një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore ... · sigurimeve shoqërore në...

1

MIRËNJOHJE

Realizimi i një punimi shkencor bart në vetvehte një rrugë sa të gjatë, aq

edhe të vështirë. Por, gjithçka kthehet në kënaqësi kur gjen në tërësinë e

hallkave të realizimit të tij mbështetje dhe përkrahje. Prandaj, kam

dëshirë që nëpërmjet këtyre rreshtave të falenderoj të gjithë ata që bënë të

mundur realizimin e tij. Në rradhë të parë familjen time, prindërit e mi, që

më mundësuan dhe më mbështetën gjatë gjithë rrugës sime për të

realizuar punimin. U jam mirënjohëse për kohën e munguar pranë tyre.

Një përshëndetje e veçantë i drejtohet stafit të Institutit të Studimeve

Europiane pranë Universitetit të Tiranës, që me kontaktet dhe mundësitë

që na ofroi, lehtësoi punën tonë shkencore, sidomos në drejtim të

realizimit të detyrimeve administrative dhe organizimit të eventeve

shkencore. Mbetet një model që na nxit për të punuar më tej në rrugën e

kërkimit shkencor.

Punimi që po paraqes mbi Sistemin e Sigurimeve Shoqërore në Shqipëri

kërkonte padyshim edhe një njohje legjislative dhe administrative të

thelluar të ketij sistemi. Me këtë rast vlerësoj dhe falenderoj stafin e

Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Tiranë, që më mundësoi njohjen dhe

vënien në dispozicion të informacionit në vite në lidhje me çështje të

ndryshme të sistemit në studim.

Për realizimin e punimit jam nxitur nga dëshira dhe interesi për

studime shkencore. Njohja me fushën e mbrojtjes sociale është një

temë mjaft e gjerë dhe me mjaft interes për shoqërinë e sotme shqiptare.

Në arritjen e realizimit të këtij punimi shpreh një mirënjohje të veçantë

për udhëheqësin shkencor Prof. Dr. Shkëlqim CANI.

2

Faqe

PËRMBAJTJA

HYRJE

1. Përshkrim i përgjithshëm. …………………………….……………… 5

2. Synimi i realizimit të punimit si dhe qëllimi i tij…………….……….. 6

KAPITULLI I

MBROJTJA SHOQERORE

1. Metodat e mbrojtjes shoqërore si domosdoshmëri e shoqërisë njerëzore… 8

2. Sistemet e sigurimeve shoqërore si metoda të mbrojtjes shoqërore….….. 12

3. Historik i shkurtër mbi zhvillimin e sigurimeve shoqërore në Shqipëri.

3.1 Ligji i parë i sigurimeve shoqërore…………………………………..…... 15

3.2 Periudha nga viti 1945 deri në fillim të viteve ‟90…………………….. 18

3.3 Periudha pas viteve ‟90……………………………………………………. 20

KAPITULLI II

SKEMA E PËRFITIMEVE, PJESË E RËNDËSISHME E SISTEMIT TË

SIGURIMEVE SHQOËRORE

Llojet e përfitimeve që jepen nga sistemi i sigurimeve shoqërore në Shqipëri…… 25

1. Pensionet e pleqërisë. ………………………………………….……………. 27

1.1 Pensioni i plotë i pleqërisë ………………………………………….. 27

1.2 Pensioni i pjesshëm i pleqërisë ……………………………………... 38

1.3 Pensioni i reduktuar i pleqërisë ……………………………………. 42

1.4 Pensioni i nënave me shumë fëmijë ………………………………… 43

2. Pensionet e invaliditetit……..……………………………………………….. 45

2.1 Pensione të plota invaliditeti ……………………………………….. 45

2.2 Pensione të reduktuara invaliditeti ………………..……………….. 48

2.3 Pensione të pjesshme invaliditeti ………………….………………… 50

3. Pensionet familjare. ……………………………………………………… 52

4. Përfitimet mbi paaftësinë e përkohshme në punë. ………………….….. 55

5. Përfitimet në rast aksidentesh në punë dhe sëmundjesh profesionale… 57

3

KAPITULLI III

KONTRIBUTET E SIGURIMEVE SHOQËRORE

1. Sistemi i sigurimeve shoqërore si një sistem kontributiv…………….. 59

2. Degët në të cilat ndahet kontributi i sigurimeve shoqërore………….. 60

3. Kategoritë e skemave të përfitimeve të cilat njihen si periudha sigurimi

në skemën e sigurimeve shoqërore. …………………………………....... 66

4. Skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, pjesë e rëndësishme

e skemës së sigurimeve shoqërore. ……………………………………... 69

5. Skema e sigurimit vullnetar, pjesë përbërëse e sistemit kontributiv….. 72

6. Menaxhimi i kontributit të sigurimeve shoqërore sipas degëve të

sigurimit ……………………………………………………………….... 75

KAPITULLI IV

PËRFITIMET SUPLEMENTARE

1. Skemat suplementare që administrohen nga sigurimet shoqërore.

Llojet e tyre. ……………………………………………………………. 80

2. Përfitimet suplementare të lidhura me periudhat kontributive të sigurimit

suplementar:

2.1 Skema e sigurimeve shtetërore suplementare…………………. 81

2.2 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e FA ……….. 84

2.3 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e universiteteve, të

shkollave të larta të qendrës së studimeve albanologjike,

Akademisë së shkencave………………………………………... 87

3. Trajtimet financiare dhe pagesat e tjera suplementare jo kontributive

3.1 Trajtimi i veçantë i punonjësve të nëntokës ………………….… 89

3.2 Trajtimi i veçantë për ish punonjësit e ndërmarrjeve të industrisë

ushtarake……………………………………………………….... 90

3.3 Trajtimi i veçantë për ish pilotët, në pension……..……….….. 91

3.4 Trajtimi i veçantë për ish efektivët lundrues të forcave detare, në

pension……………………………………………………………. 92

3.5 Pagesa për statusin “Dëshmor i Atdheut” ……………………. 93

3.6 Pagesë për invalidët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të

popullit shqiptar………………………………………………….. 94

3.7 Pagesë për veteranët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të

popullit shqiptar………………………………………………..… 94

3.8 Pagesa për familjet e pilotëve të rënë në krye të detyrës…….. 95

4

4. Financimi i skemave suplementare. ………………………………………. 97

5. Skemat private të pensioneve dhe AMF si rregullator i tregut privat…. 102

KAPITULLI V

FINANCIMI I SIGURIMEVE SHOQËRORE

1. Si realizohet financimi i skemës së sigurimeve shoqërore………….… 107

2. Analiza e treguesve të skemës së sigurimeve shoqërore ……………… 110

3. Parashikime të financimit të sigurimeve shoqërore…………………… 117

KAPITULLI VI

DINAMIKA E REFORMAVE. REFORMA AFATGJATE E SKEMËS SË

SIGURIMEVE SHOQËRORE

1. Domosdoshmëria për kryerjen e reformave…………………………. 127

2. Reformat e ndërmarra deri në vitin 2014, në sistemin e sigurimeve

shoqërore…………………………………………………………………… 130

3. Çfarë parashikon reforma afatgjatë e miratuar.………………………... 133

4. Ndikimi i reformave në përafrimin me vendet e Bashkimit Europian… 145

PËRFUNDIME ……………………………………………………….......... 148

REKOMANDIME ………………………………………………………. 155

LITERATURA ……………………………………………………………. 160

ABSTRAKT ………………………………………………………………… 166

5

HYRJE

1. Përshkrim i përgjithshëm

Tema më e ndeshur e diskutimit në mjediset shoqërore ku pjesë përbërëse e tyre janë

individët e moshës së tretë është ajo e buxheteve familjare dhe sasia e të

ardhurave që ato marrin nga pensioni, rezultat i një pune disa vjeçare dhe

kontributi të pashlyer. Kjo temë diskutimi bëhet akoma më e ndjeshme kur

problemi social të cilin kërkojnë të përçojnë nëpërmjet diskutimit të tyre mbetet

aktual edhe në moshat më të reja dhe madje merr tiparet e një fenomeni që prek

shumë familje shqiptare.

Problemet me të cilat ndeshen familjet shqiptare dhe individët janë të lidhura me

një sërë faktorësh që kanë kushtëzuar edhe mënyrën e jetesës së tyre. Shpeshherë

në mjaft prej tyre këto probleme kapërcejnë kufijtë e normales dhe bëhen mjaft

jetike deri në kufijtë e mbijetesës. Si zgjidhje e vetme në të tilla raste, duke

vlerësuar edhe pamundësitë fizike të individëve që paraqesin këto probleme, mbetet

ndihma që ofron shteti në ato parametra që janë të parashikuara nga paketat e

miratuara. Edhe kjo ndihmë në shumicën e rasteve është e kondicionuar në disa

elementë të saj, që e bëjnë të pamundur përfitimin e shumave të parashikuara. Jemi

ndeshur pafundësisht me iniciativa për hartimin e strategjive të mbrojtjes shoqërore, të

cilat edhe pse janë hedhur si ide nuk kanë dhënë impaktin e pritur, për arsye nga më të

ndryshmet, qofshin ato objektive apo ato subjektive.

Organizmat shtetërore si institucione që administrojnë paketat e ndihmës sociale

si dhe ato të skemës sociale janë dhe duhet të përqendrohen në mirëmenaxhimin e

fondeve dhe të skemave aktuale të miratuara, por fokusi i punës së tyre duhet të

jetë gjetja e metodave dhe mundësive të reja për përmirësimin dhe përsosjen e

skemave që operojnë si instrumente të mbrojtjes sociale. Një ndër instrumentet e

mbrojtjes sociale është edhe ai i sigurimeve shoqërore, ngritja dhe funksionimi i të cilit

është i kushtëzuar nga një sërë faktorësh.

Në qendër të diskutimeve dhe të debateve të shumë analistëve të fushës ekonomike

dhe sociale ka qenë dhe mbetet problemi i qëndrueshmërisë financiare të skemës së

sigurimeve shoqërore, e cila për shkak të ndryshimit të shumë parametrave që

rregullojnë mënyrën e funksionimit të saj, ndryshime të cilat erdhën si pasojë e

transformimeve social - ekonomike në vend, ka treguar së është në nivele kritike.

Ndryshimi i treguesve ka bërë që të ardhurat për financimin e skemës së

sigurimeve shoqërore të jenë të diskutueshme dhe të pamjaftueshme për

qëndrueshmërinë e saj, prandaj metodat e financimit të skemës së sigurimeve

shoqërore dhe mirëmenaxhimi i fondeve të buxhetit të sigurimeve shoqërore, por edhe

i atyre të buxhetit të shtetit me destinacion financimin e skemës së sigurimeve

6

shoqërore është një çështje e cila mbetet në qendër të debatit ekonomik dhe politik .

Kjo edhe për faktin, se shumë fenomene të panjohura më parë, kanë nxjerrë në

pah nevojën për një rishikim të mënyrës se si do të jetë e ardhmja e individëve në

prizmin e sigurimeve shoqërore.

Aktualisht është mjaft evident debati lidhur me reformën në fushën e sigurimeve

shoqërore, e cila i paraprin një periudhe afatgjatë të funksionimit të saj, për

hartimin e së cilës janë marrë në konsideratë elementët kryesorë që kanë

kondicionuar iniciativën për hartimin e reformës. Në këtë moment, kur sapo ka filluar

zbatimi i reformës së pensioneve, edhe pse tashmë jemi para fakteve, është me mjaft

rëndësi të bëhet analiza lidhur me atë çfarë prezanton kjo reformë si dhe çfarë impakti

do të ketë tek shtresat të cilat preken nga kjo reformë.

2. Synimi i realizimit të punimit dhe qëllimi i tij

Duke njohur mënyrën se si ka funksionuar skema e sigurimeve shoqërore në

Shqipëri dhe për më tepër si ka funksionuar kjo skemë që prej vendosjes së sistemit

kontributiv, vendosa realizimin e këtij studimi, i cili ka në themel të tij analizën e

sistemit ekzistues, mënyrën e funksionimit të tij, analizën e elementëve statistikorë

dhe funksionalë, si dhe tendencat e këtij sistemi drejt një sistemi të qëndrueshëm

financiarisht, tendencë e cila synohet të realizohet nëpërmjet reformës së miratuar.

Një ndër elementët me rëndësi për tu veçuar është edhe trajtimi nga pikëpamja e

mbrojtjes sociale e individëve të cilët tashmë janë të punësuar në vendet e tjera të botës,

si dhe iniciativat që po ndërmerren për mbrojtjen shoqërore të kësaj pjese të shoqërisë

shqiptare.

Objekti i këtij punimi është i fokusuar kryesisht në analizën e disa problemeve

kryesore që bashkëshoqërojnë skemën e sigurimeve shoqërore, një vështrim mbi

reformën e miratuar në fushën e sigurimeve shoqërore dhe rekomandime lidhur me

përmirësime të mundshme në disa nga llojet e përfitimeve, apo edhe mënyrën e

administrimit të skemës. Për përgatitjen e punimit kam shfrytëzuar materiale të

ndryshme të cilat analizojnë metodat e mbrojtjes shoqërore në përgjithësi dhe ato të

sigurimeve shoqërore në veçanti, statistika të institutit të sigurimeve shoqërore, botime

dhe analiza në këto fusha.

Puna shkencore në këtë punim është bazuar në metodën kualitative dhe ka konsistuar në

shqyrtimin e legjislacionit në fushën e sigurimeve shoqërore, si dhe mjaft shkrime dhe

botime lidhur me mbrojtjen sociale në përgjithësi, të cilat kanë patur në qendër të tyre

analizën e problematikës që mbart në vetvete i gjithë sistemi i sigurimeve shoqërore.

Analiza e legjislacionit në fushën e sigurimeve shoqërore, si dhe ndryshimet dhe

krahasimet në kuadrin e reformës që ka filluar të implementohet është përdorur për

arritjen e disa përfundimeve dhe konkluzioneve.

7

Referencat e autorëve të huaj, web site të ndryshme të cilat trajtojnë probleme të

ndjeshme të mbrojtjes sociale dhe kryesisht ato që analizojnë faktin si do të jenë

tendencat e së ardhmes së pensioneve në Shqipëri, që po vrapon drejt globalizmit.

Në këtë këndvështrim, një rëndësi të veçantë merr edhe analiza që i bëhet

mënyrës se si trajtohet ky problem edhe për faktin se një pjesë e konsiderueshme e

financimit nga buxheti i shtetit shkon për mbrojtjen sociale. Sipas ligjit të buxhetit për

vitin 2015, nga buxheti i shtetit, sipas klasifikimit funksional, 27.05 % e tij shkojnë për

financimin e mbrojtjes sociale, ndërkohë që për arsimin është planifikuar vetëm 9.34 % e

fondeve të buxhetit të shtetit dhe për shëndetësinë 8.63 % e buxhetit të shtetit.

Me mjaft interes në këtë punim është analiza lidhur me reformën që sapo ka filluar

të implementohet në fushën e sigurimeve shoqërore dhe debati që shoqëron këtë

reformë për vetë problematikën që bart në vetvete. E prezantuar si një reformë që

do të ketë një kohëzgjatje për më shumë se 50 vite, e shtrirë në grup mosha të

ndryshme, ajo do të prekë dhe do të përfshijë në të një numër të konsiderueshëm

kontribuesish dhe përfituesish. Eksperienca mbarëbotërore ka vërtetuar faktin që

jorrallëherë pritshmëritë nga reformat e inicuara nuk kanë qenë ashtu siç janë

parashikuar, prandaj hapat që duhet të hidhen për implementimin e reformës duhet të

jenë të tilla që të mos përballemi me situata të cilat nuk i shërbejnë qëllimit për të

cilin u ndërmor kjo reformë.

Risitë që synon të sjellë ky studim, janë të fokusuara në:

1. përmirësimet e mundshme të skemës aktuale në disa elemente të saj;

2. rekomandime mbi përmirësimin e metodave dhe modeleve që duhet të

zbatojë Instituti i Sigurimeve Shoqërore, kryesisht për menaxhimin e

fondeve të sigurimeve shoqërore.

3. rekomandime mbi mënyrat që duhet të përdorë Instituti i Sigurimeve

Shoqërore për përsosjen e shërbimeve ndaj individëve përfitues, por edhe

atyre kontribues;

4. një analizë e reformës që sapo ka filluar të implementohet;

5. rekomandime lidhur me përshtatjet që duhet të bëhen për përfituesit aktualë të

skemës së sigurimeve shoqërore për të shmangur disproporcionet në masën e

përfitimeve.

1.I.Tomes Edrejta e sigurimit Social, faqe 26

8

KAPITULLI I PARË

MBROJTJA SHOQËRORE

1. Metodat e mbrojtjes shoqërore si domosdoshmëri e shoqërisë njerëzore.

Domosdoshmëria e një sistemi të qëndrueshëm të mbrojtjes sociale, ka qenë dhe mbetet

një ndër temat e diskutueshme dhe që kanë ngjallur interes për shumë studiues të

fushave ekonomike, sociale dhe politike, grupet e interesit si dhe për qeveritë e

vendeve të ndryshme.

Shoqëria njerëzore ka kaluar nëpër një rrugë të gjatë të zhvillimit dhe emancipimit të

saj. Gjatë epokave të ndryshme të ekzistencës së shoqërisë njerëzore, nevojat e saj

për mbrojtje sociale kanë qenë prezente duke marrë në etapa të ndryshme të

zhvillimit të saj prioritetin dhe vëmendjen e zhvillimeve të kohës. Edhe organizmat

ndërkombëtarë të krijuar me qëllim për të ngritur themelet mbi të cilat do të

operojnë sistemet e mbrojtjes shoqërore, megjithëse kanë një periudhë të gjatë të

krijimit dhe të përmirësimit të punës së tyre, vazhdojnë të jenë në përpjekje të

vazhdueshme për përmirësimin dhe përsosjen e mënyrës së funksionimit të sistemeve të

mbrojtjes shoqërore, me synimin që ato të jenë sa më të qëndrueshme dhe

gjithëpërfshirëse.

Në etapat e hershme të shoqërisë njerëzore, nocionet e mbrojtjes sociale ishin të

lidhura ngushtësisht me elemente fetare. Etapat e mëvonshme të zhvillimit të saj dhe

nevojat për mbrojtje shoqërore, krijuan premisat për ngritjen e sistemeve të mirëfillta

të sigurimeve shoqërore. Konceptet e mbrojtjes sociale të mishëruara në konceptin e

shtetit social ligjor mbronin idenë që reformat shoqërore kanë në themel të tyre

pesë aspekte kryesore: (1)

Nevojat ( “Want”)

Sëmundjet (“Disease”)

Mungesat në edukim (“Ignorance”)

Disintegrimin (“Squalor”)

Papunësinë (“Idleness”)

Reforma të tilla shoqërore të cilat i përmbahen aspekteve të mësipërme, pasqyrojnë

të drejtat themelore njerëzore, të cilat janë të shprehura qartësisht në Deklaratën e të

Drejtave të Njeriut të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, të vitit 1948. Ngritja dhe

funksionimi i modeleve të mbrojtjes shoqërore si domosdoshmëri e shoqërisë njerëzore,

erdhi si pasojë e gjendjeve të ndryshme sociale me të cilat u përball njerëzimi edhe

pas dy luftërave botërore. Kështu për shembull, në Britaninë e Madhe të pas Luftës së

2. Material trainimi per Sistemin e Pensioneve fq. 9

3. Po aty, fq. 7

4. Po aty, fq. 5

9

Dytë Botërore, sigurimi popullor dhe përkujdesi shëndetësor ishin dy instrumentë të

cilët bënë të mundur kapërcimin e situatave të papunësisë dhe të sëmundjeve .

Si koncept i përgjithshëm mbrojtja shoqërore duhet të ketë në themel të funksionit

të saj dhe të realizojë tre objektiva kryesorë: (2)

1. Dhënien e shërbimeve egzistuese bazë universale për popullsinë si një e tërë, që

duhet t’i kundërvihen varfërisë në pleqëri në rastin e pensioneve dhe që duhet të

ofrojnë një mundësi bazë për të gjithë, në rastin e kujdesit shëndetësor;

2. Ofrimin e pensioneve të pleqërisë që duhet të bëjnë një zëvendësim të të

ardhurave në pleqëri, të shërbimeve shëndetësore të cilësisë së mirë, si edhe të

përfitimeve të tjera që mbështesin të ardhurat për ata që e kanë të mundur të

kontribuojnë në skemat e sigurimeve shoqërore

3. Krijimin, për ata që mund ta përballojnë financiarisht të një mjedisi për zhvillimin

e të ardhurave shtesë plotësuese për kohën e pensionit si edhe të mundësisë për të

përfituar nga shërbimet private shëndetësore.

Mbështetur në këto orentime dhe objektiva themelore janë krijuar metodat e mbrojtjes

shoqërore, të cilat janë: (3)

- Metodat e sigurimeve shoqërore;

- Metoda universale e mbrojtjes shoqërore;

- Metoda e mbrojtjes si detyrim i punëdhënësit;

- Metoda e asistencës sociale

- Fondi kombëtar i kursimit.

Si një ndër metodat që është përdorur gjerësisht përcaktohet ajo e sigurimit shoqëror, e

cila në shumicën e rasteve ndeshet edhe e kombinuar me metodat e tjera të mbrojtjes

shoqërore, prandaj fokusimi në efikasitetin e kësaj skeme të mbrojtjes shoqërore, si dhe

përmirësimit të saj, kërkon një analizë dhe vëmendje të vazhdueshme të të gjithë

aktorëve. Krahas konceptit shkencor e administrativ të sigurimit shoqëror, trajtimi i tij

merr rëndësi edhe për karakterin aplikativ të përfshirjes së grupeve të ndryshme sociale

në të. Theksojmë se mbrojtja shoqërore shtrihet mbi kategori sociale të ndryshme me

diversitete nevojash dhe potencialesh, e prirur gjithnjë drejt përmirësimit të jetës sociale

të individit. Përballjet me shumë realitete kanë parashtruar nevojën për mbrojtje

shoqërore, duke e përkufizuar atë si një aspiratë jo vetëm të një klase shoqërore,

të një grupi të caktuar individësh, të një kategorie të caktuar profesionale, por si një

e drejtë njerëzore (4). Ky qëllim konvergon me një nga parimet themelore të

sigurimeve shoqërore e cila është mishëruar në Rekomandimin nr. 67 të vitit 1944

5. Guy Ryde, Zyra Ndërkombëtare e Punës (http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---

europe/---ro-geneva/---sro-budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf). 6. I.Tomes E drejta e Sigurimit Social, fq. 28

7. Po aty, fq. 28 10

të Organizatës Ndërkombëtare të Punës “Mbi sigurimin e të Ardhurave” që është

parimi i mbulimit universal dhe që e ka origjinën tek Raporti i Beverixhit.

Rekomandimi nr. 202/2012 i ONP për nivelet minimale të mbrojtjes shoqërore, në

formën e një standarti të ri ndërkombëtar të punës, në thelbin e mesazheve të përquara

përmban atë që: çdo shoqëri nuk mund të justifikohet kur shmang ndërtimin e

sigurimeve shoqërore për anëtarët e saj dhe kjo mund të bëhet në çdo fazë të zhvillimit,

qoftë edhe gradualisht. Të gjitha shoqëritë mund të zhvillohen nëpëmjet barazisë. (5).

Të arrish të realizosh një sistem të qëndrueshëm të mbrojtjes shoqërore, do të thotë

që të jetë arritur një bashkërendim i mirë i të gjithë faktorëve të brendshëm që

ndikojnë në mirëfunksionimin e institucioneve të sigurimeve shoqërore, të cilët janë

faktori demografik, faktori ekonomik dhe faktori politik, pa lënë pa përmendur këtu

edhe ndikimin që ka faktori i jashtëm në këtë proçes.

Referuar misionit që ka në vetvete një sistem i sigurimeve shoqërore, rishpërndarjen

e mjeteve financiare midis grupeve të ndryshme të popullsisë mbi bazën e parimit të

drejtësisë sociale, (6) faktori demografik në sistemin aktual të sigurimeve shoqërore

në Shqipëri është mjaft vendimtar për përcaktimin e parametrave të skemës së

sigurimit.

Një ndër problemet e mëdha të pothuaj gjithë shoqërisë njerëzore sot, është vjetërimi

gradual i popullatës, problem që tashmë është evident edhe në Shqipëri, arsye të cilat

lidhen edhe me faktorët migrues, prandaj një ekulibrim i fondeve për menaxhimin e

skemave të pensioneve është me rëndësi për qëndrueshmërinë e skemave të sigurimeve

shoqërore. Përqëndrimi në analizën që duhet t’i bëhet njohjes së perspektivës së

plakjes së popullisë vlerësohet si çelësi për të kuptuar politikat e pensioneve. (7)

Përsa i përket ndikimit që ka faktori ekonomik në mbarëvajtjen e një sistemi

sigurimesh shoqërore, duke iu referuar studimeve të bëra lidhur me zhvillimet

ekonomike të vendeve të ndryshme, është arritur në përfundimin që ky ndikim nuk

shkon gjithmonë në varësi të drejtë, pra jo gjithmonë faktori ekonomik ndikon

pozitivisht tek skemat e sigurimeve shoqërore në rastin e rritjes ekonomike dhe

negativisht në rastin kur treguesit makroekonomik të vendit tregojnë për një rënie të

zhvillimit ekonomik. Analizat e bëra situatave të tilla ekonomike kanë treguar se

shpeshherë dëshira dhe vullneti i mirë i qeverive kanë luajtur një rol vendimtar më

Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.

8. E drejta e sigurimit social, fq 30. 11

tepër se sa situata e favorshme ekonomike e vendit për përcaktimin e politikave

sociale (8).

Dimensioni vertikal: Të larta

Garanton në mënyrë

progresive nivel më

të lartë mbrojtjeje,

udhëhequr nga

Konventa Nr. 102 dhe

standarte më të

avancuara Niveli i

mbrojtjes

------------------

Niveli

Minimal

Të ulta

Të ulta Të ardhura individuale / familjare Të

larta

Dimensioni horizontal Garanton akses në shërbimet

shëndetësore elementare dhe një

minimum sigurimi të tëardhurave për të

gjithë, e udhëhequr nga Rekomandimi Nr. 202

Skema nr.1

Paraqitja grafike e strategjisë dy dimensionale për zgjerimin e sigurimeve shoqërore

Burimi www.ilo.org

Mjaft evident është fakti që faktori demografik, ashtu sikurse edhe ai ekonomik

janë përcaktues dhe kanë ndikim të drejtëpërdrejtë në funksionimin e sistemeve të

sigurimeve shoqërore, të cilat në vetvehte përbëjnë themelin e formulimit të

politikave sociale dhe ngritjen dhe organizimin e institucioneve sociale të vendit.

Por, duke analizuar të gjithë faktorët që u përmendën më sipër, është e rëndësishme

të theksohet që çështja e mbrojtjes sociale, për çdo shoqëri është, së pari një çështje

Rezultatet mund të garantohen me

mjete të ndryshme:

nuk ka një mase qe u

shkon të gjithëve

Sigurim vullnetar nën

rregullimin shtetëror

Përfitime nga sigurimet

shoqërore me nivele të

garantuara

Garancitë bazë të sigurimeve

shoqërore; Akses në kujdesin

shëndetësor elementar dhe në

sigurimin e të ardhurave bazë për të

gjithë

http://www.ilo.org/


9.I. Tomes. E drejta e sigurimit social, fq 32. 12

10. Po aty, fq. 26

me karakter politik. Në shoqëritë demokratike, një sistem i qëndrueshëm i

sigurimeve shoqërore nuk mund të ketë vazhdueshmëri, nëse nuk do të ekzistonte

konsensusi i të gjitha palëve përfaqësuese. (9)

2. Sistemet e sigurimeve shoqërore si metoda të mbrojtjes shoqërore.

Në periudhën e zhvillimit të shoqërisë kapitaliste, kur si rezultat i revolucionit

industrial numri i punonjësve të industrisë pësoi një rritje të ndjeshme, ndeshemi me

format moderne të sigurimeve shoqërore. Termin “sigurim shoqëror” e gjejmë të

përdorur që gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë, por si koncept i cili u përdor në

kontekstin e një sistemi të mirëfilltë të sigurimeve shoqërore për një shtresë të gjerë të

punonjësve, e ndeshim në qeverinë e Gjermanisë në kohën e kancelarit Bismark,

në periudhën mes viteve 1883 – 1889. Në periudhën e pas Luftës së Parë Botërore,

përpjekjet e shumë shteteve europiane për ngritjen e skemave të sigurimeve

shoqërore janë mjaft prezente. Por, gjatë Luftës së Dytë Botërore, në Anglinë e vitit

1942, Sir William Beveridge në cilësinë e kryetarit të komisionit shtetëror të

parlamentit hodhi idenë e krijimit të sigurimeve shoqërore popullore, të cilat do të

bazoheshin në tre parime themelore: (10)

1. Të respektohej tradita dhe eksperienca e deriatëhershme, duke kërkuar

njëkohësisht një zgjidhje më të mirë, që do të konsistonte në përmirësimin e

sistemit ekzistues;

2. Sistemet e sigurimeve shoqërore duhet të ishin të lidhura me bazat e tjera të

reformave politike;

3. Të formohej një sigurim shoqëror modern, me veprimin e përbashkët si të shtetit

ashtu edhe të individit.

Idetë e hedhura krijuan premisat për vendosjen e sistemeve të sigurimeve shoqërore,

të cilat realizuan një mbrojtje të gjerë për punonjësit e sektorëve të ndryshëm.

Është për tu theksuar që në fillimet e veta, skemat e sigurimeve shoqërore ofronin

mbrojtje për kategori të caktuara punonjësish e kryesisht për punonjësit e administratës

shtetërore, për ushtarakët, për punonjësit e marinës. Me ndryshimet dhe zhvillimet

e reja kryesisht në drejtim të industrializmit të vendeve, nevoja për përfshirjen e

punëtorëve të degëve të ndryshme të ekonomisë dhe industrisë në skemat e

sigurimeve shoqërore lindi së bashku edhe me problemet sociale me të cilat u

ndeshën individët që ishin të punësuar në profesionet e ndryshme të degëve të

ekonomisë. Përballja shpejt me periudhën e pleqërisë, nxorri si domosdoshmëri

krijimin e skemave të detyrueshme të sigurimit shoqëror. Këto skema të detyrueshme u

krijuan mbi bazën e kontributeve të personave të punësuar ose siç quheshin ndryshe

të rrogëtarëve dhe të punëdhënësve, me kontributet e të cilave përballohej pagesa e

personave të moshuar, e cila llogaritej të ishte në nivelin e mbijetesës. Skemat e

sigurimit të detyrueshëm shumë shpejt përfshinë përveç personave të punësuar edhe


11.Material trajnimi per sistemin e pensioneve 13

dhe financimin e sigurimeve shoqërore, Mod. 2, fq.8

12.www.ilo.org

punonjësit e bujqësisë dhe punonjësit e shtëpisë. Në këtë mënyrë zgjerimi i

skemave të sigurimeve shoqërore, ofroi mbrojtje shoqërore për pjesën më të madhe

të punonjësve të industrisë dhe bujqësisë. Kryesisht sigurimi shoqëror për pleqërinë

është zgjeruar dhe ka përfshirë në skemë kategori të tëra punonjësish, duke marrë

në vende të caktuara tiparet e një të drejte universale.

Ndikim të madh në zhvillimin e sigurimeve shoqërore pati krijimi i Organizatës

Ndërkombëtare të Punës në vitin 1919, pjesëmarrja në të cilën e vendeve anëtare solli

ide dhe rekomandime të rëndësishme, mbi bazën e të cilave u nënshkruan mjaft

marrëveshje. E një rëndësie të veçantë në fushën e sigurimeve shoqërore është

marrëveshja me numër 102 e miratuar në datën 28.06.1952, e cila bazuar në parimet e

Beverixhit, përcaktoi Standartet Minimale të sigurimeve shoqërore. Në këtë konventë,

janë përfshirë nëntë kapituj, të cilët përfaqësojnë rreziqet e veçanta në fushën e

sigurimeve shoqërore që janë: përkujdesi shëndetësor, sigurimi në rastet e sëmundjeve,

sigurimi për papunësi, pleqëri, dëmtimet në punë ose sëmundjet profesionale, për

ndihmat e familjeve, për ndihmat për lindje, për ndihmat gjatë invaliditetit dhe ndihmat

për të pazhvilluarit e të prapambeturit. Secili prej vendeve anëtare të Organizatës

Ndërkombëtare të Punës, që ratifikon Konventën e Sigurimeve Shoqërore duhet t’i

përmbahet të paktën tre kapitujve të cilët parashikojnë kujdesin mjekësor, përfitimin

për sëmundje, përfitimin e papunësisë, përfitimin e pleqërisë, përfitimin për dëmtim në

punë, përfitimi për familjen, përfitimi për barrëlindjen dhe përfitimi familjar (në rast

vdekje) të cilat t’i harmonizojë me legjislacionin e tyre të brendshëm. Por është e

detyrueshme që njëri nga kapitujt që parashikon përfitimin e papunësisë, përfitimin e

pleqërisë, përfitimin për dëmtim në punë, përfitimi i invaliditetit dhe përfitimi familjar të

jenë të përfshira si të detyrueshme në procesin e ratifikimit. Edhe Shqipëria me ligjin

nr. 9442, datë 16.11.2005 “Për ratifikimin e Konventës nr. 102 të Organizatës

Ndërkombëtare të Punës “Për sigurimet shoqërore (standartet minimale)”” ka ratifikuar

Konventën e Sigurimeve Shoqërore, duke bërë të mundur kështu përqasjen ndaj këtyre

standarteve.

Duke iu referuar një nga parimeve të sigurimeve shoqërore, i cili rrjedh nga raporti i

Beverixhit dhe nga Rekomandimi i ONP “Mbi sigurimin e të ardhurave” gjejmë të

nënvizuar parimin e mbulimit universal. Sipas këtij parimi: mbrojtja duhet të shtrihet

tek komuniteti kombëtar si një i tërë. Sigurimi shoqëror nuk është aspiratë vetëm e

një klase shoqërore, e kategorive të caktuara profesionale apo e grupeve të

nënprivilegjuara; ai duhet të merret me nevojat e të gjithë të punësuarve dhe si një

e drejtë njerëzore, edhe me ato të gjithë popullsisë. (11)

Në raportin e Organizatës Ndërkombëtare të Punës për vitin 2014/2015 në fjalën e saj

Zv/Drejtorja e Përgjithshme e kësaj organizate (12) theksoi se komuniteti global në vitin

1948 ra dakort që sigurimet shoqërore dhe shëndetësore për fëmijët,


13. www.ilo.org 14

për njerëzit në moshë pune, të cilët përballen me papunësinë apo dëmtimet dhe për

personat e moshuar janë një e drejtë universale e njeriut. Dhe akoma sot në vitin

2014 premtimi për mbrojtje sociale universale mbetet i paplotësuar për pjesën më të

madhe të popullsisë botërore.

Referuar raportit të Mbrojtjes Sociale Botërore 2014 / 2015 (13) : “Për një ekonomi të

rimëkëmbur, zhvillim gjithëpërfshirës dhe drejtësi sociale” vetëm 27 % e popullsisë

globale gëzon qasje në sigurinë gjithëpërfshirëse shoqërore.

Prandaj metodat e mbrojtjes shoqërore, mbeten prioritete për sot dhe për të ardhmen

e shoqërisë njerëzore.

Metoda e mbrojtjes shoqërore që aplikohet në Shqipëri dhe që pasqyron mënyrën e

financimit të saj është ajo e sigurimeve shoqërore. Sistemi i sigurimeve shoqërore, mbart

në vetvete një sërë përfitimesh, të cilat u vijnë në ndihmë qytetarëve në rast pakësimi të

të ardhurave si rezultat i plakjes, si rezultat i pamundësisë fizike për të punuar, apo edhe

në rast të humbjes së mbajtësit të familjes. Skemat e pensioneve, të cilat zënë kryesisht

peshën më të madhe në sistemin e sigurimeve shoqërore bëjnë të mundur, që nëpërmjet

mënyrës se si funksionojnë këto skema të kontribojnë në zbutjen e fenomeneve sociale

me të cilat përballen individët dhe familjet e tyre në etapat e mësipërme. Këto skema

kanë qenë objekt diskutimesh me tendencë përmirësimin dhe përshtatjen e tyre, edhe

për faktin se me ndryshimin e mentalitetit dhe rrënjosjen e mendësive të reja, kujdesi i

fëmijëve ndaj moshës së tretë është vazhdimisht në rënie dhe ka pësuar ndryshime të

dukshme. Ndryshimi strukturor i familjes është një element që ka ndikuar

negativisht në elementin e mbrojtjes sociale ndaj personave të moshës së tretë. Ndikim

negativ në këtë aspekt, kanë edhe migrimet e brendshme dhe të jashtme, të cilat kanë

sjellë si rezultat pakësimin e të ardhurave në buxhetet familjare dhe për rrjedhojë

edhe për personat e brezit më të vjetër të cilët në pamundësi të ndjekjes së

pjesëtarëve të tjerë të familjes në proçeset migruese përballen me efektet e këtij

fenomeni.

Në Shqipëri, në periudha kohore të ndryshme kanë funksionuar sisteme të ndryshme të

sigurimeve shoqërore. Kjo është e lidhur ngushtë edhe me sistemin politik të vendit,

duke nxjerrë në pah kështu ndikimin e faktorit politik në zhvillimin e skemave të

sigurimeve shoqërore. Secila nga këto periudha ka pasur tiparet dhe karakteristikat e

veçanta, të cilat kanë ndikuar në impaktin ekonomik dhe social, të cilat janë shfaqur me

problematika të caktuara si në aspektin financiar ashtu edhe në fenomenet shoqërore që

kanë shoqëruar grupet sociale.

Të tillë faktorë kanë qenë dhe janë përcaktues edhe për funksionimin e sistemit të

sigurimeve shoqërore në Shqipëri, si dhe hartimin e politikave sociale, në funksion të

të cilave janë ngritur dhe funksionojnë edhe institucionet që administrojnë skemat e


14. Ligji nr. 8417, date 21.10.1998

“Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, neni 52

15

sigurimeve shoqërore. Sistemi i sigurimeve shoqërore që funksionon në Shqipëri

është një sistem, i cili është kushtëzuar nga kushtet ekonomiko – sociale të vendit.

Nisur nga funksioni që kanë dhe luajnë sistemet e sigurimeve shoqërore, roli i shtetit

është përcaktues në të gjithë proçesin e këtij mekanizmi. Si skema të detyrueshme dhe

që janë monitoruar vazhdimisht nga shteti, theksohet lidhja që ekziston mes sigurimit

social dhe shtetit të mirëqenies sociale.

Sigurimin shoqëror në Shqipëri si një të drejtë universale e gjejmë të pasqyruar në

nenin 52 të Kushtetutës së Shqipërisë ku shprehimisht thuhet: kushdo ka të drejtën e

sigurimeve shoqërore në pleqëri ose kur është i paaftë për punë sipas një sistemi të

caktuar me ligj. (14) Sigurimet shoqërore, së bashku me disa komponentë të tjerë

siç është sigurimi i kujdesit shëndetësor, ndihma sociale, apo edhe disa përfitime të

tjera që administrohen nga Shërbimi Social Shtetëror, janë pasqyrim mjaft i mirë i

shtetit të mirëqenies sociale.

3. Historik i shkurtër mbi zhvillimin e sigurimeve shoqërore në Shqipëri.

3.1 Ligji i parë i sigurimeve shoqërore.

Me krijimin e shtetit të pavarur shqiptar në vitin 1912 u ngritën edhe institucionet e

para shqiptare, të cilat në mbështetje të dokumenteve ligjore të miratuara nga

parlamenti shqiptar, kishin në themel të tyre funksionimin e shtetit ligjor. Nën

ndikimin e sistemeve të sigurimeve shoqërore të ngritura nga kancelari gjerman

Bismarck, në periudhën e Monarkisë së Mbretit Zog, u vendosën skemat e para të

pensioneve, të cilat ishin skema kontributive shtetërore për nëpunësit shtetërorë dhe

për punonjësit e forcave të armatosura. Nocionet e para të të drejtave në fushën e

sigurimeve shoqërore u përfshinë në ligjin e datës 15.02.1923 “Për dorëheqje dhe

pension për ushtri dhe gjindarmëri”. Por, ligji i cili njihet edhe si ligji i parë i

sigurimeve shoqërore në Shqipëri është ai me numër 129, datë 28 tetor 1927, ligji “E

pensioneve civile”, botuar në fletoren zyrtare nr. 91 të datës 8 nëntor 1927. Sipas këtij

akti ligjor, u vendosën themelet e një sistemi të konsoliduar të sigurimeve shoqërore, i

cili përfshinte në vetvete mbrojtjen për punonjësit civilë të administratës së atëhershme

dhe njihte të drejtën e pensionit për të gjithë punonjësit civilë pas datës 28 nëntor

1912, pra që me njohjen e shtetit të pavarur shqiptar. Në tërësinë e tij prej 7

kaptinash dhe 60 artikujsh, sistemi i ngritur parashikonte mbrojtjen e nëpunësve

civilë në rastet e pleqërisë, pamundësisë fizike për të punuar si dhe në rastet e

humbjes së pjesëtarëve të familjes.

Me mjaft interes paraqitet mënyra e llogaritjes së masës së përfitimit të pensionit për

personat që plotësonin kushtet e përfitimit të pensionit, e cila bëhej sipas një

formule të thjeshtë:


15. Ligji nr. 129, date 28.10.1927

Fletorja zyrtare nr.91, dt. 8.11.1927, art.10. 16

16.Po aty, art.12.

17. Po aty, art 19.

18. Po aty, art 26, 27.

Pensioni = X x Y / 2100

Ku X - Rroga e paguar në 5 vitet e fundit

Y - Koha e shërbimit

2100 - Numër fiks (15)

Kërkesa për përfitimin e pensionit nga nëpunësit, së bashku me dokumentacionin

argumentues, paraqitej pranë Kryesisë së Këshillit Administrues. Për llogaritjen e

viteve të shërbimit konsiderohej periudha e punës nga mosha 20 vjet e lart.

Ndeshemi me nocionet e masës së pensionit minimal dhe maksimal, e cila lidhej

ngushtësisht edhe me periudhat e shërbimit. Kështu për periudhë shërbimi prej 25

vitesh nuk mund të caktohej pension më i vogël se 50 franga ari, ndërkohë që për

një periudhë shërbimi prej 35 vitesh, pensioni nuk mund të caktohej më pak se 70

franga ari. (16)

Pensionet e parashikuara në këtë paketë ligjore ishin të detyrueshëm dhe fakultativ.

Përfitimin e pensionit sipas dëshirës dhe kërkesës së tyre e gëzonin personat të

cilët e kishin përmbushur periudhën e punës prej 25 vitesh, ndërkohë që

pensionoheshin në mënyrë të detyrueshme të gjithë nëpunësit civilë të cilët kishin

plotësuar periudhën e shërbimit prej 35 vitesh ose kishin arritur moshën 60 vjeç.

Në mënyrë të detyrueshme pensionin e gëzonin nëpunësit civilë, të cilët për arsye

shëndetësore bëheshin të pamundur për vazhdimin e shërbimit apo në rastet kur me

vendime të gjyqeve nëpunësit dënoheshin me më shumë se një vit heqje lirie.

Pensionet familjare në rastet e humbjes së jetës së nëpunësit kishin një shtrirje të

gjerë tek personat e familjes. Parashikohej pension familjar madje edhe për motrat

dhe vëllezërit në kushte specifike të tyre. Për motrën parashikohej pension familjar,

deri në periudhën e martesës, ose në rastet kur mbetej e ve. Po ashtu, vëllezërit

përfitonin pension familjar deri në moshën 20 vjeç ose deri në mbarim të mësimeve

pa shpenzime të Shtetit, apo në rastet e invaliditetit fizik apo mendor e përfitonin atë

për gjatë gjithë jetës. (17)

Elementet e nocionit “ndihmë”, e cila përmbushte sado pak për kategori të caktuara

elementet e mbrojtjes sociale, ishte parashikuar në rastet e sëmundjeve dhe të

humbjes së jetës së nëpunësit, kur këta nuk kishin plotësuar periudhën minimale

prej 10 vitesh. (18) Në raste të tilla, madje, familjarët kishin të drejtë të tërhiqnin

nga arka e pensioneve përqindjet e depozituara nga nëpunësi, një element që nuk

ndeshet në ligjet e mëvonshme.


19. Ligji nr. 129, date 28.10.1927

Fletorja zyrtare nr.91, dt. 8.11.1927, art.31. 17

Me krijimin për herë të parë të “Arkës së Përgjithshme të Pensioneve”, e cila

siguronte pagesën e pensioneve për punonjësit civilë u përcaktuan njëkohësisht edhe

rrugët se si do të bëhej financimi i kësaj “arke pensionesh”. Detajimi i mënyrës së

financimit të arkës së pensioneve vendosi disa elemente të sigurta financiare mbi

bazën e të cilave do të funksiononte skema e pensioneve për punonjësit e

administratës. Arka e Përgjithshme kishte tiparet e një Instituti të veçantë dhe

funksiononte pranë Ministrisë së Financave, nën autoritetin e Ministrit të

Financave. (19) Për drejtimin dhe administrimin e saj ngarkohej Këshilli

administrues i cili përbëhej nga një Senator, një Deputet, një anëtar i Diktimit, një

anëtar i Këshillit Kontrollues, dhe nga një funksionar i lartë i çdo ministrie.

Përbërja e këshillit administrues të Arkës së Përgjithshme të Pensioneve tregon për

rëndësinë që i jepej administrimit të fondeve që kishte në zotërim arka e

përgjithshme e pensioneve.

Humbja e të drejtës së pensionit në rastet e ndryshimit të gjendjeve apo situatave

familjare ose ndëshkueshmëria në rastet e konstatimit të shkeljeve ligjore ishte e

parashikuar si dispozitë më vete dhe konsiderohet si element i rëndësishëm i ligjit

të sigurimeve shoqërore. Ndërkohë që lejohej punësimi i nëpunësve të pensionuar në

veprimtari dhe punë private.

Në këtë periudhë të funksionimit të skemës së sigurimeve shoqërore, ku megjithëse

nuk mund të flitej për sisteme dixhitalizimi të të dhënave, pagesa e një përfitimi

jashtë kufijve të vendit bëhej e mundur, në sajë të korespondencës që bëhej mes

vendit ku ishte punësuar nëpunësi civil (pasi në këtë periudhë kemi vetëm pensione

të personave të administratës) dhe shtetit shqiptar.

Me miratimin e ligjit të datës 20.06.1934 “Pensionet civile dhe ushtarake” u hodh një

hap më tej në përmirësimet ligjore dhe shtrirjen e mbulimit tek një pjesë më e

madhe popullsie, por përsëri aspektet mbrojtëse të sistemit të sigurimeve shoqërore

janë të kufizuara vetëm për një kategori të caktuar popullsie.

3.2 Periudha nga viti 1945 deri në fillim të viteve „90

Në periudhën pas çlirimit të vendit, zhvillimet politike që ndodhën bënë të

papërshtatshëm zbatimin e sistemit të sigurimeve shoqërore që ishte miratur në

periudhën e monarkisë. Në situatën e krijuar pas luftës, ashtu sikurse në të gjitha

vendet e tjera doli si detyrë emergjente ndihma ndaj personave të dëmtuar nga lufta,

prandaj në këtë periudhë u miratua dhënia e pensioneve për invalidët dhe dëshmorët

e LANÇ. Po ashtu, edhe për patriotët e Rilindjes Kombëtare dhe familjeve të tyre u

akordua pension. Në vitin 1947, me miratimin e ligjës nr. 528, datë 26.08.1947 “Mbi

sigurimet shoqërore të nëpunësve dhe funksionarëve” u vendos një sistem i

sigurimeve shoqërore i cili kondicionohej edhe nga sistemi shoqëror që u vendos në


20.Mirela Selita “Një vështrim mbi historikun e

Sigurimeve shoqërore në Shqipëri” Qershor 2012 18

Shqipëri. Sipas këtij ligji, megjithëse mjaft i hershëm në kohë, parametrat e gëzimit

të pensionit, përsa i përket moshës së caktuar për burrat dhe gratë, ishin ato të cilat janë

të vendosura sot, pra mosha e përfitimit të pensionit për burrat ishte 65 vjeç, ndërsa

për gratë 60 vjeç. Madje nuk kishte kufizime në përcaktimin e moshës së daljes në

pension në varësi të punëve të kryera nga individët qofshin këto të rënda apo të lehta

(20). Ndryshime në këto parametra u bënë me miratimin e dekret ligjës nr. 734 dhe

735, datë 21.09.1949, me të cilat përcaktimi i kushteve të përfitimit të pensionit u bë

lidhur edhe me gjininë, punën dhe vjetërsinë në punë të kryer nga secili individ.

Një koncept i cili ndeshet në legjislacionin e kësaj periudhe është “puna e

pandërprerë”, në kontekstin e së cilës, në varësi të periudhës së konsideruar si të

tillë llogaritej ndihma në të holla për paaftësi të përkohshme në punë.

Me miratimin e ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për sigurimet shoqërore në Republikën

Popullore të Shqipërisë” sistemi i sigurimeve shoqërore, tashmë ishte gjithëpërfshirës

për punonjësit e sektorit urban, i cili pësoi ndryshime ndër vite, për t’iu përshtatur

etapave dhe nevojave të zhvillimit shoqëror. Sistemi i sigurimeve shoqërore funksiononte

sipas modelit të centralizimit, gjithçka ishte e planifikuar, parametrat ishin të mirë

përcaktuar. Për të gjithë shtetasit, të cilët ishin në marrëdhënie pune sistemi ofronte

mbrojtje. Ky sistem ishte gjithëpërfshirës për personat e punësuar në sektorin

shtetëror dhe u jepte mbrojtje individëve në rast të pakësimit të të ardhurave për

shkak sëmundjeje, aksidenti në punë, barrëlindje, invaliditeti, pleqërie apo në rastet e

humbjes së një anëtari të familjes. Pjesë përbërëse e këtyre skemave të sigurimeve

shoqërore ishin edhe personat pjesëmarrës në luftën nacional clirimtare, të cilët

gëzonin të drejtën e një shtese mbi pensionin, personat që ishin shquar për

aktivitetin e tyre në fushën ku ato punonin, personat që gëzonin një status të

veçantë, e të tjerë raste të ngjashme. Për secilin nga këto përfitime kushtet

kualifikuese dhe madhësitë e përfitimeve ishin të përfshira në një ligj të përmbledhur. Më

vonë, ndryshimet që u bënë në skemën e sigurimeve shoqërore, trajtimet për këto

kategori personash dolën si përfitime që menaxhohen nga ligje të veçanta. Skema

e sigurimeve shoqërore, deri në ndryshimet e mëdha ekonomike, ishte e gërshetuar

edhe me sigurimet shtetërore, gjë që shpjegohet edhe me mënyrën si operonte

ekonomia, si një ekonomi e centralizuar.

Burimi i financimit të fondit të sigurimeve shoqërore ishin pagesat e bëra nga

ndërmarrjet, insitucionet dhe organizata shoqërore si dhe buxheti i shtetit.

Me organizimin dhe krijimin e kooperativave bujqësore, një numër i konsiderueshëm

personash me banim në fshat u punësuan pranë tyre, si dhe kuadro të lartë me banim

në qytet u dërguan për të punuar pranë tyre. Kjo kategori punonjësish, sipas skemës

së deriatëhershme mbetej e pambuluar me sigurime shoqërore, prandaj doli si

domosdoshmëri përfshirja e tyre në skemën e sigurimeve shoqërore. Me miratimin

e ligjit nr. 4976, datë 29.06.1972 “Për pensionet e anëtarëve të kooperativave bujqësore”


21.Ligji nr. 4171, datë 13.09.1966, Neni 17/a 19

edhe kjo kategori punonjësish u përfshi me mbulim sipas skemës e cila funksiononte

sipas parimit të centralizimit.

Aktet ligjore të parashikuara dhe të miratuara në këtë periudhë parashikonin në

detaje të gjitha situatat e mundshme lidhur me përfitimet të çfarëdo lloji të ishin

ato. Ekzistonte një koordinim mjaft i mirë i të gjitha institucioneve dhe hallkave

pjesëmarrëse në skemat e sigurimeve shoqërore. Çdo dispozitë ligjore, e cila linte

vend për interpretime, gjente shpjegimet dhe sqarimet në udhëzimet dhe sqarueset

përkatëse. Administrimi i dokumentacionit të vjetërsisë në punë konsiderohej si

mjaft i rëndësishëm dhe ishte element bazë për verifikimin dhe përcaktimin e

kategorisë dhe llojit të pensionit. Një vëmendje e dukshme i kushtohej përfitimeve

në rastet e paaftësisë së përkohshme në punë apo në rastet e invaliditetit të

pjesshëm. Kjo lidhej me rëndësinë që i kushtohej reduktimit të fiktivitetit në

përcaktimin e gjendjeve të tilla, pra të gjendjeve të paaftësisë së përkohshme në punë

apo të invaliditetit, apo edhe i shkaqeve që çonin në to, si dhe me mirëmenaxhimin e

fondeve të sigurimeve shoqërore. Konstatimi i rasteve të shpërdorimit të fondeve

kishte penalitete të cilat shkonin deri në heqje të lirisë.

