nurlana.docx

8/20/2019 nurlana.docx

1/13

Bakı Slavyan Universiteti Tərcümə

fakültəsi T-402 qrup tələbəsi Aasif !"mə#$v%un

&&&&&&&&&&&&& sərbəst i'ləri


2/13

()itabi-*ə#ə +$rqu#( #astanı və $nun ,arici #illərə tərcüməsi barə#ə

()itabi-*ə#ə +$rqu#( #astanı "aqqın#a elm aləminə ilk #əfə alman

'ərq'ünası ri#ri, $n *its məlumat vermi'#ir. 0/1-ci il#ə *re3#en'ə"ərin#ə #astanın əlya3masını a'kar etmi' və (Basatın Təpə53ü 5l#ür#üyüb$y(unu almancaya tərcüməsi ilə nə'r et#irmi'#ir. ()itabi-*ə#ə +$rqu#(un5rkəmli tə#qiqat6ıların#an $lan 7.8.Tə"masib ya3ır#ı ki/ (*its əlya3masınıya,'ı $,uya bilmə#iyi ü6ün tərcümə#ə bir sıra yanlı'lıqlara y$l vermi'/ bə3ənayrı-ayrı s53ləri/ bə3ən #ə büt5v cümlələri/ 9kirləri tə"rif etmi'#i( :4;/


3/13

$lunmu'#ur. *astanın 5yrənilməsi və nə'ri sa"əsin#ə 5rkəmli türk alimi7ə"ərrəm Grkinin ,i#mətləri b5yük#ür. ()itabi-*ə#ə +$rqu#(un tə#qiqinəA3ərbaycan#a 8.Araslı#an s$nra 7.8.Tə"masib/ !.*əmir6i3a#ə/ !.Sultanlı/7.Seyi#$v/ .Heynal$v/ S.!Ii3a#ə/ E.Jəm'i#$v/ T.8acıyev/ K.Ləlil$v/ ).?əliyev/).Ab#ullayev və ba'qaları 6$, b5yük əmək sərf etmi'/ #astanın mə3iyyətləri

barə#ə sanballı m$n$qra9ya və məqalələr ya3mı'lar. Beləliklə/ bu ün elmaləminə ()itabi-*ə#ə +$rqu#(un iki əlya3ma nüs,əsi məlum#ur. +nlar#an biri*re3#en/ ikincisi isə ?atikan kitab,anasın#a sa,lanılır. *re3#en nüs,əsin#əbir müqə##imə/ $n iki b$y/ ?atikan nüs,əsin#ə isə eyni müqqə##imə vəbirinci#ə $lan b$yların altısı verilmi'#ir. ()itabi-*ə#ə +$rqu#( ilk #əfə ,arici#illər#ən alman #ilinə 6evrilmi'#ir. S5"bət 1-ci il#ə ri#ri, $n *itsin#astanın bir b$yunu tərcümə etməsin#ən e#ir. =1-ci il#ə isə ()itabi *ə#ə+$rqu#( ilk #əfə tam 'əkil#ə alman 'ərq'ünası M.8ayn tərə9n#ən alman #ilinətərcümə e#ilib/ nə9s tərtibatla 6ap $lunmu'#ur. Tərcümə ü6ün istifa#ə$lunmu' mətn Türkiyə#ə q$rqu#'ünaslıın ba'lanmasın#a əvə3si3 ,i#məti

$lan )ilisli müəllim ifətin abi#ənin Berlin nüs,əsi əsasın#a 6ap et#ir#iyimətn#ir

()itabi-*ə#ə +$rqu#N#a i'lənən ,üsusi a#ların inilis #ilinə transliterasiyavariantlarının tə"lili

Tərcümə#ə ,üsusi a#ların #ü3ün verilməsi istər ə#əbi #il n$rmalarına riayətetmək ba,ımın#an/ istərsə #ə $riOinalın ru"unu əks et#irmək ba,ımın#an,üsusi ə"əmiyyət kəsb e#ir. @akin bu 3ərurət 6$, va,t tərcümələr#ə nə3ərəalınmır və nəticə#ə $riOinalın ə#əbi #il n$rmasına/ eləcə #ə ,üsusi a#ların#a'ı#ıı inf$rmativ məna yükünün 6at#ırılmasına ,ələl ətirilir. Belə $lan"al#a isə nəinki ə#əbi #ilin tə"ri9/ "əm #ə $riOinal#a ifa#ə e#ilmi' milli

k$l$ritin 3əiPəməsi labü# $lur. 7əsələ burasın#a#ır ki/ ,üsusi a#lar bə#iiəsərin strukturun#a "e6 #ə "əmi'ə yalnı3 semantik i'arə kimi 6ı,ı' etmir/eyni 3aman#a semantik mə3mununa 5rə/ səslənməsinə 5rə müəyyən bə#iivə p$etik inf$rmasiyanın #a'ıyıcısı r$lunu $ynayır və "əm k$nkret pers$naOı/"əm #ə büt5vlük#ə ə#əbi əsərin paf$sunu müəyyən e#irlər. D.Merm$l$vi6inqənaətinə 5rə/ (mətnin f$rma və mənaca tə'kilin#ə ,üsusi a#ların r$lu "ələkifayət qə#ər 5yrənilməyib. 8ələ ,üsusi a#lara k$ntekst#ən ayrı ba,maq


