nynorskopplæring nr. 22

mjølk, melk eller mjelk? I Stranda barnehage har borna språksamtalar i kvardagen. s. 4

Snakk om Språk!

er mottoet for denne utgåva av Nynorskopplæring.

Samanlikning av Språk Lat elevane gå på språkleg oppdagingsreise i Grunnlova. s. 6

nynorskopplæringnr. 22 | hausten 2014 | eit blad frå Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa

Nynorskopplæring nr. 22, åttande årgangenBladstyrar: Gudrun Kløve Juuhl Formgjeving: Arild Torvund OlsenSpråkvask: Aud SøylandSkrifter: Auto og Dollyprenteverk: Tinde design & trykk ASframside: Elin GrimstadiSSN: 1890-3975iSSN for nettutgåva: 1891-1633

Nynorskopplæring vert utgjeve av Nynorsksenteret, og kjem med tre nummer i året. Send eit e-brev til [email protected] for å få bladet gratis i posten. Hugs å sende med namnet og adressa di!

Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringaHøgskulen i Volda, Postboks 500, 6101 Volda

www.nynorsksenteret.no

Etterlysing: lærarstøtte!

Halvparten av elevane som har nynorsk som opplæringsmål i første klasse, byter til bokmål før dei er ferdige med vidaregåande skule. Denne tendensen til målbyte er klart størst i randsonene til nynorsken på det indre Austlandet og rundt byane Bergen og Stavanger på Vestlandet. Slik har det vore lenge, og det er på ny dokumentert i ein nyleg utgjeven rapport frå Utdanningsdirektoratet.

Ei av dei viktigaste oppgåvene til Nynorsksenteret er å hjelpe elevar med nynorsk opplæringsmål å halde på språket sitt gjennom heile skuleløpet – og lenger. Dette oppdraget er ikkje språk eller skulepolitisk kontroversielt, og vi utfører det så godt vi kan på vegner av Utdanningsdirektoratet og Kunnskaps departementet.

Kva gjer lærarane og skulane for å redusere det uønskte fråfallet? Det er dei som møter elevane direkte og dermed har lettast tilgang til å påverke val av opplæringsmål. Dei burde difor vere gode allierte for elevar i ein sårbar mindretalsposisjon.

Mykje tyder på at dei ikkje alltid er det. I rap porten fortel fleire nynorskelevar i blanda språk miljø at dei får lite hjelp frå lærarane og skuleleiinga til å halde på nynorsken. Dette er noko skulen ikkje vil legge seg borti. Få melder om direkte oppmoding om at dei bør byte, men indirekte påverknad er vanleg ved at dei ikkje får lærebøker, læremiddel eller tavleundervising på nynorsk.

Kvifor er det slik at mange lærarar ser ut til å vere så passive når 13åringen eller 16åringen skal velje målform? Kan det vere eit misforstått syn på «nøytralitet»? At det vil bli opplevd som utidig press å oppmode om og legge til rette for at dei skal halde på nynorsken?

Det er det ikkje. Det er tvert om offisiell norsk språk og kulturpolitikk. Det bør også lærarar og rektorar på skular i randsonene minne kvarandre om.

TeksT: Torgeir Dimmen, leiar for Nynorsksenteret foTo: Kib & Morits Nynorskelevar i blanda språkmiljø fortel at dei får

lite hjelp frå lærarane og skuleleiinga til å halde på

nynorsken.

InnhaldPå oppdrag for Utdanningsdirektoratet har Proba samfunnsanalyse laga ein rapport om nynorsk som hovudmål.

Nyttig nynorskrapportTeksT: Arild Torvund Olsen foTo: Arild Torvund Olsen

Etterlysing: lærarstøtte! s. 2av Torgeir Dimmen

Mjølk eller melk? s. 4av Liv Kristin Bjørlykke Øvereng

På oppdagingsreise i språket s. 6av Ingrid Slettevoll

Ordleik frå Ordleiksboka s. 8av Olaf Husby og Stina Langlo Ørdal

Og no – nyhende s. 9av Gudrun Kløve Juuhl

Skriveutviklinga flatar ut s. 10 på mellomtrinnet av Pernille Fiskerstrand

Klart og kort på nynorsk s. 12av Torgeir Dimmen

Nynorsk lettar integreringa s. 13av Torgeir Dimmen

www.proba.no/rapporter/proba-rapport-2014-07/Hovudmålsrapporten syner mellom anna at skular i rand soner i liten grad tek grep for å stø opp om nynorskelevar som er i mindretal. Difor kan rap porten vera nyttig å lesa for alle

som skal under visa elevar med nynorsk som hovudmål. I tillegg ser rapporten på korleis lærarutdanningane sikrar og dokumenterer nynorskkompetansen til lærarstudentane.

