.

em ên wendakaybolan biz

we, the disappearedVeysi Altay

. .

em ên wendakaybolan biz

we, the disappeared

Berg û Grafika PirtûkêTasarım ve UygulamaPunto Baskı Çözümleri

ÇapBaskı???

Nisan 2011

em ên wendakaybolan biz

we, the disappeared

Global Dialogue’un katkılarıyla

. .

Ali Arslan, Arife Köse, Asena Günal, Azad Zal, Cihan Sarıyıldız, Cafer Gözel, Elif Akan, Eren Keskin, Fırat Sayan, Gökhan Altay,

İsmail Erdoğan, İsmail Yıldız, Kerem Uçar, Leman Yurtsever, Nayat Kösedağ, Nihat Bilen, Nurcan Kaya, Osman Kavala,

Savaş Yıldırım, Sebla Arcan, Sekvan Bilen, Sinan Aktaş, Şaban Dayanan, Taner Koçak, Vafi Aksoy, Veysel Vesek,

Yakup Karabacak, Zeynep Tanbay ve İnsan Hakları Derneği Genel Merkezi ve İstanbul Şubesi’ne

Sipasdarî...Teşekkürler...

Acknowledgment...

Veysi Altay / 6Markar Esayan / 10Eren Keskin / 14İHD Diyarbakır Şubesi / 17Sırrı Süreyya Önder / 22Evin Doğan / 27Ender Öndeş / 29Sezen Aksu / 30Banu Güven / 34Osman Baydemir / 38Şanar Yurdatapan / 42Ender Öndeş / 44Kazım Öz / 46Hüseyin Karabey / 50Aydın Engin / 54Ferhat Kentel / 60Rakel Dink / 62Gülten Kaya / 64Leyla İpekçi / 70Mahir Günşiray / 74Serpil Taşkaya / 78Veysel Vesek / 80Pakrat Estukyan / 82Deniz Türkali / 90Oya Baydar / 94Lale Mansur / 98İsmail Beşikçi / 106Halil Ergün / 112Hilal Kaplan / 116Melike Demirağ / 120Metin Üstündağ / 126Nur Sürer / 130Vedat Türkali / 134Zeynep Tanbay / 138

Veysi Altay

Di sala 1975’an de li Agiriyê ji dayik bûye. Bi qasî 12 salan e karê wênekêşiyê re mijûl dibe. Heta niha wênekêşiya Şano, Reqs, Kovar û setên çend fîlman kiriye û di çend pêşbirkên wêneyan de xelatên wêneyan girtiye. Ev pêşangeha wî ya taybet a çaremîn e. Veysi Altay nêzî 10 salan rêveberiya Komeleya Mafê Mirovan (ÎHD) de cih girt. Bi qasi 4 salan rêveberiya pirtûkxwana mafên mirovan de cih girt. Di heman demê de di nav xebatên saziyên civakê yên wekê Rêxistina Efûyê (AI), Ji bo Aştiyê Huner de jî xebat dimeşîne. Li ser beşên cuda xebatên mafên mirovan de perwerdehî daye. Her wiha der barê lînç, nîjadperestî, mayîn û reda wîcdanî jî xebat pêk aniye û di van mijaran de rojname û kovaran de nivîsên wî hatine weşandin.

1975 yılında Ağrı’da doğan Veysi Altay, yaklaşık 12 yıldır fotoğrafla uğraşmakta. Şimdiye kadar pek çok tiyatro oyunu, dans gösterisi, dergi, film ve gazete için fotoğraf çeken; yurtdışı ve yurtiçinde 5 fotoğraf sergisi açmış olan sanatçının bu ilk fotoğraf albümü çalışması. Altay, İnsan Hakları Derneği’nde (İHD) yaklaşık 10 yıl şube ve genel merkez düzeyinde yöneticilik, kütüphane müdürlüğü ve yurtiçi ve dışında birçok şehirde verilen pek çok eğitimde koordinatörlük ve eğitmenlik yaptı. Ayrıca mayın, linç kültürü, milliyetçilik, mevsimlik işçiler vs ile ilgili çalışmalar yaparak raporlar hazırladı. Çeşitli dergi ve gazetelerde yazılar yazdı. Uluslararası Af Örgütü (AI) yöneticiliği yaptı. Pek çok panel ve kurultaya konuşmacı olarak katıldı. Ayrıca, Altay’ın film danışmanlığı, seslendirmesi ve set fotoğrafçılığı deneyimi de var.

Veysi Altay, born in 1975 in Ağrı, is involved in photography for 12 years. This is the first photo album by the artist who had taken photos for many theater and dance performances, magazines, movies and newspapers and had 5 exhibitions both abroad and at home. For 10 years, Altay had worked with the Human Rights Association and held the positions of manager both at the headquarters and offices, library manager, coordinator and trainer at various education programs both abroad and at home. In addition to these, he made studies and prepared reports on land mines, lynch culture, nationalism, seasonal workers, etc, wrote for various newspapers and magazines, held a management position with Amnesty International, and participated as speaker at various panels and conventions.Altay, who was also consultant, director, dubbing and set photographer for various motion pictures.

..

Very few people heard their screams. Some

of them did not believe their stories. Some

people thought they were ‘used’. They have

been subject to attacks of the police officers

because they looked for their children,

brothers and sisters, for their loved ones;

they have been beaten, swept on the ground,

clubbed, taken into custody. But they did not

stop, they could not be stopped. As long as

they could not find remedy to their pains,

both their pains and they increased.

The policy which started in this land by

internment and disappearance of more than

200 Armenian intellectuals and community

leaders on April 24th 1915, lead to the

disappearance of whom were taken under

custody by the law enforcement officers in the

beginning of the 1980’s and moreover to the

single or collective disappearance of Kurdish

journalists and human rights defenders in

Kurdish geography in the 1990’s. The people

who were subject to inquiries were tortured

and killed and then they were thrown to the

forests, they were eliminated in the acid wells,

they were burnt in the boilers. Some of them

were buried in the “unknown” places and

only a handful of soil was put on them.

The paramilitary forces (JITEM-

Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror

Unit, Hezbol-Contra) which gain their guns,

Çığlıklarını çok az insan duydu. Duyanların

bir kısmı onların hikâyelerine inanmadı.

‘Kullanıldıklarını’ düşünenler oldu.

Evlatlarını, eşlerini, kardeşlerini, sevdiklerini

aradıkları için polis saldırılarına maruz

kaldılar, dövüldüler, yerlerde sürüklendiler,

coplandılar, gözaltına alındılar. Ama

durmadılar, durdurulamadılar. Dertlerine

derman bulunmadıkça acıları da kendileri de

çoğaldı.

24 Nisan 1915’de 200’den fazla Ermeni

aydını ve toplum önderinin İstanbul’da

gözaltına alınıp çoğunun kaybedilmesiyle

başlayan devlet politikası, 80’lerin başında

metropollerde kolluk kuvvetleri tarafından

gözaltına alınıp kaybetmelere, 90’lı yıllarda

ise Kürt coğrafyasında Kürt gazeteci, insan

hakları savunucusu ve aktivistlerin kimi

zaman tek başına kimi zaman toplu olarak

kaybedilmelerine bıraktı yerini. Gözaltında

işkenceli sorgulardan geçirilen insanlar

katledilip helikopterlerden ormanlara

atıldı, asit kuyularında yok edildi, kalorifer

kazanlarında yakıldı. Kimisi de “bilinmeyen”

yerlere, Mutki, Newala Qesaba gibi toplu

mezarlara üzerlerine bir avuç toprak atılarak

“gömüldü”.

Devletin kurduğu Jitem, Hizbul-kontra gibi,

devletin dışındaymış gibi görünen ama bütün

silahını, parasını ve gücünü devletten alan

Kêm mirovan qêrînên wan bihîst. Kesên ku

bihîstin jî ji çîrokên wan bawer nekirin.

Hin kes di nav fikarên bikarhatinê de bûn

hebû. Ji bo ku li kurên xwe, li keçên xwe, li

birayên xwe , li hezkiriyên xwe digeriyan, bi

êrîşên polîsan re rû bir rû man, hatin lêdan,

di erdê re hatin kişandin, hatin copkirin û

binçavkirin. Lê belê nesekinîn, sekinandina

wan jî nepêkan bû.Ji ber ku derdên wan

nehatin dermankirin, ew jî derd û kulên wan

jî zêde bûn.

Li vî welatî di 24’ ê Nîsana 1915’an de bi

destpêkirina feraseta; li stenbolê binçavkirina

200 î zêdetir rewşenbîr pêşengên civaka

ermenî ku gelek ji wan wenda bûn di serê

salên 1980’ êyî de binçavkirin û wendakirina

ji aliyê leşker û polîsên dewletê ve, di salên

90’î de li Kurdistanê veguherî wendakirinên

tomerî.

Di bin çavan de piştî lêpirsînan hatin kuştin û

ji balafiran bi nav daristanan ve hatin avêtin,

di bîrên asîtan de hatin tunekirin, di qazanên

kaloriferan de hatin şewitandin. Hinek ji wan

jî “li cihên ku nayên zanîn” Wekî Mutkî, wekî

Newala Qesaban di gorên tomarî de bihustek

ax avêtin ser wan û ew binax kirin.

Ew hêzên ku ji aliyê dewletê ve hatibûn

damezrandin ên wekî Jîtem, wekî Hîzbul-

kontra wan hêzên para mîlîter mina ku li

derveyî dewletê bûn xuya dikirin lê belê

Veysi Altay

Bêyî Hevrûbûn Nabe

Not Without Confrontation

Yüzleşmeden Olmaz

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

7

. .

of the people that she killed, giving account of the human crimes that she committed. Whereas unless we call to account and give account of the past, no free and fair future can be established under any circumstances. In this context, I would like to make the fight of the parents of the disappeared more visible and to contribute to the social memory. I aimed to share the stories of these people who struggle for this cause with more people here and abroad. This is why I have followed this issue and took these photos for the last 10 years in İstanbul, Diyarbakır, Batman and Cizre. I would like to thank all my friends who supported me in my work and to the fellow contibutors to raise the voice of Saturday Mothers (“Cumartesi Anneleri”) with their articles.

küçük de olsa bir katkı sunmak, bu uğurda mücadele eden insanların hikâyelerini daha fazla insana ulaştırmak ve Türkiye sınırları dışına taşımak amacıyla yaklaşık 10 yıldır İstanbul, Diyarbakır, Batman ve Cizre’de çektiğim fotoğraflarla bu çalışmayı hazırladım. Çalışmamda bana desteklerini esirgemeyen tüm dostlarıma ve yazılarıyla Cumartesi Annelerinin sesine ses veren tüm Cumartesi Anneleri dostlarına sonsuz teşekkürler.

dermirovî tirsiyaye û ditirse.Heta ku hesabê demên borî neyê pirsîn, damezrandina dahatuyeke azad dadmendî ne pêkan e.Ji bo ku têkoşîna malbatên wendayan bê dîtin û li ber çavan were girtin, biçûk be jî min xwest ku ez bîr û binhişê civakê hinek nû bikim, teze bikim.Min him ji bo ku çiroka kesên di vê oxirê de têkoşiyanê ji zêdetir mirovan re ragihînim û him jî devreyî sînoran jî pê bihesînim ji xwe re kir armanc.Ev nêzî 10 salane,bi wêneyên ku min li Stenbol, Amed, Êlih û Cizîrê kişandine, vê xebata xwe temam kir. Ez ji bo ku bêyî texsîrkirin, bi her awayî piştgirî û alîkariyê dane min û bi nivîsên xwe dengê xwe tevî dengên dayikên şemiyê kirine ji hemû heval û hogirên re spasiyên xwe pêşkêş dikim.

money and power from the state and which

seemed as if they were out of the state but

actually established by the state lost and killed

people. Their common expression was “we

did not do it”.

The relatives and friends of the disappeared

people and human rights defenders whose

attempts remained inconclusive had launched

an implacable fight in Galatasary Plaza in

order to protest these practices, overcome the

fear wall and demand accountability for the

people who disappeared under custody.

This silent scream launched by the human

rights defenders and a few number of the

relatives and friends of the disappeared

people and in front of Lycée of Galatasaray

on May 27th 2005, has been continuing

for 16 years with the participation of the

relatives and friends of people disappeared in

Diyarbakır, Batman, Urfa and Cizre.

Although their hopes were eliminated by the

savagery of loss, the relatives and friends of

the disappeared people struggled to learn the

fate of their children, partners and parents

and to get the killers, torturers judged.

One lost the loved one.

One wanted to be buried in the cemetery of

homeless in case that one can meet the loved

one or a relative there.

One wanted a gravestone that she/he can go

and cry.

Sometimes they looked for the graves of their

loved ones in accordance with the information

they were given.

But unfortunately none of their demands has

been met.

Because the state is afraid of facing the bones

para militer güçler insanları kaybetti/katletti.

Ortak söylemleri ise hep “biz yapmadık” oldu.

Tüm girişimleri sonuçsuz kalan kayıp

yakınları ve insan hakları savunucuları bu

uygulamalara karşı çıkmak, devlet eliyle

yaratılan korku duvarını aşmak, gözaltında

kaybedilenlerin hesabını sormak için

Galatasaray Meydan’ında amansız bir

mücadele başlattı. İlk olarak 27 Mayıs 1995

tarihinde Galatasaray Lisesi önünde az sayıda

kayıp yakını ve insan hakları savunucusunun

başlattığı bu sessiz çığlık, Diyarbakır, Batman,

Urfa ve Cizre’deki kayıp yakınlarının da

katılımıyla 16 yıldır devam etmekte.

Kimisinin sevdiği, kimisinin âşık olduğu insan

elinden alındı. Kimisi, öldüğünde kimsesizler

mezarına gömülmek istedi, belki sevdiği ya

da yakını ile orda karşılaşır diye. Kimi, gidip

başında ağlayacağı bir mezar taşı olsun istedi.

Kimisi, gelen bilgiler doğrultusunda dağlarda

taşlarda sevdiğinin mezarını aradı. Hep

kapılarını açık bıraktılar, kaybedilen yakınları

geldiğinde kapıda kalmasın diye.

Kayıp vahşetinin tüm ümitlerini yok etmiş

olmasına rağmen, yakınlarının akıbetini

öğrenmek, işkenceci ve katilleri yargılatmak

için yıllardır mücadele veren kayıp

yakınlarının çabası maalesef şimdiye dek

sonuçsuz kaldı. Çünkü devlet öldürdüğü

insanların kemikleriyle yüzleşmekten,

işlediği insanlık dışı uygulamaların hesabını

vermekten korktu ve korkuyor. Oysaki

geçmişin hesabı sorulmadan ve verilmeden

özgür ve adil bir geleceğin kurulması hiçbir

koşulda mümkün değildir.

Bu bağlamda, kayıp ailelerinin mücadelesini

daha görünür kılmak, toplumsal hafızaya

hemû çek, pere û hêza xwe ji dewletê distend

mirovan qetil kirin, wenda kirin. Gotinên wan

ên hevpar jî her tim “ me nekuştiye” bû.

Xizmên wendayan û parêzvanên mafe

mirovan ên ku hemû hewldanên wan

bêencam diman, ji bo ku li hember van

pêkanînên faşîzan derkevin û ew dîwarê

tirsê yê ku bi destê dewletê hatibû avakirin

derbas bikin û hesabê wendayên di bin çavan

de bipirsin, li qada Galatasarayê têkoşîneke

bêhempa dan destpêkirin.

Cara yekemîn di 27’ê Gulana 1995’an de bi

hejmareke hindik a ku xizmên wendayan û

parêzvanên mafên mirovan li ber dibistana

lîseyê ya Galatasarayê bi navê “Qêrîna

bêdeng” dabûn destpêkirin a bi tevlibûna

xizmên wendayan ên li Amed, Êlih, Riha,

Cizîrê ev 16 salin didome.

Xizmên wendayan ji bo ku tiştên bi serê

zarokên wan, hevserên wan û dê û bavên

wan de hatine hîn bibin û ji bo darizandina

Îşkencekar û kujeran têkoşiyan.

Lê belê bi wê wehşeta wendayan hezkirî û

evîndarên gelek kesan ji destên wan hatin

stendin.

Hin kes dema ku li ber mirinê bûn, bi hêviya

ku xizmeke xwe li vir bibînê dixwestin ku li

goristana bêkesan bên binaxkirin.

Hin kesan dixwestin ku kesên li ber kevirên

gorên wan bigirîn hebin.

Car caran jî li gorî agahiyên ku digirtin, li nav

dar û beran li gorên hezkiriyên xwe geriyan.

Sed mixabin heta niha tu daxwazên wan bicih

nehatin.

Lewre dewlet tim û tim ji rû bi rûbûna kesên

ku kuştine û hestiyên wan, ji hesabdayina

kiryarên xwe yên kirêt û pêkanînên xwe yên

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

8 9

. .

Ez dixwazim şîna xwe bikim

I want to mourn

Ben yasımı tutmak istiyorum

My late uncle Nişan once told.

He had been told by one of his relatives who

set out for a journey to death during the

Deportation.

A woman waiting for death. The members of

the convoy are being killed successively. There

are some awful details that I do not want to

tell here.

I won’t tell anyway.

It is now the turn of the old Armenian

woman. She takes out some money from her

bosom. She says, “My son,” extending the

“o”s, “take this bullet money. Don’t kill me

like that. Shoot me”.

It is not known whether the cheater felt

remorse or not, he takes the money and fulfills

the agreement he made with the woman.

He shoots her on the head.

Painless death.

We are all afraid of any kind of death, of the

inevitability of death, but we can not help

notice there are standards, classes and ways of

death that are preferred.

There are so many bullet stories like this. Yet,

there are some Armenians sharing the death

ranked one after another with one bullet–

because they can only afford one bullet.

Yes, death also comes in different types.

The class differences, gender differences

that we are subject of while we are living

Rahmetli Nişan amca anlatmıştı. Ona da

bir akrabası, Tehcir’de ölüm yolculuğuna

çıkanlardan.

Bir kadın, ölümü bekliyor. Sırayla

öldürülüyorlar kafiledekiler. Burada anlatmak

istemediğim korkunç detaylar var.

Anlatmayacağım da.

Sıra bizimkininin yanındaki yaşlı Ermeni

kadınına geliyor. Kadın koynundan bir

miktar para çıkarıyor. “Oğluum” diyor o’ları

uzatarak, “Al şu kurşun parasını. Beni öyle

öldürme. Vur beni” diyor.

Bozguncu vicdana mı geliyor bilinmez, parayı

alıyor, rovelverini çıkarıp kadınla yaptığı

anlaşmaya uyuyor.

Kafasından vuruyor kadını.

Acısız ölüm.

Hepimiz ölümün her türlüsünden korkarken,

ölümün kaçınılmazlığında, ölmenin bile

standartları, sınıfları, tercih edilenleri var.

Bu kurşun hikâyeleri çok anlatılır. Hatta tek

kurşunla, arka arkaya dizilip, -paraları tek

kurşuna yetiyor çünkü- aynı ölümü paylaşan

Ermeniler var.

Evet, ölümün de çeşitleri var. Yaşarken maruz

kalınan sınıfsal, cinsel farklılıklar, ölürken,

tutsak düşerken de yok olmuyor, belirliyorlar

o sonun muhtevasını. Ermeni kadınların

hepsine tecavüz ediliyor, öldürülmeden.

Ama güzel olanlar seçiliyor aradan.

Rehmetiyê Apê Nîşan ji me re gotibû. Ji wî re

jî merivekî wî qala wan kesên ku ketine riya

mirinê ya Tehcîrê…

Jineke li bendî mirinê ye. Bi dorê têne kuştin

yên ku di wê qefîleyê de ne. Li vir gelek tiştên

tirsnak hene ku ez nikarim bibêjim. Ez ê

nikaribim bibêjim.

Dor tê pîrejina Ermenî ya hinda me. Jin ji ber

dilê xwe hinek pere derdixîne. Dibêje; “Lawo,

han ji te re, ev ji bo pereyê berikên çekan e.

Min bi vî rengî nekuje, berikek berî min de

min bikuje.”

Kujer pere digire û wekî ku jinikê jê re gotiye,

berê rovelverê dide jinikê. Bera serê jinikê

dide.

Mirina bê êş.

Em tev ji mirinê ditirsin, tevî ku em ji mirinê

ditirsin, tevî ku em nikarin ji mirinê birevin

jî, em dibînin kesên ku ji bo mirinê hin

standardan, hin qatan dixwazin.

Gelek qala çîrokên berikê tê kirin. Heta hin

Ermenî bi berikekê, ji ber ku pereyê wan

têrî berikekê tenê dike, li dû hev rêz dibin û

mirinê li hev parve dikin.

Belê, rast e, cureyê mirinê hene. Dema ku

tu dijî cudahiyên çînayetî, zayendî çawa bin,

di dema mirinê de, di dema dîliyê de wenda

nabin, naqedin; li ber dawiya mirov bandor

dikin, dawiya mirov diyar dikin. Berî ku bêne

kuştin tecawuzê hemû jinên Ermen tê kirin.

Lê yên xweşik têne hilbijartin.

Ew dibin pêşiyên Bafilleyên îroyîn.

Ciwanikên xweşik ên Ermenî…

Ew jinên Ermen yên ku ola xwe diguherînin,

pê re hemû dîroka xwe, malbata xwe ji bîr

dike û dest bi jiyaneke ji mirinê xirabtir

dikin…

Wekî dapîra Fethiye Çetin bi hezaran dayikên

bi vî rengî hene.

Ev siûd e ya bê siûdî ye? Bersiva vê pirsê yek

bi yek di çîrokên jinên Ermen de ye.

Min jî gelekan ji wan nas kirin. Bêdengî wekî

temesiyekê ser wan girtibû.

Dema ku dijiyan nediaxivîn. Di nîvî de

jiyanekê dibirin û diavêjin. Êdî Hayganuş,

Siranuş, Vartuhi, Turfanda tune bû. Ayşe,

Gulbahar, Hacer bû navê wan…

Bi mirina zarokên wan re jiyana wan a

berê miribû. Ji xwe re li teseliyê digeriyan

bi hevserên xwe yên nû, zarokên xwe yên

nû…Yên ku ji qirê xilas bûbûn û ji bo ku

nasnameya xwe veşêrin ji mecbûrî bûn

Misilman xwedî siûdê bûn. Hevserên wan êdî

kujerênwan ên berê nebûn, Misilmanên bi

hurmet bûn. Ev ji wan re baştir dihat.

Lê gelek ji wan jî ji mecbûrî ketin berika

kujerên zarok û hevserên xwe. Tecawuza

domdar… Ew zarokên ku ji wan çêbûn û bi

wan re riya çûndin û hatinê… Şûn de…

Li ber mirinê kirina Hayr û Merê, ango

diaya bi navê “Bav ême yê li ezmanan”; piştî

demeke dirêj derxistina ewî xaçê pêşî û yê

dawî… Cara pêşîn ji neviyên xwe re vegotina

rastiyan….

Lawo ez Ermenî me. Ev çi êş gelo! Ne

mumkun e ku mirov texmîn bike…

Mirovek bi çi awayî bi vê êşê dijî, bêyî ku şîna

Bugünkü dönmelerin ataları oluyor onlar.Güzel, genç Ermeni kadınları…Dinini değiştirmek, bütün tarihini, ailesini bir günde unutup, ölümden beter “yeni” bir hayata başlayan Ermeni kadınları…Fethiye Çetin’in anneannesi gibi binlercesi var. Talih mi yoksa talihsizlik mi, cevabı her bir Ermeni kadınının hikâyesinde saklı…Ben de çok tanıdım onlardan. Suskunluk bir şal gibi örtmüştü üzerlerini. Konuşmuyorlardı yaşarken. Bir hayatı keskin bir bıçakla, kesip atmışlardı ortasından. Artık Hayganuş, Siranuş, Vartuhi, Turfanda yoktu. Ayşe, Gülbahar, Hacer’di isimleri… Çocukları ile birlikte, eski hayatları da ölmüştü. Teselliyi yeni kocalarından doğan yeni çocuklarında, hayatlarında buldular. Onları soykırımdan kurtaran, sonra da kimliğinin gizlenmesi için Müslüman olmak zorunda olanlar daha şanslıydılar tabii. Yeni kocaları, eski katilleri değil, merhamet sahibi Müslümanlardı. Bunu hazmetmek daha kolaydı.Ama birçoğu da çocuklarının, kocalarının katillerinin koynuna girmek zorunda kaldılar. Bir hayat boyu süren tecavüz. Onlardan doğan çocuklara annelik ederken yaşanan gel-gitler. Sonra…Ölüm döşeğinde edilen Hayr-Mer, yani Göklerdeki Babamız duası, uzun zaman sonra çıkarılan o ilk ve o son Haç. Ve toruna ilk kez fısıldanan gerçekler.Ben bir Ermeniyim evladım. Nasıl bir acıdır bu! Tahmin etmek bile mümkün değil.Bir insan bu acıyla nasıl yaşar, yas tutulmasına bile izin verilmemişken.Böyle kaç nesil geldi geçti. 96. yılında hala Ermeniler yaslarına başlayabilmiş değiller. “Ölüler usulüne uygun gömülmezse geri

don’t disappear while we die or while we are

held captive, it is these class differences that

determine the content of our ends. All of the

Armenian women were raped before they

were killed.

However the beautiful ones were selected.

They are the ancestors of today’s converted

Armenians.

Beautiful, young Armenian women…

The Armenian women who were forced to

convert their religion, forced to forget all

about their own history and their family

and in one day start a “new” life worse than

death…

There are thousands of Armenians like the

grandmother of Fethiye Çetin. Are they lucky

or unlucky? The answer is hidden behind the

story of each Armenian woman…

I have known many of these women. Their

silence covered them like a scarf. They did

not talk. Their lives were cut into two from

the middle by a sharp knife. There were

no Hayganuş, Siranuş, Vartuhi, Turfanda

anymore. They became Ayşe, Gülbahar,

Hacer… Their previous lives died with their

children. They found solace in their new

children from their new husbands and lives.

The ones rescued from the genocide and

then converted to Islam in order to hide their

identities were the luckier ones of course.

Their new husbands were merciful Muslims.

Their cases were easier to endure.

But many of them had had to become the

wives of the killers of their children and

their husbands. A life long rape. It is an ebb

and flow experience they witnessed while

mothering their own children from these new

Markar Esayan

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

10 11

. .

xwe bike…

Bi vî awayî çend nifş çûn û hatin. Ev sala 96an

e lê hê jî Ermenan dest bi şîna xwe nekirine.

Min nivisandibû û gotibû “ku mirî li gorî rê û

rêçikan neyên veşardin dê vegerin.” Ermenan

li gorî rê û rêçikan miriyên xwe veneşartin. Ev

ji bo wan nehat dayîn.

Hê jî vî mafê wan nehatiye dayîn.

Şîn dest pê nake.

Raborî nabe raborî, ji ber wê jî mirov nikare

despêkek bike.

Li Arafê du gelên lanetkirî; Ermen û Tirk…

Wekî ku Hirant digot; her du gel jî nexweş in

û her yek nûjdarê yê din e.

Niha em li bîra xwe dikolin. Diêşê. Ermen

dihejin li hember berpirsiyariya nejibîrkirinê

û nenefretkirinê ya me ya li hember bav û

kalan…

Ji bo ku serî bi vê êşê re derînin hinek ji wan

xwe li jibîrkirinê datînin, hinek jê jî xwe

radestî nefretê dikin.

Gelo em dikarin wan sûcdar bikin?

Lê dema em li bîra xwe dikolin digel êşan

tiştên baş jî hene.

Mixabin bi demê re em wan jî ji bîr ve dikin.

Bi tenê li şûnê hestewariyekê dimîne.

Hêrsa li hember înkara êşê û li aliyê Tirkan ya

dijber…

Diviya wisa nebûna… Lê bû. Me

bêhurmetiyê li hember raboriyê kir û ew jî

ji dû me naqete. Tu biryarê parlamentoyekê

têr nake ku Ermen dest bi şîna xwe bikin.

Qira Fila li Marsê jî bê pejirandin dîsa ji

bo Ermenan nabe şîfa, Ermen xwe baş hîs

nakin…

Ku Tirk wan fêm nekin, wan hemêz nekin,

ku nebêjin; “birayê min li te neheqî hat

gelirler” diye yazmıştım. Ermeniler ölülerini usulüne uygun gömme fırsatı bulamadı. Bu hak onlara tanınmadı.Hala da tanınmış değil.Oysa yas bir türlü başlamıyor.Geçmiş bir türlü geçmiş olmuyor. Yeni bir başlangıç yapamıyorsunuz.Arafta lanetlenmiş iki halk Ermeniler ve Türkler…Hrant’ın dediği gibi, iki halk da hasta ve doktorları da birbirleri. Şimdi, belleğimizi kazıyoruz. Acıyor. Atalarımıza karşı unutmama sorumluluğu ile nefret beslememe gerekliliği arasında bir sarkaç gibi sallanıyor Ermeniler.Bir kısmı kendini hafızasızlığa, bir kısmı ise nefrete teslim ediyor, mücadele edebilmek için bu acıyla.Suçlayabilir misiniz onları? Oysa kazıdığımız o bellekte, acı şeylerin yanında iyi şeyler de var.Onları da kaybediyoruz, zaman geçtikçe, ne yazık.Geride sadece bir duygu nebulası kalıyor.Acının inkârına duyulan öfke ve Türklerdeki karşıtı.Böyle olmamalıydı. Ama oldu. Geçmişe saygısızlık ettik ve o da peşimizi bırakmıyor. Hiçbir parlamento kararı Ermenilerin yasını başlatmaya yetmez. Soykırım Mars’ta bile kabul görse, Ermeniler kendilerini şifa bulmuş hissetmeyecek çünkü.Eğer Türkler onları anlamazsa, onları kucaklamazsa. “Kardeşim evine dön, haksız yere kovuldun. Haksız yere öldürüldün. Acını anlıyorum. Gel birlikte ağlayalım” demezse…Bunu devletler yapamaz. Yapmayacak da, yapmasınlar da zaten.

husbands…

The Hayr-Mer prayer which is the prayer

of Our Father in the Sky said in the

deathbed, the first and last crossing after a

long time. And the truth whispered in the

grandchildren’s ear for the first time.

‘I am an Armenian my son.’ What a pain is

this! It is impossible even to imagine.

How one can live with such a pain, while one

is banned to mourn.

How many generations have come and gone

like that. The Armenian people have not

started to mourn on the 96th year. I wrote, “If

dead are not buried properly they will come

back”. The Armenians did not have a chance

of burying their dead properly. They did not

have this right.

And they still do not have this right.

Yet, somehow, mourning does not start.

Somehow, the past can not become the past.

You can not make a fresh start.

The Armenians and Turks are two nations

damned in the Purgatory….

As Hrant said, two of them are ill and they

are the remedy to one and another.

Now we are scratching our memories. It hurts.

The Armenians are swinging like a pendulum

between the responsibility of remembering

and the need of not hating.

In order to fight with this pain they surrender

themselves to both being without memory and

hate.

Can you blame them?

Yet, in the memory that we scratch, there are

good things too.

We also have been losing them as time passed

by, what a shame.

kirin, ka vegere mala xwe, tu bi neheqî hatî qewirandin, tu bi neheqî hatî kuştin, ez êşê te fêm dikim, de ka were em bi hev re bigirîn…”Dewlet vê nakin, nikarin bikin û bila nekin jî…Başiya me bi me ye. Bê ku em dakevin siyasetê me dikarin vê meselê çareser bikin…Ez dibînim ku waye vê pêvajoyê dest pê kiriye. Hirant hemû bendavan hilweşand, hemû hesaban serobino kir…Nevî dertênê û diaxivin êdî… 24ê Nîsanê êdî li Tirkiyeyê jî bi bîr tê. Li ser wicdanê gel peyva dîroka fermî serweriya xwe wenda dike.Ji bo min a girîng ev e, ya ku hêvî dide min ev e.Jê şûn de beredayî ye.Ez êdî gelek westiyam.Ermen gelek westiyan.Ez dizanim ku Tirk jî wisa ne.Ne erd, ne pere û ne jî tiştek din…Bi tenê ez dixwazim şîna xwe bigirim.

Bizim şifamız birbirimizde. Hiçbir siyasete dâhil olmadan aşabiliriz bu zorluğu.Bu sürecin başlamış olduğunu görüyorum. Hrant kırdı tüm barajları. Alt üst etti tüm hesapları.Torunlar ortaya çıkıp konuşuyorlar artık. 24 Nisanlar Türkiye’de de anılıyor. Resmi tarihin inkâr söylemi, üstünlüğünü hızla kaybediyor halkın vicdanında.Benim için önemli ve umut veren budur.Gerisi boş.Ben artık çok yoruldum.Ermeniler çok yoruldu.Eminim Türkler de öyle.Ne toprak, ne para ne pul…Sadece yasımı tutmak istiyorum.

There is only a nebula of emotion that remains. The anger towards the denial of the pain and its reciprocal among Turks.It should not have been this way. Bu it did. We have been disrespectful to the past, so it haunts us. No decision of the parliament will be enough to start the mourning of Armenians. Even if genocide is accepted at Mars, Armenians will not feel themselves healed.If Turks do not understand them or hug them…. If they do not say, “My brother, my sister, come back, you were unfairly sent away. You were unfairly killed. I understand your pain. Let’s cry together”…States can not do this. They will not and they do not do it anyway. We hold the treatment for one another. We can overcome this difficulty without getting involved in the politics.I see that this process has started. Hrant knocked down all the dams. He shook up all the plans.The grandchildren are now coming out and talking. The April 24s are also been commemorated in Turkey. The denial discourse of the official history has been losing ground in the public conscience.This is what is important and promising for me.The rest is vain.I grew so tired.Armenians also grew so tired.I am sure so are the Turks.Neither land, nor money…All I want is to mourn.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

12 13

. .

Polîtîkaya Dewletê Ya Wendakirina Di Bin Çavan De

The Losing Under Custody Policy of the State

Devletin Gözaltında Kayıp Etme Politikası

I think that the greatest pain one can live is the

death of their loved ones.

It is very difficult to send off most loving

persons to the infinity, not to be able to touch

them again, not to be able to hear their voice

and it is hard to try to content with their

memories.

I experienced, so I know…

But, the disappearance of the most loving

person in your life, not to be able to know if s/

he is alive or not, to wait as if s/he can appear

any time, not to be able to accept his/her death

and increasingly becoming hopeless within the

spiral caused by hope and hopelessness…

All of these are very awful feelings…

Not having even a graveyard that you can

go, but to lose all your hopes about his/her

return…

This state put people through all these feelings

and she continues to do so.

“Enforced disappearances under custody” has

become a state policy against the opponents

since the period of Ittihat and Terakki the

Committee of Union and Progress.

But, unfortunately, the society’s insensitivity

with regards to the issue and the belief to the

lies of the official ideology make the memories

weaker.

The Armenian intellectuals who disappeared

under custody started to be memorialized in

Bir insanın yaşayabileceği en büyük acının

sevdiklerinin ölmesi olduğunu düşünüyorum.

En sevdiğin kişiyi, sonsuzluğa uğurlamak, ona

bir daha dokunamamak, onun sesini bir daha

duyamamak ve onun hatıraları ile yetinmeye

çalışmak çok zor.

Ben de yaşadım, biliyorum…

Ancak, çok sevdiğinin “kayıp” olması, yaşayıp

yaşamadığını bilememek, her an gelecekmiş

gibi beklemek, öldüğünü kabullenememek,

umut ve umutsuzluğun yarattığı sarmal içinde

günden güne çaresizleşmek…

Bunların hepsi çok korkunç duygular…

Gidecek bir mezarın bile olmaması,

ama döneceğinden de çoğu zaman umut

kesmek…

Bu devlet, insanlara bu duyguları yaşattı ve

yaşatmaya da devam ediyor.