Sistemi i centralizuar i sigurimeve shoqërore, karakterizohej nga një shkallë e lartë

zëvendësimi, e cila llogaritej në 70 % të pagës mesatare, normë e lartë varësie, një

përfitues mbulohej nga 3 deri 4 kontribues. Funksionimi i sistemit të sigurimeve

shoqërore ishte kondicionuar nga sistemi shoqëror dhe ekonomia e centralizuar.

Dokumentacioni i vjetërsisë në punë dhe i të ardhurave administrohej nga institucione

shtetërore, caktimi i masës së pagesës për çdo lloj përfitimi ishte i mirëpërcaktuar.

Në këtë periudhë të zhvillimit, skemat e sigurimeve shoqërore karakterizoheshin nga

elemente të mirëfillta të solidaritetit dhe të mbrojtjes gjithëpërfshirëse. Për çdo

individ, në çfarëdo lloj situate të ishte, sistemi ofronte mbrojtje për të apo edhe

për familjen. Përmendim këtu llojet e pensioneve për vjetërsi shërbimi për raste të

veçanta, të cilat akordoheshin me Vendime të Ministrisë së Financave. Në këtë

kategori përfitimesh, përfshiheshin pensionet për personat të cilët kishin plotësuar

vjetërsinë në punë për të përfituar pension pleqërie, por për arsye familjare (persona

të sëmurë në shtëpi që kishin nevojë për kujdesje) nuk mund të vazhdonin

marrëdhënien e punës. Në këto raste, për kohën deri sa të mbushnin moshën për

pension, me kërkesën e tyre përfitonin pension për vjetërsi shërbimi, i cili llogaritej

60 % e pagës mesatare mujore. (21)

Po ashtu, personat të cilët kishin kryer punë që karakterizoheshin nga shkallë e lartë

vështirësie dhe sipas Vendimit të Këshillit të Ministrave klasifikoheshin në punë të

kategorisë së parë, kur nuk mund të vazhdonin profesionin e tyre, për arsye të

vështirësisë, për periudhën deri në mbushjen e moshës për pension pleqërie mund

të përfitonin pension për vjetërsi shërbimi. Për përfitimin e këtij lloj pensioni


22. Ligji nr. 4171, datë 13.09.1966, Neni 20/a 20

23. Marrëveshja e dt. 20.5.1959 mes Republikes Popullore te Shqiperise dhe Republikes Popullore te

Bullgarise e ratifikuar me dekretin nr. 1579, dt 20.11.1952 te Presidiumit te Kuvendit Popullor

24. VKM Nr. 368, dt. 27.10.1961, botuar ne Gazeten zyrtare nr. 6, dt. 10 maj 1963.

25. Ligji nr. 7703, dt.11.05.1993, neni 97

personat duhet të kishin një periudhë kualifikuese, pra punë në profesionin e tyre, që

ishte për burrat 20 vjet dhe për gratë 15 vjet. Ky përfitim llogaritej 40 % të pagës

mesatare mujore. (22) Mjaft periudha, për të cilat individë të ndryshëm ishin të

detyruar të shkëputnin marrëdhënien e punës, për të ndjekur bashkëshortin apo

bashkëshorten në punët që do të kryenin në përfaqësitë diplomatike apo edhe në

pikat kufitare, sipas skemës që ofrohej, njiheshin periudha të punës.

Në raport me skemën aktuale të sigurimeve shoqërore, situata analoge nuk është e

njëjtë. Kështu, megjithëse në ligjin për shërbimin e jashtëm periudha e shoqërimit të

bashkëshortëve/bashkëshorteve në përfaqësitë diplomatike është e konsideruar periudhë

e sigurimit për përfitimin e pensionit të pleqërisë, meqenëse sistemi aktual është

kontributiv, kjo periudhë nuk njihet vjetërsi pune. Problemi qëndron tek miratimi i

akteve nënligjore për rregullimin e kësaj marrëdhënieje.

Në këtë periudhë të funksionimit të skemës së sigurimeve shoqërore, ndeshemi me

forma të koordinimit të skemave të sigurimeve shoqërore me vende, në të cilat

prezenca e qytetarëve shqiptarë shpjegohej me lidhjet që ekzistonin si rezultat i

ndjekjes së politikave të njëjta të zhvillimeve shoqërore. Kështu, kemi Marrëveshjen e

datës 20.05.1952 midis Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Bullgarisë, ratifikuar

me dekretin nr. 1579, datë 20.11.1952, (23) si dhe Marrëveshjen e datës 03.05.1961

midis Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Rumanisë (24). Sipas këtyre

marrëveshjeve qytetarët e vendeve respektive barazoheshin në trajtim me qytetarët

shqiptarë dhe anasjelltas për njohjen e të drejtave që parashikoheshin në fushën e

sigurimeve shoqërore.

3.3 Periudha pas viteve ‟90.

Ndryshimet e mëdha social ekonomike që ndodhën në fillim të viteve ’90, është e

natyrshme që patën ndikimin e tyre dhe kondicionuan mënyrën e funksionimit të

skemave të sigurimeve shoqërore. Një numër i konsiderueshëm ndërmarrjesh u

mbyllën, shumë individë dolën të papunë, si rezultat i këtij proçesi. Ekonomia e

vendit u përball me vendosjen e sistemit të decentralizuar dhe mjaft pyetje kërkonin

përgjigje, lidhur me faktin se si duhet të menaxhohej kjo situatë. Proçeset migruese,

filluan të jenë prezente dhe shumë individë iu drejtuan perëndimit. Në vitet e para të

tranzicionit, u bënë disa përshtatje të skemës aktuale, në funksion të mbrojtjes

sociale, duke futur konceptin e pensioneve të parakohshme. Këto përfitime që u

dhanë për persona të cilët kishin plotësuar periudhën e duhur të sigurimit të kërkuar

sipas ligjit, por në periudhën deri në 5 vjet para mbushjes së moshës, iu dha e drejta për

përfitim të pensionit të parakohshëm të pleqërisë, i cili u llogarit në masën 60 % të

pagës mesatare (25). Ky lloj përfitimi, zbuti sadopak problemin social të krjuar në

këtë periudhë, si rezultat i mbylljes së shumë aktiviteteve. Me lindjen dhe krijimin e


21

sektorit privat të ekonomisë, për personat të cilët u punësuan në këtë sektor, sistemi

aktual me hapësirat e tij ligjore nuk krijonte mundësi për mbrojtje dhe sigurim

shoqëror, pasi në një sistem të centralizuar nuk parashikohej punësimi në sektorin

privat.

Përshtatja me kushtet e reja sociale dhe ekonomike, parashtroi si domosdoshmëri që

të bëheshin ndryshime edhe në fushën e sigurimeve shoqërore, duke filluar që nga

riorganizimi i institucionit që do të merrej me administrimin e sigurimeve shoqërore.

Deri në këtë periudhë me administrimin e sigurimeve shoqërore, merrej Drejtoria e

Përgjithshme e Sigurimeve Shoqërore, e cila ishte Drejtori në varësi të Ministrisë së

Financave. Me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 249, datë 05.06.1992 u

miratua krijimi i Institutit të Sigurimeve Shoqërore si institucioni shtetëror i ngarkuar

për administrimin e sigurimeve shoqërore. Me gjithë ndryshimet që iu bënë ligjit (të

vitit 1966) sipas të cilit rregulloheshin marrëdhëniet në fushën e sigurimeve shoqërore,

tashmë ai nuk i përshtatej kushteve të reja social ekonomike të vendit.

Me pjesëmarrjen dhe asistencën e ekspertëve të huaj u hartua ligji i cili do të ishte

themeli për ngritjen e skemës kontributive të sigurimeve shoqërore. Në maj të vitit

1993, Parlamenti Shqiptar miratoi ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet

shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Në mbështetje të këtij ligji, një numër

aktesh nënligjore që u miratuan më pas përcaktuan metodologjinë që do të ndiqej

për implementimin e ligjit të sigurimeve shoqërore, i cili do të ishte objekt i

ndryshimeve të herëpashershme.

Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 161, datë 11.04.1994 “Për miratimin e Statusit të

Institutit të Sigurimeve Shoqërore” përcaktoi statusin e Institutit të Sigurimeve

Shoqërore, i cili do të quhej ISSH dhe do të ishte institucion publik shtetëror i

pavarur. Statusi i ISSH - së, përcaktoi të gjithë veprimtarinë e Institutit të

Sigurimeve Shoqërore, financimin e skemës së sigurimeve shqoqërore, mënyrën e

drejtimit të Institutit, si dhe si një institucion i pavarur, miratoi edhe siglën e ISSH -

së.

Skema e re e vendosur, megjithëse ka një periudhë mbi 20 vjeçare që

implementohet, në periudha të ndryshme kohore, problemet që janë ndeshur si në

drejtim të kontributeve dhe përfitimeve kanë nxjerrë si domosdoshmëri përshtatjen

e kësaj skeme duke patur si orientim edhe tendencat e të gjitha vendeve te BE – së në

përgjithësi dhe ato ish socialiste në veçanti.

Kjo periudhë e zbatimit të skemës së sigurimeve shoqërore, të cilën në

terminologjinë e ekspertëve të fushës së sigurimeve shoqërore e quajmë skema

kontributive, ka qenë në qendër të ndryshimeve të vazhdueshme, ndryshime të cilat

janë kondicionuar nga kushtet e kohës.


22

Sistemi i ri i sigurimeve shoqërore që është vendosur funksionon sipas tre skemave:

- Skema e detyrueshme;

- Skema vullnetare;

- Skema suplementare.

Përfitimet që parashikohen sipas këtij sistemi janë të kategorive të ndryshme dhe

secili prej tyre varet nga një periudhë kualifikuese. Shtjellimi i secilit nga këto lloj

përfitimesh, me të gjitha problematikat që bart në vetvete, do të jetë objekt në

kapitujt që vijojnë.

Janë ndërmarrë një sërë projektesh, reformash, ndryshime ligjore, të cilat jo rrallë

herë, përveç risive që kanë sjellë në drejtim të përmirësimit të kushteve ligjore për

llogaritjen e asaj çfarë individi kërkon në fund të veprimtarisë së tij ekonomike,

pensionit, por jo vetëm, kanë sjellë edhe probleme që kryesisht janë të lidhura me

interpretimet ligjore të dispozitave të veçanta.

Kjo periudhë e funksionimit të sistemit të sigurimeve shoqërore karakterizohet nga

një menaxhim jo i drejtë dhe konform standarteve, i asaj që konsiderohet baza e

një sistemi përfitimesh, e arkivës së dokumentacionit të vjetërsisë në punë.

Përmendim këtu vitet e para të tranzicionit, gjatë të cilave shumë aktivitete u

shpërbënë. Përveç bazës materiale që u la në mëshirë të fatit, dokumentacioni i

vjetërsisë në punë, i cili përfaqëson “hardware” – in për llogaritjen e pensionit, ose

u grumbullua në zyra të abandonuara, ose u përqëndrua në dorë të të

ashtuquajturve “likujdatorë”. Megjithëse ka patur iniciativa ligjore për administrimin

e dokumentacionit nga institucione kompetente, nuk ka patur instrumente të tilla

për detyrimin e personave që kishin në administrim këto dokumentacione, si dhe

elemente penalizuese ndaj administratave të ndërmarrjeve që nuk i qëndronin rigoroz

detyrimeve të tyre. Në disa raste sporadike në vitet e para të tranzicionit

dokumentacioni i vjetërsisë në punë, siç janë regjistrat themeltarë apo bordero u

dogjën. Në dëmtimin e dokumentacionit të sigurimeve shoqërore, ndikuan edhe

trazirat e vitit 1997, si rezultat i të cilave në disa rajone të vendit, u shkatërrua

plotësisht, jo vetëm dokumentacioni i vjetërsisë në punë, por edhe ai i përfitimeve.

Administrimi jo i rregullt i dokumentacionit, u bë shkak për abuzime në periudhat e

punës, për tjetërsimin e tyre, fenomene të cilat qytetarët i vuajnë edhe sot dhe do

të vazhdojnë t’i vuajnë edhe në të ardhmen. Një fenomen i tillë, ka sjellë si rezultat

mosbesimin qytetar ndaj institucioneve, lidhur me të drejtat legjitime të tyre.

Çdo përfitim që rrjedh nga një sistem sigurimesh shoqërore, qoftë ai kontributiv ose

jo, burimi i të dhënave janë periudhat e punës, apo periudhat kontributive. Çdo ditë

pune apo çdo ditë kontributive, përkthehet në një të ardhme, në një efekt


23

financiar, i cili mund të jetë i përkohshëm apo i përhershëm, në varësi të përfitimit

që kërkon individi.

Prandaj, mirëmenaxhimi i të dhënave të periudhave të punës dhe i atyre kontributive

është një domosdoshmëri. Duke u ndeshur me fenomene të cilat i përmendëm më

sipër, iniciativa ligjore për krijimin e Arkivës Qendrore gjatë kësaj periudhe është

një risi për sistemin e sigurimeve shoqërore. Përqendrimi i të dhënave, si ai i

vjetërsisë në punë, si dhe ai i përfitimeve në një arkivë të vetme e bën sistemin e

sigurimeve shoqërore më të konsoliduar dhe mbyll shtigjet për keqpërdorim të të

dhënave. Pjesa më e madhe e dokumentacionit, të periudhës deri në fillimin e

sistemit kontributiv, pra para datës 1.1.1994, është administruar pranë Arkivës

Qendrore. Por përsëri në proçedurat e verifikimeve që bëhen, konstatohet se ka

mangësi në një pjesë të konsiderueshme të këtij dokumentacioni. Megjithëse herë pas

here janë miratuar akte nënligjore për detyrimin e të gjithë enteve publike dhe

jopublike për dorëzimin e dokumentacionit pranë arkivës së ISSH – së, në kushtet

aktuale është i nevojshëm hartimi i një dokumenti ligjor për administrimin e këtyre të

dhënave. Një dokument i tillë, i cili do të përmbante në vetvete edhe penalitete në

rast të konstatimit të administrimit të dokumentacionit nga struktura të paautorizuara

do të bënte të mundur përqendrimin pranë Arkivës Qendrore të dokumentacionit, i

cili i ka rezistuar dëmtimeve të kohës.

Në periudha të ndryshme kohore, iniciativat ligjore për përfshirjen në skemat e

sigurimeve shoqërore të përfituesve të kategorive të veçanta, kanë patur karakter

politik. Kjo ka bërë që skema e sigurimeve shoqërore të rëndohet financiarisht.

Madje, në të tilla raste jemi ndeshur edhe me fenomene kur persona të cilët nuk

kanë plotësuar kushtet ligjore për përfitim, janë përfshirë si përfitues të mundshëm në

skema të ndryshme përfitimi.

Abuzimet me fondet e sigurimeve shoqërore kanë qenë prezente. Shkaqet e abuzimeve

me fondet e sigurimeve shoqrërore janë evidentuar si më poshtë:

Ndryshime të datëlindjeve të përfituesve, si rezultat i të cilave janë përfshirë si

përfitues në skemë persona që nuk kanë plotësuar moshën ligjore të pensionit;

Tjetërsime të periudhave të punës, duke përfituar pensione nga puna në

marrëdhënie me shtetin, ndërkohë që kishin periudha pune në ish

kooperativat bujqësore;

Ndërhyrje në dokumentacionin e vjetërsisë në punë, duke përfituar pensione

të pamerituara lidhur me vjetërsinë në punë.

Nëse do t’i bëjmë një analizë periudhës kohore kur këto fenomene kanë ndodhur, ato

i përkasin periudhave të cilat kanë një specifikë të veçantë lidhur me ngjarjet që i kanë

karakterizuar. E tillë është periudha në vitet e para të tranzicionit, ku si rezultat i


26.www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-

budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf 24

mbylljes së shumë ndërmarrjeve dhe daljes masive nga puna, kemi përpjekjet e

individëve për t’u përfshirë si përfitues në pensionet e parakohshme. Apo periudha pas

trazirave të vitit 1997, periudhë e cila u shoqërua me mjaft probleme sociale. Në këto

periudha, shumë individë, duke përfituar edhe nga situata e pastabilizuar e shtetit, me

forma dhe metoda abuzive, u përfshinë si përfitues në skemat e pensioneve.

E rënduar nga ndërhyrjet abuzive, skema e pensioneve shpeshherë ka qenë objekt

spastrimesh të skemës, e cila është favorizuar edhe nga metodat e informatizimit të të

dhënave të individëve, si të atyre përfitues ashtu edhe të atyre që pretendonin të

përfshiheshin si përfitues të mundshëm. Por, megjithatë përsëri ka raste sporadike të

mashtrimeve me fondet e pensioneve, të cilat janë objekt verifikimi i menjëhershëm

nga strukturat e sigurimeve shoqërore, për të cilat merret vendimi përkatës.

Mirëadministrimi i skemës së sigurimeve shoqërore është një prioritet i kohës i cili

është theksuar edhe në strategjinë e organizatës ndërkombëtare të punës “Sigurime

shoqërore për të gjithë” : Sistemet e sigurimeve shoqërore duhet të jenë të menaxhuar dhe

administruar mirë për të siguruar efektivitet në arritjen e objektivave të rëna dakord,

efiçente në përdorimin e burimeve dhe transparente për të fituar besimin e atyre që

financojnë dhe që përfitojnë nga këto sisteme. Përfshirja aktive e të gjithë palëve të

interesuara, dhe në veçanti e punëtorëve dhe punëdhënësve nëpërmjet mekanizmave

efektive të dialogut social dhe mbikëqyrjes trepalëshe, është një nga mjetet e rëndësishme

për të siguruar menaxhim të mirë të sistemeve të sigurimeve shoqërore (26).


27. Materiale trainimi per sistemin e pensioneve dhe financimin e sigurimeve shoqerore, mod.3, fq.1



KAPITULLI I DYTË

SKEMA E PËRFITIMEVE, PJESË E RËNDËSISHME E SISTEMIT TË


Llojet e përfitimeve që jepen nga sistemi i sigurimeve shoqërore në

Shqipëri.

Pjesa më e ndjeshme dhe sigurisht ajo tek e cila është përqendruar problematika dhe

diskutimet e shumta lidhur me funksionimin dhe mbarëvajtjen e sistemit të sigurimeve

shoqërore është ajo që ka të bëjë me pensionet. Pensionet e pleqërisë janë më të

rëndësishmit ndër përfitimet e sigurimeve shoqërore, jo vetëm nga pikëpamja ekonomike

dhe financiare, por gjithashtu edhe nga një perspektivë psikologjike dhe politike (27).

Përfshirja e popullsisë, e cila ka arritur një moshë të caktuar, në skemën e

pensioneve, është skema bazë e cila prek një numër të konsiderueshëm të popullsisë

dhe mbron me të ardhura ato në rastin e pakësimit të të ardhurave për shkak të plakjes

si fenomen fiziologjik i jetës së njeriut.

Strategjitë kombëtare për të zgjeruar sigurimet shoqërore duhet të zhvillohen bazuar në

burimet e kombit dhe në një sërë parimesh themelore, p. sh mbulimi universal, realizimi

progresiv ndërsa siguron një mbrojtje të menjëhershme kundër diskriminimit, nxitja e

barazisë gjinore, përshtatshmëria sociale dhe ekonomike, përfitimet bazuar në të drejtat,

qëndrueshmëriafinanciare dhe fiskale, menaxhimi i mirë dhe me përgjegjshmëri të

përgjithshme të shtetit dhe pjesëmarrja e vazhdueshme e partnerëve socialë, dhe e fundit

çështjet institucionale dhe organizative nuk duhet të pengojnë rezultatet e duhura

mbrojtëse. Këto parime duhet të udhëheqin politikën kombëtare dhe vendimet strategjike

(28).

Skema aktuale e sigurimeve shoqërore është një skemë e kombinuar mes asaj me

kontribute të përcaktuara dhe përfitime të përcaktuara, pra është një skemë mikse.

Mbi bazën e madhësive kontributive të përcaktuara më parë dhe pjesëmarrjes në skemën

kontributive, personave pjesëmarrës, në momentin kur përmbushin kriteret, u lind e

drejta për përfitim. Përfitimet që jepen nga skema e sigurimit të detyrueshëm shoqëror

janë të kategorive të ndryshme dhe përcaktimi i llojit të tyre lidhet ngushtësisht me

plotësimin e kushteve të secilit individ që kërkon të përfitojë. Në mjaft dokumente

studimore apo strategjike të mënyrës së funksionimit të skemës së sigurimeve

shoqërore është ndeshur fakti që sistemi i sigurimeve shoqërore përbëhet nga:

1. Sigurimi shoqëror i detyrueshëm;

2. Sigurimi shoqëror vullnetar;

3. Sigurimi shoqëror suplementar;

4. Pensionet shtetërore të posaçme.


26

Në fakt, pensionet shtetërore të posaçme, janë përfitime të caktuara që jepen në

raste të veçanta, të financuara tërësisht nga buxheti i shtetit dhe nuk duhet të

përfshihen si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimeve shqoërore. Ato duhet të trajtohen

në kuadrin e përfitimeve si trajtime të veçanta, pavarësisht faktit se administrohen

nga sigurimet shoqërore.

Përfitimet, të cilat janë pjesë përbërëse e sigurimit shoqëror të detyrueshëm janë

përfitimet që përfshihen në skemën e pensioneve, të cilat i kategorizojmë si më poshtë:

1. Pensione pleqërie;

2. Pensione invaliditeti;

3. Pensione familjare;

Brenda secilit nga këta lloj përfitimesh janë përfitimet, të cilat përcaktohen në

varësi të kushteve që plotëson secili individ. Kështu, nën siglën e pensionit të

pleqërisë gjejmë:

1.1 Pensioni i plotë i pleqërisë;

1.2 Pensioni i pjesshëm i pleqërisë (nga data 1 janar 2015 nuk caktohet më si

pension);

1.3 Pensioni i pleqërisë i nënave me shumë fëmijë;

1.4 Pensioni i reduktuar i pleqërisë.

Të gjitha llojet e përfitimeve që jepen nga sigurimet shoqërore përveç përcaktimeve

ligjore, të cilat në fakt japin panoramën ligjore për përfitimin e secilit prej tyre,

Institucioni i ngarkuar për administrimin e tyre harton edhe planin ose siç quhet ndryshe

rregullorja e pensioneve. Shpeshherë rregulloret e pensioneve, janë mekanizma që

qartësojnë rastet për të cilat ligji nuk shpreh qartë mënyrën e veprimit.

Përveç përfitimeve të cituara më sipër dhe që në terminologjinë e sigurimeve shoqërore

njihen edhe si përfitime afatgjata, ligji për sigurimet shoqërore parashikon edhe përfitime

afatshkurtra që u jepen individëve për një gjendje të caktuar të tyre dhe që njihen si :

4. Perfitimet mbi paaftësinë e përkohshme në punë.

5. Përfitimet në rast aksidentesh në punë dhe sëmundjesh profesionale.


27

1. PENSIONET E PLEQËRISË

Pensioni i plotë i pleqërisë është përfitimi që ka shtrirjen më të gjerë përsa i përket

mbulimit të popullsisë në moshë pensioni. Problematika që ndeshet gjatë trajtimit të

këtij lloj përfitimi është mjaft e gjerë dhe me një sensibilitet të tillë që prek

funksionimin e të gjithë skemës së sigurimeve shoqërore. Nëse do ti referohemi

statistikave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore në vite, do të vihet re numri i lartë i

përfituesve të pensioneve të pleqërisë, krahasuar me llojet e tjera të përfitimit. Ky fakt

është i lidhur ngushtësisht edhe me vete specifikën që ka dhënia e pensionit të pleqërisë,

si dhe filozofinë e tij: Dhënien e përfitimit në rastin e pakësimit të të ardhurave si rezultat

i plakjes. Llojet e pensioneve të pleqërisë që parashikohen në ligjin për sigurimet

shoqërore janë:

1. Pensioni i plotë i pleqërisë;

2. Pensioni i pjesshëm i pleqërisë;

3. Pensioni i reduktuar i pleqërisë;

4. Pensioni i nënave me shumë fëmijë.

1.1 Pensioni i plotë i pleqërisë

Pensionet e plota të pleqërisë u jepen të gjithë personave të cilët kanë arritur

moshën e parashikuar në ligj për përfitimin e tij. Deri në datën 30.09.1993 kur për

llogaritjen dhe caktimin e pensioneve zbatohej ligji nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për

sigurimet shoqërore shtetërore në Republikën Popullore të Shqipërisë” mosha e

përcaktuar për përfitimin e pensionit ishte e ndarë në kategori sipas punës që kishte

kryer secili individ, duke u favorizuar në moshën e daljes në pension personat që

kishin kryer punë të rënda, dhe në moshë më të madhe dilnin personat që kishin

kryer punë më të lehta. Me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për

sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, përsëri u ruajt kategorizimi i

punëve të kryera nga individët për përcaktimin e moshës së daljes në pension, por

tashmë filloi një rritje graduale e moshës sipas kategorive, duke u ruajtur mosha

maksimale 55 vjeç për gratë dhe 60 vjeç për burrat. Si rezultat i reformave

parametrike të bëra në vitin 2002, u miratua rritja e moshës së daljes në

pension për të tre kategoritë përfituese, duke patur si kufi maksimal të përfitimit të

pensionit moshën 60 vjeç për gratë dhe 65 vjeç për burrat. Mosha e pensionit 60

vjeç për gratë dhe 65 vjeç për burrat, për kategorinë e tretë u unifikua nga data

01.01.2012, ndërsa për kategorinë e dytë nga data 01.01.2014. Për individët të cilët

kanë punuar në punë të kategorisë së parë vazhdon akoma zgjatja graduale e

moshës së pensionit, për të cilën parashikohet që unifikimi i moshës 60 vjeç për

gratë dhe 65 vjeç për burrat të jetë nga data 01.01.2023 (sipas skemës e cila ishte në

fuqi deri në datën 31.12.2014).


29. Ligji nr. 7703, dt. 11.05.1993, neni 32 28

Ndryshimi i moshës dhe periudhës së sigurimit nga data 1 janar 2015 për gratë dhe i

periudhës së sigurimit për burrat si dhe ndryshimi i moshës për burrat nga data 1 janar

2033 sjell kushte të tjera kualifikuese për përfitimin e pensionit.

Përcaktimi i moshës për pension të plotë pleqërie sipas kategorive të punës është

bërë duke patur parasysh punën e kryer nga secili individ si dhe për kategorinë e

parë dhe të dytë. E rëndësishme ishte plotësimi i periudhës së përgjithshme të

sigurimit, nga të cilat ¾ e saj duhet të ishin periudhë pune e kategorisë së parë

ose të dytë, sipas kategorisë së punës që kishte kryer secili individ. Plotësimi i

periudhës së punës në kategorinë e parë ose të dytë ka qenë edhe kriteri kryesor

në përcaktimin e moshës për përfitim të pensionit të plotë të pleqërisë.

Elementi kryesor në përcaktimin e masës së pensionit të pleqërisë është periudha e

sigurimit, element i cili, i ndërthurur me kriterin e periudhës së sigurimit në kategorinë

e punës, madje është përcaktues edhe në llojin e përfitimit.

Por, element tjetër mjaft i rëndësishëm janë edhe të ardhurat e realizuara nga puna e

secilit individ, i cili kërkon të përfitojë pension pleqërie. Sistemi kontributiv sipas të

cilit funksionon skema e sigurimeve shoqërore, ka parashikuar që nga data

01.01.1994 do të quhen periudha sigurimi ato periudha për të cilat janë paguar

kontributet e sigurimeve shoqërore. Për të gjitha këto periudha, është i domosdoshëm

konfirmimi nga dega e kontributeve, pranë Drejtorisë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore

e cila ka në administrim dokumentacionin, të pagave mbi të cilat janë paguar

kontributet e sigurimeve shoqërore. Mënyra e llogaritjes së masës së pensionit është

e parashikuar në nenin 32 të ligjit për sigurimet shoqërore. Në praktikën e skemave të

sigurimeve shoqërore, të cilat në themel të tyre funksionojnë si skema të mbrojtjes

shoqërore, është i njohur fakti që në llogaritjen dhe përcaktimin e masave të

përfitimeve vendosen nivelet dysheme dhe tavan të përfitimit. Niveli i poshtëm, i

cili shërben edhe si pension bazë, në fakt, duhet të sigurojë një standart minimal jetese.

Por, megjithë kërkesat e vazhdueshme dhe iniciativat që janë ndërmarrë në këtë

drejtim akoma nuk kemi të përcaktuar minimumin jetik. Përcaktimi i minimumit

jetik do ta bënte të matshëm dhe të krahasueshëm nivelin e përfitimeve që jepen

nga skema e sigurimeve shoqërore.

Ndërsa, si nivel maksimal i vlerave të pensionit, për ato individë të cilëve e drejta e

pensionit u ka lindur deri në datën 31.12.2014, niveli maksimal i pensionit ishte vendosur

sa dyfishi i pensionit bazë (minimal) (29).

Llogaritja e masës së pensionit të plotë të pleqërisë, për individët të cilëve u ka lindur e

drejta për pension deri në datën 31.12.2014, bëhej sipas formulës së mëposhtme:

P = Pb + Sh


30. Ligji 7703, dt.11.5.1993, neni 32 29

P - Masa e pensionit të plotë të pleqërisë

Pb – Masa e pensionit bazë në momentin që personave i lind e drejta për pension. Kjo

masë pensioni ndryshonte çdo vit me rritjen e pensioneve.

Sh – Shtesa, e cila llogaritej 1 % për çdo vit sigurimi mbi bazën mesatare të

vlerësueshme (30).

Baza mesatare e vlerësueshme është llogaritur si raport i shumës së pagave mbi të

cilat janë paguar kontributet me periudhën e sigurimit. Për llogaritjen e bazës

mesatare të vlerësueshme, periudha e sigurimit është e ndarë në dy etapa. Periudha deri

në 31 dhjetor 1993 dhe periudha nga data 1 janar 1994 e në vazhdim. Për periudhën

nga data 01.01.1994 e në vazhdim për llogaritjen e bazës së vlerësueshme janë merrë

pagat mbi të cilat janë paguar kontributet e sigurimeve shoqërore, por gjithnjë duke

patur parasysh nivelin minimal dhe maksimal të pagës për efekt të pagesës së

kontributeve. Një gjë e tillë është e lidhur edhe me momentin kur skema e

sigurimeve shoqërore filloi të funksionojë si skemë kontributive. Ndërsa për llogaritjen

e bazës së vlerësueshme për periudhat para vitit 1994, Këshilli i Ministrave ka miratuar

tabelën e pagave referuese për të gjitha profesionet e punës. Referuar profesioneve të

punës që individët kanë kryer në degët e ndryshme të ekonomisë si dhe tabelës së

pagave referuese të miratuar vërehet disbalancë. Kjo për faktin se, përcaktimi i llojit të

punës për kategorizimin e pensionit, si përsa i përket degës së ekonomisë ashtu edhe

shkallës së vështirësisë, bëhej sipas VKM - së nr. 526, datë 20.12.1958 “Për ndarjen e

punëve në kategori për efekt pensioni”, i ndryshuar, i cili përmban në vetvete 2

pasqyra: pasqyra e punëve të kategorisë së parë dhe pasqyra e punëve të kategorisë së

dytë, me gjithsej 48 klasifikime dhe secili prej tyre ka nënklasifikimin e vet.

Ndërkohë, që tabela e pagave referuese për periudhat para vitit 1994, përfshin gjithsej

3 tabela të cilat janë të ndara si më poshtë:

- Tabela e parë përfshin punët në Këshillin e Ministrave, Institucione Qendrore

dhe administratën lokale;

- Tabela e dytë përfshin punët në Administratën e Ndërmarrjeve dhe disa

institucione të tjera lokale;

- Tabela e tretë ka bërë një përmbledhje të punëve sipas degëve të ekonomisë në

përgjithësi.

Mënyra e klasifikimit të punëve, për periudhën deri në vitin 1993, lë vend për

subjektivizma në përcaktimin e pagave referuese, të cilat kanë efekt të drejtpërdrejtë

në përcaktimin e masës së pensionit.

Masa e pensionit e llogaritur sipas formulës së mësipërme është kufizuar në vlerën jo

më shumë se 75 % e pagës neto mesatare të tre viteve në 10 vjeçarin e fundit të punës,

ose dyfishin e pensionit bazë. Ndryshimet rrënjësore që iu bënë ligjit nr. 7703, datë


30

11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, parashikuan

indeksimin edhe të pagës neto, sipas koefiçentëve të indeksimit të miratuara nga

Këshilli i Ministrave. Nga llogaritjet e bëra, caktohej masa më e vogël, e

përcaktuar kjo në pikën 4, të nenit 32 të ligjit.

Në të gjithë karrierën profesionale të personave të punësuar, është vënë re fakti që,

individët, në vitet e fundit të punës, kanë patur të ardhura më të larta se vitet e para, e

shpjeguar kjo edhe me mënyrën e sistemit të pagave, duke vlerësuar edhe eksperiencën

në punë. Kufizimi që i është bërë masës së pensionit, sipas llogaritjes me 75 % të pagës

neto mesatare të tre viteve rresht në 10 vjeçarin e fundit të punës, në shumicën e

rasteve e kalonte nivelin maksimal të pensionit të përcaktuar për vitin përkatës,

miratuar me Vendim të Këshillit të Ministrave. Kjo mënyrë llogaritjeje, jo në pak

raste, është bërë shkak për debate mes punonjësve të sigurimeve shoqërore dhe

pensionistëve, lidhur me masën e përfitimit të caktuar. Por, nga studimet e rasteve të

dosjeve të reja të pensionit, është vënë re se mënyra e llogaritjes së pensionit, duke

vlerësuar të gjithë historikun e punës së secilit individ, pra mënyra e llogaritjes së

pensionit mbi periudhën kontributive, është vlera që përcakton masën e pensionit

për përfituesit. Prandaj, rishikimi i pikës 4, të nenit 32 të ligjit nr. 7703, datë

11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, madje abrogimi i

kësaj pike të nenit të ligjit ka shërbyer për një vlerësim të drejtë dhe për të

shmangur debatet dhe keqkuptimet mbi caktimin e masës së pensionit. Një gjë e

tillë është arritur me ndryshimet e bëra në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993, të cilat i

shtrinë efektet nga data 1 janar 2015. Por mbetet një prioritet për mundësinë e

rishikimit të mënyrës së caktimit të masës së pensionit edhe të pensioneve të caktuara

deri në datën 31 dhjetor 2014.

Baza e vlerësuar që është një element i rëndësishëm dhe përcaktues në masën e

pensionit, indeksohet çdo vit sipas koefiçentëve të indeksimit të cilat miratohen nga

Këshilli i Ministrave. Në formulën e llogaritjes së masës së pensionit është përfshirë si

element i rëndësishëm edhe pensioni minimal, për individët që u ka lindur e drejta deri në

datën 31.12.2014, i cili ka pësuar ndryshime nga viti në vit dhe miratuar sipas

vendimeve të Këshillit të Ministrave. Në fakt, duhet të ekzistonte dallimi mes

pensionit bazë dhe pensionit minimal. Pensioni bazë, ishte element përcaktues në

shumën e pensionit dhe mbi vlerën e tij gjykohej për pensionin maksimal, i cili

ishte sa dyfishi i pensionit bazë. Ndërkohë, që pensioni minimal tregon vlerën

dysheme të pensionit. Ndryshe paraqitet situata e llogaritjes së pensionit për individët

të cilëve u ka lindur e drejta nga data 1 janar 2015, të cilëve llogaritja e pensionit bëhet

sipas një formule tjetër, e cila ka përfshirë si pjesë përbërëse të saj edhe pensionin

social.

Llogaritja e pensioneve dhe mënyra se si këto pensione janë llogaritur, ka qenë

objekt diskutimesh të shumta. Pensionet të cilat ishin caktuar me ligjin të


31

ashtuquajtur “të vjetër”, pra pensionet e caktuara deri në datën 30.09.1993 nuk kanë

qenë objekt ndryshimesh, me përjashtim të rasteve të indeksimit dhe rritjes, apo

edhe të kalimit nga një lloj pensioni në tjetrin gjë të cilën e parashikojnë dispozitat

ligjore. Në terminologjinë e sistemeve të sigurimeve shoqërore është i njohur fakti i

përshtatjes së pensioneve, përkundrejt një mjedisi të ri të llogaritjes së pensioneve.

Ndryshimet që pësoi niveli i pagave në vitet e para të tranzicionit, si dhe ndryshimi i

mënyrës së llogaritjes së pensioneve sipas ligjit që hyri në fuqi nga data 01.10.1993

krijoi një ngjeshje të masës së pensioneve të caktuara në këtë periudhë. Si rrjedhim u

krijuan disnivele në masat e pensioneve. Për zbutjen e këtij fenomeni, u ndërmorrën

disa iniciativa ligjore të cilat ndikuan në zbutjen e diferencimit të krijuar në masat e

pensioneve.

Në kuptim të skemës së sigurimeve shoqërore, pensionet e caktuara në periudha të

ndryshme kohore, të cilat konsiderohen pensione maksimale, në çdo periudhë

duhet të trajtohen si të tillë, pra duhet të ruajnë tavanin e pensionit maksimal.

Përjashtim mund të bëjnë këtu pensionet e caktuara, në periudhat kohore të

ndryshme kur edhe legjislacioni sipas të cilit janë caktuar këto përfitime parashikon

mënyra të tjera llogaritjeje. Megjithatë, edhe në këto raste duhet të ruhet një

koefiçent ndryshimi, i cili lidhet me formulën e llogaritjes në kohë të ndryshme

(përkatësisht sipas ligjeve).

Një gjë e tillë është ruajtur për pensionet maksimale të caktuara sipas ligjit nr. 4171,

datë 13.09.1966, pension i cili llogaritej 70 % të pagës mesatare mujore dhe vlera

maksimale ishte caktuar në vlerën 700 lekë. Pensioni maksimal, i caktuar sipas ligjit

nr. 4171, datë 13.09.1966 me rritjet që ka pësuar si dhe përshtatjet e

herëpashershme, ka arritur, pas rritjes së bërë nga data 1.8.2014, në vlerën 23 691

lekë, ndërkohë që një pension i caktuar pas datës 1.8.2013 nuk mund të caktohej

më shumë se 24 529 lekë që është edhe pensioni maksimal për periudhën. Pra, shihet

që pensioni maksimal i ligjit të vjetër përbën 97 % të masës së pensionit maksimal të

periudhës. Ky ndryshim pasqyron mënyrën e llogaritjes (kufizimi i masës së pensionit

nga 70 % të pagës mesatare për pensionet e caktuara deri në 30.9.1993 në 75 % të

pagës mesatare për pensionet e caktuara pas datës 1.10.1993) së pensionit sipas dy

ligjeve të ndryshme. Të njëjtën situatë nuk e ndeshim tek pensionet maksimale të

caktuara në periudhën kohore nga data 1.10.1993 – 30.6.2000, periudhë gjatë së cilës

ndeshemi me disa tavane të pensioneve maksimale. Ky është një fenomen që,

megjithëse nuk duhet të ndodhte, shpjegohet me dinamikën në vite që kanë

pësuar masat e pensioneve dhe për të cilat nuk ka patur trajtime të unifikuara mbi

mënyrën se si do të llogariteshin pensionet. Në këtë fenomen kanë ndikuar miratimi

i disa rritjeve brenda një viti kalendarik, dinamika që kanë pësuar pensionet,

shpeshherë edhe mungesa e një unifikimi të trajtimit të rasteve nga ana e Institutit të

Sigurimeve Shoqërore, si Institucioni i ngarkuar për administrimin e skemës së


32

sigurimeve shoqërore. Në disa vendime të rritjeve, kryesisht në periudhën nga

1.10.1994 – 30.6.2000 aplikimi i shtesës është bërë referuar vlerës së pensionit brenda

intervaleve të caktuara, prandaj kjo ka sjellë, që të mos ruhet balanca e pensioneve

mes atyre minimale dhe maksimale.

Gjithashtu, në luhatjen e vlerave të pensioneve maksimale ka ndikuar edhe aplikimi i

shtesave sipas fazave të ngushtimit të diferencave, i cili është aplikuar për vlera të

ndryshme në intervale kohore të ndryshme.

Paqëndrueshmërinë e vlerave maksimale të pensionit, kryesisht e hasim në pensionet

e caktuara në periudhat e para të implementimit të ligjit, i cili, siç e cilësuam më

sipër, në pikën 4, të nenit 32 përcaktonte që masa maksimale e pensionit nuk mund të

jetë më e madhe se dyfishi i pensionit bazë. Por, në VKM – të “Për rritjen e

pensioneve” të periudhave 1994 – 2000, është përcaktuar një kufi maksimal i

pensioneve, i cili në vlerë nuk është sa dyfishi i pensionit bazë, duke kundërshtuar

kështu përcaktimet ligjore. Madje, në këtë periudhë janë ndeshur të dy standartet

lidhur me masën e pensionit maksimal, ai i përcaktuar në VKM – të “Për rritjen e

pensioneve” dhe pensioni maksimal i caktuar sipas ligjit, dyfishi i pensionit minimal.

Nisur nga këto vlera, konstatohet se në disa raste, duke caktuar si nivel maksimal,

atë të përcaktuar në VKM dhe në disa të tjera atë të përcaktuar në ligj, sipas pikës 4 të

nenit 32 të ligjit, pas rritjeve që ka pësuar masa e pensionit, nga data 1.8.2014 kemi dy

vlera të ndryshme të pensionit maksimal për pensione të caktuara në të njëjtën periudhë.

Për shembull, nëse do t’i referohemi pensioneve të caktuara në periudhën kohore

1.1.1997 – 31.1.1998, ndeshemi me dy vlera të ndryshme pensioni maksimal.

VKM – ja nr. 229, datë 1.4.1996 “Për rritjen e pensioneve”, e cila shtrinte efektin e

saj për periudhën 01.04.1993 – 31.01.1998, përcaktonte që pensionet e caktuara me

datë fillimi 1.4.1996 nuk mund të caktohen më pak se 3 250 lekë në muaj, gjë që

përcakton edhe nivelin minimal të pensionit në shkallë vendi për këtë periudhë.

Referuar kësaj madhësie të pensionit minimal, pensioni maksimal sipas pikës 4, të

nenit 32 të ligjit është në vlerën 6 500 lekë. Ndërkohë që, po kjo VKM përcakton që

pensioni maksimal mbetet (pra, në kuptim të kësaj shprehjeje nënkuptohen pensionet e

caktuara deri në këtë periudhë) 5 420 lekë. Prandaj, duke patur këto dy standarte,

pensionet maksimale të caktuara në këtë periudhë kohore, pas rritjes së pensioneve,

nga data 01.08.2014 i ndeshim në dy vlera.

Vlerat e pensionit maksimal të caktuara në periudhën 1.1.1997 – 31.1.1998

Pensioni maksimal sipas VKM – së : 5 420 lekë arrin nga 01.08.2014 …. 19 637 lekë

Pensioni maksimal sipas ligjit: 6 500 lekë arrin nga 01.08.2014 ….. 23 315 lekë


33

Siç shihet nga shembujt e mësipërm, për personat që plotësojnë kushtet në të njëjtën

periudhë, janë caktuar masa pensioni të ndryshme, të cilat krijojnë probleme sociale,

duke lënë shkas për interpretime dhe debate jo të këndshme nga individët të cilët

preken drejtpërdrejt nga ky fenomen.

Sollëm si shembull rastet e pensioneve maksimale të caktuara në periudhën 1.1.1997 –

31.1.1998, por disnivele të masave të pensioneve maksimale të caktuara në periudhën

1993 – 2000, duke patur dy standarte në përcaktimin e masës së pensionit, por edhe

për shkak të dinamikës që kanë pësuar masat e pensioneve gjatë viteve, janë prezente

për këtë periudhë.

Situata paraqitet e stabilizuar, për pensionet e caktuara pas datës 1.7.2000, për të

cilat pensioni maksimal ruan raportin e dyfishit të pensionit minimal dhe një pension

maksimal i caktuar pas kësaj date mbetet maksimal edhe në periudhat e mëpasme.

Grafiku nr. 1

Niveli i pensioneve maksimale të caktuara në periudhën deri 30.6.2001 (e ndarë sipas periudhave të

ndryshme) dhe vlera e tyre në 1.8.2013

Nga sondazhet e bëra mbi saktësinë e masave të pensioneve të caktuara në periudha

të ndryshme kohore, i cili ishte fokusuar në mënyrën e zbatimit të fazave të

ngushtimit të diferencave në masën e pensioneve vërehet një mënyrë jo e saktë e

aplikimit të shtesave sipas Vendimeve të Këshillit të Ministrave. Siç e theksuam më

sipër, për shkak të ngjeshjeve që pësuan masat e pensionit si rezultat i rritjes së

0

5000

10000

15000

20000

25000

0

23226

16596 16359 15658 1566219357 19242 19252 18362 18362

24046

00

Pens. Deri 30.9.1993 Pens. 1.10.1993 - 31.12.1993 Pens.1.1.1994 - 30.09.1994

Pens. 1.10.1994- 30.4.1995 Pens.1.5.1995 - 30.9.1995 Pens. 1.10.1995-31.3.1996

Pens.1.4.1996-31.12.1996 Pens.1.1.1997-31.1.1998 Pens.1.2.1998-31.12.1998

Pens. 1.1.1999-30.6.2000 Pens. 1.7.2000-30.6.2001


31. VKM nr. 104, datë 09.03.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve”

32. VKM nr. 518, datë 21.9.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të parakohshme”

33. VKM nr. 489, datë 16.10.2002 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të caktuara në

periudhën kohore 1 tetor 1993 – 31 dhjetor 1996”

34. VKM nr. 787, datë 26.11.2003 “Për zbatimin e fazës së katërt të ngushtimit të diferencave në masën e

pensioneve”

34

pagave, dhe rritjes së pensioneve me intervale, për të zbutur disnivelin që u krijua, u

zbatuan pesë faza të ngushtimit të diferencave në masat e pensioneve, sipas të cilave

kategori të ndryshme pensioni përfituan shtesë në masat e tyre, me vlera fikse, shtesa

të cilat u kondicionuan nga vlerat e pensionit në data të përcaktuara. Përcaktimi i

këtyre datave lidhet me afatet kohore ose të shtrirjes së efekteve të ligjit të

mëparshëm ose edhe me datën e fillimit të pensionit.

Për specialistët e sigurimeve shoqërore, është e rëndësishme qartësimi i kategorive të

pensioneve të cilët janë subjekt përfitimi sipas këtyre fazave të ngushtimit të

diferencave, për të shmangur pasaktësitë në masat e pensioneve, të cilat janë

konstatuar nga zbatimi jo korrekt i tyre.

Sipas fazës së parë të ngushtimit të diferencave e cila u miratua me VKM - në nr.

104, datë 09.03.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve”, përfituan

shtesë në masat e tyre pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për

sigurimet shoqërore shtetërore në Republikën e Shqipërisë”. Shtesa që u aplikua, varej

nga masat e pensionit në datën 30.6.1991 apo 30.9.1993, për të cilat janë miratuar

tabelat përkatëse (31).

Sipas fazës së dytë të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 518,

datë 21.9.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të parakohshme”

përfituan shtesë në masën e tyre të gjithë pensionet e parakohshme të pleqërisë të

caktuara sipas ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966. Shtesa jepej në varësi të masës së

pensionit në datën 30.9.1993 (32).

Sipas fazës së tretë të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 489, datë

16.10.2002 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të caktuara në

periudhën kohore 1 tetor 1993 – 31 dhjetor 1996”, përfituan shtesë në masën e tyre të

gjithë pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet

shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Sipas kësaj faze përfituan shtesë edhe

pensionet e parakohshme të caktuara sipas nenit 97 të ligjit, të cilat plotësuan kushtet

për pension të plotë dhe u llogaritën si të tillë brenda datës 31.12.1996 (33).

Sipas fazës së katërt të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 787,

datë 26.11.2003 “Për zbatimin e fazës së katërt të ngushtimit të diferencave në masën e

pensioneve” përfituan shtesë, pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 4171, datë 13.9.1966

dhe pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993. Shtesa varej nga vlerat

e pensioneve, në periudha të caktuara të gëzimit të pensionit (34).


35. VKM nr. 319, datë 13.05.2005 “Për zbatimin e fazës së pestë të ngushtimit të diferencave në masën

e pensioneve”

35

Sipas fazës së pestë të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 319,

datë 13.05.2005 “Për zbatimin e fazës së pestë të ngushtimit të diferencave në masën e

pensioneve”, përfituan shtesë pensionet e parakohshme të pleqërisë, si dhe pensionet e

pleqërisë të caktuara deri në datën 30.09.1993, pra sipas ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966

“Për sigurimet shoqërore shtetërore në Republikën Popullore të Shqipërisë” (35).

(Shënim: Secila nga VKM – të përkatëse ka tabelën e vlerave qe aplikohen)

Megjithëse janë bërë përcaktimet mbi kategorinë e pensioneve që përfitojnë shtesa

sipas VKM – ve të sipërcituara, janë konstatuar pasaktësi dhe për rrjedhojë edhe

masa pensioni që nuk pasqyrojnë vlerën reale të tyre. Ky fakt i evidentuar, si dhe

raste të tjera të konstatimeve të zbatimit jokorrekt të shtesave, ka ardhur për disa

arsye:

aplikimi i shtesave është bërë direkt në urdhër – pagesat që

administroheshin pranë qendrave paguese, duke mos u bërë ballafaqimi

me të dhënat e dosjes së pensionit dhe vendimin e caktimit të pensionit;

për kategori të njëjtë përfituesish nuk është bërë i njëjti trajtim;

janë rekrutuar punonjës me kontratë, për t’u angazhuar në proçeset e

rritjes dhe shtesave të pensioneve, të cilët nuk kanë patur njohje të skemës.

Proçesi i dixhitalizimit të të dhënave të skemës së pensioneve ka eleminuar shumë

pasaktësi dhe ka nxjerrë në pah mangësitë e mësipërme.

Për periudha të punësimit përtej plotësimit të kushteve për pension pleqërie,

legjislacioni i sigurimeve shoqërore parashikon shtesë në masën 0,34 % në muaj mbi

vlerën e pensionit, për individët të cilëve iu ka lindur e drejta e përfitimit deri në datën

31.12.2014, si dhe në masën 0,5 % në muaj mbi masën e pensionit për individët të cilëve

iu ka lindur apo iu lind e drejta pas datës 1 janar 2015. Problematika që lidhet

drejtpërdrejt me zbatimin në praktikë të këtij elementi të ligjit ka të bëjë me

konceptin kontributiv të funksionimit të sistemit. Periudhat kontributive përtej

plotësimit të kushteve për pension të plotë pleqërie, në kontekstin e skemës së

sigurimeve shoqërore, nuk duhet të bëjnë dallim mes periudhës kontributive në

sektorin publik dhe atij privat. Për pensionistët e punësuar në sektorin privat është

lejuar pagesa e pensionit dhe njëkohësisht pjesëmarrja si kontribues në skemën e

sigurimeve shoqërore, por kjo pagesë kontributive, nuk përfshihet në rillogaritje të

pensionit. Ndryshe paraqitet trajtimi për personat e punësuar në sektorin privat të

cilët nuk e kanë ushtruar të drejtën për përfitim të pensionit. Deri në momentin që

drejtohen pranë sigurimeve shoqërore, për të ushtruar të drejtën për përfitim të

pensionit, e gjithë periudha kontributive duhet të vlerësohet njësoj për të punësuarit

si në sektorin publik edhe në atë privat. Situata të tilla kanë qenë objekt diskutimesh

lidhur me faktin si do të trajtohen këto raste.


36

Në përshtatjet e pensioneve të bëra në etapa të ndryshme, përfshihet edhe rillogaritja

e pensioneve. Në proçesin e rillogaritjes u përfshinë pensionet e caktuara në

periudhën kohore 1 janar 1994 – 15 qershor 2005, periudhë e cila për shkak të

mënyrës së ndryshme të llogaritjes së pensioneve, u nda në dy etapa: pensione të

caktuara në periudhën kohore 1 janar 1994 – 31 dhjetor 1996 dhe 1 janar 1997 – 14

qershor 2005. Nevoja për rillogaritje të pensioneve të caktuara në këtë periudhë

kohore lindi si domosdoshmëri e ndryshimeve të bëra në ligjin e sigurimeve

shoqërore, si rezultat i të cilave pensionet që kishin si datë lindjeje të së drejtës datën

15 qershor 2005 e në vazhdim kishin një mënyrë tjetër llogaritjeje, e cila ndikonte

në masën e pensionit të përfituesve dhe krijonte kështu pabarazi në trajtimin e

përfituesve.

Ndryshimi konsistoi në indeksimin e pagës neto mbi të cilën do të bëhej llogaritja e

masës së pensionit, si dhe ndryshoi mënyra e llogaritjes së bazës së vlerësueshme,

duke përfshirë të gjithë periudhat e punës së personit. Kontradikta që lindi gjatë

implementimit të ligjit të rillogaritjes së pensioneve me situatën e deriatëhershme të

mënyrës së llogaritjes së pensioneve buronte nga vetë dispozitat ligjore, duke iu

shmangur në këtë mënyrë parimit të uniformitetit të sistemit të sigurimeve shoqërore.

Sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e

Shqipërisë” (para ndryshimeve të vitit 2005), për pensionet e caktuara pas datës

1.1.1997, llogaritja e bazës së vlerësueshme bëhej mbi pagat mbi të cilat është

paguar kontributi i sigurimeve shoqërore nga data 1 janar 1994 e deri në fund të lënies

së punë. Në rastin kur individët nuk kishin periudha pune pas datës 1 janar 1994, si

rezultat i mënyrës së llogaritjes së pensionit sipas nenit 32, pensioni caktohej në

nivelin minimal, kufizim i cili caktohej drejtpërdrejt nga përcaktimet ligjore.

Kushtëzimi ligjor, përbënte edhe një nga arsyet që në dosjet e përfitimeve të

pensioneve, të mos administrohej formulari i pagës tre vjecare të 10 - vjeçarit të

fundit të punës.

Ky element përcaktues, përjashtoi nga rillogaritja e pensioneve një kategori jo të

vogël përfituesish, kryesisht ato që kishin shkëputur marrëdhëniet e punës para

datës 1.1.1994.

Legjislacionet e sigurimeve shoqërore, të ngritura dhe të cilat funksionojnë mbi bazën

e sistemeve kontributive, është e rëndësishme të krijojnë besueshmërinë e tyre,

nëpërmjet vlerësimit të çdo dite kontribut të arkëtuar në buxhetin e sigurimeve

shoqërore. Në këtë këndvështrim, duhet të vlerësohen të gjitha rastet e pensioneve të

parakohshme, të parashikuara në nenin 97 të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për

sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, të cilat u caktuan në periudhë

tranzitore, për arsyet që i kemi përmendur më sipër, por më pas kanë rifilluar punë,

duke hequr dorë nga pensioni. Megjithëse, sipas kësaj dispozite të ligjit, është



budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf

37

përfituar një lloj përfitimi, për shkak të kushteve kualifikuese të dispozitës

tranzitore, duke i qëndruar rigoroz zbatimit të ligjit, si dhe njëkohësisht duke

vlerësuar të gjithë periudhën kontributive, për këtë kategori përfituesish duhet të

rishikohen kushtet e reja kualifikuese për marrjen e një lloji tjetër përfitimi, që është

ai i pensionit të pleqërisë.

Rishikimi i kushteve kualifikuese, konvergon me parimin e përshtatjes së përfitimeve

dhe për më tepër, i mbetet koherent rekomandimeve të Strategjisë së ONP

“Sigurime shoqërore për të gjithë” ku ndër të tjera kjo strategji “i vlerëson sigurimet

shoqërore si një mënyrë për të fuqizuar individin që të përshtatet me ndryshimet në

ekonomi dhe në tregun e punës; pranon që sistemet e sigurimeve shoqërore veprojnë si

stabilizues automatik ekonomik dhe shoqëror, që ndihmojnë të stimulojnë kërkesa

agregate në kohë krize dhe pas saj, si edhe të ndihmojë duke mbështetur një tranzicion

drejt një ekonomie më të qëndrueshme” (36).

Krijimi i sektorit privat, krijoi shtresën e re të fermerëve, të cilët veprimtarinë e tyre

e lidhën drejtpërdrejt me aktivitetin bujqësor dhe blegtoral. Këto ishin ish anëtarët

e kooperativave bujqësore apo ndërmarrjeve bujqësore. Edhe politikat nxitëse dhe

favorizuese për punonjësit e bujqësisë kishin si synim konsolidimin e shtresës së

fermerëve në fshat. Pagesat simbolike të kontributeve të sigurimeve shoqërore për

këtë kategori punonjësish dhe rimbursimi i masës kontributive nga buxheti i shtetit

deri në nivelin minimal të pagesës kontributive duke u barazuar me punonjësit e

sektorit urban, bëri që numri i përfituesve të pensioneve të pleqërisë nga puna në

marrëdhënie me shtetin të rritej. Përfituesit aktualë në skemën e pensioneve të plota

të pleqërisë, në varësi të periudhave të tyre të punës, janë të ndarë në përfitues

urbanë dhe ruralë. Periudha e kaluar në punë nga ish anëtarët e kooperativave

bujqësore, të cilët kanë më shumë se gjysmën e periudhës së përgjithshme të

sigurimit prej 35 vitesh në këto punë, kanë përfituar dhe janë përfitues të mundshëm

të pensioneve rurale. Politikat e ndryshimit të cilat kanë tentuar drejt barazimit të

pensioneve të fshatit me ato të qytetit kanë sjellë një nivel të lartë rishpërndarjeje të

të adhurave.

Skema e përfitimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, pas një periudhe 20 vjeçare të

funksionimit të saj, ka rezultuar me probleme të dukshme të cilat kryesisht kanë

rënduar financiarisht skemën e përfitimeve. Në këtë skemë është mjaft evident dhe

në nivele të larta efekti rishpërndarës i sistemit, si rezultat i të cilit, personat me

kontribute të vogla marrin përfitime të një niveli të njëjtë me ato që kanë kontribuar më

shumë. Në këtë skemë rishpërndarja vertikale është më prezente.

Një element i rëndësishëm në sistemin e sigurimeve shoqërore është edhe

përcaktimi i së drejtës për përfitim, dhe administrimi nga sistemi i të drejtave që


37. Ligji nr. 7703, datë 11.05.1993, neni 86.

38. Ligji nr. 7703, date 11.05.1993, neni 34, shfuqizuar me ligjin nr. 104/2014, dt.31.07.2014, neni 20 .

38

përcakton ligji për sigurimet shoqërore dhe kryesisht i të drejtave të njohura. Pasi është

përcaktuar një e drejtë përfitimi sipas ligjit për sigurimet shoqërore, ngritja e një

mekanizmi për menaxhimin e të drejtave të njohura është një domosdoshmëri për

realizimin e një sistemi funksional dhe fleksibël të pagesave të përfitimeve. E

drejta për sigurim shoqëror si një e drejtë universale duhet të mishërohet edhe tek

mekanizmat që mundësojnë dhënien e këtyre përfitimeve.

E drejta për apelim ndaj vendimeve jo të drejta të marra nga strukturat e

sigurimeve shoqërore, është një e drejtë e cila parashikohet edhe në konventën

ndërkombëtare të punës, e cila tashmë është e ratifikuar dhe është pjesë përbërëse e

sistemit të sigurimeve shoqërore (37). Por, në trajtimet e rasteve që janë bërë dhe

bëhen nga komisionet e ankimit si ato rajonale dhe ai qendror, vendimmarrja në drejtim

të zgjidhjes së problematikave të paraqitura nuk është karakterizuar nga zgjidhje

profesionale, dhe në shumicën e rasteve qytetarët janë detyruar ta zgjidhin problemin

nëpërmjet gjyqësorit.

1.2 Pensioni i pjesshëm i pleqërisë.

Qëllimi i sistemeve të sigurimeve shoqërore është që të ketë një shtrirje sa më të gjerë

dhe mbulim për individët. Prandaj edhe llojet e përfitimeve që parashikohen në

legjislacionet e sigurimeve shoqërore kanë një diapazon dhe shtrirje të gjerë si për

nga lloji ashtu edhe përsa i përket shtresave të ndryshme të popullsisë. Një nga llojet

e përfitimeve që parashikonte legjislacioni shqiptar i sigurimeve shoqërore i cili ishte

në fuqi deri në datën 31 dhjetor 2014, madje që renditet si një nga përfitimet me

shtrirjen më të madhe pas atij të pensionit të plotë të pleqërisë, është pensioni i

pjesshëm i pleqërisë. Këtë të drejtë përfitimi e gëzonin të gjithë personat që kishin

plotësuar periudhën minimale të sigurimit prej 15 vitesh, por nuk kishin plotësuar

periudhën prej 35 vitesh, periudhë e cila ishte e nevojshme për të përfituar pension

të plotë pleqërie (38).

Ndryshimet e mëdha ekonomike që ndodhën në fillimin e viteve ’90 mbyllën një

numër të konsiderueshëm ndërmarrjesh, si rezultat i të cilave shumë punonjës dolën

të papunë. Ecuria e punësimit të tyre të mëvonshëm tregon që mjaft prej tyre ose

emigruan, ose krijuan bizneset e tyre. Punësimi në biznese private u shoqërua me

faktin që, për shumë prej punonjësve të punësuar në biznese nuk u paguan

kontributet e sigurimeve shoqërore, fenomen i cili sot bën që mjaft persona në

moshë pensioni gëzojnë të drejtën e përfitimit të pensionit të pjesshëm të pleqërisë.

Analiza e treguesve të viteve të fundit tregon për një shtim të numrit të

pensioneve të pjesshme të pleqërisë. Referuar statistikave të vitit 2013, rreth 47.6 %

e pensioneve të reja të caktuara për këtë vit (10 350 pensione të pjesshme nga 21 721


39. Statistika te Institutit të sigurimeve shoqerore, viti 2013

39

pensione të caktuara) në të dy kategoritë e pensioneve urbane dhe rurale, janë

pensione të pjesshme pleqërie.

Tab. nr. 1

Paraqitja e pensioneve të pjesshme në raport me pensionet e pleqërisë për vitin 2013 (39)

Lloji i pensionit Total FEMRA MESHKUJ

PLEQËRIE 21 721 11 978 9 743

TË PJESSHËM 10 350 6 744 3 606

- Urban 9 154 6 024 3 130

- Rural 1 196 720 476

Madje, vihet re që pjesën më të madhe të pensioneve të pjesshme të pleqërisë e zënë

femrat si në sektorin urban ashtu edhe atë rural. Ky tregues shpjegohet me

fenomenin e mbylljes së një sërë aktivitetesh në fillim të viteve ’90 ku një pjesë e

madhe e grave shkëputën marrëdhëniet e punës dhe në vitet më pas ose punuan me

periudha të shkëputura ose nuk e ushtruan më aktivitetin e tyre të punës. Nga totali i

pensioneve të pjesshme të caktuara për vitin 2013, 65 % e tyre ishin pensione të

pjesshme të përfituara nga përfituese femra.

Pensioni i pjesshëm i pleqërisë është pjesë e pensionit të plotë dhe llogaritej në

raport me vitet e sigurimit që secili individ kishte realizuar gjatë gjithë

veprimtarisë së tij. Mënyra e llogaritjes së pensionit të pjesshëm të pleqërisë si

pjesë e pensionit të plotë të pleqërisë ishte parashikuar në pikën 2 të nenit 34 të

ligjit.

Formula e llogaritjes së pensionit të plotë të pleqërisë siç e kemi cilësuar edhe

më sipër, për individët të cilëve i ka lindur e drejta deri në datën 31.12.2014, është:

P = Pb + Sh

Pb - masa e pensionit bazë për vitin kur personave i lind e drejta për përfitim.

Sh - shtesa, e cila llogaritet 1 % për çdo vit sigurimi mbi bazën mesatare të

vlerësueshme.

Masa e pensionit e llogaritur sipas mënyrës së mësipërme kufizohej jo më shumë se

75 % e pagës neto mesatare të tre viteve rresht të 10 vjeçarit të fundit të punës

dhe jo më shumë se dyfishi i pensionit bazë. Masa e pensionit të plotë të

pleqërisë e llogaritur sipas mënyrës së mësipërme ishte masa mbi të cilën bëhej

llogaritja e pensionit të pjesshëm të pleqërisë në raport me vitet e sigurimit që secili

individ kishte realizuar gjatë viteve. Sipas mënyrës që zbatohej për përcaktimin e

masës së pensionit të pjesshëm të pleqërisë, mbështetur


40

në përcaktimet ligjore, kjo mënyrë llogaritje duhet të rishikohet. Madje kjo mënyrë

llogaritjeje, për të gjithë individët të cilëve u është caktuar pensioni i pjesshëm i pleqërisë

duhet të përcaktohet edhe lidhur me faktin se cila është masa që kufizon

pensionin e pleqërisë: Llogaritja mbi bazën e periudhës kontributive, apo llogaritja

mbi pagat neto të tre viteve rresht në 10 vjeçarin e fundit të punës.

Kur përcaktimi i masës së pensionit të pleqërisë bëhet mbi bazën e periudhës

kontributive, në llogaritjen e bazës mesatare të vlerësuar mbi të cilën është

përcaktuar masa e pensionit është përfshirë e gjithë periudha e sigurimit e personit

të punësuar. Formula e llogaritjes së masës së pensionit në këtë rast duhet të bëhet

ndryshe nga llogaritja e pensionit të plotë, me qëllim që të përcaktohet qartë

nocioni i pensionit të pjesshëm të pleqërisë. Duke u nisur nga formula e llogaritjes:

P = Pb + Sh, duhet të ndalemi tek fakti që shtesa llogaritet 1 % për çdo vit

sigurimi shumëzuar me bazën mesatare të vlerësuar që personi i siguruar ka

realizuar nëpërmjet kontributeve. Në këtë mënyrë, pavarësisht nëse personi i siguruar

ka realizuar ose jo 35 vite sigurimi (por më shumë se 15 vite të domosdoshme për të

përfituar pension të pjesshëm), në llogaritjen e pensionit është vlerësuar e gjithë

periudha kontributive e personit të siguruar. Pensioni bazë, i cili përcakton nivelin

minimal të pensionit në shkallë vendi, në kohën kur personave i lind e drejta për

përfitim, u jepet personave të cilët kanë plotësuar periudhën e sigurimit prej 35

vitesh. Prandaj, në rastin kur personi nuk ka plotësuar periudhën e sigurimit prej 35

vitesh, për përcaktimin e masës së pensionit të pjesshëm, pensioni bazë duhet të

përcaktohej në raport me vitet e sigurimit që personi ka realizuar.

Më konkretisht, një person ka realizuar 25 vite periudhë sigurimi. Për përcaktimin

e masës së pensionit të pjesshëm të pleqërisë formula e llogaritjes duhet të

zbatohej:

I. P = 25/35 * Pb + Bvl * 25 %

Sipas mënyrës që aplikohej për përcaktimin e masës së pensionit të pjesshëm të

pleqërisë, nuk vlerësohej saktë periudha kontributive në raport me atë çfarë përcakton

pensioni i plotë i pleqërisë :

II. P = Pb + Bvl * 25 % ( del vlera X )

Më pas, mbi këtë vlerë bëhej vlerësimi i masës së pensionit të pjesshëm të

pleqërisë, të cilën përfiton qytetari:

M = 25/ 35 * X

Ku M është masa e pensionit të pjesshëm të pleqërisë e cila i caktohej qytetarit.


41

Mënyra e parë e llogaritjes është një vlerësim në raport me përcaktimet ligjore për

llogaritjen e pensionit të pjesshëm të pleqërisë. Ndërkohë që në përcaktimin e masës

së pensionit sipas mënyrës së dytë reduktimi i masës së pensionit në raport me

vitet e sigurimit bëhet dy herë, duke përcaktuar kështu një vlerë pensioni e cila

nuk qëndron në raport të drejtë me pensionin e një individi që ka realizuar

periudhë të përgjithshme sigurimi prej 35 vitesh.

Ndryshe paraqitet situata në rastin kur masa e pensionit kufizohej nga 75 % e

pagës neto mesatare të tre viteve rresht në 10 vjeçarin e fundit të punës. Në këtë

rast për llogaritjen e masës së pensionit, meqenëse përcaktimi i masës së saj është

bërë vetëm mbi bazën e tre viteve në 10 vjeçarin e fundit të punës, mbi vlerën e

pensionit që rezulton, bëhet caktimi i masës së pensionit për të interesuarin, në

raport me periudhën e sigurimit që ka realizuar nëpërmjet punës së tij.

Rishikimi i mënyrës së llogaritjes së pensionit të pjesshëm të pleqërisë, për të

gjithë individët që kanë plotësuar kushtet kualifikuese deri në datën 31 dhjetor 2014, do

të sillte një vlerësim më të drejtë të masës së pensionit për përfituesit, e cila

shkon në përpjestim të drejtë me vitet e sigurimit të realizuara nga individët që

kërkojnë të përfitojnë, si dhe duke patur si referencë masën e pensionit të plotë të

pleqërisë e cila përfitohet kur individët kanë realizuar 35 vite periudhë sigurimi.

Ndërkohë, që sipas ndryshimeve të bëra, nga data 1 janar 2015, rikonceptimi i mënyrës

së llogaritjes së pensionit hoqi konceptin e pensionit të pjesshëm të pleqërisë.

Në këndvështrimin e vlerësimit të drejtë të të gjithë periudhave të punës të një

përfituesi, mbetet problem i pazgjidhur, rasti i individëve të cilët kanë periudha

pune pjesërisht në marrëdhënie me shtetin dhe pjesërisht në ish kooperativa bujqësore,

të cilët nuk e kalojnë kufirin prej 17 vite e 6 muaj punë në marrëdhënie me shtetin

për të përfituar pension urban. Konkretisht problemi lindi pas ndryshimeve të ligjit

në vitin 2005, ndryshime të cilët ulën nivelin dysheme të periudhës së sigurimit

për të përfituar pension të pjesshëm, nga 20 vite që ishte, në periudhën minimale prej

15 vitesh. Që nga kjo periudhë, për individët të cilët kishin dhe kanë pjesërisht

periudha pune në marrëdhënie me shtetin dhe pjesërisht punë në ish kooperativa

bujqësore, u krijua një kontradiktë mes kufirit minimal të vendosur për përfitimin e

pensionit të pjesshëm të pleqërisë dhe periudhës së sigurimit prej 17 vite e 6 muaj që

kërkohej të plotësohej në sektorin urban, për përfitimin e pensionit urban. Shembulli

i mëposhtëm e tregon qartë këtë:

Një individ ka realizuar nga puna e tij 16 vite në marrëdhënie me shtetin dhe 13 vite

në ish kooperativë bujqësore. Meqenëse, personi nuk e kalon kufirin prej 17 vite e 6

muaj periudhë pune në marrëdhënie me shtetin, për llogaritjen e pensionit, mbahen

parasysh 2 mundësi:


40. Ligji nr. 7703, dt.11.5.1993, I ndryshuar dhe me ligjin nr.104/2014, dt.31.07.2014

42

1. Pensioni caktohet vetëm mbi periudhën e punës prej 16 vitesh në

marrëdhënie me shtetin dhe llogaritet si pension i pjesshëm urban;

2. Pensioni caktohet mbi periudhën e përgjithshme prej 29 vitesh dhe

llogaritet si pension i pjesshëm rural.

Të dy këto mënyra vlerësimi të pensionit, nuk bëjnë një vlerësim të drejtë të

përfitimit në raport me vitet e punës të realizuara në të dy sektorët, urban dhe rural. Në

një situatë të tillë, një llogaritje e ponderuar e periudhës së punës së individit, në

raport edhe me masat e përfitimit në të dy sektorët do të bënte një vlerësim më të

drejtë të masës së pensionit. Këto sugjerime janë të vlefshme për të gjithë individët që

e kanë përfituar pensionin deri në datën 31 dhjetor 2014, pasi nga data 1 janar 2015 kemi

një përqasje tjetër ndaj periudhave të punës.

1.3 Pensioni i reduktuar i pleqërisë

Kur personi i siguruar ka arritur periudhën e nevojshme të sigurimit të përcaktuar në

nenin 92 të ligjit, por nuk ka arritur moshën e duhur të parashikuar në ligj për të

përfituar pension të plotë pleqërie, skema e sigurimeve shoqërore ofron përfitimin e

pensionit të reduktuar të pleqërisë.

Ky përfitim u caktohet individëve, të cilët me vullnetin e tyre paraqesin kërkesën për

përfitim dhe kanë plotësuar kushtet:

- Periudha e sigurimit sipas nenit 92 të ligjit, sipas të cilës, nga data 1 janar 2015

ka pësuar zgjatje graduale, duke filluar nga 35 vite e 4 muaj që është për vitin

2015 për të arritur nga viti 2029 në periudhën e sigurimit prej 40 vite;

- Mosha e personit të jetë deri në tre vite para arritjes së moshës së përcaktuar në

nenin 92 të ligjit, e cila përsëri ka pësuar ndryshime nga data 1 janar 2015, me

një zgjatje graduale për të arritur në vitin 2056, në moshën 67 vjeç për të dy

gjinitë dhe për të tre kategoritë e punës (40).

Pensioni i reduktuar i pleqërisë llogaritet me të njëjtën mënyrë siç llogaritet pensioni

i pleqërisë, por masa e pensionit reduktohet me një vlerë e cila përcaktohet nga

koeficienti i reduktimit, dhe periudha e gëzimit të pensionit përpara plotësimit të

moshës për përfitim. Pensioni i reduktuar i pleqërisë, si koncept dhe lloj përftimi, u

përfshi për herë të parë në skemën e sigurimeve shoqërore me reformat e vitit 2002,

por efekti zbatues i tij filloi pas datës 1.7.2006. Kjo është e lidhur me përcaktimin

ligjor dhe kohezionin e zbatimit të këtij ndryshimi, si dhe zgjatjen graduale të

moshës dhe periudhës së sigurimit, e cila parashikohej në nenin 92 të ligjit. Në nenin

31/1 të ligjit për sigurimet shoqërore e drejta për përfitimin e pensionit të reduktuar

të pleqërisë, i lind personave që kanë plotësuar kushtet e mësipërme dhe kur mosha e

daljes në pension të plotë pleqërie sipas nenit 92, është më e madhe se këto mosha.

Për personat e kategorisë së tretë të punës, plotësimi i moshës 62 vjeç për burrat dhe


41. Ligji nr. 7703, dt.11.5.1993, I ndryshuar dhe me ligjin nr.104/2014, dt.31.07.2014

43

57 për gratë ishte kusht i domosdoshëm deri në datën 30.6.2006, prandaj pas

kësaj date filloi përfshirja për herë të parë në skemë e përfituesve të pensionit të

reduktuar të pleqërisë (41).

Llogaritja e pensionit të reduktuar të pleqërisë, si një përballje e re me realitetin e

sigurimeve shoqërore, solli edhe problematikën e tij, të cilat kërkonin një unifikim

të rasteve të paraqitura. Përcaktimi ligjor, sipas së cilës reduktimi i masës së

pensionit bëhet mbi numrin e muajve të përfitimit të pensionit para mbushjes së

moshës sipas nenit 92 të ligjit me koefiçentin mujor të reduktimit, nuk përcakton

ndarje mes përfituesve të kategorisë së parë, të dytë apo të tretë. Reduktimi do të

bëhet, në reference të plotësimit të kushteve sipas kategorisë së punës së kryer nga

secili individ, pasi edhe koha e gëzimit të pensionit para plotësimit të kushteve i

referohet kategorive përkatëse.

Për personat e vetëpunësuar në bujqësi, meqenëse ligji parashikon ndalimin e

kësteve të përfitimit, kur individi merr pagë ose të ardhura nga veprimtaria ekonomike

si i punësuar apo i vetëpunësuar, nuk kanë të drejtë të përfitojnë pension të reduktuar.

Ky përcaktim, konvergon edhe me sigurimin e detyrueshëm shoqëror të personave

të vetëpunësuar në bujqësi, të cilët detyrohen të sigurohen në skemën e sigurimit

shoqëror deri në plotësimin e kushteve për pension pleqërie, sipas nenit 92 të ligjit.

Pensionet e reduktuara të pleqërisë mbeten të reduktuara gjatë gjithë periudhës së

gëzimit të pensionit, pra nuk mund të bëhet rillogaritje e masës së pensionit me

arritjen e moshës së pensionit sipas nenit 31 të ligjit.

Pensionet e reduktuara të pleqërisë, për vetë strukturën e përfitimit që paraqesin,

përbëjnë një numër të kufizuar në raport me totalin e përfitimeve të caktuara pas

vitit 2007, vit nga i cili mund të flitet për statistika të pensioneve të reduktuara.

1.4 Pensioni i nënave me shumë fëmijë

Lloj i veçantë i përfitimeve, i parashikuar si një e drejtë në ligjin shqiptar të

sigurimeve shoqërore është përfitimi i pensionit të nënave me shumë fëmijë. Ky lloj

përfitimi i cili lidhet me kushte të veçanta kualifikuese, sipas analizave statistikore,

ka ardhur në rënie, gjë që shpjegohet me ndryshimin e strukturës së familjes. Pas

viteve ’90, efektet e ndryshimit të sistemeve u ndjenë edhe në strukturën e familjes

dhe përbërjen e saj. Gjithnjë e më pak ndeshim familje me numër të madh

fëmijësh. Kjo tendencë sa vjen e po kthehet edhe si një rregull i pashkruar, ku

familja përbëhet nga dy prindërit dhe 1 ose në më të shumtën e rasteve dy fëmijë.

Prandaj, në një të ardhme, numri i pensioneve të reja të nënave me shumë fëmijë, me

kushtet aktuale kualifikuese do të shkojë drejt reduktimit të tyre.

Kushtet kualifikuese për lindjen e së drejtës së pensionit të nënave me shumë fëmijë,

lidhur me periudhën e sigurimit kanë pësuar ndryshime në drejtim të një zgjatje


44

graduale, duke kaluar nga periudha e sigurimit prej 15 vitesh që kërkohej në vitin

1993 në periudhën e sigurimit prej 30 vitesh që kërkohet nga viti 2004 e në vazhdim.

Kushti kryesor për përfitimin e këtij pensioni mbetet lindja e 6 ose më shumë

fëmijëve të cilët janë rritur më shumë se 8 vjeç dhe gruaja të ketë arritur moshën 50

vjeç, deri në datën 31.12.2014 dhe 55 vjeç nga data 1 janar 2015.

Specifikë për këtë lloj pensioni për ato nëna që kanë plotësuar kushtet deri në datën 31

dhjetor 2014, është fakti se kur në rastet e përfshirjes në periudhën e përgjithshme të

sigurimit prej 30 vitesh, të periudhës së punës në kooperativë bujqësore, sado e vogël

të jetë kjo periudhë, pensioni caktohet si pension rural. Si në rastin e pensioneve të

pjesshme të pleqërisë, për të cilët nevojitet një llogaritje e ponderuar e pensionit,

sipas periudhave kualifikuese, edhe në rastin e pensionit të nënave me shumë fëmijë,

është e nevojshme vendosja e një raporti mes periudhave kualifikuese për

përcaktimin e llojit të përftimit, urban apo rural. Një llogaritje e tillë është e

nevojshme edhe në kushtet kur ka ndryshuar periudha kualifikuese nga 15 vite në

30 vite periudhë sigurimi. Ndikimi i periudhave të punës në ish kooperativë

bujqësore, të cilat u shpërbënë në qershor të vitit 1991, në pensionet e nënave me

shumë fëmijë, ka qenë përcaktues në masën e pensionit të tyre. Ndërkohë që për

pensionet e nënave me shumë fëmijë, të caktuara pas datës 1 janar 2015, që kanë këto

kushte kualifikuese, formula e llogaritjes së pensionit është unifikuar me pensionet

urbane, duke e përfshirë edhe periudhën e punës në kooperativë bujqësore sipas një page

referuese të njësuar për punën në ish kooperativë bujqësore.

Politikat e mbrojtjes shoqërore duhet të bashkërendohen edhe me paketa nxitëse

të ofruara nga skemat e sigurimeve shoqërore, të cilat duhet të bëhen të studiuara në

funksion të mënyrës si funksionojnë këto skema.

Edhe pse jemi në fillimet e një reforme të re në fushën e sigurimeve shoqërore, rishikimi

i kushteve kualifikuese (përcaktimi nënë me shumë fëmijë jo më për nënat që kanë

lindur 6 ose më shumë fëmijë, por një numër më i vogël) për këtë lloj përftimi “i

nënave me shumë fëmijë”, në kushtet aktuale të një mentaliteti të ri dhe të një

ekonomie tregu të ashpër, të një shoqërie me tendencë drejt plakjes, do të

shërbente për një situatë më të favorshme të mbrojtjes shoqërore për nënat që lindin

shumë fëmijë dhe familjet e tyre.


45

2. PENSIONET E INVALIDITETIT

Një peshë të rëndësishme në të gjithë skemën e pensioneve e zënë pensionet e

invaliditetit. Në raport me numrin e përgjithshëm të pensioneve në sektorin urban

pensionet e invaliditetit përbëjnë 14.2 % të vëllimit të përgjithshëm të pensioneve,

ndërsa zënë 4.8 % të vëllimit të përgjithshëm të pensioneve në sektorin rural.

Diagrama nr. 1 Struktura e pensioneve urbane

Burimi : Statistika të ISSH, viti 2013

Pensionet e invaliditetit, sipas llojit të tyre, janë të ndara në kategoritë e

mëposhtme:

Pensione të plota invaliditeti

Pensione të reduktuara invaliditeti

Pensione të pjesshme invaliditeti

2.1 Pensionet e plota të invaliditetit

Pensionet e invaliditetit, duke marrë shkas edhe nga ndjeshmëria që ato kanë si

rezultat i impaktit që ato përçojnë tek përfituesit, kërkon një analizë të plotë për të

bërë të mundur evidentimin e disa prej problemeve kryesore që janë ndeshur, të

cilat janë të lidhura kryesisht me mënyrën e interpretimit të kushteve ligjore dhe të

menaxhimit të këtij lloj përfitimi.

Pensioni i invaliditetit është një përfitim i cili jepet në rastin e pakësimit të të ardhurave

si rezultat i pamundësisë fizike për të punuar. Për dhënien e pensioneve të invaliditetit

75%

14%

11%

Struktura e pensioneve urbane Viti 2013

Pensione pleqerie

Pensione invaliditeti

Pensione familjare


42. I.Tomes E drejta e sigurimit social fq. 199 46

43. Ligji 7703, date 11.05.1993 I ndryshuar, neni 36

është i nevojshëm plotësimi i disa kushteve kualifikuese, siç është periudha e sigurimit

dhe përcaktimi i aftësisë për punë. Është një nga nëntë llojet e rreziqeve të veçanta

të sigurimeve shoqërore (42) i përfshirë në standartet minimale të sigurimeve

shoqërore, të miratuara në Konventën nr. 102 të Organizatës Ndërkombëtare të Punës.

Kushtet kualifikuese për pension të plotë invaliditeti kanë pësuar ndryshime. Nëse deri

në datën 31.12.2014 për llogaritjen e periudhës së sigurimit për caktimin e pensionit të

invaliditetit i jemi referuar formulës :

𝐌𝐨𝐬𝐡𝐚 𝐞 𝐩𝐞𝐫𝐬𝐨𝐧𝐢𝐭 𝐧𝐞 𝐦𝐨𝐦𝐞𝐧𝐭𝐢𝐧 𝐞 𝐢𝐧𝐯𝐚𝐥𝐢𝐝𝐢𝐳𝐢𝐦𝐢𝐭 − 𝟐𝟎

𝟐

si dhe nuk kushtëzohej dhënia e pensionit nga fakti nëse individi ishte i siguruar në

momentin e invalidizimit, nga data 1 janar 2015 kushtet kualifikuese për përfitimin e

pensionit të plotë të invaliditetit ndryshuan (43). Tashmë periudha e sigurimit e

domosdoshme për të përfituar pension të plotë invaliditeti llogaritet sipas formulës:

𝟑

𝟒 (𝒎𝒐𝒔𝒉𝒂 𝒆 𝒑𝒆𝒓𝒔𝒐𝒏𝒊𝒕 𝒏ë 𝒎𝒐𝒎𝒆𝒏𝒕𝒊𝒏 𝒆 𝒊𝒏𝒗𝒂𝒍𝒊𝒅𝒊𝒛𝒊𝒎𝒊𝒕 – 𝟐𝟎 )

Llogaritja e pensionit të invaliditetit bëhet me të njëjtën mënyrë siç llogaritet pensioni

i pleqërisë. Edhe tek pensioni i invaliditetit, llogaritja e bërë duke vlerësuar të

gjithë periudhën kontributive kufizohej tek 80 % e pagës neto mesatare të vitit të

fundit të punës, për pensionet e caktuara deri në 31 dhjetor 2014, ndërkohë që për

pensionet e caktuara nga data 1 janar 2015 ka vetëm kufi të poshtëm që është 75 % e

pagës neto minimale në shkallë vendi. Ashtu si tek pensioni i pleqërisë, llogaritja e

pensionit duke vlerësuar të gjithë periudhën kontributive, për pensionet e caktuara deri

në datën 31 dhjetor 2014 është ajo që përcakton vlerën reale të pensionit. Prandaj

edhe për pensionet e invaliditetit, abrogimi i pikës 4 të nenit 36 të ligjit, nga data 1 janar

2015 tashmë bën një vlerësim më të drejtë në raport me periudhën kontributive të

personit të siguruar të vlerës së pensionit.

Për personat të cilët shkalla e humbjes së aftësisë për punë është e tillë saqë ata

kanë nevojë per kujdesje të vazhdueshme të një personi tjetër, u jepet një shtesë në

masën 15 % të bazës së vlerësuar neto. E drejta për përfitimin e kësaj shtese, është

e lidhur dhe caktohet mbi bazën e vendimit të Komisionit Mjekësor të Caktimit të

Aftësisë për Punë. Po ashtu, për personat të vlerësuar invalid, të cilët kanë në

ngarkim fëmijë të moshës deri 18 vjeç u jepet një e ardhur shtesë në masën 5 % të

pensionit bazë, por jo më shumë se 30 %. Në rastet kur fëmijët studiojnë apo janë

të paaftë për punë shtesa u jepet deri në moshën 25 vjeç.

Vlerësimi i aftësisë për punë, i cili është një element përcaktues në dhënien e këtij

përfitimi, bëhet nga Komisionet Mjekësore të Caktimit të Aftësisë për Punë (KMCAP),

të cilat janë të organizuara pranë strukturave të sigurimeve shoqërore. Transparenca që

duhet të ekzistojë në dhënien e vendimeve të KMCAP – ve, është një element i


47

rëndësishëm për ta bërë skemën e pensioneve të funksionojë mbi parimet mbi të cilat

është projektuar në të vërtetë të funksionojë.

Grafiku nr. 2 Paraqitja e dinamikës së invaliditetit

Nëse do t’i referohemi një analize mbi ecurinë që ka patur skema e pensioneve të

invaliditetit, do të ndeshemi me një tendencë që tregon për rritje të numrit të

përfituesve në skemën e pensioneve të invaliditetit. Përpara kësaj situate lindin vetvetiu

pyetjet:

- Është rritur sëmundshmëria tek popullata?

- Është gjetur si mundësi të ardhurash, përfitimi i pensionit të invaliditetit?

- Si mund të përmirësohet proçedura për dhënien e pensioneve të invaliditetit?

Duke qëndruar në analizën e çështjeve të shtruara më sipër, shtimi i sëmundshmërisë

tek popullata është një fakt që ka ndikuar në rritjen e pensioneve të invaliditetit.

Por, nuk janë të pakta rastet kur pensionet e invaliditetit janë dhënë të pambështetura

ligjërisht dhe të paargumentuara nga kriteret mjekësore.

Hapi i parë për përfitimin e pensioneve të invaliditetit është paisja e individëve me

Fletën e Drejtimit për në KMCAP, i cili është dokumenti kryesor mjekësor që

përcakton gjendjen shëndetësore të të sëmurit dhe që i jep të drejtën individëve për

tu paraqitur pranë organeve të sigurimeve shoqërore për përfitimin e pensionit të

invaliditetit. Komisionet Mjekësore të Caktimit të Aftësisë për Punë janë të ngritura

dhe funksionojnë në dy nivele: në nivel rajonal dhe nivel qendror. Organizimi i

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

2009 2010 2011 2012 2013

Invalid urban

Invalid rural


48

Komisionit Mjekësor të Caktimit të Aftësië për Punë Epror, tashmë është parashikuar

në nenin 39/2,3,4 të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në

Republikën e Shqipërisë” (ndryshuar me ligjin nr. 10447, datë 14.07.2011). Përfshirja

e mënyrës së organizimit së KMCAP – it Epror, në ligjin për sigurimet shoqërore, në

fakt tregon për rëndësinë e këtij grupimi, si një organ i rëndësishëm në marrjen e

vendimeve lidhur me caktimin e aftësisë për punë, vendimi i të cilëve, përsa i takon

caktimit të aftësisë për punë është i formës së prerë.

Edhe pse janë bërë rregullimet e duhura ligjore për t’i dhënë kompetenca dhe

njëkohësisht edhe përgjegjësinë e marrjes së vendimeve, organizimi i KMACP – ve

bëhet sipas rregullores së datës 30.05.2005 “Për organizimin, të drejtat, detyrat dhe

funksionimin e komisionit mjekësor të caktimi për punë të invalidëve” , e cila është

rregullorja që përcakton edhe të drejtat dhe detyrimet e KMCAP – ve rajonal.

Dinamika e pensioneve të invaliditetit ka nxjerrë në pah nevojën për përmirësime

të kritereve mjekësore, për përjashtimin nga këto kritere të disa prej diagnozave të

cilat nuk përbëjnë objekt të vërtetë për invaliditet të plotë, ndërkohë që mund të jetë

bërë e domosdodshme përfshirja në to e diagnozave të tjera, të cilat për nga shkalla e

dëmtimit të shëndetit që paraqesin mund të jenë objekt për përfitimin e pensioneve të

invaliditetit. Rishikimi në vazhdimësi i kritereve, e cila është një detyrë e

studiuesve të fushës së mjekësisë por edhe aktuarëve lidhur me përhapjen e llojit të

diagnozave dhe shtrirjen në grup mosha të ndryshme do të bënte më fleksibël

skemën e pensioneve të invaliditetit.

Duke marrë përgjegjësitë e veta secila prej hallkave në zinxhirin e dhënies së

përfitimit të pensionit të invaliditetit, skema e përfitimit të pensionit të invaliditetit do

të shërbente më mirë në funksion të qëllimit për të cilën është krijur, dhënien e

përfitimeve në rastin e pakësimit të të ardhurave si rezultat i pamundësisë fizike për të

punuar. Organizimi i KMCAP – ve me mjekë të cilët nuk janë të specialiteteve të

duhura dhe që nuk plotësojnë kriteret për të qenë anëtarë të tyre duhet të

përjashtohet si mundësi, pasi kjo është pikënisja për pensione invaliditeti të merituara.

Në drejtim të mirëmenaxhimit të skemës së përfitimeve të invaliditetit shërben

dixhitalizimi i të dhënave dhe ngritja e mekanizmave për bashkëpunim on – line mes

institucioneve mjekësore që lëshojnë fletët e drejtimit për në KMCAP dhe Institutit të

Sigurimeve Shoqërore.

2.2 Pensionet e reduktuara të invaliditetit

Në rastet kur personi i vlerësuar invalid i plotë sipas vendimit të Komisionit

Mjekësor të Caktimit të Aftësis për Punë nuk plotëson periudhën e duhur për të

përfituar pension invaliditeti të plotë, e cila deri në datën 31 dhjetor 2014 llogaritej

sipas formulës:


49

𝐌𝐨𝐬𝐡𝐚 𝐞 𝐩𝐞𝐫𝐬𝐨𝐧𝐢𝐭 𝐧ë 𝐦𝐨𝐦𝐞𝐧𝐭𝐢𝐧 𝐞 𝐢𝐧𝐯𝐚𝐥𝐢𝐝𝐢𝐳𝐢𝐦𝐢𝐭 − 𝟐𝟎

𝟐

Ndërsa nga data 1 janar 2015 sipas formulës:

𝟑

𝟒 (𝒎𝒐𝒔𝒉𝒂 𝒆 𝒑𝒆𝒓𝒔𝒐𝒏𝒊𝒕 𝒏ë 𝒎𝒐𝒎𝒆𝒏𝒕𝒊𝒏 𝒆 𝒊𝒏𝒗𝒂𝒍𝒊𝒅𝒊𝒛𝒊𝒎𝒊𝒕 – 𝟐𝟎 )

skema e sigurimeve shoqërore ofron mbrojtje nëpërmjet pensioneve të reduktuara të

invaliditetit.

Kusht i rëndësishëm për këtë përfitim, është vlerësimi i gjendjes shëndetësore nga

Komisoni Mjekësor i Caktimit të Aftësisë për Punë. Në termin “Invaliditet i

reduktuar” reduktimi ka të bëjë me periudhën e sigurimit dhe jo gjendjen

shëndetësore lidhur me aftësinë për punë. Caktimi i pensionit të invaliditetit të

reduktuar bëhet vetëm për ato individë, të cilët janë vlerësuar invalidë të plotë për

nga gjendja shëndetësore, por nuk e kanë plotësuar periudhën e nevojshme të

sigurimit. Përfitimi i pensionit të reduktuar të invaliditetit caktohet mbi vitet e punës të

individit në raport me periudhën e sigurimit që do të duhej për të përfituar pension të

plotë invaliditeti.

Nocioni i pensionit të invaliditetit të reduktuar u përfshi për herë të parë në skemën

e sigurimeve shoqërore me ndryshimet që iu bënë ligjit, në vitin 2005.

Përfshirja e llojit të pensionit të invaliditetit të reduktuar në skemën e përfitimeve,

ndikoi në ofrimin e një skeme mbrojtjeje për personat që vlerësoheshin të paaftë

plotësisht nga gjendja shëndetësore, por nuk plotësonin kushtin e domosdoshëm të

periudhës së sigurimit Në të njëjtën kohë kjo ndikoi edhe në rritjen e numrit të

përfituesve në skemën e përfitimit të pensioneve të invaliditetit.

Për të gjithë specialistët që administrojnë skemën e sigurimeve shoqërore është me

rëndësi të bëhet dallimi i kushteve të përfitimit të pensionit të reduktuar të

invaliditetit, pasi janë konstatuar raste të caktimit të pensionit të invaliditetit të

reduktuar edhe për personat të cilët nuk janë në kushtet e invaliditetit të plotë për nga

gjendja shëndetësore.

Përcaktimi i saktë i kushteve të përfitimit të pensionit të invaliditetit të reduktuar është

me rëndësi jo vetëm për vendosjen në kushtet e përfitimit të individëve të cilët janë

kërkues të këtij përfitimi, por edhe për një menaxhim të drejtë të fondeve të

buxhetit të sigurimeve shoqërore. Kjo ka rëndësi edhe për faktin se me përfshirjen si

përfitues të mundshëm në skemën e sigurimeve shoqërore, përveç se trajtohen

financiarisht nga skema e sigurimeve shoqërore, në kohën kur plotësojnë moshën


50

për pension të plotë pleqërie, e gjithë periudha gjatë së cilës kanë përfituar pension

invaliditeti u njihet periudhë sigurimi për të llogaritur pensionin e pleqërisë.

2.3 Pensionet e pjesshme të invaliditetit

Në legjislacionin shqiptar të sigurimeve shoqërore është i njohur si lloj i veçantë i

përfitimit, pensioni i pjesshëm i invaliditetit. Kur në vendimet e Komisionit Mjekësor

të Caktimit të Aftësisë për Punë, është përcaktuar që individët janë vlerësuar pjesërisht

të aftë për punë, ato kanë të drejtën e përfitimit të pensionit të pjesshëm të

invaliditetit.

Skema e pensioneve të pjesshme të invaliditetit, kërkon një analizë dhe vëmendje

për vetë problematikën dhe specifikën që paraqet. Kushtet ligjore për dhënien e

pensionit të pjesshëm të invaliditetit janë të lidhura ngushtësisht me plotësimin e

periudhës minimale të sigurimit (nuk mund të flitet për pension të reduktuar në rastet e

invaliditetit të pjesshëm), e cila llogaritet ashtu siç llogaritet periudha e sigurimit për

pensionin e plotë të invaliditetit, por edhe me vendimin e KMCAP – it, i cili është

përcaktues në dhënien e të gjitha llojeve të pensioneve të invaliditetit. Sipas

përcaktimeve ligjore, ky përfitim jepet kur personat bëhen të paaftë për të kryer

punën e fundit, por mund të punojnë në kushte të veçanta pune. Pra, në konceptin

ligjor përfitimi i pensioneve të pjesshme të invaliditetit është i lidhur ngushtësisht

me marrëdhëniet e punës. Personat që e përfitojnë atë ose duhet të punojnë në

kushte të tjera pune, me një pagë më të ulët seç përfitonte nga marrëdhënia e

mëparshme e punës, ose të punojnë në të njëjtën punë, por me një orar të reduktuar.

Trajtimi i këtij lloj përfitimi në më të shumtën e rasteve është bërë, duke iu referuar

datës së fillimit të invaliditetit. Në vendimet e Komisionit Mjekësor të Caktimit të

Aftësisë për Punë, gjejmë vlerësimet “I aftë për punë të lehta”, “6 orë në punën që

bën”. Në të dy këto raste të vlerësimit të gjendjes shëndetësore nga Komisioni

Mjekësor i Caktimit të Aftësisë për Punë, vendimet e KMCAP – it janë të lidhura me

punën.

- Së pari, në rastin kur thuhet “I aftë për punë të lehta”, do të thotë që individi

duhet të kryejë një punë tjetër, të një shkalle vështirësie më të vogël nga ajo që bënte

në kohën që u vlerësua invalid i pjesshëm, madje në rastet kur paga është e një

niveli më të ulët, shuma që merr si rezultat i vlerësimit invalid i pjesshëm, duhet të

zëvendësojë pakësimin e të ardhurave deri në një nivel të caktuar.

- Së dyti, kur sipas vlerësimit nga Komisioni Mjekësor i Caktimit të Aftësisë

për Punë është vlerësuar “6 orë në punën që bën”, individi duhet të paguhet nga

qendra e punës me një pagë që i korespondon ¾ e normës ditore.


51

Të dy përcaktimet e mësipërme lidhur me aftësinë për punë për invaliditet të

pjesshëm, në fakt janë përcaktime që janë të rrjedhura nga ligji i mëparshëm, i

cili kishte të përcaktuara mjaft qartë kriteret e përfitimit të pensionit të pjesshëm të

invaliditetit. Madje, ekzistonte një koordinim mjaft i mirë mes qendrave të punës, pranë

të cilave ishin punësuar invalidët e pjesshëm dhe strukturave të sigurimeve shoqërore.

Në situatën aktuale të administrimit të skemës së përfitimeve të pensioneve të

pjesshme të invaliditetit, një fenomen i tillë, pothuajse nuk ekziston.

Të gjithë individët, të cilët vlerësohen pjesërisht të paaftë për punë, si ato që

vlerësohen “8 orë punë të lehta” apo “6 orë në punën që bën”, përfitojnë nga skema

e sigurimeve shoqërore pension të pjesshëm invaliditeti në masën 50 % të pensionit të

plotë të invaliditetit. Nuk ka një përfitim limit të vendosur, për përcaktimin e vlerës

së pensionit të invaliditetit të pjesshëm, në varësi të përcaktimit të humbjes së aftësisë

për punë.

Problematikë të veçantë, paraqesin rastet e pensioneve të pjesshme të invaliditetit, të

cilët periudhën e fundit të sigurimit e kanë si persona të vetëpunësuar në bujqësi. Për

këtë kategori përfituesish, përcaktimi nga Komisioni Mjekësor i Caktimit të Aftësisë

për Punë, “8 orë punë të lehta” apo “6 orë në punën që bën”, krijon kundërshti, pasi

nuk ekziston një mekanizëm matës lidhur me punën e të vetëpunësuarve në bujqësi,

për ta bërë më fleksibël edhe vendimin e Komisionit Mjekësor të aktimit të Aftësisë

për Punë.

I trajtuar në këndvështrimin e administrimit të këtij lloj përfitimi, por edhe ajo që

është më e rëndësishmja, mirëadministrimit të fondeve të sigurimeve shoqërore, mund

të thuhet që është nevojë emergjente ndërhyrja në aktet ligjore për saktësimin e

kushteve ligjore për përfitimin e pensionit të invaliditetit të pjesshëm dhe vendosjen e

mekanizmave mbi kontrollin e pagesave të përfitimeve të pensioneve të pjesshme të

invaliditetit.


44. Material trajnimi per sistemin e pensioneve

dhe financimin e sigurimeve shoqerore

Moduli 5, fq.1. 45.Ligji nr. 7703, dt. 11.5.1993, I ndryshuar, neni 40 52

3. PENSIONET FAMILJARE

Një nga objektivat e sigurimeve shoqërore, të cilat janë të shprehura pothuaj në të

gjithë dokumentat bazë të cilët kanë shërbyer si pikënisje të iniciativave ligjore për

mbrojtje sociale, është dhënia e mbrojtjes në rastin e vdekjes së kryefamiljarit, ose siç

janë të njohura në terminologjinë e sigurimeve shoqërore, përfitimet familjare. Në

Konventën nr. 102 të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, pjesa X e saj i

dedikohet plotësisht përfitimeve familjare. Edhe në legjislacionin shqiptar të

sigurimeve shoqërore përfitimet familjare zënë një vend të rëndësishëm dhe

përbëjnë 11 % të vëllimit të përgjithshëm të pensioneve të skemës së sigurimeve

shoqërore.

Pensioni familjar është një lloj përfitimi, i cili është i lidhur me disa kushte

specifike kualifikuese dhe karakterizohet nga fakti që përfituesit duhet të kenë

marrëdhënie specifike me një person tjetër i cili është i mbrojtur ndaj një rreziku, siç

është pleqëria ose invaliditeti (44). Pensionet familjare synojnë të arrijnë një nivel

kompensimi në rastin e e humbjes së mbështetjes ekonomike të dhënë më parë nga

personi që ka humbur jetën.

Mbrojtja që ofrohet për individët e caktuar, në formën e pensionit familjar bëhet për

një kategori të caktuar personash, të cilët janë të lidhur në një marrëdhënie familjare

me personin që humb jetën. Pensioni familjar është pjesë e pensionit që merrte ose i

takonte të merrte i ndjeri dhe atë e përfitojnë: (45)

1. E veja kur ajo plotëson kushtet:

- Është mbajtëse e një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8

vjeç;

- E paaftë për punë;

- Ka mbushur moshën 50 vjeç (deri në 31 12.2014)

- Ka mbushur moshën 55 vjeç (nga data 1.1.2015)

2. Burri i ve kur ai plotëson kushtet:

- Është mbajtës i një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8

vjeç;

- I paaftë për punë;

- Ka mbushur moshën 60 vjeç;

3. Jetimi që ishte në ngarkim të personit që vdiq dhe ka moshën nën 18 vjeç, ose deri

në 25 vjeç, nëse studion ose është i paaftë për punë para se të arrijë moshat e

mësipërme.

4. Prindërit, kur kanë arritur moshën 65 vjeç ose janëtë paaftë për punë: prindërit e

prindërve, njerku e njerka, kur nuk kanë persona që detyrohen t’i mbajnë, nëse


53

provohet se jetonin në të njëjtën familje me atë që vdiq jo më pak se një vit para

momentit të vdekjes dhe kanë arritur moshën 65 vjeç, ose janë të paaftë për punë.

5. Nipërit e mbesat, kur janë në ngarkim të atij që vdiq dhe bënin pjesë në të njëjtën

familje me të. Në një rast të tillë ato trajtohen si jetimë.

E drejta e pensionit familjar, humbet në rastin kur e veja apo personi i ve

martohen. Kushtet kualifikuese për përfitimin e pensionit familjar, përveç

ekzistencës së një marrëdhënieje familjare, janë të lidhura edhe me të drejtën që

kishte individi apo do të kishte për një lloj pensioni, nga i cili lind kjo e drejtë

përftimi.

Për personin e ve masa e përfitimit vendoset në vlerën 50 % të masës së përfitimit

që kishte ose i takonte të merrte i ndjeri/a, ndërsa për jetimët masa e përfitimit është

25 % e tij.

Problematika që ndeshet gjatë zbatimit të kësaj skeme përfitimi, është kryesisht e

karakterit financiar, meqenëse kushtet e përfitimit janë qartësisht të përcaktuara.

Mungesa e periudhave të nevojshme të sigurimit nga personat që humbin jetën, bën që

masa e përfitimit në mjaft raste të jetë në nivele mjaft të ulta, deri në të

papërfillshme. Në funksion të mbrojtjes që realizojnë dhe për të cilën janë

projektuar sistemet e sigurimeve shoqërore e konkretisht skemat e pensioneve

familjare, vendosja e niveleve dysheme në varësi të numrit të pjesëtarëve në

pensionin familjar do të shërbente për sigurimin e të ardhurave për familjet të cilat

janë përballur me situatat e humbjes së pjesëtarëve të tyre, të cilët ishin edhe

siguruesit e të ardhurave financiare për familjen.

Ndryshimet ligjore që filluan zbatimin e tyre nga data 1 janar 2015, mund të themi

që ka vendosur në kushte mjaft shtrënguese përfitimin e pensionit familjar nga

personat që ishin në ngarkim të personit që vdiq. Vendosja në kushtet e përfitimit të

pensionit të invaliditetit për personin që humbi jetën në kushtet e reja ligjore,

pothuajse e redukton numrin e individëve që mund të përfitojnë pensione familjare.

Megjithëse reforma në sistemin e pensioneve sapo ka filluar, pensionet familjare, nuk

janë trajtuar në këndvështrimin e një skeme të mbrojtjes sociale, duke patur parasysh

edhe problematikën që mbart në vetvete kjo shtresë, të cilën përveç të tjerash

përballen me humbjen e mbajtësit të familjes.

