosáin bhí mná óga in éadaí

giortacha ag ligint orthu nach bhfaca siad rud ar bith eile ar an tsráid ach a scáth sna

fuinneoga, agus tríd an tsráid thiomáin na céadta carranna le fir óga iontu ag breathnú

217

217


amach ar na mná go cíocrach agus ag glaoch chucu.

"Hoo baby! I'd like some of that!"

"'You keepin' that can all to yourself?"

By dad. Arbh é seo ceantar na soilse dearg?

Ach níorbh ea. Fiú má bhí magadh ar siúl idir fir na gcarranna agus mná na

gcosán, ní raibh ann ach magadh. Carranna maithe a bhí sna feithiclí seo á dtiomáint go

mall, go fíormhall, síos an tsráid, cuid acu gan díon, agus grúpanna iontu gléasta go maith

ag buaileam sciath. Bhí steiriónna á gcasadh iontu, subwoofers ag dordán chomh íseal

agus chomh láidir sin go raibh an talamh ag creathadh rompu agus ina ndiaidh.

Buaileam sciath a bhí ar siúl ag na mná freisin, iad uilig sna giobail ba nua, agus

iad smidithe mar mhainicíní. Agus, ar ndóigh, bhíodar ag baint an-spórt as an gcur-is-

cúiteamh idir iadsan agus buíonta na gcarranna.

Mar a deirim, bhí mórchuid na ndaoine ar an tsráid gorm, agus iad uilig i mbarr

spraoi agus spleodair. Níorbh ionann an t-atmasféar anseo agus ceann Harlem nó

Bloomfield in aon chor, ámh. I Harlem agus Bloomfield, bhí an uisce-faoi-thalamh ann i

gcónaí ag fógairt bagartha, ag fógairt duit go mba cheart duit bheith ar an airdeall i

gcónaí, nach raibh fáilte romhat, go mba stróinséar thú. Anseo, ba gheall le Carnabhal é.

Agus go deimhin, shíleamar gurbh shin a bhí ar siúl. Stopamar cupla ar an tsráid a bhí ag

siúl tharainn.

"Céard tá ar siúl?"

"Tada."

"Cén sórt tada? Tá an áit ag cur thar maoil le daoine! Nach bhfuil féile ar siúl?"

"Níl ná féile. Mar seo a bhíonn se chuile oíche i rith an tsamhraidh. Tagann

daoine anseo chuile oíche, agus go háirithe ag an deireadh seachtaine, fá choinne na

218

218


scléipe."

Bhuel fair play. Ba é seo b'fhéidir an chéad uair dúinn bheith i lár baill féile mar

seo i lár chathair i Meiriceá gan an t-amhras sin orainn go rabhthas ag breathnú orainn go

fáilí mar mharcanna.

Tá cáil ar Philadelphia ó bunaíodh é mar áit fhabharach síochánta, a ghlacann le

daoine de ghach cine agus creideamh, agus is sa chathair seo, thar aon chathair eile i

Meiriceá, a d'fhás meánaicme ghorm sa 19ú haois. De bhunadh sclábhaithe saortha a

tháinig an mheánaicme seo. Anois, ar ndóigh, feicfidh tú meánaicme ghorm i ngach

cathair i Meiriceá, agus go háirithe i gcathracha móra an deiscirt mar Atlanta agus New

Orleans, ach sa 19ú haois níorbh fhéidir seo ach in áiteanna fíorspeisialta. I stáit na

sclábhaíochta sa deisceart ba bheag duine gorm a raibh sé de dhánaíocht ná de mhaoin

aige saol na meánaicmí a tharraingt ar féin. I gcathracha sa tuaisceart breathnaíodh ar an

gcine gorm mar chine caillte, aicme na hoibre crua, ach ní mar chómhaith. B'idir-eatarthu

amháin, ar theorainn deiscirt agus tuaiscirt, d'fhéadfadh an cine gorm cur fúthu agus

saothrú leo gan bhac. Agus b'sheo iad go fóill, ag baint taitnimh as oíche the ar na

sráideanna ar an dóigh chéanna agus a bhainfeadh lucht na Gaillimhe taitneamh as féile

na n-ealaíon nó rástaí na Gaillimhe. Chuir seo cluaisíní croí orm. Don chéad uair i

ndáiríre, bhraith mé go raibh todhchaí roimh an gcine ghorm i Meiriceá thar an

mbochtanas agus an chiníochas ceilte a bhí róchoitianta cheana féin. Shiúlamar an tsráid

go gliondrach, ag breathnú isteach sna siopaí agus boutíqeanna beaga ar chaon taobh na

sráide, agus ag amharc go moltach isteach sna carranna a bhí ag rolláil tharainn go mall.

Scaití stop na carranna agus bheadh comhrá beag idir dhá chara, nó idir fhear agus bean a

raibh suim acu ina chéile. Leanfadh an comhrá ar aghaidh ar feadh leathnóiméad nó mar

219

219


sin go dtí gur thosaigh na daoine taobh thiar díobh ag séideadh a mbonnán. Ar ais isteach

sa charr leo ansin agus ar aghaidh go deireadh na sráide, áit a chasfadh siad ar ais ar

chúlshráid eile, a d'fhillfeadh siad ar thús South Street leathmhíle nó míle siar ón

Delaware, agus a thosódh siad an tiomáint-tríd arís, agus arís. B'é seo "main drag" na

cathrach go cinnte, agus dá mbeadh cathracha eile ag lorg bunphlean do main drag dóibh

féin, níor ghá dul níos faide ná seo.

An Italian Market

Cosúil le cathracha go leor i Meiriceá, tá Chinatown agus Little Italy ag

Philadelphia, ach is beag Síneach a bhfeicfidh tú i Chinatown Philadelphia na laethanta

seo, agus tar éis dúinn South Street a fhágáil agus leanacht ar aghaidh i dtreo an "Italian

Market" tháinig amhras orainn faoina hIodálaigh. Is beag a bhí le feiceáil ach doirse

dúnta agus fuinneoga briste. Anseo agus ansiúd bhí delis beaga agus siopaí búistéara.

Faoi dheireadh, chonaiceamar comhartha bialanna Iodálaí, ach múchadh é agus sinn ag

breathnú air. Bhíomar ar tí deireadh dúile a bhaint as béile Iodálach nuair a thugamar faoi

deara, leathbhloc romhainn, soilse ísle. B'fhéidir . . .!

Agus, b'ea! Tá cáil faoi leith ag Philadelphia mar gheall ar "Stéigeanna Cáise,"

nó, níos cruinne "Philly Cheese Steaks." Séard atá iontu ná stéig gearrtha an-tanaí,

oinniún, agus, doirte ar an bpraiseach uilig, cáis leáite. Cuirtear seo ar arán Iodálach. Ní

thagann fíorbhia na hIodáile i gceist mórán, is cosúil, i gcuisine Philadelphia. Ach dá

dtiocfadh, ba sa bhialann seo a thiocfadh. Bhí teaghlaigh ag ithe ann cheana féin, cuid acu

ag labhairt Iodáilise, agus ba léir go mba bhialann teaghlaigh an áit leis. Ach bhí rud

amháin, thar aon rud eile, a thug le fios dúinn go rabhamar i bhfíorbhialann údarach

Philadelphia: bhí postaer ollmhór ar an bhfalla le Rocky air:

220

220


"Rocky - a true Philadelphia hero."75

Tháinig fear óg agus a mháthair amach as an gcistin agus thosaigh ag caint linn.

"Eh, buona sera, signori, como sta?"

Bhreathnaigh mo bhean ar an bhfear de gheit.

"Er . . . muy bien?"

Gháir sé.

"That is all right. Whadda woulda you-a lika to begin-a?"

Ba léir nach raibh sé ag magadh, ach labhair an fear seo le canúint chomh láidir

sin gur shíleamar beirt ar feadh soicind go raibh sé ag ligint air gurbh Iodálach é. Rith

fonn uafásach liom a fhreagairt:

"I woulda lika two forka on my table!"

Ach choimeád mé srian orm féin. Nó ba cheart dom a rá, chaith Jo súil nimhneach

orm.

Seo rud nár chreid mé go dtí le fíordhéanaí, ach is léir go bhfuil go leor Iodálach

go fóill i Meiriceá a bhfuil Iodáilis acu mar mháthairtheanga. Agus nílim ag caint ar

sheandaoine ach oiread. Ní raibh an fear seo níos mó ná tríocha bliana d'aois.

Ní de ghnáth a mholfainn bialann fánach ar shráid bheag i Philadelphia nó cathair

ar bith, ach b'fhiú an ceann seo, agus dá mbeadh an t-ainm agam, thabharfainn duit é, ach

an t-aon rud atá ar eolas agam faoin mbialann neamhphostúil seo ná nach n-aimseofá ón

tsráid é ach de thaisme, agus go bhfuil an pizza is fearr acu a bhlais mé de ariamh.

75 Ná bac gur caractar cumtha é!

221

221


Is annamh a bhíonn oícheanta mar seo agat, ach nuair a tharlaíonn siad,

cuimhníonn tú orthu. Lán fíon dearg na hIodáile agus pizza, shiúlamar ar ais go dtí an t-

óstán, lámh ar lámh, trí shráideanna cúnga Philadelphia, torann na cathrach maolaithe

anois, fiú ar South Street, nach raibh ach corrcharr fágtha air, agus daoine bogtha ag

beannú dúinn go munglach. Sheas seanfhoirgintí ar chaon taobh, agus os a gcomhair,

nuair a lig cúngspás na cathrach é, crainnte beaga. Os cionn duilliúir na gcrann chroch

leathghealach doiléir, ag lonrú trí aer tais. D'fhéadfá bheith ag siúl na sráideanna in aimsir

Jefferson agus Washington. Fiú ar ollbhóthar I-95 d'imigh na carranna tharainn go mall

ciúin, agus ar thaobh eile an bhóthair, d'fhéadfá lapadaíl na huisce sa Delaware River a

chloisteáil, fad is a rinne na báid mhóra trí-chrann, ar ancaire san abhainn do thurasóirí,

longadán séimh ar thaobh na nduganna.

Chuamar a leaba luath go leor an oíche sin, soilse an droichid ag súgradh go mall

ó cheann ceann, Philadelphia ina chodladh chomh luath céanna.

Óstáin Mheiriceá agus na Déagóirí a Chónaíonn Iontu

Bíodh a fhios agat go bhfuil fáth éigin a bhfaigheann tú seomraí saora ar

Phriceline, agus b'é an fáth an deireadh seachtaine seo ná go raibh turnaimint sacair do

scoileanna ar siúl sa chathair agus go raibh na hóstáin plódaithe le déagóirí agus a

dtuismitheoirí. De ghnáth ní chuireann na créatúirí as dúinne mórán, ach ar maidin

rinneamar doilíos go raibh ár seomra chomh cóngarach don ardaitheoir. Ó rinne sé

maidneachan, bhí scuainí beaga cailíní ag teacht is ag imeacht os comhair ár ndorais. Ach

bhí ar ghach grúpa trí nóiméad cónaí a dhéanamh ansin, agus caint os íseal a dhéanamh,

mar ó dhea, ar an ábhar céanna:

"No WAY!"

222

222


"Way! I'm telling you he did!"

"I gotta tell Mom!"

"No! You can't."

"But he's so CUTE."

Agus ar aghaidh agus ar aghaidh. Ní fheadar, adúras liom féin, arbh é an buachaill

céanna a raibh na céadta cailíní ag caint faoi, ach ba chosúil nach raibh ach an t-aon ábhar

ag déanamh scine do na grúpanna cainteacha seo ar chaoi ar bith, agus b'shin buachaillí,

nó b'fhéidir an buachaill céanna. Ní amháin sin, ach thosaigh mé ag ceapadh gurbh iad na

cailíní céanna iad. Nuair a thiocfainn amach as an seomra, bheadh ceathrar cailíní ina

seasamh os comhair an ardaitheora, a thabharfadh sracfhéachaint orm, beirt acu le

teanntáin fiacla, duine acu róthanaí, duine acu rórabhar, a mbéala uilig ar leathoscailt

agus iad uilig ag breathnú orm trí shúile móra brónacha sula gcasfadh siad ar ais ar a

gcéile arís fá choinne hugar mugar. Bheadh an t-éadach céanna orthu freisin - gearrbhrístí

agus t-léinte, ainm choláiste scríofa ar thóineanna na ngearrbhrístí.

An rud is measa, ar ndóigh, ná casadh leis na cailíní seo i spórtlann an óstáin.

Beidh triúr acu ina suí sa jacuzzi, beag beann ar an bhfógra crochta os a gcionn ag rá

"Daoine Fásta Amháin." Nuair a sleamhnaíonn tú go cotach leithscéalach isteach sa

jacuzzi, breathnaíonn siad ar a chéile agus tarlaíonn cogar súile eatarthu. Tar éis cúig

nóiméad náireacha, éireoidh siad as an jacuzzi agus seasfaidh siad i ngrúpa sa chúinne ag

siosarnach agus ag casadh a gcinn i do threo.

An turas seo, ámh, níor úsaideamar an spórtlann, agus spáráladh mé ó na déagóirí.

Níos measa fós, ámh, ná nach raibh bricfeasta ar bith againn. D'éirigh an ghrian

223

223


os cionn an Delaware agus lonraigh ar ár mboilg folmha. Sin an fhadhb le Priceline -

gheobhaidh tú an leaba, ach deamhan rud eile. Uaireanta ní bhfaighfidh tú an ruainnín

gallúnaí fiú!