“Gözaltına alıp kaybetmek” İttihat Terakki

döneminden beri Türkiye’de muhaliflere karşı

bir devlet politikası olarak uygulandı.

Ancak, ne yazık ki bu konuda toplumun

duyarsızlığı ve resmi ideolojinin yalanlarına

olan inancı, bellekleri hep zayıf tuttu…

1915’de soykırım öncesi gözaltına alınıp

kaybedilen Ermeni aydınlar ancak 2010

yılında anılmaya başlandı.

Toplum, 95 yıl geç kaldı. Kişisel olarak birçok

gözaltında kaybedilme olayını çok yakından

yaşadım. Hatırlıyorum 1995 yılının birinci

Ji bo mirov êşa herî mezin ew e ku

heskiriyekî/e mirov bimire.

Ew kesê/a ku mirov jê hes dike; mirov dê

wî/ê verê bike ber bi nehatinê ve, mirov dê

êdî wî/ê nebîne, mirov dê êdî dengê wî/ê

nebihîze û bi tenê mirov dê qîma xwe bi

bîranînên wî/ê bîne... Ev gelek zor e ji bo

mirov.

Min vê yekê dît, ez dizanim...

Lê ku mirov heskiriyê xwe “wenda” bike,

mirov nizanibe ka ew heye an tune ye, mirov

her tim li hêviyê be ku ew ê di derî re derê û

were, mirov jê bawer neke ku miriye û bi vê

hestewarî û derûniya hanê roj bi roj xwe bê

çare bibîne perîşan bibe...

Ev tev hestên gelek zor û dijwar in...

Gorek tune be ku mirov here serê, lê ku

hêviya hatinê jî ji wendayê/a te tune be...

Vê dewletê van hestan bi mirovan da jiyandin

û hê jî dide jiyandin.

“Girtin û wendakirin” wekî polîtîkayeke ji

dema Îttîhat û Teraqiyê maye, ji wê demê

heta niha li Tirkiyeyê kesên ku muxalifên

dewletê ne hatine wendakirin...

Mixabin û sed mixabin di vê mijarê de civak

bêdeng e û îdeolojiya fermî ya dewletê hişê

civakê her tim lawaz dihêle, hiştiye.

Di sala 1915an de rewşenbîrên Ermenî

hatibûn girtin û hatibûn wendakirin lê di sala

2010an de hatin bibîranîn, ango piştî 95 salan.

Ez wekî kes bûm şadê gelek wendayên piştî

girtinê.

Tê bîra min sala 1995an meha Rêbendanê

bû...

Ridvan Karakoç rojek hat nûsîngeha min. Di

nava tevgera welatparêz de bû. Got ku her tim

ji aliyê polîsên xefye ve tê şopandin. Ew li ser

wê fikrê bû ku ji aliyê endamên JITEMê ve

dihat şopandin û metirsiyên wî hebûn. Alîkarî

ji min xwest. Min jî jê re got ku ‘divê di serî de

tu wekaletê bistînî û çi tişt hatin serê te tu min

agahdar bikî, ji min re bibêji.’

Di ser re bi qasî 10 roj derbas bûbû.

Îcarê bi telefonê li min geriya. Got ku wî

wekaletnameyê derxistiye. “Her tim li dû

min in, ji ber wê ez nikarim bêm, ez ê

wekaletnameyê bi posteyê bişînim.” Şûn jî got:

“Ku tiştek were serê min berpirsê wê dewlet e,

tu vê bizanibî.”

Piştî çend rojan wekaletname hate ber destê

min.

Di dawiya meha Reşemiyê de malbata wî li

min geriya, gotin ku ew tu agahî ji Ridwan

nagirin. Ez piştî wê li her derê geriyam,

min pirsî, tu ciyek ku ez serî lê nedim nema.

Şubeya “Terorle Mucadeleyê”, qereqol,

cendirme, morg û hemû derên din. Di ser re

du meh derbas bûbû, malbat gihîştin wî; lê

bedena wî ya bê can, laşê wî yê îşkencekirî.

Piştî ku îşkence kiribûn wî binax kiribûn.

Ez li wê derê nebûm. Ji ber nivîseke min ceza

li min hatibû birîn ez mehkûm bûm.

Di merasîma defnkirina wî de ez ne li wê

bûm.

Lê em her rojên şemiyan li meydana

Galatasarayê saet di 12:00an de bang li wan

dikin.

ayıydı. Rıdvan Karakoç bir gün büroma

geldi. Yurtsever hareket içindeydi. Her

gün, her an sivil giyimli kişiler tarafından

takip edildiğini anlattı. Takip edenlerin

jitem elamanları olduğunu düşünüyordu ve

endişe içindeydi. Yardımımı istedi. Ben de

öncellikle bir vekâlet çıkartmasını ve yaşadığı

her sorunu bana bildirmesini istedim.

Yaklaşık 10 gün geçti. Bu kez telefonla aradı.

Vekâletnameyi çıkarttığını söyledi “ama her

an peşimdeler, bu nedenle gelemiyorum,

vekâletnameyi posta ile gönderiyorum” dedi

ve ekledi: “Bana bir şey olursa, sorumlusu

devlettir, bunu bil”.

Vekâletname birkaç gün sonra elimdeydi.

Şubat ayının sonlarına doğru ailesi aradı.

Rıdvan’dan haber alamıyorlardı. Ben, o süre

içinde başvurmadık yer bırakmadım. Terörle

mücadele şubesi, karakollar, jandarma,

morg aramadığımız yer kalmadı. Ve aradan

iki ay geçmişti ki Rıdvan’ın işkence edilmiş

ve öldürüldükten sonra gömülmüş cansız

bedenine ulaşıldı.

Ben ise, orada bulunamadım. Çünkü yazmış

olduğum bir yazı nedeniyle hakkımda

verilmiş hapis cezası kesinleşmişti ve

aranıyordum.

Onun son yolculuğunda bu nedenle yanında

olamadım.

Ancak, bizler her Cumartesi günü

Galatasaray meydanından saat 12.00’de

onlara sesleniyoruz.

Devlet, sadece Kürt, Ermeni, muhalif

oldukları için yüzlerce insanı gözaltında

kaybetti.

Failleri uzakta aramaya gerek yok. Katiller

bizim ödediğimiz vergilerle yaşamlarını

2010. The society was late for 95 years.

I experienced a disappearance under custody

incident very closely.

I remember, it was the first month of 1995.

One day Rıdvan Karakoç came to my office.

He was involved in the Kurdish movement. He

told me that he was followed by civil people

everyday and every moment. He thought

that the followers were the staff of JITEM

(Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror

Unit) and he was worried. He asked my help.

And I asked him to give me power of attorney

and to inform me regarding all the problems

that he experienced.

About 10 days had passed. He called me by

phone. He told met hat he prepared the power

of attorney. But he said, “I am followed all

the time, so I can not bring it myself, I will

send it by post”. And he added, “If something

happens to me, it is the state who is responsible

for this”.

A few days later I received the power of

attorney.

His family called me towards the end of

February. They had not heard from Rıdvan.

I applied everywhere. Branch of Fighting

against Terrorism, police stations, gendarmerie,

morgue, we looked everywhere. Two months

later the tortured and buried lifeless body of

Rıdvan was found.

I was not able to be there. Because I was given

a prison sentence because of an article that I

wrote and I was wanted by police.

So, I could not be with him in his last journey.

But, we call them each Saturday on

Galatasaray Square at 12.00a.m.

The state has lost hundreds of people under

Eren Keskîn

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

14 15

. .

Dewletê bitenê Kurd û Ermen û muxalifan di bin çavan de wenda kir. Kiryar li dûr nîn in. Kujer bi bacên ku em didin dijîn. Ew saziyên wekî Teşkîlat-i Mahsûsa, JITEM, Daîreya Şerê Taybet pereyê xwe distînin. Ew kujerên ku serê her canekî prîm û pere distandin.Ew bi tenê kujer in.Yên ku fermanê didin; wan milîtarîstên ku her dem bi destê xwe ji civakê re dibêjin “hiş” û ditirsînin, yên ku bi riya fermandariyê yasa û hikumet û darizandinê dixin rêzê, yên ku siyaseta hindir û derve diyar dikin, yên ku bi riya OYAKê ji bac û xercê xwe muaf digirin û bi vî awayî sermiyanê xwe mezin û berfireh dikin, yên ku em bi her awayî wan nas dikin in! Ew milîtarîst in. Mixabin û sed mixabin ew hê jî diaxivin... Heta ku ev nasnameya van kujeran ji aliyê civakê ve bi dengekî bilin hat gotin û heta ku li van kujeran bê pirsîn ew ê biaxivin...Ji bo ku ew rawestin, bêdeng bimînin divê em dengê xwe bilind bikin û biqîrin...

devam ettiriyorlar.Onlar, Teşkilat-ı Mahsusa, Jitem ve Özel Harp dairesi gibi yapılardan maaşlarını alarak üstüne üstlük kaybettikleri her can için pirim kazanan tetikçiler…Onlar, sadece tetikçi…Onlara emir verenler ise her dönem parmaklarını sallayarak tüm toplumu tehdit eden, yasama, yürütme ve yargıya talimat veren, hazırladıkları resmi siyaset belgeleri ile herkesi yöneten, iç ve dış siyaseti belirleyen, OYAK’la her türlü vergi ve harçtan muaf olarak ve haksız rekabet yaparak sermayesini güçlendiren ve yüzleri, giysileri, rütbeleri çok tanıdık olan militaristler!Onlar ne yazık ki konuşmaya devam ediyorlar…Ve tetikçilerin gerçek kimlikleri toplumun geniş kesimleri tarafından yüksek sesle dillendirilene ve hesap sorulana kadar konuşmaya devam edecekler.Onların susması için bizim haykırmamız gerekiyor…

custody just because they are Kurdish, Armenian or opponent. There is no need of searching them far away. The killers continue their lives with the taxes that we pay. They are the shooters who either take their salaries from the organizations such as Special Organisation (Teşkilat-ı Mahsusa), Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror Unit (JİTEM) and Special Warfare Department (Özel Harp Dairesi) or take premium for every person that they killed. They are just shooters…The ones giving the orders are the militarists who threaten the society all the time, give orders to legislative, executive, jurisdiction, who govern everybody with official policy documents, who determine internal and foreign policy, who strengthen their capital by unfair competition and being exempt from every kind of taxes and fees. Their faces, clothes, ranks are very familiar.Unfortunately they continue to speak…And they will continue to speak until their names will be spoken out and until they will be hold responsible by the large sections of the society. In order to silence them we have to speak out…

Ji ber ku li Tirkiyeyê demokrasî û rêgezên

wê, ji roja avakirina komerê vir ve li ser

polîtîkayên yek-netewetiyê hatine avakirin;

ev yek weke sedema bicînebûna demokrasî

û pirsgirêkên rojane ku em dijîn tê

qebûlkirin. Tûnebûna birêkûpêkkirina ji bo

nasnameyên cûda yên olî, neteweyî, zimanî

û hwd. dibe sedema daxwazên çandî, siyasî,

aborî yên derdorên ku xwe cûda dihesibînin.

Pêvajoya pevçûnê ya 30 salan ku di derbarê

pirsgirêka Kurd de didome, bi taybetî li

rojhilat; me bi encamên ciddî yên mafên

mirovan ve rûbirû dihêle. Em dikarin

bibêjin ku kirinên dewletê yên der-hiqûqî

ku li heremê hatine meşandin, dibe sedema

rapêçkirina mafê jiyanê, zordariya goçkirinê

û binpêkirinên gelek mijarên din ên girîng.

Di pêvajoya ku li qadên navnetewî jî weke

şer tê binavkirin de, şahidî ji gelek pêkanînên

der-zagonî yên li hemberî welatiyên Kurd

yên ku ji polîtîkayên dewletê ne razî ne

hatiye kirin.

Bi taybetî li herêmên ku Kurd dijîn,

polîtîkayên dewletê bûye sedema bi deh-

hezaran mirina welatiyan. Dewlet bi van

kiryarên xwe, saziyên xwe yên ku tu bingeha

wan a hiqûqî nîn e bûye sedema bi hezaran

wendahiyan û bi milyonan koçberiyan. Ew

pêvajo û pêkanînên dewletê yên ku cihêtiyan

Türkiye’de demokrasi ve ilkelerinin, devletin

kurulduğu günden itibaren uygulanan

tek kimliğe dayalı politikalar nedeniyle

yerleşmemesi, günümüzde yaşanan sıkıntıların

temel sebeplerindendir. Etnik, dinsel, dilsel

ve diğer farklı kimliklerin yaşamasına yönelik

düzenlemelerin olmaması, farklı olduğunu

düşünen kesimlerin siyasal, ekonomik ve

kültürel taleplerde bulunmasına neden

olmuştur.

Yaklaşık 30 yıldır Kürt sorununda yaşanan

çatışmalı süreç, bizleri özellikle ülkenin

doğusunda temel insan hakları açısından ciddi

sonuçlarla karşı karşıya bırakmıştır. Devletin

hukuk dışı uygulamalarıyla, bölgemizde

yaşam hakkının gasp edilmesinden tutalım,

zorla göçertilmeye kadar birçok hayati

alanda ihlallerde sınırların aşıldığı ve hatta

son noktalara vardırıldığını söyleyebiliriz.

Uluslararası alanda ‘düşük yoğunluklu savaş’

olarak tanımlanan çatışmalı dönemde,

sivil olup devletin mevcut politikalarını

benimsemeyen Kürt yurttaşlara yönelik

sınır tanımayan uygulamalara tanıklık

edilmiştir. Özellikle de Kürtlerin yaşadığı

bölgelerde devletin legal kurumları veya yasal

dayanağı olmayan oluşumları aracılığıyla on

binlerce yurttaş yaşamını yitirmiş, binlercesi

kaybedilmiş, milyonlarcası yerinden zorla

göçertilmiştir. Devletin, farklılıkları yok

It is accepted that one of the fundamental rea-

sons of today’s problems is caused by not being

established of democracy and its’ principles due

to single identity policy of the state which has

been executed since the state established. As a

result of not having regulations for the living

of the ethnic, religious, linguistic and other

different identities, the sections who think that

they are different made a claim about political,

economical and cultural demands.

The conflictive process which have been

experienced for 30 years about the Kurdish

issue has confronted us with very serious results

regarding the fundamental human rights in the

east of the country. In many important fields

such as the unlawful applications which were

brought into practice by the state, usurp of the

right to life, forcing people to migrate, the state

has exceeded the line and we have arrived at

the last point. In the conflictive period which is

defined as low profile war, it was witnessed illi-

mitable applications towards the civil Kurdish

citizens who do not adopt the existing policies

of the state. Particularly in the locations which

Kurds live, as a result of the policies applied

by the state, thousands of citizens who are not

from the same nation and the religion with the

state and who are against the state were killed

via legal or illegal formations of the state, tho-

usands of them were disappeared, millions of

Komelaya Mafên Mirovan a Şaxa Amedê

İHD Diyarbakır Şubesi

HRA Diyarbakır Branch

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

16 17

. .

tûne dihesibînin bi kuştinên der-darazê,

cinayetên ku berpirsên wan eşkera ne,

zordariya goçberiyê, şewitandina gundan,

îşkence û muameleyên xirab, destavêtinên ku

di bin çavan de têne kirin û binpêkirinên cidî

bi encam bûye.

Hê jî birîn û pirseke bê bersiv a civakî ku di

rojevê de ye, wendahî ne. Wendakirinên di

binçavan de bi taybetî li welatê Kurdan, bi

darbeya 12ê Îlonê dest pê kiriye. Bi hezaran

welatî, bi serdegirtinên malan, li ber çavên

malbatên wan hatine wendakirin, zar û

zêçên wan hatine destgirkirin. Sedem jî her

tim heman sedem e; “Em ê îfadeyên wan

bigirin û pişt re wê vegerin mal.” Lê belê

qismekî mezin ji yên ku hatine destgirkirin,

yan bi kuştinên der-darazî hatine kuştin, yan

jî carek din tu agahî ji wan nehatine girtin.

Bersiva ku ji malbatên ku li wendahiyên

xwe digerin, bêrêziya dewletê ya li hember

welatiyên xwe nîşan dide û digihêje asteke

ku welatiyan rencîde dike. Wendahî, hê jî

weke bûyerên bê bersiv li benda me ne. Ne

gengaz e ku nerihetiya li du wendahiyan

maye çareser bibe. Gorên tomerî ku li her

derê welatê Kurdan derdikevin, girîngiya

pirsgirêka wendahiyan nîşan dide. Ew

pirsgirêk, weke rêbazeke rûbirûhatina civakî

li hemberî me disekine.

Tevî hemû daxwazên neteweyî, hê jî dewletê

tu gaveke cidî neavêtiye. Gorên tomerî yên

ku bi teşebûsên parêzvanên mafên mirovan

derdikevin, ji bo xizmên wendahiyan dibe

sedema hêviya dîtina cenazeyên xwe.

Neteweyên Yekbûyî (NY) di 18ê Berfanbara

1992’yan de, “Danezana di der barê

sayıcı uygulamalar, yargısız infazlar, faili belli

cinayetler, zorla göçertilmeler, kaybedilmeler,

köy yakmalar, işkence ve kötü muameleler,

gözaltında tecavüzler gibi birçok başlıkta ciddi

ihlalleri ile sonuçlanmıştır.

Kayıplar, günümüzde halen yanıtını bekleyen

ve kanayan önemli bir toplumsal yaradır.

Özellikle Kürtlerin yaşadığı bölgelerde 12

Eylül askeri darbesi ile birlikte binlerce yurttaş

zorla alıkonulmuştur. Gerekçe ise hep aynı:

“İfadesini alacağız ve ondan sonra evine

dönecek”. Ancak alıkonulanların önemli

kısmı ya yargısız infazlara maruz kalmış ya da

bir daha kendilerinden haber alınamamıştır.

Yakınlarını arayan ailelere verilen cevaplar,

devletin yurttaşlarına olan saygısızlığını ortaya

çıkarır ölçüde rencide edici düzeyde olmuş ve

hiçbir sonuç alınamamıştır. Kayıplar, halen

yanıtını bekleyen önemli bir olgu olarak bizleri

beklemektedir. Kayıpların bıraktığı hasarın

giderilmesi mümkün değildir. Kürtlerin

yaşadığı alanın hemen her tarafında ortaya

çıkan toplu mezarlar, kayıpların ne kadar

önemli bir sorun olduğunu bizlere göstermiştir.

Zorla kaybedilmeler halen açılmayı bekleyen,

bir diğer anlamda da toplumsal yüzleşmenin

önünü açacak bir sorun olarak karşımızda

durmaktadır. Ulusal düzeyde istenen tüm

taleplere rağmen, devlet eliyle henüz ciddi bir

adım atılmamıştır. İnsan Hakları savucularının

girişimleriyle ortaya çıkmaya başlayan toplu

mezarlar bile kayıp yakınları için bir umut ışığı

haline gelmiştir.

Dünyada çatışmaların ve darbelerin yoğun

olarak yaşandığı bölgelerde yaygın görülen

yaşam hakkı ihlaline ve zorla kaybedilmelere

ilişkin Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun

them forced to migrate. The applications of the state which ignore the differences, resulted in serious violations in the titles such as extraju-dicial executions, forced migrations, disappe-arences, village burnings, killings, torture and ill- treatment, rape in custody. Nowadays, an important injury which is still bleeding and waiting for reply is disappeared people. The enforced disappeared people parti-cularly in the Kurdish regions emerged after the military coup in 1980. Houses of thousands of citizens were raided and their fathers, sons and daughters were kept by force in front of their families’ eyes. The justification has been the same always: “We will take his/her testimony and he/she will come back home”. But, many of them has been subjected to extrajudicial executions or nothing has been heard from them. The replies of the state to the relatives of the lost ones have been so hurting that it almost expose the disrespect of the state towards its’ own citizens and no result have been achieved. The lost ones is stil waiting for us as an impor-tant fact waiting for reply. It is impossible to remove the damage caused by the disappeared ones. The mass graves emerging in all around the Kurdish regions show us how important the problem is. The issue of enforced disap-pearances is infront of us as a problem which can open the way for social facing. Despite all the demands on the national level, the state has not taken a serious step so far. The mass graves coming out as a result of the attempts of the human rights defenders who have become a light of hope because they thought that they could finally find their mortuaries. The United Nations issued Declaration on the Protection of All Persons from Enforced

parastina herkesî ya li hemberî wendakirinên

bi zorê de” weşandiye. Ew denezan di

derbarê binpêkirina mafê jiyanê ku li

heremên li ser rûyê cîhanê ku pevçûn û

derbe zêdetir didomin hatiye weşandin.

“Peymana navnetewî ya di der barê parastina

hemû kesan a li hemberî wendakirinê” jî di

20ê Berfanbara 2006an de, ji aliyê Desteya

Giştî ya Neteweyên Yekbûyî ve hatiye

qebûlkirin. Ew peyman, wendakirinên bi

zorê qedexe dike û rê li ber rastiyên di der

barê wendahiyan de ku malbat lê digerin

vedike.

Peyman ji aliyê 100 dewletên ku di nav de

Iraq jî heye, di sala 2001ê de hate îmzekirin.

Di nava dewletên ku ew peyman îmze kirine

de, dewletên wek Arjantîn, Şîlî, Bolîvya, ku

li wan welatan derbe hatine kirin, pêvajoyên

dîktatoriyê derbas kirine, pêvçûnên ciwakî

qewimîne, wendahî derketine holê û gelek

binpêkirinên giran lê hatine hatine kirin jî cî

digirin. Lê belê tevî bi hezaran wendakirin

û banga hêzên navnetewî Tirkiyê hê jî ew

peyman îmze nekiriye.

Peyman ji bo dewletên ku bi paşeroja

xwe re rûbirû bûne gelek berpirsiyariyan

dixe rojevê. Di peymanê de sûcê

wendakirinan, “Ew sûc li ber pêşketina

hiqûqê giringiyeke û weke sûcekî li hember

mirovahiyê tê binavkirin û tê diyarkirin

ku ew mijar hasasiyetên dewletê yên ku bi

parastinaazadiyan derdikevin pêş

kemasiyeke mezin derdixe holê.” Li gorî

peymanê, “Tu dewlet nikare bi zorê

wendakirinan pêk bînin, nikare destûrê

bide vê yekê an jî nikare wek pêkanîneke

18 Aralık 1992 tarih ve 47/133 sayılı kararıyla

“Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Herkesin

Korunmasına Dair Bildiri” yayınlamıştır. Zorla

kaybetmelere ilişkin BM Genel Kurulu’nda

“Bütün Kişilerin Zorla Kaybedilmeden

Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme”

ise 20 Aralık 2006’da kabul edilmiştir. Zorla

kaybedilmeleri yasaklayan ve ailelerinin

kaybedilenle ilgili gerçeği öğrenmesine

imkan veren BM Bütün Kişilerin Zorla

Kaybedilmeden Korunmasına Dair

Uluslararası Kayıplar Sözleşmesi 6 Şubat 2007

tarihinde imzaya açılarak yürürlüğe girmiştir.

Sözleşmeyi 2011 yılı itibarıyla aralarında

Irak’ın da bulunduğu 100 ülke imzalamıştır.

Onaylayan ülkeler arasında, askeri darbelerin

uygulandığı, diktatörlük dönemlerinin

yaşandığı, toplumsal çatışmaların meydana

geldiği yönetimlerin uyguladığı politikalar

sonucu kayıplar da dahil birçok ağır hak

ihlallerin yaşandığı Arjantin, Şili, Bolivya ve

Irak gibi ülkeler de bulunmaktadır. Türkiye ise

ulusal ve uluslararası örgütlerinin çağrılarına

rağmen, sözleşmeyi henüz imzalamamıştır.

Sözleşme, onaylayan ülkelere geçmişle

yüzleşme adına önemli yükümlülükler

getirmektedir. Sözleşmede, zorla kaybedilme

suçu “zorla kayıp edilmenin hukukun

üstünlüğü ve toplumun en derin değerlerini

baltalamakta olduğu ve bu tür eylemlerin

sistematik olarak yapılmasının insanlığa karşı

bir suç oluşturduğu” şeklinde tanımlanmıştır.

Sözleşmeye göre ülkeler, “Hiçbir devlet zorla

kayıp edilmeyi uygulayamaz, izin veremez

ya da hoş göremez. Devletler zorla kayıp

edilmeleri önlemek ve ortadan kaldırmak

için gerekli tüm araçları ulusal ve uluslararası

Disappearance with the decision of the General Assembly the dated 18 December 1992 and numbered 47/133 regarding the regarding violence of right of living and enforced disap-pearances in regions experiencing high densitiy conflicts and military coups. The “International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance” was accepted by the UN general Assembly on 20 December 2006. “International Convention for the Protec-tion of All Persons from Enforced Disappearan-ce” banning the enforced disappearences and enabling the families learning the facts about the disappeared ones opened for signature and came into effect on the 6 February 2007. The convention has been signed by 100 count-ries including Iraq until 2011. Among them there are countries such as Argentina, Chilie, Bolivia and Iraq which experiences military coups, dictatorial rule, violence of rights as a result of the policies applied by administrations during the conflictive periods. Turkey has not signed the convention yet although there has been thousands of enforced disappearance in-cidents in its’ recent history and the call of the national and international organisations. The convention brings important guiding obligations to the ratifier contries regarding facing with the past. The convention defines the crime of enforced disapperances, “the crime of enforced disappearence, undermines the dee-pest values of any society obliged to respect to the rule of law, human rights and fundamental freedoms and the systematic execution of these kind of actions compose a crime against hu-manity”. According to the convention, “ states can not exercise, allow or tolerate any enforced disappearances. States use all the necessary

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

18 19

. .

ji rê bihesibîne. Wê dewlet, li hemberî

windakirinan hemû rêgezên netewî û

navnetewî bi hevkariya NYê bi kar bînin.

Wê hemû dewlet li ser welatên ku girêdayî

xwe ne neçar in ku ji bo rê li wendakiranan

bigire, wê hemû tedbîrên qanûnî, adlî, îdarî

bi kar bînin.

Dîsa li gor peymanê, “Her dewlet neçar e

ku li hember îdîayeke wendakirinê rê veke

ku şopa wendayan di qada navnetewî de bê

ajotin. Xwediyê îdiayê bikaribin giliyên xwe

bigihînin dewletên serbixwe û şert û mercên

ku berpirs û rayedar bi lêkolînan bikin bi cî

bînin.”

Heta ku ji aliyê dewletê ve xebateke giştî

neyê meşandin, ew ê encam ji windakirinan

neyê girtin. Divê vekirina gorên tomerî li

gorî rêbazên navnetewî bê meşandin. Ji

bo ku aqûbeta windahiyan derkeve holê li

gor şertên ku her kes diparêze, bankayeke

DNAyê bê avakirin.

Wekî encam yek ji peywirên dewletê yên

bingehîn ev e ku ji bo baweriya welatiyên

xwe wenda neke divê ku bi hemû sazî û

dezgehên ve seferber bibe.

Di dewsa ku welatiyên xwe biparêze,

wan dadiqurtîne. Dewlet hatiye rewşeke wisa

ku li hember gel û welatiyen bûye asteng.

Palîtîkayên dewletê yên ku qismekî gel bi

çavekî nebaş dibîne; bi qasî bîst û pênc sal in

ku dibe sedema jihevdûrketina civakan.

Ji ber ku palîtîkayên ku di van salan de

hatine meşandin kirinên dewletê ne;

derxistina berpirsên sûcên ku di van salan

de hatine kirin jî, ji bo aştiyê têrî

nake.

düzeyde BM ile işbirliği halinde kullanır.

Her devlet kendi egemenliği altında bulunan

topraklarda zorla kayıp edilmeleri önleyecek

ve ortadan kaldıracak etkin, yasal, idari, adli

ve diğer tedbirleri alacaktır.” Sözleşmeye göre,

“her devlet, bir kişinin zorla kayıp edildiği

iddiasında bulunan, bilgisi olan ya da yasal

açıdan ilgisi olan kişilerin yetkili ve bağımsız bir

devlet makamına bu şikâyetini iletme hakkına

sahip olmasını ve yetkililerin de bu şikâyeti

derhal, titizlikle ve etki altında kalmadan

araştırmasını sağlamalıdır.

Devlet eliyle bütünsel bir çalışma yürütülmediği

müddetçe, kayıpların bulunmasında bir sonuca

ulaşılması mümkün değildir. Kayıpların ortaya

çıkarılması için her kesimin ortak savunduğu

şekliyle kayıplara ilişkin bir DNA bankasının

kurulması, kayıpların araştırılması ve tespit

edilen toplu mezarların açılması uluslararası

kurallara göre yapılmalıdır.

Sonuç olarak, devletin temel görevlerinden biri

yurttaşların kendisine güvenini yitirmemesi için

sorunların çözülmesine yönelik tüm kurum ve

imkânlarını harekete geçirmektir. Yurttaşlarını

koruması gereken devlet ve organları,

düşüncesine muhalif olan yurttaşlarını yutma

amacına yönelmiş ve devlet, toplumun barış

ve refah içinde yaşamasının önünde engel olan

bir araç konumuna dönüşmüştür. Devletin

çeyrek yüzyıldan beri toplumun bir kesimini

ötekileştirici politikalar üretmesi, toplumlar

arasında ayrımcılığı ve ayrımı arttırmıştır.

Geçmiş dönemde işlenen suçların faillerinin

ortaya çıkarılması, uygulamaların bir devlet

politikası olması nedeniyle toplumsal barışın

sağlanmasına yeterli değildir. Toplumsal

sorunların mağdurları ve mağdur yakınları,

tools on the national and international level and with the cooperation of UN in order to prevent and remove the enforced disappearences. Each state will take all necessary, effective, legal, ad-ministrative, judicial measures preventing and removing the enforced disappearances” on the lands under its sovereignty”. The convention says, “Each states should provide the persons who assert, know or are involved in because of legal reasons an enforced disappearences incident, the right of complaining to an autho-rized and independent government department and these authorized bodies should inquire this complain immediately, meticulously and without prejudice”. Unless a holistic study is not executed by the state, it is impossible to end the finding of the disappeared ones. In order to uncover the disappeared ones, a DNA bank should be estab-lished in a way that agreed by everyone, the disappeared ones should be inquired and the mass graves should be opened in accordance with the international regulations. As a result, if a state does not want to lose the trust of the citizens, among its’ fundemantal duty is to mobilize all the institutions and means in order to solve the problems. But, the state and its’ bodies which actually should protect its’ own citizens has been absorbing the citizens who dissent to the ideas of a section of the society. The state has been preventing the society living together in peace and prosperity. The state has been generating policies othering a section of the society and this policy increase the discrimination and distinction among societies. In order to provide the social peace, it is not enough to expose the perpetrators of the pre-

Lêqewimiyên pirsgirêkên civakî û xizmên

wan, pêşxistinên aştiyeke civakî weke şûştina

hemû mağduriyetan dihesibînin. Ji bo vê jî

tiştê ku pêwîst e bê kirin; avakirina sîstemeke

ku hemû welatî xwe aîdê wê bihesibînin.

Aştiya civakî, weke bersûcê êş û bûyerên ku

qewimîne hinek nîşandan nîn e, avakirina

sîstemeke ku hemû cûdakarî bikaribin tê de

bijîn e. Dewlet çi qas aştiyê saz bike ew qas

dikare peywirên xwe pergalkirinê bîne cî.

sadece faillerin bulunmasını istemez, toplumsal barışın sağlanmasına yönelik tüm düzenlemeleri, mağduriyetinin giderilmesi olarak görür. Bu nedenle yapılması gereken, tüm yurttaşların aidiyet hissedeceği bir yönetim sisteminin yaratılmasıdır. Toplumsal barış, yaşanan acı olayların suçlusu olarak birilerini fail ilan etmek değil, farklılıkların yaşam olanağını bulacağı demokratik ilkelerin oluşturulmasıdır. Devlet toplumsal barışı sağladığı ölçüde, düzenleyici görevini yerine getirir.

vious incidents because the executions are the policy of the state. The victims of social prob-lems and the relatives of them do not want the perpetrators to be found, because the source of the problem is social, they see all the regulations for social peace as elimination of victimization. So, as a fundamental policy, a management system which all citizens feel belonging should be created. The social peace is to compose democratic principles in which the differences can find the the possibility of life rather than to announce someone perpetrator of an incident. The state fulfill its’ regulator duty as long as it provides the social peace.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

20 21

. .

Ev peyv gotina pêşiyên Çerkezan e. Çerkez

miletekî esîl in. Hemû zîndeweran wekî

zariyên xwe dibînin. Sedemê ku bi eşkerayî ji

zarokên xwe hes nakin dibe hinek ji vê yekê be.

Malbata Eren bi eslê xwe Çerkez in. Bi navê

Setenay û Işıksu du zarokên xweşik jî li vê

malbatê peyda bû. Dayika Elmas bi saya van

neviyan her ciwan û xweşik maye. Ji bo carek

wekî jinan çavê wê li rê ye.

Niha dema ku behsa zaroktiya lawên xwe yê

rojnameger û yê ku wenda kiriye dike;

“Min pir hes dikir ku ez destê xwe di serê zarokên

ku bi makîneyê serê wan hatibe rûtkirin. Ji ber ku

şerm çênebe ez pir zêde bi wan zarokên xwe şa

nedibûm. Xwazî min hin zêdetir kêfa xwe ji wan

re bianiyana. Dengê Hayrettin, kenîna wî hê jî di

kerika guhê min de ye.”

Ku hinek dil bi we ve hebe li vê mala ku bi

bîranînan dagirtiye hûn ê jî van dengan bibihîzin.

Turuncu Murat 124Li ser ruyê erdê mileta ku girtîgeha wê

tune ye Çerkez in. Pir girîngiyê didin rastî

û biedebiyê. Kesên ku ji rastî û edebê dûr

bikevin ji nava xwe bi dur ve dixin. Ev

bidûrxistin ji zindanê xirabtir e.

Dayika Elmasê dewam dike û dibêje;

“Hayrettin hê biçûçikeke ew qas bû karê ku

bikaribûna bikirana bê pirs dikir, lê dema

ku nekirana te wî bikuştana qebûl nedikir.

Miheqeq di îşkenceyê de karekî ku nekiriye

Soylu millettir Çerkezler. Tüm canlıları

evlatları nazarıyla görürler. Evlatlarını

aşikârane sevmemeleri belki biraz da

bundandır. Ayrıca, yeryüzünde hapishanesi

olmayan tek millettir. Edep ve doğruluğa

büyük önem verirler. Bundan ayrı düşenleri

içlerinden uzaklaştırmak gibi bir yaptırımları

vardır ki bilene en büyük hapishaneden daha

büyük bir zulümdür.

Aslen Çerkez olan Eren ailesinin Elmas

Ana’sı şöyle anlatmakta evladını: “Hayrettin

daha şuncacık çocukken bile yaptığı işi

yüksünmeden kabul eder, yapmadığını da

öldürsen kabul etmezdi. Mutlaka işkencede

yapmadığı bir işi kabul etmesini istemişlerdir

Hayrettin’den. O da kabul etmeyince

kıymışlardır evladıma”.

Turuncu Murat 124Yoksul baba Kemalettin, emekli olduğunda

gecekondularını yaptırmak yerine oğlunun

ricasını kıramayıp Murat 124 otomobil almış.

Karakol tutanaklarına göre, otomobiliyle

giderken gözaltına alınıp Karagümrük

Karakolu’na götürülen Hayrettin’i siyasi şube

polisleri ordan alıp Gayrettepe Emniyeti’ne

götürmüş. Elmas Ana Gayrettepe’ye

gittiğinde, oğlunun arabasını bahçede

görmüş. Oğlunu sorunca, ‘Git buradan’

demişler, gitmeyince de kolundan tutup

çamurun içine atmışlar. Tüm gün oğlunun

Circassians are a noble people. They consider

all creatures as their own offspring. Maybe

that is why they do not show open displays

of affection towards their own children. Also,

they are the only nation without prisons.