Nëse do të rishikohen kushtet e përfitimit si dhe masat e përfitimit të pensioneve

familjare duke vendosur nivele të poshtme dhe të sipërme të përfitimit, sipas numrit të

pjesëtarëve në përfitim, dhe në rastet kur nuk mund të përfitohet nga kushtet

kualifikuese, të bëhet ndërhyrja nga buxheti i shtetit, për rimbursimin e të ardhurave

deri në nivelin e poshtëm, do ta bënte skemën më përfaqësuese në drejtim të funksionit

që ato kanë.


54

Efekti që bën rimbursimi nga buxheti i shtetit në këto raste, është më i ndjeshëm

nga pikëpamja sociale, në krahasim me rimbursimin që i bëhet kontributit të

sigurimit të detyrueshëm shoqëror të personave të vetëpunësuar në bujqësi, të cilët

janë një shtresë në moshë aktive dhe realizojnë të ardhura nga veprimtaria e tyre

ekonomike.


55

4. PËRFITIMET MBI PAAFTËSINË E PËRKOHSHME NË PUNË

Pjesë përbërëse e përfitimeve që jepen nga skema e sigurimeve shoqërore janë edhe

përfitimet e paaftësisë së përkohshme në punë dhe ato për periudhën e barrëlindjeve.

Kjo skemë është e lidhur me mënyrën si funksionon sistemi i sigurimeve shoqërore, si

një sistem kontributiv dhe sistem miks i kombinuar mes Defined Contribution dhe

Defined Benefit.

Përfitues të kësaj skeme përfitimi nuk janë të gjithë individët që janë pjesëmarrës në

skemën e kontributeve të sigurimeve shoqërore. Në kapitullin e mëposhtëm do të

analizojmë kategoritë e personave të cilët me kontributet e tyre janë pjesëmarrës në

skemën e sigurimeve shoqërore, por në varësi të marrëdhënies që personat kanë me

punësimin bëhet edhe pjesëmarrja sipas degëve të sigurimit.

Jo të gjithë personat e siguruar për degën e pensioneve janë të siguruar edhe në degën e

sigurimit të sëmundjeve apo të barrëlindjeve.

Pagesa e përfitimit të paaftësisë së përkohshme në punë është një e ardhur që i jepet

personit të siguruar, e cila është e kondicionuar:

së pari, nga gjendja shëndetësore, e cila vërtetohet me raport mjekësor;

së dyti, personi duhet të jetë i siguruar, në degën e sigurimit të sëmundjeve.

Edhe shuma e të ardhurave jepet në varësi të periudhës së sigurimit dhe llogaritet në

masën 70 % të mesatares ditore të bazës së vlerësueshme neto për personin që ka deri

në 10 vjet sigurim, dhe në masën 80 % të mesatares ditore të bazës së vlerësueshme

neto për personin që ka mbi 10 vite sigurim. Pagesa për paaftësi të përkohshme në

punë, jepet për një periudhë deri në 6 muaj, periudhë pas së cilës, sipas gjendjes

shëndetësore fillon pagesa e pensionit të invaliditetit. Pagesat e paaftësisë së

përkohshme në punë, sipas statusit të personit që e përfiton, i punësuar në sektorin

publik apo privat, bëhen përkatësisht pranë qendrave të punës apo pranë agjensive të


Shpenzimet për skemën e paaftësisë së përkohshme në punë dhe barrëlindjet për vitin

2013 përbënin 3,4 % të totalit të shpenzimeve që Instituti i Sigurimeve Shoqërore

bëri për skemën e përfitimeve.

Kushti për përfitimin e të ardhurës për barrëlindje është që gruaja e siguruar të ketë

realizuar një periudhë sigurimi prej 12 muaj për çdo rast përfitimi. Periudha e

përfitimit për një grua që plotëson kushtet, është 365 ditë kalendarike, në të cilat

përfshihet edhe periudha prej 35 ditësh përpara lindjes. Shuma e përfitimit deri në

datën 31 dhjetor 2014 llogaritej 80 % e mesatares ditore të bazës së vlerësueshme të

vitit të fundit kalendarik për periudhën e paralindjes si edhe për 150 ditët e para të


56

pas lindjes. Ndërkohë, që shuma e përfitimit reduktohej në vlerën e 50 % të mesatares

ditore të bazës së vlerësueshme të vitit të fundit kalendarik për periudhën e mbetur nga

365 ditët.

Pas datës 1 janar 2015, llogaritja e të ardhurës për barrëlindje i referohet bazës së

vlerësuar neto të dymbëdhjetë muajve të fundit nga data e lindjes të së drejtës.

Në skemën e përfitimeve të barrëlindjeve, numrin më të madh të përfitueseve e

zënë gratë e vetëpunësuara në bujqësi, të cilat për vitin 2013 përbënin pothuaj

50 % të numrit të përfituesve nga kjo skemë përfitimi.

Megjithë efektin social që ofron kjo skemë mbrojtjeje, përsëri qëndrojmë tek fakti

që skema e të vetëpunësuarve në bujqësi, si një skemë e cila ishte projektuar të

funksiononte si skemë e detyrueshme, në fakt funksionon në baza vullnetare, pasi

nuk ekziston një lidhje e drejtë mes personave të evidentuar si kontribues të

mundshëm dhe personave që kontribuojnë në skemë. Nga analiza e bërë numrit të

kontribuesve dhe grupmoshave të cilët janë kontribues në skemë, arrihet në përfundimin

që pagesat në skemën e të vetëpunësuarve në bujqësi bëhen kryesisht me qëllime

përfitimi, duke ditur edhe lehtësirat fiskale të shtetit. Kjo shpjegon edhe rritjen e

numrit të përfitueseve në skemën e përfitimit të barrëlindjeve.

Është për tu theksuar fakti që mënyra si funksionon kjo paketë mbrojtjeje në

funksion të elementit social, nuk është e kompletuar në tërësi. Në mënyrën si është

zbatuar paketa ligjore për këtë kategori mjaft vitale të popullsisë, do të thoja që ka vend

për diskutime dhe rishikime. Një grua, e cila ka ndjekur studimet e larta me shkëputje

nga puna, kur del në pension pleqërie periudha e ndjekjes së studimeve të larta, njihet

periudhë sigurimi për efekt përfitimi të pensionit të pleqërisë. Për këtë kategori,

kontributet për mbulimin e periudhës së studimeve (kryesisht për periudhë 4 vjeçare)

paguhen nga buxheti i shtetit. Për përfitueset gra, koha e gëzimit të pensionit është

mesatarisht 20 – 25 vite.

Ndërkohë që, për një studente e cila vazhdon studimet e larta dhe njëkohësisht bëhet

nënë, sipas ligjit aktual nuk mund të përfitojë pagesën e të ardhurës për barrëlindje.

Prandaj, rishikimi i kushteve për përfitimin e të ardhurës për barrëlindje nga studentet

që bëhen nëna do të ndikojë pozitivisht tek familjet e reja. Kushtet për përfitimin e të

ardhurës për barrëlindje, nisur nga impakti që ka në treguesit demografikë, duhet të

nxiten nga elementë social të gërshetuar edhe me ato kontributivë.


46. VKM nr.788, dt.14.12.2005 “Për përcaktimin

e aksidentit në punë ose për shkak të punës”

47. VKM nr.396, dt.28.06.2007 “Për përcaktimin e 57

sëmundjeve profesionale”

5. PËRFITIMET MBI AKSIDENTET NË PUNË DHE SËMUNDJET

PROFESIONALE

Jo rrallë herë paaftësia e përkohshme në punë shkaktohet nga sëmundjet profesionale apo

nga aksidentet në punë. Prandaj,edhe vëmendja e shumë prej aktorëve social si dhe

institucioneve që trajtojnë fenomene të tilla, përveç trajtimit të pasojave që sjellin ato,

janë të fokusuar edhe në krijimin e kushteve sa më optimale për sigurinë dhe kujdesin

në punë. Të gjendur para situatave të tilla, kur individi përballet me pamundësinë për të

vazhduar punën e tij, për shkak të gjendjes së tij shëndetësore, skema e sigurimeve

shoqërore u vjen në mbrojtje kësaj kategorie nëpërmjet përfitimeve që jepen për këto

raste.

Edhe kjo skemë përfitimi është e lidhur ngushtësisht me pjesëmarrjen në skemën

kontributive të individit. E veçanta e kësaj skeme përfitimi është se kontributet në

degën e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë paguhen nga

punëdhënësi. Shuma e përfitimit për të ardhurën për paaftësi të përkohshme në rast

aksidenti në punë, nga data 1 janar 2015 është në masën 100 % të mesatares ditore të

bazës së vlerësuar neto të gjashtë muajve të fundit, nga data e lindjes të së drejtës, dhe

paguhet për një periudhë deri në 12 muaj, ndryshe nga e ardhura për paaftësi të

përkohshme në rast sëmundjeje të përgjithshme. Ndërkohë që pensioni i invaliditetit në

rast aksidenti në punë dhe sëmundjeje profesionale, për individët që u lind e drejta nga

data 1 janar 2015, llogaritet në masën 80 % të bazës së vlerësuar mesatare neto të vitit të

fundit para lindjes të së drejtës, por jo më pak se 80 % e pagës minimale në shkallë vendi.

Ndryshimet ligjore lidhur me këtë lloj përfitimi përckatuan terma të tjera në caktimin e

masës së përfitimit.

Përfitimet në rastet e sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë, për specifikën

që paraqesin, e bëjnë të domosdoshme bashkëveprimin e institucioneve në

përcaktimin e rasteve të tilla. Proçedurat për përcaktimin e aksidentit në punë janë

të parashikuara në VKM – në nr. 788, datë 14.12.2005 “Për përcaktimin e aksidentit në

punë ose për shkak të punës” (46), ndërkohë që VKM – ja nr. 396, datë 28.06.2007 “Për

përcaktimin e sëmundjeve profesionale” (47) ka listuar sëmundjet profesionale, si

rezultat i të cilave shkaktohet humbja e aftësisë për punë. Të ardhurat në rastet kur i

siguruari humbet aftësinë për punë për shkak të aksidentit në punë apo sëmundjeje

profesionale, përfshijnë:

- të ardhura për paaftësi të përkohshme në punë;

- të ardhura për invaliditet të përhershëm;

- të ardhura për invaliditet të pjesshëm të përhershëm;


58

- të ardhura për paaftësi të përhershme në masë të vogël.

Trajtimi i rasteve të përfitimit lidhur me aksidentin në punë karakterizohet nga një

specifikë e veçantë krahasuar me skemat e tjera të përfitimit sepse nuk kushtëzohet nga

periudha e sigurimit, pra jepet pavarësisht vjetërsisë në punë, mjafton që të vërtetohet

aksidenti në punë apo paaftësia për shkak të sëmundjes profesionle.

Praktika dhe eksperienca e shumë vendeve të botës, por edhe e vendit tonë deri ne

fillim vitet ’90 ka treguar për ekzistencën e institucioneve rehabilituese për personat

me sëmundje profesionale, të cilat kanë si qëllim jo vetëm rehabilitimin e

personave, por edhe reduktimin në një situatë afatgjatë të shpenzimeve nga skema e

sigurimeve shoqërore. Po ashtu, vendosja e kritereve të mirëpërcaktuara lidhur me

trajtimin e rasteve të aksidenteve në punë në koordinim të plotë të të gjithë mekanizmave

shtetërorë, do të bënte një mirëmenaxhim të këtyre rasteve edhe në drejtim të

penalitetetve që duhet të vendosen ndaj punëdhënësve që nuk respektojnë rregullat e

sigurimit në punë.

Për këto lloj përfitimesh, trajtimi i tyre duhet të bëhet në koordinim të plotë me

kontributin e paguar në degën e sigurimit të aksidenteve në punë dhe sëmundjeve

profesionale.


48. Material trajnimi per sistemin e pensioneve dhe

financimin e sigurimeve shoqerore.

Moduli 1, Pensionet, fq.11 59

KAPITULLI I TRETË

KONTRIBUTET E SIGURIMEVE SHOQËRORE

1. Sistemi i sigurimeve shoqërore si një sistem kontributiv.

Në sistemin e sigurimeve shoqërore rol prioritar e mjaft të rëndësishëm paraqet sistemi

kontributiv. Studjuesit e përcaktojnë rolin e tij, si bartësin kryesor të tërësisë së

funksionimit të sistemit të sigurimeve shoqërore. Shkollat e ndryshme të studimeve

ekonomike dhe sociale në momentin që marrin në analizë sistemin kontributiv vlerësojnë

në konceptimin e tij, disa momente të rëndësishme.

Së pari, ato evidentojnë faktin se kur flasim për sistem kontributiv në një sistem

të sigurimeve shoqërore duhet të kemi parasysh se cili është roli i tij në

mbarëvajtjen e këtij sistemi, kryesisht lidhur me qëndrueshmërinë financiare të

këtij sistemi.

Së dyti, evidentimin e rolit të tij, në hartimin me kujdes të programit të mbrojtjes

shoqërore.

Së treti, peshën ndikuese që prezanton një sistem i tillë në shpërndarjen me

efikasitet të burimeve (që realizohen nëpërmjet këtyre kontributeve), si një faktor

mjaft efikas që ndihmon në nxitjen e objektivave si të zhvillimit ekonomik ashtu

edhe të atij shoqëror.

Në trajtimin shkencor të sistemit kontributiv një rëndësi të konsiderueshme merr analiza

që duhet realizuar në kuadrin e nevojës dhe domosdoshmërisë së tij në sistemin e

sigurimeve shoqërore, ecuria dhe evolucioni i tij në vendin ku ai aplikohet, si dhe

evidentimi i mangësive dhe avantazheve që ai paraqet. Nevoja dhe domosdoshmëria e

sistemit kontributiv në sistemin e sigurimeve shoqërore ka qenë parësor në vendin tonë.

Një gjë e tillë ka qenë e ndikuar jo vetëm nga tradita e funksionimit të vetë sistemit, por

edhe nga zhvillimi ekonomik dhe modeli i mbrojtjes shoqërore i cili është aplikuar në

Shqipëri.

Të trajtosh kontributet në një sistem të sigurimeve shoqërore, është një problem sa i gjerë

aq edhe i ndërlikuar. Kjo për faktin se sistemi kontributiv filloi aplikimin e tij nga data

1.1.1994 pas një periudhe të gjatë kohe, ku kishte funksionuar sistemi i centralizuar.

Nisur nga funksionet bazë të sistemeve të mbrojtjes shoqërore, të cilat konsistojnë tek

funksioni i rrjetit të sigurimit si dhe funksioni i mbajtjes së të ardhurave (48)

përcaktimi i mënyrës se si do të operojë metoda e mbrojtjes shoqërore është i lidhur

ngushtësisht me metodat e financimit.


49.Ligji nr. 7703, dt.11.5.1993, neni 14, 19.

60

Zakonisht skemat e sigurimeve shoqërore janë pjesërisht të financuara ose të financuara

sipas sistemit PAYG (pay – as – you – go). Për skemat e sigurimeve shoqërore burimi i

realizimit të fondit, nëpërmjet të cilave sigurohen funksionet e mbrojtjes shoqërore, janë

kontributet e punëdhënësit dhe të të punësuarit, të cilat përfaqësojnë në vetvete një shumë

të paguar nga të ardhurat e tyre mujore, të cilat shkojnë për fondin e sigurimeve

shoqërore. Kontributet e sigurimeve shoqërore, të cilat ndahen në pesë degë të

sigurimeve, përbëjnë bazën për përfitimet e ardhshme, gjithmonë kur plotësohen kushtet

e paracaktuara për lindjen e të drejtave për përfitime.

Parimi sipas të cilit funksionon sistemi i pensioneve PAYG “paguaj në vazhdimësi”

është i lidhur ngushtësisht me mënyrën dhe rrugët e financimit të këtij sistemi i cili

realizohet nëpërmjet kontributeve të mbledhura nga personat e punësuar për të njëjtën

periudhë për të cilën paguhen përfitimet. Individët e punësuar paguajnë në një masë të

caktuar, kontributin e sigurimeve shoqërore, i cili, i parë nga këndvshtrimi i një

marrëdhënie dypalëshe, luan rolin e nënshkrimit të një kontrate, nga e cila lind një e

drejtë përfitimi në një periudhë të mëvonshme, kur plotësohen kriteret e përfitimit.

2. Degët në të cilat shpërndahet kontributi i sigurimeve shoqërore

Me nisjen e një marrëdhënieje punësimi apo vetëpunësimi, çdo individ përfshihet

në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Nëpërmjet kontributit të tyre mujor,

secili individ krijon llogaritë e tij personale, të cilat do të shërbejnë për llogaritjen

e masës së përfitimit sipas të drejtave që mund t’i lindin gjatë periudhës së punësimit,

por kryesisht pagesa e kontributit të sigurimeve lidhet me përfitimet e pensionit të

pleqërisë.

Madhësia e kontributit të sigurimeve shoqërore administrohet në pesë degë të sigurimeve

të cilat janë: (49)

Dega e sigurimit të sëmundjeve

Dega e sigurimit të barrëlindjeve

Dega e sigurimit të pensioneve

Dega e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë

Dega e sigurimit të papunësisë

Për secilën prej këtyre degëve të sigurimit madhësia e kontributit është e ndryshme,

përkatësisht:

- Dega e sigurimit të sëmundjeve - 0, 3 % e pagws kontributive;

- Dega e sigurimit të barrëlindjeve - 1.4 % e pagws kontributive;

- Dega e sigurimit të pensioneve - 21,6 % e pagws kontributive;

- Dega e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë - 0.3 % e

pagws kontributive;


61

- Dega e sigurimit të papunësisë - 0.9 % e pagws kontributive.

Pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm janë si punëmarrësit ashtu edhe

punëdhënësit. E gjithë shuma kontributive që paguhet nga personat e punësuar

shpërndahet në tre degët e sigurimit që janë dega e sigurimit të sëmundjeve,

barrëlindjeve dhe pensioneve, ndërsa punëdhënësi përveç pjesës së tij të kontributit në

tre degët e mësipërme paguan edhe në degën e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe

të papunësisë.

Kategoritë e personave të cilët kontribuojnë në skemën e sigurimeve shoqërore janë të

klasifikuar sipas marrëdhënies që ato kanë me punën dhe në varësi të kësaj përcaktohet

edhe dega e sigurimit në të cilën do të kontribuojnë personat e siguruar.

Për kategorinë e personave të punësuar, pagesa e kontributit shkon në të pesë degët e

sigurimit, ndërsa për personat e vetëpunësuar madhësia kontributive shpërndahet vetëm

për disa degë të sigurimit. Dega e sigurimit të pensioneve është dega në të cilën çdo

person i siguruar që ka një marrëdhënie me punësimin është pjesëmarrës në të.

Megjithëse kontributi i sigurimeve shoqërore për degën e papunësisë tërhiqet së bashku

me kontributin e degëve të tjera të sigurimit, përfitimi që rrjedh nga kjo degë e

sigurimit administrohet nga zyrat rajonale të punësimit.

Lidhja që ekziston mes pjesëmarrjes në skemën e sigurimit dhe lindjes të së drejtës

për përfitim është mekanizmi që funksionon për përcaktimin e parametrave në

llogaritjen e masës së përfitimit. Vlera e kontributit të sigurimeve shoqërore ka

pësuar ndryshime, të cilat kanë qenë me tendencë uljen e masës kontributive.

Ndryshimi i masës kontributive është diktuar nga disa faktorë.

- Niveli i lartë i kontributeve të sigurimeve shoqërore ndikon për një kosto të

lartë të punës.

- Niveli i lartë i kontributit të sigurimeve shoqërore ndikon për mospjesëmarrje

në skemën e sigurimeve shoqërore, pra për nxitje të evazionit kontributiv.

- Niveli i lartë i kontributit të sigurimeve shoqërore, ndikon për një lidhje jo të

drejtë të pagës reale dhe asaj mbi të cilën në fakt paguhen kontributet e

sigurimeve shoqërore, fenomen i cili njihet ndryshe edhe si evazioni gri.

Nisur nga faktorët e përmendur më sipër, herë pas here janë ndërmarrë iniciativa

ligjore për reduktimin e masës së detyrimit për kontributin e sigurimeve shoqërore.

Ndryshimet në masën e kontributit janë pasqyruar në tabelën e mëposhtme:


62

Tabela nr. 2. Ndryshimi i masës kontributive gjatë viteve sipas degëve të sigurimit

1.10.1993 1.3.1995 1.7.2002 1.9.2006 1.5.2009

Sëmundje 1.5 % 1.5 % 0.8 % 0.8 % 0.3 %

Barrëlindje 2.8 % 2.8 % 2.3 % 2.3 % 1.4 %

Pensione 31.7 % 31.7 % 29.9 % 23.9 % 21.6 %

Aksidente dhe

Sëm.prof. 0.5 % 0.5 % 0.5 % 0.5 % 0.3 %

Papunesi 6.0 % 6.0 % 5.0 % 2.0 % 0.9 %

Sig.shoq. 42.5 % 42.5 % 38.5 % 29.5 % 24.5 %

Sig. shend. 3.4 % 3.4 % 3.4 % 3.4 %

TOTALI 42.5 % 45.9 % 41.9 % 32.9 % 27.9 %

Për llogaritjen e kontributit të sigurimeve shoqërore Këshilli i Ministrave çdo vit ka

përcaktuar pagën minimale dhe maksimale për efekt të pagesës së kontributit të

sigurimeve shoqërore. Deri në datën 31 dhjetor 2014 raporti mes pagës minimale dhe

pagës maksimale për efekt të llogaritjes së kontributit të sigurimeve shoqërore ishte në

vlerat 1 : 5, ndryshe nga raporti në vlerat 1 : 3 që ishte në vitet e para të fillimit të

implementimit të ligjit të sigurimeve shoqërore, raport i cili u ruajt deri në vitin 2002.

Iniciativat e ndërmarra për reduktimin herë pas here të masës së kontributit, kanë

synuar rritjen e numrit të pjesëmarrësve në skemë si kontribues, por në të njëjtën

kohë edhe për zvogëlim të kostos së punës, pasi reduktimi i masës së kontributit

të sigurimeve shoqërore ka prekur në përgjithësi pjesën që i takon si detyrim,

punëdhënësit, ndërkohë që detyrimi i punëmarrësit, pothuaj ka mbetur në të njëjtat

nivele, me përjashtim të reduktimit që iu bë madhësisë së kontributit, në qershor të vitit

2002, me 0.5% të madhësisë kontributive që i takonte punëmarrësit.

Grafiku nr. 3. Niveli i kontributit sipas pjesëmarrjes, në raport me totalin

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

1.10.19931.3.1995

1.7.20021.9.2006

1.5.2009

Punedhenes

Punemarres

TOTALI


63

Neni 2 i ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e

Shqipërisë” ka përcaktuar që sigurimi shoqëror është i detyrueshëm dhe mbron me të

ardhura :

1. Personat e punësuar në lidhje me:

a. Paaftësinë e përkohshme në punë për shkak të sëmundjes;

b. Barrëlindjen;

c. Pleqërinë, invaliditetin dhe humbjen e mbajtësit të familjes;

d. Aksidentin në punë dhe sëmundje profesionale;

e. Papunësinë.

2. Personat e tjerë ekonomikisht aktivë (punëdhënësi dhe të vetëpunësuarit) në lidhje

me:

a. Barrëlindjen;

b. Pleqërinë, invaliditetin dhe humbjen e mbajtësit të familjes

Pra, përcaktimi që bëhet tek neni 2 i ligjit ka bërë një ndarje të individëve në lidhje me

marrëdhënien që kanë ato me punësimin, sipas statusit të tyre në këtë marrëdhënie.

Ndarja nuk është bërë sipas gjinisë së individit. Sipas ndarjes që i është bërë kategorive

kontribuese, si personat e punësuar dhe personat e vetëpunësuar janë kontribues në

degën e sigurimit të barrëlindjeve dhe të pensioneve, e cila kjo e fundit është edhe dega

me peshën specifike më të madhe në tërësinë e madhësisë së kontributeve.

Kategorizimi që i bëhet personave të cilët duhet të kontribojnë në skemën e detyrueshme

të sigurimeve shoqërore, lejon të dallojmë edhe marrëdhënien që ka secili prej tyre me

punësimin, si i punësuar apo i vetëpunësuar. Jo çdo person i cili ka kontribuar në skemën

e sigurimeve shoqërore mund të përfitojë të ardhurën e papunësisë apo të ardhura për

shkak të një aksidenti në punë. Kjo shpjegohet me faktin që gjatë veprimtarisë së tyre

ekonomike individët nuk kanë qenë pjesëmarrës në skemën e sigurimeve shoqërore,

nëpërmjet pagesës së kontributit të sigurimeve shoqërore, lidhur me papunësinë apo

aksidentin në punë:

Ndarja që i është bërë individëve sa i përket pjesëmarrjes në skemën e sigurimit të

detyrueshëm shoqëror është e lidhur ngushtësisht dhe përcakton njëkohësisht edhe

lindjen e të drejtave për përfitime në momentin kur ato kërkojnë një përfitim të caktuar.

Në analizën që i bëhet madhësisë së kontributit të sigurimit shoqëror për një person të

punësuar do të kemi konfigurimin e mëposhtëm:

Kontributi i detyrueshëm për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore për një person të

punësuar është në vlerën 27. 9 % të pagës mujore, por gjithnjë në kufijtë e pagës

minimale dhe maskimale për efekt kontributi. Kjo vlerë është e ndarë mes punëdhënësit

dhe punëmarrësit. Nga kjo, 16, 7 % e pagës kontributive të punonjësit paguhet nga

punëdhënësi dhe pjesa tjetër 11,2 % e pagës kontributive paguhet nga punëmarrësi. Në


64

secilën prej këtyre pjesëve përbërëse përfshihet kontributi i detyrueshëm i sigurimit

shëndetësor, i cili llogaritet 1, 7 % të pagës për secilin prej pjesëmarrësve në pagesën e

kontributit të detyrueshëm shoqëror dhe shëndetësor.

Nga madhësia e pagës për efekt pagese të kontributit shoqëror dhe shëndetësor 3,4 % e

saj shkon për sigurimin shëndetësor, ndërsa pjesa tjetër prej 24,5 % e pagës është

kontributi i sigurimit të detyrueshëm shoqëror.

E shprehur ndryshe, madhësia e kontributit e ndarë përklatësisht për sigurimin shoqëror

dhe shëndetësor në raport me totalin e shumës kontributive paraqitet si më poshtë:

Diagrama nr. 2. Kontributi i sig.shoq. dhe shendetësor ne raport me madhesine kontributive

88%

12%

Kontributi i sigurimit shoqëror dhe shendetesor ne raport me madhesine

kontributive

Sigurime shoqerore Sigurime shëndetësore


65

Kjo madhësi kontributi e trajtuar në raport me pjesëmarrësit në pagesën e shumave

kontributive paraqitet si më poshtë:

Diagrama nr.3. Madhesia e totalit te shumes kontributive ne raportin punedhenes/punemarres

Duke analizuar konfigurimin e mësipërm, shihet qartë që pjesa e shumës kontributive që

paguan punëmarrësi është 40 % e totalit të shumës kontributive që paguhet në fondin e

sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore.

Çdo vit përcaktohet niveli i pagave kontributive (i pagës mbi të cilën do të paguhet

kontributi i sigurimeve shoqërore). Që nga viti 2002 raporti i pagës minimale dhe

maksimale për efekt të pagesës së kontributeve deri në datën 31.12.2014 ishte në vlerën

1 : 5, pra paga maksimale sipas të cilës bëhej pagesa e kontributit të sigurimit shoqëror

dhe shëndetësor ishte sa pesëfishi i pagës minimale mbi të cilën llogaritej pagesa e

kontributit të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore. Raporti i pagave kontributive, nuk

ruhej në raportin që ekziston në nivelin e përfitimeve. Vlera e kontributit që

personat e siguruar paguajnë gjatë gjithë jetës së tyre, në raport me madhësinë e

përfitimit që ato merrnin, kur i lindte e drejta për përfitim të pensionit deri në datën 31

dhjetor 2014 nuk ruante te njejtin raport. Perfitimi i pensionit ishte një madhësi, e cila

luhatej në raportin 1 : 2, pra pensioni maksimal i pleqërisë ishte sa dyfishi i pensionit

minimal. Ky raport i vlerave të përfitimit, i cili nuk shkonte në të njëjtin drejtim me

raportin e pagave kontributive, ishte një nga elementët nxitës për rishikimin e mënyrës

së funksionimit të së ardhmes së skemës së sigurimeve shoqërore.

Analiza e mbledhjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore shërben për të

vlerësuar në detaje atë çfarë, individi pjesëmarrës në skemën e sigurimeve shoqërore

akumulon gjatë viteve në buxhetin e sigurimeve shoqërore, por duke patur parasysh

Punëdhësi 60%

Punëmarrësi 40%

Madhësia e totalit të shumës së kontributit të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore

në raportin Punëdhënës/ Punëmarrës


50. Ligji nr. 7703, dt. 11.05.1993,I ndryshuar, neni 9

66

edhe atë çfarë ai përfiton në përfundim të këtij proçesi akumulimi, në momentin e

lindjes të së drejtës. E vlerësuar në kontekstin se skema e sigurimeve shoqërore është një

skemë e mbrojtjes sociale, por funksionon si skemë kontributive, pagesa e kontributit

të sigurimeve shoqërore gjatë gjithë periudhës së punësimit të një individi, është

“primi” i kontratës që individi ka me Institutin e Sigurimeve Shoqërore.

3. Kategoritë e skemave të përfitimeve të cilat njihen si periudha sigurimi në

skemën e sigurimeve shoqërore.

Sistemi i sigurimeve shoqërore i konceptuar si një sistem i cili funksionon mbi

parimet kontributive, të orienton drejt shtyllës kryesore të sistemit, e cila është skema e

kontributit të sigurimeve shoqërore si një element kyç, i rëndësishëm për

mirëfunksionimin e sistemit të sigurimeve shoqërore. Kontributet e sigurimeve

shoqërore janë burimi i realizimit të të ardhurave për financimin e buxhetit të sigurimeve

shoqërore. Përveç kontributeve direkte që personat e punësuar apo të vetëpunësuar

paguajnë në fondin e sigurimeve shoqërore, për disa kategori të tjerë individësh, të cilët

si rezultat i një statusi të veçantë, përfitojnë të ardhura për periudha të caktuara

kohore, për këto periudha, njohja e tyre si periudhë sigurimi është e lidhur me

kontributet që buxheti i shtetit paguan dhe transferon drejt buxhetit të sigurimeve

shoqërore. Analiza që i bëhet faktit se mbi çfarë page paguhen këto kontribute përpara

se ato të transferohen në buxhetin e sigurimeve shoqërore, dhe më pas se mbi çfarë page

në të vërtetë bëhet llogaritja e bazës së vlerësueshme për të caktuar përfitimin (pagat që

i përkasin këtyre periudhave të sigurimit) të orienton në një diskutim, i cili kërkon një

shtjellim më në detaje të këtij fenomeni. Në legjislacionin e sigurimeve shoqërore,

janë të njohura si periudha sigurimi për efekt përfitimi të pensioneve disa periudha

specifike të parashikuara në ligj, gjatë së cilave individët gëzojnë një status të veçantë.

Periudhat të cilat konsiderohen periudha sigurimi, gjatë të cilave individët nuk kanë

qenë në marrëdhënie pune, janë si më poshtë: (50)

Periudha gjatë së cilës personat kryejnë shërbimin e detyrueshëm ushtarak njihet

periudhë sigurimi, dhe kontributi llogaritet mbi bazën e pagës që këta individë kanë

patur para se të kryenin shërbimin e detyrueshëm ushtarak, ose në mungesë mbi bazën e

pagës minimale.

Periudha gjatë së cilës personat trajtohen me pagesë papunësie, për shkak të ndërprerjes

së marrëdhënieve të punës, njihet periudhë sigurimi. Kontributi i sigurimeve shoqërore

për këtë periudhë mbulohet nga buxheti i shtetit dhe llogaritet mbi bazën e pagës që

individët kishin përpara se të ndërpriteshin marrëdhëniet e punës.

Periudha gjatë së cilës personat trajtohen me pagesë kalimtare sipas ligjit nr. 8097, datë

21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave që kryejnë funksione

kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit”, ligjit nr. 10 142, datë 15.05.2009 “Për


67

sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të Forcave të Armatosura” njihet

periudhë sigurimi dhe kontributi i sigurimeve shoqërore për këtë periudhë llogaritet mbi

bazën e pagës të realizuar nga këta persona përpara se të fillonin trajtimin me pagesë

kalimtare.

Periudha gjatë së cilës ushtarakët trajtohen me pension të parakohshëm për vjetërsi

shërbimi, sipas ligjit nr. 10 142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të

ushtarakëve të Forcave të Armatosura, të punonjësve të Policisë së Shtetit, të

Punonjësve të Policisë së Burgjeve, të Policisë së mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit e

të Punonjësve të Shërbimit të Kontrollit të Brendshëm në RSH” njihet periudhë sigurimi

dhe kontributi i sigurimeve shoqërore llogaritet mbi bazën e pagës referuese mbi të cilën

është llogaritur masa e pensionit të parakohshëm.

Periudha gjatë së cilës personat përfitojnë trajtim të veçantë si ish punonjës të nëntokës,

sipas ligjit nr. 8685, datë 9.11.2000 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë

punuar në miniera, në nëntokë”, apo si ish punonjës të industrisë ushtarake sipas ligjit

nr. 9179, datë 29.01.2004 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë punuar në

disa ndërmarrje të industrisë ushtarake”, njihet periudhë sigurimi dhe kontributi për

gjithë periudhën e përfitimit llogaritet në nivelin minimal të pagës kontributive në kohën

kur merret vendimi për caktimin e pensionit dhe përballohet nga buxheti i shtetit.

E njëjta gjë vlen edhe për periudhën gjatë së cilës gratë kanë ndjekur studimet e larta me

shkëputje nga puna, si dhe për personat që kanë përfituar një pagesë, si kujdestar, për

shkak se u shërbejnë personave me aftësi të kufizuar, me statusin e para dhe

tetraplegjikut, e përcaktuar kjo sipas vendimit të KMCAP – it, i cili u ka njohur të

drejtën personave me aftësi të kufizuar që të kenë kujdestar. Por, periudha gjatë së cilës

gratë kanë ndjekur studimet e larta do të njihet periudhë e sigurimit për efekt përfitimi të

pensionit të pleqërisë deri në 31.12.2032.

Pensioni i pjesshëm i invaliditetit është një përfitim, që u jepet personave pjesërisht të

paaftë për punë, sipas vendimit të KMCAP – it. Deri në datën 30.09.1993, datë në cilën

është zbatuar ligji nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për sigurimet shoqërore shtetërore në

Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë”, pensioni i pjesshëm i invaliditetit

caktohej vetëm për personat të cilët ishin në marrëdhënie pune dhe lidhej ngushtësisht

me profesionin e punës që kryenin. Aktualisht, pensioni i pjesshëm i invaliditetit, përveç

se u paguhet personave pavarësisht nëse janë të punësuar apo jo, pra pagesa e pensionit

nuk është e lidhur me punësimin, për të gjithë periudhën e përfitimit të pensionit të

pjesshëm të invaliditetit, njihet periudhë e sigurimit dhe kontributet paguhen nga buxheti

i shtetit. Në një gjykim të drejtë dhe racional, pagesa e pensionit të pjesshëm të

invaliditetit në kushte jo punësimi dhe njëkohësisht njohja e kësaj periudhe si

periudhë sigurimi, nuk shkojnë në një drejtim me parimet e funksionimit të sistemit


68

të sigurimeve shoqërore. Në këtë rast kemi mbivendosje të përfitimit dhe kontributit për

të njëjtën periudhë.

Diagrama nr. 4 Shpërndarja sipas strukturës së kontribuesve

Problemi i cili lidhet me këtë kategori personash, siç e theksuam më sipër, ka të bëjë

me projeksionin e këtyre periudhave kontributive tek ajo për të cilën në fund janë të

interesuar të gjithë personat kontribues, tek madhësia e përfitimit.

Periudhat e lartpërmendura, në momentin që individi plotëson kushtet për pension,

njihen periudha sigurimi, duke u llogaritur kështu në totalin e periudhës së sigurimit që

ato kanë realizuar gjatë gjithë veprimtarisë së tyre ekonomike. Për rrjedhojë të gjitha

këto periudha, të cilat ndikojnë në përcaktimin dhe llogaritjen e bazës së vlerësueshme i

cili është element kryesor për llogaritjen e masës së pensionit, kanë ndikimin e tyre në

madhësinë e vlerës së pensionit. Në shumicën e rasteve, ku periudha të caktuara janë

njohur periudha sigurimi sipas ligjit, llogaritja e bazës së vlerësueshme bëhet mbi pagën

në nivelin minimal, por në praktikën e përditshme të shqyrtimit të rasteve të mënyrës së

llogaritjes së masës së pensionit, ndeshemi edhe me një fenomen tjetër.

Ndonëse në përcaktimet ligjore është parashikuar që llogaritja e bazës së vlerësueshme

të bëhet mbi pagën reale që ka patur individi përpara se të përfitojë një trajtim të caktuar

të parashikuar në ligj, llogaritja e saj bëhet mbi pagën minimale, gjë që sjell një bazë

vlerësimi më të ulët për individin, për rrjedhojë edhe një masë pensioni më të ulët.

Përcaktimi i saktë i bazës së vlerësueshme vlerëson në mënyrë të drejtë masën e

pensionit për individin.

20%

3%

29%11%

29%

1%

5%

2%

Struktura e kontribuesveTe punesuar,ndermarrje buxhetore

Te punesuar,ndermarrje jobuxhetore

Te punesuar, firma private

Te vetepunesuar

Te vetepunesuar ne bujqesi

Kontribues vullnetare

Kontribues nga shteti

Kontribues, me perfitim afatshkurter


69

4. Skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, pjesë e rëndësishme e

skemës së sigurimeve shoqërore.

Tashmë skemës së sigurimeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore prej vitesh i

është bashkuar edhe skema e sigurimit të fermerëve, ose siç quhet ndryshe skema e

sigurimit për të vetëpunësuarit në bujqësi. Periudha e ndryshimit të sistemeve shoqërore,

të kalimit nga sistemi i centralizuar në atë të ekonomisë së tregut, përveç dukurive

dhe fenomeneve të tjera u shoqërua me shpërbërjen e ish kooperativave bujqësore si

dhe ndarjen e tokës bujqësore, si rezultat i së cilës lindi shtresa e re e fermerëve.

Politikat sociale për përfshirjen në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror të

kësaj shtrese popullsie, që në fillimet e tyre kanë qenë mjaft favorizuese për këtë

kategori kontribuesish. Megjithëse kjo skemë sigurimesh u konceptua si skemë e

detyrueshme e sigurimeve shoqërore, mund të thuhet se kjo skemë prej vitesh ka

funksionuar si skemë vullnetare. Niveli kontributiv i caktuar për tu paguar nga të

vetëpunësuarit në bujqësi ishte në nivele mjaft të ulta, madje mund të konsiderohen

pagesa simbolike krahasuar me nivelin e pagesës së kontributit të sigurimeve

shoqërore nga personat e punësuar apo vetëpunësuar në sektorin urban. Reformat në

sistemin e sigurimeve shoqërore të cilat synuan barazimin e pensioneve të fshatit me

ato të qytetit, kanë rritur ndjeshëm ndikimin e financimit nga buxheti i shtetit drejt

buxhetit të sigurimeve shoqërore. Skema e sigurimeve të të vetëpunësuarve në bujqësi

në mënyrën se si ka funksionuar gjatë gjithë periudhës 20 vjeçare të ekzistencës së

saj, nuk ka përmbushur ato funksione për të cilat ishte konceptuar që në fillimet e

veta. Sipas përcaktimeve ligjore, pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm

të të vetëpunësuarve në bujqësi janë të gjithë individët që kanë mbushur moshën 16

vjeç, të cilët nuk janë të siguruar nga punësimi në sektorë të tjerë, kanë tokë në pronësi

brenda qarkut ku banojnë si dhe ushtrojnë aktivitet bujqësor dhe blegtoral. Në këtë

këndvështrim, lehtësimet fiskale të ndërmarra nga qeveria kanë patur si qëllim

konsolidimin e shtresës së fermerëve, e lidhur kjo me akivitetin bujqësor dhe

blegtoral. Por, në fakt realiteti i kësaj skeme, e mbështetur edhe nga ndërhyrjet në

aktet nënligjore, ka sjellë një mënyrë jo të drejtë të funksionimit të saj.

Lëvizjet migratore kanë qenë mjaft prezente në Shqipëri. Lëvizjet kanë qenë

kryesisht nga zonat verilindore dhe juglindore drejt zonës qendrore dhe perëndimore të

vendit. Problematika që evidentohet me këtë kategori individësh ka të bëjë pikërisht

me faktin që pagesa e kontributit të sigurimit të detyrueshëm shoqëror, megjithë

karakterin lehtësues nga pikëpamja fiskale, nuk bëhet konform përcaktimeve

ligjore, por evidentohet tendenca që përfshirja në skemë bëhet kryesisht me qëllim

përfitimi nga skema e sigurimeve shoqërore. Madje, për periudhat e para të zbatimit të

skemës së sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, është evidentuar fakti që pagesa e

kontributeve të sigurimeve shoqërore është bërë nga individët, të cilët nuk ushtronin

aktivitet bujqësor e blegtoral, por pagesën e lidhnin vetëm me tokën që kishin në


51. Tine Stanovik dhe Elaine Fultz “Mbledhja e kontributeve. Nje veshtrim krahasues”.

70

pronësi edhe pse kishin bërë lëvizjen e vendbanimit. Një tendencë e tillë,

konstatohet akoma, megjithëse është në rënie, pasi edhe aktet nënligjore të cilat janë

miratuar po synojnë drejt lidhjes së ngushtë që duhet të ekzistojë mes tokës në pronësi

apo përdorim brenda qarkut ku individi ka vendbanimin, dhe ushtrimit të aktivitetit

bujqësor dhe blegtoral.

Sipas një analize të bërë grupmoshave të të siguruarve në skemën e sigurimit të

vetëpunësuarve në bujqësi, rezulton se pjesa më e madhe e individëve që përfshihen

në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi janë individët të cilët janë në

prag të mbushjes së moshës për pension pleqërie. Ndërsa, tek të siguruarit e

grupmoshës 21 – 40 vjeç kategoria më e ndeshur janë femrat të cilat sigurohen me

qëllim përfitimi të të ardhurës për barrëlindje.

Analiza e skemës së të siguruarve në skemën e të vetëpunësuarve në bujqësi si pjesë

përbërëse e skemës së sigurimeve shoqërore, të orienton drejt faktit se sa efiçente ka

qenë kjo skemë e sigurimeve. Të vetëpunësuarit në bujqësi paraqesin një grup

problematik, e cila lidhet jo vetëm me nivelin e ulët të mbulimit, por edhe me

vlerat e kontributeve të cilat janë në nivele simbolike krahasuar me nivelin e

kontributi që paguajnë kategoritë e tjera të të punësuarve apo vetëpunësuarve. Ajo

tek e cila politikëbërësit e skemave të mbrojtjes sociale duhet të fokusohen është

tendenca për përfshirje të këtij grupi jo vetëm nga pikëpamja sasiore por edhe

cilësore (51).

Në këtë drejtim prognozat lidhur me pjesëmarrjen në skemën e sigurimit të detyrueshëm

shoqëror të të vetëpunësuarve në bujqësi duhet të orientohen nga piramida e popullsisë

dhe parashikimet lidhur me financimin e kësaj skeme sigurimesh duhet të

përqendrohen kryesisht tek ajo pjesë e popullsisë që jeton në fshat dhe që e kanë

të lidhur aktivitetin e tyre ekonomik me aktivitetin bujqësor dhe blegtoral.


71

Grafiku nr. 4. Shperndarja e kontribuesve te vetepunesuar ne bujqesi sips grupmoshave dhe gjinisë

Burimi. Raporti vjetor i ISSH – së, 2013

Për sigurimin e të dhënave të kësaj skeme sigurimesh ka shërbyer ngritja e regjistrit

kombëtar të të siguruarve në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi. Por,

megjithëse janë ideuar dhe përcaktuar mënyrat dhe metodat për një menaxhim sa më

të mirë të skemës së sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, mungesa e një

ballafaqimi me të dhënat e regjistrit qendror të shtetasve, si dhe mosrespektimi i të

gjitha hallkave për përfshirjen në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, ka

sjellë një funksionim jo korrekt të skemës, madje mund ta konsiderojmë si një

skemë e i cila ka shërbyer thjesht e vetëm për të bërë të mundur kalimin drejt

përfitimit të pensioneve të caktuara nga puna në marrëdhënie me sektorin shtetëror.

Ballafaqimi i të dhënave të kësaj skeme sigurimesh me të dhënat e regjistrit qendror

të shtetasve, sipas të cilit operojnë zyrat e gjendjes civile, duke patur si kriter

identifikimin dhe regjistrimin në skemë sipas numrit të sigurimit shoqëror do të

shërbente për një regjistrim të saktë të personave pjesëmarrës në skemë, duke kërkuar

edhe kusht kryesor ushtrimin e aktivitetit bujqësor dhe blegtoral. Në një proçes të tillë

bashkëpunimi mes regjistrit themeltar të shtetasve, i cili administrohet nga zyrat e

gjendjes civile dhe regjistrit të të vetëpunësuarve në bujqësi, evidentimi dhe

përfshirja në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, do të ishte një proçes i

mirëpërcaktuar. Parashikimet lidhur me arkëtimet e mundshme, të bazuara në të

dhëna të sakta të numrit të kontribuesve, jep mundësi për të bërë llogaritje në nivel


52. Tine Stanovik dhe Elaine Fultz “Mbledhja e kontributeve. Një vështrim krahasues”

72

makro të mbarëvajtjes së skemës së sigurimit, në të njëjtën kohë edhe të parametrave

financiarë të skemës. Një gjë e tillë merr rëndësi edhe për faktin se në mjaft vende

të Europës Qendrore dhe Lindore, mungesa e vazhdueshme e parashikimeve të tilla, sjell

për pasojë mosnjohjen nga publiku për masat që nevojiten për sigurimin e

vazhdimësisë së skemës (52). Meqenëse kontributet e sigurimit të detyrueshëm

shoqëror për personat e vetëpunësuar në bujqësi, administrohen nga vetë strukturat e

sigurimeve shoqërore, mbetet një përgjegjësi direkte e strukturave të ISSH – së vjelja

e këtyre kontributeve dhe menaxhimi i modaliteteve për një transparencë të plotë të

proçesit të administrimit të skemës së sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi.

5. Skema e sigurimit vullnetar, pjesë përbërëse e sistemit kontributiv.

Në arkëtimin e të ardhurave nga skema e sigurimeve shoqërore, ndikojnë edhe të

ardhurat nga sigurimi vullnetar, i cili është parashikuar në nenin 3 të ligjit për

sigurimet shoqërore. Përfshirja në këtë skemë të sigurimeve shoqërore bëhet nga ato

individë të cilët për arsye të ndryshme nuk janë të siguruar nga punësimi në sektorë

të tjerë të ekonomisë. Skema e sigurimit vullnetar ka patur ndikimin e saj në

tërësinë e skemës së pensioneve, e diktuar kjo edhe nga mënyra se si ka funksionuar

por edhe nga shtresa e popullsisë e cila është përfshirë në këtë skemë kontributive.

Skema e sigurimit vullnetar si pjesë përbërëse e skemës së sigurimeve shoqërore,

është konceptuar si një skemë mbi baza vullnetare, për të ofruar mbulimin me

sigurim të atyre periudhave për të cilat individët nuk kanë patur mundësi për t’u

siguruar. Kategoritë përfshirëse në këtë skemë sigurimi janë individët të cilët të

përballur me situatën e papunësisë, nuk kanë mundur të realizojnë vitet e duhura të

sigurimit për të përfituar një pension, qoftë edhe të pjesshëm nga skema e sigurimeve

shoqërore. Në skemë, pjesëmarrës potencialë dhe mjaft të rëndësishëm janë edhe

emigrantët, të cilët mbulojnë me sigurim ato periudha gjatë të cilave kanë qenë në

emigracion dhe vitet e sigurimit që kanë realizuar gjatë veprimtarisë së tyre ekonomike

në Shqipëri nuk u japin atyre mundësi:

Së pari: për të përfituar një pension të pjesshëm për të cilin nevojiten të paktën 15 vite

periudhë sigurimi;

Së dyti: për të përfituar një pension të plotë pleqërie kur kanë realizuar një periudhë të

konsiderueshme periudhe sigurimi.

Në mjaft raste, individë të cilët kanë emigruar, gjatë gjithë veprimtarisë së tyre

ekonomike në Shqipëri, kanë realizuar periudhë sigurimi që mund të variojë deri në

14 vite, periudhë e cila nuk u lejon të përfshihen në skemën e përfitimit të një

pensioni kur të arrijnë moshën e pleqërisë. Pikërisht, për një kategori të tillë individësh,

skema e sigurimit vullnetar u jep mundësi atyre që “t’u japin jetë periudhave të


73

sigurimit deri në 14 vite” nëpërmjet plotësimit të periudhës minimale prej 15 viteve,

duke paguar kontributin e sigurimit vullnetar.

Me mënyrën se si është organizuar dhe funksionon, kjo skemë sigurimi parashikon

që tu ofrojë individëve mbulimin me sigurim në disa fusha:

Sigurim vullnetar për vitin korrent;

Mbulim vullnetar për periudha të kaluara;

Sigurim shoqëror për më shumë të ardhura;

Sigurim për degë të tjera të sigurimit.

Sigurimin vullnetar për vitin korrent kanë të drejtë ta bëjnë individët, të cilët nuk

janë të siguruar nga skema e sigurimit të detyrueshëm dhe sipas marrëveshjes që

kanë bërë me sigurimet shoqërore për këtë fushë mbulimi sigurohen për vitin korrent.

Kjo kategori pjesëmarrësish në skemë, mund të sigurohet për vitin korent duke

paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi pagën kontributive nga niveli minimal

deri në nivelin maksimal të pagës për efekt të pagesës kontributive, në një pagë që

është shumëfish i pagës minimale (deri në pesëfish).

Sigurimin vullnetar për periudha të kaluara, kanë të drejtë ta paguajnë individët, të cilët

kanë periudha të pambuluara me sigurim, që ka ardhur kryesisht si rezultat i

papunësisë dhe emigracionit. Pagesa që bëhet për këtë fushë të mbulimit është në

nivele minimale të pagës kontributive, madje edhe për periudha të kaluara, pagesa e

kontributit të sigurimit shoqëror bëhet mbi bazën e pagës kontributive të vitit korent

kur bëhet pagesa.

Një marrëveshje të sigurimit vullnetar për më shumë të ardhura kanë të drejtë ta bëjnë

individët, të cilët janë të vetëpunësuar, të punësuar dhe punëdhënësit privatë. Kjo fushë

mbulimi, u jep mundësi individëve, të cilët si rezultat i kontratave të punës që kanë

përfunduar me punëdhënës të ndryshëm, nuk arrijnë të sigurojnë mbulimin me

sigurim deri në nivelet maksimale të pagës për efekt pagese të kontributit, për të krijuar

mundësinë që të përfitojnë pension në vlerë më të madhe. Specifikë e kësaj fushe

mbulimi është që sigurimi për më shumë të ardhura bëhet vetëm për vitin korrent,

dhe jo për periudha të kaluara.

Sigurimi vullnetar për degë të tjera të sigurimit është i mundur vetëm për personat e

vetëpunësuar, të cilët nga sigurimi i detyrueshëm sigurohen vetëm për pensione,

barrëlindje dhe sigurim shëndetësor. Nëpërmjet sigurimit vullnetar për degë të tjera të

sigurimit, individët realizojnë mbulimin me sigurim edhe në rastet e sëmundjeve,

papunësisë, aksidenteve në punë e sëmundjeve profesionale. Edhe për këtë fushë

mbulimi, individët mund të bëjnë sigurim për më shumë degë sigurimi vetëm për


74

vitin korent, duke përjashtuar kështu mundësinë për të bërë mbulimin për vitet e

prapambetura.

Specifikë e sigurimit vullnetar është se në këtë lloj sigurimi mund të përfshihen të

gjithë shtetasit shqiptarë që kanë mbushur moshën 18 vjeç dhe mund të mbulojnë

me sigurim periudhat nga kjo moshë e deri në mbushjen e moshës për pension pleqërie,

e cila është e parashikuar në nenin 92 të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993, me kusht që

pagesa e sigurimit të bëhet para datës së mbushjes së moshës për përfitim.

Nga analiza që i bëhet strukturës së individëve pjesëmarrës në skemën e sigurimit

vullnetar vihet re që pjesa më e madhe e tyre janë përfshirë në skemën e sigurimit

vullnetar kryesisht moshat të cilët janë në prag të mbushjes së moshës për pension

pleqërie, të cilët ose kanë plotësuar periudhën e domosdoshme të sigurimit për të

përfituar një pension të pjesshëm ose për të shtuar periudhën e sigurimit të

realizuar nga puna e tyre gjatë veprimtarisë ekonomike.