Ach bricfeasta. Gan ceann le fáil, agus gan mórán ar eolas againn faoin gcathair,

ba bheag seans go mbeadh muid ag ithe go maith an mhaidin seo. Go dtí gur rith sé linn

go tobann, go raibh ábhar bricfeasta ina luí go fóill sa mbosca fuair sa charr. Sú aráiste,

arán, calógaí . . . bhí Dia ann, tar éis an tsaoil. Shuíomar ansin ag deasc an tseomra, an

pota caife ag plobarnach taobh linn, gloiní móra sú aráiste inár lámha, ag breathnú ar

Philadelphia, nó an Benjamin Franklin bridge ar aon chaoi, ag dúiseacht romhainn.

Bhuel, mar a deir siad, más sa Róimh thú . . . eh . . . féach ar an Róimh. So

chuamar ag breathnú. Bhí ceacht na hoíche aréir foghlamtha againn faoin gcathair agus

d'fhágamar an carr i gcarrchlós an óstáin agus bhuaileamar bóthar trasna I-95 arís.

"Leacht Cuimhneacháin na nGael"

B'é ár bplean an mhaidin a chaitheamh ag siúl timpeall an cheantair is stairiúla i

Philadelphia, an ceantar atá ainmnithe mar "Independence National Park" anois, agus

chuige sin, chuamar i dtreo na páirce a bhí nuathógtha os cionn I-95. Ag cúinne thiar-

thuaidh na páirce thugamar dealbh mór aisteach as cré-umha faoi deara. De réir mar a

thaobhaíomar é, ba léire go mba de dhaoine ar long é, ach go dtí gur shroicheamar an

leacht os comhair an chré-umha, a raibh cuma ard stuama réamhstairiúil air, níor

thuigeamar céard a bhí ann. M'anam baineadh geit asainn nuair a chonaiceamar

inscríbhinn an leachta agus é i nGlanghaeilge!

224

224


"Leacht Cuimhneacháin na nGael"

De phlimp thuigeamar an dealbh. Ar thaobh amháin de, bhí daoine dearóla ag

triall cré a thochailt ar fána chnoic mar ó dhea, na gothaí céanna orthu is a bhí sa phictiúr

cáiliúl sin ón Illustrated London News a bhí i ngach leabhar staire in Éirinn ó 1975

amach. Taobh thiar díobh, ámh, bhí leaca uaighe agus croiseanna, agus daoine ina luí ar

an talamh. Sheas daoine eile os a gcionn, a aghaidheanna dírithe suas agus ón gcill. De

réir mar a d'ardaigh an cnoc, agus na daoine seo, málaí móra imirce ar a ndroimeanna, ón

gcill agus ó na marbhán, ámh, d'athraigh an cnoc isteach ina long, nó, chun a bheith

cruinn, i dtaobh loinge. Seachas cnoc a thógáil, mar sin, bhí na daoine seo ag teacht

isteach i long agus thar a taobh, ag tuirlingt uaidh ar staighre beag ar an taobh eile. Ar

ndóigh, séard a bhí ann ná scéal an ghorta mhóir - na daoine ag tochailt in aisce d'fhataí

agus á gcur i gcill, na daoine a mhair ag imeacht uathu agus ag ceannach a mbealach thar

farraige go Meiriceá, áit a thuirlingíonn siad le faoiseamh agus fiosracht.

Insíodh an scéal go deas simplí i gcré-umha, agus b'shin an méid den ealaíon féin.

Sa bpáirc thart timpeall ar an leacht agus an dealbh bhí cosán beag le h-aistí beaga

greanta ar eibhir, ag déanamh cursíos ar stair na hÉireann sna trí chéad bliain roimhe seo,

faoin imirce, agus faoin gcaoi inár tháinig na hÉireannaigh go Philadelphia.

Chuaigh an pháirc chuimhneacháin seo i gcion orm i bhfad níos mó ná an ceann i

Nua Eabhrac. Cé go raibh sé os cionn bhóthair eadarstáit, ní bheadh a fhios agat; shílfeá

thú féin i ngáirdín rinnfheithimh seachas i lár chathair mhóir, murab ionann agus an

cruach cloch i Manhattan.

Shiúlas timpeall an gháirdín ar feadh meandair sular léir dom, cé go rabhas ag

225

225


baint an-shuilt as an bpáirc, go raibh Jo ag amharc go cumhach i dtreo an Independence

National Park.

Ah well. D'fheicfinn arís é, b'fhéidir.

Atógáil Philadelphia

Is féidir Philadelphia (nó lár na cathrach, pé scéal é) a shamhlú mar leithinis

cearnógach, más cuma leat taobh tuaisceartach na cearnóige a bheith ina mhótarbhealach

a cheanglaíonn I-76 ar thaobh thiar na cathrach le I-95 ar an taobh thoir. Abhainn an

Delaware is ea taobh thoir agus taobh theas na cearnóige (casann an abhainn go tobann,

ag múnlú an choirnéal thoir-theas). Is í abhainn an Schuylkill ("scúl-cill") taobh thiar na

cearnóige. Ritheann sé isteach sa Delaware míle nó dhó ó dheas, agus déanann cóngar na

n-abhann coirnéal thiar-theas na leithinse. Ar ndóigh, rud gnáthúil go leor ab ea é sna

seanlaethanta cathracha a bhunú ar leithinse, mar a deineadh le Boston agus Nua

Eabhrac76. B'éasca i bhfad iad a chosaint ó na hIndiaigh, agus d'fhéadfáí teagmháil a

choimeád le cathracha eile (agus, go deimhin, Sasana) le longa. Bhí Philadelphia fada go

leor suas inbhear an Delaware, ach bhí an abhainn doimhin go leor deighleáil leis na

longa is mó ar muir. I ndomhnach, is féidir leis deighleáil leo go fóill. Ar thaobh Nua

Gheirsí na habhann, i seanbhaile tionsclaíoch darb ainm Camden, luíonn an long cogaidh

"Nua Gheirsí." Díchoimisiúnadh í cupla scór bliain ó shin, agus téann turasóirí ann ar

cuairt le báid farantóireachta ó chathair Philadelphia. Is féidir an long ollmhór seo, colg

cogaidh na ngunnaí móra uirthi go fóill, a fheiceáil go soiléir ó bhruach na habhainn i

Philadelphia. Ritheann I-95 síos bruach thiar na habhann, agus ba thrasna an bhóthair seo

76 Oileán is ea Manhattan ina cheart, is dócha, ach bunaíodh é mar chalafort amháin, ar an gcóngar idir Sunda Long Island agus Abhainn an Hudson. Ina theannta sin, tá sé chomh cóngarach do mhórthír an Bhronx go bhféadfá léimt thar an abhainn beagnach.

226

226


agus siar i dtreo na habhann eile, an Schuylkill, ár dtriall.

Is insan chearnóg seo, idir aibhneacha agus bóithre, atá stair Philadelphia. D'fhás

sí ar an leithinis seo, agus ní go dtí an fhichiú aois a thosaigh sí ag leathnú amach thar

abhainn faoin tuath. Go deimhin, ní raibh droichid ón chathair go Nua Gheirsí go dtí tús

an 20ú haois, nuair a tógadh an Benjamin Franklin Bridge, agus ní raibh an dara rogha ag

daoine ach fanacht chomh cóngarach go lár ghnó na cathrach agus ab fhéidir. Ba é teacht

an chairr a chuir dlús le leathnú-amach na cathrach agus fás na bhfobhailte thart timpeall.

Mar a tharlaíonn, bhí Jo anseo cheana. Mar bhall de chumann rince

"Schuhplatteln" - cumann a choimeádann traidisiúin na Baváire beo i Meiriceá Thuaidh

trí comórtais rince a eagrú. Sna seachtóidí bhí ceann acu i Philadelphia agus thiomáin

baill uilig an chumainn (i Sheboygan, Wisconsin, 900 míle uaidh!) ann. Níor dheas a

cuimhne ón gcuairt. Cé nach raibh sí ach ina páiste, ní chuimhin léi ach bréanlach caite

iar-thionsclaíoch, na sráideanna salach, na foirgintí ag titim as a chéile, agus cáil na

coirpiúlachta amach ar an áit. Tá an t-ainm seo ag an gcathair go fóill, agus b'iomaí duine

a bhreathnaigh orainn go haisteach nuair a dúramar leo go rabhamar ag tabhairt cuairt ar

Philadelphia.

"Philadelphia? Céard tá ansin acu salachar agus Rocky?"

Go dearfa, má chonaic tú Rocky, a rinneadh i 1976, chonaic tú Philadelphia

údarásach an ama. Seansiopaí, mafiosi, agus fothraigh monarchana. Thuig lucht na

cathrach, pobal an stáit, agus an rialtas feidearálach an chontúirt ina raibh an chathair,

agus chuir siad lear maith airgid ar ais isteach ann, ag tógáil subway, ag atógáil na

sráideanna, agus (an rud ba thábhachtaí, dar le go leor, ag cur an "Independence National

Historical Park" ar bun). Dáiríre, cuireadh an pháirc féin ar bun sna caogaidí, ach séard a

227

227


bhí ar siúl acu, don chuid is mó, ná ceannach sráideanna agus gabháltas ón chathair. Ba i

sean-lár na cathrach seo, a bhí lofa cheana féin le trádstórais, tithe lóistín do dhaoine gan

dídean, foirgintí oifige agus carrchlóis. Bhí fíordhrochchuma ar an áit ag an am seo.

Diaidh ar ndiaidh, ámh, de réir mar a tháinig an t-airgead isteach, cheannódh lucht na

páirce sráid nua, leagfadh siad seanthrádstóras, nó thógfadh siad teach stairiúil éigin as an

nua. Sna nóchaidí, agus in aghaidh agóidíochta ghéir, leag siad trí bhloc iomlán

d'fhoirgintí chun an "Independence Mall," stráice fada féarach, a bhunú. Thógadar

foirgintí iomlán nua ar an bhfaiche chun lonnaíocht a thabhairt don Liberty Bell, d'ionad

cuairteoireachta, agus d'ionad mór bunreachta. Faraor, is dócha, ní fhaca mé an ceantar

seo sular leagadh na seanfhoirgintí, ach caithfidh mé a rá gur thaitin an ceantar nua go

mór liom. Meascán cúramach idir fhoirgintí nua-aoiseacha agus glaise na seanchrann atá

ann, timpeallaithe ag seanfhoirgintí as brící dearga. Tosaíonn an ceantar seo a luath, beag

ná mór, is a fhágann tú "Leacht Cuimhneacháin na nGael" ag dul siar, agus tá codanna de

atógtha chomh cúramach sin nach mbeadh a fhios agat nach 1783 a bhí ann agus tú ag

siúl tríothu, ach amháin na turasóirí eile ag siúl tharat le ceamairí agus gearrbhrístí

gránna.

"Páirc Náisiúnta Stairiúil an Neamhspleáchais"

An rud is aistí faoi lár Philadelphia don chuairteoir ná an chaoi ina bhfuil tú ar an

gcéad dulsíos ar shráideanna poiblí ach ar an dara dulsíos, i bpáirc náisiúnta, ar an gcéad

dulsíos i gcathair ghlan den 21ú haois, ach ar an dara dulsíos, i gcroílár stair bhunuithe

Mheiriceá. Agus tú ag siúl tríd an gceantar seo, ní chailleann tú an mothú aistíle seo

ariamh. Ar an gcoirnéal bloc isteach ón mhótarbhealach tá an City Tavern, teach

tábhairne a tógadh i 1773. Thit sé as a chéile thar na blianta ach, cosúil le cuid mhaith de

228

228


na foirgintí mórthimpeall, cheannaigh agus atóg údarás na páirce é cupla scór bliain ó

shin agus anois is tábhairne arís é, ag gníomhú mar chuid den pháirc. Bhí daoine ina suí

amuigh faoi scáthanna gréine ag ithe béilte agus sinn ag siúl thart.

Ní haon ghnáth-thabhairne an ceann seo. B'iad lucht gnó na cathrach a thóg é le

síntiúis, chun a chaighdeán a chinntiú, agus ní gá dul i ngeall faoi nach raibh ag fanacht

agus ag ithe ann ach uachtar cuiginne phobal Philadelphia. De réir dealraimh, b'é seo an

tábhairne ba shaibhre agus ba thaibhsí ar thaobh thoir an Atlantaigh nuair a tógadh é.

Cuimhnigh freisin, gur faoi choróin Shasana a tógadh cuid mhaith de sheanfhoirgintí

Philadelphia, an ceann seo ina measc. Is dócha, i gceann dhá chéad bhliain eile beimid ag

breathnú ar an Shelbourne mar sheoid náisiúnta réamhneamhspleáchais na hÉireann!

Tá an cuma céanna ar an gcuid is mó de sheanfhoirgintí Philadelphia - iadsan den

réimeas "Cóilíneach" (roimh imeacht na Sasanach) agus den réimeas "Feidearálach" (ar

feadh leathchéad bliain, nó mar sin, i ndiaidh imeacht na Sasanach): fallaí déanta as brící

dearga, iad línte le brící bána nó cloch. Fuinneoga móra cearnógacha sna fallaí seo déanta

suas de phánaí beaga. Mar sin a bhí an City Tavern, le gné deas amháin: triantán beag ar

an díon a chuir ailtireacht na Gréige i gcuimhne duit. Caithfidh, fiú roimh bhunú

Mheiriceá, go raibh móiréis impireachtúil á dtochas.