4/13

meyli üclü#ür(. !lbəttə/ bu 9kirlə ra3ıla'maq və ya əks arqumentlərətirmək mümkün#ür. @akin tə#qiqatın məqsə#i ; k$nkret əsər#əki ,üsusia#ların transliterasiyası $l#uu ü6ün birba'a mətləbə ke6mək istəyirik.Ara'#ırmalarımı3 5stərmi'#ir ki/ ()itabi-*ə#ə +$rqu#( #astanının inilis#ilinə tərcüməsin#ə ,üsusi a#lara k$ntekst#ən ayrı ba,maq meyli $ qə#ər #ə

"iss $lunmur. Ba'qa cür #ə $la bilmə3#i. Qünki #astan $l#uqca milli və tari,ik5klərə balı əsər $l#uun#an bura#akı $bra3ları/ nəinki k$ntekst#ənayırmaq $lma3/ əksinə bu $bara3ların anla'ıqlı 'əkil#ə 6at#ırılmasına6alı'maq la3ım#ır. Buna nail $lmaq ü6ün bütün bə#ii tərcümələr#ə $l#uukimi tərcümə#ə #astanın ru"unu əks et#irmək 3ərurəti mey#ana 6ı,ır. Təsa#ü9 #eyil ki/ ?.Belinski va,tilə ya3ır#ıR (Bə#ii əsərlərin tərcüməsi ü6ünyalnı3 bir qay#a var#ır - $riOinalın ru"unu əks et#irmək(. 8enri, 8eyne isə,atırla#ır#ı ki/ ($riOinalın "ər9ni/ "ətta #əqiq 9krini qrammatikam 5yrənib s53e"tiyatına malik $lan "ər kəs tərcümə#ə verə bilər. @akin əsərin ru"unutərcümə etmək "ər a#ama nəsib $lmur(. Tərcümə nə3əriyyəsi ü3rə $lan elmi

tə#qiqatlar#a ,üsusi a#ların transliterasiyasın#an s5"bət e#ərkən bir qay#a$laraq bu a#ların ba'qa #ilin "ərPər sisteminə k56ürülməsi pr$bleminət$,unulur. Bununla belə/ tərcümə6i ü6ün praktik transkripsiyanın:transliterasiyanın< ənənəvi 6ətinlikləri ilə yana'ı/ bu a#ların semantiktəq#imi məsələsi #ə a3 ə"əmiyyət kəsb etmir. ?erilən inf$rmasiyanın #ərk$lunması #a 6$, va,t mə"3 bu məsələ#ən asılı $lur. ()itabi-*ə#ə +$rqu#(kimi tari,i abi#ə isə nəinki türk ,alqlarının "əyatı/ məi'əti/ qə"rəmanlıq tari,i/q$n'ularla münasibətləri və s. barəsin#ə kifayət qə#ər 3ənin inf$rmasiya#a'ıyır/ "əm #ə bu ,alqların #ünya5rü'ü/ inamları/ Du3 ellərinin ya'a#ıqlarıəra3ilər və s. "aqqın#a 3ənin tari,i materiallar verir. Dna 5rə #ə ep$sun

tərcüməsin#ə bütün nüanslar/ $ cümlə#ən ,üsusi a#ların #astanm ru"unauyun 6at#ırılması ,üsusi ə"əmiyyət kəsb e#ir. ()itabi-*ə#ə +$rqu#(#astanının ayrı-ayrı tərcümə variantları ü3ərin#ə apar#ıımı3 ara'#ırma5stərir ki/ #astan#akı ,üsusi a#lar əsasən transliterasiya $lunmu'/ #a"a#$rusu/ bu a#ların transkripsiyası verilmi'#ir. @akin $ #a qəribə#ir ki/ bə3ənayrı-ayrı tərcümə variantların#a eyni a#lar mü,təlif f$rma#a 6at#ırılmı'#ır.8ətta eyni tərcümə#ə bir a#m bir ne6ə f$rma#a verilməsi "alları #a var ki/9krimi3cə/ belə faktlar tərcümənin key9yyətinə ci##i ,ələl ətirir. !vvəlcə#astanın a#ın#an ba'layaq. ()itabi-*ə#ə +$rqu#Nun inilis #ilinə ilk yetkintərcümə variantı sayılan =2-ci il#ə ABE-#a bura,ılmı' nə'r (T"e B$$k $f

*e#e )$rkut( a#lan#ırılmı'#ır. Mu,arı#a qey# $lun#uu kimi nə'rintərcümə6iləri aruk Sümer/ !"mə# Uysal və U$rren U$lker#ir :Bun#an s$nrabu kitaba istina# e#ilərkən qısaca (=2-ci il nə'ri( #eyiləcək


5/13

nə'ri #ə :tərcümə e#əni @eis Fe$rey< (T"e B$$k $f *e#e )$rkut(a#lan#ırılmı'#ır. Vtən əsrin =0-cı illərin#ə K.7irabile tərəfın#ən tərcümə$lunmu' variantın a#ı isə (T"e B$$k $f t"e D"u3 Ke$ples $r @een#s T$l#an# Sun by *e#e )$rkut( kimi verilmi'#ir :Bun#an s$nra bu kitaba istina#$lunarkən qısaca (7irabilenin nə'ri( #eyiləcək


6/13

məsələ#ə ci##i pr$blem 6ı,a bilmə3/ lakin praktik tərcümələrin müqayisəsisübut e#ir ki/ transliterasiya #a müəyyən 6ətinliklərlə balı $lur. *iərtərəf#ən bə3ən a#ların transkripsiyası verilmir/ sa#əcə $laraq tərcümə e#ilir.