Grafiku nr. 5 Paraqitja e kontribuesve vullnetare sipas grupmoshave dhe gjinise, viti 2013

Si një skemë e re, e krijuar me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për

sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, ka patur vështirësitë e veta për tu

konsoliduar si skemë sigurimi e cila konsiderohet edhe si një mundësi për rritjen e

nivelit të të ardhurave në buxhetin e sigurimeve shoqërore. Vështirësitë e ndeshura,

përveç faktit që ishte një skemë e panjohur më parë, kishin të bënin edhe me

mentalitetin e individëve, tek të cilët kultura e vetsigurimit pothuajse mungonte.

Megjithëse për këtë skemë sigurimi, e cila ka operuar në tregun shqiptar të sigurimeve

shoqërore si pjesë përbërëse e skemës së sigurimeve shoqërore është propoganduar


75

shumë dhe janë ofruar mundësi për individët që të bëhen pjesëmarrës në këtë

skemë, përsëri numri i individëve është i ulët. Në këtë proçes, ndikimi i mentalitetit

vazhdon të jetë prezent, por një nga arsyet është edhe konvertimi në nivel minimal

i përftimit, i cili lidhet edhe me raportin që ekzistonte mes pensionit minimal dhe

maksimal të pensioneve, i cili ishte në raportin 1:2. Pagesa mujore për sigurim

vullnetar llogaritet në vlerën 21,6 % të pagës minimale kontributive, meqenëse

sigurimi vullnetar bëhet vetëm për efekt pensioni, prandaj kontributi i sigurimeve

shoqërore llogaritet vetëm për degën e pensioneve. Në rastin e sigurimit për më

shumë të ardhura, individët paguajnë kontributin e sigurimeve shoqërore në të njëjtën

përqindje, por tashmë mbi një pagë kontributive e cila është një shumëfish nga 2 – 5 i

pagës minimale për efekt pagese kontributi.

Pagesa e kontributit të sigurimit vullnetar për degë të tjera të sigurimit, bëhet vetëm për

vitin korrent, por shihet tendenca që si fushë e re mbulimi, nuk ka pjesëmarrje të

madhe në të.

6. Menaxhimi i kontributit të sigurimeve shoqërore sipas degëve të sigurimit

Sistemi kontributiv, i cili filloi të funksionojë që nga viti 1994, për shkak të

mungesës që në fillimet e tij të një regjistri qendror të kontribuesve në skemën e

sigurimeve shoqërore, përballet sot me pasojat e këtyre mungesave dhe sjell mjaft

pasaktësi dhe mangësi të periudhave të sigurimit për individët të cilët tashmë janë në

prag të përfitimit të pensionit. Megjithëse, tashmë janë krijuar mundësitë për

administrimin në mënyrë elektronike të listë pagesave të të gjithë individëve të punësuar,

mangësitë dhe vonesat në dhënien dhe administrimin e informacioneve të cilat janë të

lidhura drejtpërdrejtë me fondin e sigurimeve shoqërore si dhe me lindjen e të drejtave

nga sigurimet shoqërore janë prezente.

Administrimi i mbledhjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore është një

problematikë e cila ka bashkëshoqëruar funksionimin e sigurimeve shoqërore. Kalimi i

mbledhjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore nga strukturat e sigurimeve

shoqërore tek strukturat e tatim taksave, kalim i cili u bë sipas disa fazave, përveç

faktit se mbledhja e kontributeve po bëhej nga një institucion i specializuar për

mbledhjen e taksave, ka sjellë edhe një sërë të metash. Problematika që ndeshet në

administrimin e kontributeve të sigurimeve shoqërore është e lidhur ngushtësisht me

mënyrën dhe modalitetet të cilat kanë përcaktuar rrugët për mbledhjen e kontributeve

të sigurimeve shoqërore. Proçedurat e mbledhjes së kontributeve të sigurimit të

detyrueshëm shoqëror, duke qenë se i janë ngarkuar organeve të tatim taksave, të

cilat nuk e kanë prioritet mbledhjen e kontributeve të sigurimeve shoqërore, kanë sjellë

pengesa në administrimin nga ana e sigurimeve shoqërore të të gjithë dokumentacionit

që vërteton pagesën e kontributeve të sigurimeve shoqërore, por jo vetëm. Mbledhja

e kontributeve të sigurimeve shoqërore nga të tretët, nuk ka sjellë efiçencë në proçesin

e administrimit të të dhënave të kësaj skeme. Përsëri del në plan të parë rëndësia

që duhet të ketë vendosja e një network - u që duhet të ekzistojë mes të gjithë aktorëve


76

pjesëmarrës në tregun e punës, për përfshirjen në skemën e sigurimeve shoqërore të të

gjithë atyre që ligji i parashikon si pjesëmarrës të mundshëm në këtë skemë.

Strukturat e tatim taksave dhe strukturat e sigurimeve shoqërore mbi bazën e

përcaktimeve ligjore që kondicionojnë mbledhjen e kontributeve të sigurimeve

shoqërore kanë hartuar fomularin E – sig 025 “Listë – pagesa e Kontributeve të

Sigurimeve Shoqërore, Shëndetësore dhe Tatimit mbi të Ardhurat nga Punësimi”. Në

këtë formular, janë të përcaktuara në mënyrë të detajuar rubrikat që duhet të kenë

parasysh punëdhënësit, gjatë plotësimit të tyre, me qëllim që mbledhja e

kontributeve të sigurimeve shoqërore për të gjithë punëmarrësit të bëhet sipas

proçedurave ligjore. Element i rëndësishëm në plotësimin e këtij formulari është

numri i sigurimit shoqëror, i cili duhet të shërbejë si pikënisje edhe për krijimin e

regjistrit kombëtar të kontribuesve. Në formularin E – sig 025 është patur parasysh

kategoria e punonjësit në raport me marrëdhënien që ka ndaj punës. Kështu,

punonjësit janë kategorizuar si më poshtë:

1. Punëmarrës me kohë të plotë;

2. Punëmarrës që punojnë me kohë të pjesshme më pak se 87 orë në muaj;

3. Punëmarrës që punon me kontratë pune, më pak se një javë gjatë vitit;

4. Pronarët e personave juridikë, që ushtrojnë funksione drejtuese në shoqëri;

5. Personat fizikë, të vetëpunësuar që ushtrojnë veprimtari ekonomike;

6. Të vetëpunësuarit në bujqësi;

7. Punonjësit e papaguar të familjes së personit fizik;

Sipas ndarjes që i është bërë individëve për kategorizimin lidhur me punën, pagesat

e kontributeve të sigurimeve shoqërore nuk bëhen për të gjitha degët e sigurimit. Ato

gjithnjë i referohen kufinjve të pagës minimale dhe pagës maksimale e miratuar për

pagesën e kontributeve.

1. Individët punëmarrës me kohë të plotë paguajnë kontribute të sigurimeve

shoqërore për të pesë degët e sigurimit shoqëror, si dhe për sigurim

shëndetësor, brenda kufijve të pagës minimale dhe maksimale mbi të cilat

llogaritet kontributi.

2. Individët punëmarrës që punojnë me kohë të pjesshme më pak se 87 orë në muaj

paguajnë kontribute për të gjitha degët e sigurimit shoqëror, duke përjashtuar

degën e sigurimit të papunësisë, si dhe për sigurim shëndetësor, jo më pak se

niveli minimal i pagës për llogaritjen e kontributeve.

3. Individët që punojnë me kontratë pune, me afat më pak se një javë gjatë vitit,

paguajnë kontribute të sigurimeve shoqërore vetëm për degën e sigurimit të

aksidenteve në punë dhe sëmundjeve profesionale, si dhe për sigurim

shëndetësor, i cili llogaritet mbi nivelin minimal të pagës kontributive.


77

4. Individët të cilët janë pronarë të personave juridikë, që ushtrojnë funksione

drejtuese në shoqëri, të cilët duke qenë të punësuar pranë shoqërisë paguajnë

kontributin e sigurimeve shoqërore për të pesë degët e sigurimit shoqëror si dhe

për sigurim shëndetësor.

5. Individët të cilët janë të regjistruar si persona fizikë, të vetëpunësuar, që ushtrojnë

veprimtari ekonomike, paguajnë kontribut të detyrueshëm shoqëror për

barrëlindje, pensione dhe sigurim shëndetësor.

6. Personat e vetëpunësuar në bujqësi paguajnë kontributin e sigurimeve shoqërore

për degën e sigurimit të pensioneve, barrëlindjeve dhe për sigurim shëndetësor.

7. Pjesëtarët e familjes që nuk trajtohen me pagë, të cilët punojnë dhe bashkëjetojnë

me të vetëpunësuarin, paguajnë kontributin e sigurimeve shoqërore për degën e

sigurimit të barrëlindjeve dhe të pensioneve si dhe për sigurim shëndetësor, i cili

llogaritet mbi pagën minimale kontributive.

8. Individët, të cilët janë rritur mbi 16 vjet, që punojnë në ndërtime të ulta vetjake,

për të cilët jepet leje nga komuna ose bashkia, paguajnë kontributin e sigurimit

shoqëror për të gjitha degët e sigurimit.

9. Personat fizikë, të vetëpunësuar në veprimtari tregtare apo shërbimi, ambulante,

të cilët kanë mbushur moshën 16 vjeç, paguajnë kontributin e sigurimit shoqëror

vetëm në degën e pensioneve.

10. Personat e punësuar që punojnë me kohë të plotë apo të pjesshme pune, si

punëtorë shtëpie në familjet ee të tjerëve, paguajnë kontributin e sigurimit

shoqëror për degën e pensioneve.

11. Për nxënësit e shkollave, të mesme apo profesionale dhe studentët, të cilët

ndjekin praktikën mësimore, për këtë periudhë të programuar, e cila është e

cilësuar në kontratën e lidhur mes punëdhënësit dhe subjektit, paguhet nga

punëdhënnësi kontributi i sigurimeve shoqërore vetëm për degën e

aksidenteve në punë.

Të njëjtat detyrime vlejnë edhe për shtetasit e huaj dhe personat pa shtetësi, të cilët

janë të regjistruar për efekte fiskale në Republikën e Shqipërisë dhe ushtrojnë

aktivitetin e tyre si të punësuar, punëdhënës ose të vetëpunësuar.

Duke bërë një analizë të pjesëmarrësve në skemën e sigurimeve shoqërore si

kontribues, vihet re një larmi kategorish pjesëmarrëse, të cilat mund t’i

kategorizojmë si më poshtë:

1. Individë të punësuar në ndërmarrje buxhetore;

2. Individë të punësuar në ndërmarrje jobuxhetore;

3. Individë të punësuar në firma private;

4. Individë të vetëpunësuar;

5. Individë të vetëpunësuar në bujqësi;

6. Individë të siguruar vullnetarisht;


78

7. Kontribues nga shteti, ku përfshihen kontributet që paguan shteti për periudhat

gjatë të cilave:

a. Individët kanë qenë përfitues të pagesave kalimtare apo pensioneve të

parakohshme për vjetërsi shërbimi;

b. individët kanë qenë përfitues të trajtimeve të veçanta;

c. individët kanë kryer shërbimin e detyrueshëm ushtarak;

d. individët kanë qenë përfitues të pagesës së papunësisë;

e. individët janë siguruar si të vetëpunësuar në bujqësi;

f. individët kanë qenë me satusin e kujdestarit të një personi para dhe

tetraplegjik;

g. gratë që kanë vazhduar studimet e larta me shkëputje nga puna.

Pagesa e kontributit të sigurimeve shoqërore, duhet të konceptohet si çelësi i

mekanizmit të sistemit të sigurimeve shoqërore. I konceptuar si një sistem kontributiv,

detyrimi për të paguar kontributin e sigurimeve shoqërore, vjen si një domosdoshmëri

për të siguruar vazhdimësinë e sistemit dhe qëndrueshmërinë financiare të tij. Në

kushtet e sotme të sistemit të sigurimeve shoqërore, megjithëse sistemi është

konceptuar si një sistem kontributiv i detyrueshëm, një pjesë e konsiderueshme e

personave pjesëmarrës në skemë, nuk paguajnë detyrimet e kontributit të sigurimeve

shoqërore në mënyrë të rregullt.

Grafiku nr. 6. Numri i kontribuesve gjatë viteve

Numri i kontribuesve pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror

ka patur oshilacionet e veta, të ndikuara nga shumë faktorë, ku ndër më të

600000

620000

640000

660000

680000

700000

720000

740000

Viti 2007 Viti 2008 Viti 2009 Viti 2010 Viti 2011 Viti 2012 Viti 2013

Numri i kontribuesve gjate viteve

Kontribues


53.Mbledhja e Kontributeve. Prirjet, çështjete dhe problemet në Evropën Lindore dhe Qendrore –

Organizata ndërkombëtare e Punës

79

spikaturat është evazioni kontributiv, i cili është një fenomen që ka ndikuar

negativisht në skemë. Krahasuar me popullsinë në moshë aktive për punë, numri i

individëve që nuk janë të përfshirë në skemën e sigurimeve shoqërore është i

konsiderueshëm.

Ndikim negativ në numrin e kontribuesve në skemën e sigurimeve shoqërore ka patur

edhe niveli i lartë i papunësisë, si rezultat i së cilës individët të cilët janë kontribues

të mundshëm në skemën e sigurimit, për shkak të papunësisë mbeten jashtë skemës

së sigurimit të detyrueshëm, por mund të përfshihen si kontribues në skemën e

sigurimit vullnetar.

Sipas statistikave të INSTAT për vitin 2013, si dhe atyre të sigurimeve shoqërore,

vetëm 63.9 % e forcave aktive për punë janë pjesëmarrës në skemën e sigurimeve

shoqërore. Duke marrë në konsideratë edhe nivelin e papunësisë i cili sipas

shifrave të deklaruara nga INSTAT për vitin 2013 është në vlerën 15.6. % (për grup

moshën mbi 15 vjeç), konstatohet se evazioni kontributiv është një fenomen i cili

ndikon ndjeshëm në reduktimin e numrit të kontribuesve në skemën e sigurimeve

shoqërore.

Administrimi i kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe ajo çfarë është më e

rëndësishmja nxitja e pjesëmarrjes në skemën e sigurimeve shoqërore është një

element i rëndësishëm për një sistem të sigurimeve shoqërore. Pjesëmarrja në skemën

e sigurimeve shoqërore është e lidhur me besimin që krijohet tek sistemi i

pensioneve, tek aftësia e këtij sistemi për tu ofruar mbrojtje individëve të cilët janë

në moshë pensioni. Është më e lehtë dhe me kosto më të ulët të mbledhësh kontributet

e sigurimeve shoqërore nga një popullsi që i njeh përfitimet e mbrojtjes, sesa prej

atyre që nuk besojnë në aftësitë e qeverisë ose vendosmërinë për të mbajtur premtimet e

bëra. Përveç kësaj mënyrat e veprimit janë fokusuar drejt lidhjes më të ngushtë që

duhet të ekzistojë mes kontributeve dhe përfitimeve. Që të punësuarit të rrisin

besimin se kontributet e paguara sot, do të rezultojnë në një pension më të madh nesër,

ata duhet gjithashtu të perceptojnë që sistemi i pensioneve po mirëmenaxhohet – që

veprimtaritë e tij janë transparente, vendimmarrja është e drejtë, si dhe drejtimi i

sistemit është i fokusuar drejt të ardhmes (53).


80

KAPITULLI I KATËRT

SKEMAT SUPLEMENTARE

1. Skemat suplementare që administrohen nga sigurimet shoqërore.

Llojet e tyre.

Praktika mbarë botërore ka treguar dhe mbështetur faktin se mbrojtja shoqërore që ofron

skema e sigurimeve shoqërore nëpërmjet sistemit bazë të tij, atë të sigurimit të

detyrueshëm garanton një nivel minimal të ardhurash, i cili nuk plotëson tërësisht pritjen

e individëve. Kjo gjë është mjaft e dukshme tek individët me të ardhura relativisht të larta

gjatë punësimit të tyre, të cilët (për ato të cilëve e drejta për përfitimin e pensionit ishte

deri në datën 31 dhjetor 2014) në periudhën e gëzimit të pensionit përfituan pensione,

madhësia e të cilit nuk kalonte nivelin e dy pensioneve minimale, i cili ishte edhe

niveli maksimal i pensionit. Një situatë më e favorshme për këtë kategori të punësuarish

(me kontribute maksimale gjatë punësimit të tyre) paraqitet nga data 1 janar 2015. Në

ndihmë të kësaj skeme sigurimesh, vjen skema e sigurimit suplementar, e cila ka në

themel të filozofisë së saj rritjen e normës së zëvendësimit, i cili është një nga parametrat

e rëndësishëm për të matur dhe vlerësuar performancën e skemave të pensioneve.

Në të gjithë sistemet ku ato funksionojnë, roli i skemave suplementare konsiston në:

- Siguron një të ardhur shtesë përmbi përfitimet bazë të sigurimeve shoqërore;

- Përmirësojnë normat e zëvendësimit që realizon skema bazë;

- Mbajnë në parametra të caktuar standartin e jetesës.

Skemat e mirëfillta të përfitimeve suplementare në Shqipëri, filluan të funksiononin

me vendosjen e sistemit kontributiv kur filloi zbatimin ligji nr. 7703, datë 11.05.1993

“Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, në nenin 4 të të cilit është

parashikuar sigurimi shoqëror suplementar si pjesë e sistemit të sigurimeve shoqërore.

Skema e sigurimit suplementar përfshin disa kategori të caktuara punonjësish, të cilët

karakterizohen nga një status i veçantë për shkak të funksionit apo profesionit që ato

kryejnë. Në skemën e sigurimit suplementar, të cilat funksionojnë edhe si skema

kontributive suplementare, rendisim :

- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e administratës shtetërore;

- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e Forcave të Armatosura;

- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e universiteteve, të shkollave të

larta të qendrës së studimeve albanologjike, Akademisë së shkencave..;

Ndërkohë që nën siglën e kësaj skeme administrohen edhe një sërë trajtimesh të veçanta

të cilat jepen për kategori të veçanta punonjësish, kryesisht për ato që kanë kryer punë

specifike që klasifikohen si punë të vështira, apo për individë të cilët kanë kryer

shërbime të veçanta ndaj vendit.


81

Kështu sistemi i sigurimeve shoqërore administron :

- Trajtimin e veçantë për ish minatorët;

- Trajtimin e veçantë për ish punonjësit e ndërmarrjeve të industrisë ushtarake;

- Trajtimin e veçantë për ish pilotët;

- Trajtimin e veçantë për ish punonjësit e nëndetësesve;

- Pagesë për satusin e dëshmorit;

- Pagesë për invalidët e luftës;

- Pagesë për veteranët e luftës;

- Pagesë për familjet e pilotëve që humbin jetën në përmbushjen e detyrës së

fluturimit.

2. Përfitimet suplementare të lidhura me periudhat kontributive të sigurimit

suplementar:

2.1 Skema e sigurimeve shtetërore suplementare Kjo skemë mbulon me përfitime suplementare punonjësit e administratës shtetërore.

Ligji i cili rregullon marrëdhëniet në skemën e përfitimit suplementar, është ligji

nr. 8097, datë 21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave që

kryejnë funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit” i ndryshuar.

Sipas kësaj skeme përfitimi, të gjithë ish punonjësit apo punonjësit e administratës

shtetërore të cilët kanë qenë në funksione apo detyra të caktuara, pas datës 1 prill 1991

përfitojnë pensione suplementare të cilat llogariten në varësi të detyrës së kryer dhe

periudhës së shërbimit. Si periudhë shërbimi për efekt llogaritje të përfitimit

suplementar, pas datës 1 prill 1996 njihen periudha të vlefshme për efekt të

llogaritjes dhe caktimit të përfitimit suplementar vetëm ato periudha për të cilat është

bërë pagesa e kontributit të sigurimit suplementar në skemën e sigurimit suplementar, të

vërtetuara me vërtetimet përkatëse të degës së kontributeve.

Personat e përfshirë në skemën e sigurimit shtetëror suplementar, e kanë të lidhur

përfitimin e tyre në varësi të periudhës kontributive por edhe sipas detyrës që ato kanë

kryer gjatë karrierës së tyre profesionale.

Funksionet dhe detyrat janë ndarë në dy grupe dhe secili prej grupeve në nëndarjet e

tij, për të bërë të mundur përcaktimin e saktë të pozicionit dhe detyrës së kryer, me

qëllim llogaritjen e përfitimit suplementar.

Duhet thënë se masat e përfitimeve suplementare për personat që kryejnë funksione

kushtetuese llogariten mbi pagat referuese në momentin kur i lind e drejta për përfitim,

në varësi të periudhës kontributive në skemën e sigurimit suplementar. E vlerësuar në

aspektin e normës së zëvendësimit, skema e përfitimeve shtetërore suplementare e

përmbush më së miri këtë funksion për personat që klasifikohen në grupin e parë, gërma

a dhe b të tij. Në tjetër raport paraqitet situata për personat e grupit të dytë, gërma a,b,c

dhe d. Po t’i referohemi faktit se madhësia e kontributit që personat paguajnë në

skemën e sigurimit suplementar, e cila varion nga 4 % të pagës referuese për personat e

grupit të parë në 3 % dhe 2 % për personat e grupit të dytë, madhësia e përfitimit për të


82

dy grupet është e ndryshme, ndryshim i cili është në vlera të konsiderueshme. Kështu

për një periudhë 4 vjeçare të ushtrimit të një funksioni, për grupin e parë, gërma a,

madhësia e përfitimit është në vlerën 35 % të pagës referuese të të njëjtit funksion

në momentin e lindjes të së drejtës për përfitim, ndërsa për grupin e parë, gërma b,

30 % të pagës referuese të të njëjtit funksion në momentin e lindjes të së drejtës për

përfitim. Ndërkohë, që për individët që kanë kryer detyra në administratën shtetërore

që parashikohen në grupin e dytë, madhësia e përfitimit për të njëjtën periudhë të

ushtrimit të detyrës (4 vjeçare) është në vlera që luhaten nga 6 % të pagës referuese

për grupin e dytë gërma a, 5.2 % të pagës referuese për grupin e dytë gërma b dhe c,

si dhe 4 % të pagës referuese për grupin e dytë, gërma d. Ndryshimi në vlerat e

përfitimit është i lidhur ngushtësisht me funksionet e detyrat që kanë kryer. Dallimi që

ekziston në vlerat e kontributit suplementar dhe përfitimeve suplementare thekson

nivelin e lartë të subvencionit shtetëror për këtë skemë përfitimi.

Përveç madhësisë së ndryshme të përfitimit, për këtë kategori përfituesish edhe kushtet

të cilat duhet të plotësojnë individët për ta përfituar atë janë të ndryshme. Ky lloj

përfitimi, për personat e grupit të parë jepet pasi ato të kenë mbushur moshën 55 vjeç deri

nw datwn 31 dhjetor 2014 dhe 60 vjeç nga data 1 janar 2015, ose në rast të deklarimit

invalid nga KMCAP përpara kwtyre moshave. Ndryshe paraqitet situata lidhur me

kushtet e përfitimit për personat e grupit të dytë, të cilët vendosen në kushtet e përfitimit

pasi ato të arrijnë moshën e pensionit sipas ligjit nr. 7703, datë 11.5.1993 “Për sigurimet

shoqërore në Republikën e Shqipërisë” të ndryshuar. Përfitimi jepet në shtesë të pensionit

të pleqërisë. Madhësia e përfitimit për personat e grupit të parë është e një vlere të tillë,

shkalla e zëvendësimit e së cilës luhatet mes vlerave 50 – 60 %. Ndërkohë që me

arritjen e moshës për të përfituar pensionin e pleqërisë madhësia e të dy përfitimeve

(pension pleqërie + pension suplementar pleqërie) arrin vlera që kap shifrën 75 % të

pagës referuese. Në literaturën bashkëkohore një sistem sigurimesh shoqërore vlerësohet

i mirë kur shkalla e zëvendësimit arrin vlera mbi 45 %. Në këtë këndvështrim pensionet

suplementare e luajnë mjaft mirë rolin e tyre të mbrojtjes shoqërore dhe të ruajtjes së

nivelit të të ardhurave. Megjithë rolin mbrojtës që ka kjo skemë përfitimi, ajo është

e kufizuar vetëm tek një grup i caktuar individësh.

Duke u ndalur tek fakti se si bëhet përfshirja e individëve në skemën e sigurimit

dhe për rrjedhojë edhe të përfitimit suplementar, evidentohen mjaft elementë të cilët

kanë nevojë të rishikohen, nisur edhe nga fakti se çfarë statusi kanë individët e

përfshirë në skemën e sigurimit suplementar dhe pranë cilit institucion janë të

punësuar.

Ndryshimet që iu bënë ligjit nr. 8097, datë 21.03.1996 në vitin 2003 nxorrën jashtë

juridiksionit të tij disa institucione të rëndësishme shtetërore, nisur nga përcaktimi

dhe statusi që kishin këto institucione si jobuxhetore dhe të pavarura. Ndërkohë që

ndryshimet e bëra në ligj nuk u reflektuan në listën e miratuar bashkëlidhur


83

Vendimit të Këshillit të Ministrave duke krijuar kështu problematika në mënyrën e

implementimit të ligjit. Herë pas here lista bashkëlidhur Vendimit të Këshillit të

Ministrave e cila ka listuar grupin e funksioneve dhe detyrave në administratën

shtetërore pëson ndryshime, duke përfshirë pozicione të reja në administratën

shtetërore, të cilat bëhen objekt i mbulimit suplementar, njëkohësisht edhe

kontribues të skemës së sigurimit suplementar. Problematika e ndeshur në skemën e

sigurimit të detyrueshëm lidhur me mbajtjen e llogarive personale për ta bërë skemën

fleksibël dhe të matshme, evidentohet edhe në skemën e sigurimit suplementar, pasi

nuk është krijuar akoma një data base për personat e përfshirë në skemë, data base i

cili duhet të ketë një veprim interaktiv edhe me departamentin e administratës

publike. Nëpërmjet një ndërveprimi të tillë, skema e përfitimeve suplementare do të

menaxhohej sipas një standarti të ri, i cili do të kishte në fokus të veprimit të tij

unifikimin e mënyrës së trajtimit dhe administrimit të skemës së sigurimit dhe përfitimit

suplementar. Nevoja për një bashkëveprim të tillë vjen edhe si rezultat i specifikës

që ka kjo skemë lidhur me ndryshimin e masës së përfitimit. Përfitimet suplementare

sipas ligjit nr. 8097, datë 21.03.1996 kanë specifikë në mënyrën se si ndryshon masa e

përfitimit, ndryshe nga përfitimet e tjera. Ndërsa shumica e llojeve të përfitimeve që

parashikohen nga skema e sigurimeve shoqërore përfitojnë rritje në një masë të

caktuar e parashikuar në vendimet e Këshillit të Ministrave “Për rritjen e

pensioneve”, përfitimet suplementare rillogariten sa herë që ndryshon paga

referuese e pozicionit, sipas të cilit individët janë përfshirë në skemën e sigurimit

suplementar. Në situatën aktuale të administrimit të skemës së përfitimeve

suplementare, secili individ duhet të paraqesë vërtetimin e pagës referuese për

funksionin apo detyrën që ka kryer. Në momentin e parë të caktimit të përfitimit ky

është një veprim i pashmangshëm. Por, kur një përfitim i caktuar është objekt

rillogaritjeje për shkak të ndryshimit që pëson niveli i pagave në administratën

publike, paraqitja nga ana e individit e pagës së re të ndryshuar, për të bërë

rillogaritjen e masës së përfitimit, kthehet në një veprim që shpeshherë bëhet i

pamundur për individët e interesuar. Përveç arsyeve të tjera subjektive lidhur me këtë

fakt, rendisim edhe mungesën e informacionit që kanë individët për nevojën e

paraqitjes së një dokumentacioni të tillë, për të bërë rillogaritjen e përfitimit.

Në të tilla rrethana, vendosja e një bashkëveprimi të ndërsjellë mes Departamentit të

Administratës Publike dhe Institutit të Sigurimeve Shoqërore, për të bërë të mundur

njohjen në nivel institucional me ndryshimet në të gjitha nivelet e pagave të

funksioneve dhe detyrave që janë të përfshira në skemën e sigurimit suplementar, e bën

më atraktive skemën dhe e vendos në nivele menaxhimi që i përgjigjet edhe nivelit

të pjesëmarrësve në këtë skemë përfitimi.


84

2.2 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e Forcave të Armatosura;

Pjesë përbërëse e skemës së sigurimit suplementar janë edhe punonjësit e Forcave të

Armatosura. Në këtë kategori përfituesish, por njëkohësisht edhe pjesëmarrës në

skemën e sigurimit suplementar, bëjnë pjesë ish ushtarakët e Forcave të Armatosura,

ish punonjësit e Policisë së Shtetit, të Gardës së Republikës, të Shërbimit Informativ të

Shtetit, të Policisë së Burgjeve, të Policisë së Mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit, e të

Punonjësve të Kontrollit të Brendshëm. Kjo skemë sigurimi ka qenë shpeshherë në

qendër të diskutimeve të shumta lidhur me madhësinë e përfitimit dhe mënyrën se

si administrohet kjo skemë, madje për konstesimet e shumta që ka patur lidhur me

këtë problematikë diskutimesh, ndryshimet ligjore që janë miratuar, për një periudhë

gati 4 vjeçare, 2005 – 2009, nuk janë zbatuar. Përmendim këtu faktin që ligji nr. 9418,

datë 20.05.2005 “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të Forcave të

Armatosura të Republikës së Shqipërisë” megjithë diskutimet e shumta që pati, nuk u

zbatua në aplikimin e përfitimeve suplementare.

Aktet ligjore që kanë funksionuar në fushën e sigurimeve shoqërore suplementare për

ish punonjësit e Forcave të Armatosura kanë pësuar ndryshime të herëpashershme, të

cilat kanë aplikuar edhe mënyra të ndryshme të llogaritjes për kategori të caktuara

përfituesish.

Ligji nr. 8087, datë 13.03.1996 “Për sigurimin shoqëror suplementar të Ushtarakëve të

Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, i cili i shtriu efektet

financiare nga data 01.01.1999, kishte si qëllim të tij dhënien e përfitimeve

suplementare për të gjithë ish ushtarakët e shërbimit aktiv, si nga radhët e Forcave të

Armatosura ashtu edhe ato të Policisë së Shtetit, të cilët ishin shkëputur nga radhët e

shërbimit aktiv pas datës 03.07.1991, që është edhe data e hyrjes në uqi të ligjit nr.

7496, datë 03.7.1991 “Për statusin e ushtarakut”. Ky ligj përjashtonte nga llojet e

përfitimit të gjithë ushtarakët të cilët ishin shkëputur nga radhët e shërbimit aktiv para

datës 03.07.1991. Llojet e përfitimeve që parashikonte ky ligj, përfshinin një gamë të

tërë përfitimesh, duke filluar që nga paaftësia e përkohshme në punë deri tek pagesa

suplementare në rast vdekjeje. Element bazë dhe përcaktues për të gjitha përfitimet që

parashikonte ky ligj ishte paga referuese, e cila nënkuptonte pagën bazë për

funksionin dhe shpërblimi për gradën që kishte ushtaraku në çastin e daljes në rezervë.

Përfitimi i cili ka qenë objekt i diskutimeve dhe debateve të shumta, madje edhe

object për ndërmarrjen e iniciativave ligjore, ka qenë ai i pensionit të parakohshëm

për vjetërsi shërbimi dhe kryesisht mënyra e llogaritjes së masës së pensionit dhe

tavani i përfitimit.

Përcaktimet ligjore të cilat kanë në themel të tyre mënyrën se si do të bëhet

llogaritja dhe caktimi i përfitimit, shpeshherë bëhen shkak për debate dhe diskutime

të ndryshme, për të cilat mungesa e një qëndrimi përfundimtar dhe jounifikues, ka

sjellë jo pak probleme në mënyrën e trajtimit të fenomeneve, por edhe të menaxhimit

të fondeve publike.


85

Çdo përfitim i dhënë nën siglën e sigurimeve shoqërore, në filozofinë e tij ka si

qëllim që të ofrojë mbulime në rastin e pakësimit të të ardhurave, por gjithnjë brenda

disa parametrave të caktuar.

Paqartësitë dhe keqinterpretimet e bëra lidhur me masën e përfitimit të pensionit të

parakohshëm për vjetërsi shërbimi, në shumicën e praktikave, janë bërë shkak për

zgjidhjen në rrugë gjyqësore të problemit. Praktika e ndjekur, ka bërë që në mjaft

raste të paguhen përfitime në vlera që kanë tejkaluar masat e përfitimit të

përcaktuara në aktet ligjore.

Në të tilla situata, ndërhyrjet e duhura në kohë për rregullimet në aktet ligjore dhe

nënligjore, do të bënin qartësimin dhe saktësimin e mënyrës së trajtimit të rasteve

të paparashikuara në dispozitat ligjore.

Ligji nr. 8661, datë 18.09.2000 “Për sigurimin shoqëror suplementar të policisë së

shtetit”, ofronte mbrojtje të gjithë ish punonjësve të policisë së shtetit, në rastet e

ndërprerjes së karrierës së tyre për arsye të parashikuara në ligj. Sipas këtij ligji,

efektet financiae të të cilit filluan nga data 01.06.2005 krijonte hapësira ligjore për tu

paguar ish punonjësve të policisë së shtetit përfitime të cilat ofronin një shkallë

zëvendësimi të të ardhurave në vlera që luhateshin nga 50 % - 75 % të pagave të

tyre. Kryesisht kjo shkallë zëvendësimi ishte për pensionet e parakohshëm për

vjetërsi shërbimi.

Ndryshimi i dukshëm që u krijua në aplikimin e dy ligjeve të ndryshme për ish

punonjësit e shërbimit aktiv, e cila u reflektua në masa të ndryshme përfitimi, krijoi

kushtet për rishikimin e akteve ligjore që u ofronin mbrojtje ish ushtarakëve të

shërbimit aktiv.

Me miratimin e ligjir nr. 10142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar

të ish ushtarakëve të Forcave të Armatosura në Republikën e Shqipërisë”, u krijua një

paketë ligjore unike për trajtimin e të gjithë ish ushtarakëve të shërbimit aktiv, duke

përfshirë në trajtim edhe ish punonjësit e Policisë së Burgjeve, të Policisë së

Mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit, si dhe të punonjësve të Kontrollit të Brendshëm.

U përfshinë për herë të parë si kontigjent përfitues të gjithë ish ushtarakët

pavarësisht datës së shkëputjes së marrëdhënieve nga shërbimi aktiv.

Me ligjin nr. 10142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve

të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, i cili i shtriu

efektet e tij financiare nga data 01.07.2009, mënyra e llogaritjes së pensionit të

parakohshëm për vjetërsi shërbimi i cili është nga llojet e përfitimit që ka peshën

më të madhe në skemën e përfitimeve suplementare, pësoi ndryshime, si nga ana

cilësore ashtu edhe sasiore. Përveç kësaj, ky ligj shfuqizoi edhe aktet e tjera të

mëparshme, sipas të cilave trajtoheshin ish punonjësit e sherbimit aktiv, pra ligjin nr.

8087, datë 13.03.1996, si dhe ligjin nr. 8661, datë 18.9.2000.


86

Për përfitimin e pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, ish ushtaraku duhet

të plotësojë kushtet e mëposhtme:

Burri Gruaja

Periudha e shërbimit 15 vite 12 vite

Mosha 47 vjeç 42 vjeç

PP = Paga neto mes. Ref. x Vite sherbimi x 1, 5 %

Pensioni i parakohshëm nuk mund të caktohet më pak se pensioni minimal i pleqërisë në

shkallë vendi, por duke hequr tavanin e sipërm, i cili sipas akteve të mëparshme ishte

pensioni maksimal i pleqërisë në shkallë vendi.

Çdo vit i shërbimit aktiv i kryer nga individi si ish pjesëtar i Forcave të Armatosura,

ish punonjës i Policisë së Shtetit, të Gardës së Republikës, të Shërbimit Informativ të

Shtetit, të Policisë së Burgjeve, të Policisë së Mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit, e të

Kontrollit të Brendshëm, vlerësohet në masën 1,5 % të pagës neto mestare referuese.

Ndryshimi nga aktet e tjera të mëparshme, në mënyrën e llogaritjes së masës së

pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, erdhi edhe si rezultat i përfshirjes për

herë të parë në llogaritjen e masës së përfitimit të pensionit të parakohshëm për vjetërsi

shërbimi, të konceptit pagë neto mesatare referuese. Si element i ri në vlerësimin e

pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, tashmë ka krijuar mundësinë për

përcaktimin e saktë dhe të drejtë të përfitimit të pensionit të parakohshëm për vjetërsi

shërbimi. Vlerësohet si e drejtë, pasi në ndryshim nga aktet e mëparshme ligjore kur

për llogaritjen e përfitimit merrej për bazë paga referuese e muajit të fundit të

shërbimit, paga neto mesatare referuese bën një vlerësim të të ardhurave që ka

përfituar ish ushtaraku gjatë gjithë karrierës së tij ushtarake, me të gjithë uljet dhe

ngritjet e tij.

Bën përjashtim këtu trajtimi i rasteve të përfitimit të pensioneve familjare për ish

ushtarakët e vrarë në krye të detyrës, për të cilët për llogaritjen e përfitimit merret për

bazë paga neto referuese e muajit të fundit.

Përveç unifikimit që i bëri trajtimit të përfitimeve për të gjithë ish punonjësit e shërbimit

aktiv, zbatimi i ligjit nr. 10142, datë 15.5.2009, për shkak të rillogaritjes të të gjitha

përfitimeve, me efekte nga data 01.07.2009 e në vazhdim, krijoi jo pak pasoja për

buxhetet familjare të ish ushtarakëve.

Ndryshimi i mënyrës së llogaritjes së përfitimit kryesisht të atij të pensionit të

parakohshëm për vjetërsi shërbimi, vlerësoi përfituesit debitorë, në më të shumtën e

rasteve, duke ndikuar ndjeshëm në të ardhurat familjare.

Efektet e këtij fenomeni vazhdojnë të ndjehen edhe në përfitimet aktule, për shkak

se dokumentacioni (vërtetimi për periudhën e shërbimit dhe vërtetimi për pagën neto

mestare referuese) që duhet të dërgohet nga institucioni nga i cili ish punonjësi i

shërbimit aktiv ka dalë në lirim, në Drejtoritë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore ku

përfituesit kanë dosjen e tyre të përfitimit, vjen me mjaft vonesë, gjë që ndikon

edhe në shtimin e masës debitore tek përfituesit, por edhe dëmtimin e fondeve

buxhetore të përdorura për këtë skemë përfitimi.


87

2.3 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e universiteteve, të

shkollave të larta të qendrës së studimeve albanologjike, Akademisë së

shkencave..;

Për një periudhë të gjatë, elita universitare, profesorati dhe akademikët, megjithë

veprimtarinë e tyre krijuese dhe shkencore në fusha të ndryshme të shkencës dhe jetës

akademike, për të cilët u vlerësuan me tituj shkencorë nga Komisionet e Kualifikimit

Shkencor, nuk morën vlerësimin material në periudhën e pensionit. Miratimi i ligjit

nr. 10139, datë 15.05.2009 u dha të drejtën e përfitimeve suplementare punonjësve të

fushës akademike të cilët për shkak të veprimtarisë së tyre shkencore kishin fituar

titullin shkencor “Profesor”, “Profesor i Asociuar”, “Drejtues Kërkimesh” apo

“Mjeshtër Kërkimesh”. Njohja e titujve shkencorë bëhet sipas vendimit të

Komisionit të Vlerësimit të Titujve Akademikë të Ministrisë së Arsimit.

Sipas kësaj pakete të miratuar, punonjësve të universiteteve, të shkollave të larta, të

Qendrës së Studimeve Albanologjike, të Akademisë së Shkencave u jepet e drejta të

përfitojnë përfitime suplementare mbi ato të përfituara nga ligji bazë për sigurimet

shoqërore.

Përfitimet sipas këtij ligji janë të lidhura ngushtësisht me periudhat e ushtrimit të

titujve të mësipërm, pra të titullit “Profesor”, “Profesor i Asociuar”, “Drejtues

Kërkimesh” dhe “Mjeshtër Kërkimesh”. Përveç njohjes që i është bërë periudhave

të ushtrimit të titullit deri në hyrjen në fuqi të ligjit, kjo skemë përfitimesh për

vazhdimësinë e saj është konceptuar si një skemë kontributive suplementare.

Punonjësit e institucioneve arsimore, subjekte të ligjit, nga data 01.01.2010 janë të

detyruar të paguajnë kontributet e sigurimit suplementar në vlera nga 3.5 % të pagës

bruto mujore për të punësuarit në institutcione publike dhe 7 % të pagës bruto mujore

për të punësuarit në institucione jopublike.

Përfitimet suplementare jepen për dy kategori përfituesish:

- Grupi i parë, i cili përfshin “Profesorët” dhe “Drejtuesit e Këkrimeve”;

- Grupi i dytë, i cili përfshin “Profesorët e Asociuar” dhe “Mjeshtërit e

Kërkimeve”.

Vlerësimi i masës së përftimit bëhet mbi periudhat e ushtrimit të titullit, si dhe për

periudhën pas hyrjes në fuqi të ligjit, pra pas datës 01.01.2010 mbi periudhat

kontributive në skemën e sigurimit suplementar.

Ndarja që bëhet mes personave kontribues në skemën e sigurimit suplementar dhe

atyre jo kontribues është e reflektuar edhe në masën e përfitimit.

Një vit i ushtrimit të titullit “Profesor” dhe “Drejtues Kërkimesh” vlerësohet në

momentin e plotësimit të kushteve për pension pleqërie, me 1,3 % të pagës referuese

që ka i njëjti pozicion në momentin e lindjes të së drejtës për pension, ndërkohë që

një vit i ushtrimit të titullit “Profesor i Asociuar” dhe “Mjeshtër Kërkimesh” vlerësohet

me 1,1 % të pagës referuese të momentit të lindjes të së drejtës.

Ndërsa vlerësimi i periudhave të ushtrimit të titullit është i njëjtë si për individët që

kanë kontribuar në skemën e sigurimit suplementar ashtu edhe për ato që nuk janë

kontribues në skemë, ndryshimi mes dy kategorive të përfituesve ekziston tek limiti i

madhësisë së përfitimit suplementar.


88

Për individët të cilët nuk kanë periudha kontributive, shuma e pensionit suplementar

nuk mund të jetë më e madhe se 50 % e pensionit të pleqërisë që përfitojnë sipas ligjit

nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, ndërsa

për individët të cilët janë kontribues në skemën e përfitimit suplementar është vendosur

si përfitim limit që shuma e pensionit suplementar plus shumën e pensionit që

përfiton sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e

Shqipërisë” të mos i kalojë nivelin e katër pensioneve bazë (deri në 31 dhjetor

2014).

Implementimi në praktikë i një pakete te re ligjore lidhur me përfitimet në fushën e

sigurimeve shoqërore shpeshherë është ndeshur me pikëpyetje të ndryshme lidhur

me rastet e trajtimit të çështjeve të përfitimeve.

Në situatën aktuale kur në tregun shqiptar të arsimit të lartë operojnë një numër i

konsiderueshëm shkollash jo publike të arsimit të lartë, në ligjin për përfitimet

suplementare të punonjësve të universiteteve nuk janë të përcaktuara qartë disa

marrëdhënie që lindin gjatë zbatimit të tij.

Është përcaktuar niveli i madhësisë së kontributit që duhet të paguajnë punonjësit e

universiteteve, sipas sektorëve publik dhe jopublik. Por, nuk është bërë një përcaktim

i qartë lidhur me disa pyetje që dalin kryesisht nga marrëdhëniet e punësimit në

shkollat e larta të individëve, të cilët bëhen subjekt përfitimi nga ligji për përfitimet

suplementare.

Në shkollat jopublike të arsimit të lartë janë të punësuar edhe individë në moshë

pensioni, të cilët, lidhur me marrëdhënien e punës që kanë janë të detyruar të paguajnë

kontributin e sigurimeve shoqërore. Sipas paketës së përfitimeve suplementare, gjatë

zbatimit në praktikë të saj, kanë dalë disa probleme të cilat kërkojnë shpjegimet e

duhura.

- Punonjësit e shkollave të larta, që mbajnë titujt për të cilët u lind e drejta e

përfitimit të pensionit suplementar, pas plotësimit të kushteve për pension të

plotë dhe duke qenë përfitues të tij, punësohen në shkollat jopublike të arsimit

të lartë. Për këto punonjës, nuk është e qartë si do të veprohet lidhur me

pagesën e kontributit të sigurimit suplementar, ndërsa janë të siguruar në

skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror.

- Në institucionet e arsimit të lartë, jo publik, janë të punësuar edhe qytetarë të

huaj të cilët mbajnë titujt akademikë. Nga ana e institucioneve të arsimit të lartë

pagesa e kontributeve suplementare dhe njëkohësisht pagesa e përfitimeve

suplementare për punonjësit që nuk janë shtetas shqiptarë, nuk përbën detyrim

por edhe nuk mund të përjashtohet si praktikë.

- Institucionet e arsimit të lartë jopublik, të cilët janë subjekt i ligjit, duhet të

listohen nga Ministria e Arsimit dhe të miratohen me Vendim të Këshillit të

Ministrave, me qëllim që bashkëveprimi me strukturat e sigurimeve shoqërore

të jetë në në rrugë institucionale.

- Në Institucionet e arsimit të lartë jopublik ka paqartësi lidhur me pagat mbi të

cilat do të paguhet kontributi i sigurimit suplementar, meqenëse në shumë prej

tyre pagat e profesorëve e tejkalojnë kufirin e sipërm tëp agave të profesorëve

në institucionet publike.


89

Edhe për këtë skemë përfitimi, krijimi i një data dase për të gjithë kontribuesit në

skemën e sigurimit suplementar, e ndarë kjo sipas subjekteve publike dhe jopublike do

të shërbente për për të bërë një parashikim të detajuar të skemës si dhe për

parametrat financiarë të skemës së përfitimeve suplementare.

3. Trajtimet financiare dhe pagesat e tjera suplementare jo kontributive

Skema e sigurimeve suplementare përveç skemës së përfitimeve të cilat janë

pjesëmarrëse në skemën e sigurimit suplementar, trajton edhe një sërë përfitimesh të tjera

që njihen ndryshe edhe si trajtime të veçanta apo pagesa për inidvidë me një status të

caktuar.

3.1 Trajtimi i veçantë i punonjësve të nëntokës

Puna e minatorit të nëntokës është konsideruar dhe trajtuar si ndër punët më të

vështira ndër të gjitha kategoritë e tjera të punës. Edhe në ligjin për sigurimet

shoqërore, punonjësit e nëntokës kanë përfituar një trajtim ndryshe nga punonjësit

e profesioneve të tjera, duke u vendosur në kushtet e përfitimit të pensionit në

mosha më të hershme, por edhe me kushte kualifikuese që kanë lidhje me

periudhën e sigurimit, më të favorshme. Paketa e sigurimeve shoqërore njeh në

praktikën e saj edhe pensionet e parakohshme që kanë përfituar ish punonjësit e

nëntokës, përkundrejt plotësimit të disa kushteve kualifikuese.

Përveç rasteve kur përfitimet janë të parashikuara në ligjin për sigurimet shoqërore,

Ligji nr 8685, datë 09.11.2000 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë punuar

në miniera, në nëntokë” u ka njohur të drejtën ish punonjësve të nëntokës, të

përfitojnë sipas një pakete të financuar plotësisht nga buxheti i shtetit. Sipas kësaj

pakete, të gjithë ish punonjësit e nëntokës, në të cilën u përfshinë ato të minierave, të

ndërmarrjeve të ndërtim minierave si dhe ato të gjeologjisë, të cilët kishin një periudhë

të përgjithshme sigurimi 23 vite, nga të cilat jo më pak se gjysma e kësaj periudhe të

ishte punë në nëntokë, përfiton një trajtim të veçantë. Në momentin kur kjo paketë

ligjore u miratua, shumë pyetje lidhur me këtë paketë përfitimi nuk ishin të qarta,

për arsye të mospërcaktimit të qartë të disa piketave që bënin të mundur

funksionimin e saj. Deri në vitin 2005 kur u bënë ndryshime në ligjin nr. 8685,

datë 09.11.2000, pagesa e përfitimit të trajtimit të veçantë për ish punonjëist e nëntokës,

mbeti në të njëjtat nivele me momentin e lindjes të së drejtës për përfitim dhe nuk ishte

parashikuar që të përfitonte rritje në masën e përfitimit. Me ndryshimet që iu bënë

ligjit nr. 8685, datë 09.11.2000 u parashikua që masa e përfitimit të trajtimit të veçantë

për ish punonjësit e nëntokës të përfitonte rritje në masën e saj, sa herë të rriteshin

masat e përfitimit të pensioneve të pleqërisë. Gjithashtu u parashikua që periudha e

përfitimit të trajtimit të veçantë për ish punonjësit e nëntokës njihet periudhë sigurimi për

efekt përfitimi të pensionit të pleqërisë dhe kontributet e sigurimeve shoqërore

paguhen nga buxheti i shtetit për gjithë kohën e përfitimit të trajtimit të veçantë.

Në rastet e punësimit pagesa e përfitimit të trajtimit të veçantë do të ndërpritet.


90

Analiza që i është bërë kësaj pakete ligjore lidhur me kushtet e miratimit të saj ka

nxjerrë në pah faktin që përveç tendencës për përfshirjen në trajtim të kësaj shtrese

popullsie, si një paketë e mbrojtjes sociale, janë evidentuar edhe elemente të

përfshirjes për arsye elektorale, duke i dhënë kështu mundësinë një shtrese të

caktuar të marrin një përfitim mujor.

Mënyra se si është aplikuar kjo paketë përfitimesh, në periudha të mëvonshme të

auditimit të saj ka nxjerrë në pah një sërë mangësish, të cilat janë të lidhura

pikërisht me atë çfarë përmenda më sipër, miratimi i kësaj skeme për arsye elektorale,

në prag të zgjedhjeve elektorale të vitit 2001, si dhe aktorët që u përfshinë në

përgatitjen e dokumentacionit që bëri të mundur caktimin e përfitimit të trajtimit të

veçantë.

3.2 Trajtimi i veçantë për ish punonjësit e ndërmarrjeve të industrisë

ushtarake.

Industria ushtarake në Shqipëri ka qenë një ndër industritë, zhvillimi i të cilës është

kushtëzuar nga statusi që kishte Shqipëria, si një vend i izoluar. Në disa zona të

Shqipërisë në periudhën e diktaturës ishin ngritur uzina të prodhimit të armëve,

municioneve dhe lëndëve plasëse. Ndryshimi i sistemeve, ndër të tjera solli për

pasojë edhe mbylljen apo reduktimin e kapaciteteve të këtyre uzinave, si rezultat i të

cilave një numër i konsiderueshëm punonjësish dolën të papunë. Mosha e re e

punonjësve të dalë të papunë nuk i lejonte atyre të vendoseshin në kushtet e përfitimit

nga skema e sigurimeve shoqërore.

Miratimi i ligjit nr 9179, datë 29.1.2004 “Për një trajtim të veçantë financiar të

punonjësve që kanë punuar në disa ndërmarrje të industrisë ushtarake” u njohu ish

punonjësve të industrisë ushtarake të drejtën e përfitimit të një trajtimi të veçantë.

Trajtimet e veçanta në filozofinë e tyre kanë për qëllim të ofrojnë mbrojtje sociale

individëve që mbesin pa të ardhura për shkak të pamundësisë së ushtrimit të

profesionit të tyre. Shuma e përfitimit sipas këtij trajtimi varion në vlerën 70 % të

bazës mesatare të vlerësueshme, por jo më shumë se pensioni maksimal i pleqërisë për

periudhën. Për përfitimin e këtij trajtimi konsiderohen punonjës të industrisë ushtarake

ish punonjësit e :

- Kombinatit Mekanik në Poliçan;

- Uzinës së Lëndëve Plasëse në Mjekës;

- Uzinës Mekanike dhe Uzinës së Pilave në Gramsh;

- Uzinës së Riparimit të Avioneve në Kuçovë;

Kushtet kualifikuese për ish punonjësit e industrisë ushtarake të cilët kanë përfituar

trajtimin e veçantë janë përcaktuar sipas gjinisë së personit:

Gratë Burrat

Periudhë pune ose gatishmërie ≥ 15 ≥ 18


91

Periudhë sigurimi ≥ 18 ≥ 23

Një element tjetër i rëndësishëm për përfitimin e trajtimit, ishte se kushtëzohej me

qënien në marrëdhënie pune në datën 31.12.2002, ose në këtë datë të ishin duke u

trajtuar sipas VKM – së nr. 389, datë 08.08.2002 dhe sipas VKM- së nr. 695, datë

27.12.2002. Trajtimi sipas këtyre VKM - ve konsistonte në pagesën që u bëhej

punonjësve të kësaj kategorie për shkak të daljes të papunë të tyre. Përveç kësaj, një

element tjetër i rëndësishëm për përfitimin e këtij trajtimi ishte ushtrimi i kërkesës për

përfitim, si datë limit për të cilën ishte caktuar data 30.09.2004. Në disa raste,

megjithëse individët plotësonin kushtet kualifikuese për përfitimin e trajtimit,

mosparaqitja në afat e kërkesës i përjashtoi ato nga e drejta e përfitimit.