Elin Grimstad har laga den flotte framside illustrasjonen til dette nummeret av bladet. Ho er animatør og biletbok skapar og bokdebuterte i 2012 med bilet boka Månen som ville lyse som ei sol.

4 NyNorskopplæriNg Nr. 22

I dei fleste barnehagar er det born og vaksne med ulike dialekter og ulike språk. Dette er ein ressurs som kan nyttast til å få i stand samtalar om språk.

Mjølk eller melk?TeksT: Liv Kristin Bjørlykke Øvereng illusTrasjoN: Are Edvardsen«Ho Britt seier mjølk, og ho Kari seier mjelk, men eg, eg seier melk.» Thea, 5 år

Denne refleksjonen omkring «mjølk» kom frå ei barnehagejente der språksamtalar var ein vanleg del av kvardagen. I barnehagen var dei tilsette frå ulike stader og med ulike dialekter, slik som ein gjerne finn i dei fleste barnehagane i landet. Vi kan sjå for oss situasjonen omkring måltidet der mjølka er på bordet og vert samtaletema for borna og dei vaksne. Dei vaksne er viktige rollemodellar i denne situasjonen, i det å gripe situasjonen og reflektere i lag med borna.

Born erfarer at ein brukar ulike ord i ulike dialekter og ulike språk, og jamvel om ein brukar det same ordet, kan ein seie det ulikt om ein kjem frå ulike kantar av landet.

Språkrettleiinga Språk i barnehagen – mye mer enn bare prat understrekar nettopp den viktige rolla den vaksne har i samtalar om språk med born. «En dag i barnehagen består av utallige hverdagssituasjoner der barna kan bruke språket aktivt, og et godt språkstimulerende miljø er preget av at personalet bruker språket i samspill med barna hele dagen. De voksnes innsats er viktig, og de er språkmodeller for barna.»

Når dei vaksne vektlegg positive haldningar til språkleg variasjon og mangfald, modellerer

dei ei åtferd for borna som er viktig for kulturen i barnehagen. Det å snakke om språk og gi borna erfaringar med ulike språklege uttrykk på både bokmål og nynorsk gir borna fleire innfallsvinklar til ord og omgrep, og slik legg ein til rette for å styrke det språklege medvitet.

i sund kommune er nynorsk opplæringsspråket, og personalet i Stranda barnehage i Sund ønskte å gi borna eit godt grunnlag for lese og skriveopplæringa gjennom samtalar om språket. I det skuleførebuande arbeidet la dei vekt på nynorske omgrep.

– Vi prata om talespråket og det skrivne nynorske språket. Kva er det som er likt, og kva er ulikt, fortel pedagogisk leiar Nina Løvik.

I samlingane for dei eldste i barnehagen prata dei om ord og uttrykk, om korleis borna uttalte orda, og om korleis ein skriv ordet på nynorsk. I samtale med borna har dei undra seg over likskapar og skilnadar mellom dialekt og nynorsk og mellom nynorsk og bokmål, slik som i til dømes «auge og øye» eller «mjølk og melk». Dei har prata om kva som er det nynorske ordet, kva det heiter på bokmål, og kva ein seier på dialekt. Borna har fått ei undrande haldning til språket, noko som kjem fram i ulike situasjonar. Nokre vil ha mjølk til maten, medan andre vil ha melk.

– Vi ser og høyrer at borna er medvitne om språket og nyttar ulike nynorske ord, seier Løvik.

Som i mange andre bynære kommunar er tale språket i Sund i stor grad påverka av bokmål, og for borna er det viktig å få erfaring med nynorsk tekst og litteratur i barnehagen. For å lette overgangen til lese og skrive opplæringa i skulen har barnehagen difor lagt vekt på å bruke nynorsk litteratur i lesesamlingar i tillegg til i språk samlingane for dei eldste borna. Sam talen og undringa dannar grunnlag for språkleg medvit.