*astan#a i'lənmi' əfsanəvi (!3rayil( və (Jəbrayil( a#ları "ər iki tərcüməvariantın#a $l#uu kimi sa,lanmı'#ır. =2-ci il nə'rin#ə (Jəbrayil( (Fabriel(kimi verilmi'/ kitabın s$nun#a isə $nun slam ənənələrinə 5rə Alla"ıntap'ırıını yerinə yetirən mələklər#ən biri $l#uu 5stərilmi'#ir. 7irabile #ə"əmin a#ı (Fabriel( 'əklin#ə vermi'/ lakin bu a#ın mənasını i3a" etməmi'#ir.(!3rayil( a#ı isə =2-ci il nə'rin#ə (A3rail( kimi verilmi'/ bu a#a (slamaləmin#ə mələk( kimi 'ər" verilmi'#ir. 7irabile isə $nu (A3rael( kimi tərcüməetmi'/ (slam#a 5lüm mələyi( kimi 'ər" verməyi la3ım bilmi'#ir. Bu cür 'ər"və i3a"lar #astan#a təsvir $lunan "a#isələrin #ərk $lunmasına k5mək et#iyiü6ün tərcümənin anla'ıqlı $lmasını #a 'ərtlən#irir. +ey# e#ək ki/

müqə##imə#ə *ə#ə +$rqu#un s5ylə#iyi p$etik par6a#a slam #ininin bir sıra#iər müqə##əs 'ə,slərinin #ə a#ı 6əkilir. !bubəkr Si##iq/ !li/ 8əsən/8üseyn/ Ds-man/ Ayi'ə/ atimə və s. a#lar bu qəbil#ən#ir. Bunlar a#i 'ə,sa#ları y$,/ tari,i 'ə,siyyətlər $l#uqları/ tari,in müəyyən #5vrü barə#ətəsəvvür yarat#ıqları ü6ün belə a#ların verilməsi ,üsusi #iqqət tələb e#ir.F5rünür/ tercümə6ilər bu amili nə3ərə almaa 6alı'mı'lar. (!bubəkr Si##q(=2-ci il nə'rin#ə (Abu Bakr( kimi sa,lanmı' və kitabın t$nun#a bu a#labalı qey# verilmi'#irR (Abu Bakr/ cl$se frlen# an# fat"er-in -l$ $f7$"amma#/ became t"e 9rsl calıp" after t"e Kr$p"etXs #eat" but serve# int"at capacity t$l $nly t$ years / ;C2-;C4. Alt"$u" quiet an# an#

unpretentl$us man/ Abu Bakr #eman#e# strict a#"erence t$ t"e c$#e $fIslam/ "ence "is nickname Si##ik/ meanin (Oust an# trut"ful(.(Antal$iya(nın tərcümə6isi isə bu a#ı (Abu BekrN kimi vermi'/ əlavə 'ər"əe"tiyac #uymamı'#ır. =2-ci il nə'rin#ə (!li( (Ali( kimi sa,lanmı'/ a,ır#a bua#a (Keyəmbər#ən s$nra birinci ,əlifə( kimi i3a"at verilmi'#ir/(Antal$iya(#a bu a# (Ali/ Krince $f Warri$rs(/ (#5yü'6ülərin 'a"3a#əsi( kimitəq#im $lunmus/ Y8əsənN və Y8üseyn( a#ları isə $l#uu kimi sa,lanılmı'#ır.Keyəmbərin #iər 20 ya,ınları "aqqın#a əlavə məlumat veril#iyi ü6ün bu'ə,slər "aqqın#a i3a"ata ci##i e"tiyac "iss $lunmur. Qünki mətn#ən s5"bətinnə#ən və kim#ən et#iyi ay#ınla'ır.=2-ci il nə'rin#ə (Ayi'ə( (Ayes"a( kimi/

(atimə( isə (atima( kimi verilmi'/ kitabın s$nun#akı qey##ə isə birinci(7ə"əmmə# peyəmbərin sevimli arva#ı(/ ikinci isə (sevimli qı3ı( kimitəq#im e#ilmi'#ir. Dnu #a ,atırlatmaq yerinə #ü'ər ki/ qey##ə (Ayi'ə( a#ının/"əm6inin (Ays"e/ Ays"a/ Ais"a( kimi #ə i'lən#iyi 5stərilir.(Antal$iya(#a isəbu a#lara (əfsanəvi qa#ınlar/ qa#ın ləyaqətinin nümunələri( kimi 'ər"verilmi'#ir ki/ 9krimi3cə/ əlavə məlumat kimi =2-ci il nə'rin#əki 'ər" #a"a


7/13

uurlu#ur. 8amıya məlum#ur ki/ Ayi'ə #ə/ atimə #ə əfsanəvi qa#ınlar y$,/tari,i 'ə,slər $lmu'lar.