Bancanna agus Cogadh

Timpeall an choirnéil ón City Tavern bhí an First Bank of the United States. Tá

an Second Bank of the United States i Philadelphia freisin - bloc ón gcéad bhanc. Ní

dhéanaim mórán iontais d'fhoirgintí banc, ach sheasas os comhair an cheann seo ar feadh

229

229


dhá nóiméad ag iarraidh cuimhniú ar an bhfoirgneamh a chuir sé i gcuimhne dom go dtí

gur rith sé liom - teach cúirte na Gaillimhe a bhí ann, beag ná mór, ach amháin go raibh

an triantán Gréigeach os cionn na gcolún ar an mbanc. Níorbh ionann an foirgneamh seo

agus na cinn de bhrící dearga; tógadh an banc i 1795, agus poblacht Mheiriceá gan ach 19

bliana d'aois (nó 12, má ghlacann tú leis nár bunaíodh an stát i gceart go dtí gur síníodh

conradh Phárais i 1783 idir na réabhlóidithe agus Sasana). Is léir go raibh smaointe móra

ag an bpoblacht bheag seo, nach raibh inti ag an am ach 13 chóilíneacht ar chósta thoir na

hollmhór-roinne nua seo. Thaispeáin siad a mbród trína n-ailtireacht - slán leis an stíl

chóilíneach dearb-bhríceach, agus fáilte isteach roimh ailtireacht na nGréigeach agus na

Rómhánach. Gluaiseacht fíor-mhórtasach a bhí sa Meiriceá nua seo, le spriocanna móra.

Impireacht nua a bheadh sa tír seo, ach impireacht saolta, ar dhéanamh na Róimhe. Sin an

fáth, nuair a bhreathnaíonn tí ar nóta dollar, feicfidh tú na focail

Novus Ordo Seclorum

Níltear róchinnte go fóill cén bhrí atá leis an Laidin, ach deirtear go hoifigiúil go

gciallaíonn sé "Ord Nua na nAoiseanna." Cibé, tá nótaí airgid Mheiriceá breac le

siombail na máisiún (a bhí ina gcúis mhór le bunú an stáit), agus ba léir go rabhadar ag

tógáil tír nua ar mhúnla na seantíortha clasaiceacha, agus, go háirithe nuair a bhíodar ag

tógáil foirgintí stáit nó gnó, go rabhadar ag aislingeacht ar scála níos mó ná mar a

bhfacthas go nuige sin. Agus, mar sin, an First Bank of the United States. Cuimhnigh

gurbh é Philadelphia ardchathair Mheiriceá go dtí 1800, nuair a bogadh ó dheas é go dtí

ceantar a cuireadh ar leataobh go speisialta fána choinne - an District of Columbia.

Bhí fadhb airgid ag na stáit nua chomh luath agus a bunaíodh iad. Go dtí sin, b'é

an punt a bhí in úsáid acu, ach níorbh ionann punt Steirling i Sasana agus punt Steirling i

230

230


Massachusetts nó Nua Gheirsí. Go deimhin, bhí a phunt féin ag gach ceann de na

cóilíneachtaí, agus mar bharr ar sin, d'úsáid cuid mhaith acu Dollar Airgid na Spáinne

mar gheall ar chomh fairsing is bhí sé ar fáil ar thaobh thiar an Atlantaigh. Thuig

bunaitheoirí na Stát Aontaithe go dtitfeadh an tír nua as a chéile dá leanfadh siad ar

aghaidh lena n-airgeadraí féin. Bhí sé deacair go leor cheana féin taisteal ó stát go stát

gan bacanna airgid a chur i dtreo lucht taistil agus gnó. B'é Alexander Hamilton a

smaoinigh ar bhanc nua a bhunadh, banc ceannais, a dheighleálfadh le iasachtaí, taiscí,

agus fiacha na tíre nua. Agus, dar fia, bhí fiachaí móra ag an tír nua - bhíodar tar éis

iasachtaí ollmhóra a fháil ón Fhrainc, ón Ghearmáin, agus ón Spáinn chun an cogadh in

aghaidh Shasana a mhaoiniú, agus bhí na tíortha sin ag iarraidh a n-airgead ar ais.

Hamilton a d'iarr an foirgneamh freisin, ag iarraidh go gcuirfeadh sé an Ghréig san aimsir

chlasaiceach i gcuimhne don fhéachadóir.

Cén fáth, mar sin, an "Second Bank of the United States," timpeall an choirnéil?

Mar seo an réitiú. Tar éis fiacha na cónaidhme a ghlanadh agus na 13 stát a aontú, shíl

rialtas Mheiriceá nach raibh mórán ghá le banc ceannais níos mó, agus dhún siad an banc

in 1811. Faraor, bhí iasachtaí cogaidh a dhíth ar an tír arís i gceann bliana amháin - mar

gheall ar fhadhbanna agus míthuiscintí i dtaobh an teorainn idir na Stáit Aontaithe agus

Ceanada, chuaigh Meiriceá agus Sasana in adharca a chéile arís in 1812, agus go tobann

bhí ar an rialtas i dtuilleamaí cúnaimh seachtraí arís. Ritheadh rún sa chomhdháil, agus

bunaíodh an Second Bank of the United States. Cosúil leis an gcéad bhanc, ní raibh ach

conradh fiche bliana aige, ach má bhí, bhíodar ag iarraidh an ceann is fearr a fháil air go

hailtireach - ní ar íomhanna éideimhne na Gréige a dearadh an foirgneamh seo, ach ar an

bParthenon féin!

231

231


Is cosúil gur glanadh amach na seanfhothraigh a bhí thart anseo le scór bliain

anuas nó mar sin, agus seasann na foirgintí seo ar fhachí fairsinge féir. An Second Bank

go háirithe, shílfeá (muna ndéarfaí leat an fhírinne roimhré) gur másailéam mór é,

b'fhéidir le coirp Washington agus Franklin agus Jefferson ann. Séard atá ann i ndáiríre,

agus é dúnta ó 1836 amach mar bhanc, ná gailearaí mór portráidí de státairí an 18ú haois.

"Ná lig tharat an seans cuairt a thabhairt ar an ngailearaí ríthábhachtach seo," a dúirt ár

leabhrán eolais.

Thaobhaíomar an foirgneamh go tnúthánach. Bhí fógra mór ar an doras.

Closed for Renovations.

Ah, well, agus seo anois ina churfá, "an chéad chuairt eile!"

Íosánaigh, Caecraigh, and their Wily Ways

Tá Íosanaigh i ngach áit. Tá a fhios agat sin, ar ndóigh. Fuair mé m'oideachas

dara leibhéal ó na hÍosánaigh i nGaillimh, agus geallaim leat go rabhadar go maith ag an

il-ionadas. Bheifeá dhá chéad slat ó fhoirgneamh an choláiste, ar thaobh eile na páirce

peile ag tabhairt aire do do ghnó féin, toitín idir na beola agat, nuair a thiocfadh Íosánach

amach ó chúl chrainn, nó thar balla, nó as poll sa talamh, agus shleamhnódh sé suas

chugat:

"Ar smaoinigh tú ar do shláinte?" a déarfadh sé sular shleamhnaigh sé ar ais taobh

thiar den chrann nó thar an mballa nó síos sa poll. By Dad, bhí na hÍosánaigh sleamhain.

B'shin an fáth, is dócha, gur cuireadh suim níos mó ar chloigne na n-Íosánach in aimsir

na bpéindlíthe ná ar chloigne na ngnáthshagart77.

77 B'fhada sin ón lá a raibh mé ag siúl thar dhroichead Uí Chonaill i mBaile Átha Cliath, ceithre

232

232


Ach tá grá mór agam d'Íosánaigh fós féin, fiú nuair nár thaitin mo bheith ag

caitheamh toitíní leo. Cupla bliain ó shin, agus mé i ndeireadh na feide ó thaobh lorg

oibre de, gan post ar bith i ndán dom, ghlaoigh Marquette University, an ollscoil Íosánach

i Milwaukee, agus d'ofráileadar post múinteoireachta dom. Ó shin i leith (agus roimhe,

admhaím), bhí dáimh agam do chúnna Chríost. Cosnóidh mé in aghaidh éinne iad.

Sé fáth mo bheith ag bladar faoi Íosánaigh ná go bhfuil a rian go láidir anseo in

aice an Second Bank of the United States. Anseo, i 321 Willings Avenue, atá St. Joseph's

Church, an chéad eaglais Chaitliceach dhleathach sna Stáit Aontaithe agus, nuair a

bunaíodh í i 1733, an t-aon eaglais Chaitliceach in aon áit i ndomhain an Bhéarla a raibh

cead ag Caitlicigh an t-Aifreann a chloisteáil go dlíthiúil. An t-athair Joseph Greaton,

Íosánach Sasanach, a bhunaigh an eaglais le grúpa Íosánach a tháinig amach go Meiriceá

i dtús an 18ú haois d'aonghnó chun an briathar Caitliceach a scaipeadh.

Fuaireadar fáilte i Philadelphia, murar fáilte Uí Cheallaigh é, mar ba chóilíneacht

í Pennsylvania a bunaíodh ar mhaithe le saoirse chreidimh. William Penn, nár

Anglacánach é féin ach oiread, a bhunaigh an chóilíneacht i 1681. B'aimiréal é a athair i

gcabhlach Shasana, agus de bharr sheirbhís faoi leith a thug sé don rí Séarlas II, bhí suim

mhór airgid aigear an rí céanna. Ach tá a fhios agat ríthe. Róghnóthach, etc., etc. Chuir an

rí Séarlas na fiacha seo ar mhéar chomh fada sin go bhfuair an t-aimiréal úd bás sular éirí

leis a cheart a fháil ón rí.

Idir an dá linn, bhí a mhac, William Óg, ag caitheamh an iomarca ama ag

éisteacht le seanmóirithe sráide i gCorcaigh seachas le múinteoirí. I gCorcaigh a bhí tailte

an athar, agus is ann a bhí William Óg ag fáil a oideachais. I 1656, agus an Penn óg in

bliana i ndiaidh dom Coláiste Iognáid a fhágáil, nuair a leagadh méar ar mo ghualainn. Ar casadh timpeall dom, b'shin romham duine de na hÍosánaigh a mhúin mé i nGaillimh. "Muise," adúirt sé. "N'fheadar an mbeadh toitín le spáráil agat . . .?"

233

233


aois a 12, chuala a athair go raibh seanmóirí cáiliúil Caecrach Thomas Loe ag praetseáil

sa cheantar, agus le teann fiosrachta, thug sé cuireadh dó teacht go dtí a dteach. D'éist

Willie Óg go cúramach leis an uasal Loe. B'ag an am céanna a thit an t-aimiréal amach

lenár gcara Oilibhéar Cromwell agus caitheadh i bpríosún é ar feadh scaithimh.

Fuair tuairimí na gCaecrach lonnú maith in aigne Willie Óg, agus, nuair a seoladh

go hOxford é, an bhliain chéanna a tháinig Séarlas II ar ais go Sasana chun ríchathaoir na

tíre sin a athghabháil, chothaigh sé tríoblóid dó féin i gcúrsaí spioradáltachta. Níorbh iad

Caitlicigh amháin a raibh fadhbanna acu faoi réimeas Anglacánach Shasana, ach éinne

nár Anglacánach é, Protastúnaigh ina measc. Ollscoileanna Anglacánacha ab ea Oxford

agus Cambridge (agus Coláiste na Tríonóide, dála an scéil), agus nuair a chuir sé tuairimí

frithchléireacha in iúl go poiblí san ollscoil, caitheadh amach é. Ní raibh an dara rogha ag

a athair ach an mac ceanndána a sheoladh chun na Fraince chun a oideachas a fháil

gcoláiste "Fíorphrotastúnach."

Faoi dheireadh seoladh ar ais go Corcaigh an Mac Óg, chun seilbh a ghlacadh ar

shealúchas a athair i Seanagharraí, oirthear Chorcaí, an baile céanna ina bhfuil

Ballymaloe House anois. Bhí an t-Uasal Loe ag seanmóireacht sa gceantar go fóill, agus,

diaidh ar ndiaidh, thosaigh William Óg ag siománaíocht thart le pobal Caecrach an

cheantair. I 1667 d'fhógair sé é féin ina Chaecar, agus thosaigh ag foilsiú leabhar agus

paimfléidí ar son an Chaecrais.

Mar a thuigfeá, níor thaitin seo mórán lena athair, agus d'éirigh eatarthu78.

B'éigean do William Óg dul go Sasana, áit ar caitheadh i dTúr Londain é mar gheall ar a

obair ar son an Chaecrais79.