They consider manners and righteousness

to be very important values. They impose a

‘’sanction of complete isolation from society’’

to those who disrespect these values, and that

is a persecution worse than imprisonment for

those who know what it means.

This is how the Elmas, the mother of Eren

Family, a family with Circassian origins,

describes her son as follows;‘’ even when he

was a small boy, Hayrettin would accept if

he had done something wrong, but if it was

something he did not do there was no way

he would accept to doing it even if you killed

him. I am sure, during the torture they tried

to force him to accept something which he did

not do. And when he did not accept, they did

not spare my boy. ‘’

Orange Murat 124 (Turkish Fiat 124)Kemalettin, a poor father, bought a Murat

124 with his retirement bonus upon the

persistent requests of his son instead of

getting their shanty house restored. According

to the police records Hayrettin was arrested

while driving in this car, he was first taken to

Karagümrük Police Station and from there

Kesê/a ku hespa wî wenda bibe hîrehîra hespê ji guhê wî/ê nakeve (Gotina Pêşiyên Çerkezan)

He who lost a horse keeps hearing horses neigh (Circassian proverb)

Atı kaybolanın kulağından at sesi gitmez (Çerkez atasözü)

Sırrı Süreyya Önder

ji Hayrettinê min xwestine... Ku ew jî wî karî qebûl nekiriye, wan ewladê min kuştiye.” Bi van gotinên wê mirov dizane ku ew lawê xwe baş dizane.Bavê wî yê reben Kemalettin Eren dema ku malnişîn dibe di dewsa ku reşemala (gecekondu) xwe çêbike, ji lawê xwe re texsiyeke rengê porteqalî ya Murat 124 distîne. Ji ber ku Hayrettin ji erebeyê pir hes dikir nexwestiye lawê xwe bişikîne.Bi erebeya xwe ji bo hevalekî xwe li xaniyê bi kirê geriyane, wî girtine û birine qereqola Karagumrukê. Polîsên siyasî hatine wî ji wê derê birine emniyeta Gayrettepeyê. Van tiştan tevan bi belgeyan bi belge û girteyên qereqolê ji wan re gotine.Dayika Elmas dema ku çûye qereqola Gayrettepeyê erebeya lawê xwe li hewşa qereqolê dibîne. Dema ku lawê xwe dipirse jê re dibêjin; ‘Here ji vir!’ Dema ku ew neçûye bi milê wê girtine wê avêtine nava heriyê. Heta êvarê li ber serê erebeya lawê xwe sekiniye. Di nava şevekê de wekî ku lawê wê wenda kirine erebeya lawê wê jî wenda kirine. Ev tev bi şahidiyan sabît in. Ne ev tenê, li emniyetê îfadeyên 4 kesên din hene ku dibêjin me dîtiye ku bi lawê wê îşkence kirine. Ev di belgeyên fermî de hene. Piştî ew qas tiştî hûn nefikirin ku lêpirsîn hatiye kirin! Piştî vê ji bo ku bavê reben Kemalettin, dayike dilbiêş Elmas, xwişk û birayên dilbikul Farûk, Cemîle û Îkbal ji bo ku dev ji lêpirsîna lawê xwe û birayê xwe ber bidin wan tirsandine, gelek tişt anîne serê wan. Gotin têrî van zilm û zorên wan nakin.Kevoka ku têjikên xwe hinda dike wekî baz dijwar dibe. Dayika Elmas jî bê westan li her deriyî daye. Çi di destê wan de hebe tev

arabasının başından ayrılmamış. Bir gece

içinde, tıpkı kaybolan oğlu gibi, aracı da

kaybetmişler. Bütün bunlar tanıklıklarla

sabit. Sadece bunlar değil, ‘emniyette işkence

yapılırken onu gördük’ diye resmi olarak

ifade veren tam 4 kişi var. Tüm bunlara

rağmen soruşturma yapıldığını sanıyorsanız,

sanmayın! Sonrasında, Eren ailesine işin

peşini bırakmaları için gözdağı operasyonları

başlamış. Uğradıkları zulümü anlatmaya bu

sütunlar yetmez.

Yavrusunu yitiren güvercin, atmaca kesilir

misali, Elmas Ana yılmadan her kapıyı

aşındırmış. Ellerinde ne var ne yok satıp, bir

kısmını “ben bulurum” diyen madrabazlara

kaptırıp kalan ömürlerini bu işe vakfetmişler.

Başlangıçta ilgilenen Savcı Enver Özdemir,

sonunda korkulu bir telaşla kapısından

kovmuş anayı, “Bu mevki-makama kolay

gelmedim, sizin yüzünüzden kaybedemem”

diyerek... Mehmet Ağar, yanında Kemal

isimli bir görevliyle kabul etmek zorunda

kalmış anayı. Gülerek bir kol hareketi yapmış

Elmas’a, anlatmak istemem... Bunun ne

kadar gücüne gittiğini bilenler, Ağar evladını

yitirdiğinde ne düşündüğünü sormuşlar Elmas

Ana’ya... Verdiği cevap insanlığını yitirmişlere

insanlık dersi olur. Öfkesini kalbine gömüp,

bunu soranları tersleyerek, evlat acısıyla

kavrulan diğer ananın derdine yanmış.

Başbakan’la yaptığı görüşmeyi şöyle

anlatmakta:

“Başbakan davet ettiğinde, hele bir gideyim

de bizi kim ‘kullanıyormuş’ evladım diye

sorayım istedim. Fakat gözümün önüne bizi

dövdürten, lanet olası Kenan Paşa, bizimle

görüşmeye bile tenezzül etmeyen, Demirel,

transferred to Gayrettepe police station by

the police officers from political crime unit.

Mother Elmas saw the car of his son in the

parking lot when she went to Gayrettepe

police station. When she inquired for her

son, they told her to ‘’get away’’ and when

she declined to leave, they pushed her away

in to the muddy ground. All day long she

waited by her son’s car. Over a night, just like

they made her son disappear, they also made

the car disappear. All these are confirmed

by witnesses. Not only these, there are also 4

witnesses who officially testified to ‘’ seeing

him in the police station while he was being

tortured’’. If you assume that an investigation

was conducted in the light of these

information, well, do not! Following these

events, treats and intimidation started to be

imposed upon the family so that they would

not follow the subject any further. Pages are

not enough to tell what they had to suffer.

As in the proverb that says ‘’ the dove that

loses her baby becomes a hawk’’, Mother

Elmas knocked on every door. They sold

whatever they’ve had, spent it all on following

their cause, also had some of their money

ripped off by imposters who claimed that

they would find their son. Prosecutor Enver

Özdemir, who initially showed interest in the

case, one day showed the mother off in a

scary panic saying ‘’ I have not come to this

position easily and I shall not lose it for you

now’’…. Mehmet Ağar had to accept to see

the mother, in the presence of an attendant

named Kemal, while grinning he made such

a gesture with his fingers to Elmas which I

would not want to explain here… Those who

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

22 23

. .

firotine û bi dû vê doza xwe ketine. Di serî de dozgerê bi navê Enver Ozdemîr bala xwe daye serê lê şûn de gotiye; ‘ez bi rehetî nehatime vê meqamê, ez nikarim ji bo we wenda bikim’ û bi tirs dayika Elmas ji ber derê xwe qewirandiye... Mehmet Agar bi peywirdareke bi navê Kemal mecbûr maye ku bi dayika Elmasê re hevdîtin bike. Bi ken milê xwe ji dayika Elmas re hejandiye, ez naxwazim vebêjim...Kesên ku dizanin ka çi qas dayika Elmasê pê aciz bûye. Piştî ku keça Agar dimire ji dayika Elmasê dipirsin ka çi difikire; birsiva wê ji hemû xwediyê wendayan re dibe derseke mirovahiyê. Dema ku jê pirsîne wê hêrsa xwe di dilê xwe de veşartiye û li wan kesan vegeriyaye, dilşewatiya dayikên ku ewladên xwe wendakirine bi bîr aniye...Hevdîtina mi serokwezîr re“Dema ku serokwezîr wê vexwendiye, dibêje ‘ka ez herim kî me bi kar tîne ez lê bipirsim.’ û dewam dike; dema ku ez çûm li ber çavê min bi Kenan Paşayê zalim ket; min ew kesên wekî Demirel, Ecevit, Çiller ên ku tenezul nekirin bi me re hevdîtin bikin dîtin. Ji ber wê min ew neşikand, ez çûm. Xwedê jê razî be me qebûl kir, me guhdarî kir. Lê dayikeke din pirsî, wî jî got; ‘we wisa gotiye’, got; ‘hin kesan wisa gotiye’. Bi serokwezîr bi zareke nerm got ku ‘ew çewt hatibû fêm kirin’.Dema ku serokwezîr dibe hevparê êşên wan wiha dibêje dayika Elmas; “Ku dil megirî ji çavan hêstir nayên xwarê.”Diya wî ji dewletê, dewlet ji diya wî...Diya wî Hayrettin ji dewletê dipirse, dewlet jî lê vedigere û ji diya wî dipirse! Muduriyeta nufûsê, şubeya eskeriyê, daîreya pasaportê û hemû saziyên dewletê ji mala Hayrettin re

Ecevit, Çiller geldi, kıyamadım. Allah razı

olsun, bizi hiç olmazsa kabul edip derdimizi

dinledi dedim kendi kendime. Fakat başka bir

ana sordu. Bunun üzerine Başbakan, lisanı

münasiple ‘o bir yanlış anlaşılmaydı’ diye

cevap verdi”.Başbakan’ın, acılarına ortak

olup duygulanmasını “Gönül ağlamazsa

göz ağlamaz” diyerek yüksek bir yerde

kıymetlendirmişler.

Annesi devlete, devlet annesine...

Annesi Hayrettin’i devlete soruyor, devlet

de dönüp ona soruyor! Nüfus müdürlüğü,

askerlik şubesi, pasaport dairesi başta olmak

üzere devletin tüm kurumları Hayrettin’in

evine yazı gönderip duruyor. Belki de

annesinin “Ölmüş olsaydı hiç devlet yazı

yollar mıydı?” dediğini biliyorlar. Hatta bir

de son çekilmiş fotoğrafını istiyorlar. Oysa

meraklısı cumartesi günleri Galatasaray

Lisesi’nin önünde görebilir Hayrettin’in

yakışıklı, çocuk yüzünü. Ve galiba şimdilik

sadece orada!

Nasıl anlatacaksın?

Elmas Ana’nın, yeşil bakan güzel gözlerini

bir kez görseniz, o insanda hiçbir yanlışın

barınamayacağını anlarsınız. Evlerine konuk

olduğumda, Nasuhi Bilmen’in ilmihali ile

bir Kuran duruyordu Elmas Ana’nın yanı

başında. Bütün insanlık kör, bütün kulaklar

sağır kesilince “Allah yeter!” deyip, inancına

iltihak etmiş Elmas Ana...

Dertleşmenin sonunda büyük bir umutla nasıl

anlatacağımı sordu. Başbakan’dan umudu

vardı, ben de onaylarsam rahatlayacaktı.

Doğrusu hazır bir cevabım yoktu. Yıllardır

umudu tükenmeden, azmi kırılmadan bir tek

haberin hatırına, ‘yaşamak’ denirse yaşamaya

know how much that hurt her asked her what

she felt when she learnt that Mehmet Ağar’s

child also died… her answer is a lesson of

humanity for those who lost theirs. She buried

her pain in her heart, became very angry at

those who asked her such a question, and

expressed deep compassion for the pain of the

other mother in question who was suffering

the pain of losing a child.

This is how she relates her meeting

with the Prime Minister:

When the prime minister invited us, I thought

I would go and ask him ‘’ tell me son, who is

it that is taking advantage of us?’’. But then I

remembered the damned Kenan Evren who

had us beaten, Demirel, Ecevit and Çiller who

would not even accept to meet with us, so I

could not have the heart to ask this to him. I

thought to myself ‘’ may God be pleased with

him, at least he listened to our troubles ‘’. But

another mother asked the question and he

answered with an appropriate manner saying

that ‘’ that was a misunderstanding’’.

Mother asks to the state, the state asks

to the mother

His mother asks of Hayrettin from the state,

state asks of him back from the mother!

Leading ones being the civil registry, military

recruitment office and passport office, all

organs of the state keep sending letter after

letter to the house of Hayrettin. Maybe they

know that the mother says ‘’ would they ever

send letters if he was dead?’’ They are even

asking for a recent photo of his. Actually

those who are really interested can see a photo

of Hayrettin’s handsome, childish face every

Saturday in front of Lycée de Galatasaray.

nivîs dişînin û lê dipirsin. Belkî jî ev difikirin ku bi diya wî bidin hîskirin ku bibêje; ‘ku Hayrettinê min miribe ma ew ê dewlet van nivîsan ji bo lawê min bişîne?’Dev ji nivîsê berde ew wêneyên wî yên ku hatine kişandin dixwazin. Lê kesên ku baldar bin dikarin rojên Şemiyan li ber lîseya Galatasarayê bibînin. Dikarin rûyê xweşik yê Hayrettin bibînin. Belê niha dikarin li wê bibînin bi tenê!Tu ê çawa bibêjî?Ku hûn riyê xweşik yê dayika Elmasê bibînin, ku hûn çavên wê yê keskîn bibînin hûn ê bizanibin ku di wê jinê de bi tu awayî çewtî bi cî nabin. Dema ku mirov dibe mêvanê mala wan, hûn ê îlmîhala O. Nasuhi Bilmen û Quranek li ber serê dayika Elmasê bibînin. Dema ku hemû mirovahî kor bibe, dema ku hemû guh kerr bibin wê demê dayika Elmasê dibêje “Ey Xwedê êdî bes e!” û diqîre...

Piştî parvekirina derdan bi hêviyeke mezin pirsî, hêviya wê ji serokwezîr hebû, ku ez jî bibêjim ‘rast e’ ew ê dilê wê biketana cî. Lê di rastiya xwe de ez ji bo bersiveke wisa ne amade bûm.Min nikaribû bigotina; “Hikûmet vî karî da ber destê komîsyonê û dixwaze ku vî karî bisawixîne.” Min nikaribû ji dayika ku hêviyên wê her tim hebûn, bi şev û roj li dû peyveke xêrê çûye û bi vî awayî her meşiya be, ez vê yekê bibêjim.Dana ber destê komîsyonê!Îsmet Înonu gotiye; “Ku hûn bixwazin kareke neçe serî bidin ber destê komîsyonê û Coşkun Kirca jî bikin berpirs.”Nifşên nû dibe ku Coşkun Kirca nas nekin. Cemil Çîçek bînin ber çavê xwe, çi pir çi hindek mirovekî dewletê yê wisa bû. Li cem me dema ku karek serî bigihîje dewletê wê demê dewlet

çalışan bir insana “Hükümet bu işi komisyona

havale etti, işi de yayma eğiliminde”

diyemedim.

Komisyona havale!

İsmet İnönü “Eğer bir işin halli cihetine

gitmek istemiyorsanız komisyona havale

edin, başına da Coşkun Kırca’yı getirin”

dermiş. Yeni nesil Kırca’yı tanımayabilir.

Cemil Çiçek’i düşünün, işte aşağı-yukarı öyle

bir devletliydi. Bizde devletin zülf-ü yarine

dokunacak işler hep komisyona havale edilir

ve bugüne kadar, sonuç alabilmiş bir komisyon

görülmemiştir.

Unutmayalım ki Mutki’de yargısız infaz

edilenler de bir ananın evlatlarıydı.

‘Cumartesi Anaları’nı kabul edip, ardından da

Mutki’ye yayın yasağı getirmenin ne anlama

geldiğini birisi bize anlatsa da öğrensek...

Merhamet değil Adalet!

Muhteşem insan Willy Brandt, Varşova’da,

Nazi soykırım anıtının önünde diz çökmüştü.

Planlanmış bir jest değildi. Sebebini soranlara

“Yakın tarihin ağır yükü altında, kelimeler

yetersiz kaldığında, tüm insanların yaptığını

yaptım” dedi.

Bu sözüm iktidarıyla ve muhalefetiyle

herkesedir. Yaşananların kötülüğü yanında

artık kelimeler yetersiz kalmakta. Bu

ülkenin yakın dönem pislikleri için bir anıt

yapılacaksa mesela Galatasaray Lisesi’nin

önüne yapılmalı; hakiki bir komisyon

kurulacaksa, bağımsız insanlardan oluşmalı ve

bu anıtın önünde diz çöktükten sonra, belki

de ilk kaybedilen olduğu için Hayrettin’in

akıbetiyle işe başlamalıdır. Böylece “Hanım

iyi ki oğlana araba almışız, yoksa şimdi çok

yazıklanacaktık” diyerek evine sığamayan,

And probably for now only there!

How to tell?

If you look into the beautiful green eyes of

Mother Hatice, you will believe that no wrong

can exist in this person. When I visited her

at her house, a Quran by the catechism of

Nasuhi Bilmen was by her side. When all

humanity turned deaf and blind, Mother

Elmas said ‘’ enough’’ and turned to her faith.

At the end of our conversation, with hope,

she asked me how I was going to tell about the

issue. She had hope in the prime minister and

she would feel relieved if I also approved of it.

Actually I did not have a ready answer. To this

woman who did not lose her hope, who tried

to hold on to life –if this can be called life-

without losing her determination, how could I

say that the government transferred the issue

to a commission and most probably intents to

stretch it over time.

Transferred to a commission

Ismet Inönü said ‘’ if you want an issue not to

be resolved, transfer it to a commission and

make Coşkun Kırca its chairman’’. Maybe

the new generation does not know of Kırca.

Think of Cemil Çicek, he was more or less

the same type. Here, if there is an issue that

might touch the soft belly of the state, it is

transferred to a commission and since this

very day, a commission did not yet conclude

an issue.

Let us not forget that those subjected to

summary executions at Mutki were also

the children of mothers. It would be nice if

someone explained and we understood what

it means to accept to meet with the Saturday

Mothers and right after that to put publication

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

24 25

.

radestê komîsyonê dike. Heta niha jî tu karek baş û bi encam ji komîsyonê derneketiye.Em ji bîr nekin ew kesên ku li Mutkiyê bi awayê bê darizandin hatin înfazkirin ewladên diya xwe bûn. Bila kesek bersivek bide me ji bo vê yekê; ku mirov li aliyek ‘Dayikên Şemiyê’ qebûl bike û li aleyek din ji bo bûyera Mutkiyê qedexeya weşanê bîne, ev tê wateya çi gelo?... Ji kerema xwe re bila kesek vê yekê ji me re bibêje...Ne merhamet, edalet!Mirovê baş Willy Brant, li Varşovayê li ber bîrdariya (abîde) qirkirina Naziyan çok dide erdê. Ev tiştek plankirî nebû, wekî jestekê jî nebû. Dema ku sedemê vê jê dipirsin wiha dibêje: “Di bin barê vê dîroka nêzik de peyv têrî vegotinê nakin, ji ber wê min jî wekî her însanî çok da erdê.”Ev gotina min ji bo her kesî ye, ji bo muxalefet û ji bo hikûmetê ye...Ku ji bo qirêjiyên dîroka nêz ya vî welatî bîrdariyek bê çêkirin divê ku li ber Lîseya Galatasarayê bê çêkirin.Ku komîsyoneke rastîn bê çêkirin divê ku bi tevahî ji mirovên azad pêk bê û piştî ku li ber vê bîrdariyê çok dan erdê û ji bo ku wekî wendayê yekemîn bi meseleya Hayrettin re dest bi kar bike.Bi vî awayî Kemalettin Erenê ku ji dayika Elmas re dibêje “Baş e ku me lawê xwe re erebe stand, ku me nestandana niha em ê pir bi ber biketana” û her roj geh li vî alî geh li wî alî navnîşan navnîşan digere û dixwaze ciyê ku here bipirse hebe yan jî kêlikekî gorê hebe here xwe lê bigire. Ku hûn ê wisa nekin ji kerema xwe re dilê xwe bi me nexewitînin, pêwistiya me bi merhameta we tune ye!

her gün kendini dağa bayıra vuran, baba Kemalettin Eren, gideceği bir adres ve sarılacağı bir mezartaşına sahip olacaktır. Bunu yapmayacaksanız, kimsenin cıvık merhamete ihtiyacı yok!

ban on issues related to Mutki. Not compassion, justice!Magnificent person Willy Brant, got down on his knees in front of the Nazi holocaust memorial in Warsaw. This was not a planned gesture. When asked for the reason he said ‘’ I did what all men do when the worlds do not suffice under the heavy burden of near history,’’ These words go out to the government, to the opposition, to everyone. When faced with the brutality of what has been suffered, worlds do not suffice. If a monument is to be built for the filths of near history in this country, it should be erected in front of Lycée de Galatasaray, if a genuine committee is to be formed it should be composed of independent people, and after getting on their knees in front of the monument, they should maybe start the work with investigating the fate of Hayrettin because he is the first one to be made to disappear. So that, the father Kemalettin Eren, who says to the mother ‘’ Wife, it is good that we bought that car for the boy, or else we would be feeling sorry now for not having bought it’’, who can’t stay at home and wonders the hills and country side all day long will have an address to go, will have a grave stone to hug. If you are not going to do that, nobody needs your slimy compassion.

Evîn Doğan (10 salî)

Apê min Seyhan DOĞAN û 5 hevalên wî/wê tevahî sala 1995an binçavan de hatin wendakirin. Leşker û mirovên rupêçî Seyhan hildan me careke din agahî li wan negirt.

Apê min li ku ye?

Apê min naha hebû ya, kî dizane naha bi bû mamoste, bijîşk û parêzer.

Apê min li ku ye? Ez apê xwe dixwazim! Ez dixwazim ku kujerên apê min werin girtin.

Evîn Doğan (10 yaşında)

Amcam Seyhan Doğan beş arkadaşıyla birlikte 1995’te gözaltında kaybedildi. Asker ve maskeli adamlar gece yarısı Seyhan’ı bizden aldılar ve bir daha kendisinden haber

alınamadı.

Amcam nerede!

Amcam kaybolmasaydı kim bilir belki öğretmen, doktor veya avukat olurdu.

Amcam nerde! Amcamı istiyorum! Amcamın katilerinin bulunmasını istiyorum.

Evin Doğan ( 10 years old )

My uncle Seyhan Doğan was made to disappear in 1995 with 5 of his friends while under custody. Soldiers and men in masks took Seyhan from us and he was not heard of

again.

Where is my uncle!

If my uncle were not to disappear maybe he could have been a teacher, a doctor or a lawyer.

Where is my uncle! I want my uncle! I want my uncle’s murderers to be found.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

26

. .

oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum haftalar önceydi, aylar mı, yıllar mı, unuttumakşam gelirim dedi, akşam gelirim dedi ve gittiteri kaldı yastığında, işte bakın: koca bir izsaç telleri, üç tane ve dağınık odası-ah her zamanki gibi!-sormaktan tükendim ben günlerdir tanrım tanrım tanrımonlar bıkmadılar yok demektennereye elimi uzatsam günlerdir kuş ölülerinereye yüzümü dönsem sarhoş yarasalaryaralı bir hayvan gibi dolanıyor içimde acısı oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum işte fotoğrafı, bir tanıyan olur belkişu üç kişinin arasında, ayakta duran, hafif bıyıklıbir arabaya itelemişler, öyle söyledilersatıcı kılıklı adamlarmış, gören olmaz mı hiçsatıcı kılıklı adamlarmış ve bir arabaya itmişler onu omuzlarından

oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumsakalı biraz uzamıştı, tanıyan olur diye söylüyorumsaçları uzundu azıcık, yakası kirliydigözleri ışıktı, belki öyle tanırsınız, gözleri karanlıktı, gözleri sabahtı akşamdıgünaydındı iyi gecelerdi her şeydi gözlerigözleri sarışın bir kızdı –bilmem mi hiç!-kucaklaşmaydı gözleri, sarılmaydı öpüşmeydisevişmeydi gözlerisakalı biraz uzamıştı, tanıyan olur diye söylüyorum oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum bir adım kımıldamam şuradan, duymadıysanız duyun!bin yıldır buradayım ve hiç niyetim yok vazgeçmeyeyağmur çamur kar kızgın güneşyılışık yüzü unutkanlıkların, ‘haklısınız bayan’ların sapsarı iriniiliştirilmiş gülümsemeler, üzgün görünüşler ve…bir yontu bir yontu gibi buradayım benacılı niobe gibibir adım kımıldamam, bilin bunu kımıldayamam!

oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz? onu geri istiyorum sofrada bir fazlalık değildi çünkü ofazla bir havlu değildi banyodabir terlik eksilmedi o eksilincebir gömlek azalmadı dolabımızdanoğlumdu o benim ve yok aylardırkokusunu aldınız onun benden kahrolasıcalarrengini aldınız duvarlarımdan, çorbamdan tadını aldınızdokunuşunu aldınız omuzlarımdan

oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum doğurmak nasıl bir şey, hiç düşündünüz mümaslarda oturanlar, siz, hiç düşündünüz mübir atı gördünüz mü doğururken, bir kediyi

bir tavşanı, bir sincabı, bir fareyi hattadoğurmak nasıl bir şey hiç düşündünüz mümasalarda oturanlar, yıldızların arkasına gizlenenlerkan pıhtısını hani, o kasılmayı, sarsılmayıiçinin sökülüp gitmesi insanın, parçalanması her şeyin, çoğalması birdendoğurmak nasıl bir şey, hiç düşündünüz mü

oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum eli tetikte olan, sen, söyle banakabzandaki çentikler mi mutlu ediyor senigüzel değil mi karınhiç sevmedi mi yoksa sever miydi bir zamanlarkaç kırık var oğlunun karnesindekızının hiç mi sevdiği yok komşu çocuklarındanyağmurlarda efkarlanır mısın sensabahları ıslık çalar mısın keyiflehiç olmak istediğin bir şey yok mu hayatta, uff! söyle bana! kabzandaki çentikler mi, hepsi o mubunu söyle bana işte ve oğlumun nerede olduğunu oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum her şeye dayanabilirim ne sanıyorsunuz benibir ölüye dayanabilirim, bir solgunluktur bilirim evetbilirim geri dönüş yoktur, karanlık basar ve gün doğmaz artıkiçime sindirebilirim yine de bir beyazlığı ama bir kemer tokasınıbir otobüs biletini, buz parçalarını, kanlı bir fanilayı hattaher şeye dayanabilirim, ne sanıyorsunuz beniher şeye, bu umutsuz bekleyiş dışında

oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorum aklınız niye almıyor bunuçok anlamsız bir şey mi istediğimbıyıkları az daha büyüsün istiyorumaklı olgunlaşsın az daha, kötü şey mi buçocukları olsun istiyorum bir de, ömrümün ışığı olsunlar altın saçlarıylaizlemek istiyorum bütün bunları bir yaz günüiskelede, sarkıtıp suya ayaklarımıyaşlansın istiyorum sonra, yaşlansın iyiceniye anlamıyorsunuz allahın belaları yaşlansın istiyorum, yaşlansın yaşlansın yaşlansınkırlaşmış saçları, pembe yanaklarıyla…belirli bir mezarlıkta sonrabelirli bir çukur içine indirsinler onuyatsın gözlerini kapayıp, yatsınüstünde ismi yazılı bir taş altında

oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumölü ya da diriama şimdihemen!şimdi

Oğlumu istiyorum!

Ender Öndeş

. .

Sezen Aksu

SATURDAY SONG

Endless in waiting pass the daysDays numb, days deaf, silence are the nightingalesMy flesh my bone, at the door stepsLost is the beloved graceGood God such a worldSuch a disgrace

I am a motherI won’t feel pain even if thrown to firesI won’t lose hope even if my soul retiresMy laments shall darken the history

For the mothers of the disappeared, once again with grief, hope and belief April 18th, 2011

STRANA ŞEMIYÊ

Bi sekn û aramiyê diborin rojRoj kerr û lal e, bilbil bedengHestiyê min, goştê min li ber deriyan eCan wendaEy Xwedayo ev çi dinya yeEv çi şerm e

Ez dayik imNaşewite canê min hûn bavêjin agir jî Hûn hêviya min nikarin bidin wendakirin Ez bimirim jî hêviya xwe wenda nakimNifirê min dîrokê reş dike

Ji bo Dayikên Wendayan; digel keser û hêvî û baweriyê careke din… 18. IV. 2011

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

30 31

. .

32 33

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Di sala 1993an de, operasyon li gundê bi navê Wanîkê (Ulusoy) yê ku girêdayê Tatwanê ye ji aliyê leşker û timên taybet ên rugirtî ve tê pêkanîn. Di operasyonê de dixwazin ku Hamîde Şarli binçav bikin. Li ser wî biryarî Remazan dibêje ‘ez ê jî bi xwa xwe re werim’. Pişt re leşker Ramazan û Hamîdeyê li ber çavên malbat û hemû gundiyan, li panzerê sûwar dikin û dibin. Wê demê pê ve tu agahî ji Hamîde û Ramazan nayê girtin. Malbata wan ji her du xwişk û birayan nagirin. Ji qereqolên derdorê tê pirsîn, serî li wan tê dayîn, lê tu bersiv û encam nayê girtin. Li ser vê bûyerê, malbata Ramazan û Hamîde, di sala 1993yan de bi daxwaznameyekê serî li serdozgeriya Tetwanê didin û giliyên leşkerên ku li qereqola Wanikê peyvirdar in dikin. Mirovên ku li ber çavên hemû gûndiyan hatin binçavkirin û hatin wendakirin. Piştî du salan serdozger ji ber ku “şahid tune ne” lê pirsîn venake û dosyeyê digire.

Tatvan ilçesine bağlı Ulusoy (Wanik) köyünde 1993 yılında askerler ve yüzleri kapalı Özel Harekat Timleri tarafından yapılan operasyonda Hamide Şarlı’yı götürmek isteyen askerlere kardeşi Ramazan Şarlı ‘Ben de onunla birlikte geleceğim’ demesinin ardından askerler ikisini birden alıp ailesinin ve tüm köylünün gözleri önünde panzere bindirerek götürdü. İki kardeşten o günden sonra haber alınamadı.Şarlı ailesi o tarihten itibaren çocuklarının akıbetini öğrenmek için bölgede bulunan bütün karakollara başvurdu, ancak hiçbir sonuç alınamadı. Bunun üzerine aile 1993 yılı Aralık ayında Tatvan Cumhuriyet Savcılığı’na, Ulusoy Karakolu’nda görevli askerler hakkında suç duyurusunda bulundu. Tüm köyün gözü önünde götürülen iki kardeşin akıbeti hakkında yaptığı soruşturmayı 2 yıl sonunda tamamlayan savcılık, ‘şahitler yok’ gerekçesiyle kovuşturmaya gerek olmadığına karar verdi.

In the year 1993, in the Ulusoy ( Wanik) village of Tatvan county, during an operation conducted by the army and the police special operations team, Ramazan Şarlı, the brother of Hamide Şarlı told the soldiers who wanted to take away Hamide ‘’I will also go with her’’ and following this in front of the eyes of the family and the whole village soldiers put both of them in a panzer and took them away. Both were never to be heard of again. Since that date the Şarlı family made inquiries to all the police stations in the region for the whereabouts of their children, but all applications remained inconclusive. Following this, the family filed a complaint to the Tatvan Public Prosecution Office for the soldiers on duty at Ulusoy Police Station in December 1993. The Prosecution Office concluded the inquiry on the denouement of Ramazan and Hamide who were taken in front of the eyes of the whole village and declared that there was no reason to further proceed with an investigation on the grounds that ‘’ there were no witnesses’’.

Hamîde Şarlı - Ramazan Şarlı

. .

Navê wê Hediye ye.Lawê wê Abdurrahman WENDA ye.Ev bû 16 sal.Şeva 29ê Kewçerê wî ji mala wî girtine û birine. 30yê Kewçêra 1995an geryana li dû wî dest pê kiriye. Carek li Kerboranê, carek li Mêrdîn û dîsa li Kerboranê…Dozger gotiye ku; ‘Me lawê te serbest berdaye.’ Piştî wê Hediye berê xwe daye male û bi lezgînî çûye. Li male li benda lawê xwe maye. Kî çi zane; çend roj, çend meh li hêviyê sekiniye. Ew ê were… Wa ye hat! Na xêr! Na! Nehat!..Wendakirin û wendabûn asêmayîna navbera jiyan û mirinê ye. Abdurrahman û diya xwe ev 16 sal in ku di wî ciyê asê de mane. Divê ku her du jî ji wê rewşê rizgar bibin. Mezinên dewletê her rojên 29ê Kewçêrê rizgariya Komarê pîroz dikin. Mirov û lêzimên Abdurrahman jî her 29ê Kewçêrê rûyê reş û tarî yê dewletê yê ku mirovan dixwe bi bîr tînin. Hediye Coşkun, her şemî li Meydana Galatasarayê bang dike; “Ey dewlet! Te bi lawê min çi kir?”

Banu Güven

Adı HediyeOğlu Abdurrahman KAYIPTam 16 yıl olmuş.Bir 29 Ekim gecesi almışlar onu evinden. Arayış 30 Ekim 1995’te başlamış. Bir Dargeçit, bir Mardin, sonra yine Dargeçit.Savcı serbest bıraktık deyince, koşa koşa eve gidip oğlunu beklemiş Hediye. Kimbilir kaç gün, kaç ay. Geldi gelecek diye. Yok. Yok. Yokkk.Kayıp demek, hayat ile ölüm arasında bir yerde sıkışıp kalmak demek. Abdurrahman ve annesi 16 yıldır o cenderede sıkışmış durumda. İkisinin de oradan kurtulması gerek. Devlet erkanı her 29 Ekim’i Cumhuriyet’in kuruluşu olarak kutluyor. Abdurrahman’ın yakınları ise her 29 Ekim’de bu Cumhuriyet’in insan yiyen karanlık yüzünü hatırlıyor. Hediye Coşkun her cumartesi Galatasaray Meydanı’ndan sesleniyor: ‘Ey Devlet! Oğlumu ne yaptın?’

Her name is HediyeHer son Abdurrahman DISAPPEAREDIt has been exactly 16 years.They took him away on the night of October 29th. The search for him started on October 30th, 1995. Once in Dargeçit, once in Mardin and once again back in Dargeçit. When the prosecutor said they released him, Hediye ran back home to wait for his son. Who knows for how many days, for how many months she had to wait. For his son was about to come. Not coming. Not coming. Not Cominggg.Missing means being stuck somewhere between life and death. Abdurrahman and her mother have been stuck in this purgatory for 16 years. Both should be saved from there. State Officials celebrate October 29 as the foundation day of the Republic of Turkey. For Abdrurrahman’s relatives October 29 is the dark face of this man-eating Republic. Each Saturday Hediye Coşkun calls out from Galatasaray Plaza: “Hey State! What have you done with my son?

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

34 35

. .