– det er viktig at borna får eit metaspråk om språk, der dei vert kjende med ulike omgrep som bokmål og nynorsk, dialekt og språk, seier Løvik. Samtalar om språk og dialekt er på den måten med på å gjere borna medvitne om nynorsk og auke det språklege medvitet. Språket er ein viktig faktor i utviklinga av identitet, og ved å arbeide med språk og lesing på ein meir systematisk

«Ho Britt seier mjølk, og ho Kari seier mjelk,

men eg, eg seier melk.» Thea, 5 år

5NyNorskopplæriNg Nr. 22

måte har barnehagen gitt eit bidrag til denne identitetsutviklinga også for dei aller minste.

Både pedagogane og borna er blitt meir medvitne om det nynorske språket og nyttar det meir aktivt. På denne måten kan ein skape rom for språksamtalar og etablere ein kultur i barnehagen for samtale om språk, ord og omgrep.

– Det er blitt naturleg å snakke om språk, det er vanleg å spørje om ord og omgrep, seier Nina. – Vi har fått syn for kor viktig tidleg start er for borna som skal ha nynorsk som sitt hovudmål i skulen. Dei treng å møte det nynorske språket alt i barnehagen, avsluttar pedagogisk leiar Nina Løvik.

Referansar Hoel, Oxborough og Wagner (2011). Lesefrø.

Oslo: Cappelen Damm. Utdanningsdirektoratet (2013). Språk i barne-

hagen – mye mer enn bare prat. En veileder om språkstimulering. Oslo: Utdanningsdirektoratet.

Wagner, Strömqvist og Uppstad (2011). Det flerspråklige mennesket. En grunnbok om skriftspråklæring. Bergen: Fagbokforlaget.


Å samanlikne språk og språkbruk i tekstar på bokmål og nynorsk kan vere ein motiverande måte å lære nynorsk grammatikk på.

På oppdagingsreise i språketTeksT: Ingrid Slettevoll foTo: Noregs Mållag

i kunnskapsløftet er språkopplæringa både i norsk og i andre språk basert på eit prinsipp om å lære ved å samanlikne språklege fenomen. Fleire av kompetansemåla i norsk nyttar eksplisitt verbet «sammenligne». Med utgangspunkt i sitt eige talemål skal elevane utforske både munnleg og skriftleg språk og kunne setje ord på skilnader både mellom skrift og tale og mellom skriftlege variantar.

metaspråk – eit språk om språket

I eit av kompetansemåla i norsk heiter det til dømes at eleven skal kunne «sammenligne språk og språkbruk i tekster på bokmål og nynorsk». Ein slik kompetanse inneber at eleven meistrar eit språk om språket som gjer han i stand til å «bruke grammatiske begreper til å sammen ligne nynorsk og bokmål» (lk013). Eit metaspråk er altså ein føresetnad for å kunne vurdere og beskrive korleis språk liknar eller skil seg frå kvarandre.

Ei slik språkopplæring handlar i liten grad om å pugge bøyingsmønster og fylle ut tomme rom i setningar, men heller om å utforske meinings berande og funksjonelle tekstar på bokmål og nynorsk. Å finne parallelle utgåver av tekstar på bokmål og nynorsk som eignar seg, kan vere ei stor utfordring. Men på nett sidene


til offentlege etatar finst det informasjonstekstar og andre teksttypar både på nynorsk og bokmål. Og i samband med grunnlovsjubileet kom Grunnlova for første gong også i nynorsk versjon. Denne historiske hendinga gir oss tilgang til to aktuelle offentlege dokument som det kan vere spennande å utforske språkleg, og som gir oss høve til å samanlikne både «språk» og «språkbruk».

induktiv metode

Den vanlegaste måten å undervise i grammatikk på er den såkalla pppmetoden. Metoden er kjenneteikna av at læraren først presenterer den grammatiske regelen, deretter praktiserer elevane regelen før dei til slutt produserer ein tekst der dei må ta i bruk den aktuelle regelen (Eva Thue Vold, 2014). Men skal vi få elevane sjølve til å utforske språket, må regelen kome til slutt i lærings prosessen. Ved ei induktiv tilnærming til språkopplæring er det elevane sjølve som skal finne fram til grammatiske strukturar og reglar. Læraren si rolle blir først og fremst å gi elevane ei rekkje gode språklege eksempel, input, som gjer dei i stand til å finne slike strukturar og resonnere seg fram til reglar på eiga hand eller gjerne som ein del av ein språkleg refleksjon saman med andre.

med grunnlova som språkleg eksempel

Når vi utforskar og samanliknar språk, aukar vi både kunnskapen vår om språk generelt og kan få ei djupare forståing av einskilde språklege variantar (Helene Hauge, 2014). Så kvifor ikkje la elevane sjølve utforske og oppdage språklege likskapar og skilnader i dei to målformene nynorsk og bokmål?