78 Creid nó ná creid, ceann de na chonspóidí ba mhó faoi Chaecras ná, os rud é gur cheap Caecraigh go mba chomhionann gach duine faoi Dhia, nach mbainfeadh siad a hataí díobh i bhfianaise na maithe agus na n-Uasal. Chuir sé an t-aimiréal le báiní nach mbainfeadh a mhac an hata de agus é ag caint lena athair!79 Bí ag caint ar cheartas! Nuair a chúisíodh Penn arís i 1670, cuireadh an giúré faoi ghlas i seomra gan bhia, tine, ná uisce ar feadh dhá lá. Nuair a d'fhógair siad Penn neamhchiontach, fíneáladh 40 marc iad, agus caitheadh i Newgate iad! Fíneáladh agus gearradh príosún ar Phenn freisin - de bharr nár bhain sé an

234

234


B'é a athair a ghníomhaigh ar a shon leis an rí, agus saoradh William i 1669. Ba

léir, ámh, go mba dhuine cumasach ann féin é; nuair a d'fhill sé ar Éirinn d'éirigh leis

Caecraigh uilig Éireann a shaoradh ó phríosún!

Um an taca seo thosaigh Penn ag obair chun Caecraigh a lonnú i Meiriceá, go

háirithe sa cheantar darb ainm Nua Gheirsí Thiar. Shíl sé nach bhfaighfeadh Caecraigh a

gceart i Sasana ariamh, agus go mbfhearr i bhfad imirce chun an domhain nua, áit a

bhféadfadh siad maireachtáil gan chonstaic.

Ach fiach sin an rí - Caecar nó Neamhchaecar, fuair sé eastát agus creidmheas a

athar in oidhreacht nuair a bhfair seanPhenn bás i 1670 (cupla lá i ndiaidh do William a

bheith ligthe saor ó phríosún), agus bhí an rí i bhfiacha móra leis. I ndeireadh báire, chuir

an mac an méid sin brú ar an rí gur shínigh an rí conradh i 1681 a thug ceantar West Nua

Gheirsí ar thaobh thiar an Delaware do Phenn. Ghlan seo na fiacha uilig - luach £16, 000,

suim sách suntasach80. Foraois is mó a bhí sa cheantar, agus mhol an rí é a aimniú i

ndiaidh athar Phenn, agus b'as sin a tháinig ainm na cóilíneachta: Penn-Sylvania - Foraois

Phenn81.

Ar ndóigh bhí an t-uasal Penn ag cothú tríoblóide go leor don rí i Sasana cheana

féin, agus nuair a d'ainmnigh an rí Penn mar ghobharnóir nua na cóilíneachta, caithfidh

go raibh sé de chuspóir cheilte aige fáil réidh leis an scaothaire. Agus d'éirigh leis - bhí

Penn ar an long "Welcome" i mí an Mheán Fhomhair, 1682, agus mí dár gcionn shínigh

sé conradh cairdis leis na hIndiaigh. Rud suntasach faoin gconradh seo ná, os rud é go

mba Chaecar Penn, níor mhóidigh sé dada. Fós féin, b'é seo, de réir seanchais, ceann den

bheagán conarthaí a shínigh na Sasanaigh le hIndiaigh nár briseadh. Voltaire, an

hata de sa chúirt!80 Mar chomhartha gur leis an rí an talamh go fóill, ámh, b'éigean don chóilíneacht nua dhá sheithe béabhar a thabhairt don rí gach bliain.81 Is cosúil gurbh fhuath le Penn an t-ainm. Mhol seisean New Wales, agus nuair a diúltaíodh do sin, Sylvania. "Ceart go leor," arsa an rí, ag cur "Penn" leis.

235

235


smaointeoir ceannasach, a thug suntas don chonradh seo, conradh Shakamaxon, "nár

móideadh air agus nár briseadh."

Cibé, tá sé caillte anois. Deirtear gur tugadh do na hIndiaigh an pár ar ar

scríobhadh é, agus nach bhfacthas arís é.

Bhí Caecraigh i Rhode Island agus i Nua Gheirsí cheana féin, ach ní mór an grá a

bhí ag Piúratánaigh na tíre dóibh gan trácht ar Anglacánaigh, agus thuig Penn gur mhithid

cóilíneacht oifigiúil a bhunú ina mbeadh cead ag daoine, go háirithe Caecraigh, Dia a

adhradh gan bhac. B'shin a phlean do Phennsylvania. Leag sé amach bunphlean do rialtas

na cóilíneachta, agus, nuair nárbh fhéidir gníomhú go héifeachtach faoin phlean82,

d'athscríobh sé é i 1701. Ba faoin athscríobh seo a tugadh saoirse adhraithe do phobal an

cheantair:

BECAUSE no People can be truly happy, though under the greatest Enjoyment of Civil Liberties, if abridged of the Freedom of their Consciences, as to their Religious Profession and Worship: And Almighty God being the only Lord of Conscience, Father of Lights and Spirits; and the Author as well as Object of all divine Knowledge, Faith and Worship, who only doth enlighten the Minds, and persuade and convince the Understandings of People, I do hereby grant and declare, That no Person or Persons, inhabiting in this Province or Territories, who shall confess and acknowledge One almighty God, the Creator, Upholder and Ruler of the World; and profess him or themselves obliged to live quietly under the Civil Government, shall be in any Case molested or prejudiced, in his or their Person or Estate, because of his or their conscientious Persuasion or Practice, nor be compelled to frequent or maintain any religious Worship, Place or Ministry, contrary to his or their Mind, or to do or suffer any other Act or Thing, contrary to their religious Persuasion.

Ba dhlí réabhlóideach seo, ach níor sheas an rí ina aghaidh. Agus tugann seo ar

ais sinn go dtí an eaglais bheag chaitliceach seo i Willings Alley, Pennsylvania. Mar a

dúrthas, bunaíodh i 1733 í ag grúpa Íosánach a tháinig amach go Meiriceá chun an

soiscéal Caitliceach a scaipeadh. Bhí Penn marbh faoi seo, ar ndóigh, agus a bhean

freisin, a lean ar aghaidh mar leasghobharnóir ó 1712, bliain a bháis, go dtí 1726, nuair a

82 Bhí tuiscint dlí ag Penn, ach deamhan taithí rialtais. B'éigean dó gearradh siar ar an idéalachas agus foclaíocht na reachtaíochta a fheabhsú.

236

236


fuair sí féin bás. Mar a tharla, bhíodh an t-Aifreann á cheiliúradh go minic i Philadelphia

sula ndearna na hÍosánaigh cónaí sa chathair, agus i 1734, tar éis tógáil oifigiúil na

heaglaise, ní raibh an dara rogha ag an nGobharnóir, Patrick Gordon, ach treoracha an rí a

leanacht, agus seasamh in aghaidh na heaglaise go hoifigiúil. Faraor don ghobharnóir

agus don rí, ámh, sheas sé i mbunreacht na cóilíneachta cheana féin, go raibh saoirse ag

gach éinne i bPennsylvania Dia a adhradh mar ba mhaith leo, agus dhiúltagh comhairle

cheantair Phennsylvania don ghobharnóir stop a chur leis an eaglais.

Ar ndóigh, ní raibh an dara rogha acu. Dá n-éireodh leis an ngobharnóir, ní

bheadh an dara rogha ag údaráis áitiúla ach deireadh a chur le cleachtadh creidimh ar bith

nár Anglacánachas é, agus cé go raibh Anglacánaigh i bPennsyvania, ba sa mionlach

amach is amach a bhíodar. D'fhan Gordon mar ghobharnóir na cóilíneachta ar feadh dhá

bhliain eile, ach choimeád sé a bhéal dúnta i dtaobh cúrsaí creidimh as sin amach! Ní

thabharfá mórán suntais don eaglais anois. Déanta na fírinne, ní bheadh a fhios agat go

raibh sí ann, marach an clár beag neamhphostúil crochta os cionn geata i mballa ar an

gcaolshráid. B'shin mar ab fhearr don pharóiste. Más ag cleachtadh creidimh bradaí atá tú

faoi riail an rí, fiú in áit leathan-aigeanta mar Philadelphia, b'fhearr é a dhéanamh go

ciúin. Le teacht na mílte Caitliceach Éireannacha go Philadelphia i dtús an 19ú haois,

éiríodh amach ina gcoinne i Philadelphia in 1844 agus dódh dhá shéipéal sa chathair.

Tháinig eaglais Naoimh Sheosaimh tríd gan smál.

Tithe Réabhlóide agus Páistí Racánacha

Má leagadh blocanna iomlána i Philadelphia ar mhaithe le forbairt na cathrach

mar cheann scríbe do thurasóirí, tógadh blocanna eile, nó codanna díobh, ar aon chaoi,

agus b'shin a rinneadh leis an mbloc ó thuaidh ó Willings Alley. Is cosúil nach raibh

237

237


fágtha den bhloc ach seanfhoirgintí gnó agus carrchlóis nuair a ceannaíodh suas é agus

cinneadh roinnt de na seanfhoirgintí a thógáil air arís. I measc na bhfoirgintí seo tá an

Pemberton House, a thóg fear gnó Caecrach darb ainm Joseph Pemberton i 1774, agus

New Hall, halla cruinnithe do shiúinéirí na cathrach. Ar earraí a bhí allmhairithe trí

Shasana a rinne Pemberton a fhortún, agus, nuair a chinn an Second Continental

Congress, i ndiaidh na gcathanna i Massachusetts i 1775, srian teann a chur le hallmhairiú

ó Shasana, briseadh ina ghnó é agus thit an teach, ar teach sách tábhachtach é ag an am,

as a chéile. Leagadh go talamh é in 1862. Céad bliain dár gcionn, talamh agus bunphlean

an tí ina seilbh, thóg lucht na páirce náisiúnta an teach as an nua, díreach mar a bhí sé sa

seanam. Is féidir siúl tríd anois, mar is siopa leabhair na páirce náisiúnta é. Tá cead agat

siúl timpeall, ach déanta na fírinne níl mórán le feiceáil ach seanthroscán.

Díreach in aice leis an bPemberton Hall tá New Hall, nach leis na siúinéirí úd é

níos mó. Ní bheadh a fhios agat ón taobh amuigh gur halla é ariamh; déarfá nach raibh

ann ach sraith de thrí theach dhá stór. Sna seanlaethantaí bhíodh cuallachtaí ann do ghach

sórt oibrí, agus thagadh na cuallachtaí seo le chéile uair sa mhí nó uair sa tseachtain nó

cibé, chun cúrsaí an tsaoil agus cúrsaí gnó a phlé. Thóg siúinéirí na cathrach an

foirgneamh seo i 1791, agus atógadh arís é sna seascaidí leis an bPemberton House. Tá

tábhacht leis mar níor úsáideadh mar halla do shiúinéirí é rófhada go dtí go ndearna

céadrialtas Mheiriceá foréileamh air mar lonnú do roinn chogaidh na tíre nua. Ba i

Philadelphia i 1775 a bunaíodh an United States Marine Corps, agus tugadh an teach seo

dóibh mar mhúsaem tar éis a atógála.

Phóirseáileamar timpeall seo ar feadh tamaill, ach i ndáiríre, tar éis taispeántas

míleata amháin a fheiceáil i Músaem, táid go léir feicthe agat. Claimhte, seanghunnaí,

seaneadach, bla bla.

238

238


Tá rud amháin acu anseo a d'fhéadfadh bheith ina chraic, agus sin cluiche

leictreonach ina gcaithfidh tú seanlong chogaidh a sheoladh in aghaidh gaoithe.

B'aoibhinn liom é a thriail, ach bhí buachaillín romham nár thóg a Ritalin ar maidin, ba

léir, a bhí ag seasamh os comhair an innill ag gnúsacht agus ag tabhairt péacanna láidre

faoi chnapaí an innill. Ní raibh na tuismitheoirí le feiceáil, ar ndóigh.

Seo rud a thugaim faoi deara faoi pháistí Meiriceánacha i músaemanna. Bíonn

cead acu a rogha rud a dhéanamh, cuma chomh díobhálach is a bhfuil siad. Rithfidh siad

timpeall an mhúsaeim ag brú cnapaí agus ag bualadh rudaí teann feiceáil céard a

tharlóidh. Glúin na gcluichí ríomhaire, is cosúil. Brúnn tú an cnaipe agus pléascann an

tanc nó an t-eitleán.

"Ara níl i mBlake bocht ach buachaill," adeir na tuismitheoirí. "Nach ea, a

stóirín?" Rollann súile Bhléicín agus téann a chloigeann ina roithleán mar chloigeann an

chailín san Exorcist. Tugann sé cic faoin duine is cóngaraí dó agus, mar fhreagra,

déanann sé srann smugach, cúr ag teacht lena bhéal.

Sheasamar ansin ar feadh meandair ag breathnú ar an mbuachaill ag gnúsacht

agus ag ciceáil an innill. Ba léir nach raibh tuairim aige céard a bhí ann nó céard ba

cheart a dhéanamh leis. Faoi dheireadh chaith sé é féin uaidh.

"Stupid thing doesn't work." Thug sé a bhos dó. Chualamar guth thíos staighre.

"Blake! Time to go!"

D'fhéach sé go cealgrúnach ar an inneall uair amháin eile sular imigh sé.

Bhuel. Bhí an meon ceart aige do mhuirí.

B'fhéidir gur faoi chloch a rugadh mé, mar a dúirt comrádaí scoile uair nó dhó, nó

nár tháinig radharc mó shúile go dtí go raibh mé fásta, ach geallaim leat nach gcuimhin

liom páistí mo ghlúine á n-iompar féin mar Bhléicín bligeaird. Ní ceal fonn na cnaipí a

239

239


bhrú agus na hinnill a chreathadh, ach mar bhí a fhios againn go mbrisfí ár gcloigne dá

ligfimís gioscán i Músaem. A bhuel - d'imigh sin agus tháinig seo.