*astanın müqə##iməsin#ə slam #ini mif$l$iyası ilə balı bir a# #a - (Me3i#(#ə ,atırlanmı'#ır. slam #ininə #air eni' yayılmı' "ekayətlər#ən məlum#ur

ki/ Me3i# islamın #ü'məni/ slam müqə##əslərinin qatili $lan 'ə,s#ir.*astan#a #a bu a# mə"3 "əmin eni' yayılmı' "ekayətlə balı ,atırlanrR(!linin $ulları/ peyəmbər nəvələri/ )ərbəla ya3ısın#a/ Me3i#lər əlin#ə 'ə"i#$l#u 8əsənlə 8üseyn. iki qar#a' belə 5rklü(. =2-ci il nə'rin#ə "əmin "issəa'aı#akı kimi tərcümə $lunmu'#urR (8asan an# 8useyin/ t"e s$ns $f Ali an#t"e ran#c"il#ren $f 7$"amme#/ "$ ere martyre# at t"e "an#s $f t"e Ma3i#is $n t"e Klain $f )erbela( :sə".;


8/13

t"e s$n-in-la $f Bayin#ir )"an/ t"e pri#e $f t"e cr$#e# str$n D"u3pe$ple/ t"e supp$rt $f y$un arri$rs in #istress/ Salur )a3an r$use# "imself.7irabilenin tərcüməsin#ə isə Salur +a3an belə təsvir e#ilirR ((Dne #ay t"e s$n$f Ula'/ c"ick $f t"e feat"ere# bir#/ "$pe $f t"e l$nely an# p$$r/ li$n $f Gmetiver/ tier $f t"e )araOuk/ master $f t"e black "$rse/ fat"er $f )"an Uru3/

s$n-in-la $f Bayin#ir )"an/ luck $f t"e Dq"u3 kin#$m/ supp$rter $f t"esurvivin arri$r/ Salur )a3an $t up fr$m "is place(. 8ər iki tərcümə#əanla'ılma3lıq var#ır. Belə ki/ Salur +a3ana epitet kimi s5ylənən (ümməts$yunun aslanı( ifa#əsinin mənasını "ər iki nə'r#ə tərcümə6ilər yanlı'anlamı'lar. ([mmət s$yu( ifa#əsin#əki (s$y( s53ü (nəsil/ k5k( #emək $l#uu"al#a/ "ər iki tərcümə#ə bu s53 (su(/ (6ay( kimi ba'a #ü'ülmü' və nəticə#ə$riOinal#an u3aqla'#ırılmı'#ır. =2-ci il nə'rin#ə bu ifa#ə (t"e li$n $f GmetStream( kimi tərcümə $lunmu' (s$y( s53ü ,üsusi a#a 6evrilmi'#ir. S$nra isətərcümə6i bu a#a i3a" vermi'#irR (Gmet Suyu/ $r Gmet Stream/ is a tributary$f t"e Syr *arya(. Bi3 Sır-*əryanın Gmet Suyu a#lı q$lu $lub/ $lmaması

barə#ə bir 'ey #eyə bilmərik. @akin tərcümənin yanlı' $l#uu 53qabaın#a#ır. 7irabile #ə (s$y(u (su(/ (6ay( kimi anla#ıı ü6ün "əmin ifa#əni(li$n $f Gmet iver( kimi tərcümə e#ərək/ bu a#a 'ər" verməli $lmu'#urR(Amit suyununR T"is river "as n$t been l$cate#(/ Bu i3a"#an isə belə 6ı,ır ki/va,tilə belə bir 6ay $lub/ in#i isə y$,#ur. 8albuki #astanın $riOinalın#a s5"bət6ay#an və su#an y$,/ Salur +a3an#an və $nun kimliyin#ən e#ir. Bu nümunəsübut e#ir ki/ #astanın #ilin#ə i'lənmi' bə#ii vasitələrin "e6 #ə "amısıtərcümə6ilərə tam ay#ın $lmamı'/ nəticə#ə bilavasitə #astanqə"rəmanlarının kimliyini/ 'ə,siyyətini/ $nların qə"rəmanlıını 5stərməyə,i#mət e#ən epitetlərin/ #eməli/ bə3i 'ə,s a#larının mənası yanlı' tərcümə

$lunmu'#ur. Belə $lan "al#a isə a#ın #a'ı#ıı em$si$nal və tari,i-psi,$l$Oiməna yükü tərcümə#ə tam 6at#ırılmır. *astanlar#a #a"a 6$, a#ı 6əkilənqə"rəmanlar#an biri #ə Bayan#ır ,an#ır. *astanın $riOinalın#a Bayan#ır ,an(+aman $lu ,an Bayın#ır(/ (Lanlar ,anı ,an Bayın#ır( kimi təq#im $lunut.rərcümələr#ə $riOinal#akı "ər iki variant sa,lanılmı'#ır. Belə ki/ =2-ci ilnə'rin#ə bu a# (Bayin#ir )"an/ s$n $f )am Fan( və (Bayin#ir )"an/ )"an $f)"ans( kimi/ 7irabilenin tercüməsin#ə isə (Bayın#ır/ )"an s$n $f )am Fan(və (T"e k"an $f )"ans/ )"an Bayın#ır( kimi verilmi'#ir. 22 Bi3im qənaətimi3ə5rə/ =2-ci il nə'rin#əki tərcümə vriantı #a"a uyurlu#ur. @akin bura#a birməsələyə #ə ay#ınlıq ətirməyə e"tiyac var#ır. ()itabi-*ə#ə +$rqu#(un

inilis #ilinə tərcümələri əsasən ep$sun türkcə $lan variantın#an 6evril#iyinə5rə tərcümələr#ə ,üsusi a#lar əsasən türkcə sa,lanmı'#ır. 7əsələn/ (E5klü7əlik( (E5kli 7elik(/ (Aru3 +$ca( (Aru3 )$caX/ (Banu Qi6ək( (Bani Qi6ek( və s.kimi verilmi'#ir. *a"a #$rusu/ istər =2-ci il nə'rin#ə/ istərsə #ə7irabilenin tərcüməsin#ə a#ların transkripsiyası türk ya3ı qay#alarına uyunverilmi'#ir. ikrimi3cə/ bu/ tərcümə#ə ci##i anla'ılma3lıq yara#anamillər#ən#ir. Türk əlifbasın#a/ eləcə #ə bi3im in#iki əlıfba#a i'lənən (ü(/ ((/