Delar av grunnlovsteksten i nynorsk og bokmålsversjon kan brukast til å samanlikne

ulike språklege fenomen. Vi kan velje paragrafar som illustrerer typiske skilnader eller eventuelt likskapar mellom målformene på ulike nivå, til dømes ordtilfang, bøyingsformer eller måtar å strukturere setningar på. Men før ein går laus på paragrafen frå eit språkleg perspektiv, kan det vere nyttig å setje stoffet inn i ei fagleg ramme der typiske fagomgrep får eit innhald. Her har vi valt å ta utgangspunkt i § 55 fordi det er eit eksempel som kan illustrere skilnaden mellom bruken av aktiv og passiv på nynorsk og bokmål:

a. «Valtinga skal styrast slik det blir fastsett i lov. Valstyret avgjer tvistar om røysterett. Avgjerda kan klagast inn for Stortinget.»

b. «Valgtingene bestyres på den måte som fastsettes ved lov. Stridigheter om stemmerett avgjøres av valgstyret, hvis kjennelse innankes for Stortinget.»

forslag til induktiv tilnærming

Det kan vere lurt å presentere overskrifta «Om borgarretten og den lovgjevande makta» berre på nynorsk først. Lat elevane prøve å formulere overskrifta slik dei meiner ho kan skrivast på bokmål. Deretter kan dei samanlikne sitt forslag med overskrifta slik ho ligg føre på bokmål: «Om

borgerrett og lovgivende makt». På den måten er elevane sette i ein situasjon der dei må gjere seg tankar om språklege skilnader og likskapar. I neste omgang kan elevane samanlikne bokmåls og nynorskversjonen av overskriftene i lov teksten og beskrive kva som er skilnaden.

Så kan ein ta fatt på sjølve lovparagrafen der ein presenterer § 55 berre på bokmål først. Fagomgrep i ulike språklege variantar legg gjerne vekt på ulike faglege element, og det er difor ei kjensgjerning at det å lese fagtekstar om det same emnet både på nynorsk og bokmål kan gi oss ei utvida forståing. Ved å samanstille to språklege variantar av same lovparagraf kan ein hjelpe elevane til å utnytte dette. Deretter kan elevane samanlikne ordtilfang, språkbruk, stiltrekk og særleg bruken av aktiv/passiv på nynorsk og bokmål. Ved å samanlikne desse to paragrafane kan ein først få elevane til å identifisere aktiv og passiv bruk av verbet som eit stiltrekk som skil dei to målformene. I neste runde prøver elevane å formulere ein regel om dette med eigne ord. Som ei oppsummering av denne språklege oppdagingsreisa må elevane kunne reflektere over og formulere korleis skilnaden mellom nynorsk og bokmål kjem til uttrykk i dei to variantane av § 55.

ReferansarHauge, H. (2014). Språkleg samanlikning i klasserommet.

I Bjørke, Dypedahl og Myklevold (red.), Fremmedspråksdidaktikk. Oslo: Cappelen Damm AS.

Vold, E.T. (2014). Metoder i grammatikkundervisningen. I Bjørke, Dypedahl og Myklevold (red.), Fremmedspråksdidaktikk. Oslo: Cappelen Damm AS.

Meir om aktiv og passiv: http://tinyurl.com/aktivpassiv


dyr som ein diamant sur som ei potte med eddik

blid som ei skinande sol trøytt som eit dovendyr

nysgjerrig som ein snokande rev surklande som ein våt sko

kald som isen på Nordpolen hard som ei plate av stål

I norsk kan vi lime saman to ord. «Ny» og «norsk» blir til «nynorsk», og dette kan vi kople saman med «elskar» til «nynorsk-elskar».