36 37

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Malbata Coşkun li navçeya Kerboranê ya Mêrdînê îkamet dikir. Her tim malbata Coşkun û gundî rastî zordariya hêzên dewletê dihatin ji bo ku bibin cerdevan. Malbata Coşkun jî li hemberî sîstema cerdevaniyê derdiket. Ji ber vê sedemê jî bav Coşkun, du sal ewil ku hîn kurê wî nehatibû binçavkirin, ji aliyê leşkeran ve li gund li hemberî gundiyan û malbata xwe hate kuştin.Abdurrahman Coşkun di 01.04.1974’an de li gundê Ulaşê ya Mêrdîn Kerboranê hate dinê, ji aliyekî ve dixwend ji aliyekî ve jî şivantî dikir. Hîn diçû dibistana seretayî. Di sala 1993’an de komeke leşker Abdurrahman û du hevalên wî birin şikeftekê û ji wan re gotin ku “ ka bikevin vê şikeftê, li wir ka çi heye” Di nav sê kesên ku bêhay ketin şikeftê jê du kes ji ber teqînê mirin. Abdurrahman jî çaveke xwe winda kir. Abdurrahman 4 meh di nexweşxaneyê de ma û tedavî dît.Abdurrahman dîsa berdewamî dibistana xwe kir. Lîse yê de pola yekemîn de roja 29.10.1995’an saet 03:00’an de leşkeran bi ser mala wan de girt. Abdurrahman hate binçavkirin. Diya Abdurrahman lavayî leşkeran kir ji bo ku kurê wî nebin, lê belê ji aliyê leşkeran ve hate darpkirin, ji ber vê sedemê jî nekarî demekî dirêj ji nivînan rabe. Heman demê de li heman gundî şeş kes dîsa hatibûn binçavkirin. Piştî wê rojê çûn dozgeriya Kerboranê û li Abdurrahman pirsî. Leşkeran jî got ku Abdurrahman li ba me ye. Roja duyemîn malbat dîsa çû li ba leşkeran û li Abdurrahman pirsîn. Leşkeran jî got ku me pênc kes berdan, sê xwendekar jî şandin Mêrdînê. 9 roj çûn û hatin lê bele heman bersiv hildan. Piştre çûn dozgeriya Mêrdînê. Dozger got ku “Ma li Dargeçîtê dozgera/ê we tune ye, hûn çima tên li vê derê.” Dîsa çûn dozgeriya Dargeçîtê û dozger jî got ku ji me re kaxiz hatiye, Abdurrahman berdane. Serîlêdana malbata Coşkun her tim bê bersiv ma. Careke din Abdurrahman Coşkun dernekete holê.

Çoşkun ailesi Mardin ili Dargeçit ilçesinde ikamet ediyordu. Devlet güçleri tarafından köy sakinleri sürekli korucu olmaları yönünde baskı görüyordu. Coşkun ailesi ise koruculuk sistemine karşı çıkıyordu. Bu nedenle baba Çoşkun, oğlu Abdurrahman gözaltında kaybedilmeden 2 yıl önce askerler tarafından gözaltına alındı, köy meydanında işkence yapılarak ailesinin ve köylülerin gözü önünde öldürüldü. 01.04.1974’de Mardin-Dargeçit’in Ulaş köyü doğumlu Abdurrahman Çoşkun bir yandan çobanlık yapıyor, bir yandan da okuyordu. Ortaokul öğrencisiydi. 1993 yılıydı. Bir grup asker Abdurrahman ve iki arkadaşını bir mağaraya götürerek, “gidin içine bir bakın, ne var orda” dediler. Önceden döşenmiş mayından habersiz içeri giren üç çocuktan ikisi mayının patlaması sonucu yaşamını yitirdi, Abdurrahman ise bir gözünü kaybetti. Vücudunun birçok yeri parçalanan Abdurrahman, 4 ay hastanede tedavi gördü. Abdurrahman okuluna devam etti. Lise 1. sınıftaydı. 29.10.1995 tarihinde gece saat 03.00 sıralarında askerler evlerine baskın düzenledi. Abdurrahman’ı gözaltına aldılar. Anne Hediye Çoşkun “oğlumu götürmeyin” diye yalvardı. Karnına tekmeler yedi. Yediği tekmeler nedeniyle uzun bir süre yataktan kalkamadı. Bu arada aynı köyden 6 kişi daha gözaltına alınmıştı. Ertesi gün aile, Dargeçit savcılığına ve askeri tabura Abdurrahman’ı sordu. “Abdurrahman bizde” dediler. İkinci gün ailesi hem savcıya, hem de taburdakilere Abdurrahman’ı tekrar sordu. “5 kişiyi bıraktık, iki öğrenciyi de Mardin’e gönderdik” dediler. 9 gün boyunca hep aynı cevabı alan aile, Abdurrahman’ın hayatından iyice endişe etmeye başladı. Mardin’e gidip savcılığa tekrar Abdurrahman’ı sordular. Savcı, “sizin Dargeçit’te savcınız var, niye buraya geliyorsunuz” diye tersledi. Tekrar Dargeçit savcısına gelen aile, savcıya Abdurrahman’ı sordu. Bu kez Dargeçit savcısı “bana kâğıt geldi, sizinkileri serbest bırakmışlar” dedi. Başvurular hep sonuçsuz kaldı. Abdurrahman Coşkun’dan bir daha haber alınamadı.

The Coşkun family was living in Dargeçit district of Mardin. They were forced to become village guard by the state forces. The Coşkun family was against the system of village guard. So, the father Coşkun was detained 2 years before his son Abdurrahman disappeared while he was in custody, he was tortured to death in the village square in front of the villagers and his family. Abdurrahman Coşkun, born in Ulaş Village of Mardin-Dargeçit on 01.04.1974, was going to school and shepherding at the same time. He was college student. The year was 1993. A group of soldier took Abdurrahman and his two friends to a cave and told them, “go and look in, what is in there?”. They walked in without being aware of the pre-laid mines and two of them lost their lifes, Abdurrahman lost one of his eyes. Most part of his body was ripped and he was treated in the hospital for 4 months. He continued his school. He was on the first year of high school. The soldiers raided his house on 29.10.1995 at 03.00 a.m. They detained Abdurrahman. His mother Hediye Coşkun begged them, “do not take my son”. They kicked her stomach. She could not come out from the bed because of these kicks. Meanwhile 6 more people were detained from the same village. Next day, the family asked Dargeçit Prosecution and military batallion about Abdurrahman. The said, “Abdurrahman is here”. The second day, they asked again. They told them, “we released 5 persons, we sent two students to Mardin”. The family who got the same answer for the last 9 days started to worry about the life of Abdurrahman. They went to Mardin and asked about Abdurrahman again. The prosecutor scolded them saying “You have your own prosecuter in Dargeçit. Why did you come here?” The family went to Dargeçit Prosecution again and asked about Abdurrahman. This time the prosecutor of Dargeçit said, “according to a paper given to me your son was released”. All the applications have remained inconclusive. Nobody has heard from Abdurrahman again.

Abdurrahman Coşkun

. .

Di saloneke tarî de li hember kamerayê, saloneke wekî vê salonê bû, bi metirsî, bi hêvî, bi hêrs, li cî ne li cî we li wî wênekêşî mêze kir. Gelo wî wênêkêşî we bi bîr tîne?We kîjan roj wan fotografan? Bi kîjan êşê, bi kîjan bendewariyê, bi kîjan metirsî ew wêne hatin kişandin?Kî vê dizane?Hûn, hûn êdî dostên me ne, hûn êdî birayên me ne, hûn êdî wicdanên me ne. Hûn bi tenê di nava sînorên komarê de her yek welatiyek bûn. Ew roj ew sendelî belkî cizdanê zewacê, belkî qeyda dibistanê, belkî dîploma, belkî kar, belkî ji bo ku li ser dîwarên diya we bê daliqandin hûn bûn wêneyekê wesîkayî.Tu Hatîce, tu jî Ferhat, lê tu Cuneyt, lê Kenan, lê Ridvan, Yusuf, Ali, Serdar û Îkram û Beşîr û Duzgun û hûn hemû yên din… Hevalên me, hevrêyên me yên dilsoz….Hûn wendayên kî ne… Ya girîngtir hûn bûn şerma kî… Hûn niha li nava bîrekî bê wijdan têne veşartin. Xwazî ew bîr destê xwe bidana ser wicdanê xwe û wan dengên dûr ji nû ve bidana ber dengvedanê, ew perdeya ser çavan rakirana û bigotana; “Waye ez diyar dibêjim!”Hûn niha rabûna ji ser van sendeliyan, me wêneyên we ji dîwarên xwe daxistana, me ji meydana xwe vekişanadan, wekî ku duh em birîndar bûne me birînên xwe bipêçana, me li hal û demên hev bipirsiyana, wan salên ku wenda ne bi çayên giran me derbas bikirana, me bigotana ‘heval, zû de ye me hev nedîtiye’, em bikeniyana, û bibûna êvar me we bibirana ber deriyên diyên we…Piştî ku em şiyar bûn û me bigota; ‘rast e, ev ne xewn e!’. Osman Baydemir

Aynen bu salonda olduğu gibi, karanlık bir odada, kamera karşısında, endişeli, endişesiz, umutlu, umutsuz, kızgın, yerli yersiz ya da katıksız bakışlarla baktınız o fotoğrafçıya. O fotoğrafçı, acaba, hatırlar mı sizi?Hangi gün çektirdiniz o fotoğrafları? Hangi acıyla? Hangi beklentiyle? Hangi endişeyle? Belki bir evlilik cüzdanına, belki bir okul kaydına, belki bir diplomaya, belki iş, belki güzelliğinizi ve yakışıklılığınızı annenizin duvarında asıp kendinize güzel bir talip bulmak için vesikalık oldunuz.Kim bilebilir ki! Sizler; artık dostlarımız, kardeşlerimiz, vicdanlarımız olan sizler, demokratik bir devletin cumhuriyet sınırları içinde sadece birer sivil yurttaştınız oysa ki! Sen Hatice, Ferhat sen de, ya Kenan, ya Cüneyt, ya Rıdvan, Yusuf, Ali, Serdar ve İkram ve Beşir ve Düzgün ve siz diğerleriniz... Arkadaşlarımız, can yoldaşlarımız... Sizler kimin kaybısınız! Ama daha da önemlisi kimin ayıbı oldunuz!Şimdi vicdansız bir hafızada saklanan bilgisiniz. Keşke o hafıza elini kalbine koysa, en derindeki sesleri yankılatsa, gözlerdeki mili çekse. “İşte açıklıyorum!” dese. Ve siz... Şimdi kalksanız bu sandalyelerden, indirsek duvarlarımızdan resimlerinizi, meydanlardan çekilsek, sokakta daha dün görmüş gibi yaralarımıza sarılsak, yaralarımıza gül bassak, hal hatır sorsak, kayıp yılları demli çaylarla geçiştirsek, heval desek, çoook uzun zaman oldu görüşmeyeli desek, gülüşsek, akşam olsa ve sizi annelerinizin kapısına kadar geçirsek...Hiçbir kıyımdan geçmemiş gibi...

Just as this one, in a dark room, in front of the camera,

with gazes that are concerned, at ease, full of hope, angry,

out of place or with gazes undiluted, you looked at that

photographer. I wonder if that photographer would

remember you?

Which date did you have that photo taken? Feeling what

pain? With which expectation? Having what concern?

Who can ever know!

You - who are now our friends, our siblings, our consciences

- you were just civilian citizens within the republic

boundaries of a democratic state. You had sat on that stool

for your snap shot to be taken maybe for your marriage

certificate, maybe for school registration, maybe for a

diploma, maybe for a job, maybe to hang your good looks

on the wall of your mother’s so to be able to find an eligible

candidate for a spouse.

You Hatice, you too Ferhat, or Cüneyt, or Kenan, or

Rıdvan, Yusuf, Ali, Serdar and Ikram and Beşir and

Düzgün and all you others… Our friends, our congenial

companions….

Whose loss are you. But more importantly whose shame

are you. Now you are a piece of information kept in the

conscienceless memory. I wish that this memory puts its

hand on its heart, echoes the deepest voices from within,

uncovers the veil on its eyes and says ‘’ here, I declare !’’

Now, if you were to get of off those stools, if we were

to take down your pictures from our walls, if we were to

retreat from the squares, if we were to embrace our wounds

as if we just saw you the other day, if we were to treat our

wounds with rosebuds, if we were to casually ask after one

another’s health, if we were to make up for all the lost times

over cups and cups of well-brewed tea, if we were to say

heval (companion in Kurdish) , if we were to say ‘’ it’s been

such a long time since we last met’’, if we were to rejoice

and smile, if night were to fall and if we were to accompany

you to the door steps of your waiting mothers…..

And upon waking up, if we were to say that all was not just

a dream!

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

38 39

. .

. .

Hin rojan di bin baranê de, hin rojan di bin berfê de, hin rojan di bin tava germ de ne, her tim di bin tehdîta polîsan de ne ew; gelek caran bi lêdana dar û copan dawiya hefteyê li Beyogluyê, li sînemayê – ne li kêfê, pêşî li ser peyarêyan, şûn de li bin çavan bûn ew û wan her li wendayên xwe pirsî. Divê ku ev hesap teqez bê dayîn. Divê ku ev hesab li meydana Buenos Aires Plaza Del Mayoyê, li Stenbolê, li Galatasarayê, li her derên dinyayê bê dayîn…

Şanar Yurdatapan

Kimi gün yağmurun, karın altında titreyerek, kimi gün öğlen güneşinin altında pişerek, ama sürekli polis tehdidi altında; çoğu kez coplanarak, tartaklanarak, hafta sonunu Beyoğlu’nda ama sinemada - eğlencede değil, önce kaldırımlarda, sonra gözaltında geçirerek sordular kaybedilen, yok edilen yakınlarının hesabını. Bu hesap mutlaka verilecek, Buenos Aires Plaza Del Mayo meydanından İstanbul’da Galatasaray’a kadar, dünyanın her yerinde...

They were soaked to their skin, they shivered under the snow, they boiled under the midday sun no matter what, but always under police threat; most of the time they were clubbed, manhandled by the police, they did not spend their week-end in Beyoğlu at a movie theater- at a place of amusement but on the pavements and then under custody to demand accountability for their vanished and disappeared relatives. Accountability will eventually be demanded all around the world from the Buenos Aires Plaza del Mayo to Galatasaray plaza…

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

42 43

. .

Tanığı yok!

Tanığı yok!Islak beton üzerinde geçirdi dün geceyiAstılar yukarıya kollarındanBir şeylerle ısırdılar bir yerleriniTanığı yok!Kıldan bir köprü üzerindenKervanlar aşırdı ipek yüklüUçurumları ve derin denizleri tanıdıYapışkan bir karanlığı kulaçlarkenTanığı yok!İyice inceldi bütün ipler bir araVe sonraKüçük, yeşil bir dala tutunupÇekti kendini bir kez daha gün ışığınaTanığı yok!Kimse bilmiyor bunlarıDirendi kendini öldüresiyeVe ihanet etmedi arkadaşlarınaTanığı yok! Ekim 1981

Ender Öndeş

. .

Li paş, di nava wêneyên nediyar de Ayhan heye. Ayhanê hevalê min... Çend roj beriya ku bê wendakirin, di wê amfiya mezin a vala de tiştên ku ji min re gotin olan didin. Wisa bihêvî bû, wisa bi kelecan bû û wisa jidil bû ku… Wan dengan hê jî olan didin… Heta ku amfî tije bibe dê ew deng olan bidin….

Kazım Öz

There on the back, among the photographs, there is Ayhan. My friend Ayhan. What he told me a few days before he was forced to disappear still keeps echoing in that empty, big amphitheater. He was so confident, so excited, so sincere… those voices still keep echoing… and will keep echoing until the amphitheatres are full.

Arkada belirsiz fotoğrafların içinde Ayhan var. Arkadaşım Ayhan. Kaybedilmeden bir kaç gün önce bana anlattıkları o büyük boş amfide yankılanıp duruyordu. Öyle inançlı, öyle heyecanlı ve öyle samimiydi ki... O sesler hala yankılanıyor... Amfiler doluncaya kadar yankılanacak.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

46 47

. .

. .

Lawê wê bijiya dê 55 salî bûna û

dibû ku keç û lawên wî hebûna,

dibû ku zarokên wan keç û lawên

wî jî hebûna… Lê nebû… Diya wî

hê jî li bendê ye. Ew dizane ku ew

ê lawê wê neyê, lê goreke lawê wê

ya ku ew here ziyareta wî bike tune

ye. Ji vê dinyayê berê ku koç bike

keserek wê heye ku ew jî tiştekî mayî

yê ku ji lawê wê jê re bimîne… Belkî

jî dixwaze li ba gora lawê xwe ya

ku hesreta 30 salan e, raze. Li vê

dinyaya hanê hesreta xwe neanî cî,

lê dixwaze bi du gorên li ba hev wê

hesreta xwe bîne cî.

Qey pir tişt dixwaze?

Dîtina wî wendayî ji bo me dîtina

wicdanê me yê ku me wenda kiriye.

Dema ku wan kesên ku ew wenda

kirine, em wan ceza bikin wan

hastên mafdariyê yên ku me wenda

kirine em ê ji nû ve bibînin.

Ew kî ye li keviya qefayê bilind e?

Dayika Berfo ye, an jî em ên ku wê

bi tenê dihêlin in?

Hewara dayikekê hê jî di guhê min

de ye, wê zû ve ji civakê ango ji me

hêviya xwe birî bû…

“Werin,

Werin

Ez bigihîjin lawê xwe

Werin!

Werin, çiya, kevir, çûçik, xezal!

Werin rê nîşanî min bidin da ku ez

bigihîjim lawê xwe!

Wey li min, Wey li min!”

Elif Tekin (Dayıka Düzgün Tekin) Hüseyin Karabey

Oğlu yaşasaydı 55 yaşında olacaktı ve belki oğulları, kızları ve onların da çocukları olacaktı… Ama olmadı… Annesi hala bekliyor. Biliyor oğlunun gelmeyeceğini ama ziyaretine gideceği oğluna ait bir mezarı bile yok. Şu hayyattan göçmeden evvel tek dileği bir parça da olsa oğlundan kalan birşey. Belki 30 yıldır hasret oğlunun yanında yatmak istiyor. Hasretini bu hayatta gideremedi ama yan yana iki mezarda gidermek istiyor.Çok mu birşey istiyor?Onu bulmak bizim kaybettiğimiz vicdanımız bulmamıza yardım edecek. Onu kaybedenleri cezalandırdığımızda da kaybettiğimiz adelet duygusunu geri kazanacağız. Uçurum kenarında kim?Berfo ana mı yoksa onu yanlız bırakan bizler mi?Bir ananın çığlığı hala kulağımda o toplumdan yani bizden umudunu çoktan kesmişti…“Gelin, Gelinben oğluma kavuşayım.Gelin! Gelin, dağlar, taşlar, kuşlar, geyikler!Bana yön verin ben oğluma kavuşam!Vah halim Vah halim!”Elif Tekin (Düzgün Tekin’nin annesi)

His son would have been 55 if he had lived and maybe today he would have had daughters and even grand children… But that did not happen… his mother is still waiting. She knows that her son is not coming back, she does not even know of a grave stone where she can go and visit her son. Before she leaves this life, all she wishes for is a piece of something, anything from his son. Maybe she wants to lay down by her son whom she’s been longing for 30 years. She could not fulfill her longing in this life but she wants to fulfill it in adjacent graves. Does she ask for too much?Finding him will help us find the conscience we have lost. We will reclaim the sense of justice that we have lost when we punish those who forced him to disappear. Who is standing on the edge of the cliff ?Mother Berfo or us, who left her alone?The cries of a mother still echoes in my ears, she lost all hope of society, of us. ‘’ Come, ComeLet me get together with my son.Come!Come, mountains, stones, birds and the deer!Show me the way so I find my son!My oh my!Elif Tekin (Düzgün Tekin’s mother)

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

50 51

. .

. .

Min ji tevan re got; dayê…Ez hê zarok bûm.Ez axivîm. Peyva min a pêşî dayê bû.Pirsîn û gotin; “Tu çi qas ji bavê xwe hes dikî?” Min milekî xwe vekir…Gotin; “Lê tu ji diya xwe…” Min her du milên xwe vekirin…Ez zarok bûm…Ez ketim xwarê û canê min êşiya, min got; “Ay dayê…”Dirikekê di tiliya min re çû, min got; “Ay dayê…”Kuçikê mezin bi ser min de hat, ewitî min, ez tirsiyam, min got; “Ay dayê…”Ez mezin bûm.Ez bûm evîndar. Keçik li min mêze nekir. Agir bi dilê min ket, min got; “Ay dayê…”Ez bûm Sosyalîst. Ez ketim TIPê. Ez meşiyam di mitîngê de. Polîs pêşî li me birî. Polîsek cop li me hejand. Copê polîs li nava milê min ket. Canê min pir êşiya, min got; “Ay dayê…”Ez bûm rojnameger. Min nivîs nivisand. Ez ketim hepsê. Pêşî kêfa min hat. Meh di ser mehê re derbas bû keder li dilê min belav bû. Min di nava şîşên paceyên zindanê de li ewran nêrî, min got; “Dayê…”Hevpîşeyê min Metin Goktepe hate kuştin. Em çûn sersaxiya wî. Dayika Fadîme me tevan kire rêzê. Yek bi yek kêfa xwe ji me re anî. Ji me re got; “Hûn Metînê min in.” Çavên min tije hêstir bûn, min got; “Dayê…”Rojeke şemiyê ez çûm meydana Galatasarayê. Dayikeke Kurd ya bi temesiya spî, yeka porspî got ku; “Hefteya berê nivîsa te ji min re xwendin. Tu jî bûyî lawekî min ê din.” Ez dilşad bûm, min destê wê maçî kir, min got; “Dayê…”

Aydın Engin

Hepsine Anam dedim...Bebektim. Konuştum. İlk sözüm anne oldu...“Babanı ne kadar seviyorsun” diye sordular. Bir kolumu açtım...“Peki, anneni” dediler. İki kolumu çok kocaman açtım.Çocuktum...Düştüm canım acıdı: Anam dedim...Elime diken battı: Anam dedim...Koca köpek üstüme yürüdü, kötü kötü havladı, korktum: Anam dedim...Büyüdüm. Aşık oldum. Kız yüz vermedi. Yüreğime ateş düştü. Anam dedim...Sosyalist oldum. TİP’e girdim. Mitingde yürüdüm. Polis önümüzü kesti. Bir polis cop savurdu. Cop tam omuzuma indi. Canım çok acıdı: Anam dedim...Gazeteci oldum. Yazı yazdım. Hapse girdim. Önce keyiflendim. Aylar ve aylar geçti kederlendim. Demir parmaklıklı pencereden bulutlara baktım: Anam dedim.Meslektaşım Metin Göktepe öldürüldü. Evine başsağlığına gittik. Fadime ana hepimizi sıraya dizdi. Her birimizin yüzünü okşadı. “Hepiniz benim Metin’imsiniz” dedi. Gözlerim doldu: Anam dedim... Bir cumartesi Galatasaray meydanına gittim. Ak örtülü, ak saçlı bir Kürt kadını “Geçen haftaki yazını okudular bana. Bir oğlum da sen oldun” dedi. Gönendim. Elini öptüm: Anam dedim.

I called all of them my Mom.I was a baby.I spoke. My first word was Mom… They asked me ‘’how much you love your dad?’’. I stretched out one arm…‘’ what about your mom?’’ they said. I stretched out both arms, very very wide.I was a boy…I fell down, it hurt: Mom I said…A thorn got in my hand: Mom I said..A big dog came towards me, barked meanly, I was scared: Mom I said…I grew up.I fell in love. The girl did not return my love. Fire fell in my heart. Mom I said…I became a socialist. I enrolled to Turkish Workers’ Party. I walked to a meeting. Police cut our way. A cop swayed a club. Club landed on my shoulder. It hurt so badly. Mom I said…I became a journalist. I wrote an article. I was imprisoned. At first I was delighted. Months and months passed, I got saddened. I looked to the clouds behind the bars of the prison window. Mom I said…My colleague Metin Göktepe was killed. We visited his house to give our condolences. Mother Fadime put us all in a line. She touched our faces one by one. ‘’Each one of you is Metin to me’’ she said. My eyes filled with tears. Mom I said...I went to Galatasaray Plaza one Saturday. There was a white haired Kurdish woman, with a white scarf. “They read me the article you wrote last week. You also became a son to me’’ she said. I was delighted. I kissed her hand. Mom I said…

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

54 55

. .

56 57

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Malbata Alpsoy, ji ber ku nedixwest di nav sîstema cerdevaniyê de cih bigire, di sala 1990’an de ji Mêrdînê koç kirin Stenbolê. Bav Kasım Alpsoy di kargeha cerm de dest bi xebatê kir. Rojekê polêsan di atolyeyê de lêgerînek kir û di vê lêgerînê de berkêşka xebatkarekî de çekek dît. Xebatkar û serhoste Kasım Alpsoy hatin binçavkirin. Ew birin emniyeta Gayrettepeyê. Di emniyetê de îşkence dîtin. Li pişt maseya ku tê de gelek çek û bombe hatî dîtin a di rojnameya Sabahê de “vaye tîma PKK’ê ya lêder hate girtin.” Nûçeyên bi vî awayî derketin û wêneyên qaşo û nûçeyên derew tê de cih girtin. Hêviyên malbata Alpsoy ji ber vê dîmen û nûçeyan vegerîna Kasım Alpsoy qut bû û fikirîn ku êdî Kasım Alpsoy êdî nazivire. Heman rojê de Kasim Alpsoy hate berdan. Kasim Alpsoy ji ber ku gelek îşkence dîtibû du meh nekaribû rabe ser piyan. Du meh piştre dozger dîsa fermana girtinê derxist ji bo Kasim. Ji ber vê yekê jî malbata alpsoy koçî Edenê kir.18 gulan 1994’an saet 06:00’an de polêsan li Edenê mala Kasim Alpsoy dorpêç kirin. Piştî ku polêsan li malê lêgerîn kirin, Kasim Alpsoy ji aliyê MÎT’ê bi armanca îfadê girtin û birin. Hevjîna Alpsoy ducanî bû. Sibê zû heya êvarê vepirsînê de ma û çavên Kasim hatin girtin. Ew roj polêsên ku vepîrsîna Kasim de bûn berê jî li Stenbolê Kasim Alpsoy hildabûn vepirsînê, yanî heman tîm bûn. Kasim Alpsoy dibê min bihîstiye ku ji kesek vepirsêr wiha gotiye “oo mîr Kasim, wek ku Edene li te hatiye û te kîlo girtiye.” Piştî du saetan leşkerekî got ku “wî ji vir peya bikin.” Roja ku

Kasım AlpsoyAlpsoy ailesi, koruculuk sistemi içerisinde

yer almak istemedikleri için 1990 yılında

Mardin’den İstanbul’a göç etmek zorunda

kaldı. Baba Kasım Alpsoy, bir deri

fabrikasında ustabaşı olarak çalışmaya

başladı. Bir gün polisler atölyede arama yaptı.

Çalışanlardan birinin çekmesinde bir silah

bulundu. Çalışanla birlikte sorumlu ustabaşı

olarak Kasım Alpsoy da gözaltına alındı.

Gayrettepe Emniyetine götürüldü. 15 gün

ağır işkence gördü. Sabah gazetesinde birçok

silah ve bombaların bulunduğu masanın

arkasında “PKK’nin vurucu timi yakalandı”

şeklinde yalan haberler ve düzmece

görüntüler yer aldı. Ailesi bu görüntü ve

haberlerden Kasım Alpsoy’dan umudunu

kesti ve bir daha eve dönemeyeceğini

düşündü. Aynı gün Kasım Alpsoy bırakıldı.

İki ay boyunca işkencenin ağır etkisi

nedeniyle ayağa kalkamadı ve vücudunun

hiçbir kasını kullanamadı. İki ay sonra savcılık

tekrar yakalama emri çıkardı ve bu kez ailece

Adana’ya göçetti.

1994 Mayıs’ının 18’ inde sabah saat 06.00’da

Kasım Alpsoy’un Adana’da oturduğu

mahallenin ve evinin etrafı polisler tarafından

sarıldı. Evde arama yapıldıktan sonra,

Kasım Alpsoy Adana İstihbarat Dairesine

(MİT) ifadesi alınmak üzere götürüldü. Eşi

Erdoğan Alpsoy 3 aylık hamileydi. Bütün

gün sorguda kaldı. Gözleri bağlandı, Filistin

askısına alındı. O gece Kasım Alpsoy’un

sorgusunu yapanlar daha önce İstanbul’da

sorgusunu yapan polis timleriydi. Kasım

Alpsoy sorguculardan birinin “oo Kasım bey

The Alpsoy family had to migrate to Istanbul

from Mardin in 1990 because they did not

want to be part of the village guard system.

The father, Kasım Alpsoy started to work in

a leather factory as foreman. One day police

officers carried out a search in the workshop. A

gun was found in the drawer of an employee.

Kasım Alpsoy was detained because he was

in charge of the employees. He was taken to

Gayrettepe Police Station. He was tortured

heavily for 15 days. The newspaper Sabah

published news and images that did not reflect

the thruth. It showed him behind a table with

guns and bombs on it and the headline was

‘the strike team of PKK was caught”. His

family lost their hopes about him and thought

that he would never come back again because

of these images and news. Kasım Alpsoy was

released on the same day. He was not able to

stand up and use any muscle of his body for

two months because of the heavy impact of

the torture. Two months later, the prosecution

issued a warrant of arrest again and this time

the family migrated to Adana.

The district and the house of Kasım Alpsoy

were surrounded on May 18 1994, at

06.00a.m. After they searched the house, they

took him to Adana Office of Intelligence in

order to take his testimony. His wife Erdoğan

Alpsoy was three months pregnant. Kasım

Alpsoy was interrogated all day, his eyes were

tied, put on stappado. The police officers

interrogating Kasım Alpsoy that night were

the same police officers who interrogated him

in Istanbul. Kasım Alpsoy heard one of them

. .

58 59

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

hate binçavkirin saet 01:00’an de Kasim hate berdan nasname û pereyên Kasim jî jê girtin. Polêsan hinek pere da Kasim û jê re gotin “sibê were nasnameya xwe ji me bigire.” Roja din ji bo ku nasnameya xwe bigire ev û hevlingê xwe çûne daîreya sîxuriyê ya Edenê. Hevlingê Kasim çar saet li derve ma. Piştre polêsan hevlingê ji Kasim re gotin ku “tu biçe ew ê bê.” Lê belê Kasim ji wir qet derneket.Malbata Kasim li nexweşxane û morgan geriyan, lê belê li tu cihê Kasim nedîtin. Hevjîna Kasim ya ku sê meh bû ducanî û kurê wî yê 12 salî ji bo ku Kasim bibînin derketin lêgerînê. Mehmet ji bo vî karî gelek biçûk bû, diya Mehmet jî zimanê tirkî nezanîbû. Mehmet û diya wî çûne MÎT’ê, lê belê MÎT’ê ji wan re got ku “qeydekî wiha nîn e.” Mehmet û diya xwe ji bo ku daxwazname dayîne ketin riya dozgerî. Erdogan ji ber ku çend rojan xwarin nexaribû hişê wî çû li ser qoltixê de ket û xwe dirêj kir. Dozger qehirî û qariya ji wê re got hûn çawa li hemberî min rûdinên û daxwaznameya wan qelişand avête nav çavên wan. Hemû serîlêdanên wan bê encam man, û careke din ji Kasim Alpsoy tu agahî nehate girtin.

Adana yaramış sana kilo almışsın” dediklerini duydu. Sorgudan sonra Kasım Alpsoy’u askıda bırakıp gittiler. Bir iki saat sonra Rütbeli bir asker, ‘bunu buradan indirin” dedi. Gözaltına alındığının gecesi saat 01.00 sıralarında serbest bırakıp, kimliğini ve parasını alıkoydular. Bir miktar yol parası verip, “kimliğin diğer görevlilerde, yarın gel al” dediler. Ertesi gün kimliğini almak üzere bacanağı ile birlikte Adana İstihbarat Dairesi’ne gitti. Bacanağı dört saat dışarıda bekledi. Sonra bacanağa ‘sen git o gelir’ dediler. Ama o bir daha hiç çıkmadı...Hastanelere, morglara baktılar. Kasım’ın izine rastlamadılar. Kasım’ın 3 aylık hamile karısı Erdoğan, 12 yaşındaki oğlu Mehmet ile kocasını aramaya başladı. Mehmet bu iş için çok küçüktü, annesi ise Türkçe bilmiyordu. MİT dairesine gittiler. ”Kesinlikle böyle bir kayıt yok” denildi. Mehmet’le annesi Savcıya dilekçe vermek için odasına girdi. Üzüntüden günlerdir yemek yemeyen Erdoğan başı dönüp fenalaşınca koltuğa yığıldı. “Benim karşımda nasıl oturursun” diye sinirlenen savcı bağırıp çağırmakla kalmadı, verdikleri dilekçeyi yırtarak yüzlerine fırlattı. Tüm yasal başvuruları sonuçsuz kaldı. Kasım Alpsoy’dan bir daha haber alınamadı.

saying ‘Mr. Kasım, Adana has been good for you, you put weight’. After the interrogation they left him on the stappado. After one or two hours a paramount soldier said “put him down”. At about 01.00 a.m. they released him, but they kept his identity card and his money. They gave him money only for travel and they said, “your identity card was taken by other officers, come and take it tomorrow”. Next day, he went to Adana Office of Intelligence with his brother-in-law in order to take his identity card. His brother-in-law waited outside for 4 hours. Then, they told him, “you go, he will come back”. But he never came back…They searched the hospitals and morgues but they could not find Kasım. His three months pregnant wife Erdoğan started to look for her husband with his 12 years old son. Mehmet is too young for this job and his mother could not speak Turkish. They went to National Intelligence Organization (MİT). They told her, “Certainly there is no such record”. Mehmet and his mother went into the room of the prosecutor. She had not eaten anything for days because of her grief, so she slumped on the chair in his room. Upon this, the prosecutor got angry and started to shout, “how could you dare to sit down in front of me” and he ripped the application and threw it to her face. All the legal applications had remained inconclusive. Nobody heard from Kasım Alpsoy again.

. .

“Ew di îşkenceyê de ye; ku sax bimîne tu yê wî bibînî, ku nemîne ew jî bişansê te…”Ev hevok, hevoka polîsekî ye. Ev hevok ji Fikriye Alpsoya ku hevsera Halil Alpsoyê wenda ye re ji aliyê polîsekî ve tê gotin…Ev hevok ji wicdaneke sar ê wekî kevir tê der… Lêzimên wendayan hevokên ji vanan sartir guhdar kirine. Li erdnîgariyeke ku wicdan bi rengê kevirê sar rewişîne û ew wicdanên ku mirovbûnê didin jibîrkirin, êdî hevokên bi vi rengî ji rêzê ne êdî..Salên 90î ji bo wenda û lêzimên wendayên ku “kiryarên wan diyar in” wekî kabûsekî derbas bû û çû. Ew li dûriyê bûn; me bi sererastî wan nebihîst. Bi hezaran jin, zarok, bav, bira li ber deriyên qereqolên dewletê, li ber deriyên garnîzonên leşkerî, li ber deriyên îşkencexaneyan ji bo ku hêviyeke biçûk bibihîzin di nava kefteleftê de bûn û em jî daneketin kolanan; em bi wan re neçûn ber wan deriyan, me hesab ji wan deran nexwest.Lê wan “Dayikên Şemiyê” ji bîr nekirin, nedan jibîrkirin. Wan bang li me kirin; ji bo ku wicdanên me bixin tevgerê, ji bo ku hevserên wan, bavên wan, birayên wan, zarokên wan bên dîtin, ji bo ku şîna xwe bikin û di vê dinyaya ku bêdengî dide kuştin de hindik be jî ji bo ku êş û azarên xwe par ve bikin…Îro bêwicdaniya me ji erdên mirinê, ji bîrên asîtê, ji dewleteke sar a bêwicdan a ku ji gelek bedenên mirî yên mirovan berpirse difiştiqe.Ew beden ên me ne… Em ên wan bedenan in…Ji bo laneta ji êtûna wan hiş û bîrewriyên ku edaletê nedîtine hatiye der me biborînin…

Ferhat Kentel

“İşkencedeymiş, sağ kalırsa görürsün, kalmazsa artık şansına...”Bu bir polisin cümlesi... Kayıp Halil Alpsoy’un eşi Fikriye Alpsoy’a bir polisin söylediği cümle...Taşlaşmış bir vicdanın soğuk ifadesi... Kayıp yakınları bu ifadenin çok daha soğuklarını dinlediler. Taşlaşmış vicdanların insan olmayı unutturduğu bir coğrafyada, buna benzer cümleler sıradanlaştı. 90’lı yıllar kâbus gibi geçti “faili malum” kayıplar ve yakınları için. Onlar uzaktaydı; biz doğru dürüst duymayı bile beceremedik. Binlerce kadın, çocuk, baba, kardeş devletin karakollarının, garnizonlarının, işkence hanelerinin kapılarında bir küçük umut duyabilmek için çırpınırken, biz sokaklara dökülemedik; onlarla beraber o kapılarda hesap soramadık. Ama onlar, “Cumartesi Anneleri” unutmadılar, unutturmadılar. Bize seslendiler; vicdanlarımızı harekete geçirmek, kocalarını, babalarını, kardeşlerini, çocuklarını bulabilmek, yaslarını tutabilmek ve ilgisizliğin daha da çok öldürdüğü bir dünyada biraz olsun acılarını paylaşabilmek için... Bugün ölüm tarlalarından, asit kuyularından, vicdana ihtiyaç duymayan soğuk bir devletin ölümlerinde bizzat rol aldığı insanların bedenleri, bizim vicdansızlığımız fışkırıyor. O bedenler bizim... Biz o bedenleriz...Adalet bulamamış hafızalar cehenneminin getirdiği lanet için affedin bizi...