9/13

(6(/ (c(/ ı/ ('( "ərPəri inilis#illi $,ucuya ay#ın #eyil. Dna 5rə #ə (Aru3 +$ca(inilis#illi $,ucu ü6ün (Aru3 )$ka(ya 6evrilir/ #iər "ərPər #ə anla'ılma3lıqyara#ır. ()itabi-*ə#ə +$rqu#N#akı 'ə,s a#ları ilə balı bir nüansa #a #iqqətyetirməyi la3ım bilirik. *astan#a te3-te3 qə"rəman (#erlər#i( s53ü ilə təq#im$lunur. 7əsələn/ (*irsə ,an #erlər#i/ bir bəyin $lu-qı3ı y$,#u(\ (Bayburanın

$lu var#ır/ a#ına Bamsı #erlər(\ (+ısırca Menə #erlər :#i< bir ,atun var#ı( vəs. Bu f$rma A3ərbaycan #ilinin tələblərinə uyun $laraq insanı təq#im etmək/tanıtmaq mənası #a'ıyır. nilis #ilinə tərcümə#ə bu tanıtma f$rması ikivariant#a verilmi'#irR (calle# *irse )"an(/ (by t"e name $f *irse )"an(.7əlum $l#uu kimi #astanların ənc qə"rəmanlarına a#ı *ə#ə +$rqu# verir.Bu mü#rik asaqqal isə "ər kəsə 5r#üyü i'ə/ tut#uu əmələ layiq a# q$yur.7əsələn/ #5yü'#ə bua 5l#ürən qə"rəman (Buac( a#lan#ırılır. Bu a#ıninilis #ilinə sa#əcə transliterasiya $lunması "e6 nə #emir. F5rünür/ $na 5rə#ə ara'#ır#ıımı3 "ər iki tərcümə variantın#a Buam mə"3 bua 5l#ürməsinə5rə bu a#a layiq 5rül#üyü ,atırla#ılır. *astanın $riOinalı belə#irR (Bayın#ır

,anın a mey#anın#a bu $lan cən etmi'#ir. Bir bua 5l#ürmü'. Sənin $luna#ı Buac :,an< $lsun. A#ını mən ver#im/ ya'ını Alla" versin #e#i(.

()itabi *ə#ə +$rqu#(#akı ,üsusi a#ların tranliterasiyası 3amanı $rtaya 6ı,an6ətinliklər#ən biri və ən ba'lıcası mə"3 qə"rəmanlann a#ın#akı titul/ epitetvə tə'be"lərlə balı#ır. Təəssüf ki/ 'ə,s a#larına əlavə e#ilən belə elementlərbə3i "allar#a unu#ulur və ya yanlı' tərcümə e#ilir və nəticə#ə məna tə"riPəriqa6ılma3 $lur. Mu,arı#a Salur +a3anın a#ı ilə balı pr$blemə t$,unmu'#uq.@akin #astan#a belə a#lar a3 #eyil. (+iya" Səlcuq $lu *əli *$n#ar(/(+araünə $lu +arabu#aq(/ (Glln +$ca $lu Sarı +ulma'(/ (+əPət +$ca $luEir'emse##ln(/ (+a3lıq +$ca $lu bəy Meynək(/ (Glin +$ca $lu Alp !rən( vəs. a#lar bu qəbil#ən#ir. 7ə'"ur tərcümə nə3əriyyə6isi A.y$#$r$vun 9krincə/(tari,i 'ə,siyyətlərin 'ə,si a#lara #a,il $lmayan ləqəbləri tərcümə$lunmalı#ır(. D/ 9krini əsaslan#ırmaq ü6ün fransı3ca i'lənən (J"arlemane(s53ünü ()arl ?elikiy( kimi tərcümə etməyi t5vsiyə e#ir. Bi3cə/ titul vələqəblərin "əmi'ə bir qay#a $laraq tərcüməsini t5vsiyə etmək #ü3ün$lma3#ı. 8ər bir "al#a bu məsələ mətnin $riOinalına sa#iq qalmaa ,i#mətetməli#ir. Tərcümə6ilər ()itabi-*ə#ə +$rqu#(#a i'lənən titul və ləqəbləri 6$,va,t $l#uu kimi sa,lamaa cə"# 5stərmi'lər. @akin titul və ləqəblərintərcüməsinə #ə rast əlmək $lar. Mu,arı#a a#ı 6əkilən (+ıyan Səlcuq $lu *əli*$n#ar( #astanın =2-ci il nə'rin#ə a'aı#akı2C kimi verilmi'#irR (*elu

Tun#ar/ t"e s$n $f )iyan SelOuk(. Tərcümə6ilər (*əli( s53ü-nə i3a" v$r$r$k$nun "ər9 tərcüməsinin (cra3y( $r (ma#( $l#uunu 5stərməklə/ bu s53üncəsur/ q$r,ma3 mənasın#a i'lən#iyini #e vurulamı'lar. @akin 7irabilenintərcüməsin#ə (*əli( s53ü tərcümə $lunmu'#urR (Wil# *un#ar/ s$n $f )ıyanSelcuk(. 8əm #ə bu s53 inilis #ilinə (və"'i( kimi 6evrilmi'#ir. Təbii ki/ (və"'i(s53ü sırf mənfı 6alara malik#ir və (#əli( s53ün#əki q$r,ma3lıı və cəsurluue"tiva etmir. 7araqlı#ır ki/ s$nrakı b$ylar#a a#ları 6əkilən (*əli *$mrul(/