Lim

lerk

egla

d, g

amm

alkj

erri

ngkl

ok, r

osin

rynk

ete,

fotb

allb

aneg

rasg

røn,

pap

egøy

epra

tesj

uk, fl

aggs

tong

høg

, dia

man

tdyr

, edd

ikpo

ttes

ur, s

olsk

insb

lid,

dove

ndyr

trøy

tt, s

noke

revn

ysg

jerr

ig, v

åtsk

osur

klan

de, n

ordp

olis

kald

, stå

lpla

teha

rd, t

ørrk

jeks

sprø

glad som ei lerke

Prøv å lage heilt nye ord av desse uttrykka:

klok som ei gammal kjerring

rynkete som ei rosin

grøn som graset på ein fotballbane

pratesjuk som ein papegøye høg som ei flaggstong

sprø som ein tørr kjeks

1. Det gjeld å finne ord som har gøymt seg i rotet. Start med ein bokstav og sjå om han kan setjast saman med nokre av naboane sine. Deretter leiter du blant na-boane til den siste bokstaven du brukte, osb. Du får eit poeng for kvar bokstav du har brukt.

2. Når du er ferdig, tek du ut bokstavane i ordet du har funne. Så fyller du opp dei tomme plas-sane med brikker frå bunken med bokstavar som du ikkje har brukt. Så er det neste spelar sin tur.

3. Når det ikkje er mogeleg å lage fleire ord, er spelet over. Vinna-ren er den som har samla flest bokstavar.

I

R E

A

S L

E

TI

E

S U

Ø

K

LEIKE5 poeng

89

bokstavbok_TRYKK.indd 89 22-09-08 03:08:52

Ordleik frå Ordleiksbokaav Olaf Husby og Stina Langlo ØrdalpreNTa med løyve frå skald forlag


Og no – nyhende

Ny ressurs for ungdomstrinnet kombinerer nyhende og grammatikk.

ein viktig del av opplæringa i nynorsk både for nynorsk og bokmålselevar er å erfara nynorsk som bruksspråk i samfunnet. Då er nyhendesendingar ein glimrande sjanger å arbeida med. Nyhende sendingar gjer det nemleg mogleg å høyra nynorsk. I rettleiinga til læreplanen i norsk finn du no eit praktisk eksempel som syner korleis

http://tinyurl.com/praktisk-eksempelTeksT: Gudrun Kløve Juuhl foTo: Arild Torvund Olsen

elevane kan høyra og laga nyhende sending på nynorsk og samstundes øva opp kunnskapen i grammatikk og rettskriving.

I rettleiinga ligg både lenkje til ei nyhendesending og manus, slik at elevane kan arbeida både med lytting og lesing. Elevane kan lytta etter kva verb som vert brukte, og reflektera kring

korleis verb vert brukte i nyhende sendingar. Aktuelle spørsmål kan vera kva former og tider av verbet som vert brukte, og om det er skilnad på nynorsk og bokmål i denne saman hengen. Etterpå kan elevane bruka denne nyhende sendinga som modell tekst og setja saman ny hende frå nynorske lokalaviser til si eiga sending.


Skriveutviklinga flatar ut på mellomtrinnet

Det nasjonale forskingsprosjektet Normprosjektet er i sluttfasen, og nokre av dei foreløpige funna er gjorde tilgjengelege. Der kjem det mellom anna fram at progresjonen i skriveutviklinga stagnerer gjennom mellomtrinnet.

TeksT: Pernille Fiskerstrand foTo: Ram Gupta, uionormprosjektet vart sett i gang som eit nasjonalt forskingsprosjekt i 2011, der målsetjinga var å finne felles forventa skrivenormer for elevar på 5. og 8. trinn. Prosjektet vart utløyst av forsøket med nasjonale prøver i skriving. Der vart det tydeleg at lærarar i Noreg har svært ulik vurderings praksis, og at det manglar ei felles forståing for kva for skrivekompetanse som kan forventast på dei ulike årstrinna.

Forskargruppa i Normprosjektet er sett saman av forskarar frå heile landet, med Skrive senteret i Trondheim som ansvarleg for organisering og leiing. Nynorskopplæring har sett på nokre av dei foreløpige funna som er gjorde tilgjengelege, og professor Kjell Lars Berge ved Universitetet i Oslo har kommentert desse.

Begynnaropplæringa fungerer

Dei foreløpige tala peikar på at dei aller fleste elevane tileignar seg grunnleggjande lese og skriveferdigheiter gjennom første og andre skuleår.