Trajtimi i veçantë për ish punonjësit e industrisë ushtarake përfitohet nga individët deri

në plotësimin e kushteve për pension pleqërie, apo deri në momentin kur ato fillojnë

një aktivitet si rezultat i të cilit përfitojnë të ardhura nga veprimtaria ekonomike. Bëhet

përjashtim vetëm për rastet kur individët ushtrojnë veprimtari ekonomike si të

vetëpunësuar në bujqësi. E gjithë periudha e trajtimit të veçantë njihet periudhë

sigurimi për efekt të përfitimit të pensionit të pleqërisë. Kontributet e sigurimeve

shoqërore për gjithë për periudhën e trajtimit të veçantë përballohen nga buxheti i

shtetit dhe llogariten në nivelin minimal të pagës për efekt të pagesës së kontributit.

3.3 Trajtimi i veçantë për ish pilotët në pension

Shkalla e vështirësisë me të cilën janë përballur gjatë kryerjes së punës së tyre, si dhe

kushtet e ushtrimit të profesionit, përveç se i ka njohur të drejtën ish pilotëve për të

përfituar pension pleqërie në kushte kualifikuese më të favorshme, i ka dhënë të drejtën

e një përftimi suplementar në shtesë të pensionit të pleqërisë që përftojnë sipas ligjit

nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” i

ndryshuar.

Ligji nr. 9128, datë 29.07.2003 “Për një trajtim të veçantë financiar të pilotëve

fluturues, në pension” u dha mundësinë ish pilotëve dhe teknikëve, të përfitonin të

ardhura shtesë. Sipas këtij ligji, në varësi të periudhës së fluturimit me avionë reaktivë

apo me helikë, u bë edhe përcaktimi i shumës së përfitimit të trajtimit të veçantë.

Shumat e përfitimit sipas këtij trajtimi variojnë nga 25 % të pagës referuese deri në 50

% të pagës referuese në momentin e lindjes të së drejtës për përfitim.

Në vlerën 50 % të pagës referuese llogaritet trajtimi

që i takon individëve që plotësojnë kushtet:

Me avionë reaktivë Me avionë me helikë

Vitet kalendarike të fluturimit ≥ 12.5 vite ≥ 16.5 vite


92

Në vlerën 35 % të pagës referuese llogaritet trajtimi

që i takon individëve që plotësojnë kushtet:

Me avionë reaktivë Me avionë me helikë

Vitet kalendarike të fluturimit ≥ 8.5 vite ≥ 12.5 vite

Ndërsa për stafin tjetër ndihmës, të cilët kanë kryer funksione të tjera jo si pilotë,

funksione të cilat janë të përcaktuara qartazi në ligjin përkatës, por që kanë jo më pak se

15 vite periudhë shërbimi, llogaritja bëhet në vlerën 25 % të pagës referuese të

momentit të lindjes të së drejtës.

Shuma e përfitimit sipas këtij trajtimi së bashku me shumën e përfitimit të pensionit

sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e

Shqipërisë” nuk e kalon limitin e vlerës prej 50 % të pagës referuese të momentit të

lindjes të së drejtës për përfitim.

Si efektivë të Forcave të Armatosura, individëve që u lind e drejta për përfitim sipas

këtij ligji mund t’i lindë njëkohësisht edhe e drejta e përfitimit sipas ligjit nr. 10142,

datë 15.5.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të Forcave të

Armatosura të Republikës së Shqipërisë’, por në asnjë rast ato nuk mund të përfitojnë

nga të dy ligjet. Në këtë rast ish ushtarakët do të zgjedhin përfitimin më të favorshëm.

Nisur nga mënyra e llogaritjes dhe limitet e shumave të përfitimit që kanë referenca të

ndryshme, përfitimi i trajtimit të veçantë, për ish pilotët, në shtesë të pensionit të

pleqërisë ka rezultuar më i favorshëm për ta. Në këto raste shkalla e zëvendësimit nga

të dy përfitimet është në vlera që e justifikojnë mjaft mirë rolin e tyre.

3.4 Trajtimi i veçantë për ish efektivët lundrues të Forcave detare në

pension.

Në të njëjtat kushte si për ish efektivët e forcave ajrore, edhe për kategorinë e

punonjësve të nëndetëseve është parashikuar që t’u akordohet një trajtim financiar në

shtesë të pensionit të pleqërisë.

Ligji nr. 9361, datë 24.03.2005 “Për një trajtim të veçantë financiar të efektivave, oficerë

dhe nënoficerë lundrues, të nëndetëseve dhe polumbarëve të Forcave Detare, në

pension”, krijoi hapësirat për mbështetje financiare suplementare për ish efektivët e

nendetëseve dhe polumbarëve në momentin kur ato plotësonin kushtet për pension

pleqërie, kur të ardhurat reduktohen për shkak të ndërprerjes së veprimtarisë

ekonomike.

Kushtet e përfitimit të trajtimit të veçantë financiar për ish efektivët e forcave detare

janë të lidhura ngushtësisht me kushtet kualifikuese të secilit përfitues, por edhe me

momentin e lindjes të së drejtës për pension pleqërie.


93

Për të përfituar trajtimin e veçantë financiar, individët duhet të plotësojnë disa kritere

në funksion të të cilave përcaktohet edhe masa e përfitimit.

Shuma e përfitimit 50 % 30 % 20 %

Vite kalendarike të

shërbimit

≥ 12.5 vite ≥ 10 vite ≥ 7 vite

Edhe për këtë trajtim financiar shuma e përfitimit sipas këtij ligji së bashku me

përfitimin që merr sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në

Republikën e Shqipërisë” nuk mund të kalojë vlerën prej 50 % të pagës referuese që

ka oficeri në momentin e lindjes të së drejtës për përfitim.

Duke qenë se individëve, ish efektivë të forcave detare, i lind e drejta e përfitimit

edhe sipas ligjit nr. 10142, datë 15.05.2009, ato mund të zgjedhin mes trajtimit

financiar dhe pensionit suplementar të pleqërisë, cili të jetë më i favorshmi. Në të

gjitha rastet, individët kanë zgjedhur trajtimin financiar, meqenëse kufizimi nga sipër i

shumave të përfitimit ka si referencë pagën referuese dhe jo pensionin e pleqërisë

siç është përcaktuar tek ligji nr. 10142, datë 15.05.2009.

3.5 Pagesa për statusin “Dëshmor i Atdheut”

Në kohë dhe periudha të ndryshme të historisë, të gjitha vendet kanë vlerësuar rolin

dhe veprimtarinë e individëve, të cilët kanë dhënë apo japin jetën e tyre në mbrojtje të

interesave të kombit.

Në shenjë nderimi dhe mirënjohje për veprën sublime të tyre, shteti i ka nderuar me

titullin “Dëshmor i Atdheut”. Për njohjen e një statusi të tillë, Komisioni i krijuar për

këtë qëllim i referohet disa kritereve të përcaktuara në ligj. Ndërkohë që për familjet e

tyre, janë njohur disa të drejta në vlerë monetare në formën e një pagese shtesë

mujore. Pagesa e dhënë është një simbolikë në nderim të familjeve të dëshmorëve.

Ligji nr. 8607, datë 27.04.2000 “Statusi i “Dëshmorit të Atdheut”” në periudhën e parë të

implementimit të ligjit kishte një diapazon më të gjerë të përfituesve duke përfshirë si

kategori përfituese, edhe rradhën e dytë të trashëgimtarëve ligjorë. Ndyshimet që iu

bënë ligjit në vitin 2006, reduktuan diapazonin e përfituesve, duke përcaktuar si

përfitues të mundshëm rrethin e familjarëve të dëshmorit në të cilin u përfshinë,

bashkëshorti/bashkëshortja e dëshmorit, fëmijët nën 18 vjeç ose deri në 25 vjeç në

rastin kur ato vazhdojnë studimet, prindërit bashkëjetues ose personat në kujdestari.

Element përcaktues për të vërtetuar lidhjen që ekziston mes dëshmorit dhe personave

përfitues, është çertifikata e gejndjes familjare në çastin e vdekjes së dëshmorit.

Pagesa e përcaktuar në vlerën prej 5000 lekë në muaj, është një pagesë fikse e cila

nuk trajtohet si përfitimet e tjera. Kjo pagesë nuk përfiton rritje në vlerën e saj, sa

herë që rriten përfitimet e tjera sipas ligjit për sigurimet shoqërore apo përfitimet

suplementare. Masa e shpërblimit mujor, ka mbetur në vlerën e dhënë prej 5 000

lekësh që nga data 01.01.2002, që është data e shtrirjes së efekteve financiare të ligjit

nr. 8607, datë 27.04.2000. Një vlerë e tillë nuk i përgjigjet në kohë efekteve që ka

dhënë ndryshimi në politikat monetare.


94

Karakteristikë e kësaj pagese është se numri i përfituesve pas vitit 2006 ka ardhur në

rënie për shkak të ndryshimeve që iu bënë ligjit. Kur në rrethin e familjarëve nuk

mbetet asnjë person që të plotësojë kushtet e përfitimit, shpërblimi mujor ndërpritet.

3.6 Pagesë për invalidët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të

popullit shqiptar.

Individë me status të veçantë, janë vlerësuar edhe personat të cilët janë vlerësuar

invalidë si rezultat i plagëve apo gjymtimeve të marra në luftë apo në kampet e

përqendrimit.

Ligji nr. 7663, datë 20.01.1993 “Për statusin e invalidëve të luftës kundër pushtuesve

nazifashistë të popullit shqiptar”, përveç të drejtave që iu njohën në disa shërbime të

tjera, iu njoh e drejta për përfitime shtesë mbi ato që jepen nga ligji për sigurimet

shoqërore. Në varësi të grupit të invaliditetit i cili është përcaktuar me vendim të

KMCAP – it, masa e shpërblimit për invalidët e luftës, me hyrjen në fuqi të ligjit ka

qenë:

- Për grupin e parë të invaliditetit …………… 4000 lekë

- Për grupin e dytë të invaliditetit …………….. 3500 lekë

- Për grupin e tretë të invaliditetit ……………. 3000 lekë

- Për grupin e katërt të invaliditetit …………… 2500 lekë

Shumat fillestare të caktuara, kanë qenë objekt i rritjeve në masat e tyre, sa herë që

janë rritur pensionet e dhëna sipas ligjit për sigurimet shoqërore, madje ky lloj

përfitimi është përfshirë në vendimet e këshillit të ministrave që ka parashikuar rritjen

e pensioneve, si dhe shpeshherë në vlera të diferencuara.

Vlerësimi i invalidëve të luftës është bërë nga Komisionet Mjekësore të Caktimit të

Aftësisë për Punë.

Duke patur parasysh shtrirjen në kohë të këtij ligji, vlerësimi invalid lufte nga

Komisioni Ekspertizës Mjekoligjore, me përcaktimet që u bënë në VKM nr. 332, datë

29.05.2003, u konsiderua i mbyllur.

Numri i invividëve që përfitojnë pagesën e invaliditetit të luftës, është reduktuar dhe

për arsye të moshës së madhe të përfituesve po tkurret gjithnjë e më shumë.

3.7 Pagesë për veteranët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të

popullit shqiptar.

Për kontributin e dhënë në luftën nacional çlirimtare, Komisioni Qendror i Statusit të

Veteranit të Luftës, mbi bazën e dokumentacionit të paraqitur dhe sipas kritereve të

përcaktuara ka njohur statusin e veteranit të luftës një numri të konsiderueshëm

qytetarësh shqiptarë. Ligji nr. 7874, datë 17.11.1994 “Për statusin e veteranit të luftës

antifashiste nacionalçlirimtare të popullit shqiptar” përcaktoi kriteret të cilave do tu

referohej Komisioni Qendror i Statusit të Veteranit të Luftës për dhënien e statusit.

Ofrimi i një pakete mbrojtjeje për ish pjesëmarrësit në luftëra është një praktikë e

njohur në shumë vende të botës dhe e parashikuar në shumë akte ndërkombëtare të

mbrojtjes sociale.


95

Si rezultat i njohjes së këtij statusi, në varësi të aktivitetit të tij në luftën antifashiste i

është caktuar një masë shpërblimi mujore e cila varionte nga shumë 300 deri në vlerën

1500 lekë.

Kjo shumë mujore përfitimi ka pësuar rritje, në vlerat e parashikuara në vendimet

e rritjes së përfitimit.

Ky përfitim, megjithëse ka pësuar disa rritje në vlerat e tij, që nga data 01.01.2007 ka

mbetur në të njëjtat vlera.

Përfitimi i dhënë nga njohja e këtij statusi, në disa raste nuk ka përjashtuar përfitimin

e dhënë nga njohja e statusit të invalidit të luftës.

3.8 Pagesa për familjet e pilotëve të rënë në krye të detyrës.

Ndërsa trajtimi financiar për ish pilotët në pension, është një e drejtë që e gëzojnë

vetë individët, në shtesë të pensionit të pleqërisë, pagesa për familjet e pilotëve të rënë

në krye të detyrës është një pagesë që e kanë përfituar familjet e pilotëve dhe të

ekipit mbështetës, të cilët humbin jetën në përmbushje të detyrës së tyre.

Aksidentet ajrore të ndodhura kanë sjellë viktima ku përveç dhimbjes që lënë pas

për humbjen e njerëzve të dashur, krijojnë probleme financiare për pjesëtarët e

familjes.

Në ndihmë të reduktimit të problemit financiar për këto familje, ligji nr. 8455, datë

04.02.1999 “Për një trajtim të veçantë të familjeve të pilotëve dhe të ekipit të ndihmës së

shpejtë mjekësore që humbasin jetën në përmbushje të detyrës gjatë fluturimit” krijon

mundësinë dhe ofron mbrojtje për familjet e personave që humbasin jetën gjatë

fluturimit.

Përcaktimi i personave që mund të përfitojnë trajtimin sipas këtij ligji i është referuar

nenit 40, të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e

Shqipërisë”, në të cilin janë përcaktuar kategoritë përfituese të pensionit familjar dhe ku

përfshihen:

6. E veja kur ajo plotëson kushtet:

- Është mbajtëse e një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8

vjeç;

- E paaftë për punë;


7. Burri i ve kur ai plotëson kushtet:

- Është mbajtës i një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8

vjeç;

- I paaftë për punë;


8. Jetimi që ishte në ngarkim të personit që vdiq dhe ka moshën nën 18 vjeç, ose

deri në 25 vjeç, nëse studion ose është i paaftë për punë para se të arrijë moshat e

mësipërme.

9. Prindërit, kur kanë arritur moshën 65 vjeç ose janëtë paaftë për punë: prindërit e

prindërve, njerku e njerka, kur nuk kanë persona që detyrohen t’i mbajnë, nëse


96

provohet se jetonin në të njëjtën familje me atë që vdiq jo më pak se një vit para

momentit të vdekjes dhe kanë arritur moshën 65 vjeç, ose janë të paaftë për punë.

10. Nipërit e mbesat, kur janë në ngarkim të atij që vdiq dhe bënin pjesë në të njëjtën

familje me të. Në një rast të tillë ato trajtohen si jetimë.

Specifikë e këtij trajtimi është së pavarësisht periudhës së sigurimit të personit që ka

humbur jetën, si dhe pavarësisht numrit të pjesëtarëve që përfitojnë trajtimin e veçantë

shuma e përfitimit do të jetë 100 % e pagës referuese që kishte i ndjeri në momentin e

vdekjes.

Sipas këtij ligji janë trajtuar edhe familjet e pjesëtarëve të ekipit mjekësor dhe të

pedagogëve të rënë në krye të detyrës në aksidentin ajror të Llogarasë në vitin 1989.

Shuma e përfitimit sipas këtij ligji ka përfituar rritje sa herë kanë përfituar rritje

pensionet e pleqërisë dhe pensionet suplementare të pleqërisë.

Përveç përfitimeve të mësipërme, në ligjin për sigurimet shoqërore është përfshirë si

pjesë përbërse edhe përfitimi i pensionit të posaçëm shtetëror. Ky përfitim i cili është

parashikuar në nenin 5 të ligjit për sigurimet shoqërore, në fakt nuk është pjesë

përbërëse e sistemit kontributiv të sigurimeve shoqërore, por një përfitim që i jepet

individëve të cilët janë shquar për aktivitetin e tyre në fusha të ndryshme të

veprimtarisë shoqërore. Si një përfitim i cili financohet krejtësisht nga buxheti i

shtetit, duhet të trajtohet si pjesë përbërëse e skemave suplementare.


97

4. Financimi i skemave suplementare

Ajo çfarë e bën të ndjeshme të gjithë problematikën në trajtimin e rasteve të përfitimeve

suplementare, ka të bëjë me burimin e të ardhurave për mbulimin e shpenzimeve të

skemave suplementare. Siç u përmend edhe më sipër në skemat suplementare janë të

përfshira si ato kontributive, ashtu edhe trajtime të veçanta të financuara tërësisht nga

buxheti i shtetit.

Pjesë përbërëse e skemave kontributive janë:

- Skema e sigurimit suplementar për ish funksionarët e shtetit;

- Skema e sigurimit suplementar për ish efektivët e forcave të armatosura;

- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit akademikë me tituj shkencorë.

Financimi i skemave të sigurimit suplementar është një nga problemet dhe çështjet

të cilat kanë ngjallur diskutime të shumta lidhur me qëndrueshmërinë financiare të

skemës së sigurimeve shoqërore edhe për faktin se shpenzimet për këto skema janë të

parashikuara brenda buxhetit të përgjithshëm të sigurimeve shoqërore.

Secila prej skemave të mësipërme ka paraqitur problematikën e saj lidhur me aftësitë

paguese të skemës. Fuqia e vogël e mbulimit financiar të shpenzimeve, për këto

skema përfitimi shpjegohet me masën kontributive që luhatet mes vlerave 2 % - 4 %

të pagës referuese, sipas kategorizimit të funksionit në grupin përkatës, ndërkohë që

masa e përfitimit është në vlera të cilat shkojnë deri në 75 % të pagës referuese.

Gjithashtu një element i rëndësishëm që ndikon në parametrat financiarë të skemave

është edhe fakti që megjithëse janë konceptuar si skema kontributive, janë përfshirë

si pjesëmarrës në përfitime edhe persona të cilët nuk kanë periudha kontributive.

Kështu, në skemën e përfitimeve suplementare të funksionarëve të shtetit, përveç

individëve të cilët kanë periudha kontributive pas datës 1 prill 1996 në skemën e

sigurimit suplementar, u përfshinë si përfitues të mundshëm edhe individët të cilët

kishin kryer detyra dhe funksione në administratën e lartë shtetërore, pas datës 1 prill

1991. Sipas kësaj skeme përfitimi për periudhën 1 prill 1991 – 1 prill 1996, nuk është

i nevojshëm pjesëmarrja në skemën kontributive.

Skema e sigurimit suplementar shtetëror, për vetë shtrirjen që ka në mbulimin me

sigurim suplementar të punonjësve të administratës së lartë shtetërore, parashikon një

numër të konsiderueshëm pjesëmarrësish në skemë. Vlerat e larta të përfitimit si dhe

shtrirja në kohë e përfitimeve, ndikojnë në rritjen në mënyrë të ndjeshme të

shpenzimeve për këtë skemë përfitimesh.


98

Diagrama nr. 5 Raporti ndaj totalit të shpenzimeve: Kontribues/ Financim

Numri i personave pjesëmarrës në skemën e sigurimit suplementar për punonjësit e

administratës shtetërore, është i lidhur ngushtësisht me funksionin dhe detyrën që

kryen secili individ, gjithashtu edhe niveli i kontributit mbi pagën referuese është i

lidhur me kryerjen e funksionit apo detyrës së secilit individ.

Pjesëmarrja në skemën e sigurimit suplementar nuk ndjek të njëjtat problematika me

ato që ndeshen në skemën e sigurimit të detyrueshëm ku është evident fenomeni i

evazionit kontributiv.

Kjo skemë është mjaft e kontrolluar për nga pikëpamja e pjesëmarrjes në skemën e

sigurimit suplementar, edhe për faktin se pozicionet pjesëmarrëse janë mjaft mirë

të evidentuara në listën e miratuar me Vendime të Këshillit të Ministrave, e cila

herë pas here pëson ndryshime, sipas emërtesave të reja të krijuara.

Problemi që ndeshet tek kjo skemë përfitimesh është shkalla e lartë e financimit

nga buxheti i shtetit.

Sipas të dhënave statistikore, për vitin 2013 numërohen 1746 individë që përfitojnë

nga skema e përfitimit suplementar shtetëror, ndërsa janë kontriubes në skemën e

sigurimit suplementar 3444 individë. Niveli i lartë i shpenzimeve, i cili për vitin 2013

kap shifrën 718 milionë lekë tregon për nivele të larta përftimi nga kjo skemë e

cila në vetvete ka një disproporcion mes grupeve të përfitimit. Vërehet një nivel

mjaft i lartë përfitimi për personat e grupit të parë, ndërsa ndryshe paraqitet situata për

personat e grupit të dytë ku nivelet e përfitimeve suplementare janë në vlera më të ulta

dhe që nuk ruajnë raportin e pagesës së kontributeve suplementare, përkatësisht sipas

grupeve dhe nënndarjeve në grupe.

Ky ndryshim është pasqyruar edhe tek shkalla e lartë e financimit nga buxheti i

shtetit. Shpenzimet për këtë skemë përfitimi për vitin 2013 janë në vlerën 718 milionë

lekë, ndërsa të ardhurat nga kontributet suplementare kapin shifrën 301 milionë lekë.

Te ardhura nga kontributet

40%Financimi nga buxheti i shtetit

60%

Raporti ndaj totalit të shpenzimeve:Të ardhura nga kontributet dhe financimi nga buxheti i shtetit per

perfitimet shteterore suplementare


99

Kjo përkthehet në një financim nga buxheti i shtetit në vlerën 418 milionë lekë. Shifrat

tregojnë që vetëm 41,9 % e shpenzimeve për përfitimet suplementare financohet nga

të ardhurat nga kontributet suplementare, ndërsa pjesa tjetër prej 58,1 % financohet nga

buxheti i shtetit.

Niveli i lartë i financimit të skemës, ngre para politikëbërësve një sërë pikëpyetjesh

lidhur me të ardhmen e skemave suplementare, kryesisht me atë që ka të bëjë me

nivelin e përfitimeve i cili nuk është justifikues për kushtet e skemave të mbrojtjes

shoqërore që operojnë në Shqipëri dhe krijon disnivele të masave të përfitimit në

tërësinë e tyre.

Edhe sipas skemës së sigurimit suplementar të punonjësve të universiteteve, u

përfshinë si persona përfitues të gjithë profesorët, drejtuesit e kërkimeve, profesorët e

asociuar dhe mjeshtërit e kërkimeve pavarësisht nëse kanë qenë apo jo pjesëmarrës në

skemën e sigurimit suplementar. Duke iu referuar të dhënave statistikore,

pjesëmarrës në skemën e sigurimit suplementar të punonjësve të universiteteve janë 510

individë, ndërkohë që përfitojnë nga kjo skemë një numër më i madh individësh, i

cili llogaritet në 595 individë.

Shpenzimet aktuale për këtë skemë përfitimi llogariten në shumën 98,525,373 lekë,

ndërkohë që të ardhurat nga kontributet llogariten vetëm 26,928,000 lekë.

Diagrama nr. 6. Te dhenat e skemës se perfitimeve suplementare per profesoret

Peshë të madhe në shpenzimet lidhur me skemat e përfitimeve suplementare, mban

skema e përfitimeve suplementare për ish ushtarakët, e cila numëron rreth 23840

përfitues, ndërsa janë vetëm rreth 12860 kontribues. Në një përqindje të vogël, skema e

përfitimit suplementar për ish uhstarakët është e financuar nga kontributet e sigurimeve

suplementare, ndërsa pjesa tjetër e shpenzimeve përballohet nga buxheti i shtetit.

Si skemë kontributive e mirëfilltë, skema e përfitimeve suplementare për ish

ushtarakët ka filluar të funksionojë me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 10142, datë

27%

73%

Raporti ndaj totalit te shpenzimeve: Te ardhura nga kontributet dhe financimi nga

buxheti i shtetit

Te ardhura nga kontributet

Financimi nga buxheti I shtetit


100

15.05.2009, i cili përfshiu në tërësinë e tij, përveç ish efektivëve të Ministrisë së

Mbrojtjes, të Ministrisë së Rendit të SHIK – ut dhe ish efektivëve të Gardës së

Republikës edhe ish efektivët e Policisë së Burgjeve, të policisë së Mbrojtjes nga Zjarri

dhe Shpëtimit, si dhe Shërbimit të Kontrollit të Brendshëm. Megjithëse, për punonjësit e

policisë së shtetit për të cilët nga viti 2005 filloi zbatimin ligji nr. 8661, datë 18.09.2000,

ishte parashikuar që nga data 1 janar 2006 punonjësit e policisë së shtetit të përfshiheshin

në skemën e sigurimit suplementar, me norma kontributi që luhateshin në vlera nga 1

% – 2 % të pagës referuese.

Ligji nr. 10 142, datë 15.05.2009, vendosi sistemin kontributiv suplementar për të

gjithë individët që mbulohen sipas këtij ligji për periudhën gjatë së cilës janë aktivë,

që nga data e hyrjes në fuqi të tij që është data 01.07.2009. Norma e kontributit të

sigurimit suplementar për të gjithë individët subjekt i këtij ligji është vendosur në vlerën

5 % të pagës neto referuese. Arkëtimet nga kontributet e sigurimit suplementar, për

këtë skemë përballojnë vetëm 13 % të totalit të shpenzimeve për përfitimet

suplementare të ushtarakëve, ndërsa pjesa tjetër përballohet nga financimet e buxhetit të

shtetit.

Për të gjitha skemat e përfitimeve suplementare dhe trajtimet e veçanta shpenzimet për

vitin 2013 për secilën prej tyre paraqiten si më poshtë:

Përfitimet shtetërore suplementare …………….………. 718 milionë lekë

Përfitimet suplementare për ish ushtarakët ………….…. 3 237 milionë lekë

Përfitimet suplementare për profesorët …………….…… 71 milionë lekë

Përfitimet e trajtimit të veçantë të pun.të n/tokës……….. 435 milionë lekë

Përfitimet e trajtimit të veçantë të pun.ind.ushtarake…... 112 milionë lekë

Përfitimet e trajtimit të veçantë për pilotët ……………. 41 milionë lekë

Përfitimet e trajtimit të veçantë për detarët ………….. 9 milionë lekë

Përfitimet nga statusi “Dëshmor i Atdheut” ……………. 24 milionë lekë

Shpenzimet për këto skema të përfitimeve suplementare dhe trajtime te veçanta, për

vitin 2013 kapin shifrën 4647 milionë lekë. Vetëm 714 milionë lekë janë financuar

nga kontributet e sigurimeve suplementare, ndërsa pjesa tjetër prej 3933 milionë lekë

është financim nga buxheti i shtetit.

Pjesa më e madhe e financimit shkon për skemën e përfitimeve suplementare për ish

ushtarakët. Kjo shpjegohet edhe me faktin e përfshirjes në këtë skemë përfitimi të një

numri të konsiderueshëm përfituesish, numër i cili pësoi rritje me miratimin e ligjit

nr. 10142, datë 15.05.2009, i cili mund të konsiderohet një ligj gjithëpërfshirës për

punonjësit e shërbimit aktiv të forcave të armatosura.


101

Diagrama nr. 7. Shpenzimet sipas skemave suplementare

Kontributet e sigurimit suplementar, ashtu si edhe kontributet e sigurimit të

detyrueshëm shoqëror administrohen nga strukturat e tatim taksave. Marrëdhënia e

vendosur mes strukturave të tatim taksave dhe strukturave të sigurimeve shoqërore,

për menaxhimin dhe administrimin e të dhënave në kohë reale ka nevojë për

përmirësim të proçedurave dhe modaliteteve. Një gjë e tillë është mjaft e

domosdoshme për evidentimin e saktë të individëve pjesëmarrës në skemën e

sigurimit suplementar, me qëllim që skemat e ideuara për të funksionuar si skema

kontributive, të jenë në përsosje të qëllimit të tyre.

Madje, për të bërë sa më transparent destinacionin e financimit nga buxheti i shtetit

për këto skema, është e nevojshme shkëputja e bilancit të skemave suplementare nga

bilanci i skemës së sigurimit të detyrueshëm, duke evidentuar qartazi të gjitha zërat

sipas skemave suplementare dhe trajtimeve të veçanta.

Më herët kemi përmendur faktin që skemat suplementare, me përfitimet që ato ofrojnë

kanë si funksion të tyre rritjen e nivelit të të ardhurave, duke arritur një shkallë

zëvendësimi më të lartë nga ajo që siguron skema e sigurimit të detyrueshëm. Skemat

e përfitimeve suplementare në Shqipëri, në mënyrën si janë projektuar, janë konceptuar

si skema të detyrueshme për kategori të ndryshme inidvidësh, e cila është e limituar në

raport me numrin e kontribuesve në skemën e sigurimit shoqëror.

15.5 %

69.7%

1.5%

9.3%

2.4 % 0.9%

0.2%

0.5%

Shpenzimet sipas skemave

Perfitimet shteterore suplementare

Perfitimet suplementare per ish ushtaraket

Perfitimet suplementare per profesoret

Perfitimet e trajtimit te vecante te pun.n/toke

Perfitimet e trajtimit te vecante te pun.ind.ushtarake

Perfitimet e trajtimit te vecante per pilotet

Perfitimet e trajtimit te vecante per detaret

Perfitimet nga statusi "Deshmor I Atdheut"


54. www.amf.gov.al 102

5. Skemat private të pensioneve dhe AMF si rregullator i tregut privat

Në funksion të sigurimit suplementar, për më shumë të ardhura në moshë pensioni,

skema private e pensioneve është tërësisht vullnetare dhe mënyra e funksionimit të

tyre është ajo e kontributeve të përcaktuara. Forma e financimit të këtyre skemave

është financimi kapital.

Tendencat dhe përpjekjet për krijimin e tregut privat të pensioneve, i gjejmë që me

miratimin e ligjit nr. 7943, datë 01.06.1995 “Për pensionet suplementare dhe Institutet

private të pensioneve”, i ndryshuar. Por, pavarësisht faktit që paketa ligjore u miratua që

në vitin 1995, Institutet private të pensioneve filluan të funksionojnë shumë më vonë

nga krijimi i bazës ligjore. Ngritja e tyre u kushtëzua edhe me krijimin e institucionit i

cili do të monitoronte dhe rregullonte funksionimin e instituteve, si një mekanizëm

qendror jo vetëm për hartimin e bazës ligjore, por edhe si rregullator për funksionimin

e tyre në tregun e pensioneve, në drejtim të menaxhimit të riskut dhe auditimit të të

gjithë veprimtarisë së subjektit. Ligji nr. 10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit

vullnetar” konsolidoi bazën ligjore në fushën e tregut privat të pensioneve.

Fondet e pensioneve në përmbajtjen e tyre kanë si qëllim: (54)

- administrimin me efektivitet të fondeve të pensionit vullnetar, nëpërmjet

diversifikimit të investimeve, me synim rritjen e kontributeve të bëra në fondin e

pensionit;

- mbikëqyrjen e biznesit të fondit të pensionit vullnetar me kontribute të

përcaktuara, në mënyrë që të sigurohet mbrojtja e anëtarit të fondit të pensionit;

- nxitjen e qëndrueshmërisë, sigurisë dhe mirëqeverisjes së aseteve të fondit të

pensionit;

- licencimit dhe mbikëqyrjes së shoqërisë administruese të fondit të pensionit dhe

planit të pensionit profesional, të depozitarit të aseteve të fondeve të pensionit dhe të të

gjitha çështjeve të lidhura me to.

Aktualisht, në tregun privat të pensioneve operojnë 3 fonde private të pensioneve:

1. Raiffeisen Invest – Shoqëri Administruese e fondeve të pensionit dhe

sipërmarrjeve të investimeve kolektive sh.a;

2. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit Sigal – Life Uniqa Group Austria

sh.a;

3. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit SiCRED Sh.a.

Specifikë dalluese e fondeve private të pensioneve është se skema që ato aplikojnë

karakterizohet nga fakti se kontributet janë të përcaktuara, ndërsa përfitimet nuk janë

të përcaktuara. Risku që shoqëron këto fonde të pensioneve është një faktor i cili

mbahet nga kontribuesit në skemën e sigurimit vullnetar.

Sipas skemave private të pensioneve, përfitimet që ato administrojnë parashikohen të

jepen:

- Kur individi mbush moshën e pensionit sipas skemës së detyrueshme;

- 5 vjet përpara mbushjes së moshës së pensionit;

- Në rast paaftësie të përhershme në punë.


103

Format e dhënies së përfitimit janë parashikuar që të jenë si më poshtë:

1. pagesë e menjëhershme e vlerës neto të aseteve në llogarinë individuale të pensionit

ose një pjesë të saj;

2. pagesë periodike e planifikuar në formë pensioni që i perputhet vlerës të aseteve neto;

3. përdorimi i vlerës neto të aseteve të llogarisë së vet apo të një pjese të saj për blerjen e

një kontrate të sigurimit të jetës në formë “të përvitshme” të lëshuar nga një shoqëri e

sigurimit të jetës;

4. kombinimin e mënyrave të cituara në pikat 1, 2, dhe 3 më sipër.

Skemat private të fondeve të pensioneve parashikojnë në legjislacionin e tyre edhe

tërheqjen e parakohshme të aseteve të akumuluara nga anëtari i Fondit, përpara se të

përmbushë kriteret ligjore për marrjen e përfitimit. Në të tilla raste individi përballet

me penalitete mbi shumat e aseteve të akumuluara, të cilat variojnë sipas afateve

kohore kur kërkohet tërheqja.

Ecuria e skemave të fondeve private të pensioneve, sa i përket pjesëmarrjes në të të

anëtarëve të fondit që nga fillimi i veprimtarisë së tyre ka pësuar rritje, megjithatë duke

analizuar të dhënat statistikore arrihet në përfundimin se numri i pjesëmarrësve në

skemat private të pensioneve është mjaft i kufizuar. Kjo shpjegohet me faktin se

kultura e sigurimeve është e ulët, në fillimet e veta si dhe ndikim në këtë pjesëmarrje të

ulët në këto skema është edhe skepticizmi që shoqëron këtë veprimtari.

Tabela nr. 3. Numri i anëtarëve te fondeve private

Fond Pensioni Numri i anëtarëve në FP Asete Neto (mln. lekë)

SIGAL 3,503 202.19

RAIFFEISEN 2,548 174.49

SiCRED PENSION 1,836 58.14

TOTAL 7,887 434.82 Burimi www.amf.gov.al

Diagrama nr. 7 Shperndarja e tregut privat sipas numrit te anetareve

Burimi www.amf.gov.al

http://www.amf.gov.al/


104

Pjesëmarrja në skemat private të pensioneve është e lidhur me pritshmëritë nga këto

skema të pensioneve private, me madhësinë e përfitimeve dhe llojet e tyre që ato ofrojnë.

Duke qenë një treg i ri, me një eksperiencë pak vjeçare në funksionimin e tij,

pritshmëritë mbi përfitimet e dhëna nuk na japin një panoramë të qartë lidhur me këto

skema private.

Skema nr. 2. Paraqitje skematike e funksionimit të skemave private të pensioneve

Burimi. www.sicred.com.al

Tregu i pensioneve vullnetare ka nevojë për një transparencë më të plotë lidhur me

pjesëmarrjen e individëve në skemat vullnetare suplementare, si dhe përfitimet që

jepen sipas këtyre skemave private. Transparenca në këtë drejtim ndikon në rritjen e

imazhit dhe përformancës së këtyre skemave, si dhe rritjen e besimit dhe pjesëmarrjes në

to.

Për të bërë të mundur monitorimin e mënyrës së licensimit, funksionimit dhe ecurisë

së veprimtarisë së fondeve private të pensioneve me ligjin nr.9572, datë 3.7.2006 “Për

autoritetin e mbikqyrjes financiare” është miratuar ngritja dhe funksionimi i Autoritetit

të Mbikqyrjes Financiare, i cili ndër të tjera ka si objekt të tij rregullimin dhe

mbikqyrjen e tregut të pensioneve vullnetare dhe të veprimtarisë së këtij tregu, ku

përfshihen të gjitha veprimtaritë e sigurimit të pensioneve vullnetare, të ofruara nga

institutet private të pensioneve vullnetare.

Megjithëse numri i pjesëmarrësve në skemat e fondeve private të pensioneve ka ardhur

në rritje, tregu ofron mjaft mundësi, por skemat e sigurimeve të pensioneve janë

mjaft të brishta.

http://www.sicred/


105

Tendenca për futjen e kolonave të dyta të detyrueshme në shumicën e vendeve është në

implementim e sipër. Në mjaft vende futja e kolonave të dyta të detyrueshme ka ardhur

si domosdoshmëri e zhvillimeve të tregut të sigurimeve, por duhet të theksohet fakti se

skemat e sigurimeve shoqërore të tipit PAYG janë më pak të ndjeshme ndaj luhatjeve

të tregut dhe krizave ekonomike. Pra në tërësinë e tyre ato paraqesin qëndrueshmëri

financiare më të mirë.

Tabela nr 5. Sistemet e Sigurimeve Shoqërore në disa vende.

Vendi dhe

Statusi i

Sistemit

Data e fillimit të

kolonës së dytë

Kolona e

parë

Madhësia e

kolonës së

dytë

Strategjia e kalimit

në sistemin e ri

Bullgaria,

operative

Janar 2002 PAYG

Përftitime të

përcaktuara

2%, në rritje

deri në 5%

E detyrueshme për

<42 vjec

Kroacia,

operative

Janar 2002 Sistem pikësh 5% E detyrueshme për

<40 vjec; opsionale

për 40-50 vjec

Hungaria,

operative

Janar 1998 PAYG

Përftitime të

përcaktuara

6% (mund të

kenë arritur

8%)

E detyrueshme për të

rinjtë në punë;

vullnetare për të

tjerët

Kosovo,

operative

January 2002 Pension

Social

10% E detyrueshme

Maqedonia Janar 2006 PAYG

Përftitime të

përcaktuara

7% E detyrueshme për të

rinjtë në punë

Polonia,

operative

Janar 1999 Llogari

nocionale

7.2% E detyrueshme për

<30 vjec; vullnetare

për 30-50 vjec

Rumania,

pjesërisht e

hartuar

ligjërisht pastaj

e vënë në

pikëpyetje

Sistem pikësh 8% E detyrueshme për

mbi 20 vjet larg

pensionit


106

Sllovakia,

operative

Janar 2005 Sistem pikësh 9% E detyrueshme për të

rinjtë në punë; me

zgjedhje për mbi 52

vjeç

Burimi www.ilo.org



financimin e sigurimeve shoqerore, Moduli 3, fq.4

107

KAPITULLI I PESTË

FINANCIMI I SIGURIMEVE SHOQËRORE

1. Si realizohet financimi i skemës së sigurimeve shoqërore

Ecuria e skemave të sigurimeve shoqërore është e shoqëruar pashmangshmërisht me

mënyrën se si bëhet financimi i tyre. Pikat më të nxehta në të cilat janë përqendruar

edhe analistët financiarë, si dhe aktorët politikë për mbarëvajtjen e këtyre skemave ka

të bëjë pikërisht me pyetjet: cilët janë pjesëmarrësit në pagesë, sa paguajnë, mbi cfarë

baze paguajnë. Përgjigja ndaj këtyre pyetjeve dhe mënyra si trajtohen ato ka të bëjë

me objektivat e sistemit të mbrojtjes sociale që qeveria ka vendosur. Në funksion të

objektivave të vëna përcaktohet edhe burimi i financimit si dhe metoda që përdoret për

realizimin e burimeve të financimit. Nëse synohet të garantohet një nivel minimal të

ardhurash apo një shërbim standart për të gjithë individët, atëherë metoda më e

përdorur është ajo që realizohet nëpërmjet taksimit të përgjithshëm, madje kjo

metodë është mjaft e përdorshme kur kërkohet të arrihet skema e përfitimeve

universale. Ndërsa, nëse objektivi i qeverisë është që nëpërmjet sistemeve të

mbrojtjes shoqërore të realizohet zëvendësimi i të ardhurave në rastin e pakësimit të

tyre për shkak të moshimit, sëmundjes apo edhe papunësisë, atëhere burimi i

financimit të këtyre skemave realizohet nëpërmjet kontributeve të mbajtura nga të

ardhurat e realizuara gjatë veprimtarisë së punësimit. (55)

Skema e sigurimeve shoqërore e cila funksionon në Shqipëri, si model i mbrojtjes

shoqërore, është ideuar e tillë që tu ofrojë individëve që janë pjesë përbërëse e tij,

një mbrojtje minimale por edhe nëpërmjet iniciativave të saj që synojnë reformimin e

sistemit ka tentuar dhe po tenton të ofrojë zëvendësim të të ardhurave të individëve në

rastin e pakësimit të tyre, pra ndeshemi me një miks të objektivave.

Sistemet e mbrojtjes shoqërore janë konceptuar të tilla që në vetvete paraqiten si

nënsisteme të rëndësishme financiare dhe ekonomike. Ndërlidhja e ngushtë që ekziston

mes sistemit të mbrojtjes shoqërore dhe ekonomisë mbështet dhe fuqizon idenë se

niveli i mbrojtjes shoqërore është i lidhur ngushtësisht me elementët

makroekonomikë të një vendi.


108

Prodhimi i brendshëm bruto

Prodhimi i brendshëm bruto

Skema nr. 3. Ndërlidhja mes sistemit të mbrojtjes shoqërore dhe ekonomisë

Burimi: Material Trajnimi për sistemin e pensioneve dhe financimin e sigurimeve

shoqerore, Moduli 2, fq 13.

Ndërlidhja që ekziston mes të gjithë sistemit ekonomik të vendit me të gjithë

parametrat e tij makroekonomikë dhe sistemit të mbrojtjes shoqërore, thekson edhe

një herë idenë dhe mbështet faktin se niveli i mbrojtjes shoqërore në një masë të

konsiderueshme përcaktohet nga niveli i zhvillimit dhe treguesit makroekonomikë të

vendit. Ndryshimi i sistemeve shoqërore në fillim të viteve ’90, si në të gjithë sektorët

ekonomik dhe social pati impaktin e vet edhe në fushën e sigurimeve shoqërore. Ky

sistem u shoqërua me një sërë ndryshimesh të dukshme të cilat ishin pasqyrë e atyre

Sistemi i mbrojtjes Shoqërore

Kursimet,

investimet,

normat e interesit

Shpërndarja e të ardhurave, të ardhurat e

konsumit privat te disponueshme,

shpenzimet e qeverisë.

Stabiliteti social,

konsumi,

shpenzimet qeveritare

Kostoja e punes,

prodhimi,

punesimi


109

ndryshimeve të mëdha që ndodhën në të gjithë rendin shoqëror. Nga një sistem i

centralizuar dhe mirëpërcaktuar u kalua në sistemin kontributiv, i cili u aplikua për

herë të parë në sistemin shqiptar të sigurimeve shoqërore. Me hyrjen në fuqi të ligjit nr.

7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” u

përcaktuan të tjera kritere lidhur me mënyrën e funksionimit të sigurimeve shoqërore,

të cilat do të kishin pasqyrim të drejtpërdrejtë edhe me mënyrën se si do të financohej

skema e sigurimeve shoqërore. Për shkak të periudhave tranzitore të kalimit nga një

sistem shoqëror në një sistem me një filozofi krejt të re, përfitimet të cilat u njohën në

këtë periudhë patën ndikimin e vet të drejtpërdrejtë në parametrat e sistemit duke e bërë

gjithnjë e më të brishtë sistemin e sigurimeve shoqërore. Fenomenet të cilat shoqëruan

vitet e para të tranzicionit, por edhe më pas vazhdojnë të kenë ndikim të dukshëm në

treguesit makroekonomikë të sistemit, të cilat ishin edhe indikatorët kryesorë për

miratimin e reformës parametrike dhe sistemike, e cila filloi zbatimin nga data 1 janar

2015.

Është e njohur tashmë skema e sistemit të sigurimeve shoqërore e cila aplikohet në

Shqipëri, e cila funksionon sipas parimit PAYG. Në këtë skemë sigurimesh, të

ardhurat për realizimin e pagesave të përfitimeve vijnë nga kontributet e sigurimeve

shoqërore, të individëve të cilët janë në moshë pune. Mënyra e financimit e skemës së

përfitimeve, e cila quhet ndryshe edhe ajo e solidaritetit të brezave, në një sistem ku

mosha mesatare e popullsisë është relativisht e re, është ajo që i përshtatet dinamikës së

zhvillimeve makroekonomike të vendit. Madje vlerësohet se nëse niveli i papunësisë

mbahet në nivele të kontrollueshme si dhe parametrat e evazionit kontributiv janë

pothuaj inekzistente kjo mënyrë e funksionimit të skemës është optimale. Një gjë e tillë

është e shprehur mjaft mirë në lidhjen që ekziston mes arkëtimeve nga detyrimi

kontributiv dhe pagesës së përfitimeve që jepen sipas skemës.

Të dhënat statistikore të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, tregojnë se nëse nuk do të

kishte subvencion nga buxheti i shtetit, nuk do të mund të realizohej pagesa e

përfitimeve nga ana e sigurimeve shoqërore. Madje ky tregues ka ardhur nga viti në vit

drejt përkeqësimit, gjë e cila ka diktuar nevojën për ndërmarrjen herë pas here të

iniciativave ligjore që kanë ndikuar në përmirësime afatshkurtra të parametrave të

sistemit financiar të sigurimeve shoqërore, por të cilat në një perspektivë afatgjatë nuk

kanë rezultuar eficente, si rezultat, përsëri skema e sigurimeve shoqërore aktualisht

është mjaft deficitare.

Shpenzimet për sigurimet shoqërore të vlerësuara në raport me të ardhurat, si një

element i rëndësishëm i sistemit, janë përcaktuese për qëndrueshmërinë financiare të

skemës së sigurimeve shoqërore, si dhe shkëndijë për ndërmarrjen në kohë të

caktuara të reformave parametrike apo sistemike. Tendenca në rritje e shpenzimeve,

në raport me PBB, referuar statistikave të viteve te fundit parashikonte një situatë

financiare jo të stabilizuar, e cila kërkoi një analizë të hollësishme të sistemit aktual.


110

Në periudhën në të cilën analizojmë skemën aktuale, shpenzimet për skemën e

sigurimeve shoqërore në raport me PBB përbëjnë 7.04 %, ndërsa subvencioni për

skemën e sigurimeve shoqërore në raport me PBB përbën 1.45 %, tregues të cilët

tregojnë për peshën që ka në treguesit makroekonomikë të vendit financimi i

skemës së sigurimeve shoqërore. Përveç elementëve të tjerë nxitës, ishin pikërisht këta

tregues financiarë që e bënë të domosdsohme ndërmarrjen e disa iniciativave ligjore, për

ta bërë më të qëndrueshëm financiarisht skemën e sigurimeve shoqërore.

2. Analiza e treguesve të skemës së sigurimeve shoqërore

Për të analizuar performancën e sistemit të sigurimeve shoqërore, shërben analiza e

treguesve të rëndësishëm siç janë:

1. Shkalla e varësisë;

2. Shkalla e zëvendësimit të pensioneve

Shkalla apo norma e varësisë, e cila paraqet raportin e përfituesve ndaj kontribuesve

të skemës së sigurimeve shoqërore, tregon për një situatë të rënduar financiarisht. Ky

raport i cili është një nga treguesit kryesor të skemës së sigurimeve shoqërore, ka

ardhur drejt raporteve kritike. Kjo shpjegohet me faktin se numri i përfituesve, ka

ardhur në rritje ndërkohë që numri i kontribuesve ose vjen në zbritje ose mbetet në

të njëtat nivele.

Grafiku nr. 7. Dinamika e normës së varësisë së sistemit

Në skemën aktuale të sigurimeve shoqërore përfshihet skema e sistemit urban dhe

ajo e sistemit rural, duke përfshirë të gjithë kategoritë e të punësuarve në sektorin

publik dhe privat, të punësuarit dhe të vetëpunësuarit.

Duhet thënë se skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, ka qenë një skemë e

cila, përveç elementit social që paraqet, ka mbartur në vetvehte një ngarkesë financiare të

tillë që ka përkeqësuar parametrat e sistemit të sigurimeve shoqërore. Nëse i

1.24

1.35 1.33

1.26

1.32

1.19

1.25

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Norma e varësisë së Sistemit(kontribues/përfitues)



Financimin e isgurimeve shoqerore 111

referohemi të dhënave statistikore të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, të ardhurat nga

kontributet e sigurimit të detyrueshëm shoqëror për individët e vetëpunësuar në bujqësi,

për vitin 2013 numërohen në 2 382 milionë lekë, ndërsa subvencioni nga buxheti i

shtetit për të mbuluar pjesën e kontributeve deri në nivelin e kontributit të llogaritur

mbi pagën minimale është në vlerën 6 312 milionë lekë ose 72 % të totalit të vlerës së

kontributit të sigurimit shoqëror nga të vetëpunësuarit në bujqësi.

Skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, është konceptuar për të funksionuar

si një skemë e detyrueshme për të gjithë individët, nga mosha 16 vjeç e deri në moshën

për pension pleqërie, kur banojnë në fshat, kanë tokë në pronësi dhe ushtrojnë aktivitet

bujqësor e blegtoral. Por, ecuria e deritanishme e kësaj skeme sigurimi të çon në

përfundimin që kjo skemë nuk ka funksionuar si e tillë, pasi në më të shumtën e rasteve

ka funksionuar si një skemë vullnetare. E paraqitur si e tillë, nuk janë arkëtuar (edhe

pse në shuma simbolike) ato kontribute të sigurimeve shoqërore të cilat janë llogaritur

për tu arkëtuar sipas piramidës së popullsisë. Kryesisht evidentohen si pjesëmarrës në

skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi individët të cilët janë në prag të

mbushjes së moshës për pension, si dhe ato që kërkojnë të përfitojnë për shkak të një

barrëlindje.

Nëse pjesëmarrja në skemë do të ishte në parametrat e përcaktuar sipas atyre që është

projektuar, financimi i kësaj skeme sigurimesh nga të ardhurat nga kontributet, do të

kishte tregues të tjerë.

Kur merret në analizë kostoja e një skeme përfitimesh, duhet të mbahen parasysh një

sërë faktorësh të cilët lidhen me normën e përfitimit, jetëgjatësinë e popullsisë,

kohëzgjatjen e periudhës së përfitimit, moshën pensionale dhe atë të daljes në pension,

periudhat kualifikuese, si dhe është mjaft e rëndësishme analiza e piramidës së

popullsisë.

Shpenzimet e nevojshme për financimin e sistemeve të sigurimeve shoqërore janë një

investim afatgjatë për njerëzit. Shoqëritë që nuk investojnë në sigurimet shoqërore

përballen me kosto më të rëndësishme, si ato që lidhen me mungesën e një fuqie punëtore

të shëndetshme dhe produktive, pasigurinë ekonomike dhe përjashtimin social. Nga ana

tjetër, investimi për njerëzit me anë të sistemeve të sigurimeve shoqërore, kërkon burime

që duhet të ofrohen nga ndërmarrjet, punëtorët, familjet dhe të tjerë, si kontribuesit dhe

taksapaguesit. Eshtë pra e domosdoshme që të gjendet një ekuilibër racional midis

shpenzimeve dhe përfitimeve afat-shkurtra dhe afat-gjata të sistemeve të sigurimeve

shoqërore për shoqërinë dhe grupetë ndryshme të financuesve dhe përfituesve. (56)

Një element mjaft i rëndësishëm në hartimin e politikave të financimit të skemave të

sigurimeve shoqërore, është analiza që duhet t’i bëhet grup moshave të popullsisë, lidhja

që ekziston mes raportit të grup moshave mbi 60 dhe 65 vjeç si dhe grup moshave të cilat

përbëjnë pjesën e popullisë të cilët janë kontribues në skemën e sigurimeve shqoërore.

Një analizë e tillë shërben për të projektuar ecurinë e sistemit në terma afatshkurtër dhe


112

afatgjatë. Kështu po t’i referohemi statistikave të popullsisë, të publikuara nga INSTAT,

grup mosha e popullsisë nga 15 – 60 vjeç, urbane dhe rurale, e cila konsiderohet edhe

mosha më aktive për punë, për vitin 2013 numëron 1 845 689 individë.

Duke vlerësuar edhe nivelin e papunësisë, i cili për vitin 2013 për popullsinë mbi 15

vjeç është në vlerën 15.6. %, numri i individëve të siguruar në skemën e sigurimit të

detyrueshëm shoqëror duhet të ishte 1 555 762 persona. Ndërkohë që statistikat e

Institutit të Sigurimeve Shoqërore tregojnë që për vitin 2013 regjistrohet një numër

mesatar kontribuesish prej 702 086 personash.