10/13

(*əli +arcar( və (*əli !vren( kimi ,üsusi a#lar#a (*əli( s53ü $l#uu kimisa,lanmı'#ır. 8ətta 7irabile (*əli *$mrui( b$yunun tərcüməsi 3amanı (*əli(s53ünə 'ər" verərək/ bu s53ün "ər9 mənasının (cra3y(/ (ma#(/ (il#($l#uunu ,atırlatmı'/ lakin (#əli(nin (cra3y( $lma#ıını #a vurulamı'#ır.*astan#a i'lənmi' (#əli( titulu "əmin a#amların təbiəti/ ,asiyyəti/ #avranı'ı

və fəaliyyəti ilə səslə'ir. 7əsələn/ *əli *$mrul 53ünü "amı#an üclü sayır. D/(mən#ən üclü ər varmı#ır ki/ 6ı,a mənimlə sava'a(/ - #eyir. *əli *$mrul6ayın üstün#ə tikilmi' k5rpü#ən ke6ən#ən #ə/ ke6məyən#ən #ə 3$rla pul alır/53 ücünü 5stərmək ü6ün :bəlkə #ə qə"rəmanlıq a#ı - fə,ri a# almaq ü6ün<k$bu#luq e#ir. *əli *$mrul !3rayıl tərə9n#ən cavan bir ii#in 5l#ürül#üyünüe'i#ib "irslənir/ 53ünü sa,laya bilmir/ !3rayılla vuru'maa "a3ırla-'ır. *emək/*əli *$mrul 53ünün ,üsusiyyətinə uyun a# #a'ıyır. D/ 53ünün ar3ula#ııkimi fə,ri a# y$,/ təbiətinə müva9q (k$bu#( a# qa3anır. 7ütə,əssislərin9krincə/ *$mrul s53ü (T$mruk( s53ü ilə bir k5k#ən#ir. (T$mruk( isə türkcə te353ün#ən 6ı,an/ acıqlı/ k$bu# #emək#ir. Bura#an bir #a"a ay#ın $lur ki/

(#$mrul( s53ünün lüəti mənası bu a#ı #a'ıyan 'ə,sin #a,ili ,arakteri/"issiyyatı ilə əlaqə#ar#ır. Bütün bu müqayisələr bir #a"a təs#iq e#ir ki/()itabi-*ə#ə +$rqu#( #akı 'ə,s a#larının transliterasiyası 3amanı #astanınmətninə əsaslanmaq/ qə"rəmanlann ,arakterinə ,üsusi #iqqət yetirmək3əruri#ir. (+ara( s53ünün türk #illərin#ə əsasən rən bil#irən kəlmə kimii'lə#il#iyi məlum#ur. Bu s53 "əm #ə bə#lik əlaməti kimi i'lənir. *astan#a bus53ün mə"3 "əmin məna#a veril#iyi cümlələrə ba,aqR (+ara qayulu vaqiə5r#üm. Mumruum#a talbınan 'a"in mənim qu'umu alır 5r#üm. F5y#ənil#ırım aban evim ü3ərinə 'aqır 5r#üm. *üm qara pusarıq $r#umun ü3ərinət5külü 5r#üm. +u#u3 qur#lar evimi #ələr 5r#üm. +ara #əvə ənsəm :#ən<

qarvar 5r#üm. +arı kimi qara sa6ım u3anır 5r#üm/ u3anıban 53ümü 5rtər5r#üm(. (+ara-#ərə a3ın#a qa#ır verən/ qara bua #ərisin#ən be'iyininyapıı $lan/ acıı tutan#a/ qara #a'ı kül eyləyən/ bıın ənsəsin#ə ye##i yer#ə#üyən/ ərənlər əvrəni +a3an bəyin qar#a'ı +araünə 6apar yet#i(. 8ər ikitərcümə variantın#a qara s53ünün $riOinala uyun məna yukü sa,lanılmı'#ır.Bun#an əlavə (qara( s53ü türk #illərin#ə "əm #ə (ba'6ı(/ (qüvvətli(/ (cəsur(mənaların#a mürəkkəb insan a#larının birinci/ ya,u# ikinci k$mp$nenti kimii'lənir. ()itabi-*ə#ə +$rqu#( abi#əsln#ə #ə belə a#lar a3 #eyil. Dnu #a qey#etmək la3ım əlir ki/ titul kimi i'lənən (qara( s53ü "əm #ə a##a rən 6alarını53ün#ə sa,layır. 7əsələn/ +araünə (qara #ərə a3ın#a qa#ır verir(/ $nun

(be'iyinin yapıı qara bua #ərisin#ən#ir(/ $/ (acıı tutan#a qara #a'ı küleyl$yir(/ (qara bıını ye##i yer#ən #üyünləyir( və s. (+aracıq Q$ban(ına#ın#akı (qara( s53ü #ə üc/ qüvvət mənasın#a i'lənmi'#ir. Dna 5rə #ətərcümə6ilər bu titulun #a'ı#ıı məna 6alarını əks et#irməyə #ə #iqqətyetirməli#ir. DriOinala sə#aqət naminə tərcümə6ilər (+ara( titulunu $l#uukimi vermi'lər. 7əsələn/ (qaraünə $lu +arabu#aq( a#ı tə"lil et#iyimi3 "əriki tərcümə variantın#a #emək $lar ki/ $l#uu kimi sa,lanmı'#ır ] birin#ə