Professor Kjell Lars Berge framhevar at dette tyder på at begynnaropplæringa i norsk skule gir ønskt resultat. Problemet er berre at det ikkje

ser ut til at skulen i like stor grad greier å bygge vidare på dette gode grunnlaget.

inga utvikling frå 3. til 4. trinn

Funna så langt frå 3. og 4. trinn kan nemleg ikkje påvise at elevane utviklar seg som skrivarar desse skuleåra. Det positive er likevel at ein i denne alders gruppa finn forholdsvis mange gode skrivarar, det vil seie elevar som skriv tekstar som blir vurderte som på eller over forventa meistringsnivå.

færre gode skrivarar på 6. og 7. trinn På 6. og 7. trinn har talet på tekstar som blir vurderte som gode, falle. Dessutan ser det ut til at prestasjonen til gode skrivarar varierer, medan dei svake leverer meir stabilt svakt. Årsakene er sjølvsagt samansette, og mykje kan truleg forklarast med heimebakgrunn, interesser og anlegg. I klasserommet, derimot, trur Berge at der er ein litt for sterk tradisjon i Noreg for å sleppe elevane «lause» etter begynnaropplæringa.

Lærarane på mellomtrinnet overser kanskje noko av den viktige rolla si som skrive lærarar, fordi dei fleste elevane på dette nivået har ein tilfreds

stillande kodekompetanse. Tekstane som elevane skal skrive på mellomtrinnet, vert stadig meir avan serte, men samtidig som læraren støttar opp om elevane si utvikling i funksjons kompetanse, må dei ikkje gløyme kode ferdigheitene! Mellomtrinnet må bygge vidare på det gode arbeidet i begynnaropplæringa. Arbeid med kode kompetanse på mellomtrinnet er særleg viktig for elevar med nynorsk som hovudmål. I den alderen les desse elevane meir bokmål og skriv kanskje meir på dialekt i samanhengar utanfor skulen.

modellering

Berge vil gjerne presisere at dei i materialet til Normprosjektet finn fleire einskildlærarar som på meisterleg vis klarer å hjelpe elevane vidare. Dette handlar først og fremst om læraren som modellør i tekstskapinga, der både kode og funksjons kompetanse vert lyfta fram.

Modellering betyr at læraren aktivt arbeider med ulike tekstar i undervisninga. Det kan både vere å skrive tekstar i lag med elevane og samtidig «tenkje høgt», eller det kan vere å bryte ned ferdige tekstar for å studere ulike delar av dei. På den måten kan elevane både få inspirasjon og


Vurderingskriteriumi NormprosjekTeT har dei nytta eit sett med sju ulike vurderingskriterium som hjelpe middel i vurderinga. Desse sju speglar til saman både form og innhald i teksten. Lærarar frå heile landet har arbeidd i lag med å vurdere ei stor mengd tekstar, nettopp for å nå målet om å utvikle felles forventingsnormer.

Dei sju vurderingskriteria kan samanfattast i to hovudgrupper: kode kompetanse og funksjonskompetanse. For læraren er det viktig å sjå at elevane treng hjelp i å utvikle både funksjons og kode kompetansen gjennom heile skuleløpet, slik at kodeundervisninga ikkje tek slutt etter begynnaropplæringa. Kodekompetanse• dekkjerrettskriving,formverkog

teiknsetjing • handlaromåknekkje«koden»,slik

at elevane kan forme skrivne ord og setningar.

Funksjonskompetanse • åkunneforståulikefunksjonarsom

ein tekst kan ha, kommunikasjon, tekstoppbygging, innhald og språkbruk

• brukavskriftmedietsomskriveverktøy

konkrete tips til å løyse eigne skriveoppgåver, samstundes som dei også lærer om struktur og innhald i dei ulike skrivemåtane. Slik handlar modellering om å vise elevane korleis og kvifor ein tekst blir til, i staden for å presentere eit ferdig produkt (Kvithyld ofl., 2014:12–13). I dei foreløpige resultata frå Normprosjektet er der skular som peikar seg ut med gode resultat, der slike metodar vert nytta. På oppmoding om å gi lærarar eit råd i skriveopplæringa på starten av året, vel Berge difor nettopp å framheve modellering som ein nyttig reiskap i arbeidet med tekst i klasserommet.

ReferansarKvithyld, Kringstad og Melby (2014).