Këto shifra të çojnë në përfundimin se ka një evazion kontributiv të dukshëm gjë e

cila ka ndikuar në përkeqësimin e treguesve financiarë të sistemit të sigurimeve

shoqërore.

Në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e

Shqipërisë”, i ndryshuar, i cili është ligji bazë i sigurimeve shoqërore, ka përcaktuar

qartë që fondi i sigurimeve shoqërore është i ndarë nga buxheti i shtetit dhe

administrohet nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore.

Fondi i sigurimeve shoqërore përbëhet nga:

a) Kontributet e personave të siguruar dhe e punëdhënësve të tyre;

b) Kontributet nga buxheti i shtetit për personat që nuk mund të paguajnë kontribute,

veçanërisht për:

1. shtetasit që shërbejnë në shërbimin e detyrueshëm ushtarak;

2. punonjësit që marrin një pagesë nga sigurimi i papunësisë;

3. shtetasit që mbulohen nga skema e përfitimit me Vendim të Këshillit të

Ministrave.

c) Subvencione të Buxhetit të Shtetit për të mbështetur shpenzimet shtesë, si pasojë

e:

1. Indeksimit që bëhet sipas ligjit, miratuar nga Këshilli i Minstrave dhe që

përcakton ky ligj dhe

2. Mbulimit të shpenzimeve, kur të ardhurat nuk mjaftojnë.

ç) Pagesa për veprimtari shtesë, të përcaktuara nga Këshilli i Ministrave;

d) Subvencione të Buxhetit të Shtetit të miratuara nga Kuvendi i Republikës së

Shqipërisë;

dh) Të ardhurat nga investimet e fondit të sigurimeve shoqërore;

e) Të ardhura të tjera, duke përfshirë gjobat, të ardhurat nga veprimtaritë

administrative të sigurimit shoqëror, dhurata, trashëgimi, etj..

Fondi i krijuar nga kontributet e individëve të siguruar shpenzohet për:

1. Pagesat në para e në natyrë të përfitimeve për sigurime, ndihma e pensione;

2. Shpenzimet administrative;

Peshën më të madhe të shpenzimeve nga fondi i sigurimeve shoqërore e mbajnë

shpenzimet për pagesën e pensioneve të të gjitha kategorive, por kryesisht të atyre të

pleqërisë meqenëse janë përfitimet me peshën më të madhe në të gjithë skemën e



113

Në raport me totalin e numrit të përfituesve, pensionet urbane përbëjnë numrin më të

madh të përfitimeve, madje referuar shifrave dhe statistikave vërehet një rritje

graduale, ndërkohë që vërehet rënie e numrit të pensioneve rurale. Në këtë fakt ka

ndikuar përfshirja e kategorisë së fermerëve në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve

në bujqësi, të cilët megjithëse kanë periudha pune në ish kooperativa bujqësore,

periudhat e sigurimit si të vetëpunësuar në bujqësi i kanë dhënë atyre të drejtën të

përfitojnë pensione urbane.

Grafiku nr. 8 Numri i pensioneve urban/rural sipas viteve

Në raport me numrin e përfituesve të pensioneve për të cilët rritja vjetore e përfituesve

të rinj pak a shumë ndjek të njëjtin ritëm, me përjashtim të periudhës 2005 – 2009 që

kemi një rënie të numrit total të përfituesve, pensionet urbane zënë peshën më të madhe

në totalin e numrit të përfituesve.

Shpenzimet e skemës së sigurimeve shoqërore për shkak të numrit gjithnjë në rritje të

përfituesve kanë shënuar rritje nga viti në vit, si rezultat i të cilave, si dhe

pamjaftueshmërisë së buxhetit të sigurimeve shoqërore për të përballuar shpenzimet,

edhe subvencioni nga buxheti i shtetit është rritur.

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

Urban

Rural


114

Grafiku nr. 9. Paraqitja e subvencionit të buxhetit të shtetit

Në këtë grafik është paraqitur subvencioni nga buxheti i shtetit vetëm për përfitimet që

jepen nga skema e detyrueshme e sigurimeve shoqërore, duke mos përmendur këtu

subvencionin që jepet nga buxheti i shtetit për pagesa të tjera që janë përfitimet

suplementare dhe trajtimet e veçanta.

Në raport me GDP subvencioni i buxhetit të shtetit për vitin 2013 arriti në 1.45 % të tij,

e cila tregon për një skemë të sigurimeve shoqërore mjaft deficitare.

Në totalin e shpenzimeve të skemës së sigurimeve shoqërore janë të përfshira edhe

shpenzimet për disa programe të veçanta të qeverisë.

Në të tilla programe janë të përfshira:

1. Pagesat për pensionet e posaçme shtetërore;

2. Pagesë për shpërblimet e veteranëve të luftës;

3. Pagesë për invalidët e luftës;

4. Pagesa për kompensime të ardhurash dhe kompensime çmimesh;

Shpenzimet për këto lloj pagesash përbëjnë 11 % të totalit të shpenzimeve të skemës së

sigurimeve shoqërore, të cilat janë 100 % subvencion nga buxheti i shtetit.

Përveç shpenzimeve për programet e veçanta të cilat i atashohen skemës së detyrueshme

të sigurimeve shoqërore, skemat suplementare dhe trajtimet e veçanta kanë një

subvencion prej 85 % të totalit të shpenzimeve për skemat suplementare dhe trajtimet e

veçanta.

Ligji bazë që rregullon marrëdhëniet në fushën e financimit është ligji për buxhetin e

shtetit, në të cilin buxheti për sigurimet shoqërore zë një vend të veçantë në këtë

dokument të rëndësishëm financiar. Në nenin 4 të tij është parashikuar si do të jetë

shpërndarja e të ardhurave dhe shpenzimeve si dhe pesha që do të zërë në totalin e

0

5000

10000

15000

20000

25000

2010 2011 2012 2013

Subvencioni i buxhetit të shtetit(në milionë lekë)


57. Statistika te sigurimeve shoqerore, 2013 115

shpenzimeve financimi nga buxheti i shtetit. Për të gjitha kategoritë përfituese, për të

cilat buxheti i shtetit ka parashikuar të financojë për njohjen e periudhave të sigurimit,

janë përcaktuar qartë pagat mbi të cilat do të llogaritet kontributi i sigurimeve shoqërore,

të cilat më pas përcaktojnë edhe bazën e vlerësueshme në momentin kur do të bëhet

llogaritja e përfitimit.

Nga të dhënat e dokumenteve financiare, siç është bilanci “të ardhura - shpenzime”

rezultati financiar i Institutit të Sigurimeve Shoqërore tregon për rritje të defiçitit të

sistemit të pensioneve. Për vitet e fundit aktiviteti financiar i Institutit të Sigurimeve

Shpoqërore paraqitet si më poshtë: (57)

2012 2013

Të ardhura për degën e pensioneve (A) 50,682.0 54,267.9

Kontribute nga subjektet 43,056.1 45,140.4

Qytet 41,266.7 42,954.9

Fshat 1,789.4 2,185.5

Kontribute nga buxheti i shtetit (shteti si kontribues) 7,625.9 9,127.5

Për kategori të ndryshme 2,711.4 3,199.7

Për subvencione te kontributeve te fermerëve 4,914.5 5,927.8

Shpenzime për degën e pensioneve (B) 73,028.0 78,497.0

Shpenzime për pensione 71,631.6 76,877.0

Qytet 58,313.1 62,315.9

Fshat 13,318.4 15,561.1

Shpenzime administrative për pensione 1,396.5 1,620.0

Qytet 1,136.8 1,313.2

Fshat 259.6 306.8

Diferenca (A – B) - 22,346.1 - 24,229.1

si % e PBB 1.69 1.78

Skema nr. 4. Paraqitje skematike e aktivitetit financiar te ISSH

Shihet mjaft qartë që defiçiti i sistemit të pensioneve është në rritje, i cili konfirmon

faktin e rritjes së subvencionit për të përballuar shpenzimet për pagesat e përfitimeve.

Si rezultat i aplikimit të disa programeve të veçanta të qeverisë mbi kompensimin e të

ardhurave, apo kompensimin e çmimeve, në totalin e shpenzimeve për programet e

veçanta të qeverisë, 96 % të këtyre shpenzimeve e zënë shpenzimet për kompensimet.

Kështu, për vitin 2013 u shpenzuan 8,771 milionë lekë nga totali i shpenzimeve prej

9,202 milionë lekë të shpenzuara për programet e veçanta të qeverisë, të përfshira në

skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror.

Ndërhyrja në skemën e përfitimeve, të cilat janë parashikuar në ligjin për sigurimet me

programe të veçanta të qeverisë të cilat kishin si qëllim rritjen e të ardhurave mujore të

përfituesve ndikoi në mënyrë të ndjeshme në ndryshimin e raportit mes pensionit


116

minimal dhe pensionit maksimal, por në të njëjtën kohë ndikoi në rritjen e të ardhurave

mujore të pensionistëve.

Raporti mes pensionit maksimal dhe pensionit minimal, në konceptin e ligjit është në

vlerën 2:1, ndërsa aplikimi i kompensimeve në kohë të ndryshme ka bërë që ky raport

të prishet, si rezultat i së cilës të ardhurat minimale luhaten në vlerat 57 – 58 % të të

ardhurave maksimale. Ky tregues është evidentuar në përfitimet e sektorit urban, ndërsa

ndryshe paraqiten shifrat në sektorin rural.

Të ardhurat minimale në sektorin urban kanë pësuar rritje, madje ato paraqesin një

situatë të përmirësuar për individët që përfitojnë këto të ardhura në raport me ato që

përfitojnë pensionin mesatar.

Grafiku nr.10 Paraqitja e të ardhurave minimale në raport me pensionin minimal dhe atë mesatar.

Sektori urban

Edhe në sektorin rural të ardhurat minimale mujore të përfituesve në raport me

pensionin minimal dhe atë mesatar të plotë paraqesin një situatë e cila e ruan në një

farë mase diferencën mes përfitimeve ekstreme.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pensioni minimal

Pensioni mesatar (mesatare vjetore)

Te ardhurat minimale


58. Statistika te Institutit te Sigurimeve Shoqerore. 117

Grafiku nr. 11 Paraqitja e pensionit minimal dhe e të ardhurave minimale në sektorin rural.

Si rezultat i aplikimit të kompensimeve në masën e pensionit janë rritur shpenzimet për

skemat e pensioneve në të dy sektorët si atë urban edhe atë rural. 11 % të totalit të

shpenzimeve që jepen në siglën e pensioneve janë shpenzime për kompensimet e

çmimeve dhe të të ardhurave.

Element i rëndësishëm në vlerësimin e një skeme pensioni është analiza që i bëhet

shkallës së zëvendësimit, i cili shpreh raportin mes pensionit mesatar dhe pagës

mesatare. Ky tregues, referuar të dhënave statistikore, tregon për një rritje të shkallës

së zëvendësimit në të dy sektorët, por më e ndjeshme është rritja e shkallës së

zëvendësimit në sektorin rural, gjë e cila shpjegohet me politikat favorizuese të

qeverisë në drejtim të rritjes së përfitimeve në skemën e pensioneve të fshatit dhe

tendencën për barazimin e pensioneve të fshatit me ato të qytetit.

Grafiku nr. 12/13 Dinamika e shkallës së zëvendësimit. Sektori urban/rural (58)

Situata e këtij elementi paraqitet në vlera të tjera nëse do të përfshijmë në analizën e

treguesve të skemës së sigurimeve shoqërore edhe ato të skemës së sigurimit

suplementar, për të cilët shkalla e zëvendësimit arrin në vlera deri në 75 %. Kjo

vlerë e shkallës së zëvendësimit është e vlefshme vetëm për pensionet e pleqërisë të

sektorit urban, pasi vetëm për punonjësit e sektorit urban, ligji parashikon përfitime

suplementare mbi ato që jepen sipas ligjit per sigurimet shoqërore.

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pensioni minimal

Te ardhurat minimale

Pensioni mesatar (mesatare vjetore)


118

3. Parashikime të financimit të sigurimeve shoqërore

Reforma e inicuar, e cila ka filluar zbatimin nga data 1 janar 2015 parashikon për

skemën e detyrueshme të sigurimeve shoqërore përmirësime në drejtim të

qëndrueshmërisë financiare të skemës. Reforma është ndërmarrë në një situatë kur

treguesit financiarë të skemës aktuale të sigurimeve shoqërore në kushtet aktuale,

parashikonin përkeqësime të dukshme për të ardhmen e sistemit, referuar parametrave

të piramidës së popullsisë dhe individëve pjesëmarrës në skemën e sigurimit të

detyrueshem shoqëror.

Duke iu referuar skemës aktuale, shkalla e zëvendësimit, megjithëse me tendencë për

rënien e vlerave të saj, qëndron në vlerën mbi 30%, e parashikuar deri në vitin 2032.

Për periudhën në vazhdim, ky tregues fillon të bjerë në mënyrë dramatike, duke

parashikuar që në vitin 2039 kjo vlerë të bjerë në vlerën 25%, në vitin 2050 të bjerë

në vlerën 18% dhe duke arritur vlerën kritike 6.2% në vitin 2080.

Reforma që sapo ka filluar parashikon që shkalla e zëvendësimit të mos bjerë asnjëherë

më poshtë se 30%. Në vitin e parë të veprimit, si rezultat i formulës së re të pensionit të

aplikuar, skema e reformuar jep një shkallë zëvendësimi prej 36.4%. Më pas, në vitet

në vijim është parashikuar të ketë një rënie graduale, por duke rimarrë vlerën dhe

qëndruar në vlerën e rreth 30% nga viti 2025 deri në vitin 2057. Nga kjo pikë ky

tregues fillon të rritet ngadalë duke arritur në 31% në vitin 2080.

Përsëri ky tregues i shkallës së zëvendësimit, nuk prezanton një pension i cili të

përmbushë nevojat e pensionistëve, por është gjykuar të jetë një pension gjeneroz,

dhe parashikohet që t’i mbajë të moshuarit mbi nivelin e varfërisë dhe ajo cfarë është e

rëndësishme për skemën e sigurimeve shoqërore, parashikohet të jetë edhe

financiarisht i përballueshëm. Ndërkohë që për individët që janë pjesëmarrës në

skemat e sigurimit suplementar, parashikohet që shkalla e zëvendësimit të ruajë vlerat

mbi 50 %. Përveçse se synon të ruajë situatën financiare të sistemit të sigurimeve

shqoërore, reforma e re e propozuar dhe që ka filluar të zbatohet, nuk ofron përfitime

të qenësishme për pjesën më të madhe të individëve pjesëmarrës në skemë, me

përjashtim të atyre që janë pjesëmarrës në skemat e sigurimit suplementar.


59. Dokumenti I politikave te pensioneve, 2014 119

Grafiku nr. 14. Parashikime te shkalles se zëvendësimit sipas skemes aktuale dhe opsionit 1. (59)

Treguesit financiarë të skemës shënojnë një përmirësim të ndjeshëm nën modelin e

prezantuar, krahasuar me projeksionet e skemës aktuale. Inisiativat që u morën si

rezultat i reformës afatgjatë të sigurimeve shoqërore, duke hequr kufizimin nga sipër të

pensioneve, si dhe një tendencë për një lidhje më të drejtë mes kontributeve dhe

përfitimeve synon që të rrisë pjesëmarrjen në skemën e sigurimeve shoqërore, sipas

pagës reale të punonjësit. Kjo parashikon që të rriten të ardhurat në skemën e

sigurimit të detyrueshëm.

Megjithatë, duke rritur pagën minimale kontributive dhe duke indeksuar pagën

maksimale kontributive, i cili parashikohet të jetë në nivelin e rritjes së pagës mesatare,

është parashikuar që të ketë rritje të mjaftueshme të të ardhurave, për përballimin e

shpenzimeve që vjen nga rritja e përfitimeve.

Tendenca për rritjen e nivelit të masës së kontributit për personat e vetëpunësuar në

bujqësi, dhe barazimi i nivelit të kontributit të sigurimit shoqëror të kësaj skeme me

skemën urbane do të çojë ndoshta në reduktim të numrit të kontribuesve në skemën e

sigurimit shoqëror.

Por si rezultat i lëvizjeve demografike dhe përqendrimit të popullsisë në zonat urbane,

kjo do të çojë në reduktimin e numrit të pjesëmarrësve në skemën e sigurimit të

detyrueshëm të të vetëpunësuarëve në buqjësi, duke bërë të mundur shtimin e numrit

të individëve të cilët kërkojnë të plotësojnë periudhat e sigurimit në skemën e sigurimit

vullnetar, në pamundësi të sigurimit të tyre pranë bizneseve private.

Nëse do t’i referoheshim skemës së re, e cila sapo ka filluar të implementohet,

parashikohet një reduktim gradual i defiçitit buxhetor, i cili nga 1.6 % e PBB – së

që parashikohet të jetë për vitin 2015, sipas të dhënave aktuariale zbret në 1 % në

vitin 2030. Deficiti buxhetor sipas skemës së re që ka propozuar reforma

afatgjatë e sistemit të sigurimeve shoqërore, parashikohet të jetë 0 % e PBB – së

në vitin 2043 dhe nëse përmbushen këto parashikimeve kjo reformë rezulton të

jetë e suksesshme, përsa i përket qëndrueshmërisë financiare të skemës.


60. Dokumenti i politikave te pensioneve, 2014 120

Grafiku nr. 15. Projeksioni i te ardhurave, shpenzimeve dhe deficitit sipas Opsionit 1 (60)

Të tilla parashikime janë të mbështetura në të dhënat e piramidës së popullsisë, si

dhe në raport me këto të dhëna me tendencat e prirjet e popullatës së aftë për punë

për pjesëmarrje në skemën e sigurimeve shoqërore. Në këto parashikime është

vlerësuar edhe elementi tjetër i rëndësishëm në përllogaritjen e shpenzimeve të

skemës, siç është ai i kohëzgjatjes së gëzimit të pensionit. Është për tu theksuar

fakti që ky parametër ka pësuar rritje në treguesit e tij. Kështu, nga 19.5 vite që

ishte koha mesatare e gëzimit të pensionit në vitin 2008, në vitin 2013 ky tregues

është në vlerën 21.4 vite. Në rritjen e këtij treguesi ka ndikuar rritja e jetëgjatësië

së popullsisë. Shtrirja në kohë e përfitimit të pensionit, ka rritur shpenzimet e

skemës. Prandaj, propozimi dhe miratimi i paketës për rritjen e moshës së daljes

në pension, fillimisht për gratë dhe më pas për burrat është parashikuar që të

shkurtojë kohën e gëzimit të pensionit dhe për rrjedhojë të ndikojë në uljen e

shpenzimeve të sigurimeve shoqërore dhe ruajtjen e stabilitetit financiar të

skemës së sigurimeve shoqërore.

Përveç shpenzimeve për skemën e detyrueshme të sigurimeve shoqërore si dhe

atyre shtesë për programe të veçanta të qeverisë që kanë lidhje me kompensime

çmimesh dhe të ardhurash, nga skema e sigurimeve shoqërore paguhen edhe disa

paketa të tjera përfitimesh, të cilat nuk janë përfitime që parashikon skema e

sigurimeve shoqërore, por janë pagesa të cilat, i janë ngarkuar Institutit të

Sigurimeve Shoqërore për administrimin e tyre, siç është pagesa për shpenzime

varrimi, të cilat përsëri janë shpenzime që mbulohen nga buxheti i shtetit.


121

Përfitimet suplementare dhe trajtimet e veçanta janë të tjera përfitime, të cilat janë

pagesa për të cilat subvencioni nga buxheti i shtetit është në vlera të

konsiderueshme.

Nga totali i përfitimeve suplementare që paguhen nga skema e sigurimeve

shoqërore, vetëm tre prej tyre janë skema kontributive, por asnjëra prej tyre nuk

arrin të mbulojë pagesën e përfitimeve nga të ardhurat e kontributeve

suplementare. Sipas statistikave të sigurimeve shoqërore, për vitin 2013 vetëm 8.7

% e e shpenzimeve për pagesat e përfitimeve suplementare u përballua nga të

ardhurat nga kontributet. Pjesa tjetër është totalisht subvencion nga buxheti i

shtetit. Të gjitha këto pagesa, të cilat nuk janë pagesa të mirëfillta për përfitime

nga sigurimet shoqërore, e shtojnë artificialisht rëndesën buxhetore, duke e rritur

nevojën për subvencion shtetëror për skemën e sigurimeve shoqërore.

Element me mjaft rëndësi dhe që vlerëson performancën e sistemit të sigurimeve

shoqërore, është edhe analiza që i bëhet shkallës së mbulimit, i cili është një

tregues që shpreh raportin e numrit të kontribuesve ndaj numrit të individëve që

përbëjnë forcat e punës. Është evident fakti që sipas hapësirës ligjore të krijuar, të

gjithë individët mbi moshën 16 vjeç me banim në fshat dhe që kanë në pronësi tokë

bujqësore, konsiderohen ekonomikisht aktiv dhe janë pjesëmarrës të mundshëm

në skemën e sigurimeve shoqërore, prandaj ato janë vlerësuar dhe janë marrë në

konsideratë në vlerësimet e bëra.

Grafiku nr. 16. Paraqitje e numrit te kontribuesve ne raport me numrin e popullsise

Shënim: Të dhënat e numrit të popullsisë 15 – 64 vjeç, u morën nga statistikat e INSTAT

0

500000

1000000

1500000

2000000

20072008

20092010

20112012

2013

Numri I kontribuesve

Popullsia 15 - 64 vjeç


122

Duke iu referuar numrit të kontribuesve pjesëmarrës në skemë, si dhe numrit të

forcave të punës shkalla e mbulimit tregon që numri i pjesëmarrësve në skemën e

sigurimit shoqëror, megjithëse me një normë kontributi të zvogëluar, përsëri

është në rënie.

Grafiku nr. 17. Dinamika e shkallës së mbulimit (sipas forcave të punës)

Nëse do t’i referohemi statistikave të popullsisë, numrit të popullsisë nga mosha

15 – 64 vjeç shkalla e mbulimit paraqitet në shifra të tjera.

Grafiku nr. 18. Dinamika e shkallës së mbulimit (sipas të dhënave të numrit të popullsisë)

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Shkalla e mbulimit

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

0.45

0.5

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Shkalla e mbulimit(sipas të dhënave të popullsisë nga 15 - 64 vjeç)


123

Situata e paraqitur sipas këtyre treguesve është mjaft alarmante pasi vetëm 1/3 e

popullisë së aftë për punë, rezulton të jetë e përfshirë si kontribuese në skemën e

sigurimit shoqëror. Në këto tregues ka ndikuar shkalla e lartë e papunësisë, puna

në të të zezë si dhe mospjesëmarrja e individëve të vetëpunësuar në bujqësi në

skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Shifra të tilla të mbulimit, të çojnë në

përfundimin se në një të ardhme të afërt, kjo kategori individësh, të cilët nuk janë

pjesëmarrës në skemën e sigurimit shoqëror, do të jetë e pambuluar dhe kontigjent

për përfitimin e pensionit social.

Prandaj, në pamundësi të realizimit të periudhës së domosdoshme të sigurimit për

të përfituar një pension pleqërie, pensioni social është një e ardhur mjaft minimale,

i cili u ofrohet individëve në moshën e parashikuar sipas ligjit. Për vitin 2015, i

cili është edhe viti i parë i zbatimit të reformës në sistemin e sigurimeve shoqërore,

dhe ku ndeshemi për herë të parë me konceptin e pensionit social, është

parashikuar të përfshihen në këtë paketë rreth 4900 individë, të cilët janë mbi

moshën 70 vjeç, janë rezidentë në Shqipëri për të paktën 5 vitet e fundit si dhe nuk

kanë të ardhura të tjera. Fatura financiare për këtë kategori përfituesish është

llogaritur të jetë rreth 390 milionë lekë, e cila përbën 0.02 % të PPB. Por,

vendosja e kritereve të reja të parashikuara në reformën aftagjatë të sistemit të

sigurimeve shoqërore, parashikon rritje të numrit të përfituesve të pensionit

social, duke rritur në të njëjtën kohë edhe subvencionin nga buxheti i shtetit.

Për të bërë të mundur parashikimet afatgjata të një skeme sigurimesh shoqërore,

në drejtim të financimit të saj është e rëndësishme të bazohemi në të dhëna të sakta

të popullsisë aktive për punë, të numrit të kontribuesve, të popullsisë që përfiton

nga skemat e ndryshme që jepen si përfitime shtesë mbi ato që jepen nga skema

bazë e sigurimeve shoqërore. Është për tu theksuar që të gjitha statistikat e

sigurimeve shoqërore në Shqipëri, përsa i përket numrit të kontribuesve, e cila

është baza e financimit të një skeme sigurimesh shoqërore, bazohen në llogaritjen

e numrit të kontribuesve sipas raportit muaj / kontribute, dhe jo sipas numrit

konkret të kontribuesve, i cili do të realizohet nëse pagesën e kontributit e lidhim

në mënyrë të pashmangshme me numrin e sigurimit shoqëror dhe jo vetëm me

subjektin.

Krijimi i një data base për të gjithë kontribuesit, duke patur si element primar

numrin e sigurimit shoqëror dhe numrin e kartës së identitetit, do të shërbejë për

një analizë të hollësishme të situatës aktuale dhe parashikimeve për skemën për

një periudhë më afatgjatë. Parashikimet e bëra, si dhe reforma që sapo ka filluar,

në përcaktimin e parametrave të saj është mbështetur në elementët makro të

sistemit, si të numrit të kontribuesve ashtu edhe të numrit të popullsisë.


124

Në vlerësimin e situatës financiare të një sistemi të sigurimeve shoqërore me

rëndësi të veçantë është edhe monitorimi i vazhdueshëm i legjitimitetit të

përfitimeve. Në periudha të ndryshme janë vërejtur dhe konstatuar përfitime të

caktuara në kundërshtim me kriteret ligjore, të cilat kanë rënduar situatën

financiare të skemës së isgurimeve shoqërore. Megjithëse janë minimizuar

përfitimet e caktuara në kundërshtim me kriteret ligjore, përsëri ato janë evidente

në sistemin e sigurimeve shoqërore. Përfitimet e jashtëligjshme të cilat janë

konstatuar si rezultat i ballafaqimit me të dhënat e regjistrit kombëtar të shtetasve

kanë evidentuar faktin e ndërhyrjes në datëlindjet e individëve, për pasojë është

bërë caktimi i përfitimit në një kohë kur ato evidentoheshin si pjesëmarrës të

mundshëm në skemën e sigurimit, duke dëmtuar fondet e sigurimeve shoqërore

në një vlerë e cila, deri në vitin 2013, për këtë fenomen kap shifrën 98 240 000

lekë. Në këtë proçes të pastrimit të skemës dhe vlerësimit të dëmit ka ndikuar

dixhitalizimi i sistemit të sigurimeve shoqërore. Përveç kësaj, janë evidentuar

rastet e dublimit të përfitimeve, si dhe raste të tjera të caktimit të përfitimeve ku

janë tejkaluar kriteret ligjore, për të cilat janë vlerësuar shumat e dëmit.

Abuzimi me fondet e sigurimeve shoqërore edhe nga agjentët pagues të cilët janë

kontaktuar nga sigurimet shoqërore për pagesën e përfitimeve është një tjetër

fenomen i cili është evidentuar. Problematika e ndeshur në të tilla raste të abuzimit

me fondet e sigurimeve shoqërore ka fokusuar vëmendjen në përmirësimin e

mekanizmave që mundësojnë transferimin e përfitimeve në buxhetet familjare.

Megjithatë, përsëri rrjedhjet e fondeve deri në dixhitalizimin e të gjitha të

dhënave që kushtëzojnë përfitimet që lindin sipas ligjit për sigurimet shoqërore,

do të jenë të pranishme, duke marrë në konsideratë edhe tendencat dhe prirjet

njerëzore, sidomos në kushtet kur pamundësitë financiare të individëve janë

prezente.

Nëse të gjitha pagesat e përfitimeve do të kryhen nëpërmjet bankave të nivelit të

dytë, mundësia e abuzimit me fondet e sigurimeve shoqërore do të shkonte drejt

reduktimit. Pagesa nëpërmjet bankave të nivelit të dytë aktualisht është bërë e

mundur, nëpërmjet hapësirës ligjore të krijuar si rezultat i miratimit të Vendimit

nr. 10, datë 10.12.2012 “Për pagesat e pensioneve nëpërmjet Bankave” të Këshillit

Administrativ të Institutit të Sigurimeve Shoqërore. Por, aktualisht numri i

përfitimeve që paguhen nëpërmjet bankave të nivelit të dytë është në vlera mjaft

të ulta krahasuar me numrin e përgjithshëm të përfitimeve që paguhen nga sistemi

i sigurimeve shoqërore. Afërsisht vetëm 0.02 % e numrit të përfitimeve paguhet në

sportelet e bankave, ndërsa gjithë peshën tjetër të pagesave e mban Posta

Shqiptare. Ndërsa pagesa nëpërmjet bankave të nivelit të dyë parashikon komision

zero kundrejt shërbimit, pagesa e përfitimeve nëpërmjet sporteleve të Postës

Shqiptare i kushton buxhetit të një agjensie të sigurimeve shoqërore 0.5 % të


125

shumës së paguar gjatë një muaji në qendrat e pagesave në qytet dhe 0.85 % të

shumës së paguar gjatë një muaji nga qendrat e pagesës në fshatra.

Prandaj e vlerësuar në të gjitha aspektet, si për administrimin e dokumentacionit

për pagesën e sigurtë të një përfitimi, të kostos së administrimit të përfitimit, ashtu

edhe të komoditetit që krijon për përfituesin, pagesa nëpërmjet bankave të nivelit të

dytë, do të çonte drejt reduktimit humbjet në pagesat e përfitimeve të sigurimeve

shoqërore.

Dixhitalizimi i të gjitha të dhënave që kanë të bëjnë me sigurimet shoqërore, por

edhe i pagesave që bëhen nga ky sistem, do të siguronte një transparencë më të

plotë lidhur me fondin e planifikuar si dhe destinacionin e tij. Mbajtja e bilanceve

sipas skemave të përfitimit është një tjetër element që do të ndikonte në

mirëadministrimin e fondeve të planifikuara.

Duke iu kthyer mënyrës së financimit të një skeme të sigurimeve shoqërore, është

e rëndësishme të vlerësohet burimi i financimit, që janë kontributet e sigurimeve

shoqërore për përfitimet afatgjata si dhe kontributet suplementare për përfitimet

suplementare. Siç është analizuar gjerëisht në kapitullin e kontributeve, pagesa e

kontributeve të sigurimeve shoqërore ndahet në të pesë degët e sigurimit, ku

peshën më të madhe e zë kontributi i sigurimit shoqëror në degën e pensioneve.

Transparenca e plotë e menaxhimit të kontributeve të sigurimeve shoqërore është

domosdoshmëri për administrimin e skemës së sigurimeve shoqërore, si dhe

siguron transparencë totale në tërësinë e sistemit. Përfitimet e ndryshme të cilat

administrohen nga sistemi i sigurimeve shoqërore kanë mënyra të ndryshme të

financimit të tyre, prandaj edhe menaxhimi sa më i mirë i tyre është një

element me mjaft rëndësi për të kontrolluar në çdo moment të dhënat e skemës së

sigurimeve shoqërore. Menaxhimi i suksesshëm i elementëve të organizimit

financiar është një faktor thelbësor i një skeme të suksesshme të sigurimeve

shoqërore. Prandaj fokusimi në riorganizimin financiar të skemës në përshtatje të

vazhdueshme edhe të shërbimeve që ofrohen mbetet një prioritet.

Më sipër evidentuam faktin që në mjaft raste përfituesit janë vlerësuar debitorë

për arsye të dokumentacionit jo të saktë të paraqitur në momentin e caktimit të

përfitimit si dhe të moskoordinimit të të dhënave mes institucioneve shtetërore.

Ndjekja në kohë dhe arkëtimi i shumave debitore kërkon një monitorim të

sistemit financiar, ndoshta një rimodelim të pasqyrave financiare me qëllim

evidentimin dhe ndjekjen në kohë reale të arkëtimeve dhe shumave të mbetura

debitore.

Detajimi i pagesave sipas zërave dhe llojit të përfitimit e bën më fleksibël

sistemin e kontabilizimit të shpenzimeve dhe bën një parashikim të situatës


126

financiare në të gjithë parametrat e saj. Nëse skemat e përfitimeve do të ishin të

ndara nga njëra tjetra përsa i përket mënyrës së mbajtjes së arkëtimeve dhe

shpenzimeve, të cilat do të përmblidheshin në një llogari të vetme, do të bëhej një

evidentim më transparent i situatës financiare si dhe kontrolli financiar do të ishte

më konkret.

Në elementët e rëndësishëm të cilët duhet të mbahen parasysh në prognozimin e

situatës së ardhshme financiare të skemës së sigruimeve shoqërore është edhe

vlerësimi i shkallës së papunësisë si dhe tendencat në planin afatgjatë të këtij treguesi.

Grafiku nr. 19/20 Dinamika e shkallës së papunësisë dhe e numrit të të papunëve

Burimi www.instat.gov.al

Duke iu referuar të dhënave të publikuara nga INSTAT treguesit e nivelit të

papunësisë janë në rritje, gjë që përkeqëson edhe situatën e pjesëmarrjes në

pagesat e kontributeve të sigurimeve shoqërore, e cila reflekton prurje më të vogla

në buxhetin e sigurimeve shoqërore. Në një situatë të tillë ndërhyrja në parametrat e

sistemit të sigurimeve shoqërore, e parashikuar në ndryshimet e bëra në ligjin për

sigurimet shoqërore nëpërmjet rritjes së pagës minimale për efekt kontributi të

sigurimeve shoqërore do të ndikojë në rritjen e të ardhurave në buxhetin e

sigurimeve shoqërore. Rritja e pagës minimale për efekt kontributi të sigurimeve

shoqërore në masën 13 %, parashikon një rritje të të ardhurave në buxhetin e

sigurimeve shoqërore të paktën me 4 %. Të gjitha ndryshimet e bëra në parametrat

e sistemit mbeten për tu testuar nga zbatimi në praktikë dhe analiza që do të bëhet

nëpërmjet statistikave në përfundim të një periudhe të paktën një vjeçare të

implementimit të ndryshimeve ligjore.


61.Statistika te Institutit te Sigurimeve Shoqerore 127

KAPITULLI I GJASHTË

DINAMIKA E REFORMAVE. REFORMA AFATGJATE E SKEMËS SË


1. Domosdoshmëria për kryerjen e reformave

Ndërmarrja e reformave të herëpasherhsme në një sistem gjithëpërfshirës, siç është ai

i sigurimeve shoqërore, në të cilën janë pjesëmarrës si kontribues apo përfitues,

individët që nga mosha 16 vjeç e deri në përfundim të jetës, i bën ato një

domosdoshmëri dhe prioritet për të gjithë aktorët e përfshirë në vendimmarrje.

Tendenca për reforma dhe përmirësime të dukshme është e ravijëzuar edhe në

Rekomandimin nr. 202 të Organizatës Ndërkombëtare të Punës në të cilën gjejnë

mishërim elementët në vijim:

– vendosjen dhe ruajtjen e themeleve të mbrojtjes shoqërore si një element fondamental i

sistemeve kombëtare të sigurimeve shoqërore, të cilat përcaktojnë dimensionin

horizontal;

– ndjekjen e strategjive për zgjerimin e sigurimeve shoqërore që progresivisht siguron

nivele më të larta të sigurimeve shoqërore tek sa më shumë njerëz që të jetë e mundur

kjo, e udhëzuar nga standartet e ONP për sigurimet shoqërore, që përcaktojnë edhe

dimensionin vertikal.

Që në fillimet e veta, sistemi i sigurimeve shoqërore ka qenë në fokusin e

iniciativave ligjore si në drejtim të përmirësimit të dispozitave ekzistuese, ashtu edhe

për krijimin e hapësirave të reja për përsosjen e sistemit dhe përshtatjen e tij me

parimet e acquis communautaire.

Sistemi aktual i sigurimeve shoqërore është përballur në vazhdimësi me probleme të

karakterit financiar, probleme të cilat, sipas analizave të bëra, e kanë origjinën kryesisht

nga përkeqësimi i raportit kontribues / përfitues, fenomen të cilin e kemi shpjeguar më

herët. Sipas të dhënave statistikore për vitin 2013 subvencioni nga buxheti i shtetit

në buxhetin e sigurimeve shoqërore arriti në 1.45 % të PBB, ose e shprehur ndryshe

llogaritet në 19710 milionë lekë. (61) Piramida e popullsisë si dhe analiza që i bëhet

regjistrimit të numrit të popullsisë në periudhën mes Census 2001 dhe Census 2011

evidenton disa fenomene që janë prezente Shqipëri. Gjatë kësaj periudhe, numri i

lindjeve nga 53 mijë që regjistrohej në vitin 2001, sipas regjistrimeve të Census 2011

llogaritet në 34 mijë, ndërsa mbetet pothuaj në nivele të njëjta numri i vdekjeve i cili

regjistrohet në shifrën e rreth 20 mijë personave në vit. Këto shifra, megjithëse

tregojnë për një shtesë positive natyrore, tendenca e saj është në rënie. Në këtë

fenomen, në uljen e ritmit të shtimit të numrit të popullsisë, ka ndikuar ndjeshëm

numri në rënie i lindjeve. Fenomeni që u evidentua ndjeshëm pas viteve 1990 ishte

ai i migrimit. Sipas të dhënave që paraqet INSTAT, vlerësohet se numri i personave

emigrues në periudhën mes dy censuseve është rreth 500 mijë. Këto individë,


62. www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-


numërohen si persona të cilët mund të ishin kontribues potencialë në skemën e

sigurimeve shoqërore. Raporti i numrit të popullsisë mbi 65 vjeç ndaj numrit të

përgjithshëm të popullsisë, konsiderohet të jetë më i lartë se në çdo census të

mëparshëm të kryer në Shqipëri. Ky raport llogaritet në 11 % në vitin 2011,

ndaj vlerës 8 % që regjistrohej në vitin 2001 .

Të gjithë këto elementë të vlerësuar në këndvështrimin e perspektivës së skemës

së sigurimeve shoqërore, kanë qenë nxitje dhe indikacione për rishikimin e skemës

ekzistuese të sigurimeve shoqërore, nisur edhe nga fakti se shumë vende janë përfshirë

në proçesin e reformave në fushën e sigurimeve shoqërore. Reforma e re në fushën e

sigurimeve shoqërore që sapo ka filluar të implementohet, vjen pas një periudhe të

gjatë diskutimesh dhe debatesh. Duke qenë se është në fillimet e veta, analiza e thellë

dhe shumë dimensionale që kërkohet lidhur me këtë reformë afatgjatë të sigurimeve

shoqërore shërben për të marrë në konsideratë problematikat e ndeshura deri tani si dhe

për një proçes transparent të zbatimit të reformës dhe pse jo, të ndërhyrjes në kohë me

akte ligjore për përmirësime të mundshme aty ku është e nevojshme. Strategjia dy

dimensionale e Organizatës Ndërkombëtare të Punës, përmbledh më së miri të gjitha

pritshmëritë në fushën e sigurimeve shoqërore.

Strategjia dy-dimensionale e ONP hap një kapitull të ri në sigurimet shoqërore. Duke

riafirmuar të drejtën njerëzore për sigurime shoqërore, ajo pranon që kjo e drejtë, së

bashku me promovimin e punësimit, është një nevojë ekonomike dhe shoqërore për

zhvillim dhe progres. Ajo njeh gjithashtu rëndësinë e universalitetit të mbrojtjes, bazuar

në solidaritetin shoqëror, për parandalimin dhe uljen e varfërisë, pabarazisë, përjashtimit

shoqëror dhe pasigurisë; promovimin e mundësive të barabarta si edhe të barazisë gjinore

dhe racore; dhe si një mënyrë për të mbështetur tranzicionin përmes punësimit informal

në atë formal.

Sistemet e sigurimeve shoqërore duhet të jenë të menaxhuar dhe administruar mirë për të

siguruar efektivitet në arritjen e objektivave të rëna dakord, efiçente në përdorimin e

burimeve dhe transparente për të fituar besimin e atyre që financojnë dhe që përfitojnë

nga këto sisteme. Përfshirja aktive e të gjithë palëve të interesuara, dhe në veçanti e

punëtorëve dhe punëdhënësve nëpërmjet mekanizmave efektive të dialogut social dhe

mbikëqyrjes trepalëshe, është një nga mjetet e rëndësishme për të siguruar menaxhim të

mirë të sistemeve të sigurimeve shoqërore. (62)

Iniciativat për ndërmarrjen e reformave të cilat parashikojnë një shtrirje afatgjatë në

kohë, në të cilat përfshihet dhe reforma në fushën e pensioneve, nxiten dhe e marrin

impulsin për hartimin e tyre nisur nga një sërë faktorësh të cilët duhen vlerësuar, për

të patur një reformë të qenësishme dhe me një impakt pozitiv në shtresat e

popullisë. Konkretisht, analizat e shumta të faktorëve që ndikojnë dhe që duhet të

mbahen parasysh në hartimin e reformave afatgjatë konsistojnë në:


63. Martin Schludi “The reform of Bismarchian Pension Systems. A comparison of Pension Politics in

Austria, France, Germany, Italy and Sweden”

129

1. Kushtet fillestare nga të cilat do të fillojë implementimi i reformës;

2.Trendi i zhvillimeve demografike të cilat janë parametra përcaktues në

parashikimet afatgjatë;

3.Ndryshimet social ekonomike, të cilat janë ndër faktorët përcakues për

ndërmarrjen e reformave;

4.Presioni buxhetor, i konkurrencës, si dhe i grupeve të interesit;

5.Inercia politike, si dhe ndikimi i politikes;

6.Koordinimi mbi – kombëtar (ndikimi i organizmave të EU)

7.Gërryerja e besimit nga publiku, sidomos nga brezi i ri;

8.Faktorët e sjelljes, (kultura financiare) (63).

Përveç këtyre faktorëve të cilët janë përcaktues për ndërmarrjen dhe hartimin e

reformave, një rëndësi të veçantë në hartimin e tyre është edhe fakti se cilët janë

aktorët që përfshihen në hartimin e tyre. Martin Schludi në librin e tij “The reform of

Bismarchian Pension Systems. A comparison of Pension Politics in Austria, France,

Germany, Italy and Sweden” nënvizon faktin që aktorët e përfshirë në hartimin e

politikave duhet të karakterizohen nga aftësi specifike (të tilla si kompetencat ligjore të

përcaktuara nga rregullat institucionale), perceptime specifike, dhe preferenca specifike

(duke përfshirë edhe interesat e veta dhe orientimet normative).

E shprehur në mënyrë skematike, ndërveprimi i aktorëve dhe roli i tyre në hartimin e

politikave paraqitet si më poshtë:

Skema nr. 5 Ndërveprimi i aktorëve në hartimin e e reformave

Megjithëse diskutimet dhe debatet e shtrira në kohë si dhe orientimet e

organizmave ndërkombëtare, të cilat kanë theksuar vazhdimisht rëndësinë që ka

dialogu trepalësh në hartimin e reformave të tilla në fushën e sigurimeve shoqërore,

hartimi dhe miratimi i reformës afatgjatë në sistemin e sigurimeve shoqërore është

bërë pa pjesëmarrjen e aktorëve të rëndësishëm në reforma të tilla, siç është ajo e

opozitës, si dhe ka munguar dialogu social në miratimin e saj.

PROBLEMET E KONSTATUARA

Problemet e

konstatuara

Aftësitë

orientuese

të aktorëve

Cilësitë e

aktorëve

Mënyrat e

ndërveprimit Politikat

AMBIENTI POLITIKËBËRËS


64. Ali Emini “ Zhvillimet ekonomike te sigurimeve shoqerore ne Shqiperi dhe domosdoshmeria per

reforma te metejshme “

130

2. Reformat e ndërmarra deri në vitin 2014 në sistemin e


Ecuria e deritanishme e skemës së sigurimeve shoqërore është fokusuar drejt

përmirësimit të vazhdueshëm të saj, duke reflektuar në të edhe tendencat për një

modernizim të të gjithë sistemit të mbrojtjes shoqërore. Duke iu referuar etapave që ka

kaluar sistemi i sigurimeve shoqërore evidentohet fakti se reformat e ndërmarra kanë

kaluar nëpër disa faza.

Reformat e vitit 1998, të cilat ishin paketa e parë e reformave, kishin si qëllim

ndërmarrjen e një sërë iniciativash për barazimin e pensioneve të fshatit me ato të

qytetit. Kjo reformë bëhej veçanërisht e domosdoshme për faktin se me ndryshimin e

sistemeve, të vendosjes së ekonomisë së tregut, tashmë individët në kushte pensioni, që

kishin qenë të punësuar në ish kooperativa bujqësore, vendi ku punësohej pothuaj e

gjithë popullsia rurale, përfitonin pensione në vlera mjaft të ulta krahasuar me personat

që përfitonin pensione nga puna në ndërmarrje shtetërore. Meqenëse sistemi i ri i

vendosur kishte si themel të tij sistemin kontributiv, personat e vetëpunësuar në bujqësi

kishin mundësi për vazhdimin e sigurimit nëpërmjet pagesës së kontributit të sigurimeve

shoqërore. Në këtë mënyrë u përvijua krijimi i skemës së re që kishte filluar të

funksionojë me vendosjen e sistemit kontributiv dhe që vazhdon të funksionojë edhe

sot, duke zënë një peshë të konsiderueshme në të gjithë treguesit e skemës së sigurimeve

shoqërore (64).

Lindja e kësaj skeme të mbrojtjes sociale, shkon paralelisht me lindjen e një shtrese të re,

atë të fermerëve, duke u nxitur dhe favorizuar edhe nga fakti që pagesa e kontributit të

sigurimeve shoqërore është në nivele mjaft të ulta dhe motivuese për individët.

Përfshirja në këtë skemë kontributive, është e lidhur ngushtësisht me ushtrimin e

aktivitetit bujqësor dhe blegtoral, kundrejt posedimit të tokës bujqësore. Mënyra e re e

llogaritjes së përfitimit për personat që kanë periudha kontributive si të vetëpunësuar në

buqjësi, tendenca drejt barazimit të pensioneve të fshatit me ato të qytetit, ishte në

njëfarë mënyre edhe nxitje për pjesëmarrje në skemën e sigurimeve shoqërore,

megjithëse vitet e fundit vihet re një ulje numrit të kontribuesve. Nëpërmjet rritjes në

mënyrë të diferencuar që iu bë dhe vazhdon të bëhet për pensionet e fshatit, ndryshe nga

ato të qytetit, kjo tendencë do të çojë në një barazim gradual të pensioneve të fshatit

me ato të qytetit.


131

Grafiku nr. 21 Dinamika e numrit të të vetëpunësuarve sipas viteve

Drejt këtij objektivi konvergoi edhe mënyra e re e llogaritjes për pensionet e personave të

vetëpunësuar në bujqësi, e cila filloi të zbatohet pikërisht në kuadrin e reformave të vitit

1998.

Reformat që pasuan sistemin e sigurimeve shoqërore janë ato të vitit 2002, ose siç quhen

ndryshe reformat parametrike të vitit 2002. Një sërë treguesish të sistemit, po tregonin

një përkeqësim të dukshëm të raportit kontribues / përfitues, i cili njihet ndryshe në

terminologjinë e sistemeve të sigurimeve shoqërore si norma e varësisë. Ky raport , i cili

është një ndër elementet kryesorë të vlerësimit të një sistemi sigurimesh shoqërore,

diktoi nevojën për një rritje graduale të moshës së pensionit, e cila ishte edhe një ndër

elementet e përafrimit të legjislacionit shqiptar të sigurimeve shoqërore me ato të

vendeve të bashkimit europian. Ndërkaq, rritja graduale e moshës së pensionit diktoi

nevojën për futjen e një lloji të ri përfitimi, atë të pensionit të reduktuar të pleqërisë,

iniciativë e cila u kushtëzua nga kushtet e reja të krijuara. Me futjen e nocionit të

pensionit të reduktuar, të gjithë personat që kanë mbushur moshën 57 vjeç për gratë dhe

62 vjeç për burrat dhe kanë një periudhë kontributive prej 35 vitesh kanë të drejtë të

përfitojnë një pension të reduktuar pleqërie.

Deri në vitin 2002 Shqipëria renditej si një ndër vendet që kishte një normë të lartë

kontributive, gjë e cila ndikonte negativisht për pjesëmarrjen në skemën e sigurimeve

shoqërore. Gjithashtu, kjo normë e lartë kontributive ndikonte në nxitjen e punës

joformale. Një ndër aspektet e reformës së vitit 2002, e cila pati ndikim pozitiv në

performancën e sistemit të sigurimeve shoqërore, e cila u pasqyrua edhe në reagimet

0.00

20000.00

40000.00

60000.00

80000.00

100000.00

120000.00

140000.00

Vit

i 20

06

viti

20

07

viti

20

08

viti

20

09

viti

20

10

viti

20

11

Numri i të vetëpunësuarve sipas viteve

Numri i te vetepunesuarve sipas viteve


132

e individëve dhe bizneseve ishte reduktimi prej 4 % i normës së kontributit të sigurimeve

shoqërore. Kjo synonte nxitjen e pjesëmarrjes së personave të punësuar në skemën e

sigurimeve shoqërore, gjë që tentonte të ndikonte në përmirësimin e raportit kontribues /

përfitues. Si një ndër reformat paramerike të vitit 2002, njihet edhe rritja e pagës

maksimale për efekt të pagës së kontributit të sigurimeve shoqërore. Rritja e pagës

ndryshoi raportin mes pagës minimale dhe asaj maksimale duke e çuar në vlerën 1: 5,

pra paga maksimale për efekt pagese të kontributit të sigurimeve shoqërore, që nga viti

2002 e në vazhdim u caktua sa pesëfishi i pagës minimale për efekt pagese të kontributit

të sigurimeve shoqërore. Me qëllim që mbledhja e kontributeve të sigurimeve shoqërore

të bëhej nga institucione të specializuara për mbledhjen e taksave, u bë transferimi

gradual i mbledhjes së kontributeve nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore tek Drejtoria e

Përgjithshme e Tatim Taksave. Megjithëse u tentua që mbledhja e kontributeve të

bëhet nga institucione të specializuara dhe me një status të veçantë në administrimin e

taksave, praktika e deritanishme ka rezultuar jo shumë e kënaqshme, për vetë faktin

se është evidentuar fenomeni i evazionit kontributiv.

Në kufijtë kohorë të ndarjes së dy sistemeve, për shkak edhe të funksionimit të ligjeve të

ndryshme me të cilat bëhej llogaritja e masës së përfitimit të pensioneve, gjatë viteve u

vu re një disnivel në masën e pensioneve. Për të mënjanuar sadopak ndryshimet në

masat e pensioneve u ndërmorrën iniciativa ligjore për përmirësimin dhe ngushtimin e

dallimeve që ekzistonin në masat e pensioneve. Kësaj iniciative i shërbyen pesë fazat e

ngushtimit të diferencave në masat e pensioneve, të cilat u aplikuan në një periudhë

kohore prej 5 vitesh, në diapazonin e viteve 2000 – 2005 dhe që preknin kategoritë e

përfitimeve të caktuara në periudhat kohore të funksionimit të dy ligjeve të ndryshme, por

me kushte që ato të ishin caktuar deri në vitin 1998.

Ndryshime të dukshme në sistemin e sigurimeve shoqërore janë ato të viteve 2005 –

2006. Gjatë viteve ishte evidentuar një lidhje jo e drejtë e kontributeve me përfitimet.

Nëpërmjet ndryshimeve të bëra në legjislacionin shqiptar të sigurimeve shoqërore, të cilat

konsistonin në një rivlerësim të bazës së vlerësuar si dhe indeksim të pagës neto,

elemente të cilat janë në themel të llogaritjes së përfitimit, shuma e përfitimit mori një

dimension dhe kuptim tjetër, por gjithnjë brenda normave të përcaktuara, duke patur si

kufi maskimal dyfishin e pensionit minimal. Disa nga problemet që kishin të bënin me

zbatimin në praktikë të ligjit të sigurimeve shoqërore dhe që kërkonin përmirësime

ligjore, u realizuan nëpërmjet ndryshimeve të vitit 2005. Heqja e kushtit të të qënit i

siguruar në momentin e vlerësimit invalid, bëri që të përfitonin një numër i

konsiderueshëm individësh me probleme shëndetësore, të cilët ishin përjashtuar nga

mundësia për të përfituar një pension vetëm se momenti i invalidizimit i gjeti ato të

pasiguruar.