Dá bhféadfadh inneall osna faoisimh a ligint, lig an t-inneall seo ceann.

Bíodh trua agat do shiúinéirí Philadelphia. Thógfadh siad halla cruinnithe, agus

bliain dár gcionn dhéanfadh rialtas Mheiriceá foréileamh air. Sin, beag ná mór a tharla do

chéad halla cruinnithe na siúinéirí freisin - thógadar seo i 1773, agus i 1774 ghlac

reachtóirí Mheiriceá seilbh ar an bhfoirgneamh mar sheomra díospóireachta do ghrúpaí

mar an Committee of Correspondence a bhí, is cosúil, ag iarraidh an ceangal idir

Mheiriceá agus Sasana a choimeád síochánta. Faoi cheannas cainteoirí mar Patrick

Henry, speachaire réabhlóide a d'éiligh saoirse agus neamhspleáchas láithreach, ámh, a

labhair anseo i 1774, ba léir nach raibh i ndán don cheangal úd ach snaidhmeanna -

snaidhmeanna a bhí ceaptha i bpáirt ag fear a raibh cónaí agus comhlucht aige trasna an

bhóthair, i gceantar a dtugtar "Franklin Court" air anois.

Benjamin Franklin i Philadelphia

An uair dheireanach a bhfacamar Benjamin Franklin, sílim, bhí sé ag tiomáint ó

Nua Eabhrac go Boston ag tomhais faideanna mar Ardmháistir Poist Mheiriceá. B'fhada

idir sin agus a imeacht ó Bhoston, ámh, in aois a 17. Lena scileanna, níorbh fhada go

bhfuair sé obair i gclólann. Mar gheall ar a chuid scríbhneoireachta, tharraing sé aird

ghobharnóir Phennsylvania, William Keith, a shocraigh athmhuintearas idir Franklin

agus a mhuintir i mBoston, a thug le fios dó go dtabharfadh sé obair clódóireachta na

cóilíneachta uilig dó dá n-osclódh sé a shiopa féin, agus a mhol dó taisteal go Londain

chun an trealamh clódóireachta a cheannach. Chuaigh Franklin, ach theip ar an

240

240


nGobharnóir, a bhí beo bocht i bhfírinne, pingin rua a thabhairt dó.

Seachas aithne a fháil ar chairde nua agus blaiseadh a fháil den saol thar lear, is

beag a rinne Franklin i Londain ach cur lena cheird. D'fhill sé ar Philadelphia tar éis

bliain go leith agus, thar deich mbliana, d'fhás gnó clólainne, d'aimsigh bean, agus ghin

páistí.

Deirim "d'aimsigh bean" mar is cosúil nár phós sé a bhean, Deborah, ariamh.

Bean í "Debbie" Read a bhfuair Franklin aithne uirthi ar a theacht go Philadelphia ar dtús

i 1723, ach nuair a chuaigh sé go Londain, phós sise fear eile a d'imigh le hól agus a

d'éalaigh le sclábhaí chun na hIndiaigh Thiar. D'imigh sé as radharc ansin, ach, gan

fianaise a bháis, d'fhéadfaí déchéileachas a chur i leith Debbie, coir a raibh píonós

sciúrtha agus príosún saoil ag gabháil dó, dá bpósfadh sí Franklin.

Níos measa fós, cheap Franklin mac óg le bean sráide ón cheantar (is cosúil - níor

ainmníodh ariamh í), ach chun a cheart féin a thabhairt dó, níor shéan sé ariamh gurbh

eisean an t-athair, agus thóg sé an páiste, William, mar ghnáthmhac. Bhí mac eile ag

Debbie agus é féin, "Franky" ("Franky Franklin," go bhfóire Dia orainn!) a fuair bás den

bholgach in aois a ceathar83, agus iníon, Sarah, a thug sé "Sally" uirthi.

Leanadar ar aghaidh mar seo ar feadh deich mbliana agus níos mó, na

Frainclínigh. I 1729, tar éis cleasaíocht agus comhcheilg a chleachtadh a thabharfadh

náire Quisling agus Pétain, ghlac se seilbh iomlán ar chomhlucht iomlán an chlódóra a

thug traenáil agus tuarastal dó ar theacht dó go Philadelphia ar dtús, Samuel Keimer. Ina

chlisiúnach, báite i bhfiacha, ní raibh an dara rogha ag Keimer ach a nuachtán, The

Pennsylvania Gazette, a dhíol do Franklin agus éalú go Barbados. Leis an nuachtán seo,

cuireadh go mór le clú Franklin, agus gan chomórtas aige ach nuachtán amháin eile darb

83 Bhí ionaclú ann cheana féin in aghaidh na bolgaí, agus scríobh Franklin go minic ar a shon, ach, ar mhí-ámharaí an tsaoil, níor ghearr sé ar Franky é.

241

241


ainm an American Weekly Mercury, faoi cheannas chlódóra darb ainm Andrew Bradford,

d'éirigh sé i ngalántacht Philadelphia.

An rud ba mhó a chur le clú Franklin, ámh, ná leabhrán a chuir sé amach ó 1732 i

leith darb ainm Poor Richard's Almanack. Má bhí tú i dteach feirmeora in Éirinn ariamh,

nó fiú i ngnáththeach, chonaic tú cóip de Old Moore's Almanac84 crochta in airde in aice

an raidió nó na teilifíse. Gan dabht, d'fheicfeá níos minice Old Moore's Almanac ná an

Bíobla, fiú.

B'shin an fáth gur cuireadh i gcló na hAlmanaig, ar ndóigh. Bhí airgead mór

iontu, agus, murab ionann agus an Bíobla, bhí ar an léitheoir ceann nua a cheannach gach

bliain. Cé go raibh Almanaig á bhfoilsiú i Philadelphia cheana féin, go príomhdha ag

duine darb ainm Titan Lee, níor chuir sin as do Franklin; i gcéadbhliain Poor Richard,

thuar sé bás Lee, ag tabhairt dáta agus am85.

Is dócha gur seo ceann de na tréithe is gránna i bhFranklin - chomh toilteanach

agus a bhí sé daoine a ionsaí, fiú seanchairde mar Samuel Keimer a thug cúnamh dó agus

é níos óige.

Pé scéal é, níorbh iad ionsaithe pearsanta Franklin is mó a dhíol an t-almanag, ach

deismireachtaí, cailicéireachtaí, agus ráitis an Almanaig, a bhailigh Franklin ó chnuasaigh

eile, is cosúil. Má bhailigh, ámh, b'é Poor Richard a thug clú dóibh, agus maireann cuid

mhaith de na ráitis go fóill, a leithéid

He that lies down with dogs shall rise up with fleas

Eat to live, and not live to eat

84 Shíl mé ariamh go raibh baint ag seo le Francis Moore, a chuir a Almanag amach i Sasana don chéad uair i ndeireadh an 17ú haois, ach níl fhios níos mó an raibh a leithéid de dhuine ann agus Francis Moore. Is cosúil, ámh, go raibh ann do Theophilus Moore, múinteoir scoile ó Bhaile an Mhuilinn, in aice Baile Átha Cliath, agus a chuir a Almanag féin amach don chéad uair i 1764. Foilsítear go fóill é, agus insan leabhar úd gheobhaidh tú dátaí tábhachtacha réalteolaíochta, dátaí na nAonach go léir in Éirinn, agus, an rud is tábhachtaí, réamhinsintí ar an aimsir, polaitíocht, cultúr, agus ar do shaol féin. Díoltar 80, 000 cóip go fóill, uimhir nach beag do thír nach bhfuil.85 Ní bhfuair Lee bás, ar ndóigh, ach tógadh raic faoin "tairngreacht." Ba léir gurbh ionsaí díreach agus bagrach é air.

242

242


Hast makes waste

No gains without pains

Fish and Visitors stink in three days

Rinne an t-almanag fear saibhir de Franklin, é ag díol 10, 000 gcóip in aghaidh na

bliana. 40 bliana i ndiaidh a chéadfhoilsithe bhí sé ag teacht amach i seacht dteangacha.

Leis an airgead uilig a thuill sé ón leabhar, bhí seans aige páirt a ghlacadh i rialtas na

cathrach, agus trealamh a cheannach dá thurgnaimh eolaíochta. I 1748, agus é 42 bhliana

d'aois, d'éirigh sé as clódóireacht. Bhí sé ina mháistir poist ar Philadelphia cheana féin, ag

obair do chomhdháil Phennsylvania, ina bhunaitheoir ar an American Philosophical

Society, agus ag obair le leictreachas. Diaidh ar ndiaidh, agus é chomh gníomhach sin i

mbun cúrsaí na cóilíneachta, moladh é a sheoladh go Londain mar ionadaí do

Phennsylvania86. Chaith sé cúig bliana i Londain, tréimhse a chuir go mór lena cháil

(bronnadh dochtúireacht oinigh air in Oxford, mar shampla). Thaitin saol na hEorpa go

mór leis, ach bhí a bhean agus a iníon i Philadelphia go fóill, agus bhí sé in am dó aithne

a fháil ar a bhaile arís. Mar a tharlaíonn, níor fhan sé ach dhá bhliana sular fhill sé ar

Londain arís, ach sular fhág sé, chinn sé ar theach mór a thógáil i lár an bhloc ar Market

Street ar leis é go léir, beag ná mór, anois. Ó Londain, sheol sé pleananna don teach ar ais

go Deborah, a stiúr tógáil an tí.

Thabharfá banaí ar Franklin anois, b'fhéidir. Nuair a bhí sé i Londain chónaí sé le

baintreach darb ainm Margaret Stevenson, agus caitheadh leis an mbeirt mar

ghnáthchupla, is cosúil. Bhí sé mór le mná óga i Meiriceá, i Londain, agus sa Fhrainc, áit

a chaith sé deich mbliana freisin87. Ní fheadar an raibh a fhios aige, b'fhéidir gan é a

aithint, nach raibh sé ag iarraidh bheith in aon teach lena bhean níos mó, ach go raibh sé

86 Chuir comhdhálacha na gcóilíneachtaí ionadaithe, faoin teideal "agents," ar ais go Londain ag feidhmiú ar a son i bhfianaise na "proprietors," úinéirí agus bainisteoirí na gcóilíneachtaí. Bhreathnaigh go leor de chóilínithe Mheiriceá orthu mar thiarnaí neamhchónaitheacha.87 In iomlán chaith Benjamin Franklin 25 bliana dá shaol pósta thar lear!

243

243


ar a laghad ag iarraidh go mbeadh saol na n-uasal aici, agus ag a mhuintir ar fad i

Philadelphia. Cibé, shocraigh sé go dtógfadh sé teach mór uasal dóibh. Mar a tharla, is

beag am a chaith sé sa teach ariamh, agus, barr ar an mí-ádh, fuair Deborah bás ceithre

mhí sular fhill sé ar Philadelphia i 1775.

B'anseo, ar Mharket Street, ceithre bhloc ó chiumhais abhainn an Delaware, a

raibh cónaí ar Bhenjamin agus Deborah tar éis dóibh teacht le chéile, agus anseo a

bhfuair siad teach tuismitheoirí Deborah le hoidhreacht. Anseo a thosaigh siad ag

ceannach tithe eile in aice a gceann féin, agus anseo a d'oscail Benjamin a chlólann, ag

cur amach an Pennsylvania Gazette agus Poor Richard's Almanack. Ó na seascaidí i leith

tá togha obair déanta ag lucht na Páirce Náisiúnta ar an mbloc seo, atá ainmnithe

"Franklin Court," i ndiaidh an tí mhóir a thóg Benjamin Franklin dó féin agus dá mhuintir

i lár an bhloic. Mór an t-ionadh é, ámh, an bóthar a thrasnú ó Charpenters' Hall, siúl trí

phasáiste idir dhá fhoirgneamh neamhshuimiúla, agus teacht amach i gclós lán crainnte

chun creatlach tí a fheiceáil os do chomhair. Ní go míchúramach a úsáidim an focal

creatlach ach oiread. Leagadh teach Franklin in 1812 agus, i 1976, ceilúradh an dhá

chéad i Meiriceá, cinneadh teach Franklin a mharcáil. Ach ní raibh pleananna acu don

teach mar a bhí, ná (mo thuairim) an t-airgead ach oiread, ach ó léarscáileanna

Philadelphia, d'fhéadfaí "rian" an tí a aimsiú sách cruinn. Mar sin, cinneadh an clós i lár

an bhloic a mhaisiú le crainnte, gáirdíní, agus cosáin, agus fráma an seantí a thógáil chun

tabhairt le fios gur anseo a bhí sé. Mar sin, seachas teach Franklin a fheiceáil nuair a

shiúlann tú isteach sa chlós, ní fheiceann tú ach a imlíne, nó, níos cirte, dhá imlíne, mar

thóg Franklin tigín ar an láthair i 1786 tar éis dó filleadh go Philadelphia don uair

dheireanach88. Tá an imlíne, déanta as cruach, dílis don seanteach, chomh fada agus is

88 Bhí a iníon, a fear chéile, agus a garpháistí ina gcónaí sa teach freisin, agus shantaigh Franklin a phríobháideachas.

244

244


féidir a bheith, síos chomh fada le simléirí agus áirsí. Braitheann tú, agus tú ag siúl

isteach agus amach timpeall na creatlaí, gur i dteagmháil le taibhse tí atá tú.