Gode skrivestrategier – på mellomtrinnet og ungdomstrinnet. Oslo: Cappelen Damm (Sjå omtale på side 14 her i bladet).

Meir om Normprosjektet: www.norm.skrivesenteret.no

Meir om modellering på mellomtrinnet: www.videnomlaesning.dk/wp-content/uploads/videnom_15_7.pdf

Arbeid med kodekompetanse på mellomtrinnet er særleg viktig for elevar

med nynorsk som hovudmål.

professor kjell lars Berge Universitetet i Oslo


Nynorsksenteret er med på eit spleiselag som sikrar tilgang på nynorske nyhende i lettlesversjon.

Klart og kort på nynorskTeksT: Torgeir Dimmen foTo: Arild Torvund Olsen

Bokmål dominerer som kjent i riksavisene, både på papir og nett. Dette er ei utfordring for lærarar i nynorskområde som vil arbeide med nyhende. Endå dårlegare utval er det dersom nynorskelevane treng lettlestekstar. Det gjeld mellom anna i norskopplæringa for innvandrarar. Her har ein i mange år brukt lettlesavisa Klar Tale i norsk og samfunnsfagtimane. Det er ei veke avis på papir, men ho finst berre i bokmålsversjon.

I 2013 fekk VOX (Nasjonalt fagorgan for kompetansepolitikk) midlar til ei prøveordning med ei enkel nettavis på nynorsk, basert på stoff frå Klar Tale. Her omsette ein nokre av sakene frå papiravisa og laga ei firesiders pdfavis som vart distribuert elektronisk ein gong i veka. Avisa fekk namnet Klart & kort, og ho vart distribuert gratis via epost.

Tilbodet vart svært godt mottatt av vaksenopplæringssentera i nynorskområde. Dette var eit kjærkome tilskot til det magre utvalet av lærebøker og læremiddel på nynorsk for framandspråklege. Nasjonale og internasjonale nyhende er dessutan eit godt utgangspunkt for samtale. Pdfavisa kjem no ut annakvar veke, og ho er gratis tilgjengeleg på nettet.

nyHendeavisa klart & kort er eit godt og ikkje minst rimeleg tilskot til utvalet av læremiddel på nynorsk for nybyrjarar. Målgruppa er først og fremst framandspråklege vaksne, men pdfavisa høver også godt for andre som treng lettlestekstar. Ho kan til dømes brukast på mellomtrinnet for elevar som har nynorsk som hovudmål, og som treng nyhende i ein lettlesversjon, eller for elevar i bokmålsområde som skal ha ein første introduksjon til nynorsk. Avisa eignar seg også godt i den meir systematiske side målsundervisninga på ungdomstrinnet og i vidaregåande opplæring.

• Klart&kortereiaktuell,lettlesennettavispånynorsk.• AvisablirutgittavLettlesMediaas

etter avtale med voX.• Hovudmålgruppaerframandspråklegevaksnesom

skal lære nynorsk.• Hausten2014kjemavisautannakvarveke.• Finansieringforvidareutgjevingfrå

2015 er ikkje klar.• Nettadresse:www.klartale.no/klartogkort

www.klartale.no/klartogkort

Avisa kan brukast på mellomtrinnet for elevar som har nynorsk som hovudmål,

eller for elevar som skal ha ein første introduksjon til

nynorsk.


– utvalet av læreBøker og læremiddel på nynorsk er betre enn det var for nokre år sidan, men det er framleis altfor mange norsk og samfunnsfagbøker som berre er å få på bokmål. Pdfavisa Klart & kort på nynorsk er difor ekstra kjærkomen.

Dette fortel Gunnstein Ohma, lærar på Volda læringssenter. Han brukar Klart & kort på fellessamlingane nesten kvar fredag.

– Då vel vi ut nokre av sakene som elevane arbeider med i grupper. Det er lett å få enga sjement om aktuelle saker frå inn eller utland. Etterpå er det samling i plenum att med kommen tarar både om språk og innhald.

Ohma har også brukt å kopiere og dele ut Klart & kort til nokre av elevane som har kome lengst, slik at dei kan ta med avisa heim. Det slepp han no, sidan avisa frå og med august er tilgjengeleg for alle på ei eiga nettside.