‘’ He is being tortured. If he stays alive you will see him, if not, well that’s up to chance…’’Words of a policeman. The sentence a police told to Fikriye Alpsoy, the wife of Halil Alpsoy. A cold statement by a conscience of stone. The relatives of the disappeared have heard expressions much colder than this one. Expressions like this became common in this part of the world where consciences of stone have forgotten their humanity. The 90’s passes like a nightmare for the disappeared whose assailants are not unknown and for their relatives. They were far away and we did not even manage to properly hear them. While thousands of men, women, children, fathers, brothers were struggling at the doors of police stations, garrisons, torture cells to hear of a small hope, we did not take to the streets and we did not stand by their side to ask for accountability. But those, the Saturday Mothers, did not forget and did not let it be forgotten. They called out for us, to move our consciences, to find their husbands, fathers, brothers, sisters, children, to mourn for them, and to share their pain in a world where indifference kills more than anything else.Today, the bodies of those people in whose death the cold state which does not feel the need of a conscience also took part are gushing out of death fields, acid wells and out of our consciences.Those bodies are ours, those bodies are us. Minds that did not find justice, forgive us for the doom the hell has brought…

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

60 61

. .

Ez beşdarî du danişînên Dayikên Şemiyê bûm. Yek jê civîna daxuyaniya çapemeniyê bû, ya din jî danişîna 300mîn bû. Min xwest ku ez wan 300 caran pîroz bikim, ji ber ku xwediyê viyaneke xurt bûn. Li vî welatî ji bo ku mirov fêm bike ka vê dewletê çi aniye bi serê welatiyên xwe de divê mirov xwediyê hêzeke der-siruştî be. Ji bo ku jiyana welatiyê vê dewletê xirabtir bibe çi ji destê wê tê dike.Ji bo Dayikên Şemiyê êşa ser êşa wendayan ew bû ku serokwezîr bê xem bû, dewlet bê xem bû. Ew bi ber wê diketin. Di serê sala 2011an de serokwezîr kêmaniya xwe fêm kir û bi wan re hevdîtin pêk anî, bi wan re mijûl bû. Lê ji ber ku demên berê ji bo wan hin tiştên nexweş gotibû lêborînê jî nexwest. Pêwistî pê nedît ku lêborînê bixwaze. Ku ji Dayikên Şemiyê lêborin neyê xwestin, ku lêkolîn neyê kirin û negihîjin encamekê, ku dilê wan neyê xweşkirin ev wenda yek bi yek ew ê wekî fereke aşê li ser dilê dewleta Komara Tirk rûnê, ya jî ew ê wekî qeydekê di lingê wê de be. “Kesê xwedî guh bila bibihîze.” Dayikên Şemiyê bi vê tekoşîna xwe rûmeta mirovahiyê bilind dikin. Guhnedayîna wan, nenaskirina wan li hember mirovahiyê sûc e.

Rakel Dink

Cumartesi Annelerinin iki oturumuna katıldım; biri basın açıklaması toplantısıydı, biri de 300 üncü oturumlarıydı. Onları 300 kere tebrik etmek istedim, bıkmadan usanmadan gösterdikleri irade için. Bu ülkede olup bitenleri, devletin (yönetimin) vatandaşlarına yaptıklarını anlamaya çalışmak doğaüstü bir güç, bir anlayış gerektirir. Vatandaşının yaşama hakkını korumak değil, yok etmek, acılaştırmak için elinden ne geliyorsa yapıyor devlet. Cumartesi Anneleri, kayıplarının acısının çokluğu yetmiyormuş gibi bir de Başbakan’ın duyarsızlığına, devletin umursamazlığına yandılar. 2011 yılının başında, Başbakan kendi konumuna ve insanlığına yakıştıramadığı hatasını anladı ve onlarla görüşmeyi kabul etti, ilgilendi. Fakat ondan önce onlar için sarf ettiği sözlerinden dolayı bir özür dilemedi, dileme gereği de duymadı. Cumartesi Annelerinden özür dilenmezse, araştırılıp ikna edici bir sonuca varılmazsa ve de gönülleri alınmazsa, bu kayıpların her biri TC devletinin midesine oturmuş birer taş olarak kalacak ya da ayağına bağlı pranga gibi duracak. “Kulağı olan işitsin.” Cumartesi Anneleri bu mücadeleleriyle insanlık onurunu yükseltiyor, onların bu mücadelesini görmemek, onları yok saymak ise insanlığa karşı işlenmiş bir suçtur.

I joined two vigils of Saturday Mothers, one was a press declaration meeting, the other was their 300th session. I wanted to congratulate them 300 times over, for the willpower they demonstrated without tiring or giving up. It requires a super-natural power and understanding in this country to try to understand what is going on and what the state (administration) is doing to her citizens. Forget about trying to protect her citizens’ right to live, she is doing all she can to destroy it and to make it bitter. Saturday Mothers also had to suffer the pain inflicted upon them by the insensitivity of the prime minister and by the indifference of the state, as if the multitude of the pain of their losses were not sufficient already. At the beginning of 2011, the prime minister understood his mistake which he could not associate with his position and his humanity and accepted to meet with them, paid attention to them. However he did not apologize for his prior words about them, he did not also feel the need for such an apology. If an apology is not served to Saturday Mothers, if due investigation is not conducted and convincing conclusions are not obtained and if their resentment is not mended, all these losses will remain as shackles to the feet of the state of Republic of Turkey. “Let those who have ears hear it”. Saturday Mothers are elevating the honor of humanity with this struggle, not to see this struggle of theirs, to deny them, is a crime against humanity.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

62 63

. .

Dema ku we destê xwe kir bin çengê xwe, hûn dibînin ku kenîneke zarokên li wê derê veşartî maye.Li ser singa we wêneyên wan hene. Bi salan e hûn jiyanê bi sebr û aramiya dayikan diceribînin. We kilîtên malên xwe di bin guldankên rihanan de veşartin û we got ku bi tenê ‘em û zarokên me’ bizanibin ciyên kilîtê.Guhê we li ser dengên qulungan bûn. Bi şev we di tavehîvan de, bi roj we li ber destê sibê diayên xwe kirin.Berî her tiştî ji bo we hatina biharê bi zarokên we re ew ê were, ez dizanim.Çiya, ezman, erd, derya, jiyan û rojên şemiyan şadên we ne, şadên tehb û keda we ne, şadên sebrû arama we ya dijwar in. Ez jî şadê we me.‘Zarokên ku wenda ne, di dilê we yê birîndar de hatine dîtin…’

Gülten Kaya

Ellerinizi koynunuza her sokuşunuzda, çocuklarınızın orada saklı gülücüğüne dokunduğunuzu düşünürdüm. Göğsünüzde onların suretleri, hayatı anne sabrı ile sınıyordunuz senelerdir. Ev anahtarlarınızı fesleğen saksılarının altına gizlediniz, bir siz, bir de evlatlarınız bilsin diye yerini. Kulağınız göçmen kuşların kanat seslerindeydi hep. Gece ay ışığına, sabah gün ışığına ettiniz sabır dualarınızı. Size evvel bahar, evlatlarınızın gelişiyle gelecek, biliyorum. Dağlar, gökyüzü, toprak, deniz, hayat ve cumartesi günleri şahit, ben de şahidim yorgunluğunuza ve muhteşem sabrınıza. ‘Aranan evlat kalbinizin kuytusunda bulunmuştur…’

Each time you put your hands into your bosom, I used to think you were touching therein the hidden smiles of your children. With their images on your chests, for years you had put life to test with the patience of a mother. You hid your home keys under basil pots, so that only you and your offspring knew of its place. You were all ears to the flap of migratory birds. You prayed night and day to moonlight and to daylight for patience. Spring will come to you only with the return of your child, that much I know.The mountains, the sky, the earth, the sea, the life and the Saturdays are all witnesses to your fatigue and to your majestic patience and so am I.

“The child you are searching for is found in the shelter of your heart…”

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

64 65

. .

66 67

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Fehmî Tosun di sala 1960’an de li gundê Licokê, Lîcê ya Amedê hate dinê. Di heman gundî bi Hanim re zewicî. 4 zarokên wan çêbûn. Leşker û cerdevanan car bi car ser gund digirtin. Ji ber îtirafa îtirafkar polês Fehmî girtin û dixistin girtîgehê. Di sala 1993’an de, hevjîna Tosun, dema serdena Fehmî Tosun vegeriya gund dît ku, gelek mal hatine şewitandin û hilweşandin. Piştre jî bihîst ku bavê wî hatiye gulebarankirin. Du zarokên wî jî bi niştecihên gund re reviyane gundekî din. Hevjîna tosun bi çar zarokên xwe ve çûne Amedê. Lêşker û cerdevanan her tim li ser mala xwezûr û kekê Hanimê de digirtin û dipirsiyan ku Hanim diçe li ku derê. Malbata Tosun li Amedê dikaribûn tenê mehek bimînin bêyî ku benda derketina Fehmî ya girtîgehê bimîne, koç kirin navçeya Avcilar a Stenbolê. Piştre Fehmî hat berdan. Erîşên ku li ser malbata Tosun li Stenbolê jî pey wan berneda. Fehmî her tim digot ku ez têm teqîbkirin. Dîsa rojek kurê Fehmî Tosun ji bo ku gazî bavê xwe bike derket derve, lê belê ew êvarê nezivirî. Pîştre bihîstin ku kurê Tosun hatiye binçavkirin. Dema ku heta berdan, digot ku “polêsan her tim ji min bavê min dipirsiyan.” 19 Avrêl 1995’an de keça Tosun ya ku konfeksiyonê de dixebitî dema ku zivirî li malê ji diya xwe re got ku du kes di erebê de li pêşiya mala me disekinin. Dema Hanim derket balkonê dît ku Fehmî bi du kesî ve hev du digewixînin. Fehmî ji Hanim re digot ku “min direvînin, wê min bikujin.” Hanim û zarokên Fehmî revî revî hatin li ber erebeyê. Kure Fehmî yê ku 14 salî pêyên bavê xwe girt ji bo ku bavê xwe rizgar bike lê belê

Fehmi Tosun1960 doğumlu Fehmi Tosun, Diyarbakır’ın

Lice ilçesinin Licök köyünde doğdu. Aynı

köyden Hanım Tosun ile evlendi. 5 çocukları

oldu. Korucu ve askerler 1990’lı yıllarda

sürekli köylerine baskın düzenliyordu. Bir

itirafçının ifadesi üzerine Fehmi tutuklanarak

cezaevine konuldu. 1993 yılıydı. Eşi Hanım

Tosun, Fehmi’yi ziyaretlerinin birinden köye

döndüğünde birçok evin yakılıp yıkıldığını,

babasının kurşuna dizilerek öldürüldüğünü, iki

küçük çocuğunun ise köy sakinleriyle birlikte

başka bir köye kaçtıklarını öğrendi. Hanım 5

çocuğunu yanına alarak Diyarbakır’a yerleşti.

Hanım’ın abisinin ve kayınpederinin evi

sürekli asker ve korucular tarafından basılıyor,

Hanım’ın nereye gittiği soruluyordu. Tosun

ailesi Diyarbakır’da sadece 1 yıl kalabildi.

Fehmi’nin cezaevinde çıkmasını beklemeden

İstanbul’a göçertti. Avcılar semtine yerleşti.

Sonra Fehmi tahliye olup geldi. Baskılar

İstanbul’da da son bulmadı. Fehmi sürekli

takip edildiğini söylüyordu. Hatta bir gün

14 yaşındaki oğlu babasını çağırmak için

dışarı çıktı, o akşam geri dönmedi. Sonradan

oğlunun gözaltına aldığını öğrendiler. Çocuk

birkaç gün sonra bırakıldı.

19 Ekim 1995’de konfeksiyonda çalışan

kızı eve döndüğünde korkuyla, kapının

önünde içinde iki kişinin olduğu bir

arabanın beklediğini haber verdi. Hanım

balkona çıktığında, Fehmi’nin iki adamla

boğuştuğunu gördü. Fehmi, Hanım’a

dönerek “imdat, beni kaçırıyorlar, beni

öldürecekler” diye bağırıyordu. Hanım ve

çocukları merdivenlerden koşarak aracın

Fehmi Tosun was born in Licök Village of

Lice County of Diyarbakır in 1960. He was

married to Hanım Tosun who was from

the same village. They had 5 children. The

village guards and soldiers raided their

village constantly in the 1990’s. Fehmi was

arrested upon the statement of a confessor.

The year was 1993. While his wife Hanım

Tosun came from one of her visit to his

husband, she found out that many houses

in the village were put on fire, and two of

her children escaped to an other village

with other villagers. Mrs Hanım settled in

Diyarbakır with her 5 children. The houses of

her brother and father-in-law were raided by

village guards and soldiers constantly and they

asked them where Hanım was. The Tosun

family could stay in Diyarbakır only one more

year, then they migrated to Istanbul without

waiting her husband to get out of jail. They

settled in Avcılar. Later, Fehmi was released

and came to Istanbul. But the oppressions did

not finish in Istanbul. Fehmi continuously told

that he was followed. One day, his 14 years

old son went out to call his father and he did

not come back that night. Later they found

out that he was detained. He was released one

or two days later and the boy told that they

kept asking about Fehmi consistently.

His daughter working at a ready made

workshop came home from work on October

19, 1995 and she told that there was a car

in front of the house with two people in it.

When Hanım went out to the balcony, she

saw Fehmi fighting with two men. Fehmi was

. .

68 69

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

hêza wî têrê nekir û bihîst ku “wêda here, dawiya jiyana te jî wekî dawiya bavê te dê bibe.” Plakaya erebeyê jî 34 UB 597 bû.Hema Hanim Tosun revandina Fehmî Tosun ragihande muduriyeta emniyetê ya Avcilarê. 2 Sermawez 1995’an de serî li dozgeriya komarê ya Bakirkoyê da. Dozgerê Komarê tenê lêpirsînek vekir. Fehmî Tosun careke din êdî nehat dîtin. Her tim binçavkirina Fehmî red dikirin. Dema ku birayê Fehmî hate binçavkirin jê re gotin ku “em ê te jî wekî birayê te bikujin.”Ev bûyer jî wekî bûyerên din bê encam ma. Ev doz çû DMME’yê û ji ber ku lêpirsîn kêm hatiye kirin û madeya duyemîn ya Peymana Mafê Mirovan a Ewropayê hatiye îhlalkirin, Tirkiye hat mahkumkirin. (Dîroka biryara DMME’yê: 6 Sermawez 2003. Hejmara Serîlêdanê: 31731/96)

yanına geldiler.14 yaşındaki oğlu babasının aracın dışına sarkan ayaklarından tutarak, götürmelerine engel olmaya çalıştı. Ama gücü yetmedi. “Çekil, yoksa senin de sonun baban gibi olur’ dediler. Aracın plakası 34 UD 597’ydi…Hanım Tosun kocası Fehmi’nin kaçırıldığını hemen Avcılar Emniyet Müdürlüğüne bildirdi. 2 Kasım 1995 tarihinde Bakırköy Cumhuriyet Savcılığına başvurdu. Cumhuriyet Savcısı sadece bir soruşturma başlatmakla yetindi. Bir arpa yol alınamadı. Fehmi Tosun’u bir daha gören olmadı. Ailenin tüm resmi girişimlerine rağmen gözaltına alındığı inkâr edildi. 1999 yılında gözaltına alınan Fehmi’nin kardeşine, gözaltındayken “ seni de ağabeyin gibi öldürülelim mi?” denildi. Tüm kayıp vakalarında olduğu gibi hiçbir yasal girişimden sonuç alınamadı. İç hukuk yolları tükenince AİHM’e taşınan davada soruşturmanın eksik yapılması ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 2. maddesinin ihlali nedeniyle Türkiye mahkûm oldu. (AİHM Karar tarihi 6 Kasım 2003. Başvuru no:31731/96)

shouting her, “Help, they will kidnap and kill me”. Hanım and her children ran and came by the car. His 14 years old son hold his fathre’s feet hanging from the car and tried to prevent them to take his father. But he did not managed to stop them. They said, “Go away, otherwise your end will be like your father’s”. The vehicle’s license plate was 34 UD 597…Hanım Tosun reported Avcılar Police Station that her husband disapperad. She applied to Bakırköy Public Prosecutor on November 2, 1995. The public prosecutor contented himself by instituting an inquiry. There has been no progress since then. Nobody has seen him again. Despite all the applications of the family, his arrest had been denied. When his brother was arrested in 1999, they said, “shall we kill you like your brother?” As in all cases of disappearances, any legal procedure had not been resulted. Upon the run out of the domestic law the case went to EHRC and Turkey was sentenced because of insufficient investigation and the violation of the 2. Article of European Convention on Human Rights (The decision date of EHRC is 6 November 2003. Application No: 31731/96)

. .

Di destê wan de wêneyên bi çarçove û dayîk bi salan e disekinin. Di nava dilê wan de deryayên ji agir hene. Agirê wan geş e. Bêdeng disekinin û mil di mil de ne di kolanên bajêr de. Bi her zilmekî re êşa wan zêdetir dibe. Birînên wan ên ku nizanin jî de dibin.Zarokên wan ên bêbav mezin bûn. Dema ku bavê wan hate revandin, dema ku bavê wan wenda bû, dema ku bavê wan hate kuştin ew biçûk bûn. Ew niha li xatirxwestinên nîvcoyî, li sûcdarên ku bê kelepçe ne digerin. Wan dayîkan rastiyên ku bi veşartina çekan, bi xistina balafiran, bi wendakirina raporên tiba adliyê, bi xirakirina kamerayên ewlehiyê, bi kevnkirina dosyeyên darizandinê neyên wendakirin derdixin holê, nîşanê me tevan didin. Berê neynika rastiyê didin me, berê wê didin çîroka me ya wendayan…Dibe ku wendayên wan qet neyên. Lê heta ku rastî derneyên meydanê, heta ku berpirs neyên darizandin, ew deryaya ji agir her hestiyan bihelîne.Ku agir bi kîn û nifrîna zilmê geş nebe, ku agir bi edalet û heqaniyetê vêkeve û geş bibe wê demê ew ê me ronî bike. Ha way Dayîkên Aştiyê, bi salan e ji me re vê dibêjin. Her hefte. Bi zimanê ku em tev digihîjin hev, bi dilê xwe yê geş bang li me dikin… Em dibihîzin gelo?

Leyla İpekçi

Ellerinde çerçeveli fotoğraf, yıllardır bekliyor anneler. İçlerinde ateş nehirleri. Sönmeyen meşaleler. Susuyorlar, şehrin sokağında, diz dize. Her yaşanan zulümle biraz daha çoğalan acıları. Bilmedikleri yaraları da kanatarak. Öksüz kalmış evlatları çoktan büyüdü. Babaları kaçırıldığında, kaybolduğunda, yargısız infaza uğradığında küçüktü onlar. Yarım kalmış vedalarıyla, kelepçesiz dolaşan suçluları arıyorlar şimdi. Silahları gömerek, jetleri düşürerek, adli tıp raporlarını mahkeme yolunda kaybederek, güvenlik kameralarını bozarak, dosyaları zaman aşımına bırakarak yok edilemeyen gerçeklere ayna tutuyor anneler. Bize ayna tutuyorlar, kayıp hikâyemize... Belki kayıpları hiç dönmeyecek. Ama gerçekler ortaya çıkmadıkça, sorumlular yargılanmadıkça, ateş nehri kemikleri kavuracak durmadan. Kin ve öfkenin zulmüyle değil, adalet ve hakkaniyetin nuruyla yanarsa ancak bizi aydınlatabilir ateş. İşte Cumartesi Anneleri, yıllardır bize bunu vaat ediyor. Her hafta. Bizi buluşturan dillerde, alev alev yürekleriyle seslenerek... Duyuyor muyuz?

With framed photographs in their hands, the mothers have been waiting for years. Within them, rivers of fire. Non-quenching torches. They remain silent, on the city street, knee to knee. Their pain increasing a bit more with each cruelty suffered. Bleeding also from the wounds they do not know of. Their orphaned children are long grown. They were small when their fathers were abducted, disappeared, subjected to summary execution. With their un-finished farewells, they are searching for the criminals who are walking around without handcuffs. The mothers are holding a mirror to realities that were not destroyed by burying the guns, by crashing the jets, by losing the forensic science reports on the way to the court, by breaking down the security cameras and by being dropped due to prescription. They are holding the mirror to us, to our lost story…Maybe their lost ones are never to return. But until the truth is revealed, until the responsible ones are put to justice, the river of fire will keep on burning the bones. The fire can illuminate us, not if it lights with the cruelty of animosity and anger but if it lights with the glory of justice and fairness. That is what the Saturday Mothers keep on promising us for years. Every week. Shouting out with their hearts on fire, in languages that bring us together. Do you hear it?

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

70 71

. .

. .

Mahir Günşiray

Ez ji hemû Dayikên Şemiyê lêborînê dixwazim.Me zarokên wan wenda kir, me cenazeyê gelekan nedît.Ji ber ku lawekî min heye ez baş dizanim xwedî zarokî çawa ye.Ez dizanim ku ew kî na zarokên me wenda dikin.Dest û piyên min girêdayî ne. Zêdeyê lêborînê tu tiştek ji destê min nayê.

Bütün cumartesi annelerinden özür diliyorum. Çocuklarını kaybettirdik, birçoğunun ölüsünü dahi bulamadık. Oysa bir oğlum olduğu için çocuğun ne olduğunu çok iyi biliyorum. Çocuklarımızı yok edenlerin de kim olduklarını biliyorum. Elim kolum bağlı, özür dilemekten başka bir şey yapamıyorum.

I apologize to all the Saturday Mothers.We have made their children disappear, we have not even been able to find most of the bodies. Yet I have a son and I know well what means a child.And I know who are the ones who made our children disappear.My hands are tied, I can not do anything but apologize.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

74 75

. .

76 77

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Fîkrî Ozgen 73 salî bû. Li gundê Yeşîlkoyê yê navçeya Pasûrê ya Amedê çêbûbû. Zewicî bû û 6 zarokên wî hebûn. Mala wî li Pasûrê bû lê mala wî di bûyerên sala 1994’an de hatibû gulebarankirin û wî jî mala xwe anîbû navenda Amedê. Nexweşiya astimê lê hebû. Ji ber vê divê di bin kontrola bijîşk de bûya û derman bi kar bianiyana. Roja 27 Reşemî 1997’an ji mala keça xwe ya li semta Koşuyoluyê li ser kolana Hatboyuyê di saet 09.30’an de derket. Keça wî ji şaneşînê li bavê xwe dinêrî. Wê dît ku sîwareyeke bi marqeya Toros a camên wê reş, rengê wê spî û bi plakeya 34 BHV 60 hat cem bavê wê û jê mirovê sivîl lê çekdar derketin. Wan nasnameya bavê wê pirsî. Wan Ozgen li ber çavên mirovan li siwareyê siwar kir û bir. Malbata wî ji ber ku ew nexweşê astimê bû xem lê xwar û serî li Dadgeha Ewlekariyê ya Dewletê ya Amedê, Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî, Komîsyona Mafên Mirovan a TBMM’yê, Navenda Giştî ya Komeleya Mafên Mirovan, Şaxa Komeleya Mafên Mirovan a Amedê da. Doz çû DMME’yê (Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê). DMME’yê Tirkiye ji ber doza Fîkrî Ozgen mehkûm kir. (Dema Biryarê: 20 Îlon 2005- Hejmara Serîlêdanê: 38607/97). Abdulkadîr Aygan ê ku di JİTEM’ê de bi kadro bû, got ku Yuzbaşî Zahît Ergîn ê komutanê Tîma İstîhbaratê ya Cendirmeyan a Amedê, Fîkrî Ozgen kuştiye.

Fikri Özgen

73 yaşındaki Fikri Özgen, Diyarbakır ili Kulp ilçesi Yeşilköy Köyü doğumlu evli ve 6 çocuk babasıydı. İkamet ettiği Diyarbakır ili Kulp ilçesindeki evinin 1992 yılındaki olaylarda taranmasından sonra ailesi ile birlikte Diyarbakır il merkezine göç etti. Astım hastası olduğu için düzenli doktor kontrolünde olması ve ilaç kullanması gerekiyordu. 27 Şubat 1997 günü Diyarbakır’ın Koşuyolu semti Hatboyu Caddesi üzerindeki kızının evinden saat 9.30 sıralarında ayrıldı. Kızı, babasının ardından balkondan baktığı sırada 34 BHV 60 plakalı, siyah camlı beyaz renkli Toros marka bir araçtan inen sivil, ancak silahlı kişilerin babasını durdurarak kimlik kontrolü yaptığını gördü. Özgen’i insanların gözü önünde araca bindirerek götürdüler. Astım hastası olmasından dolayı endişeye kapılan ailesi, Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi, Uluslararası Af Örgütü, TBMM İnsan Hakları Araştırma Komisyonu, İnsan Hakları Derneği Genel Merkezi, İnsan Hakları Derneği Diyarbakır Şubesi’ ne başvuruda bulundu. Ancak, tüm çabalarına rağmen Fikri Özgen’den bir daha haber alınamadı. Dava AİHM’e taşındı. AİHM Fikri Özgen davasında Türkiye’yi mahkûm etti. (Karar Tarihi: 20 Eylül 2005-Başvuru tarihi: 38607/97) JİTEM kadrolu çalışanı Abdulkadir Aygan itiraflarında Fikri Özgen’i, Diyarbakır Jandarma İstihbarat Tim Komutanı Yüzbaşı Zahit Engin’in öldürdüğünü söyledi.

73 years old Fikri Özgen was born in Yeşilköy village of Kulp District of Diyarbakır and he was married and had 6 children. He migrated to Diyarbakır after his house was shot during the incidents in 1992. He had to be under control of a doctor consistently and he had to use medicine because he had asthma. On 27 February 1997, he left his daughter’s house which is on Koşuyolu district Hatboyu Street at 9.30am. When his daughter looked at him from the balcony she saw someone coming out of white coloured, Toros branded car with black Windows. It’s plate was 34 BHV 60. They were civillions but they had guns. They stopped his father and asked his identity card. They put Özgen inside the car and took him away. His family who was worried because of his asthma apllied to Diyarbakır State Security Court, Amnesty International, Human Rigths Research Comission of Grand National Assembly of Turkey (TBMM), Head Office of Human Rights Association, Diyarbakır Branch of Human Rights Association. But, despite all the efforts, nobody has heard from him since then. The case was taken to EHRC. EHRC sentenced Turkey. (Decision Date: 20 September 2005-Application Date: 38607/97) Abdülkadir Aygan who worked as permanent staff of Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror Unit (JİTEM) said in his confession that Fikri Özgen was killed by Zahit Engin who is Commander of Diyarbakır Gendarmerie Intelligence Team.

. .

Kî yan jî çi ew ê ciyê bavê min dagire? Derdê min ne bi siyasetê re heye, ne jî bi polîtîkayê re ye… Min zû de dev ji maf û azadiyan ber daye. Ez dibêjim efendîno, camêrinê, ciwanikino; ew nasnameyên siyasî yên ku we li xwe kirine derxînin û zarokatiya xwe bi bîra xwe bixin. Dema ku hûn zarok bûn, dema ku hûn zarokên di ferqa tiştekî de nebûn bînin bîra xwe. Ferz bikin ku hûn 7 salî ne, we wêneyekî çêkiriyê û ew wêne wêneyê şadimaniyê ye. Hin kesan li bavê we, li şadimaniya we, li bîr û baweriya we didin. Ciwanikno, ciwamêrino, wê demê pêwistî bi kiryarên veşarî hebûn, ew terorîst bûn, ji bo dahatûya dewletê diviya ku ew bihatana kuştin… Ey ew kesên ku ji bo kujeran li çepikan didin! Bavê min tu kesê nekuştiye. Ez bawer nakim ku bavê min pê li kurmoriyekî jî kiribe. Haydê em bibêjin bila wekî we be, ka dadgehên we li ku ne, ka dewleta we ya rêzdar li ku ye? Ez van rojan di televizyon û rojnameyan de wan kesên ku berpirsên kuştina bavê min in dibînim. Na ez naxwazim bila ew jî bêne kuştin. Ez naxwazim ku zarokên wan bê bav bimîne. Ez naxwazim zarokên wan bi ustûxwarî bersiva pirsa “bavê te çi karî dike?” nede. Ez naxwazim gunehê wan bavan bila zarok bikişînin. Lê daxwazeke min heye, ez dibêjim dev ji her tiştî ber bidin û destê xwe bidin ser wicdanê xwe û hemû nasnameyên xwe ji xwe bikin û wekî mirovek bimînin. Ka binêrin li van kirinan. Dev ji polîtîkayên qirêjî ber bidin. Ji derveyê belavkirina qirêja xwe çi dikin ew! Wê demê hûn ê bibînin vê êşê û vê rewşa mirovahiyê. Ez îro 24 salî me. Kî yan jî çi dikare valahiya ciyê bavê min ji bo min dagire? Niha ji me re dibêjin; ‘hûn çi dixwazin?’ Êş û azara tiştên ku hatiye serê me heye, travmayên me hene. Hêviyên me yên ku em ê bigihîjin hestiyên dê û bavên xwe, yên hevserên xwe, yên zarokên xwe heye… Ev biryardariya me heye, serbilindiya me ya li hember zaliman heye. Heta ku kiryarên wendayan neyên dîtin û neyên darizandin em ê her tim bi bîra we bixin û em ê hesab ji we bipirsin. Serpil Taşkaya

Babama dair boşluğu, kim ya da ne doldurabilir?Benim derdim politikayla, siyasetle değil... Haklardan, özgürlüklerden çoktan geçtim. Ben diyorum ey beyefendiler, hanımefendiler çıkarın üstünüze oturan bütün siyasal kimliklerinizi ve çocukluğunuzu hatırlayın. Mini mini olduğunuz, her şeyden habersiz, sadece çocuk olduğunuz zamanları düşleyin. Düşünün ki 7 yaşındasınız, bir resim yapmışsınız ki mutluluğun resmi. Birileri babanızı, mutluluğunuzu, düşlerinizi vuruyor. Ey hanımefendiler, beyefendiler,” faili meçhuller o zamanlar gerekliydi, onlar teröristti, devletin bekası için ölümleri şarttı” diyenler... Katillere alkış tutanlar! Benim babamın adam öldürmüşlüğü yoktur, sanmam ki karıncayı ezmiş olsun. Hem diyelim sizin dediğiniz gibi, nerede o yüce mahkemeleriniz, tek bir saygıdeğer hukuk devletiniz? Şimdilerde televizyonda gazetelerde boy boy görüyorum babamın ölümünden sorumlu olanları. İstemem ölmesin onlar, istemem kalmasın onların çocukları babasız. İstemem okulda, “baban ne iş yapıyor” diye sorduklarında bütün babasız çocuklara özgü o mahcubiyetle eğmesinler başlarını. İstemem o çocuklar ödemesinler babalarının günahlarını. Ama bir isteğim var ki derim bırakın her şeyi, elinizi vicdanınıza koyun bir an soyun bütün kimliklerinizi, saf katıksız insanlığınız kalsın sadece geride. Bir bakın bütün bu yaşananlara, bırakın kirlenmiş politikaları onlar daha fazlasını yapmıyorlar kirlerini bulaştırmaktan başka! O zaman göreceksiniz bu acıyı, bu insanlık dramını. Ben bugün 24 yaşındayım, hayatımda babama dair boşluğu kim ya da ne doldurabilir? Şimdi bize “ne istiyorsunuz” diye soruyorlar. Bizim acılarımız, yaşadığımız zulmün travmaları var. Anne-babalarımızın, eşlerimizin, çocuklarımızın kemiklerine ulaşma düşlerimiz ve bu zalimlere boyun eğmeme kararlılığımız var. Bizler, kayıpların failleri bulunup yargılanana kadar hatırlatmaya ve hesap sormaya devam edeceğiz.

Who or what can fill the gap of my father?My problem is with politics rather than diplomacy… I have given up the rights, freedoms a long time ago. I talk to you gentlemen, gentlewomen, take off all your political identities and remember your childhood. Imagine that you are only a little child unaware of anything else. Imagine that you are 7 years old and you make a picture of happiness. Someone shoots your father, your happiness, your dreams. Gentlemen, gentlewomen, people who think that unresolved political killings were necessary at that time, who think that they were terrorists and they had to be killed for state’s sake… People who clap the killers! My father did never kill anyone in his life, I don’t think that he even hurt a fly. Let’s say it is as you think, where are your High Courts and respected constitutional state? I see the ones responsible of my father’s death on TV’s and newspapers. I do not wish they were dead, I do not wish their children remain fatherless. I do not wish them to bow their head shy in front of the fatherless children when the latter are asked “what is his occupation”. I do not wish them to pay for their father’s sins. But there is only one thing that I wish and it is that I ask you to give up everything, put your hand on your conscience, take off all your identities and remain only with pure absolute humanity. Let’s look at everything that we experienced, give up the dirty politics, the only thing that they have done is to infect this dirtiness! Then you will see this pain, this human tragedy. Today I am 24 years old, who or what can fill the gap of my father? Now they ask us what we want. We have pain, we have the trauma caused by the persecution that we experienced. We have the dream of reaching the bones of our parents, partners, children and we have the determination of not bowing to these persecutors. We continue to remember and demand accountability until the perpetrators of the disappeared ones are found and judged.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

78 79

. .

Min got wî/ê nebin

Ji bo hemû wendahiyên failên wan dîyar

Min gotHûn bi qedrê xwedê bikin wî/ê nebinEw bavê zarokên min e Çiraya mala min eLi tara Cudî tenê ew çiyayê min eEw nebê hemû der dê bibin ax û xwêlî Min got wî/ê nebin

Wan ew bir nizanim ev çend sal inÇiraya mala min hê jî pê neketiyeCûdîyê miradan, mirada min bi cih neanîEw bi ser min de neanîLê ez li Tara Cûdî li ber deriyê malê hê jî li heviya wî/ê me

Veysel Vesek

. .