11/13

()ara Bu#ak/ t"e s$n $f )ara F$ne(/ #iərin#ə isə ()ara Bu#ak/ s$n $f )araF$ne( 'əklin#ə. :Latırla#aq ki/ yu,arı#a qey# $lun#uu kimi/ "ər iki tərcüməmətnin#ə yanlı' $laraq (F5nə( a#ı (5( "ər9 ilə verilmi'#ir


12/13

tərcümə6ilər =2-ci il nə'rin#ə sa#əcə $nu (Ak 7elik( kimi vermi'/ a,ır#a isəbu $bra3ların :Sutu San#al 7əliklə birlik#ə< tari,i 'ə,siyyət y$,/ əfsanəvia#lar $l#uunu qey# etmi'lər. 7irabilenin nə'rin#ə #ə bu $bra3 $l#uu kimisa,lanılmı'/ lakin a,ır#a bu a#ın (A )ral( :(W"ite )in(< mənası ver#iyi,atırla#ılmı'#ır.

*astan#a a#ının əvvəlin#ə sifət i'lənən #iər qə"rəmanlar #a var/ (Glln +$ca$lu Sarı +ulma'( və (+$nur +$ca Sarı Q$ban( b$lə a#lar#an#ır. =2-ci ilnə'rin#ə birinci a# (Saru )ulmas"/ t"e s$n $f Gylik )$Oa(/ ikinci a# isə (t"ename $f )$nur )$Oa Saru J"$ban( kimi verilmi'#ir. 7irabilenin nə'rin#ə isəbirinci (Sari )ulmus"/ s$n $f Gylik )$ca(/ ikinci isə (t"ey calle# "im )$nur)$ca Sari J$ban( :(J( bura#a türkcə#əki (J( #emək $l#uu ü6ün iniliscəanla'ılmır< 'əklin#ə i'lə#ilmi'#ir. Mu,arı#a ətirilən nümunələr/ $ cümlə#ən/bu iki misal sübut e#ir ki/ ()itabi-*ə#ə +$rqu#(un inilis #ilinə tərcüməsi3amanı 'ə,s a#larının verilməsin#ə va"i# prinsipə əməl $lunmami'#ir/ !əra#lara əlavə e#ilmi' epitetlər tərcümə e#ilirsə/ #eməli/ "ər yer#ə buna əməletmək la3ım#ır. DriOinal#a $l#uu kimi sa,lanılırsa/ bu #a prinsip kimi "əryer#ə eynı $lmalı#ır. *astanın tərcüməsi nümunələrin#ə isə bi3 bu sa"ə#$pərakən#əliyin 'a"i#i $luruq. 7əsələn/ (+aracıq Q$ban( a#ın#a (Q$ban( s53ütərcümə $lunur/ yu,arı#a ,atırlat#ıımı3 iki a##a isə transliterasiyayaüstünlük verilir. Ma,u# (+ara( s53ü bir 6$, "allar#a $l#uu kimi sa,lanılır/ba'qa bir "al#a isə tərcümə e#ilir. ikrimi3cə/ bütün bunlar inilis#illi $,ucu#aca'qınlıq yara#ır və #astanın milli 2 k$l$ritini əks et#irə bllmlr. Dnu #a qey#etmək yerinə #ü'ər ki/ yu,arı#a "aqqın#a s5"bət a6#ıımı3 (Sarı(/ (+$nur(s53lərinin tərcümə $lunması $riOinala ,ələl ətirmə3#i.Tərcümə#ə va"i#prinsipə əməl $lunmamasına bari3 nümunə kimi (+a3an ,an( a#ınıntransliterasiyasını #a 5stərmək $lar. *$ru#ur/ =2-ci il nə'rin#ə "ər yer#ə(,an( s53ü (k"an( kimi verilmi'#ir. 7əsələn. (*irse )"an(/ ()a3an )"an( və s.7irabilenin nə'rin#ə isə (+a3an ,an( (Krince )a3an(/ (*irsə ,an( isə (*irse)"an( kimi təq#im $lunmu'#ur. DriOinal#a "ər ikisi (,an( ləqəbi #a'ı#ıı "al#a(+a3an ,an(ın niyə (Krince( $l#uu ay#ın #eyil. Bu 9krə etira3 $luna bilər ki/tərcümə6i +a3an ,anı ba'qaların#an fərqlən#irmək ü6ün bu variantaüstünlük vermi'#ir. ikrimi3cə/ #astanın $riOinalın#a (Lanlar ,anı ,anBayın#ır( kimi təq#im $lunan Du3 ,anı mə"3 ba'qaların#an fərqlən#irilməkü6ün (,anlar ,anı( a#lan#ırılmı'#ır. 7irabile b$yların birin#ə bu ifa#əni "aqlı$laraq (Krince( kimi y$,/ (t"e k"an $f )"ans/ )"an Bayin#ır( kimi təq#im

etmi'#ir. +a#ın $bra3ları ilə balı tərcümə#ə #ə belə anla'ılma3lıqlar var#ır.7əsələn/ #astanının $riOinalın#a (B$yu u3un Burla ,atun( kimi tanınanqə"rəman =2-ci il nə'rin#ə a'aı#akı bir ne6ə variant#a təq#im$lunmu'#urR (t"e tall @a#y Burla 8atun(/ (Burla 8atun/ t"e tall la#y(/ (t"e tallan# slim-aiste# Burla 8atun(. 7irabilenin nə'rin#ə #ə "əmin a# ikivariant#a i'lənmi'#irR (@a#y Burla t"e Tall(/ (@a#y Burla t"e @$n(. Bir a#ınayrı-ayrı tərcümə variantların#a mü,təlif cür verilməsini anlamaq $lar.