Dei tilsette ved Volda læringssenter understrekar at det er heilt naturleg å drive opplæring på nynorsk på Søre Sunnmøre. Sjølv om det er mest bokmål å sjå og høyre i riksmedia, møter elevane mykje nynorsk tekst og nynorsknær dialekt i lokalmiljøet. Opplæring i denne målforma gjer difor integreringa lettare. Nokre av dei vaksne elevane har dessutan born på skulen. Då er det sjølvsagt også ein fordel at far eller mor lærer det same språket som barnet.

Ahmed Abdalla Ahmed (35) frå Somalia har budd i Noreg i to år. Han snakkar alt godt norsk, men brukarKlart&kortforåbliendåbetre.HerfårhanhjelpavGunnsteinOhmavedVoldalæringssenter.

Ved Volda læringssenter får nesten 120 framandspråklege elevar norskopplæring i haust. Dei er delte inn i mange ulike grupper, tilpassa nivå og føresetnader for å lære eit nytt språk. Men felles for alle er at dei får opplæring på nynorsk.

Nynorsk lettar integreringaTeksT: Torgeir Dimmen foTo: Torgeir Dimmen


nynorskbok.no

norsk BarneBlad, som vart stifta i 1887, er eit av dei aller eldste barneblada i verda. I år har bladet, saman med forfattaren Erna Osland, laga ein artikkel serie som formidlar historia om grunnlova vår til barn i aldersgruppa 10–14 år.

BladtipsErna OslandEventyråret 1814

Artikkelserie i Norsk barneblad2014

MusikktipsBlodsmakAv jord er me komne

2014

drammensgruppa Blodsmak, med Pondus.noredaktør Tom Ostad i front, albumdebuterte i år med plata Av jord er me komne. På plata finn me ti spor med nynorskspråkleg, folkemusikkinspirert hardrock.

BoktipsKvithyld, Kringstad og MelbyGode skrivestrategier

Cappelen Damm 2014

tilsette ved skrivesenteret i Trondheim gav tidlegare i år ut denne viktige oversikta over strategiar i skriveprosessen. Boka har først ein teoridel som forklarer viktige omgrep i skriveopplæringa. Etter introduksjonen følgjer eit metode kapittel som tydeleg og konkret tek føre seg ulike strategiar i dei ulike fasane i skriveprosessen. Til slutt kjem ein praktisk del med eksempel og forslag til ulike øvingar. Boka er lettlesen og praktisk i tilnærminga.

Sjølv om bladet er gammalt og historia lik eins, er det ei sprek og spennande forteljing. Forteljegrepet er nytt, og det heile er friskt illustrert av teiknaren Trond Rømo.

Serien fortel om folkesuverenitet og demokrati. Han startar hjå dei franske filosofane og revolusjonen i Frankrike. – Vi ber med oss den europeiske tenkemåten og tradisjonen når det kjem til korleis vi ser på rettane til enkelt individ og styringa av fellesskapet, forklarar forfattar Erna Osland.

– Det fine med å ta utgangspunkt i einevaldskongane ute i Europa, og her heime, var elles at det opna for eit fint forteljegrep, fortel Erna Osland vidare.

– Serien skildrar ei tid der vaksne vart rekna som barn. Kongen tenkte slik, og folk sjølve tenkte slik. Berre filosofane tenkte annleis!

– Dette ville eg bruke, for dette kan barn kjenne seg igjen i. Illustrasjonane framstiller dei vaksne som barn, men dei blir større og etter kvart vaksne i den forstand at dei får lov til å styre seg sjølve.

– Det er også skrive eit spelestykke for barn med utgangspunkt i serien. Over tusen barn spelte dette i byrommet i Tønsberg i vår, legg Erna Osland til.

Janne Karin Støylen

nynorskbok.noKvart år kjem det mange nye, gode barne og ungdomsbøker på nynorsk, men det kan vere ei utfordring å

halde seg oppdatert. På Nynorskbok.no finn du boktips, omtalar av bøker og informasjon om kva aldersgruppe bøkene kan passe til.

Returadresse: Nynorsksenteret, Høgskulen i Volda, Postboks 500, 6101 Volda

Slit elevane dine med å skilja bodskapen frå buskapen? Har dei skrevet der dei skulle ha skrive?

Nynorsk på 1-2-3 er eit nynorskkurs i teikneserieform. På www.nynorsksenteret.no/tilfang/ kan du tinga gratis klassesett.

nynorskopplæring nr. 22

Documents