Sağır Yüreklerin Duymadığı Ağıt “Beni bul, beni bul anne…” bu nakaratla sürüyordu Ahmet Kaya’nın şarkısı. Minibüsten çoktan inmiş, otobüse binmişti, ama Kaya’nın sözleri hala kulaklarında çınlıyor, beyninde tekrarlanıyordu. Taksim parkının merdivenleri önünde durdu otobüs. Yedi yıldır bu şehirdeydi ama ilk kez buraya geliyordu. Denizi de bugün gördü. Otobüsten inince çevresini izledi bir süre. “Büyük şehir” sözünün anlamı yoktu yaşadığı mahallede. Burada ne anlama geldiğini gördü. Geldiği otobüsün şoförü ve biletçisi kapı önünde sigara içmekteydiler. Galatasaray’ı sordu. Parmaklarıyla gösterdikleri yönde kalabalığa karıştı. Şaşkın bir şekilde tarif edilen küçük meydanı bulduğunda şarkı halen tekrarlanmaktaydı, “beni bul, beni bul anne…”. Saat ancak dokuza gelmişti. Erkendi, bekleyecekti mecbur. Kolunun altında önce gazeteye sarılı, ardından da poşete konmuş resmi vardı Dursun’un. Bir süre sonra çevresini keşfetmeye başladı. Yapı-Kredi Bankasını, Galatasaray Lisesini, Postaneyi tanıdı. Tarif edilen yerdeydi. Dönüş için gerekli yol parasını kontrol ettikten sonra bir simit aldı ve meydanın kuytu bir köşesinde diğerlerinin gelmesini bekledi. Artık onların kolektif bir adı var, “Cumartesi Anneleri”. Ancak bu bütünlük hali, her cumartesi bu koca şehrin her bir köşesinden, bucağından, çeperinden-kenarından buraya gelen tek tek insanlarla, annelerle oluşuyor. Yan yana durunca, görünür olunca duyulacaklarını sanıyorlar. Oysa ne çok sağır yürek var İstanbul’da, önlerinden akıp geçen, onları, dövizlerini, yüreklerine bastıkları resimleri görmeden geçen ne çok sağır yürek var, 2011 yılının bu Cumartesi gününde.

Şîna ku dilên kerr nabihîze“Dayê min bibîne, min bibîne…” Bi vê dîsgotinê dewam dikir strana Ahmet Kaya. Ew ji dolmîşê peya bûbû li Otobêsê siwar bûbû, lê hê jî strana Ahmet Kaya di guhê wê de bû, di hişê wê de deng vedida. Otobês li ber parka Taksîmê sekinî. Heft sal bûn ku li vî bajarî bû lê cara yekemîn bû ku dihat vê dera. Deryayê jî îro dît. Piştî ku ji otobêsê peya bû li dora xwe mêze kir. Li taxa ku ew li wê bû wateya “bajarê mezin” tune bû. Li vir ew têgihîşt ku tê çi wateyê. Ajoker û bilêtçiyê otobêsa ku ew pê hatibû li ber deriyê otobêse sekinî bûn cixade dikişandin. Ji wan Galatasarayê pirsî. Bi ciyê ku wan îşaret kir de ew meşiya û tev li nava qelebalixê bû. Heta ku gihîşte ber meydanê jî, ew strana Ahmet Kaya di hişê wê de olan dida, digot; “Dayê min bibîne, min bibîne…” Saet bûbû neh. Hê zû bû. Lê ew ê bisekiniyana. Di bin çengê wê de rojnameya pêçandî û di nava poşetê de wêneyê Dursunê wê hebû. Demek şûn de li dora xwe nêrî. Bankaya Yapı Krediyê, Liseya Galatasarayê, Postaneyê nas kir. Ew li ciyê ku hatibû tarîfkirin bû. Ji bo vegerê têra heqê bilêtê pere hişt û ji xwe re simîtek send û li quncikekî li benda yên din sekinî.Êdî naveke wan ê hevpar hebû. “Dayîkên Şemiyê”. Ev hevparî ji dayikên ku her şemî ji quncik û derdorên vî bajarî têne li vir li hev kom dibin pêk dihat. Ew dibêjin ku ew li ba hev bin, bi hev re bin ew ê dengê wan be bihîzîn. Lê li vê Stenbolê çi qas dilên ku nabihîzin hene. Di ber wan re derbas dibin, dovîzên wan, wêneyên ku dane ser dilê xwe nabînin û di ber wan re derbas dibin û diçin. Çi qas kerr hene. Di vê Şemiya 2011an çi qas kerr hene…

Pakrat Estukyan

. .

Կոյրերու-Խուլերու քաղաքի Շաբաթնօրեայ մայրերը«Միայն թէ մայրս մահս չիմանայ» այս յանկերգով կը շարունակուէր երգը: Երթուղայինով ճամբորդած էր նախ, ապա հանրակառք առ$ած: Երգը անվերջ կը կրկնուէր մտքին մէջ, «Միայն թէ մայրս մահս չիմանայ»: Թաքսիմի զբօսայգիի աստիճաններու մօտ կանգ առաւ հանրակառքը: Եօթ տարի է այս քաղաքը կը բնակէր, բայց առաջին անգամ է որ այստեղ կու գար: Ծովն ալ հանրակառքի լուսամուտէն այս օր տեսաւ առաջին անգամ: Շուրջբոլորը դիտեց պահ մը: «Մեծ քաղաք» որակումը չէր արդարանար իր բնակած թաղէն դիտելով: Այստեղ հասկցաւ այդ բացատրութեան իմաստը: Իր ճամբորդած հանրակառքին վարորդն ու տոմսավաճառը աւտոբուսի դռան առջեւ կանգնած կը ծխէին: Կալաթասարայը հարցուց երկչոտ: Մատով ցոյց տրուած ուղղութեան վրայ խառնուեցաւ մարդկային բազմութեան: Բաւական շուարած կ՛երեւէր երբ գտաւ իրեն բացատրուած փոքր հրապարակը: Յանկերգը կը շարունակուէր, «Միայն թէ մայրս մահս չիմանայ»: Ժամը ինն էր, դեռ շատ կանուխ... պիտի սպասէր ստիպուած: Թեւին տակ նախ լրագրի թուղթով ծրարուած, ապա սէլօֆանով փաթեթուած նկարը կար որդւոյն: Սկսաւ շուրջբոլորը ճանչնալ: Կալաթասարայի դպրոցը, նամակատունը, «Եափը գրէտի» դրամատունը ստուգեց մի առ մի: Ճիշդ էր, իրեն բացատրուած տեղն էր: Ետդարձի ճամբու դրամը հաշուեց ու բոկեղ մը գնեց, քաղցած էր: Հրապարակին վրայ ամայի անկիւն մը գտաւ ու սկսաւ միւսները սպասել:Հասարակական անուն մը ունին՝ «Շաբաթնօրեայ մայրեր»: Անհատներ են սակայն այդ ընդհանուր բացատրութեան մէջ: Քաղաքի հեռաւոր թաղերէն ամէն շաբաթ այս վայրը փութացող մայրեր, քոյրեր կամ կողակիցներ: Կը խորհին թէ մէկտեղուելով տեսանելի կ՛ըլլան: Մինչդեռ որքա՞ն շատ կոյրեր կան այս քաղաքը: Կոյրեր՝ որոնք մարդկային հոսք մը կազմած կ՛երթան իրենց հոգերով: Չեն տեսներ շաբաթնօրեայ մայրերը, անոնց ձեռքի վերտառութիւնները կամ որդիներնուն, հարազատներնուն նկարները: Չեն լսեր անոնց վշտահար սրտերէն բխող ճիչն ու աղաղակը: Աստուած իմ՝ որքա՞ն խուլ սրտեր կան այս քաղաքը, 2010 թուին այս Շաբաթ օրը:

Laments the deaf hearts can’t hear“Find me, mother find me…’’ with this refrain continues Ahmet Kaya’s song. She had gotten off the minibus sometime ago, she was now on the bus but the lyrics of Ahmet Kaya still kept echoing in her ears, still kept repeating in her mind. The bus stopped in front of the stairs of Taksim Park. She lived in this city for seven years now but this was her first time here. She as well saw the sea today. When she got off the bus, she watched around for a while. The words ‘’big city’’ did not come to mean much in the neighborhood where she lived. Here she realized what it meant. The bus driver and the ticket officer were smoking in front of the bus. She asked for Galatasaray and joined the flow of the crowd in the direction they pointed at. ‘’ Find me, mother find me…..’’ the lyrics were still repeating when she, in bewilderment, found the described plaza. It was only nine o’clock. It was early, she had to wait. Under her arm she had the photograph of Dursun, first wrapped in a newspaper and then covered in a plastic bag. After a while, she started to discover her surroundings. She recognized Yapı-Kredi Bank, Lycée de Galatasaray, the post office. She was at the described spot. After checking the fare for her way back, she bought a simit (Turkish bretzel ) and started waiting for the others to come at a quiet corner of the plaza. They now have a collective name ‘’ Saturday Mothers’’. However, this state of collectivity is created by single individuals, mothers who come every Saturday from all corners of this enormous city, from its far neighborhoods, from its skirts and edges. They believe they will be heard if they become visible, if they stand side by side. However there are so many deaf hearts in this city of Istanbul, floating in front of them, passing in front of them without noticing neither them, nor their banners, nor the photographs they keep so close to their hearts. So many deaf hearts on this Saturday of the year 2011.

Pakrat Estukyan

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

84 85

. .

86 87

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Di navbera rojên 23 û 25’ê Sermaweza

1993’yan de cendirme û cerdevanên gundan

operasyonek li ser gundê Agilli çêkirin. Di

23 Sermawez 1993’yan de piştî raporên

îstîhabaratê yên ku digotin dê sê gerîlayên

PKK’ê werin gund, hêzên ewlekariyê li

dora gund hatin bicihkirin. Piştre du pevçûn

çebûn. Piştî du rojan hemû mal hatin

gulebarankirin. Mala dayika Koçerî Kurt,

meta Mevlûde û hevserê wê Elî Kurt jî nav

de nêzî deh, dozdeh malan hatin şewitandin.

Bi tenê sê mal nêzî pevçûnê bûn. Malên di

dema operasyonê de bi mebesteke din hatin

şewitandin. Ji gundiyan re gotin, ji bo ku ew

gund vala bikin, hefteyeke wan heye. Ji ber

ku gelek ji wan bêmal mabûn û yên malên

wan jî heyî ditirsiyan li gund bimînin. Gundî

reviyan Bismîlê.

Di 24 Sermawez 1993’yan de nîvro leşkeran

gundî li baxçeyê dibistanê kom kirin. Leşker

li Uzeyîr Kurt digeriyan. Uzeyîr li mala meta

xwe Mevlûdeyê xwe veşartibû. Leşkeran ji

keça wî Aynur Kurtê pirsîn ku bavê wê li

mala meta xwe ye. Leşker bi kurê Uzeyîr

ê din Davut Kurt re çûn mala Mevlûdeyê

û Uzeyîr ji malê girtin. Uzeyîr şeva 24-25

Sermawez 1993’an bi leşkeran re li mala

Hesen Kiliç man.

Sibeha 25.11.1993’yan dayika Koçerî ji

zarokekî daxwaza kurê xwe ya cigareyê bihîst

û rabû jê re cigare bir. Dema ku gihaşte ber

derê mala Hesen Kiliç dît ku dora kurê wê

ji aliye deh leşker, pênc şeş cerdevanan ve

hatiye dorpêçkirin. Serçavên Uzeyîrî reş û şîn

23 ve 25 Kasım 1993 tarihleri arasında jandarma ve köy korucularından oluşan güvenlik kuvvetleri Ağıllı köyüne operasyon düzenledi. 23 Kasım 1993 tarihinde, üç PKK gerillasının köyü ziyaret edeceğine yönelik istihbarat raporlarını takiben, güvenlik kuvvetleri köyün etrafına konuşlandı. Ardından iki çatışma meydana geldi. İki gün boyunca köyde tüm evler arandı. Anne Koçeri Kurt ve hala Mevlüde ile kocası Ali Kurt’un evi de dahil olmak üzere on iki ev operasyon sırasında yakıldı. Evlerin sadece üç tanesi çatışmanın yakınındaydı. Diğer evler askeri operasyon sırasında ikinci bir vesileyle yakıldı. Köylülere, köyü boşaltmaları için bir hafta süreleri olduğu söylendi. Çoğu evsiz kaldığından ve evi olanlar da köyde kalmaya korktuklarından köylüler Bismil’e kaçtı.24 Kasım 1993 tarihinde, köylüler askerler tarafından okul bahçesinde toplandı. Askerler okul bahçesinde bulunmayan Üzeyir Kurt’u arıyorlardı. Üzeyir, halası Mevlüde’nin evinde saklanmıştı. Askerler, kızı Aynur Kurt’a babasının nerede olduğunu sorduklarında, Aynur onlara babasının halasının evinde olduğunu söyledi. Askerler Üzeyir Kurt’un diğer oğlu olan Davut Kurt ile birlikte Mevlüde’nin evine giderek Üzeyir’i evden aldı. Üzeyir 24-25 Kasım 1993 gecesini Hasan Kılıç’ın evinde askerlerle birlikte geçirdi.25.22.1993 sabahında anne Koçeri bir çocuktan Üzeyir’in sigara istediği haberini aldı. Sigaraları götürdüğünde Üzeyir’i, Hasan Kılıç’ın evinin önünde on asker ve beş-altı köy korucusu ile çevrili halde buldu. Üzeyir’in yüzünde dövüldüğünü gösteren çürükler ve

The security forces made up of gendarme and village guards conducted an operation to the Ağılı village between 23 and 25 November 1993. The security forces following intelligence reports saying three PKK guerrillas would visit the village on 23 November 1993 deployed around the village. Then two conflicts occured. They searched all the houses for two days. Ten or twelwe houses were fired during the search including mother Koçeri Kurt’s house, aunt Mevlüde and his husband’s house. Only three of the houses were close to the conflict area. The other houses were fired for other reasons during the operation. The villagers were told that they had two weeks to evacuate the village. The villagers escaped to Bismil because most of them remained homeless ant the others who still have their houses were afraid of staying in the village. On 24 November 1993, around noon the villagers were collected in the schoolyard by soldiers. They were searching for Üzeyir Kurt who was not in the schoolyard. Üzeyir was hiding in his aunt Mevlüde’s house. When the soldiers asked his daughter Aynur that where his father was, she told that her father hid in his aunt’s house. The soldiers went to Mevlüde’s house with his other son Davut Kurt and they took Üzeyir. Üzeyir spent the night of 24-25 November 1993 in Hasan Kılıç’s house with soldiers.On the morning of 25.22.1993 the mother Koçeri learned from a child that Üzeyir wanted cigarette. When she took cigarettes to him she found her son surrounded by ten soldiers and five or six village guards in front of Hasan

Üzeyir Kurt

. .

88 89

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

bûbûn cih bi cih verimîbûn. Uzeyîr ji diya

xwe re got “ez dicemidim.” Ev cara dawîn

bû ku Koçerî kurê xwe didît.

Di 30 Sermawez 1993’yan de Koçerî ji bo

ku bizane kurê wê li ku ye, serî li dozgerê

komarê yê Bîsmîlê Ridvan Yildirim da.

Heman rojê ji qerargeha cendirman a

parezgehê Yûzbaşi Îzzet Cûral ji dayika

Koçerî re got ku tê fikirîn ku kurê wê ji

aliyê PKK’ê ve hatiye rewandin. Yûzbaşi

Cûralê ku plana operasyona li gund

pêşniyar kiribû di 4 Berfanbar 1993’yan

de jî bi heman awayî bersiv dabû.

Komûtaniya Cerdirmeyan a Herêmê li

bin daxwaznameya xwe ya bi dîroka 30

Sermawezê nivîsîbû ku Uzeyîr nehatiye

binçavkirin û ji aliyê PKK’ê ve hatiye

revandin. Lê di serî de dayika Koçerî û

hemû gundî şahid bûn ku Uzeyîr hatibû

binçavkirin. Dayika Koçerî serî li nûnertiya

ÎHD’ê ya Amedê da. Parêzerên ÎHD’ê serî

li hemû meqamên fermî dan lê bersiva “me

nebir, li ba me nîn e” girt.

Ji ber ku riyên hiqûqa navxweyî qediyabûn,

doz birin DMME’yê (Dageha Mafên

Mirovan a Ewrûpayê). DMME’yê Tirkiye ji

ber doza Kurt Tirkiye mehkûm kir. (Biryara

DMME’yê 25.05.1998. Hejmara Serîlêdanê:

15/1997/799/1002)

Drama dayika Koçerî bi dawî nebû. Kurê

wê Evdilqadir Kurt li gundê Agilliyê yê bi

Bîsmîlê ve giredayî 19 Avrêl 1992’yan de ji

aliye leşkeran ve hate binçavkirin. Pêşî birin

qereqola Cendirmeyan a Tepeyê, piştre

komûtaniya Bolukê ya Bîsmîlê. Îşkenceyên

dijwar lê hatin kirin. “Ji ber xwînbûna ku ji

ber cop xistine qûna wî jiyana xwe ji dest da.

şişlikler gördü. Üşüdüğünü söyleyen Üzeyir’e ceketini ve çoraplarını alıp getirdi. Askerler kalmasına izin vermediğinden, Koçeri oradan ayrıldı. Bu annesinin Üzeyir’i son görüşü oldu.30 Kasım 1993 tarihinde oğlunun nerede olduğuna dair bilgi edinmek için Bismil Cumhuriyet Savcısı Rıdvan Yıldırım’a başvurdu. Aynı gün, İl jandarma karargâhından Yüzbaşı İzzet Cural anne Koçeri’ye Üzeyir’in PKK tarafından kaçırıldığının düşünüldüğünü belirtti. Köydeki operasyon planını öneren Yüzbaşı Cural 4 Aralık 1993 tarihinde de benzer şekilde cevap vermişti. Bölge Jandarma Komutanlığı 30 Kasım tarihli dilekçesinin altına Üzeyir’in gözaltına alınmadığına ve PKK tarafından kaçırıldığına dair not düşmüştü. Hâlbuki Üzeyir’in gözaltına alındığına Anne Koçeri başta olmak üzere bütün köylüler tanıktı. Anne Koçeri Kurt İHD Diyarbakır Şubesine başvurdu. İHD avukatlarının tüm resmi makamlara yaptığı başvurulara “biz almadık, biz de yok” cevabı verildi. İç hukuk yollarının tükenmesi üzerine dava AİHM’e taşındı. AİHM Türkiye’yi Kurt/Türkiye davasında mahkûm etti. (AİHM Karar tarihi 25.05.1998. Başvuru no: 15/1997/799/1002)Anne Koçer’i Kurt’un dramı son bulmadı: Oğlu Abdulkadir Kurt, Bismil ilçesine bağlı Ağıllı köyünde 19 Nisan 1992 tarihinde askerler tarafından gözaltına alındı. Önce Tepe Jandarma karakoluna, oradan da Bismil Bölük komutanlığına götürüldü. Yoğun işkencelere tabi tutuldu, “Makatına cop sokulması sonucu meydana gelen kanamadan” hayatını kaybetti. Bismil Cumhuriyet Savcılığı, 17 Şubat 1994 tarihinde 15 asker hakkında, işkence yapmak suretiyle adam öldürmek, iştirak etmekten

Kılıç’s house. She saw bruises and knobs on his face proving that he was beaten. She brought his coat and socks to her son who told that he was cold. Koçeri left because the soldiers did not let her to stay. This is the last time that his mother saw his son Üzeyir.On 30 November 1993, he applied to Bismil Public Prosecuter Rıdvan Yıldırım in order to get some information about where his son was. On the same day, Captain İzzet Cural from Provincial Gendarmerie Headquarters told that they were thought that her son was kidnapped by PKK. Captain Cural who offered the operation to the village gave the same answer on 4 December 1993. Regional Gendarmerie Command noted on the application dated 30 November that Üzeyir was not detained and he was kidnapped by PKK. However, all the villagers and his mother witnessed his detention. The mother Koçeri Kurt applied to HRA Diyarbakır Branch. The lawyers of HRA was replied “we did not take, he is not with us”.Upon the running of domestic law the case went to EHRC. EHRC sentenced Turkey (EHRC Decision Date 25.05.1998. Application no: 15/1997/799/1002)The tragedy of mother Koçeri Kurt did not finish: His son Abdulkadir Kurt detained by soldiers in Ağıllı Village of Bismil district on 19 April 1992. First, he was taken to Tepe Gendarme Station and after Bismil Squadron Commander. He was heavily tortured and he died because of “bleeding caused by inserting baton to his anus”. On 17 February 1994, Bismil Republican Prosecutor proceeded against these 15 soldiers according to the 450/3 article of Turkish Criminal Code. They were accused by “killing

Dozgeriya Komarê ya Bismîlê di 17 Reşemi

1994’an de der barê 15 leşkeran de ji ber vê

sedemê biryar da ku hewcedarî bi daxistina

sepanê tune ye: “ Li gorî xala 450/3 ya

TCK’yê ji ber bi îşkenceyê mirov kuştin,

tevlîbûnê bi daxwaza girtîbûna heta mirinê

doz lê vekir. Di vê doza ku li qereqola

cendirmeyan bi îşkenceyê mirov kuştinê, cara

yekemîn ji bo leşkerekî cizayê muebbet ê

giran da. Di vê dozê de 15 leşker wekî bersûc

hatin darizandin. Ji wan 14‘an beraat kir û

16 salan berdewam kir. Dadgehê ji ber bi “

eziyet lê kirinê kuştina qestî “ cizayê muebbet

ê giran da Astegmen Salîh Ûner ê ku bi

zêdenavê “Mambo” tê zanîn. Parêzer niha

dozê dibe DMME’yê.

TCK’nin 450/3 maddesi uyarınca ömür boyu hapis isteğiyle dava açtı. Jandarma karakolunda işkence ile adam öldürmekten açılan davada, ilk kez bir askere ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi. 15 askerin sanık olarak yargılandığı ve 14’ünün beraat ettiği 16 yıllık davada mahkeme, “Mambo” lakaplı Asteğmen Salih Üner’i, “eziyet çektirerek kasten öldürme” suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırdı. Mahkeme sanığın “dosyaya yansıyan geçmişteki hali, fiilden sonraki davranışları, olayı örtbas etme konusundaki çabaları, olay nedeniyle pişman olduğuna ilişkin bir halinin görülmemesi” nedeniyle indirim uygulanmasına yer olmadığına hükmetti. Olay sırasında Asteğmen olan Üner tezkere bırakıp TSK’da kalmış ve teğmen rütbesiyle muvazzaf subay olarak emekli olmuştu. Avukat şimdi davayı AİHM’e taşıyor.

of a man by torturing him” and the prosecuter asked for life sentence. In the case of killing a man in the Gendarme Station by torturing him”, for the first time, a soldier was subjected to aggravated life sentence. In the case which lasted 16 years, 15 soldiers were judged, 14 of them were acquitted, Sublieutenant Salih Üner (nicknamed as “Mambo”) was subjected to aggravated life sentence because of “deliberetely killing someone by torturing”. The court decided not to make penalty reduction because of “his previous situation reflected in the dosier, his behaviors after the act, his efforts in covering up the incident and not seen any remorse due to the incident”. Üner who was a sublieutenant during the incident stayed in the army after he finished his military service and he retired as lieutenant. Now, the lawyers take the case to ECHR.

. .

Çi çax ez rûnêm li ser WENDA û DAYIKÊN ŞEMIYÊ binivîsim, ez dibînim ku hemû tiştên ku bêne nivisandin hatine nivisandin; tiştên ku bêne gotin, hatine gotin û dilê min diêşê…

Deniz Türkali

Ne zaman KAYIPLARI ve CUMARTESİ ANNELERİNİ yazmaya otursam, söylenecek, yazılacak her şeyin yazılmış, söylenmiş olduğunu görüyorum ve içim acıyor.

Ez kingê bixwazim li ser WENDAHÎ û DAYIKÊN ŞEMİYÊ binivîsim û bibêjim, dibînim ku her tişt hatiye gotin û nivîsandin, ez pê pir dêşêm.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

90 91

. .

. .

Bi salan e ew li wir in, bi salan e em di ber wan re derbas dibin û diçin…Dapîr û dayikên ku zarokên wan wenda ne, yên ku li Arjantînê, yên Buenos Airesê, yên Meydana Gulanê ji aliyê hemû dinyayê ve têne nasîn. Bi salan e ew li wir in. Dayikên Şemiyê jî bi salan e li wê meydana Galatasarayê ne û li wendayên xwe digerin. Nebêjin ev çi hêz e, ev çi biryardarî ye… Dayîk bi vî rengî li zarokên xwe digerin. Gera li zarokan dibe rengê jiyanê, hinek bi tenê ji bo vê hêviyê dijîn. Bi vî awayî temenê wan dirêj dibe, bi vî awayî êş li wan zêde dibe.Her rojên şemiyan em di ber wan re derbas dibin û diçin, hûn di ber wan re derbas dibin û diçin… Bi tenê carek çend deqîqe li hinda wan rûnên û bînin bîra xwe ka wendakirina ewlad çawa ye; ka wendakirina hevser çawa ye; ka wendakirina heskir çawa ye. Em gelekî wisa ne ku em hînî rêzgirtinê bûne; carek jî li hember qurbaniyên ku şopa wan di nava dewletê de wenda bûne û li hember yên ku li benda wan in, li wê medanê rêz bigirin û rabin silavê…

Oya Baydar

Yıllardır oradalar, yıllardır önlerinden geçip gidiyoruz... Arjantin’de, Buenos Aires’teki Mayıs Meydanı’nda kayıp çocuklarını, torunlarını arayan anneleri, nineleri dünya tanıyor; yıllardır oradalar. Cumartesi Anneleri de yıllardır Galatasaray’daki, o meydan bile sayılmayacak aralıkta kayıplarını arıyorlar. Nasıl bir azim, nasıl bir kararlılık bu diye şaşmayın, anneler evlatlarını böyle ararlar. Evladı aramak bir yaşam biçimi olur, bazıları sadece bunun için yaşarlar, ömürleri ya da acıları böyle büyür, böyle uzar. Her cumartesi önlerinden geçip gidiyoruz, gidiyorsunuz. Bir kez, sadece bir kez birkaç dakikacık oturun yanlarında ve bir evladı, bir eşi, bir sevgiliyi yitirmek ne demektir, bir dakika düşünün. Saygı duruşlarına alışmış bir halkız biz; bir kez de yitip giden, izleri bile sürülemeyen “devlet dersinden” sınıfta kalmış kurbanlar ve onları bekleyenler önünde, o meydancıkta saygı duruşunda bulunun, bulunalım.

For years they have been there, for years we have been walking past by them….The world knows of the mothers and the grandmothers who are searching for their missing children and grandchildren in Argentina, in Plaza de Mayo Square in Buenos Aires, they have been there for years. Saturday Mothers have also been searching for their missing ones for years in that little opening at Galatasaray which can hardly even be called a plaza. Do not get bewildered thinking over what sort of a determination, what sort of a persistence this is, this is how mothers look for their children. Looking for the child becomes a way of living, some only live for this cause, their lives and their agony grow and lengthen in this way.Every saturday we walk past in front of them, you walk past in front of them. Once, only just for once, for a few minutes sit down by their side and contemplate what it may mean to lose a child, a spouse, a lover. We are a nation accustomed to keeping ‘’a minute of silence’’, for once keep a minute of silence, let us keep a minute of silence, for those lost, for those who cannot even be traced, for those victims who flunked the “ lesson of the state”.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

94 95

. .

96 97

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Roja 12.03.1994 di Sêwreg ra telefonê yeno. Nuçegihanê Ajansa Anadolîyê Murat Yogunlu buroya Ozgur Gundemê ya Rihayê geyreno û “yew xeber esto, miheqeq şima ra yew bêrê” vano. Ney waştene sero Nazim seat 11.00 şino Sêwregê. Wexta ke heta şan xeber ji Nazim nêvicyo, verpersê rojnameyê Bayram Balcî şino Valî heti, Nazim perskenê. Wayirê rojnamey, musteşarê ardimkerdoxî vezîrê karê zerreyê Metîn Yasaksoy ra qisey kenê. Embazê Nazım Balci û piyê Nazim piya sere dayê muduriyeta ewlehiye ya Riha û Sêwregê na. Eşîrê Bucax, ke perkin heremdi wayirê qawet o, ra amey pê heti û qisey kerdê. Heme ca de cuwab yew bi: “Ma nê girotê! Ma nêzanê!” Gorey encame lêkolînê ke embaz û aîleya Babaoglû viraştibi Bucaxijan Nazim girotibi binî çim û berdibi. Zaf nê ravêrd, kese ke Nazim diyo bi, kese ke şahidê ney biyenanê bi vicya werte. La balê, dozger Mujdat Saraç, şahidan goştarey nêkerd, îfadeyê înan nêgrewtê. Ji a wext heta ewro, Nazim, ke 19 serreyê xo de bi, ra xeberî nêvicya. Malbata Babaoglû û girweytoxanê Ozgur Gundemê a wexte û şarê heremê, bawer û îna kenê ke, Nazim terefê qorîciyê Bucaxî ke terefê dewlet ra yeno desteg kerden ra amey remnayene û vînî kerdene. Bucax tena nê; badi vicya werte ke ney remayiş û vinî kerdişê de kesên ke Susurluk di ser karê xo de amey tepiştiş zî esto. Yanê nîna piya hereket kerdê. Vinîkerdişê Nazimî heta ewro 18 serr ramit. Ewna zî laşê ci kotiyo beli niya. Mezelê ci çini yo. Temelî Susurlukî Sêwreg di amey eşten. Susurluk taye zî bibo vicya werte. La balê, kare yinan a li Sêwregê qet nêvicya werte. Sêwrek ewna zî zey qutiya siya ya Susurluk o. Ma pawenê ke wa ney qutî bêro akerden. Seba edelet, seba mordemahî ney lazim o.

12.03.1994 günü saat 10.00 da Anadolu Ajansı Siverek muhabiri Murat Yoğunlu, Özgür Gündem Gazetesi Urfa Bürosu’na birkaç kez telefon ederek “mutlaka biriniz Siverek’e gelin, çok önemli bir haber var” demesi üzerine gazete temsilcisinin görevlendirdiği Nazım Babaoğlu, haber peşinde, saat 11:00’de Siverek’e gitmek üzere yola çıktı. Akşam saatlerine kadar kendisinden haber alınamayınca gazete yetkilisi Bayram Balcı, Urfa Valiliği’ne başvurdu. Gazetenin imtiyaz sahibi, Babaoğlu’nun durumu konusunda İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Metin Yasaksoy’la görüştü. Balcı ile Nazım’ın babası Urfa ve Siverek Emniyet Müdürlüğü’ne başvurdu. Bölgeye hakim olan Bucak aşiretiyle de görüştü. Her yerde cevap aynıydı: “Biz almadık, bizde yok!” Ailenin ve gazete çalışanlarının araştırması sonucunda, korucu başı Sedat BUCAK’a bağlı korucuların Nazım’ı gözaltına aldığı bilgisine ulaşıldı. Nazım’ı Siverek’te gördüklerini söyleyen tanıklar çıktı. Ama Savcı Müjdat Saraç tanıkların ifadesine başvurmayı reddetti. 19 yaşındaki gazeteci Nazım Babaoğlu’ndan bir daha haber alınamadı. Babaoğlu ailesi, dönemin Özgür Gündem gazetesi çalışanları ve bölge halkı, Nazım’ın devletin gücü ve desteğiyle hareket eden Bucak aşiretine mensup korucular ve sonradan açığa çıkan susurlukçular tarafından kaçırılıp, kaybedildiğine inanmakta. Susurluk belli oranda çözüldü, yargıya taşındı. Ama Susurluk’un kara kutusu Siverek, tüm o vahşetiyle hala kapalı. Dolayısıyla Nazım’ın cinayeti de devletin bir ayıbı olarak durmakta. Ne bir kemik parçası, ne bir mezar… Ailesi, çalışma arkadaşları ve halkın vicdanı olarak bu kutunun açılması, adaletin ve hukukun sağlanması bir insanlık talebidir artık…

Nazım Babaoğlu, left at 11 o’clock on 12.03.1994 to go to Siverek after being assigned by the newspaper’s representative to follow on a lead. The same day at 10 o’clock the Urfa Bureau of Özgür Gündem Newspaper was contacted several times by Anadolu Agency’s correspondent Murat Yoğunlu who was in Siverek. Yoğunlu said ‘’ one of you should come to Siverek, there are very important news’’. When Babaoğlu was not heard of until late hours, the newspaper’s publisher Bayram Balcı got in touch with the Governorship of Urfa. The publisher of the newspaper talked about the Babaoğlu’s situation with Metin Yasaksoy, the Undersecretary of the Ministry of Internal Affairs. Balcı and Nazım’s father made an application to the Police headquarters of Urfa and Siverek. Everywhere the answer was the same ‘’ we did not take him, we do not have him!’’. Upon investigations by the newspaper staff and the family, one found out that Nazım was taken into custody by the village guards controlled by chief village guard Sedat BUCAK. There were witnesses who said they saw Nazım being taken to Siverek. However, prosecutor Müjdat Saraç declined to call upon the witnesses’ statements. 19 years old journalist Nazım Baboğlu were not heard from again. Babaoğlu’s family, the staff at Özgür Gündem newspaper and locals believe that Nazım was abducted and later made to disappear by the village guards connected to Bucak clan who was acting with the force and support of the state and by the units connected to Susurluk case which was later revealed. Susurluk case was resolved up to a point and put to trial. However, Siverek, the black box of Susurluk, is still unresolved with all its violence. Therefore the murder of Nazım still stands as a disgrace of the state. Neither a piece of bone nor a grave… It is a demand of humanity by the family, the newspaper’s staff and the local people that this box be opened and law and justice be served…

Nazım Babaoğlu

. .

LaleMansur

Ji bo Dayîkên Şemiyê,Tu kes bi qasî êş û azara we êş nekişandiye; tu kes bi qasî wendahiya we ya zalimane zilmê nedîtiye.Rojên ku ez bi we re rûdiniştim min vanan bi çavên serê xwe dîtin. Ez bi heyrana sebr û arama we me. Ez di wê hêviyê de me ku em gihîştine dawiya rêyê. Bi hêviya ku kiryar rojek zûtir bêne cezakirin.Digel silavan

Cumartesi annelerine, Yaşadığınız acıdan daha büyüğünü, kaybınızdan daha vahşisini kimse yaşamadı.Sizinle birlikte oturduğum günlerde bunlara ilave olarak çektiklerinize de şahit oldum. Sabrınıza hayranım. Artık umarım yolun sonuna yaklaştık, faillerin biran önce cezalandırılması ümidiyle,Sevgiyle

To the Saturday Mothers,No one has ever neither endured a greater pain nor faced a loss more violent than yours. In addition to those, during the days I sat down with you I also witnessed to all your sufferings. I admire your patience. I hope we have now reached the end of the road and I wish that the perpetrators be penalized in no time.With love

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

98 99

. .