13/13

7əsələn/ (Selcan Latun( a#ı =2-ci il nə'rin#ə (SelOen 8atun(/ 7irabileninnə'rin#ə (@a#y Selcen(/ (Antal$iya(#a isə (SelOan-)"atun( kimi verilmi'#ir.Gyni tərcümə variantın#a bir a#ın bir ne6ə cür transliterasiya e#ilməsinə isəqətiyyən "aqq qa3an#ırmaq $lma3. *astanın $riOinalın#a (Uru3( :,an Uru3< və(Aru3 +$ca( $bra3ları #a var#ır. 8ər iki tərcümə variantın#a (,an Uru3( ()"an

Uru3( kimi sa,lanılmı'/ (Aru3 +$ca( isə =2-ci il nə'rin#ə (Uru3 )$Oa(/7irabilenin nə'rin#ə isə (Aru3 )$ca( verilmi'#ir. =2-cl ıl nə'rin#ə (Uru3)$Oa( a#ı ilə balı qey# etmi'#ir. Dra#a $stərilir ki/ +a3anın "əm $lunun/"əm #ə $lunun #ayısının a#ı Uru3 i#i. Bu a#ları fərqlən#irmək ü6ün #astanıntürk tə#qtqat6ısı 7ə"ərrəm Grkin #ayını Aru3 a#lan#ırmı'#ır. Sümer vəF5kyay isə "esab e#ir ki/ #ayının a#ı Uru3#ur. Sümerin #e#iyinə 5rə/ Aru3türk a#ı #eyil/ Uru3 isə türk a#ı#ır. Dna 5rə #ə #ayı (Uru3 +$ca( kimi təq#im$lunmu'#ur. ikrimi3cə/ bu i3a"ın elmi əsası y$,#ur. Qünki #astanın$riOinalın#a (Lan Uru3 və (Aru3 +$ca( $bra3ların#an s5"bət a6ılır və $nları bir] biri ilə sə"v salmaq mümkün #eyil. nilis #ilinə tərcumələr#ə bu a#ın

(Aru3( kimi verilməsi #a"a #ü3ün $lar#ı. Merı əlmi'kən/ #astanqə"rəmanlarının a#ına əlavə e#ilən (+$ca( s53ünün inilis #ilin#ə verilməsiməsələsi #ə maraq #$qurur. 7əlum $l#uu kimi mətnin müasir nə'rlərin#ə'ə,s a#ına q$'ulan (+$ca( s53ü b5yük "ərPə/ insanın q$calıını bil#irən s53isə ki6ik "ərPə ya3ılır. *eməli/ 'ə,s a#ına artırılan (+$ca( $nun q$calıınıbil#irmir. Bu məsələyə pr$fess$r Kəna" Ləlil$vun tə#qiqatın#a #a ,üsusi yerverilmi'#irR (*astan#a a#ları 6əkilən $n bir q$ca#an #$qqu3u "a#isələr#əi'tirak e#ir/ iki q$canın salıı və ya 5lümü "aqqın#a "e6 bir i'arə y$,#ur.Uru3 +$canın $lu !krək $n altı il/ +a3ılıq +$canın 53ü #ə $n altı il ya#5lkə#ə #ustaqlıq ke6ir#ik#ən s$nra a3a# e#il#iklərinə 5rə bu iki +$canın

ya'ının 5t#üyünü #ü'ünüb $nları (q$ca( saymaq $lar. +alan +$calar a"ıllıq6aını ke6irən salam/ 6evik/ qılınclı-qal,anlı/ $,lu-yaylı alplar#irlar/ $nlarıq$calıb-qarımı' yerinə q$ymaq $lma3/ Bura#an bele nəticə 6ı,ır ki/ 'ə,si a#aq$'ulan (+$ca( titul#ur(. Kəna" Lelil$va 5rə/ (q$ca( s53ünün məna6alarların#a (#ünya5rmüs(/ (təcrübəli( anlayı'ı #a var. ()itabi-*ə#ə+$rqu#(#a +$ca titulu mə"3 #ünya5rmü'/ təcrübəli a#amlara verilir. Bu'ər"#ən belə nəticə 6ı,armaq $lar ki/ #astan#a titul kimi I'lənən (+$ca(a#ının tərcümə e#ilməsi inilis#illi $,ucu#a 6a'qınlıq yara#a bilər/ əsasqə"rəmanların q$calar $l#uu 9krini təlqin e#ər#i. Qünki bu qə#ər (q$ca( ilə#astan#akı qə"rəmanlıqlar mümkün $lma3#ı. Dna 5rə #ə tərcümələr#ə

(+$ca( s53ünün sa,lanması təq#irəlayiq#ir/ lakin "e6 $lmasa bir yer#ə butitula i3a" vermək #a"a 2; #ü3ün $lar#ı. ()itabi-*ə#ə +$rqu#( #astanın#ai'lənən 'ə,s a#larının inilis #ilinə transliterasiyasının tə"lili 5stərir ki/tərcümələr#ə 'ə,s a#larının #a'ı#ıı n$minativ və em$si$nal-psi,$l$Oi mənayükü əsasən q$runub sa,lanmı'/ bə3i "allar#a isə 'ə,s a#larına əlavə$lunmu' titulların yanlı' tərcüməsi tə"riPərə səbəb $lmu'#ur.

nurlana.docx

Documents