Ceann de na rudaí is mó a chuireann iontas orm i Meiriceá ná an chaoi inár féidir

leat siúl ó dhrochcheantar cathrach go dea-cheantar taobh istigh de chupla soicind. Ní gá,

uaireanta, ach siúl trasna an bhóthair. Dá réir seo, feicim cumas iontach (ach dothuigthe

domsa mar Éireannach) i Meiriceánaigh an maith a fheiceáil i rud áirithe, fiú nuair a

sheasann sé díreach in aice le rud gránna. Cumas fo-chomhfhiosach atá ann, sílim, a

fhoghlaimíonn siad óna n-óige, agus is leis an gcumas seo gur féidir le Meiriceánaigh suí

síos i bpáirc phoiblí i Nua Eabhrac, mar shampla, gan bonnáin na gcarranna, gránnacht na

bhfoirgintí timpeall orthu, agus múch an aeir a aireachtáil. Bheinn in éad leo, ach mé

bheith in amhras go bhfuil rudaí ag tarlú sa bhfo-chomhfhios céanna nach n-oireann do

mheabharshláinte89. Sé fáth mo bheith ag caint ar seo ná go bhfuil rudaí timpeall Franklin

Court nach féidir don turasóir eachtrannach ligint thairis, ach nach bhfeiceann

Meiriceánaigh in aon chor. Mar shampla, ar dhá thaobh na cúirte, tá ballaí móra gránna,

b'fhéidir ceathracha throigh in airde, a chuireann caolshráideanna Siceágo i gcuimhne

duit. Trí bhearnaí sna ballaí is féidir gnáththithe an cheantair a fheiceáil, cuid acu tréigthe

agus ligthe i dtraipisí, gan iontu ach séanais fuinneogaí folmha. Na tithe nach bhfuil

tréigthe, feictear na staighrí éalaithe gránna sin is dual do chaolshráideanna cathracha

Mheiriceá. Taobh leo, mar fhrithrá, seasann foirgintí áille atógtha ó ré Franklin. Is deacair

domsa, mar a bhí ariamh, idirdhealú a dhéanamh ar an dá rud seo, ach níor dheacair é don

bhean bheag a bhí in aice linn, í gléasta in éadach an turasóra méaniartharaí, gearrbhríste

agus blús nár tháinig a ndathanna ná a bpátrún le chéile, hata mór cocháin ar a cloigeann:

89 Is dócha gur fadhb réadúlachta é. Is fearr i bhfad don Ghnáthmheiriceánach siúl síos "Main Street, USA" i Disneyworld ná príomhshráid a bhaile féin a shiúl. Os rud é go bhfuil an náisiún in iomlán faoi dhraíocht na teilifíse, is mó a suim i dtriail Mhichael Jackson ná bás a saighdiúirí féin san Íaraic. Agus ná bí ag caint ar Guantánamo Bay!

245

245


"Oh Henry," arsa sí go pléascánta, ag breathnú, dar liom, go díreach ar staighre

éalaithe in aice an chlóis. "It's so biú-dafal!"

[Gnúsacht ó Henry , gléasta nach mór mar an gcéanna, fiche Kilo thar an

meáchan, ceamara crochta óna gualainn]

"And that!" a lean sí ar aghaidh, ag díriú a méir ar bhalla ard gránna, ba chosúil.

"It's all simply so authentic!"

Atógadh gach rud ar an mbloc sna seascaidí agus níos déanaí, ach ar leibhéal

áirithe, is dócha go raibh an ceart aici. Agus tá sé ró-éasca trácht fada a dhéanamh den

ghránnacht. Tá crainnte an chlóis óg agus beag fós. Nuair a fhásann siad i gceart, beidh sé

níos éasca arís neamhaird a dhéanamh don staighre éalaithe.

Muna raibh siad in ann an teach a thógáil as an nua, bhíodar in ann seanleithreas

an tí a aimsiú, agus tá fuinneog beag sa talamh go fóill trínar féidir leat féachaint síos

aonn, maraon le tobar agus giotaí de bhunshraith an tí. Táthar an-bhródúil as an gcuach

phuins as Briostó a fuarthas i salachar an leithris, agus m'anam, muise, bheinn féin sách

bródúil dá n-aimseoinn a leithéid tar éis tochailt deich dtroithe trí . . . um . . . bhuel,

cuireann an tuarascáil seandálaíochta síos air mar "brown humus."90

Úúúú, Áaaa . . . Aarmonica

Rud aisteach faoin chlós ná go bhfuil músaem ann, agus é faoi thalamh. Téann tú

síos staighre beag agus ansin romhat tá roinnt seomraí le hiarsmaí de Franklin, idir

pictiúirí ar an mballa agus giúirléidí tí. Anseo, dála an scéil, a bhíonn an cuach puins úd,

90 Is cuimhin liom, na blianta ó shin, agus grúpa againn ag déanamh scannáin ar stair chathair Chorcaí, gur chuireamar agallamh ar ghrúpa seandálaithe a bhí ag tochlú seanbhallaí na cathrach thíos in aice an "Coal Quay." D'aimsíodar carn aoiligh nó leithreas faoin talamh. An bhean a cuireadh síos sa poll á chuardú, b'éigean di trealamh ocsaigín a úsáid agus éadach speisialta a chaitheamh. "Ara cén sórt ocsaigín?" arsa mise léi. "Nach bhfuil ceithre chéad bliain imithe thart agus an fearadh uilig rodta anois?" "Muise tá," arsa sise, "agus rodtaí go maith. Ar bholaigh tú de chac ceithre chéad bliain d'aois ariamh?"

246

246


ach bhíodar á ghlanadh, de réir dealraimh, agus ní raibh sé le feiceáil91.

Mar chomhartha ómóis do Franklin mar eolaí agus cumadóir tá seomra acu thíos

anseo nach bhfuil ar na ballaí ach scátháin. Má bhíonn sé d'ádh ort a bheith ann gan é

bheith róphlódaithe tá an eachtra an-suimiúil. Sheasamar beirt sa seomra le triúr turasóirí

baineann ón Áis ag breathnú ar ár bhfrithchaithimh, ár bhfrith-fhrithchaithimh, agus ár

bhfrith-fhrith-fhrithchaithimh, má thuigeann tú leat mé. Sa dorchadas sheasamar cúigear

ansin ag luascadh beagán, ag cneadadh agus ag uspógáil go ciúin.

"Úúúú," arsa sinne.

"Áááá," a d'fhreagair an triúir Áiseach beaga.

Dá siúlfá isteach orainn, shílfeá go rabhamar i mbun paidreoireachta, nó meabhrú

tarchéimneach.

I gcúinne seomra amháin bhí trealamh cosúil le sean-phianoforte, ach amháin

nach raibh méir air. Ní amháin sin, ach ba chosúil go raibh sraith plátaí nó babhlaí déanta

as gloine air, iad uilig leagtha ar a dtaobh agus crochta ar chleith a rith trína láir.

Bhí beirt nó triúir eile ag déanamh suntais den trealamh seo nuair a tháinig saoiste

páirce isteach, fear gorm le gruaig liath. Shuigh sé síos chun an trealamh, agus thosaigh

ag brú lena chos ar throithleán, díreach mar ba shean-inneall fuála é. Tharla na babhlaí

gloine ag casadh. D'fhliuch mo dhuine a mhéir le huisce as babhla in aice an ruda.

Ansin tharla rud an-aisteach. Theagmhaigh sé na babhlaí lena mhéir.

Líon an seomra le fothram neamhshaolta, agus thit ciúnas iomlán ar ghach éinne

agus gach rud sa seomra nár bhabhla é. Dá gcanfadh aingeal, nó diabhal, nó taibhse, nó

ball den slua sídhe, ba leis an fhuaim seo a chanfadh sé. Samhlaigh an fhuaim a dhéanann

tú ar chiumhais ghloine fíona le do mhéar. Anois samhlaigh a deich n-oiread níos láidre

91 Ní fheadar cé chomh minic agus a bheadh ort an cuach a ghlanadh sular imigh boladh an "brown humus" uaidh.

247

247


agus níos glaine é, agus ansin samhlaigh armóin uaidh. Sheasamar ansin, deichniúr

againn nó mar sin, faoi dhraíocht, go dtí gur stop an fear ag casadh. Níor aithin mé an

fonn, ach bhí sé go hálainn. Nuair a chuaigh an torann as, níor tháinig aon rud ina áit.

Fagadh i gciúnas iomlán sinn ar feadh nóiméad.

Ar a chéad thuras go Londain, chuala Benjamin Franklin ceolchoirm, an ceol go

léir casta ar ghloiní fíona. Chuir sin ag smaoineamh é, agus cheap sé uirlis cheoil a

d'fhéadfadh an fhuaim chéanna a dhéanamh, ach níos fearr. Ghlaoigh sé an "Glass

Armonica" air. Is cosúil go raibh Mozart chomh tógtha leis an uirlis gur chum sé ceol dó.

Cumtar go fóill é, is cosúil. Cloistear an uirlis i scannáin anois agus arís, go háirithe nuair

atá taibhsí thart!

Is áille ar fad taobh thuaidh an bhloic, áit a bhfuil na foirgintí nuamhaisithe, agus,

go háirithe ón tsráid, atmasféar álainn a chuirfeadh aimsir an Fhraincínigh i gcuimhne

duit gan trioblóid. Siúlann tú trí sheanáirse amach ar an tsráid agus ansin, ar dheis uait tá

oifig phoist deartha chun an 18ú haois a chur i gcuimhne duit, agus ar chlé, clólann ceart,

deartha mar an gcéanna.

Is féidir siúl isteach iontu, nuair atáthar ar oscailt, agus táid saor in aisce, ach bhí

oifig an phoist dúnta, agus drong ollmhór páistí scoile sa chlólann. Cén dochar - bhí ocras

orainn, agus fonn orainn an clog cáiliúil sin a fheiceáil.

Tá a fhios agat chomh tugtha is bhfuil Meiriceánaigh dá mbrataigh. Ní féidir siúl

céad slat sa tír seo gan bratach Meiriceánach a fheiceáil. Is iad na mangairí cairr is measa

- crochann siad brataigh os comhair a gcarrchlóis a d'fhéadfadh páirc peile a chlúdú. Ní

raibh a fhios agam an fhíric seo leanas, ámh, go dtí gur léigh mé plaic ar bhalla na hoifige

poist anseo ar Mharket Street - tá sé mar de rial ag seirbhís poist Mheiriceá go gcaithfidh

248

248


gach oifig poist sa tír bratach na tíre a chur ar foluain os a gcomhair nuair a tá siad ar

oscailt. Seo an t-aon oifig phoist sa tír nach gcrochann bratach, mar, ó táthar ag iarraidh

atmasféar aimsir Franklin a chur chun cinn, ní bheadh a leithéid oiriúnach92. Más

amhlaidh, ámh, ní chiallaíonn sé nach bhfuil lucht na hoifige poist postúil - frainceáiltear

na litreacha leis an stampa "B. Free Franklin."93 Sin ainm oifigiúil na hoifige poist freisin.

An Liberty Bell

Ní smaoiníonn Meiriceánaigh ach ar thrí rud nuair a chloiseann siad an focal

Philadelphia: Rocky, Philly Cheese Steaks, agus an Liberty Bell. Mhínigh mé na Philly

Cheese Steaks cheana, agus muna bhfaca tú Rocky ariamh, ní oirfidh an leabhar seo duit

agus ba cheart duit é a chur uait láithreach, go háirithe má phioc tú suas i siopa leabhar é.

Cur uait é láithreach!

Ach an Liberty Bell. Now sin ceist. Chonaic mórchuid Meiriceánach a bhí ariamh

ar chósta thoir a dtíre an Liberty Bell, ach rachfaidh mé i ngeall leat nach bhfuil tuairim

sa spéir acu céard é. Glaoigh ar an Meiriceánach is cóngaraí duit anois agus cur ceist air

cad é an clog céanna agus gheobhaidh tú gach freagra ar dhomhain ach an ceann ceart. A

leithéid:

"Bualadh é nuair a fuair Meiriceá a neamhspleáchas." (deas, ach mícheart)

"Bualadh é chun teacht na Sasanach a fhógrú." (nope - b'é sin clog an Old South i

mBoston).

"Er, ah . . . tugadh mar bhronntanas do Mheiriceá é, cosúil leis an Statue of

Liberty?" (mícheart freisin)94.

92 Ritheadh rún ag moladh brataí mar atá ag na Stáit Aontaithe anois i gComhdháil na tíre sin ar an 14ú Meitheamh, 1777.93 Seo an t-ainm faoinar sheol Franklin a litreacha mar Ardmháistir Poist Mheiriceá.94 Nach suimiúil gur tháinig an dá shiombal is mó de Mheiriceá ó thíortha eile? As an bhFrainc don

249

249


Teilgeadh an clog úd i Sasana, sa "Whitechapel Foundry" i 175195. Bhí comhdháil

Phennsylania ag iarraidh go gceiliúrfaí cothrom caoga bliana Cairt na bPribhléidí (sé sin,

bunreacht cearta na cóilíneachta agus a ball) a d'fhógair William Penn i 1701. Ní

ceiliúradh cinn chaogad amháin a bhí i gceist, áfach - bhí comhdháil na cóilíneachta ag

iarraidh a thaispeáint go raibh cumhacht acu. Bhí teach parlaiminte nua á thógáil acu,

agus bhíodar ag iarraidh clog mór a chrochadh ina thúr, clog a d'fhógródh tábhacht na

comhdhála ar fud na cathrach.