100 101

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Roja 12 gulan 1994’an bi şev saet di 23:00 an de li nêzîkî gund dengê çekan hat. Roja din, li gundên derdorê operasyon hate kirin. Serê sibê saet 08-08.30’an de gundê Esenlî’yê 50 malî di serî de dan ber topan, piştre jî bi ser de girtin. Ên ku hatibûn bi serverîya Tumgeneral Yavuz Ertûrk Bolu Dag Komando Tugayı û qomîtanîya cendirmeyan a Lîceyê, leşker û cerdevan bûn. Serokê yekîneya operasyonê li Lîceyê gundê Sisê dima. Leşkeran mêr li ba gorîstanê kom kirin. Nasnameyên wan jê standin. Mistafa Bulut jî hatibû malê dima. Di vê navbere de gundîyek hat jê re got ku nasnameyan kom dikin. Mistafa nasnameya xwe bir û vegeriya. Piştî ku nasname hatin komkirin serokê leşkeran got : “Em ê malên we di nav 30 deqîqeyan de bişewitînin. Kê çi xilas dike bila bike. Bêyî ku bihêlin tiştên xwe berhev bikin agir berdan gund. Bi sedan dewar û pez şewitîn. Hevsera Mistafa, Dîlberê zarokên xwe hildan li derveyî gund di bin darekî de runişt. Demek şûnde, Mistefa, apê Dîlberê û zarokê wê yê deh salî jî hat cem. Ji gund dû radibû. Dema ku leşkeran nasname belav dikirin ên heft kesan nedanê. Rahiştin nasnameyan û vegerîyan. Ape Dîlberê got ku em biçin nasnameyên xwe hildin, lê Dîlbere nedihişt ew biçe. Kurê apê wê digot em neçin wê me bikujin û digiriya. Dawîye de apê wî kurê xwe bi zorê bir. Hêstirên zarokî bandor li Mistefa kir. Ew jî bi du wan ket. Mistefa careke din venegeriya. Bavê Mistefa, Latîf Bulut roja 14 Gulan

12 Mayıs 1994 günü akşam saat 23.00 sularında köy yakınlardan silah sesi geldi. Ertesi gün çevre köylere askeri operasyon düzenlendi. Sabah saat 08-08.30 dolaylarında Esenli mezrasında bulunan 50 hanelik köyü önce top ateşine tuttular, ardından da baskın düzenlediler. Gelenler Tümgeneral Yavuz Ertürk komutasındaki Bolu Dağ Komando Tugayı ve Lice Jandarma Komutanlığı’na bağlı askerlerle, koruculardı. Operasyon birliğinin komutanı Lice ilçesi Yolçatı (Sise) köyünde kalıyordu. Askerler erkekleri mezarlık bölgesinde bir araya getirdi. Kimlikleri topladı. Mustafa Bulut ise eve gelmiş, bekliyordu. Bu sırada bir köylü gelip, kimlikleri topladıklarını söyledi. Mustafa, kimliğini götürüp geri geldi. Kimlikler toplandıktan sonra başlarındaki rütbeli “evlerinizi 30 dakika içinde yakacağız, kim ne eşya kurtarırsa kurtarsın” dedi. Toparlanmalarına dahi izin vermeden 50 haneli köyü ateşe verdiler. Yüzlerce küçük-büyük baş hayvan yanarak can verdi. Mustafa’nın eşi Dilber, çocukları alıp, köyün biraz dışında, bir ağacın altında oturdu. Bir süre sonra Mustafa, Dilber’in amcası ve 10 yaşındaki oğlu da yanlarına geldi. Köyden dumanlar yükseliyordu. Askerler kimlikleri dağıtırken 7 kişinin kimliğini vermedi. Ve kimliklerle birlikte dönüş yoluna geçti. Dilber’in amcası “Kimliklerimizi almaya gidelim” diye ısrar ediyor, Dilber ise engel olmaya çalışıyordu. Amcasının oğlu “Gitmeyelim, bizi öldürecekler” diyor, hıçkıra hıçkıra ağlıyordu. Sonunda amcası, oğlunu zorla alıp gitti. Çocuğun gözyaşları Mustafa’yı etkilemişti.

5 members of the Bulut family resided in Esenli (Cumere) field of Kabakaya (Entağ) Village of Lice District of Diyarbakır and all of them were married. On 12 May, 1994, about 23.00pm, a gun fire was heard around the village. Next day, a military operation was conducted to the surrounding villages. Around 08-08.30am, first they kept the village consisting of 50 houses under shellfire and then they raided the village. They were the soldiers and village guards attached to Bolu Mountain Commando Brigade and Lice Gendarmerie Command under the command of Major General Yavuz Ertürk. The command of the operation was staying in Yolçatı (Sise) village of Lice District. The soldiers brought the men together in the graveyard. They collected their identity cards. Mustafa Bulut came to house, he was waiting.In the meantime, a villager came and told that their identity cards were collected. Mustafa took his identity card and then came back. After the identity cards were collected, the officer said, “we will fire your hoses in 30 minutes, rescue whatever you can”. And they fired the houses without letting them to collect their belongings. Hundreds of sheep and cattle died by fire. Mustafa’s wife Dilber, took the children and sit under a tree just outside the village. After a while, Mustafa, Dilber’s uncle and his 10 years old son came. Smoke was rising from the village. When the soldiers gave back the identity cards that they collected they did not give the identity cards of 7 persons. They passed to way back with the

Fahri Bulut - Mustafa Bulut - Ali Bulut - Ramazan Bulut - Ekrem Bulut

. .

102 103

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

1994’an serê sibê ji bo ku bi kurê xwe bizane rabû çû Lîceyê. Wî bihîstibû ku yên hatine girtin birine YİBO’ya Lîceyê. Ji ber wê ew yekser çû wir. Leşkerê li nizamiyeyê nobet digirt jê re got: “Zû ji vir here, heke tu naxwazî ez bi rihên te bigirim û bi vê darê ve daliqînim, zû here.” Latîf Bulut vegeriya gund û tiştên ku hatine serê ji Fahrî, Ekrem, Remezan û Elî re got.Ji gundê Yolçatiyê çend kes roja 15 Gulan 1944’an hatin Esenliyê. Wan got: “Li Yolçatiyê operasyon çêbû, çend kes hatin gulebarankirin. Mistefa anîbû Sisê-Yolçatiyê, leşkeran ew bir Liceyê. Pismamê Mistefa, Fahrî ji bo ku aqibeta Mistefa bizane derket rê, yên li derdora wî xwestin ew neçe lê dîsa jî ew çû. Careke din kesekî tiştek ji Fahrî nezanî.Leşkeran roja 13 Gulan 1994’an li gundê Sisê operasyonek pêk anîbû. Di vê operasyonê de Kamil Menteşe û Hasan Bayram hatibûn kuştin. Cendekên wan roja 17’ê gulanê hatin dîtin. Li ser vê birayên Fahrî Bulut ji bo ku aqibeta xizmên xwe Ekrem, Remezan û Elî Bulut bizanin, çûn gundê Sisê. Lê li nêzîkê Liceyê bi du gundiyên bi navê Salih Bayram û Zeynel Harman re hatin binçavkirin. Salih û Zeynel Bayram piştî ku îfadeya wan hate girtin serbest hatin berdan. Lê careke din tu kesî tiştek bi yên din nezanî. Lê belê dihate zanîn ku ev kes birine Qumitaniya Tabûrê ya Liceyê. Malbatên van kesan li her derê li wan geriyan. Wezîrê ji mafên mirovan berpirsyar jî di nav de serî li hemû meqamên leşkerî û îdarî da. Lê tu encam wernegirt.Di 12 Hezîran 1994’an de li navçeya

O da peşlerinden gitti. Mustafa bir daha geri dönmedi. Baba Latif Bulut, 14 Mayıs 1994 sabahı oğlunun akıbetini öğrenmek için Lice’ye gitti. Daha önce gözaltına alınan kişilerin Lice YİBO’da konuşlanan askeri birliğe götürüldüğünü duyduğu için doğruca oraya gitti. Nizamiye’de nöbet tutan asker, kendisine “Çabuk buradan defol, sakalından tutup seni elektrik aletine vermemi istemiyorsan çabuk git” dedi. Baba köye dönüp durumu Fahri, Ekrem, Ramazan ve Ali ile paylaştı. Yolçatı köyünden birkaç kişi 15 Mayıs 1994 günü Esenli mezrasına geldi. Bu kişiler Yolçatı’da da operasyon yaptı, birkaç kişi kurşuna dizildi. Mustafa da Yolçatı - Sise’ye getirilmişti, askerler onu Lice’ye götürdü dediler. Çevresinin vaz geçirme çabasına rağmen Mustafa’nın kuzeni Fahri onun akıbetini öğrenmek için yola çıktı. Fahri’den de bir daha haber alınamadı. 13 Mayıs 1994 günü askerlerce Yolçatı köyüne yapılan operasyonda öldürülen Kamil Menteşe ve Hasan Bayram’ın cesetleri 17 Mayıs günü bulundu. Bu haber üzerine Fahri Bulut’un kardeşleri Ekrem, Ramazan ve Ali Bulut, yakınlarının akıbetini öğrenmek için Yolçatı köyüne gittiler. Ancak, Lice ilçe merkezi yakınında Salih Bayram ve Zeynel Harman isimli iki köylüyle birlikte gözaltına alındılar. Salih Bayram ve Zeynel Harman’ın ifadeleri alındıktan sonra serbest bırakıldı. Fakat Bulut’lardan bir daha haber alınamadı. Oysa bu insanların Lice Tabur Komutanlığı’na götürüldüğü biliniyordu. Ailesi bu beş kişiyi, çevre iller dahil her yerde aradı; insan haklarından sorumlu bakan dahil olmak üzere tüm askeri ve idari makamlara başvurdu ama bir sonuç alamadı.

identity cards. Dilber’s uncle insisted, “Let’s go and take our identity cards”. Dilber was trying to prevent him. Her uncle’s son was sobbing, “Don’t go, they will kill us”. Finally, her uncle grabbed his son and went. Mustafa was affected by his tears. He followed them. Mustafa has never come back again. The father Latif Bulut went to Lice on 14 May 1994 in order to learn the fate of his son. He heard that the detained people were taken to the platon in Lice YİBO, so he directly went there. The soldier guarding in front of the guardhouse said, “Go away, if you do not want me to give electric from your beard go away”. The father went back to the village and told this to Fahri, Ekrem, Ramazan and Ali. A few people came to Esenli field on 15 May 1994. They said, “They made an operation in Yolçatı, a few people were executed by shooting. Mustafa was brought Yolçatı-Sise, the soldiers took him to Lice”. Although his friends tried to prevent him, his cousin set out in order to learn his fate. Nobody has heard from Fahri since then. The corpses of Kamil Menteşe and Hasan Bayram who killed by soldiers in the operation made in Yolçatı Village on 13 May 1994 were found on 17 May. Upon this news, Bulut’s brothers Ekrem, Ramazan and Ali Bulut went to Yolçatı Village in order to learn the fate of their brother. But, they were detained near the city center of Lice with two villagers named Salih Bayram and Zeynel Harman. Salih Bayram and Zeynel Harman were released after they were interrogated. But nobody has heard from Bulut’s anymore. But, it was known that these people were taken to Lice Battalion Commander. Their family looked for them

Pasûrê gundê Bagcilar mezraya Duzpelîtê mewqiya Kevirkokê 8 cendek hatin dîtin. Serdozgeriya Komarê ya Pasûrê di girteya aîdê dosyeya bi hejmara 1994/70 Hz.’yê de wiha nivîsand: “Hate tespîtkirin ku li ser 8 cendekên mêran gelek şûnên guleyan hene, ling û piyên wan hatine şikestin û deforme bûne, mirina bi çekan û şewitînê pêk hatiye, li ser tebaqeya titûnê ya ku li cem cendekan hatiye dîtin şûna guleyekê hebûye. Li ser cendekan şelvar, fanîleyê gewr, kemereke zirav, solên lastîk ên şewitî û li derdorê jî gelek qewanên vala hebûne.” Li ser dosyeyê ev nivîs hate nivîsandin: Dozgeriyê bi biryara bêpeywiriyê ya dîroka 09.08.1994’an dosye şande DGM’ya Amedê. Sedem jî ev bû: “Cendek ên endamên rêxistinê yên bi hêzên ewlekariyê re ketine pevçûnê ne, yan jî ji ber pevçûnên navxweyî hatine kuştin û çalkirin; rêxistin gelek caran çalakiyên wiha dike.” Di 12 Gulan 2002’an de Muhlîse Adiguzelê serî li DGM’ya Amedê da. Wê bi riya mubaşîr bi kurdî beyan da dozgeriyê, wê wiha digot: Di 1994’an de leşker û cerdevanan bi şev hevserê min Kuddusî Adiguzel girt, destên wî ji paş ve girêdan û heta sibê îşkence lê kir, wan piştre ew bir. Ez çûm dozgeriyê, dozgeriyê ji min re got ku hevserê te cendirme û emniyetê negirtiye, rêxistinê ew biriye. Sê meh piştî windabûna hevserê min em çûn cihê ku 8 cendek lê hatibûn dîtin. Min cil û bergên hevserê xwe nasîn, ji ber ku ez tirsiyam min hingê negot.”Kasim Altûn ê şahid jî di 14.03.2003’an de di îfadeya xwe de digot ku ew 1994’an de li gund bûye, 8 cendek dîtine; Kuddusî jî ji serçavên wî ve nasiye lê tirsiyaye, negotiye.

12 Haziran 1994 tarihinde Kulp İlçesi Bağcılar köyü Düzpelit mezrası Malase Kevirikok mevkiinde yakılmış 8 ceset bulundu. Kulp Cumhuriyet Başsavcılığı 1994/ 70 Hz. nolu dosyaya ait tutanakta “8 erkek cesedin kafalarında ve vücutlarında çok sayıda kurşun giriş ve çıkış deliğinin bulunduğunu, kollarda ve ayaklarda yoğun kırılma ve deformenin olduğunu, ölümün ateşli silahlar ve yanmaya bağlı gerçekleştiğini, yanan cesetlerin yanında bulunan tütün tabakasında kurşun delindiği bulunduğunu tepit etti. “Cesetler üzerinde şalvar, gri renkli kazak, ince kemer, yanmış siyah lastik ayakkabılarla, etrafta çok sayıda boş kovan olduğu” yazıldı. Savcılık 09.08.1994 tarihli görevsizlik kararıyla dosyayı Diyarbakır DGM’ye gönderdi, gerekçe olarak da “cesetlerin güvenlik güçleriyle çatışmaya girmiş örgüt üyelerine ait olduğu ya da örgüt içi hesaplaşmadan dolayı öldürülerek gömüldüğü, örgütün bu tür eylemlere sık sık başvurduğu” belirtildi. 12 Mayıs 2002 tarihinde Diyarbakır DGM’ye başvuran Muhlise ADIGÜZEL, Savcılığa mübaşir aracılığıyla Kürtçe olarak verdiği beyanda; “1994’de asker ve korucular kocam Kuddusi ADIGÜZEL’i gece gelip ellerini arkadan bağlayarak sabaha kadar işkence yaptılar sonra götürdüler. Savcılığa gittim, savcılık kocamı jandarma ve emniyetin gözaltına almadığını, örgüt tarafından kaçırıldığını söyledi. Kocam kaybolduktan 3 ay sonra 8 cesedin bulunduğu yere gittik. Kocamın giysilerini tanıdım, korktuğumdan o zaman söyleyemedim” dedi. Tanık Kasım ALTUN da 14.03.2003 tarihli ifadesinde “1994’de köyde oturduğunu, 8 cesedi gördüğünde Kuddusi’yi yüzünden tanıdığını

in everywhere including surrounding cities. They applied to all military and administrative chairs including the minister responsible for the human rights. They could not get any result.On 12 June 1994, 8 burnt corpses were found in Malase Kevirikok location of Düzpelit field of Kulp District. Kulp Public Prosecutor noted in the report relating to dosier numbered 1994/70 Hz that there were many bullet entry and exit on the heads and bodies of the 8 corpses, there were breakings and deformations on the arms and feet, the death was caused by gunfires and burning, there was bullet holes on the tobacco box which was near the corpses. It was written that there were baggy trousers, gray sweater, thin belt, burnt black rubber shoes on the corpses and empty shells around them. The Prosecuter sent the dosier to Diyarbakır State Security Court on 09.08.1994 with the lack of jurisdiction decision, the justification of the decision was stated as “they are the corpses of the militants conflicting with the security forces or they were killed by PKK because of the interior reckoning, the PKK applies such methods frequently”. Muhlise ADIGÜZEL applied to Diyarbakır State Security Court on 12 May 2002 and in her statement that she gave to the Prosecuter in Kurdish via the court usher she said; “in 1994 the soldiers and village guards came at night, tied his hands and tortured my husband until morning and then took him. I went to the Prosecuter, the Prosecutor said that my husband was not detained and he was kidnapped by PKK. After 3 months we went to the place where the 8 corpses were found. I recognized my husband’s clothes, but I could not say anything because I was scared”..

. .

104 105

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Li gorî van hemû beyanan teşhîsa gorê hatiye kirin, hestî ji Tipa Edlî re hatine şandin û encama DNA’yê neyînî derketiye. Di vê navberê de malbata Orhan jî serî li Komeleya Mafê Mirovan da. Wan digot ku wan rojên xizmên wan jî winda bûne û dibe ku di nav wan cendekan de yên xizmên wan jî hebin.Di sala 1994’an de xizmên Hesen, Cezayîr û M. Selîm Örhan ku ji aliyê Tugaya Komandoyan a Bolûyê ve hatibûn kuştin, ji bo testa DNA’yê mînakên xwînê şandin Tipa Edlî. Di dawiyê de di testên DNA’yê yên li ser 8 cendekan hatin kirin de, hate dîtin ku cendekek yê Hesen Örhan, yek jî yê M.Selîm Örhanî ye.Malbata Bulut di 25 Hezîran 2008’an de bi riya İHD’yê serî li Serdozgeriya Komarê ya Amedê da. Malbatê digot dibe ku ew 8 cendek ên xizmên wan bin û ji bo testa DNA’yê xwîn da dozgeriyê. Li gorî encamên ku ji dozgeriyê hatin hestî yên Elî Bulut, Ekrem Bulut û Remezan Bulut bûn.

korkudan söyleyemediğini” ifade etti. Tüm bu beyanlara göre mezar fekki yapılmış, kemikler Adli Tıpa gönderilmiş ve yapılan DNA testi sonucu olumsuz çıkmıştır. Bu arada ÖRHAN ailesi de kendi yakınlarının da o tarihlerde kayıp olduğunu, yakılmış 8 ceset arasında kendi yakınlarının olabileceğini ileri sürerek İHD’ ye başvurdu.1994 yılında Bolu Komando Tugayı tarafından gözaltına alınan Hasan, Cezayir ve M. Selim ÖRHAN’nın yakınları DNA testi için kan örneklerini Adli Tıpa gönderdiler. Sonuç olarak gömülü 8 ceset üzerinde yapılan DNA incelemesinde, cesetlerden ikisinin kayıp Hasan Örhan ile Mehmet Selim Örhan’ ait olduğu açığa çıktı. Bulut Ailesi de 25 Haziran 2008 tarihinde İHD aracılığıyla Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına başvurdu. Aile, 12.06.1994 tarihinde Kulp ilçesi Bağcılar köyü Düzpelit mezrası Kevrokok mevkiinde bulunan kurşunlanmış ve yanmış 8 cesedin 19 Mayıs 1994 tarihinde askerler tarafından gözaltına alınan Ekrem BULUT, Ramazan BULUT, Ali BULUT, Mustafa BULUT ve Fahri BULUT’a ait olabileceklerinden bahisle DNA testi için savcılığa kan örneği verdi. Adli Tıp’tan gelen sonuçlara göre kemiklerin Ali BULUT, Ekrem BULUT ve Ramazan BULUT’a ait olduğu ortaya çıktı.

The witness, Kasım ALTUN said in his statement dated 14.03.2003 that he resided in the village in 1994, he recognized Kuddusi from his face but he did not say anything because he was scared. According to these statements the grave was broken, the bones were sent to forensic medicine and the result of the DNA test was negative. Meanwhile, the ÖRHAN family asserted that also their relatives were disappeared and they might be among the 8 burnt corpses and they applied to HRA.The relatives of Hasan, Cezayir and M. Selim ÖRHAN who were detained by Bolu Commando Brigade in 1994 sent the blood samples to forensic medicine for DNA test. As a result of DNA analysis of those 8 corpses it was proved that two of these corpses were belong to Hasan Örhan and Mehmet Selim Örhan. Also the Bulut family applied to Diyarbakır Chief Public Prosecutor on 25 June 2008, via HRA. The family gave blood sample to the Prosecuter asserting that the 8 burnt corpses found in Kevrokok location of Düzpelit field of Bağcılar village of Kulp district could be belong to Ekrem BULUT, Ramazan BULUT, Ali BULUT, Mustafa BULUT and Fahri BULUT who were detained by the soldiers on 19 May 1994.

. .

Di 24ê Rezbera 1996an de li Zindana Amedê

hêzên ewlekariyê bi darên ji hesin, bi zincîr

û kalas û qundaxan êrîşî girtiyan kirin. Deh

Kurdên PKKyî hatin kuştin. Bi dehan Kurd

birîndar bûn, seqet bûn. Wê demê serokwezîr

profesor Necmettin Erbakan bû. Wezîrê

Edaletê Şevket Kazan, wezîrê Karên Hundir

Mehmet Agar bû, serfermandar ji Org. Îsmaîl

Hakki Karadayi bû.

Di 26ê Rezbera 1999an de li Zindana

Ulucanlarê hêzên ewlekariyê êrîşî girtiyan

kirin. Deh şoreşger hatin kuştin, bi dehan kes

birîndar bûn, seqet bûn. Serokwezîr Bulent

Ecevit bû. Wezîrê Edaletê Profesor Hikmet

Sami Turk, wezîrê Karên Hundir Sadettin

Tantan bû, serfermandar jî Org. Huseyin

Kivrikoglu bû.

Ev her du bûyer têne wateya ku dewlet li

zindanan polîtîkayên sîstematîk pêk tîne.

Zindan ew cî ne ku herî zêde dewlet li

wan deran serwer e. Lê li zindanan girtî û

hukumxwar bêyî dil û mêjî û bedena xwe

xwediyê tu tiştek nîn in. Li ser vê dewlet

çawa dikare û wê hêzê di xwe de dibîne ku

operasyon û êrîşên giran bibe bi ser girtî û

hukumxwaran ve?

Sedemê vê yê bingehîn li Tirkiyeyê têgihîştina

huqûqê ye. Huqûqa Tirk her tim dewletê

parastiye. Her tim têgihîştina ku ji bo

parastina dewletê çi bê kirin rewa ye. Ji bo vê

dewlet dikare welatiyên xwe jî bikuje.

Di destûra bingehîn de ji bo welatiyan mafên

mirovan jî têne rêzkirin. Lê li ber dahatuya

dewletê tu qîmeta vana tune ye. Wekî nimûne

xala 17mîn ya destûra bingehîn dibêje ku

îşkence qedexe ye. Dema ku mirov li 12

Adarê, 12 îlonê dinêre, di salên 1980yî de

24 Eylül 1996’da, Diyarbakır Cezaevi’nde,

güvenlik güçleri, demir çubuklarla, zincirlerle,

kalaslarla, dipçiklerle tutuklulara saldırdılar.

On PKK’li Kürd öldürüldü. Onlarca Kürd

yaralandı, sakat bırakıldı. O dönemde

Başbakan Profesör Necmettin Erbakan’dı.

Adalet Bakanı Şevket Kazan, İçişleri Bakanı

Mehmet Ağar’dı. Genelkurmay Başkanı Org.

İsmail Hakkı Karadayı idi.

26 Eylül 1999’da, Ulucanlar Cezaevi’nde,

güvenlik güçleri tutuklulara saldırdı. On

devrimci öldürüldü. Onlarcası yaralandı,

sakat kaldı. Başbakan Bülent Ecevit’ti. Adalet

Bakanı Profesör Hikmet Sami Türk, İçişleri

Bakanı Sadettin Tantan’dı. Genelkurmay

Başkanı Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu idi.

Bu iki olgu, devletin, cezaevlerine sistematik

bir politika uyguladığı anlamına gelmektedir.

Cezaevleri, devletin, en güçlü olduğu

mekânlardır. Ama cezaevlerinde, tutuklular/

hükümlüler, yüreklerinde, beyinlerinden,

bedenlerinden başka hiçbir şeye sahip değildir.

Buna rağmen devlet, tutuklulara/hükümlülere

karşı bu kadar ağır, kapsamlı operasyonlar

gerçekleştirme, devlet terörünü tırmandırma

cüretini nasıl bulabilmektedir?

Bunun temel nedeni Türkiye’deki hukuk

anlayışıdır. Türk hukuku, her zaman devleti

korumuştur. Devletin, beka (gelecek) anlayışı,

devleti yaşatmak için her şeyin mubah

olduğu anlayışını, örneğin, devletin kendi

vatandaşlarını öldürebileceği anlayışını

savunmaktadır.

Anayasada vatandaşlar için insan hakları da

sayılmaktadır. Ama devletin beka anlayışı

yanında bunun hiçbir değeri yoktur. Örneğin

Anayasa’nın 17. maddesi, işkencenin

On 24 September 1994, the security forces

attacked to the prisoners by iron bars, chains,

timbers, stocks in Diyarbakır Prison. Ten

Kurdish people who were member of PKK

were killed. Tens of Kurdish people were

injured and disabled. At that time, the Prime

Minister was Proffesor Necmettin Erbakan.

Şevket Kazan was Attorney-General and

Mehmet Ağar was Minister of Interior. İsmail

Hakkı Karadayı was Chief of Staff İsmail

Hakkı Karadayı.

On 26 September 1999, the security forces

attacked to the prisoners in Ulucanlar Prison.

Ten revolutionaries were killed. Tens of

them were injured and disabled. The Prime

Minister was Bülent Ecevit. Attorney-General

Professor Hikmet Sami Türk, Minister of

Interior was Sadettin Tantan. Chief of Staff

was Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu.

These two facts mean that the state has a

policy peculiar to the prisons.

The prisons are the places where the state

is the most powerful. But, in the prisons,

the prisoners had nothing apart from their

hearts, brains, bodies. Despite this, how could

the state dare to conduct such a heavy and

comprehensive operations against to the

prisoners?

The main reason of this is the understanding

of law in Turkey. The Turkish law always

protect the state. The understanding of future

of the state, for instance, defend the right of

the state of killing its’ own citiziens.

There are human rights in the constitution

for citiziens. But these rights have no value

İsmail Beşikçi

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

106 107

. .

mirov li tekoşîna Kurdan dinêre herî zêde

vê xala destûra bingehîn hatiye binpêkirin.

Ev binpêkirin ji aliyê dewletê ve tê kirin û ev

eşkera ye.

Pirsgirêka Kurdî, kuştinên “kiryar nediyar”,

revandin û wendakirin, gorên tomarî,

wenda, wêrankirin û şewitandina gundan,

şewitandina daristanan, wêrankirin û

xerabkirina kanên debarê, koçberkirin, bi

zorê ji welatê xwe dûrxistin, Dayikên Şemiyê,

zarokên revedizek, zarokên tînercî… Ev tev

bi hev re pêwendîdar in. Ev tev hem sedem û

hem jî encamên hev in. Ev tev rasterast li ser

hev bandor dikin. Tev parçeyên temamiyekî

ne; aliyên cuda cuda yên Pirsgirêka Kurdî ne.

yasak olduğunu söylemektedir. 12 Mart, 12

Eylül düşünüldüğünde, 1980’lerdeki Kürt

mücadelesi düşünüldüğünde, Anayasa’nın

en çok ihlal edilen, çiğnenen maddesi budur.

Bu ihlalin devlet tarafından gerçekleştirildiği

açıktır.

Kürt sorunu, “faili meçhul” cinayetler,

kaçırılıp yok edilmeler, toplu mezarlar,

kayıplar, köylerin yakılması-yıkılması,

ormanların yakılması, temel geçim

kaynaklarının tahribi, yerinden edilmeler,

yerini-yurdunu terke zorlamalar, Cumartesi

Anneleri, kap-kaççı çocuklar, tinerci

çocuklar… Hep birbirleriyle ilişkili olan

olgulardır. Bu olgular, birbirlerinin hem

nedeni hem de sonucudur. Bunlar, birbirlerini

organik olarak etkileyen, birbirlerinden,

etkilenen olgulardır. Hepsi bir bütünün, Kürt

sorununun farklı boyutlarıdır.

against the understanding of future of the

state. For instance, torturing people is banned

by the 17. Article of the constitution. If

we think about 12 March, 12 September,

the Kurdish fight in 1980’s, this is the most

violated article of the constitution. It is very

clear that it is the state who violates this

article.

Kurdish issue, “unsolved” murders,

kidnappings and losing under custody, firing

and destroying of the villages, displacements,

destroying of the main sources of income,

Saturday Mothers, snatch-and-run thief

children, children using thinner… They are

the facts that related to each other. These

facts are reasons and results of each others.

These are facts that influencing each other

and influenced by each other organically. All

of them are the different dimensions of the

Kurdish issue.

İsmail Beşikçi

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

108 109

. .

. .

Roja ku mirov dayika xwe defn dike di wê roja hanê de, mirov bi rastî tenêtiyê dibîne. Lê dayîk!… Dema ku dayik zarokê/a xwe dike hemêza xwe, peyvên “Xwedê emrê wî/ê dirêj bike” dibihîze. Û her tim di dilê xwe de bi tenê tiştek ji Xwedayê xwe dixwaze; “Tu êşa ewlad bi min nedî kişandin.”Heskirin û rûmeta min her tim ji bo we ye, “Dayikên Şemiyê”

Halil Ergün

İnsan, annesini toprağa verdiği gün-işte tam da o gün-gerçek yalnızlığı yaşamaya başlar. Ya anne! Çocuğunu kucağına aldığı gün “uzun ömürlü olsun” sözlerini işitir hep… ve ömrü boyunca hep içinde taşıdığı “tanrım bana evlat acısı göstermesin” dileği olur. Sevgim ve saygım sizinle olsun “Cumartesi Anneleri”

One faces real solitude the day-and precisely on that day- one lays one’s mother to eternal rest. And how about the mother! Since the day she is given her child to her bosom she keeps hearing “Long may he live” wishes and all through her life she prays “May God not make me suffer the loss of this child”. Let my love and respect be with you “Saturday mothers”

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

112 113

. .

Lütfiye Kaçar

Lutfiye Kaçar, di 1959an de li Manîsayê tê dinyayê, ji aliyê dewletê ve nasnameya xwe ya Sosyalîst tê naskirin. Li ser vê sedemê tê binçavkirin, îşkence lê tê kirin û pişt re jî tê girtin. Piştî dû sal û niv şûn ve ku girtîgehê derdikeve 5ê Cotmehê sala 1994an de dîsa tê girtin. Yekê ku xwe wekî “Yilmaz” dide naskirin ji rojnameya “Mucadele”yê re telefon dike û dibêje “Lutfiye niha di destê me de ye û me ew bi ben ve girê da, lê îşkence tê kirin; sibê hûn ê parçeyên wê berhev bikin.” Malbat, heval û Komeleya Mafên Mirovan serî li berpirsên fermî didin lê bersiva wan ew e û dibêjin: “li ba me nîn e, me wê nekiriye bin çavan.” Ji wê rojê şûn de ji Lutfiye Kaçar agahî nayê standin û di binçavan de wenda bû.

1959 Manisa doğumlu Lütfiye Kaçar, devlet tarafından sosyalist kimliği ile tanınan biriydi. Bu nedenle önceden gözaltına alınmış, işkence görmüş ve tutuklanmıştı. Cezaevinden çıktıktan 2 yıl sonra 5 Ekim 1994 tarihinde gözaltına alınarak kaybedildi. “Mücadele” gazetesini arayan ve kendisini “Yılmaz” olarak tanıtan bir kişi, “Lütfiye Kaçar elimizde, şu anda askıya alındı, kendisine işkence yapılıyor, yarın parçalarını toplarsınız” dedi. Ailesinin, avukatlarının ve İnsan Hakları Derneği’nin resmi mercilere yaptığı tüm başvurularda yanıt aynıydı ”biz almadık, bizde yok”. Lütfiye Kaçar’dan bir daha haber alınamadı.

Born in 1959 Lütfiye Kaçar was a person known by the state for her socialist identity. She was previously taken into custody, tortured and arrested. 2 years after she was released from prison, on October 5th 1994 she was again taken into custody and made to disappear. Someone who called the ‘’ Mücadele’’ newspaper and identified himself as ‘’Yılmaz’’ said ‘’ we have Lütfiye Kaçar, she is now on strappado, she is being tortured, tomorrow you will collect her pieces’’. The answer to all the inquiries to official authorities made by her family and the Human Rights Association was always the same ‘’ we did not take her, we do not have her’’. Lütfiye Kaçar was never heard from again.

. .

Li ‘wir’, li wî ciyê ku ne dûr e, lê em her tim ji dûr dihêlin; her tim em naxwazin navê wê derê yê rastîn bînin ser zimanê xwe; li ‘wê dera hanê’ qetlîam pêk tênê, rûbar û çem xwînî diherikin, bûk çav li rê ne, dayîk şîn digirin, lê tu kes vana nedibîhîzî. Lê wan dayîkan bi tenê rojek dev ji şînê berdan û bi fêrmiskên çavên xwe dilên xwe yên zuwa û terikî ter kirin û hatin heta roja îroyîn. Ez ji kêmasiya ku ‘min têr û tije piştgiriyê nekiriye’ tu car xelas nebûme, lê li gorî min ew ê çi zû çi dereng, ew ê teqez rastî derê meydanê, dereng be jî dê edalet pêk were. Ez bi van hêviyan destê dayikên xwe maç dikim.

Hilal Kaplan

‘Orada’, çok da uzak olmayan ama bize hep uzak gelen, gerçek adını söylemekten hep imtina ettiğimiz ‘orada’ katliamlar olur, derelerden kan akar, gelinler yol gözler, analar ağıt yakar ve çığlıklarını kimse duymazdı. Ama o analar bir gün sadece ağıt yakmaktan vazgeçti ve âdeta taşlaşmış kalplerini gözyaşlarıyla yumuşatarak bugünlere geldi. Onlarla yeteri kadar dayanışamadığım hissinden hiç kurtulmayan birisi olarak hakikatin er geç ortaya çıkacağına, adaletin geç de olsa yerini bulacağına olan inancımla annelerimin ellerinden öpüyorum.

“There”, which is not so far away but always seems far away, of which we always avoid to use its real name, “there” would be massacres, blood would run through the rivers, mothers lament for their deads and no one would hear their screams. But one day those mothers gave up lamenting and with the tears they shed they softened their stoned-hearts. As a guilt ridden person for not having acted with enough solidarity with them, I now bow and kiss the hands of those mothers with the belief that the truth shall eventually reveal itself and that justice will be served.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

116 117

. .

118 119

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Makbule Oktem, ji ber ku hevserê wê gerîla ye, her tim tîmên taybet davêjin ser mala wê. Makbule Oktem pir caran tê binçavkirin û îşkence lê tê kirin. Herî dawî sala 1994an de tîmên taybet û cerdewan êrîşê ser mala Makbule dikin û wê digirin. Ew girtin dibe girtina dawîn. Wê demê şûn de tu agahi ji Makbule Oktem naye girtin. Mekbûle sê zarokan li dû xwe dihêle û wenda dibe. Malbata wê serî li qereqolê û dozgeriyê dide, lê tu bersivekî erênî naye girtin. Ew ji wê rojê heta roja îro wenda ye.

Makbule Öktem’in evi eşi dağda olduğu gerekçesiyle sık sık basılıyordu… Makbule defalarca gözaltına alınarak işkencelerden geçirildi. Son olarak evleri 1994 yılında özel harekât timleri ve korucular tarafından basıldı ve Makbule yine gözaltına alındı. Bu Makbule’nin son gidişi oldu. Kendisinden bir daha haber alınamadı. Arkasında 3 çocuk bıraktı. Ailesinin savcılığa ve karakollara yaptığı başvurulardan hiç bir sonuç alınamadı.

The house of Makbule Öktem was often busted due to the reason that her husband took to the mountains…. Makbule was taken under custody and was subjected to torture various times. Finally their house was busted in 1994 by the special operations team and village guards and Makbule was once again taken into custody. This was the last time Makbule was taken. She was never heard from again. She left 3 children behind. All the inquiries made by her family to the prosecutor’s office and the police station remained inconclusive.

Makbule Öktem

. .

Melike Demirağ

Dayika min, dayikên min,Birîna we kûr e, kezeba we dişewite.Êşa we di dilê min de, fêrmiskên çavên we ji çavên min tên, ez jî bi we re digirîm. Em tev ji bo têjikên xwe digirîn.Hêza heskirinê, ew ê rojek heskiroxên hêzê têk bibe, ez dizanim.Ez bi heskirin û rûmetdarî destê we maçî dikim.

Annem, annelerim, Yaranız çok derin, içiniz kan ağlıyor. Yüreğimde acınız, gözümde gözyaşınız ağlıyorum sizlerle,yavrularımız için; Sevginin gücünün, güce olan sevgiyi bir gün mutlaka yeneceğini bilerek. Sevgim ve saygımla ellerinizden öperim.

Mother, Mothers,Your wound is deep, you are in deep sorrow. I feel your heartache and I cry your tears with you, for our children;I know the power of love will one day overcome the love for power.I kiss your hands with all my love and respect.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

120 121

. .

122 123

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Di 29 Kewçêr 1995’an de bi şev saet di 03:00’yan de leşkeran bi ser mala malbata Doganan de girt, wan cerdevanî qebûl nekiribû. Mala wan li Merdîn – Kerboranê bû. Seyhan hê 13 salî bû. Dema ku wî leşker dîtin tirsiya û xwe avête hembêza bavê xwe. Leşkeran ew û birayê wî yê 9 salî Haznî girtin û birin.Bi Seyhan re 6 kesên din jî hatibûne binçavkirin. Piştî bûyerê diya wî Asiye Dogan çû tabûrê û jê pirsî ku zarokên wê li ku ne? Jê re gotin “xeman nexwe, dê bên.” Roja din dîsa Asiye çû tabûrê; jê re gotin “Me zarokên te berdan, çûne malê, careke din neyê.” Çend roj piştre Hazni yê 9 salî berdan. Îşkence li Seyhan û Haznî hatibû kirin û xistibûn hilawistoka Filîstînê. Hazni got ku kekê wî Seyhan bi hilawistokê ve kirine û îşkenceyeke dijwar lê kirine. Asiye Doganê her roj li kure xwe dipirsî û daxwazname didan. Lê tu encam nedigirt. Serî li televizyonê dida, wisa bawer dikir ku heke derkeve televizyonê û ji wir gazî bike, heye ku kurê wê were. Rojekê derkete Med TV’yê û got “Doza min bi dewletê re heye, ez kurê xwe dixwazim.” Roja din Asiye Dogan winda bû. Keça wê Zekiye çû dozgeriya Kerboranê. Ji dozger pirsî ka wan çi bi diya wê kiriye. Jê re gotin “me nedîtiye.” Ji ber kula diya xwe Zekiyê bi qîrîn û hawar dest bi rûçikandina porê xwe kir. Hineken got ku “birayê wê winda bû, tu xeber ji dîya wê nîn e, eqlê wê çû, lê biborin.” Saetek şûnde Asiye çênebû bû, îşkenceyên giran lê hatibûn kirin û xwestibûn wê jî weki kurê wê winda bikin. Nedipeyivî. Dema ku

29 Ekim 1995’te, Geçici Köy Korucusu olmayı kabul etmeyen Doğan ailesinin Mardin-Dargeçit’teki evine gece saat 03.00 sıralarında askerler tarafından baskın düzenlendi. Seyhan henüz 13 yaşındaydı. Askerleri görünce korktu ve babasının kucağına sığındı. Askerler onu 9 yaşındaki kardeşi Hazni ile birlikte alıp götürdü. Seyhan’la birlikte 6 kişi daha gözaltına alınmıştı. Olayın hemen ardından annesi Asiye Doğan, tabura giderek “çocuklarım nerde?” diye sordu. “Merak etme, gelir” dediler. Ertesi gün tekrar Tabur’a giden anneye “ senin çocuklarını bıraktık, eve gittiler, bir daha gelme” dediler. Birkaç gün sonra 9 yaşındaki Hazni’yi serbest bıraktılar. Seyhan ve Hazni işkencelerden geçirilmiş ve Filistin askısına alınmışlardı. Hazni, abisi Seyhan’ın askıya ters asıldığını ve onun çok ağır işkence gördüğünü anlattı. Annesi Asiye Doğan her gün oğlunu soruyor, dilekçeler veriyordu. Sonuç alamıyordu. Çareyi televizyona çıkmakta buldu, belki seslenirse oğlu gelir diye düşünüyordu. Bir gün Med TV’ ye çıktı ve “ ben devletten davacıyım, çocuğumu istiyorum” dedi. Ertesi günü anne Asiye Doğan ortadan kayboldu. Kızı Zekiye, Dargeçit savcılığına gitti. Savcıya “anneme ne yaptınız?” diye sordu. “Biz görmedik” yanıtını alan Zekiye, acıdan üstünü başını yırtmaya başladı. Birileri “ kardeşi kayboldu, annesinden haber alamıyor, aklı gitti, kusura bakmayın” dedi. 1 saat sonra annesi Asiye serbest bırakıldı. 11 gün kendisinden hiç haber alınamayan anne

On 29 October 1995, at 03.00am, soldiers raided the house of Doğan family who did not accept to become a temporary village guard. Seyhan was 13 years old at the time. He was afraid of the soldiers and he ran into in his father’s arms. The soldiers took him with his 9 years old brother Hazni. 6 more persons were detained with Seyhan. After the incident, his mother Asiye Doğan went to the batallion and asked, “where are my children?” They said, “Do not worry, they will come back”. When their mother went to the battalion again next day, they said “we released your children, they went home, do not come here again”. A few days later Hazni was released. Seyhan and Hazni were tortured and they were hanged on a Palestine Hanger. Hazni told that his brother was hanged on Palestine Hanger upside down and tortured very heavily. His mother Asiye Doğan was asking for her son and giving applications every day. But she did not get any result. She thought if she appears on TV she could call her son. One day she appeared on Med TV and she said “I presented a case against the state, I want my child”. Next day, Asiye Doğan disappeared. Her daughter Zekiye went to Dargeçit Prosecution. She asked prosecuter, “What have you done to my mother?” They replied, “we did not see her” and she started to tear her clothes. Someone said, “her brother disappeared, she has not heard from her mother, she lost her mind, sorry”. After an hour her mother was released. The mother Asiye who disappeared

Seyhan Doğan

. .

124 125

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

rewşa wê xirab bû, birin nexweşxaneyê. Dilê wê xwe li ber windakirina zarok û xizmên xwe ranegirtibû. Ji ber îşkenceyên lê hatibûn kirin, razandine Fakulteya Tıbê ya Cerrahpaşayê û li wir koça dawîn kir. Ji Seyhan tu xeber derneket. Kekê Seyhanî, Qedrî Dogan di sala 2010’an de ji bo karekî xwe çû gerînendeya nifûsê û dît ku li kutika Seyhan Dogan “di sala 1992’an de mir” nivîsîne. Wî ev yek ji parêzerê xwe re got. Parêzer serî li Gerînendeya Giştî ya nifûsê da lê bersivên ku danê hev nedigirtin. Dayika Asiye û bavê Remezan kurê xwe ji hemû kademeyên dewletê pirsîn lê heta dawiya temenê xwe nezanîn ka kurê wan sax e yan mirî ye. Remezan Dogan 15 salan li kurê xwe geriya. Dema ku kurê wî ji hembêza wî derxistin û birin hê 13 salî bû. Çiroka wî bi “Kurê min ji hembêza min derxistin. Bi tenê hestiyekî wî jî be, ez dixwazim”ê dest pê dikir û wî ev çîrok ji hemû merciyan re vegot. Peywira dewletê ew bû ku aqibeta kurê wî jê re bibêje lê berevajî vê îşkence li wî û hevsera wî Asiyê kirin. Remezan Dogan di sala 2010’an de bêyi ku bigihîje “ hestiyên” kurê xwe, ji ber krîza dil jiyana xwe ji dest da. Sûcê wan mezin bû. Bedela redkirina cerdewaniyê, bi di bin çavan de windakirina kurê wan ê zarok, jê standin.

Asiye, çok ağır işkencelerden geçirilmiş, oğlu gibi kaybedilmek istenmişti. Konuşmuyordu. Durumu ağırlaşınca doktora götürdüler. Çocuğunun ve yakınlarının kaybedilmesine yüreği dayanamayan anne Asiye, gördüğü işkence sonucu yatırıldığı Cerrahpaşa Tıp Fakültesi hastanesinde yaşamını yitirdi. Seyhan’dan bir daha haber alınamadı. 2010 yılında bir işlem için nüfus müdürlüğünde nüfus kaydını alan abisi Kadri Doğan, kardeşi Seyhan Doğan’ın nüfus kütüğüne “1992’de öldü” şeklinde not düşüldüğünü gördü. Durumu avukatına haber verdi. Avukatının Nüfus Genel Müdürlüğüne yaptığı başvurularda ise yanıtların çok çelişki içerdiği görüldü. Oğlunu devletin tüm kademelerine soran anne Asiye ve baba Ramazan Doğan, yaşamları boyunca Seyhan’ın ölü mü, sağ mı olduğu konusunda tek bir bilgi elde edemediler.Ramazan Doğan 15 yıl, 13 yaşındayken kucağından koparılarak gözaltına alındıktan sonra kaybedilen oğlu Seyhan Doğan’ı aradı durdu. ‘Oğlumu kucağımdan aldılar. Onun bir kemiği de olsa istiyorum’ diye başlayan hikâyesini tüm mercilere anlattı. Oğlunun akıbetini açıklamakla yükümlü olan devletin cevabı ise; ona ve eşi Asiye Doğan’a işkence yapmak oldu. Ramazan Doğan Ağustos 2010’da, oğlunun “kemiklerine” bile kavuşamadan geçirdiği kalp krizi sonucunda hayatını kaybetti. Suçları büyüktü. Korucu olmayı reddetmenin bedelini, onlara çocuk yaştaki oğullarını gözaltında kaybederek ödettiler…

for 11 days was tortured very heavily and they wanted her to be disappeared. She did not speak. She was taken to the doctor because her situation got heavier. The mother Asiye who could not endure the disappearance of her child and friends was taken to the Cerrahpaşa Hospital because of the heavy torture that she experienced and she lost her life in this hospital. Nobody has heard from Seyhan.His brother Kadri Doğan who took his birth certificate from Civil Registry saw a note on Seyhan Doğan’s register of birth saying “died in 1992”. He informed his lawyer about the note. The lawyer applied to the General Civil Registry and got very contradictory replies. The mother Asiye Doğan and the father Ramazan Doğan who asked their son could not get any information about whether their son was alive or dead.Ramazan Doğan kept looking for his son for 15 years. Seyhan Doğan was taken from him when he was 13 years old and disappeared. He told his story to all authorities starting with “My son was taken from my arm. After all, I want his one bone even if it is the only thing that remains from him”. The state which is responsible of explaining his fate replied by torturing him and his wife Asiye Doğan. Ramazan Doğan died in August 2010 because of a heart attack and he could not meet even “bones” of his son. Their crimes were big. They paid the price of not becoming village guard with the disappearance of their son under custody.

. .

Metin Üstündağ

Ku ez herimKes li hêviya min namîneJi ber wê ez dimînimLi paş BÎRanînan deJiyana ku dirêj tê zanînJi BÎRan pêk têJiyan bi rengê BÎRê dibe diya mirov!

beni kimse beklemiyo gidersem bu sebeple ben kalıyom ANların gerisinde ANlardan oluşuyo uzun sanılan hayat hayat ANnem oluyo!

Nobody is waitin’ for meIf I leaveTherefor I’m stayin’Behind the MOmentsComposed of MOments isthe life that’s thought to be longLife becomes my MOther

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

126 127

. .

. .

Nur Sürer

Dayikên aştiyê lehengên min in. Her çi qas ez navê hinekan ji wan nizanibim jî ez ê di jiyana xwe de tu caran rûyên wan ji bîr nekim û ez ê bi êşên wan wekî êşên xwe biêşim. Gelek rû bi hefteyan in di destê wan de ne, bi wêneyên 30-20-10 sal berê li keçên xwe, lawên xwe û hevserên xwe digerin. Ku ew wêneyên wan nebûne, me yê kenên wan, awirên wan, şênikiya wan ji bîr bikirana, wan ê ji bîr bikirana.Wan mirovên ku dewletê tune kiribû, digot “tune” ye, hinekan ji nifûsê dabû rakirin, hinekan li îşkencexaneyan kuştibû. Wan mirovên ku hebûna wan înkar dikir hebûn… Niha wekî ku em hene ew jî hebûn. Kesên ku wan lawan, wan keçan, wan hevseran dîtine hene, şahidiyê dikin. Her wisa îşkencekarên ku dibêjin “me kuştine” hene. De haydê vê jî înkar bikin…Hê meydana Galatasarayê nebûye meydana şermê, de ka ji me re bibêjin êdî, çi bû bi wan wendayan.

Cumartesi Anneleri benim kahramanlarım. Bazılarının isimlerini bilmesem bile, yüzlerini yaşamım boyunca unutmayacağım. Ve acılarını kendi acım gibi duyacağım. Çok yüzler haftadır ellerinde 30-20-10 yıl öncesinden kalan fotoğrafla kızlarını, oğullarını ve kocalarını arıyor. O fotoğraflar olmasaydı onların gülüşünü, bakışını, neşesini her şeyini unutacaktık, unutacaklardı. Devletin yok ettiği, yok dediği, bazılarını nüfustan sildirdiği, işkence hanelerde öldürdüğü, varlıklarını inkâr ettiği bu insanlar vardı… Hem de şimdi bizim olduğumuz gibi vardılar. Bu oğulları, kızları, kocaları işkence hanelerde gören tanıklar var. Ayrıca işkenceyle öldürdüğünü söyleyen işkenceciler var, hadi artık inkâr edin. Galatasaray Meydanı utanç meydanı olmadan kayıpların ne olduğunu bize söyleyin artık!

Saturday Mothers are my heroes. Even if I do not know the names of some of them, I will not forget their faces for all my life. And I will suffer their pain as if it were mine. For many hundreds of weeks, holding photographs of 30-20-10 years old, they have kept on searching for their daughters, sons and husbands. If it were not for those photographs, we would have forgotten, they would forgotten, their smiles, gazes, happiness, their everything. These people, whom the state made to disappear, some of whom the state erased from civil registry, killed in torture cells, denied their existence, these people they did exist…. They did exist just the same way that we exist now. There are witnesses who saw these daughters, sons, husbands in the torture cells. On top of that, there are now torturers who say they have killed with torture, c’mon now, you deny that….Tell us already, what happened to the missing ones before the Galatasaray Plaza turns into a plaza of shame.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

130 131

. .

. .

Vedat Türkali

DAYIKÊN DINYAYÊVan rojan di rojnameyan de nûçeyek belav bû. Li Arjantînê berpirsên bilind yên ku di dema cuntayê de berpirs bûne, bi awayekî adilane hatine darizandin û hatine girtin, wan avêtine zindanê. Silav li wan kesên ku bi salan şerê xwe meşandin, êşên xwe avêtin nava dilê xwe û bi ser ketin, silav li gelên ku serkeftina huqûqê bi dest xistine!Dê û xwişkên me yên ku zarokên wan, mirovên wan ên herî nêz bi dizî an jî bi eşkerayî hatin birin û hatin wendakirin, bi dilê xwe yê şewitî her şemî li Galatasarayê li hev dicivin. Hewl didin ku vê rûreşiya mirovahiyê, van kuştinên eşkera û bi dizî bi mirovan bidin bihîstin. Tu agahî ji yên ku hatine birin nestandine. Ne xema berpirsên van bûyeran e. Çavên xwe girtine, guhên xwe kerr kirine, bi rengê kevirên bê wicdan tu tiştek nabihîzin. Dinya dê her tim wisa be; dê vî welatî jî wisa bimine! Hê jî ew bûyerên ecêb, rastîyên dîtin, nabînin. Marks dibêje; “Dîrok dê pêşî çavên wan kesên ku dê bikujin kor bike.” Ev rastî ew e ku wan çînên ku ew ê ji holê rabibin nîşan dide. Bi salan e kesê guh neda rastiyan. Her roj li ciyek gorên tomerî dertênê. Tiştê ku bê veşartin nema. Êdî nayê înkarkirin. Niha ji bo ku hestî li hev nekevin, ji bo ku malbat bigihîjin cenazeyên xwe li riyan tê gerin. Belê em li vê dinyayê dijîn, em li welatê tije şerm û fediyê dijîn. Ew ên ku pişta xwe dan dewletê û van qirêjiyan kirin, dibêjin em mirov in û di nava me de digerin. Ev lawir in ku vê dewletê kirin “dewelta genî”.“Ev dinya, ev keştiya korsanîdê noqî bibe, ew çi jî bibe dê noqî bibe!”Van peyvên Nazim qet ji devê min nakevin. Ez ê hinek biguherînim û peyva xwe bi encam bikim.Ew ê dinyayeke azad bi rengê eniya we ya vekirî bê avakirindilên hemû dinyayê xwîn digirînDayikên Şemiyê yên xweşik.

DÜNYANIN ANALARIBir haber çıktı gazetelerde bu günlerde; kanlı Cunta döneminin asıl cellatları sayılan üst yetkili kimi kuduz sorumlular, adil biçimde yargılanıp en ağır cezalara çarptırılarak zindana atılmışlar Arjantin’de. Bizden de selam olsun, bu kavgayı yıllar yılı nice acıları göğüsleyip yürütenlere, ezilen halklarına bu hukuk zaferini kazandıranlara! Gizliden, ya da açık açık evinden alınıp götürülmüş çocuklarının ya da en yakınlarının kaybedilişi ardında ateş düşmüş yürekleriyle yıllardır bizim analarımız, bacılarımız da her Cumartesi Galatasaray’da toplanıyor. İnsanlığın yüz karası bu gizli-açık cinayetleri tüm insanlara duyurma çabasındalar. Hiçbir haber alınamamış götürülenlerden. Olayların sorumlularınınsa umurlarında bile değil. Gözlerini sımsıkı yummuş, hemen de hepsi, kurşun akası kulaklarını tıkamış buzdan bir vicdansızlık anıtı. Dünya hep böyle olacak; bu ülke de böyle kalacak çünkü! Yeryüzünü kaplayan ibretlik olaylara karşın gerçeği bu gün de göremiyorlar. Tarih, önce gözlerini kör eder öldüreceklerinin’, diyor ya Marks; bu gerçek tarihten silinecek sınıfların yöneticilerini yansıtıyor. Yıllardır yinelenen doğrulara aldıran olmadı; her gün yeni bir toplu gömütlük haberi yer alıyor basında. Örtbas edilecek yanı kalmadı. Yadsımalar sökmüyor artık. Şimdi, kemiklerin karışmaması, hiç değilse ailelerin kendi ölülerine kavuşabilmesi için yol aranıyor. Evet, böyle bir dünyada, böyle utanç dolu bir ülkede yaşıyoruz. Sırtlarını devlete dayayıp bu pisliği yaratanlar, insanız diye sinsice dolanıp duruyorlar aramızda. Bu devleti “bataklık devlet” haline işte bu yaratıklar getirdi. “Bu dünya, bu korsan gemisi batacaktır, taş çatlasa batacak!”Nazım’ın dilimden düşürmediğim bu dizelerini biraz değiştirerek bitireceğim sözü Sizin alınlarınız gibi özgür bir dünya kurulacak tüm dünyamızın yürekleri kana bulanmış güzel CUMARTESİ ANALARI”

MOTHERS OF THE WORLDNews appeared on the papers these days, some high level authorities who are considered to be the real hangmen of the bloody Junta period have been put to trial , in Argentina, in a lawful manner, they were condemned with the gravest penalties and sent to prison. We salute all those who pursued this fight for years while suffering many pains, those who won this victory of law for all the oppressed peoples. Every Saturday, our mothers, our sisters, with their hearts on fire for the loss of their closest ones, for the loss of their children who had been secretly or openly taken away from their homes, are also congregating at Galatasaray. They have the aim to announce to humanity these secret or open murders which are the shame of all humanity. However, those responsible for these actions do not even pay attention. They are all, each and every one of them, conscienceless monuments of ice with their eyes shut tight and their ears plucked. The world will always be this way, and this country will stay this way too. Even today, they cannot see the reality in spite of all the noteworthy events that take place all around the world. Marx says ‘’ History first blinds those that it will kill’’, this fact reflects the rulers of the classes that will be erased from history. Nobody paid attention to the facts that keep repeating, every day there are news of mass graves in the press. There is no way to cover up anymore. Denials do not work anymore. Now, ways are being sought so that the bones do not get mixed up and that at least the families can claim their dead. Yes, we live in such a world, we live in such a shameful country. Those who leaned their backs to the state and created this filth are walking amongst us and sneakily considering themselves human. It is these creatures who turned this country to a ‘’swamp country’’. This world, this pirate ship, will sink -come hell or high water, it will sink.I will end my words by altering these lines of Nazım which I quote so oftenAnd one will build a world as free,and open as your foreheadBeautiful SATURDAY MOTHERS of all the world whose hearts are drenched in blood.

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

134 135

. .

136 137

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

Ayhan Efeoglu li Zanîngeha Yildiz Teknîkê xwendekar bû. Di 6ê Kewçêra 1992yan de li ber dibisitana wî ji aliyê polîsên xefye yên ku bêtêlên wan di destê wan de bûn ve hate girtin û hate wendakirin.6 roj berî ku Ayhan were girtin Halîl Onder tê girtin û dibe şadê gotinên ku li şubeyê berpirsê polîsan dibêje; “Çima we Ayhan negirt? Diviya ku me zûtir wî ji holê rakirana.”Hacer Arikan bi Ayhan re di heman demê de li Siyasî Şubeyê girtî bû. Polîsan jê re gotiye; “Ayhan di destê me de ye.” Ew şadê van gotinan e.Ferîha û Osman Efeoglu li hemû ciyên fermî digerin û li lawê xwe Ayhan dipirsin. Serlêdan bêencam man, bersiv; “Me wî negirtiye, li cem me nîn e.”Di sala 1992yan de 6 ciwan di bin çavan de hatin wendakirin. Îsmet Sezgînê ku wê demê wezîrê karên hundir bû, bersiva malbat û Komeleya Mafên mirovan wiha dida; “Ew ne wenda ne, ew firar in.”Li ser ciwanên ku wenda bûne Wezareta Karên Hundir di daxiyaniya xwe de wiha digot; “Yusuf Erişti, Huseyin Yaman û Ayhan Efeoglu nehatin girtin, Soner Gul, Hasan Gulunay û Huseyin Toraman jî li gorî belgeyên polîsan ‘mehkum’ in.”Birayê Ayhan, Alî Efeogluyê 29 salî yê endezyarê avakariyê bû di 5ê Rêbendana 1994an de li ser riya Îznîk û Stenbolê hate girtin û hate wendakirin. Osman û Ferîha Efeoglu îcarê ji bo lawê xwe Alî li hemû ciyên fermî geriyan û pirsa lawê xwe kirin. Dîsa hemû serîlêdan bêencam man. Serokê

Komîsyona Lêkolînê ya Mafen Mirovan a TBMMê Sabri Yavuz bi tenê wiha got; “Dîtina wendayan hêsan nîn e.” Bersiva serîlêdana parêzerên ku serî li Dozgeriya Komarê a DGMa nobedar dane wisa bû; “Dibe ku çûbe hinda birayê xwe.”

“kayıpları bulmak kolay değil” demekle yetindi. Avukatlarının 27 Ocak 1994 tarihinde DGM nöbetçi Cumhuriyet Savcısı’na yaptığı başvuruya verilen cevapsa : “Belki kardeşinin yanına gitmiştir” oldu…

5th 1994 after being taken into custody on Iznik-Istanbul highway. Osman and Feriha Efeoğlu made this time applications to all state authorities for their son Ali. Once again, all applications remained inconclusive. Sabri Yavuz, President of the Parliamentary Human Rights Commission, found it sufficient to say “it is not easy finding missing people”. The answer given by the on-call public prosecutor of the State Security Court to the applications made by lawyers on January 27th 1994 was “maybe he went to where his brother is” .

25 yaşındaki Ayhan Efeoğlu, Yıldız Teknik Üniversitesi öğrencisiydi. 06.Ekim.1992 tarihinde okulun önünde ellerinde telsiz olan sivil polislerce gözaltına alınarak kaybedildi.Ayhan’dan 6 gün önce gözaltına alınan Halil Önder şubede sorgu şefinin “Ayhan’ı neden almadınız? Onun işini daha önce bitirmeliydik” dediğine tanıklık etti.Ayhan’la aynı zamanda siyasi şubede sorguda olan Hacer Arıkan, polislerin kendisine “Ayhan elimizde” dediğine tanıklık etti. Feriha ve Osman Efeoğlu tüm resmi kurumlara oğulları Ayhan’ı sordu. Başvurular sonuçsuz kaldı; “biz almadık, bizde yok” cevabı hiç değişmedi.1992 yılında İstanbul’da 6 genç gözaltında kaybedildi. Ailelerin, İnsan Hakları Derneği’nin başvurularına cevaben dönemin İçişleri Bakanı İsmet Sezgin bu kişilerin “kayıp değil, firari” olduklarını açıkladı.Kaybedilen gençlerle ilgili İçişleri Bakanlığı’nca yapılan açıklamada ise Yusuf Erişti, Hüseyin Yaman ve Ayhan Efeoğlu’nun gözaltına alınmadığı, Soner Gül, Hasan Gülünay ve Hüseyin Toraman’ın ise polis kayıtlarına göre “aranan kişiler” olduğu söylendi.Ayhan’ın 29 yaşındaki inşaat mühendisi ağabeyi Ali Efeoğlu da 5 Ocak 1994 tarihinde İznik- İstanbul yolunda gözaltına alındıktan sonra kaybedildi. Osman ve Feriha Efeoğlu bu kez oğulları Ali için devletin tüm yetkili kurumlarına başvurdu. Yine tüm başvurular sonuçsuz kaldı. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Başkanı Sabri Yavuz:

25 years old Ayhan Efeoğlu was a student at Yıldız Technical University. On October 6th 1992, he was taken into custody in front of the university by undercover policemen holding walkie talkies and he was made to disappear. Halil Önder, who was taken 6 days before Ayhan, witnessed that he heard that the interrogation chief police at the police station said ‘’ Why didn’t you take Ayhan? We should have had finished with him long ago’’. Hacer Arıkan, who was under interrogation at the police department in charge of political crimes during the same time with Ayhan witnessed that the police told her ‘’We got Ayhan in our hands’’. Feriha and Osman Efeoğlu inquired for their son from all the official authorities. All applications remained inconclusive. The only answer that never changed was ‘’ we did not take him in, we do not have him’’. 6 young people were made to disappear in Istanbul while under custody in 1992. Ismet Sezgin, the Minister of Internal Affairs for that period, declared as answer to the applications of the families to the Human Rights Association that these people ‘’ were not missing, but they were fugitives’’. In the declaration made by the Ministry of Internal Affairs regarding the youngsters made to disappear, it was stated that; Yusuf Erişti, Hüseyin Yaman and Ayhan Efeoğlu were not taken into custody and that Soner Gül, Hasan Gülünay and Hüseyin Toraman were “wanted by the police” according to police records. Ayhan’s brother, 20 years old civil engineer Ali Efeoğlu were made to disappear on January

Ali Ayhan Efeoğlu

. .

Zeynep Tanbay

Heta ku her rojên Şemiyan ew li wir bin ez ê jî li wir bim.Heta lêgerîna maf û mafdariya wan hebe dê ê min jî hebe.Heta ew negihîjin huzûrê, ez ê jî bêhuzûr bim.Heta ew li meydana Galatasarayê rûnên, bila kes li mala xwe xwe bi huzûr hîs neke…

Onlar her cumartesi orda oldukları müddetçe, ben de orda olacağım. Onların hak ve adalet arayışı bitmedikçe, benimki de bitmeyecek. Onlar huzura kavuşmadıkça, ben de huzurlu olamayacağım. Onlar her cumartesi Galatasaray meydanında oturduğu müddetçe, kimse evinde oturup kendini huzurlu sanmasın…

As long as they’ll be there each Saturday, so will I be.As long as they’ll be continuing to fight for equity and justice, so will I be.As long as they are not in peace, neither will I be. As long as they’ll be sitting at Galatasaray plaza each Saturday no one should consider themselves to be at home at ease…

em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared

138 139

. .

. .

.

ABDULLAH CANAN EKREM BULUT FAHRİ KUSUN BEŞİR SAYIN HÜSEYİN TAŞKAYA CÜNEYT AYDINLAR FERHAT TEPE ATİLLA OSMANOĞLU İSMAİL ŞAHİN NURETTİN YEDİGÖL SEYHAN DOĞAN RAMAZAN BİŞKİN ALİ TEKDAĞ İKRAM İPEK AYDIN ESMER İLYAS DİRİL LÜTFİYE KAÇAR SABAHATTİN ALİ ABDULKERİM YURTSEVEN AYŞENUR ŞİMŞEK BAYRAM BAL MURAT YILDIZ ABDO YAMUK ALİ BULUT HATİCE ŞİMŞEK SAFİYETTİN TEPE ÇAYAN ÇİÇEK İBRAHİM GÜNDEM SÜLEYMAN SEYHAN AHMET KAYA HALİL ALPSOY BEŞİR SAYIN ERDOĞAN ŞAKAR SERDAR TANIŞ AHMET ÖZDEMİR NİHAT AYDOĞAN HÜSAMETTİN YAMAN GORAN DEMİR ABDULLAH OLCAY DÜZGÜN TEKİN EBUBEKİR DENİZ RAMAZAN BULUT HASAN OCAK GÜLÜZAR SERİN HÜSEYİN MORSÜMBÜL FAHRİ BULUT RIDVAN KARAKOÇ ELİF IŞIK ABDULLAH ÇITAK SALİH ÇALIK ÇERKEZ GÜLER İSMAİL BAHÇECİ M.SALİH DEMİRHAN ABDURRAHMAN DEMİR SEYHAN DOĞAN ALİ İHSAN ÇİÇEK ABDULLATİF YAĞIZAY AYHAN EFEOĞLU KENAN BİLGİN AHMET YETİŞEN ADİL ÖLMEZ FAHRİYE MORDENİZ HAYRETTİN EREN M.SELİM ACAR YUSUF AKTAŞ ABDURRAHMAN COŞKUN İZZET TUĞAL İHSAN HARAN KASIM ALPSOY MAHMUT KAYA TOLGA BAYKAL CEYLAN M.EMİN YILMAZ SERHAT YILDIZ FİKRİ ŞEN NAZIM GÜLMEZ HÜSEYİN TORAMAN FİKRİ ÖZGEN NAZIM BABAOĞLU MAKBULE ÖKDEM ÜZEYİR KURT CEZAİR ÖRHAN VASIF ÖZTÜRK İSMAİL BAHÇECİ ABDULHAKİM KARTAL ATOM YERCANYAR YERVANT SIRMAKEŞHANLIYAN HAMPARTSUM BOYACIYAN NAZARET DAĞAVARYAN AGNUNİ MUSTAFA SUPHİ DANİEL VARUJAN MUSTAFA BULUT FEHMİ TOSUN MAKSUT TEPELİ CEMİL KIRBAYIR ADNAN BOĞCA ABDULGANİ DAĞ ZEKİ DİRİL BEDRİ ALGAN ALİ İHSAN DAĞLI EDİP AKSOY AHMET AKBAŞ RUPEN ZARTANYAN ABDULSELAM ÇELİK KRİKOR ZOHRAB HASAN GÜLÜNAY ABDULLAH ÖZDEMİR ZEKİ ALTUNBAŞ HASAN ERGUL AHMET ÇAKICI HAÇADUR MALUMYAN AYDIN AY BAHRİ BUDAK MEHMET ÖZDEMİR ORHAN CİNGÖZ AHMET EĞİTMİŞ KONCA KURİŞ VEYSEL GÜNEY İBRAHİM ÇELİK AHMET DEMİRAY ABDULBAKİ BİRLİK ALİ EFEOĞLU YUSUF ERİŞTE FAHRİ BALYECİ BAHRİ ŞİMŞEK M.MEHDİ AKDENİZ ENDER TOĞCU EDİP ÇELİK ALİ UYGUR ZOZAN EREN FETHİ YILDIRIM TALAT TÜRKOĞLU DERVİŞ ÖZALP ABDULKADİR ÇELİKBİLEK ABDULCELİL ARSLAN ABDULKERİM AKTİ ABDULKERİM KALKAN ABDULRAHİM KALKAN ABDURAHMAN AVŞAR AYDIN KİŞMİR BEDRİ ALAĞAM KEMAL BİRLİK KEMAL MUBARIZ MAHMUT DEMİREL MAHMUT KAYA KUDUSİ ADIGÜZEL MEHMET EMİN ATUĞ MEHMET HADİ BARAN MEHMET İNAN ŞÜKRAN DAŞ SİNAN FİDAN HÜSEYİN DENİZ MUSA ANTER VEDAT AYDIN KEMAL KILIÇ NADİR NAYCI KEMAL MUBARİZ BEDRİ BEREK ÖMER GÜVEN M.ŞERİF İNAL MAHLEP BELEK ÖMER SAVUN KEREVAN İRMEZ HALİT ÜRÜN EBUBEKİR AYAZ AHMET YAMAN HACI ÖZTUNÇ ABDURAHMAN AFŞAR MURSAL ZEYREK KAMİL BİLGEÇ SÜLEYMAN ŞIK MEHMET DANSIK AHMET DANSIK EMİN SAVGAT TAHİR KOÇU ABDULLAH TURĞUT ABDULLAH ÖZDEMİR İZZET PADIR HASAN ERGÜL HANIM EREN ABDULLAH KERT MEHMET BİLGEÇ SABRİ POLAT AHMET ŞAYIK YUSUF KALENDEROĞLU MEHMET MUNGAN ABİDİN PULAT KAMİL METE MEHMET ÖMEROĞLU ABDULVAHAP TİMURTAŞ RAMAZAN ÖZALP ÖMER FINDIK ÖMER KARTAL OSMAN KAYAR DEHAM GÜNEY MEHMET FINDIK M. SALİH DEMİRHAN SALİH BATUR HALİL SARNİ İBRAHİM AYBİ SELAHATTİN BİLEN SÜLEYMAN SOYSAL MEHMET TAN ÜZEYİR ARZIK FEYZİ BAYAN AHMET SANIR İSA SOYSAL SADUN BAYAN REŞİT EREN HAZIM ÜNVER HACI ŞİLİ RESUL KILIÇ ABBAS ÇİĞDEN MÜNİR AYDIN CEMİL YARAR AHMET BEREK YAKUP ÖZER İLHAN BİLİR RAMAZAN BİLİR CASIM PAKSOY ABDULLAH EFELTİ RESUL KILIÇ LOKMAN AKAY MEHMET KILIÇ YUSUF GÜN YAHYA İPEK ABDURRAHMAN GÜZEL İDRİS YILDIRIM OSMAN HEYECAN ABDULİLLAH HEYECAN HASAN BAYKURA İHSAN ARSLAN AHMET ELDEM MEHMET ELDEM ALİ KARAGÖZ MEHMET İLBASAN EBUBEKİR ARAS AHMET ÜSTÜN MUSTAFA AYDIN CİNDİ ALTIN ABDULHAMİT DÜDÜK MEHDİYA BUDAK ABDULHAKİM TANRIVERDİ DAVUT ALTUNKAYNAK NEDİM AKOL DAHAM GÜNEY MÜNİR SARITAŞ DİLEK SERİN SERVET İPEK ORHAN YAKAR SAVAŞ BULDAN HACI KARAY ADNAN YILDIRIM