Tháinig an clog i Lúnasa 175296, ach níor chrochadh go dtí Márta 1753 é agus b'ar

a chrochadh a tharla an tubaiste: triaileadh é a bhualadh, agus briseadh é.

Ar ámharaí an tsaoil (is dócha) bhí teilgcheárta beag i Philadelphia, agus

d'athteilgeadh an clog, le punt breise copair an turas seo.

Chroch an clog i dteach na comhdhála ar feadh fiche bliana nó mar sin. Bualadh é

sách minic; minic go leor, ru, gur shínigh cuid mhaith de phobal na cathrach a raibh cónaí

orthu timpeall teach na comhdhála achainí i 1772 in aghaidh an chloig, ag tabhairt le fios

go raibh róbhualadh an chloig ag cur as dóibh go mór. Bualadh an clog mar ghairm

comhdhála agus chun ócáidí móra a mharcáil - bualadh é, mar shampla, nuair a sheoladh

Benjamin Franklin go Sasana thar ceann na cóilíneachta; bualadh é ar theacht i gcoróin

do Sheoirse III i 1761; bualadh é mar ghairm scoile don chathair chun an t-Acht Siúcra a

phlé i 1764, agus chun Acht na Stampaí a phlé i 1765. Deirtear gur bualadh é i rith an

First Continental Congress i 1774 freisin, agus chun cathanna Concord agus Lexington a

mharcáil i 1775.

"Deirtear," ar ndóigh, mar is beag fianaise gur bualadh ag na hócáidí seo é, ach i

Statue of Liberty, ar ndóigh, agus as Sasana an Liberty Bell.95 Tá an teilgcheárta ann go fóill. Chomh maith leis an Liberty Bell, theilgeadar Big Ben i dtithe parlaiminte Shasana agus cloig roinnt ardeaglaisí cáiliúla, mar ardeaglais Lincoln, ardeaglais St. Pauls, agus Mainistir Westminster.96 Ar long darb ainm an "Hibernia" a d'oibrigh an cúrsa idir Éirinn, Shasana, agus na cóilíneachtaí.

250

250


leabhair rómánsúla do pháistí a fhoilsíodh sa 19ú haois. Cibé an fhírinne faoina bhualadh,

ámh, b'fhíor gur tógadh amach as Philadelphia é i 1777 nuair ba léir go gcreachfadh arm

Shasana an chathair. Ba léir go dteilgfeadh na Sasanaigh airm as dá dtiocfadh siad air,

agus coimeádadh faoi shraith urláir shéipéil faoin tuath go dtí gur fhág arm Shasana an

bhliain dár gcionn.

Ó shin go dtí 1800 b'é an clog seo comhartha gairm comhdhála Mheiriceá, a

chruinnigh i Philadelphia go dtí an bhliain sin, nuair a bhog sé ó dheas go Washington,

D.C., áit a bhí curtha ar leataobh agus pleanáilte d'aonghnó mar ardchathair na tíre.97

Cuirim an milleán ar Washington, pé scéal é. Sé sin, George Washington. Ag

ceiliúradh breithlá Washington (22 Feabhra) i 1846 tugadh léasadh róláidir don chlog,

agus scoilteadh é. Níor bualadh an clog ó shin i leith98.

Cén fáth an "Liberty Bell"? I ndáiríre, ní raibh ann ach clog mór go dtí 1837,

nuair a ghlac gluaiseacht na daonfhuascailte an clog mar shiombal saoirse. Bhí cáil ar an

gclog le fada mar gheall ar a bhaint le Philadelphia agus bunú na Stát Aontaithe, agus bhí

inscríbhinn air a d'oir go maith do spriocanna na gluaiseachta:

Proclaim LIBERTY throughout all the Land unto all the Inhabitants thereof Lev. XXV X

Bhí siombal simplí ón ghluaiseacht, agus ceann a d'aithneodh an gnáthdhuine

láithreach bonn. Cuireadh ar leathanach tosaigh iris an New York Anti-Slavery Society é

in 1837, agus in 1839 foilsíodh dán san iris fhrithsclábhaíochta an Liberator darb ainm an

"Liberty Bell," an chéad uair a tugadh sin air.

I rith an 19ú haois thaisteal an clog trí Mheiriceá. Agus é briste anois, ní raibh

97 Cuireann sé iontas orm gur ainmníodh ardchathair Mheiriceá fad's a bhí Washington ina bheo!98 Bhuel, ní fíor sin go hiomlán. Gach 4ú Iúil ligtear do shliocht óg sínitheoirí forógra an neamhspleáchais trí chnag déag beaga a thabhairt don chlog. Trí déag, ar ndóigh, i gcuimhne na dtrí chóilíneachtaí déag a shínigh an forógra. Tugtar corrshonc poiblí dó go fóill, ámh, mar a deineadh go hoifigiúil i Lúnasa, 1962, chun dlúthpháirtíocht Mheiriceá le pobal na Gearmáine Thoir a thaispeáint, agus mar a deineadh go neamhoifigiúil in Aibreán, 2001, nuair a thug duine buile faoi le casúr ag scréachaíl "Tá Dia beo!"

251

251


mórán úsáid dó ach mar iarsma agus siombal. Ar a thuras deireanach, go San Francisco i

1915, thaisteal sé 10, 000 míle, ag stopadh i mbeagnach gach baile, beag agus mór, idir

Philadelphia agus an cósta thiar.

Ceapann go leor Meiriceánach gur bualadh ar an 4ú Iúil é i 1776, ach ní fíor é. Ar

an gcéad dul síos, níor léadh an forógra go poiblí go dtí an 8ú Iúil99, agus ar an dara dul

síos, bhí túr an chloig i ndroch-chaoi, agus ba leasc le lucht tí na comhdhála aon rud a

dhéanamh a d'fhéadfadh an clog a tharraingt tríd an síleáil! Is mar gheall ar ghearrscéal

rómánsúil a fhoilsíodh in 1847, agus nach bhfuil fírinne ar bith ag baint leis, a cheapann

daoine gur bualadh ar an 4ú Iúil é100

Tá spás faoi leith curtha ar leataobh i Philadelphia don Liberty Bell anois. Bhí sé

ar crochadh in Independence Hall (sean-teach stáit Phennsylvania) go dtí 1976, nuair a

tugadh a áras beag féin dó trasna an bhóthair. I 2003 tugadh foirgneamh mór dó i lár an

fhaiche ollmhór, trí bhloc cathrach ar fhad, a shíneann amach ó thuaidh ó Independence

Hall thar Market Street agus Arch Street chomh fada leis an National Constitution Center.

Níl mé róchinnte faoin fhoirgneamh seo - tar éis an dua a cuireadh isteach i bhFranklin

Court agus a leithéid, cén fáth an dtógfaí rud mar seo, a chuireann Áras na Mac Léinn in

Ollscoil na Gaillimhe i gcuimhne duit? Tógadh an foirgneamh ionas gur féidir a

chearchaillí a fheiceáil sna ballaí agus faoin díon. Go meafarach, is dócha, is maith an

smaoineamh é . . . tógáil tíre agus mar sin de, ach tá rud amscaí neamhchríochnaithe faoi

freisin, caithfidh mé a admháil. Smaoineamh maith é, ámh, an balla mór gloine a thógáil

mar atá sé. Tríd an balla níl le feiceáil ach Independence Hall céad slat trasna an fhaiche,

99 Vótáladh air, agus cuireadh chun an fhoilsitheora ar an 4ú Iúil é, agus sin tábhacht an dáta sin.100 Sa scéal seo, faireann buailteoir an chloig ar fhocal na comhdhála, ach leanann an díospóireacht ar aghaidh chomh fada i seomra na comhdhála sin go dtagann amhras air faoina ndiongbháilteacht. Ar deireadh, ámh, ritheann a gharmhac, a bhí ag éisteacht leis an díospóireacht sna doirse dúnta, chuige, ag glaoch "Ring, grandfather, ring!"

252

252


agus, os rud é go bhfuil an balla seo ar fiar beagáinín ó leagan amach thuaidh-theas an

fhoirgneamh, dealraíonn sé go bhfuil an foirgneamh ag stánadh ar Independence Hall.

Más ea, áfach, is beag saoirse atá le haireachtáil timpeall an fhoirgnimh. I ndiaidh

an 11 Meán Fomhair, 2001, cuireadh córas dian slándála i bhfeidhm do na foirgintí go

léir timpeall an cheantair seo, agus caithfidh tú seasamh i scuaine ar feadh i bhfad sula

ligtear isteach sa bhfoirgneamh thú. Nuair a ligtear isteach thú, caithfidh tú dul trí

phróiséas slándála a bheadh inchurtha le críochfort idirnáisiúnta aerfoirt JFK i Nua

Eabhrac. Cuardaíonn gardaí slándála do mhálaí ("cad é seo?" "ceamara"), agus ní mór

duit do bhróga agus do chrios a bhaint díot (agus do phócaí a fholmhú) chun siúl trí

bhrathadóir mhiotail. Níor leor sin, ámh - úsáideann siad slata brathadóireachta ort freisin

i ndiaidh do shiúlóid tríd an mbrathadóir.

Tar éis an turais seo tríd an gcóras slándála, b'aoibhinn liom a rá leat go bhfaca

mé an clog is áille ar domhain. Ach ní fhaca. Ní hé go bhfuil tada mícheart leis an gclog

úd - tá sé mór agus sean, agus téann an scoilt chlúiteach i bhfeidhm ort ceart go leor nuair

a fheiceann tú é, ach tar éis duit é fheiceáil, níl mórán le déanamh nó le rá. Crochann an

clog ón sheanphíosa adhmaid ónar chroch sé ó 1778 i leith. Sheasamar beirt ansin,

cuardaithe tríd is tríd ag an bhfoireann slándála, agus cosúil leis an scata eile a tháinig tríd

an doras linn, bhreathnaíomar air gan fhocal. Shílfí gur teann iontais nó uamhain a

sheasamar ciúin ansin, ach is é lomlán na fírinne ná nach raibh a fhios againn cad ba

cheart dúinn a dhéanamh. Bhí seanfhear, cuma an tseanshaighdiúra air, ina sheasamh ar

thaobh eile an chiorcail daoine timpeall an chloig, agus bhain sé a hata baseball de, ach

d'fhan hataí na gceathrar garmhac timpeall air ar a gcloigne. Réitigh duine acu a

scornach:

"A Dhaideo," arsa duine acu go sollúnta, i nglór an bhuachaillín sin i Ros na Rún

253

253


"Cad é an clog seo?"

Bhreathnaigh an seanóir timpeall orainn go rúnda. Chlaonamar, aineolaithe go

léir, ina threo.

Rinne sé casachtach beag agus labhair os íseal.

"Er, ah, bualadh é i . . . eh . . . 1776."

Bhí sé tamaillín ag smaoineamh ar an dáta.

"Cén fáth ar bualadh é, a Dhaideo?"

Casachtach arís. Thit a ghuth. Chlaonamar níos faide ina threo. D'fhéadfá an

biorán féin a chloisteáil ag titim. Ní raibh ina ghuth anois ach cogarnaíl.

"Bualadh é nuair a chloíomar na Sasanaigh."

"Anseo i Philadelphia, a Dhaideo?"

"Sea. Anseo i Philadelphia."

D'fhan aghaidheanna na ndaoine timpeall orainn socair.

A hata ar ais ar a chloigeann, agus a leicne go craorag anois, rug an seanóir greim

ar chupla lámh agus tharraing na garmhic i dtreo an taispeántais i gcúl an halla. Bhí bean

ina seasamh taobh linn ag breathnú ar an gclog agus tháinig fear suas chuici, a fear chéile,

is dócha.

"An raibh a fhios agat," arsa sise i nglór údarásach, "gur bualadh an clog seo nuair

a cloíodh na Sasanaigh?"

"Muise," arsa seisean.

Sheas an bheirt ansin ag déanamh iontais den chlog.

Go tobann thuig mé an duine buile a thug faoin chlog i 2001, agus tháinig focail

Chaitlín Maude chugam

Tabhair dom casúr

Nó tua

254

254


Go mbrisfead is

go millfead

an teach seo

go ndéanfad tairseach

den fhardhoras

'gus urláir

de na ballaí!

Ó, m'anam, thuig mé dó, agus do Chaitlín. Ag ardú a chasúr agus ag rúscadh an

chnaip díomhaoin seo, ag tabhairt úsáid dó, ag tabhairt guth dó nár tugadh ó 1846 amach.

Tá Dia beo!

Tá a fhios ag Jo conas mar bhíonn sé liom nuair a thagann na rachtanna seo orm.

Is fearr i bhfad mé a thógáil ó ábhar m'iontais101.

"Féach!" arsa sise. "Táimid an-chóngarach d'uaigh Bhenjamin Franklin!"

Is dócha go raibh an t-ádh linn. Níl Meiriceánaigh chomh somhaiteach le

Sasanaigh, go háirithe nuair a bhíonn stair agus iarsmaí na tíre i gceist. Seans mór maith

go mbeinn ag scríobh aguisín breá duit ar phríosúin Mheiriceá murach ár n-éalú ón chlog.

Fanann an clog bocht gan bualadh go fóill.

Beidh mé ar ais! Le Caitlín Maude agus mo chasúr! Ach, a Dhia, táim tuirseach!

Uaigheanna agus Boinn

Ní dhéarfadh na staraithe é, ach ba léir gur thaitin comhluadar na mban Sasanacha

agus Francacha le Benjamin Franklin ná comhluadar a mhná féin. Fanann litreacha grá,

101 Caitheadh amach as tithe párlaiminte Shasana mé tráth, de bharr raichtín bídeach a tháinig orm. Ach is cosúil go bhfuil dearmad déanta acu faoin eachtra - ligeadh isteach arís mé anuraidh!

255

255


nó litreacha paisin, b'fhearr a rá, ón Fhraincíneach go dtí cailíní áirithe mar Pholly

Stevenson, iníon a mhná tí i Londain. Ní fios, dála an scéil, an raibh níos mó eatarthu ná

paisean scríofa (seans maith go raibh sé ag codladh lena máthair cheana féin). Fiú agus é

63 bliana d'aois, agus ag obair thair ceann na gcóilíneachtaí i Londain, níor fhill sé ar

Philadelphia nuair a chuala sé go raibh stróc tar éis a bhean a bhualadh. Pé ar bith, bhí air

Londain a fhágáil faoi dheireadh i 1775 nuair ba léir don domhan nach raibh i ndán ach

cogadh idir Shasana agus Mhericeá. Cé gur fhill sé ar Mheiriceá, ámh, níor fhan sé ach

bliain sula raibh sé ar ais ar muir arís, an turas seo go Páras i nDeireadh Fomhair 1776, áit

a raibh sé de mhisiún aige áiteamh ar na Francaigh cúnamh agus tacaíocht a thabhairt don

tír nua seo nach raibh ach cupla mí ar an bhfód agus a bhí fós lán saighdiúirí. Ag fágáil a

mhuintir i Meiriceá (ina measc a mhac, William, a bhí anois ina ghobharnóir ar Nua

Gheirsí agus go dílis ar thaobh na Sasanach sa chogadh). Thaitin an Fhrainc (agus a mná,

gan dabht!) leis chomh mór sin gur fhan sé ann go dtí 1785, nuair a d'fhill sé don uair

dheireanach ar Mheiriceá, aithnithe anois ag Sasana mar thír neamhspleách. Bhí sé 79

bliana d'aois. Má bhí díomá air faoi bhás a mhná cupla mí roimhe sin, ní bheadh a fhios

agat ón chaoi inár cheiliúir sé a fhágáil ón Eoraip ar bord loinge i gcuan Southampton ar

an 27ú Iúil, nuair a d'fhan sé ina shuí, ag ól agus ag caint, go dtí 4 r.n. Bhí cupla uair an

chloig aige lena mhac, William, roinnt laethanta roimhe sin, nuair a chuir sé iallach air a

mhaoin uilig i Meiriceá a dhíol ar ais dó agus dá pháistí, a bhí ina gcónaí i Philadelphia.

Níor leor sin don athair faltanasach, ámh. Níor fhág sé do William ina uacht ach giota

talamh gan mhaith i gCeanada, ag rá san uacht céanna

[t]he part he acted against me in the late war, which is of public notoriety, will account for my leaving him no more of an estate he endeavored to deprive me of.

Is cosúil go raibh turas ciúin aige ar a bhealach ar ais go Meiriceá. Ar ais i

Philadelphia, thug sé faoi fortheach a thógáil agus bhain an-sult as a gharpháistí. Thóg sé

256

256


leabharlann agus saotharlann inár lean sé ar aghaidh lena obair eolaíochta, agus toghadh é

mar uachtarán chomhairle ghnóthaí an stáit. Níorbh é sin an rud ba thábhachtaí a rinne sé

le linn a scortha, ámh - i 1787 thug seisean agus grúpa parlaiminteach faoi bhunreacht

don tír nua a dhréachtadh. 81 bliana d'aois faoi seo, rinne an seanóir cróilí iarracht a

bheith i láthair gach lá, agus labhair sé go mion minic os comhair an chruinnithe rúnda i

dteach stát Phennsylvania dhá bhloc óna theach féin.

Síníodh bunreacht Mheiriceá ar an 17ú Meán Fomhair, 1787, agus i rith na bliana

dár gcionn daingníodh é i gcomhdhálaí na stát éagsúla. Ach ní raibh Franklin

críochnaithe - i 1789 chinn sé iarrachtaí reachtúla a dhéanamh ar son na daonfhuascailte

agus labhair thar ceann na gluaiseachta i gcomhdháil Mheiriceá i bhFeabhra 1790 (bhí

comhdháil Mheiriceá i Philadelphia go fóill, agus d'fhanfadh sé ann go dtí 1800). Níor

éirigh lena rún, ach chríochnaigh sé a shaol parlaiminteach go hónórach agus go tráthúil -

ag plé ceist a chráfadh Meiriceá ó shin go dtí an lá atá inniu ann.

Faoi seo bhí Franklin an-tinn, le gúta agus clocha duáin, agus, dar leis féin, i

bpian seasta. Nuair a dúirt a iníon Sally leis go raibh sé ag súil go mairfeadh sé cupla

bliain eile, d'fhreagair sé go gearr "I hope not." Dhá mhí tar éis dó labhairt in aghaidh na

sclábhaíochta os comhair comhdháil Mheiriceá, fuair sé bás ina leaba féin i gcomhluadar

a mhuintir go léir, a gharpháistí ionúna ina measc.

B'fhealsúnaí é Benjamin Franklin, agus rinne sé machnamh doimhin ar reiligiún

agus Dia. I gcuid dá scríbhinní samhlaítear Aindiachaí don léitheoir, ach níl mórán

amhras gur fhulaing sé iompú de shaghas áirithe i mblianta deireanacha a shaoil. Mhol sé

do choiste an bhunreachta, mar shampla, go dtosóidís gach lá le paidir, rud a diúltaíodh.

257

257


Labhair agus scríobh sé ar son reiligiúin anois agus arís, cé go gceaptar go ndearna sé seo

mar go bhfaca sé chomh éifeachtach is a bhí creidimh chun síocháin a choimeád i measc

na ndaoine. Thug sé airgead do ghach reiligiún i Philadelphia, fiú do Ghiúdaigh an bhaile

nuair ba mhian leo sionagóg a thógáil i 1788102. An bhliain chéanna, agus é róthinn siúl i

bparáid an 4ú Iúil, shiúl an pharáid faoina fhuinneog. Mar a d'iarr Franklin orthu, shiúil

gach ceannasaí Críostúil, lámh ar lámh le Rabbi na nGiúdach, i gceann an mhórshiúil.

Mí sula bhfuair sé bás, scríobh sé chuig uachtarán ollscoil Yale. Cé go ndearna sé

braiteoireacht i dtaobh diagacht Íosa, ní raibh sé in amhras faoi Dhia é féin

I believe in one God, Creator of the Universe. That he governs it by his Providence. That he ought to be worshipped. That the most acceptable service we render to him is doing good to his other children.

B'é an eaglais Easpagóideach a ghlac freagracht d'anam Franklin tar éis a bháis.

In eaglais pobalda, an Old South Church i mBoston, a bhaisteadh é i 1706, ach i

Philadelphia thug sé ar an eaglais Easpagóideach a pháistí féin a bhaisteadh. B'oiriúnach

amach is amach gur faoi bhrat na heaglaise seo a gcuirfí é, ó bhunaigh Franklin crannchur

chun a cloigtheach a thógáil i 1754. Níos oiriúnaí arís, ba chuid d'eaglais nua

Anglacánach Mheiriceá é Christ Church. Bhí ar eaglais Anglacánach Mheiriceá dealú ó

Chanterbury, ar ndóigh, mar b'éigean do chléirigh na heaglaise mionn an ardcheannais a

thabhairt. Mar Mheiriceánaigh, ar ndóigh, ní fhéadfaidís sin, agus bhunaigh siad a n-

eaglais Anglacánach féin gan rí Shasana mar cheann uirthi. Fiú ina bhás bhí Franklin ag

taispeáint a neámhspeáchais.

Tháinig na sluaite amach chun an tsochraidh a fheiceáil agus ómós a thaispeáint

102 Seasann an sionagóg go fóill - Congregation Mikveh Israel - a tógadh bloc ó theach Franklin.

258

258


do Franklin, agus cuireadh é cupla slat ón Shionagóg a chuidigh sé a bhunú dhá bhliain

roimhe sin, i reilig Christ Church, trasna an bhóthair ó theach cruinnithe na gCaecrach.

B'é an tsochraid ba mhó go dtí sin i Meiriceá le 20, 000 sochraideach ag plódú timpeall

na reilige le linn a churtha. Chun cinn i mórshiúl na sochraide bhí ceannairí eaglasta na

cathrach go léir, díreach mar a bhíodar dhá bhliain roimhe sin, agus Rabbi na nGiúdach

ina measc. Tá sé ró-éasca an meafar a chur, agus fágfaidh mé faoin léitheoir a mheá, an

oireann a leithéid do Mheiriceá an lae inniu.

Go dtí le fada, bhí an reilig dúnta do thurasóirí. An iomarca airgid a dhíth, gainne

paróisteach a ghlacfadh freagracht, agus faitíos roimh agraí dlí ba chúis leis an dúnadh,

ach d'fhéadfá uaigh an Fhrainclínigh a fheiceáil go fóill, mar bhí sé in aice na ráillí

timpeall na reilige. Bhí sé mar nós ag pobal Philadelphia (agus tá go fóill, is léir),

ceinteanna a chaithimh isteach tríd na ráillí103. Nós atá ann go fóill freisin, cé gur féidir

leat siúl isteach sa reilig anois agus nár ghá iad a chaitheamh ón taobh amuigh. Shiúlamar

isteach.

Níl in uaigh Bhenjamin Franklin ach leac mhór sínte ar an talamh leis an

scríbhinn

Benjamin

and Franklin

Deborah

1790

Tá plaic nua i mballa na reilige cupla slat ó uaigh Franklin, agus trí shleachtanna

gairide air ó thriúir a raibh aithne acu air le linn a bheatha - George Washington, an Cúnta

103 Deirtear gur ó sheanfhocail Poor Richard a d'eascair an nós. Is cosúil gur mhinic a dúirt Richard úd "A penny saved is a penny earned." Más ea, ní thuigim i gceart cén fáth an bhfuil daoine ag caitheamh na ceinteanna uathu in ómós dó.

259

259


Mirabeau a bhí rannpháirtíoch, mar ball den pháirtí lár, i réabhlóid na Fraince, agus

Anne-Robert-Jacques Turgot, an eacnamaí Francach, lena raibh Franklin i gcomórtas do

ghrá Mhadame Helvétius i bPáras. Fanann sliocht Turgot i mo chuimhne - Eripuit coelo

fulmen sceptrumque tyrannis104 - mar chomhartha den mheas a bhí ag an bhFrancach air,

ainneoin go ndearna an banaí Meiriceánach seo tréaniarrachtaí a chailín a mhealladh

uaidh105. Tháinig díomá orm gur i mBéarla amháin a cuireadh an sliocht. An é go raibh

Meiriceánaigh ródhúr don Laidin? An raibh sé róshofaisticiúil dóibh?

Tá leac eile taobh leis an gceann sin, díreach mar an gcéanna, le hainmneacha a

inín agus a fear chéile maraon leis an dáta 1811. In aice na leacanna tá plaic bhídeach do

Franky bocht, a fuair bás den bholgach.

Sin an méid. Is dócha, tar éis na dealbhanna i mBoston, agus an t-ómós a

thaispeántar do Franklin i Philadelphia, go rabhamar ag súil le níos mó, ach b'shin uile.

Bhí grúpaí turasóirí ag caitheamh ceinteanna isteach ar an leac ón chosán, agus ag

déanamh spóirt mhóir den iarracht. Déarfainn nach mbeadh mórán ag Franklin ina

aghaidh, ach bhraith mé, b'fhéidir don chéad uair ó thosaigh mé mo thuras i mBoston,

ceartaiseach, agus shiúl mé ó chúinne seo na reilige.

Roinnt slat ó

Gerald J. Connelly, Jr.

Son of Annie Laurie Webb of Virginia

Seaman Soldier Safecracker

Os cionn na dtrí focal deireannacha, bhí pictiúirí de ancaire, raidhfilí crosáilte,

agus taisceán pléasctha. Ón leac shílfeá go mba chrochadóir ceart é an fear seo, ach is

cosúil nach raibh ann ach uachtarán agus ball lárnach de chumann ghlasairí Philadelphia.

104 Réab sé an tintreach ón spéir agus an ríshlat ón tíorán.105 Chuir Franklin, ainneoin a bhean agus a pháistí i Meiriceá, ceiliúr pósta ar Mhadame Helvétius arís agus arís eile. Ar ndóigh, dhiúltaigh sí dó.

260

260


Más ea féin, fair play dó. Ar imeacht domsa ón saol seo, b'aoibhinn liomsa a leithéid a

bheith scríofa ar m'uaigh.

Bhailigh mé Jo, a bhí ag máinneáil thart uaigh Franklin. Ní raibh ach rud amháin

eile le déanamh againn.

D'fhágamar an reilig agus chas faoi chlé ar Arch Street. Stopamar beirt, agus, ag

síneadh ár lámh tríd na ráillí, chaith ceint an duine isteach ar uaigh Bhenjamin Franklin.

CRÍOCH

Ó bhoston go philly (from boston to philadelphia)

Documents