Përqasja e legjislacionit shqiptar të sigurimeve shoqërore me standartet e Kodit Europian

të sigurimeve shoqërore si dhe me standartet e Konventës nr. 102 të Organizatës


133

Ndërkombëtare të Punës, nëpërmjet ratifikimit të saj, ishin disa nga ndryshimet e bëra në

vitin 2005. Si një ndër risitë e këtyre ndryshimeve përmendim reduktimin e periudhës

kontributive për të përfituar pensionin e pjesshëm të pleqërisë, duke vendosur kufirin

minimal të periudhës prej 15 vite, nga 20 vite që ishte. Gjithashtu, zgjerimi i rrethit të

personave të mbrojtur nga skema e sigurimeve shoqërore, nëpërmjet përfshirjes së

personave pa shtetësi, por njëkohësisht edhe trajtimi në mënyrë të njëllojtë për efekt të

mbrojtjes nga sigurimet shoqërore të qytetarëve të huaj, si një ndër elementet e

rëndësishëm të këtyre dokumenteve kryesore. Vazhdimi i reduktimit të normës së

kontributit, i cili u bë përsëri në vitin 2005, dhe më pas në vitin 2006 duke vendosur

normën kontributive të sigurimeve shoqërore në vlerën 24.5 % të pagës, ka synuar

nxitjen e pjesëmarrjes në skemë, si dhe qëndrueshmërinë financiare të skemës.

Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore të vitit 2005, njihen edhe si

ndryshimet thelbësore të cilat bënë një përmirësim të dukshëm në mënyrën e

llogaritjes së masës së pensionit, si dhe në vlerësimin e të drejtave të individëve. Por

nuk mund të mos refelektohej ndryshimi në mënyrën e llogaritjes, i cili jepte impakt në

përfitimin mujor të pensionistëve, tek ato përfitime të caktuara deri në këtë periudhë.

Ligji nr. 9588, datë 25.07.2006 “Për rillogaritjen e pensioneve” reflektoi ndryshimet në

mënyrën e llogaritjes të masës së pensionit për të gjithë ato pensione të cilat ishin caktuar

në periudhën kohore 1996 – 2005. Si rezultat i rillogaritjes, një numër i konsiderueshëm

i pensioneve të pleqërisë pësuan ndryshime të dukshme në masën e përfitimit mujor,

efekte të cilat u shtrinë nga data 1 korrik 2006.

3. Çfarë parashikon reforma afatgjatë e miratuar.

Diskutimet dhe debatet e shumta mbi reformën në fushën e sigurimeve shoqërore, u

finalizuan në datën 31 korrik 2014 kur nga Parlamenti Shqiptar u miratua ligji nr.

104/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për

sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar”. Ndryshimet e bëra në

ligjin ekzistues i cili rregullon marrëdhëniet në fushën e sigurimeve shoqërore kanë

sjellë edhe një mënyrë të re të llogaritjes së masës së pensionit, si dhe të disa

përfitimeve të tjera. Përveç kësaj, në ligjin e ri të sigurimeve shoqërore, i cili do të

shtrijë efektet e tij nga data 1 janar 2015, ndeshemi për herë të parë me konceptin e

pensionit social.

Reforma në fushën e sigurimeve shoqërore, e cila filloi të implementohet nga data 1

janar 2015, ka në themel të qëllimit të saj, qëndrueshmërinë financiare të skemës së

sigurimeve shoqëore si dhe përfshirjen për herë të parë në skemën e sigurimeve

shoqërore të kollonave të dyta dhe të treta.

Një ndër ndryshimet thelbësore që sjell miratimi i ligjit të ri të sigurimeve shoqërore

është ndryshimi i moshës në drejtim të rritjes graduale së saj. Reforma parashikon që,


134

nga data 1 janar 2015 fillon rritja graduale e moshës për gratë, me një rritje vjetore

prej dy muajsh. Rritja graduale e moshës për gratë me të njëjtin ritëm, pra me nga dy

muaj në vit, vazhdon deri në vitin 2056 ku arrihet mosha 67 vjeç. Ndërsa periudha e

sigurimit nga data 1 janar 2015 fillon të rritet me nga 4 muaj. Është për tu theksuar fakti

që mosha për burrat mbetet e pandryshuar deri në vitin 2032 dhe më pas nga data 1

janar 2033 mosha e përfitimit të pensionit për burrat fillon të rritet me nga 1 muaj në

vit, derisa në vitin 2056 arrin moshën 67 vjeç. Rritja e periudhës së sigurimit do të

vazhdojë deri sa të arrijë periudha e sigurimit 40 vite. Periudha e sigurimit prej 40

vite, sipas rritjes graduale të saj, për burrat arrihet nga data 1 janar 2029.

Po kështu paraqitet situata për përfitueset gra, për të cilat periudha e sigurimit prej 40

vitesh arrihet nga data 1 janar 2029, me përjashtim të përfitueseve të cilat vendosen në

kushtet e përfitimit të kategorisë së parë, për të cilat periudha e sigurimit prej 40 vitesh,

sipas rritjes graduale që aplikohet, arrihet nga data 1 janar 2032.

Ritmi i rritjes graduale të moshës dhe periudhës së sigurimit, përfundon në datën 1 janar

2056, datë nga e cila, për të dy gjinitë, si për burrat ashtu edhe për gratë, arrihet mosha

67 vjeç, si dhe periudha e sigurimit 40 vite.

Rritja graduale e moshës dhe periudhës së sigurimit, që në krye të herës ka ngjallur

reagime të shumta, në mjaft ambiente sociale dhe në mbarë opinionin, kjo e lidhur

ngushtë me problematikat që shoqërojnë mjedisin shqiptar në shumë dimensione.

Mjaft e ndjeshme dhe me impakt të drejtpërdrejtë në familjet shqiptare është

fenomeni i papunësisë, si dhe ai i emigracionit, fenomene të cilat e bëjnë rritjen e

moshës dhe periudhës së sigurimit, për përfitim të pensionit të pleqërisë një iniciativë

e cila mund të konsiderohet si e përshpejtuar për kushtet aktuale.

Një ndër risitë që sjell reforma në sistemin e pensioneve është futja për herë të

parë e konceptit të pensionit social. Pensioni social, është një përfitim simbolik që u

jepet të gjithë individëve që kanë arritur moshën 70 vjeç, por për arsye të ndryshme

nuk kanë mundur të realizojnë periudhën e sigurimit prej 15 vitesh, e cila

konsiderohet si periudha minimale për tu përfshirë si përfitues në skemën e sigurimeve

shoqërore. Kusht i domosdoshëm për përfitimin e pensionit social është që individi, i

cili kërkon të përfitojë këtë pension, të paktën për pesë vitet e fundit nga momenti i

lindjes të së drejtës, të jetë rezident në Shqipëri. Referuar metodave të mbrojtjes

shoqërore, përfshirja në skemën e përfitimit të sigurimeve shoqërore e pensionit social,

konsiderohet ndryshe edhe si skema universale e mbrojtjes sociale.

Në kapitullin ku shtjellohen gjerësisht përfitimet si të drejta që u lindin individëve me

plotësimin e disa kushteve kualifikuese, është trajtuar në detaje përfitimi i pensionit të

pleqërisë, mënyra e llogaritjes së tij. Mjaft e diskutueshme dhe me efekte penalizuese

për individët përfitues, ishte përcaktimi ligjor në pikën 4, të nenit 32, të ligjit nr. 7703,


135

datë 11.05.1993, sipas së cilës masa e pensionit kufizohej në 75 % të pagës neto

mesatare të tre viteve rresht të 10 vjeçarit të fundit të punës, apo me dyfishin e

pensionit bazë, duke vendosur në këtë mënyrë edhe kufirin e sipërm të pensionit.

Ndryshimet e bëra sjellin një mënyrë të re të vlerësimit të masës së pensionit, duke e

përcaktuar atë mbi bazën e të ardhurave të realizuara nga puna e secilit individ, dhe në

të njëjtën kohë duke hequr kufizimet nga sipër të masës së pensionit. Ndryshimi i

mënyrës së llogaritjes, duke bërë pjesë përbërëse të formulës së llogaritjes së masës së

pensionit edhe pensionin social, ka caktuar si kufi të poshtëm të masës së përfitimit

masën e pensionit social. Po kështu, sipas formulës së re të llogaritjes së masës së

pensionit, si dhe ndryshimeve të bëra nuk ndeshim më konceptin e pensionit të

pjesshëm të pleqërisë, i cili është shfuqizuar si koncept. Sipas mënyrës së re të

llogaritjes së pensionit, nga data 1 janar 2015, formula e llogaritjes është si më poshtë:

P = Shuma bazë + Shtesa

Shuma bazë llogaritet si raport i të gjithë periudhës së sigurimit së personit me

periudhën e sigurimit që kërkohet sipas nenit 92, (e cila ka pësuar ndryshime nga data 1

janar 2015) shumëzuar me pensionin social.

Shuma bazë = 𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒆 𝒓𝒆𝒂𝒍𝒊𝒛𝒖𝒂𝒓 𝒏𝒈𝒂 𝒊𝒏𝒅𝒊𝒗𝒊𝒅𝒊

𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒒𝒘 𝒌𝒘𝒓𝒌𝒐𝒉𝒆𝒕 𝒔𝒊𝒑𝒂𝒔 𝒏𝒆𝒏𝒊𝒕 𝟗𝟐 x Pensioni social

Ndërsa, shtesa llogaritet 1 % për çdo vit sigurimi shumëzuar me bazën mesatare të

vlerëuar që personat kanë siguruar nëpërmjet kontributeve, llogaritja e së cilës është

përcaktuar qartë në nenin 59 të ligjit.

Shtesa = 1 % x Nr. viteve të sigurimit x Bmvl

Vendosja e kufirit të poshtëm të masës së përfitimit të pensionit të pleqërisë, si dhe

llogaritja e re e kësaj mase përfitimi, në një kohë kur nuk kemi akoma të përcaktuar

nivelin e minimumit jetik, përsëri ka lënë pa vlerësuar atë që është mjaft e ndjeshme

për masën e gjerë të pensionistëve, shumën mujore të pensionit. Vlerësimi i drejtë i

masës së pensionit në raport me nivelin e minimumit jetik do ta bënte më konkrete masën

e përfitimit duke bërë një vlerësim real të saj.

Periudha e sigurimit e domosdoshme për të përfituar pension të plotë pleqërie është

caktuar në vlerën 40 vite, ndërkohë që për çdo periudhë sigurimi mbi këtë periudhë

llogaritet shtesë në vlerën 0.5 % të masës së pensionit, për çdo muaj që shtyhet data e

daljes në pension, ose kur personi lë pensionin fillon një marrëdhënie punësimi dhe

pensionin e kërkon në një datë të mëvonshme.

Më herët kemi trajtuar llojin e përfitimit të pensionit të nënave me shumë fëmijë, i

cili nga data 1 janar 2015 do të ketë kushte të tjera për përfitimin e tij. Ndryshimi


136

është bërë në moshën e nënës që kërkon të përfitojë pensionin, e cila është rritur

me pesë vite dhe nga data 1 janar 2015 pensioni nuk përfitohet në moshën 50 vjeç, por

në moshën 55 vjeç. Ndërkohë që numri i fëmijëve për tu kategorizuar si nënë me shumë

fëmijë mbetet i njëjtë, në 6 fëmijë dhe periudha e sigurimit mbetet përsëri 30 vite.

Një ndryshim i rëndësishëm, dhe që do të ketë ndikim në reduktimin e numrit të

përfituesve të pensionit të invaliditetit të plotë është ai që prek nenin 35 të ligjit, lidhur

me periudhën e nevojshme të sigurimit për të përfituar pension invaliditeti. Sipas

kushteve të reja ligjore periudha e domosdoshme për të përfituar pension invaliditeti

është sa 3 /4 e diferencës së moshës së personit të siguruar në momentin kur

vlerësohet invalid nga KMCAP – i dhe moshës 20 vjeç. Ndryshimi i bërë, nga data 1

janar 2015 përcakton kushte të reja, duke vendosur një periudhë më të madhe të

periudhës së sigurimit për të përfituar pension të plotë invaliditeti. Një element i

rëndësishëm, i cili do të ndikojë në reduktimin e numrit të përfituesve të pensioneve të

invaliditetit është vendosja e kushtit që brenda 5 vjeçarit nga momenti kur individi

vlerësohet invalid, të ketë të paktën 12 muaj sigurim shoqëror.

Analiza e elementëve përcaktues në përfitimin e pensionit të invaliditetit, në kushtet

e reja të ndryshimeve ligjore, të çon në përfundimin që numri i personave përfitues të

pensionit të invaliditetit të plotë do të reduktohet.

Ndërsa për pensionin e pleqërisë kufiri i poshtëm është caktuar pensioni social, për

pensionin e invaliditetit, kufiri i poshtëm është caktuar në vlerën e 75 % të pagës

minimale neto në shkallë vendi. Reforma në sistemin e sigurimeve shoqërore, ndër të

tjera parashikon që pensionet e fshatit dhe ato të qytetit të barazohen, duke tentuar

rritjen e kontributit të sigurimeve shoqërore, si dhe nga data 1 janar 2015, pavarësisht

periudhave të sigurimit që mund të ketë realizuar secili individ, në marrëdhënie pune

me shtetin apo me fshatin, mënyra e llogaritjes së masës së pensionit do të jetë e

njëjtë. E rëndësishme në këtë vlerësim të masës së pensionit është përcaktimi i pagës

referuese për personat që kanë kryer punë në ish kooperativat bujqësore, vlerësimi i të

cilës bën diferencën mes dy sektorëve.

Ndryshime të dukshme ka pësuar trajtimi i përfitimit të të ardhurës për barrëlindjen.

Periudha e përfitimit të të ardhurës së barrëlindjes, për nënat të cilave iu lind e drejta e

përfitimit pas datës 1 janar 2015, do të jetë minimumi 35 ditë para lindjes dhe

63 ditë pas lindjes. Ndryshimi konsiston pikërisht në periudhën e përfitimit të

paslindjes, e cila nga 42 ditë që ishte deri në datën 31 dhjetor 2014, kalon në periudhën

e 63 ditëve, nga data 1 janar 2015. Për llogaritjen e përfitimit të të ardhurës së

barrëlindjes, ashtu si për të gjitha përfitimet afatshkurtra, vlerësimi do të bëhet mbi

bazën e vlerësuar neto. Periudha mbi të cilën do të bëhet llogaritja e bazës së

vlerësuar neto është periudha e dymbëdhjetë muajve nga lindja e së drejtës, ndërsa në


137

rastin e llogaritjes për përfitimin e të ardhurës për përfitimet afatshkurtra është

periudha 6 mujore nga lindja e së drejtës.

Në këtë moment, përsëri merr rëndësi përcaktimi që duhet t’i bëhet terminologjisë së

përdorur, pasi një gjë e tillë nuk lë vend për keqinterpretime ligjore gjatë

implementimit të ligjit. Përcaktimi i saktë i termave ligjore, shmang paqartësitë në

llogaritjen e përfitimeve

Llogaritja e të ardhurës për përfitime afatshkurta deri në 31 dhjetor 2014

(Për një individ i cili ka paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi pagat

maksimale dhe që e drejta e përfitimit i ka lindur në afatin kohor 1 janar 2014 – 31

dhjetor 2014))

Për periudhën 01.01.2013 – 31.07.2013 paga mbi të cilën është paguar kontributi 91 475

Për periudhën 01.08.2013 – 31.12.2013 paga mbi të cilën është paguar kontributi 95 130

Mesatarja ditore e bazës së vlerësueshme mbi të cilën do të llogaritet përfitimi

afatshkurtër (për një individ i cili ka mbi 10 vite peridhë sigurimi)

[(91 475 x 7) + (95 130 x 5)] / 12 = 92 998 lekë

92 998 lekë është baza mesatare mujore.

92 998 : 21.75 = 4 276 lekë është baza mesatare ditore.

E ardhura për përfitimin afatshkurtër llogaritet 4276 x 80 % = 3 420 lekë

(për një ditë paaftësie)

Nga data 1 janar 2015, e ardhura e përfitimit afatshkurtër për një person që i lind e

drejta për përfitimin e kësaj të ardhure në datën 1 shkurt 2015 dhe që kontributi i

sigurimeve shoqërore është llogaritur mbi pagën maksimale, do të llogaritet mbi bazën

e vlerësuar neto të gjashtë muajve të fundit nga lindja e së drejtës për përfitim.

Baza e vlerësuar neto do të llogaritet për periudhën 1 gusht 2014 – 31 janar 2015.

1 gusht 2014 – 31 janar 2015 -- paga mbi të cilën është llogaritur kontributi 97 030 lekë.

Për të llogaritur bazën e vlerësuar neto do të zbritet tatimi mbi të ardhurat personale,

norma e kontributit të sigurimeve shoqërore, shëndetësore dhe suplementare që mbahet

nga paga e punonjësit, pra pjesa që i takon punëmarrësit.

Baza e vlerësuar neto në këtë rast do të jetë

97 030 - paga mbi të cilën llogaritet kontributi


138

- 8 714 - tatimi mbi të ardhurat (13 % të shumës mbi 30 000 lekë)

- 10 866 - kontributi i sig.shoqërore shëndetësor (11,2 % e pagës kontributive)

77 450 baza e vlerësuar neto mujore

77 450 : 21.75 = 3 561 lekë - baza mesatare neto ditore.

Kjo është shuma mbi të cilën do të bëhet llogaritja e të ardhurës për përfitimet

afatshkurtra. Në rastin e një individi që ka mbi 10 vite sigurim, për një ditë paaftësie,

individi do të përfitojë:

3561 x 80 % = 2 848 lekë

Me mënyrën e re të llogaritjes, përfitimi afatshkurtër, për një ditë paaftësie reduktohet

me rreth 17 % të vlerës së mëparshme.

Në reduktimin e vlerës së përfitimit afatshkurtër, ka ndikuar futja e konceptit “bazë e

vlerësuar neto”. Koncepti “bazë e vlerësuar neto” si element kryesor në përcaktimin e

të ardhurave të përfitimeve afatshkurtra është një koncept që futet për herë të parë

në llogaritjen e përfitimeve dhe që përkufizohet si madhësia e cila rezulton nga

pagat mbi të cilat janë paguar kontributet pasi zbritet tatimi mbi të ardhurat, norma e

kontributit të sigurimeve shoqërore, shëndetësore dhe suplementare, pjesa që i takon të

paguajë personi i siguruar.

Ndryshimi më i dukshëm dhe më i ndjeshëm lidhet me përfitimin e pensioneve të

pleqërisë, pasi është edhe përfitimi që ka peshën më të madhë në të gjithë spektrin e

sigurimeve shoqërore. Risi e mënyrës së re të llogaritjes së pensioneve nga data 1 janar

2015 është përfshirja si pjesë përbërëse e formulës së llogaritjes së masës së pensionit e

pensionit social. Në thelb, formula e re e llogaritjes i përmbahet të njëjtave parime

siç llogaritej masa e pensionit deri në datën 31.12.2014, duke vlerësuar të gjithë

karrierën profesionale të individit të siguruar. Ndërkaq, nga data 1 janar 2015, nuk

ndeshemi më me konceptin e pensionit të pjesshëm të pleqërisë, pasi vetë formula e

llogaritjes së pensionit bën vlerësimin e të gjitha viteve të sigurimit, si dhe të të

ardhurave që ka realizuar individi gjatë gjithë karrierës së tij profesionale.

Element i rëndësishëm dhe me mjaft interes për të ardhurat e pensionistëve është edhe

heqja e kufizimit nga sipër të masës së pensionit, i cili kushtëzonte përcaktimin real të

masës së pensionit. Nuk ndeshet më koncepti pension minimal dhe pension maksimal.

Në mënyrën si është konceptuar formula e re e llogaritjes së masës së pensionit,

vlerësojmë se pensioni social i cili për vitin 2015 është caktuar në vlerën 6750 lekë, ka

zëvendësuar në dukje nivelin e pensionit minimal, i cili për vitin 2014 ishte në vlerën

12 264 lekë. Por, ky nivel minimal i përfitimit i korrespondonte një periudhe sigurimi


139

prej 35 vitesh. Ndërkohë, që vlera e pensionit social i jepet një individi i cili ka më pak se

15 vite periudhë sigurimi, si dhe përfshihet në formulën e llogaritjes në proporcion me

vitet e sigurimit që ka realizuar secili individ deri në momentin e përfitimit të pensionit.

Për të zbutur dhe eliminuar efektin gërrues që ka përfshirja e pensionit social në

formulën e llogaritjes së masës së pensionit, është vepruar me koefiçentët e indeksimit,

përcaktimi i të cilëve për vitin 2015 ka ndjekur një ritëm tjetër, duke mos i qëndruar

rregullit të ndjekur për përcaktimin e tyre deri në vitin 2014.

Filozofia e përcaktimit të koeficientëve të indeksimit dhe mënyra si janë përcaktuar gjatë

gjithë këtyre viteve sadopak ka ndjekur ritmin e rritjes së nivelit të pagave, prandaj

përcaktimi i tyre është bërë nisur nga raporti i pagës mesatare të vitit aktual me pagën

mesatare të vitit pararendës, i shoqëruar edhe me treguesit e inflacionit. Por, ndryshe

paraqitet situata për vlerësimin dhe përcaktimin e koeficientëve të indeksimit të vitit

2015.

Grafiku nr. 22. Ndryshimi i madhësisë së koefiçentëve të indeksimit gjatë viteve

Nuk është ndjekur e njëjta metodë në përcaktimin e koefiçentëve të indeksimit për vitin

2015, pasi për përcaktimin e tyre është ndërhyrë artificialisht, duke mos ndjekur

trendin që ka patur për gjatë 18 viteve (1996 – 2014).

Por edhe kjo mënyrë ndërhyrjeje nga jashtë, për të minimizuar efektin që ka në masën

e përfitimit, përfshirja e pensionit social, gjatë zbatimit të formulës për llogaritjen e

masës së pensionit, të përball me një fenomen tjetër. Nëse do të analizojmë bazën e

indeksuar, për ato raste kur kemi të bëjmë me paga maksimale mbi të cilat është bërë

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

Koeficentet e indeksimit sipas viteve(ne raport me vitin 1993)


140

pagesa e kontributit të sigurimeve shoqërore, do të vëmë re efektin që ka në bazën e

vlerësuar aplikimi i normës së indeksimit, e cila për shkak se nuk ka ndjekur ritmin

normal të rritjes, ka ndikuar në kapërcimin e nivelit të pagës maksimale kontributive.

Një fenomen i tillë ndeshet në periudhën 2002 – 2013, duke ndikuar kështu në rritjen

artificiale të bazës mesatare të vlerësuar mbi të cilën do të llogaritet pensioni.

Një element mjaft me rëndësi në llogaritjen e të ardhurave, si të atyre afatshkurta

ashtu edhe atyre afatgjata është baza mesatare e vlerësuar, e cila përcakton shumën e

të ardhurave mbi të cilën janë paguar kontributet në raport me periudhën e sigurimit.

Ashtu si deri në datën 31 dhjetor 2014, ku për llogaritjen e bazës mesatare të vlerësuar

janë marrë për bazë pagat referuese të miratuara me Vendim të Këshillit të Ministrave,

edhe për pensionet të cilat caktohen sipas ligjit të ri me ndryshimet përkatëse, do të

merren për bazë pagat referuese të cilat janë miratuar me Vendimin e Këshillit të

Ministrave nr. 561, datë 12.08.2005. Ndërsa është përfshirë për herë të parë, termi

pagë referuese për punonjësit e ish kooperativave bujqësore, për të cilët e gjithë

periudha e punës në ish kooperativë bujqësore llogaritet me një pagë referuese prej 1619

lekësh. Përcaktimi i pagës referuese për punonjësit e ish kooperativave bujqësore shkon

në një linjë edhe me ndryshimin që është bërë në mënyrën e llogaritjes së pensionit

për personat që kanë periudha sigurimi si në marrëdhënie pune me shtetin ashtu edhe me

ish kooperativat bujqësore, duke unifikuar kështu mënyrën e llogaritjes për të gjithë

individët.

Ndryshimi që pëson neni 40 i ligjit ka të bëjë me rritjen e moshës së gruas së mbetur e

ve për të përfituar pension familjar. Nga data 1 janar 2015, të drejtën e përfitimit të

pensionit familjar, gratë e mbetura të veja e përfitojnë në moshën 55 vjeç.

Në pjesën ku kemi trajtuar përfitimin e pensionit familjar kemi dhënë mendimet lidhur

me masën e pensionit familjar i cili duhet të jetë një përfitim më dinjitoz, edhe për

faktin se kemi të bëjmë me një kategori popullsie e cila më shumë se kushdo ka

nevojë për mbrojtje sociale, në rastin e humbësit të mbajtësit të familjes. Me

ndryshimet e reja, të cilat fillojnë nga data 1 janar 2015, kushtet e përfitimit të pensionit

familjar do të kenë kritere mjaft penalizuese dhe penguese. Fakti që pensionet

familjare do të llogariten sipas mënyrës që llogariten pensionet e invaliditetit, për të cilët

kushti minimal i periudhës së sigurimit ka ndryshuar (rritur), si dhe vendosja e kushtit te

sigurimit brenda periudhës 5 vjeçare nga lindja e së drejtës, do të reduktojnë numrin e

rasteve të pensioneve familjare në përgjithësi, si dhe mjaft prej tyre do të vendosen në

kushtet e përfitimit të invaliditetit të reduktuar. Ndryshimi i bërë për këtë kategori

përfituesish nuk ofron një standart lidhur me mbrojtjen sociale për këtë shtresë, për të

cilën nevoja për mbrojtje sociale është më e ndjeshme.

Apeli i përsëritur gjatë gjithë këtij pesëvjeçari kryesisht, lidhur me nevojën për

ndërmarrjen e një reforme në sistemin e pensioneve, ka vënë theksin tek lidhja jo e


141

drejtë që ekzistonte mes pagave dhe pensioneve. Nëse pagat mbi të cilën mbahej

kontributi i sigurimeve shoqërore ishte në raportin 1 : 5, nuk ekzistonte ky raport tek

madhësia e përfitimit, për të cilin pensioni maksimal ishte vetëm sa dyfishi i pensionit

minimal.

Formula e re e llogaritjes së masës së pensionit, nëpërmjet parametrave të vendosur,

pikërisht tenton që të vlerësojë përfitimet për ato individë të cilëve kontributi i

sigurimeve shoqërore është llogaritur mbi pagat maksimale për efekt të pagesës së

kontributeve. Për të bërë më të prekshëm ndryshimin që bën implementimi i ligjit të

ri tëpensioneve, më poshtë paraqitet një pension i llogaritur sipas ligjit i cili është në

fuqi deri në datën 31.12.2014 dhe një pension i llogaritur sipas ligjit të ndryshuar.

Rasti i parë: Pensioni me të drejtë pagese nga data 15.12.1994.

Individi ka plotësuar kushtet për pension pleqërie në datën 15.12.2014;

Periudha e përgjithshme e sigurimit 36 vite 2 muaj;

Për periudhën 1.1.1994 – 15.12.2014 ka paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi

pagën maksimale për efekt kontributi;

Për periudhën para vitit 1994 ka qenë specialist i lartë në administratë lokale.

Sipas formulës, e cila është përcaktuar në nenin 32 pensioni kufizohet tek pensioni

maksimal i pleqërisë për periudhën, i cili është 24 528 lekë.

Rasti i dytë: Pensioni me të drejtë pagese nga data 15.1.2015

Individi ka plotësuar kushtet për pension pleqërie në datën 15.01.2014;

Periudha e përgjithshme e sigurimit 36 vite 2 muaj;

Për periudhën 1.1.1994 – 15.12.2014 ka paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi

pagën maksimale për efekt kontributi;

Për periudhën para vitit 1994 ka qenë specialist i lartë në administratë lokale.

Sipas formulës së re të llogaritjes:

Pensioni Pleqerise = 𝑽𝒊𝒕𝒆𝒕 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒕𝒆 𝒓𝒆𝒂𝒍𝒊𝒛𝒖𝒂𝒓𝒂 𝒏𝒈𝒂 𝒊𝒏𝒅𝒊𝒗𝒊𝒅𝒊

𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒒𝒆 𝒌𝒆𝒓𝒌𝒐𝒉𝒆𝒕 𝒔𝒊𝒑𝒂𝒔 𝒏𝒆𝒏𝒊𝒕 𝟗𝟐∗ 𝑷𝒆𝒏𝒔𝒊𝒐𝒏𝒊 𝒔𝒐𝒄𝒊𝒂𝒍 +

𝑺𝒉𝒕𝒆𝒔𝒂

𝑺𝒉𝒕𝒆𝒔𝒂 = 𝟏 % ∗ 𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 ∗ 𝑩𝒂𝒛𝒂 𝒎𝒆𝒔𝒂𝒕𝒂𝒓𝒆 𝒆 𝒗𝒍𝒆𝒓𝒘𝒔𝒖𝒂𝒓

Pensioni i llogaritur në datën 15 janar 2015 do të jetë në vlerën 32 393 lekë.


142

Siç shihet diferenca prej 7 865 lekësh për dy individë me kushte të njëjta kualifikuese,

por me data të ndryshme të fillimit të pensionit, është e ndjeshme.

Ndryshimet e bëra në ligjin ekzistues të sigurimeve shoqërore, të cilat në vetvete

konsistojnë në një reformë afatgjatë të sistemit, në thelb kanë përfshirjen për herë të

parë si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimit të detyrueshëm të fondeve të pensionit

vullnetar dhe të fondeve profesionale. Gjithashtu, përfshirja për herë të parë si pjesë

përbërëse e sistemit të sigurimeve shoqërore e pensionit social, i cili është një përfitim që

financohet totalisht nga buxheti i shtetit, vendos për herë të parë në këtë sistem atë që

quhet shtylla bazë e sistemit ose përfitimi universal.

Në koherencë me ndryshimet në ligjin bazë të sigurimeve shoqërore janë edhe ato që

prekin përfitimet suplementare të stafit akademik, si dhe ato të punonjësve të

administratës shtetërore. Ndryshimi kryesor në skemën e përfitimit të pensioneve

shtetërore suplementare dhe në atë të përfitimeve suplementare të profesorëve lidhet

me nivelin e kontributit suplementar që duhet të paguajnë personat pjesëmarrës në

skemë. Për skemën e përfitimeve shtetërore suplementare, kontributi i sigurimit

suplementar, nga data 1 janar 2015, ndryshon si më poshtë:

Ishte Bëhet

2 % e shumës bruto – gr.i dytë, gërma “d”; 3 % shumës bruto – gr. i dytë, gërma d

3 % e shumës bruto – gr. i dytë, 4 % e shumës bruto – gr.i dytë, gërma

gërma “a”, “b”, “c”; “a”, “b”, “c”;

4% e shumës bruto – gr.i parë 5 % e shumës bruto – gr. i parë.

E njëjta gjë ndodh edhe me skemën e përfitimit të pensioneve suplementare për

punonjësit e universiteteve, për të cilët pjesëmarrja në skemën e kontributit suplementar

nga data 1 janar 2015 do të bëhet me një normë më të lartë kontributive e cila arrin në

masën 5 %, duke hequr në këtë mënyrë dallimin që ekzistonte në masën e kontributeve

mes Institucioneve të Arsimit të Lartë të sektorit publik dhe atyre të sektorit privat. Një

iniciativë e tillë u ndërmorr edhe për faktin se përfitimi llogaritej në mënyrë të njëjtë për

të dy sektorët.

Rritja e nivelit të kontributit suplementar, për të dy këto skema përfitimesh shërben për

një shtim të të ardhurave të cilat shkojnë për financimin e fondit të përfitimeve

suplementare, për një rritje të qëndrueshmërisë financiare të saj.

Referuar viteve të para të fillimit të kësaj skeme përfitimi, evidentohet fakti që

numri i përfituesve ishte i vogël, dhe përfituesit u përfshinë direkt me statusin

“përfitues”, pa qenë asnjë ditë kontribues në skemën e sigurimit suplementar. Kjo

kategori përfituesish, vazhdon të jetë edhe sot prezente në skemë, megjithëse në

numër të reduktuar.


143

Statistikat tregojnë që numri i përfituesve në skemën e përfitimit suplementar shtetëror

ka ardhur duke u rritur nga viti në vit, e cila shpjegohet me faktin e përfshirjes në

skemën e sigurimit suplementar të një numri gjithnjë në rritje të punonjësve të

administratës shtetërore, por edhe me rritjen e numrit të individëve të cilët largohen

nga pozicionet drejtuese dhe funksionet kushtetuese. Ndikim në rritjen e numrit të

përfituesve, kryesisht të atyre që përfshihen në grupin e parë ka patur edhe mosha e

caktuar për përfitimin e pensionit shtetëror, e cila ishte përcaktuar në nivelin 55 vjeç,

ndryshe nga ajo e grupit të dytë, pensioni suplementar shtetëror për të cilët përfitohej

vetëm në moshën e pensionit të pleqërisë.

Duke analizuar dinamikën e të ardhurave dhe shpenzimeve në skemën e sigurimit

suplementar vihet re që në harkun kohor të 10 vjeçarit të fundit, shpenzimet për

skemën e përfitimeve suplementare janë rritur 13 herë, përkundrejt të ardhurave të

cilat janë rritur 6 herë. Ky disproporcion në raportin të ardhura / shpenzime

shpjegohet me numrin e madh të përfituesve, i cili në vitin 2013 ishte 1746 persona,

krahasuar me 720 persona që ishin përfitues në vitin 2004, si dhe me vlerën e lartë

të përfitimit mesatar që jepen sipas kësaj skeme përfitimi.

Është evident fakti që pjesa më e madhe e shpenzimeve të skemës së sigurimit

suplementar përballohet nga subvencionet e buxhetit të shtetit.

Iniciativa ligjore për rritjen e normës së kontributit suplementar për të gjitha kategoritë

pjesëmarrëse në skemë, do të shërbejë për rritjen e nivelit të të ardhurave si dhe

reduktimin e subvencionit buxhetor.

Po ashtu, rritja e nivelit të moshës për përfitimin e pensionit shtetëror suplementar

për individët që përfshihen në grupin e parë, nga 55 vjeç në 60 vjeç, do të ketë një

ndikim për balancimin e parametrave të skemës (shpenzime/ të ardhura) në vitet e

para të implementimit të ndryshimit, edhe për faktin se rritja e moshës do të jetë e

menjëhershme dhe jo graduale.

Ndërkohë që është parashikuar që të drejtat e fituara nga të gjithë individët, të ruhen,

duke iu përmbajtur në këtë mënyrë standarteve të vendosura edhe në kriteret e acquis

communutaire.

Ndërkohë, evidentohet fakti që ndryshimet e bëra nuk kanë zgjidhur problemin e

disnivelit të dukshëm në masat e përfitimeve suplementare shtetërore me ato që

përfitohen nga ligji për sigurimet shoqërore. Përsëri kufiri i sipërm i shumës së

përfitimit, nga të dyja skemat e përfitimit, suplementare dhe nga skema bazë e përfitimit,

mbetet në nivelin e 75 % të pagës referuese. Për ato individë, të cilët me vendim të

Këshillit të Ministrave kanë përfituar pensionin e posaçëm shtetëror, ndryshimet e bëra i

kanë dhënë të drejtën për përfitim edhe të pensionit suplementar shtetëror, gjë e cila

pengohej me ligj deri në datën 31 dhjetor 2014.

Ndryshe paraqitet situata lidhur me shumën limit të përfitimit për ish stafin

akademik, për të cilët ndryshimi është i lidhur ngushtësisht me përfshirjen e pensionit

social në formulën e llogaritjes së masës së pensionit të pleqërisë si dhe lidhjen që

ekziston në përcaktimin e shumës totale të përfitimit nga të dy llojet e përfitimeve.

Për ish punonjësit e universiteteve, përfitimi maksimal sipas të dy skemave të përfitimit,

skemës bazë dhe asaj suplementare, nga data 1 janar 2015 do të jetë në nivelin e dy

pensioneve të pleqërisë. Kjo shpjegohet me faktin se sipas skemës bazë të përfitimit,


65. Ligji 150/2014 “Per pensionet e punonjesve qe kane punuar ne minera, ne nentoke”

144

nga data 1 janar 2015 është hequr kufizimi nga sipër i shumës së pensionit, prandaj

lidhja e përfitimit suplementar me atë të skemës bazë do të ketë si referencë shumën e

pensionit të pleqërisë, dyfishi i të cilit do të jetë shuma kufi e përfitimit nga të dy

përfitimet.

Mbetet në vlerësimin e rasteve konkrete të përfitimit për të gjykuar lidhur me faktin

se ndryshimi i bërë ndikon për një shumë përfitimi më të madhe në buxhetet familjare

të individëve.

Kategoria e punonjësve të nëntokës, si një shtresë e popullsisë, e cila karakterizohet për

shkallën e lartë të vështirësisë së punës, do të jetë përsëri në fokusin e përfitimeve

nëpërmjet kritereve favorizuese të vendosura si kusht për përfitimin e një të ardhure,

deri në plotësimin e kushteve për pension pleqërie.

Ligji nr. 150/2014 “Për pensionet e punonjësve që kanë punuar në miniera, në nëntokë”,

krijon mundësinë e përfitimit të një pensioni pleqërie, në një moshë më të hershme se

ajo që parashikon ligji për sigurimet shoqërore. E veçanta e këtij përfitimi është se

konfigurohet si një përfitim që financohet pjesërisht nga kontributi shtesë i sigurimit të

detyrueshëm të punonjësve të nëntokës, si dhe pjesa tjetër financohet nga buxheti i

shtetit. Përfitimi i parashikuar sipas këtij ligji, është trajtuar si pension pleqërie dhe do të

llogaritet njësoj si pensionet e pleqërisë, sipas formulës së re me të cilën llogariten

pensionet e pleqërisë.

Kushtet e përfitimit të këtij lloj pensioni janë përcaktuar si mëposhtë:

Mosha 55 vjeç;

Periudha e sigurimit 30 vite;

Periudha e punës së nëntokës 12 vite e 6 muaj.

Përfitues të mundshëm në këtë paketë përfitimi, janë parashikuar të përfshihen edhe

përfituesit e trajtimit të veçantë, gjithnjë përkundrejt plotësimit të kushtit të periudhës së

përgjithshme të sigurimit prej 30 vitesh, pasi kushti i periudhës së punës së nëntokës

vetëm për përfituesit e trajtimit të veçantë është limituar tek periudha prej 11 vite e 6

muaj, duke i favorizuar në kushtin e periudhës së nëntokës. (65)

Si element i ri në këtë paketë përfitimi përcaktohet kontributi shtesë në masën 5 % të

pagës bruto, i cili do të paguhet 3 % nga punëdhënësi dhe 2 % nga punëmarrësi.

Përfshirja e kontributit shtesë të sigurimit të detyrueshëm, si një element i cili do të

shërbejë për një pjesë të financimit të skemës së përfitimit, të punonjësve të nëntokës, por

deri nwështë një element i ri në tërësinë e përfitimeve që jepen nga sistemi i sigurimeve

shoqërore. Nga data 1 janar 2015, punonjësit që janë në marrëdhënie pune dhe që

kryejnë proçese pune në miniera në nëntokë, do të përfshihen në një marrëdhënie tjetër

kontributive, atë të kontributit shtesë në masën 5 %, por përsëri ky kontribut do të

shkojë në fondin e sigurimit të detyrueshëm shoqëror.

Mënyra e financimit të kësaj skeme përfitimi, pjesërisht nga kontributet e sigurimeve

shoqërore, nga ajo pjesë e kontributit të detyrueshëm shtesë (në vlerën 5 % të pagës

bruto) dhe pjesa tjetër nga buxheti i shtetit, është një skemë, e cila në raport me llojin

e përfitimit që paraqitet si pension pleqërie, aplikohet për herë të parë.

Skema e re e përfitimit të pensionit të pleqërisë për punonjësit e nëntokës, është

ndërmarrë në kuadrin e reformës së pensioneve që fillon nga data 1 janar 2015 dhe që


145

shkon në linjë paralele me plotësimin e disa standarteve të rekomanduara dhe të cituar

në acquis communutaire. Trajtimi i grupeve specifike të popullsisë, kryesisht i atyre të

cilët kryejnë punë të vështira është dhe mbetet një prioritet për të gjithë. Një gjë e

tillë merr rëndësi nisur edhe nga studimi i jetëgjatësisë së këtyre kategorive të

popullsisë.

Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore kanë hedhur bazat për krijimin e

skemave të fondeve të pensionit vullnetar si dhe të atyre profesionale. Këto skema

përfitimesh vijnë në koherencë me reformën në fushën e sigurimeve. Diskutimet e

shumta në periudhën para miratimit të reformës në fushën e sigurimeve shoqërore

kanë mbështetur idenë e përfshirjes si pjesë përbrëse të sistemit të atyre që quhen

kollona të dyta dhe të treta. Dhe pikërisht krijimi i hapësirave ligjore për përfshirjen edhe

të fondeve të pensioneve vullnetare si dhe të fondeve profesionale, i shërben qëllimit

përfundimtar të një sistemi sigurimesh shoqërore, rritjen e të ardhurave në moshën e

pensionit.

4. Ndikimi i reformave në përafrimin me vendet e

Bashkimit Europian.

Tendenca për përsosje të vazhdueshme të skemave të sigurimeve shqoërore, është një

tendencë mbarëbotërore, e cila është e nxitur edhe nga specifikat që paraqesin sistemet

e mbrojtjes sociale në përgjithësi dhe ato të sigurimeve shoqërore në veçanti.

Prirjet e sistemit shqiptar të sigurimeve shoqërore për përfarimin e tij me atë të vendeve

të Bashkimit Europian kanë qenë një ndër prioritetet e tij, krahas përpjekjeve për të

reformuar sistemin. Ato kanë synuar për një skemë të mirë administruar, me prioritete

të qarta drejt të ardhmes. Si sfidë e këtij sistemi, krahas përsosjes së mënyrës së

funksionimit të të gjitha hallkave të sistemit mbetet edhe kërkesa e vazhdueshme për

të realizur koordinimin e sigurimeve shoqërore me vendet e tjera të Bashkimit

Europian e kryesisht me ato vende ku numri i emigrantëve shqiptar që jetojnë dhe

punojnë në to është i konsiderueshëm. Koordinimi i sigurimeve shoqërore qartësisht

është përshkruar edhe në rregulloret e Parlamentit Europian dhe të Këshillit të

Bashkimit Europian, konkretisht në rregulloren nr. 883/2004, e cila ka pësuar

ndryshime në vitet e mëvonshme (66). Ndryshimi i fundit, i cili i është bërë

rregullores nr. 883/2004 është rregullorja 465/2012 e datës 22 maj 2012 e cila bën

modifikimin e rregullores nr. 883/2004 korresponduese e koordinimit të sistemeve të

sigurimeve shoqërore dhe rregullores nr. 987/2009 që vendos modalitetet e aplikimit

të rregullores nr. 883/2004.

Koordinimi i sistemeve të sigurimeve shoqërore është një inciativë e cila

kondicionohet dhe i vjen në ndihmë parimeve të mbrojtjes sociale, në një epokë kur

fenomenet dhe pasojat e globalizmit kanë prekur çdo qelizë të shoqërisë.


146

Është vlerësuar se koordinimi i sigurimeve shoqërore do të bëhet duke patur parasysh

katër parimet bazë të tij që janë: (67)

Barazia në trajtim

Përcaktimi i legjislacionit të zbatueshëm

Ruajtja e të drejtave të fituara

Eksportimi i përfitimeve

Me mjaft interes dhe ndikim në vlerësimin e të drejtave të individëve, është parimi i

ruajtjes të të drejtave të fituara, i cili parashikon që periudhat e sigurimit, të cilat

konsistojnë në periudhat e banimit, të punësimit apo veprimtarisë ekonomike, të

njohura sipas legjislacionit të vendeve ku individët punojnë dhe jetojnë të njihen edhe

në shtetet e tjera. Bashkimi i të gjitha periudhave të sigurimit, të cilat mund të jenë

periudha banimi, punësimi apo veprimtari ekonomike quhet “totalizim” i periudhave. Si

rezultat i një proçesi të tillë, individëve të cilët nuk plotësojnë kushtet minimale të

kualifikimit në asnjërin nga shtetet ku mund të kenë punuar apo jetuar, krijohen hapësirat

për caktimin e përfitimeve. Një koordinim i tillë në fushën e sigurimeve shoqërore,

kërkon përshtatje dhe përmirësime të sistemit aktual të sigurimeve shoqërore.

Mbështetur edhe në instrumentat që bëjnë të mundur koordinimin e sigurimeve

shoqërore, të cilat konsistojnë në :

Marrëveshjet dypalëshe dhe shumëpalëshe

Konventat shumëpalëshe

Legjislacioni mbikombëtar

marrëveshja me Republikën e Turqisë e ratifikuar me në datën 01.02.2005, vazhdon të

funksionojë, si rezultat i së cilës përfitimet e individëve nga të dy palët janë vlerësuar të

efektshme.

Sa i përket ecurisë së bisedimeve për arritjen e të tilla marrëveshjeve me vende të

tjera të Bashkimit Europian situata paraqitet si më poshtë:

- Marrëveshja për “Mbrojtjen Shoqërore” midis Republikës së Shqipërisë dhe

Mbretërisë së Belgjikës u ratifikua nga Parlamenti Shqiptar me Ligjin

nr.35/2014, datë 03.04.2014;

- Vazhdojnë bisedimet në drejtim të marrëveshjes me Çekinë; Maqedoninë,

Luksemburgun, Kanadanë, Rumaninë, Hungarinë, Kosovën dhe së fundmi me

Gjermaninë.

Duke mos lënë jashtë vlerësimit arritjen e marrëveshjeve të bëra, mjaft me efikasitet do

të ishte nënshkrimi i marrëveshjeve të tilla me vendet anëtare të BE – së në të cilat

regjistrohet numër i konsiderueshëm emigrantësh. Marrëveshje të tilla, do t’i jepnin

“jetë” periudhave të punës të secilit shtetas shqiptar që ka migruar në vende të tjera të

Bashkimit Europian.


147

Më herët kemi përmendur se pjesë integrale e skemës së sigurimeve shoqërore është

edhe skema e sigurimit vullnetar, e cila ofron mbrojtje për të gjithë personat të cilët e

kanë të pamundur të kontribuojnë në skemën e sigurimit të detyrueshëm. Një kategori e

tillë personash janë edhe emigrantët shqiptarë që jetojnë dhe punojnë jashtë vendit. Duke

marrë në konsideratë se numri më i madh i emigrantëve jetojnë në vendet fqinje Greqi

dhe Itali, mes Shqipërisë dhe këtyre vendeve janë nënshkruar marrëveshje të cilat i

japin mundësi qytetarëve shqiptarë që të bëjnë pagesat e kontributit të sigurimit

vullnetar në vendet ku ato jetojnë, duke mbuluar kështu me sigurim periudhat për të cilat

nuk kanë punuar në Shqipëri. Një gjë e tillë në fakt nuk shkon në të njëjtin drejtim me

përpjekjet për koordinimin e sigurimeve shoqërore. Prandaj, kërkesa për nënshkrimin

e marrëveshjeve në fushën e sigurimeve shoqërore, mes Shqipërisë dhe vendeve ku

numri i individëve emigrues është i madh, mbetet një prioritet. Koordinimi i skemave

të sigurimeve shoqërore mes Shqipërisë dhe vendeve ku ato kanë punuar dhe jetuar do të

bënte të mundur që periudhat e punësimit kudo ku ato i kanë realizuar të shërbenin për

caktimin e përfitimeve sipas plotësimit të kushteve.

Modernizimi dhe dixhitalizimi i të gjitha hallkave të sistemit të sigurimeve shoqërore,

duke filluar që nga regjistri qendror i shtetasve e deri në hedhjen e të gjitha

periudhave të punës mbetet prioritet i reformave të nisura, me qëllim që të finalizohet

me pjesëmarrjen në sistemin EESSI (Electronic Exchange of Social Security

Information).

Barazia gjinore është një ndër çështjet të cilat janë patur parasysh në reformat të

cilat kanë qenë në fokusin e sigurimeve shoqërore, madje njohja e periudhës së

kryerjes së studimeve nga gratë si periudhë sigurimi për efekt të caktimit të pensionit të

pleqërisë, mund të konsiderohet si favorizim dhe mostrajtim i barabartë i të gjithë

shtetasve. Reforma e re afatgjatë në sistemin e sigurimeve shoqërore, ka bërë

ndryshimin lidhur me këtë “pabarazi”, duke parashikuar që nga data 1 janar 2033

periudha e kryerjes së studimeve të larta me shkëputje nga puna nuk do të njihet si

periudhë sigurimi për efekt pensioni.

Favorizimet në skema të veçanta, siç ishte ajo e të vetëpunësuarve në bujqësi, do të

shkojnë drejt eleminimit. Subvencioni i buxhetit të shtetit për këtë skemë sigurimi dhe

përfitimi, ishte i konsiderueshëm, aq sa mund të thuhet që kjo skemë ka rënduar

buxhetin e sigurimeve shoqërore. Disproporcioni në shumat e kontributeve për

punonjësit që konsideroheshin të vetëpunësuar në bujqësi nuk do të jetë më prezent në

skemën e sigurimeve shoqërore, pasi nga viti 2018, kontributi që do të paguajnë personat

e vetëpunësuar në sektorin privat do të jetë i njëjtë për të gjithë, duke barazuar në këtë

mënyrë kontributin e sigurimeve shoqërore që duhet të paguajnë individët e punësuar në

aktivitete bujqësore dhe jobujqësore.

Tendenca drejt barazimit të nivelit të kontributit të sigurimit të detyrueshëm për të gjithë

individët e sektorit privat shkon paralel me mënyrën e re të llogaritjes së masës së

pensionit, e cila do të vlerësojë të gjithë karrierën profesionale të individit, sipas një

formule llogaritjeje.


148

PËRFUNDIME

1. Modelet e mbrojtjes shoqërore janë pasqyrim i elementëve të shtetit social,

madje përcaktimi i modelit është i lidhur ngushtësisht me politikat që një qeveri

parashtron si prioritete për krijimin e standarteve lidhur me shërbimet sociale.

Nocionet e mbrojtjes shoqërore janë të hershme, por ato evoluan periudhë pas

periudhë, në përshtatje me kushtet e zhvillimit ekonomiko – shoqëror, për tu

konsoliduar dhe gjetur mishërminin e tyre në sistemet e sigurimeve shoqërore si pjesë

përbërëse e mbrojtjes shoqërore. Protagonist kryesor i sistemit të sigurimeve

shoqërore konsiderohet kancelari gjerman Bismarck, i cili vendosi kontrollin e shtetit

në sistemet e para sociale të sigurimit shoqëror. Por si përfaqësues modern i

sigurimeve shoqërore njihet Sir William Beveridge, mendimet e të cilit dhanë

influencën e tyre në arritjen e marrëveshjes nr. 102 të Organizatës Ndërkombëtare të

Punës, marrëveshje e cila përcaktoi kushtet minimale të sigurimeve shoqërore.

Shqipëria si vend anëtar i Organizatës Ndërkombëtare të Punës, me ligjin nr. 9442, datë

16.11.2005 ka ratifikuar konventën nr. 102 të Organiztaës Ndërkombëtare të Punës, e

njohur edhe si Konventa e Sigurimeve Shoqërore (standartet minimale).

2. Elementët përcaktues në hartimin e politikave për ngritjen dhe konsolidimin e

sistemeve të sigurimeve shoqërore janë faktorët demografikë, faktorët ekonomikë dhe

faktorët politikë. Mjaft përcaktues është faktori demografik. Gjithnjë e më shumë po

vlerësohet si shqetësues fenomeni i vjetërimit të popullatës, i cili parashtron nevojën

për rishikimin e të ardhmes së sistemeve të sigurimeve shoqërore, gjithnjë në funksion

të mbrojtjes sociale. Ndryshimi strukturor i familjes, ku gjithnjë e më tepër familja po

reduktohet deri në konceptin e saj të mirëfilltë, ndihma ndaj moshës së tretë mbetet

prioritare. Zhvillimi ekonomiko social i vendit është përcaktues në hartimin e

politikave të mbrojtjes sociale, madje hartimi i tyre i cili është i lidhur ngushtësisht

edhe me financimin e sistemeve të mbrojtjes shoqërore, kushtëzohet nga fakti se cili

është objektivi që do të realizojë sistemi i mbrojtjes sociale.

3. Sistemi i mbrojtjes sociale që aplikohet në Shqipëri është ai i sigurimeve

shoqërore, i cili në etapa të ndryshme të zhvillimit shoqëror është përshtatur me kushtet

specifike të tij si dhe mënyra e funskionimit ka qenë e ndryshme. Sistemi kontributiv,

i cili filloi të zbatohet nga viti 1994 dhe që vazhdon të zbatohet edhe sot, funksionon

sipas parimit PAYG, i cili quhet ndryshe edhe parimi i solidaritetit të brezave. Nëpërmjet

kësaj skeme të sigurimeve shoqërore, kontribuesit aktualë në skemën e sigurimeve

shoqërore të cilët janë perosnat në moshë pune janë ato të cilët financojnë skemën e

sigurimeve shoqërore për të mundësuar pagesën e përfitimeve për personat që tashmë

janë në përfitim të pensionit të pleqërisë, invaliditetit apo pensione familjare. Rregullimi

i kësaj skeme sigurimesh bëhet nëpërmjet ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për

sigurimet shqoërore në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar dhe Institucioni i

ngarkuar për administrimin e skemës së sigurimeve shoqërore është Instituti i

Sigurimeve Shoqërore.


149

4. Sistemi i sigurimeve shoqërore përbëhet nga :

- Skema e detyrueshme;

- Skema suplementare

- Skema vullnetare.

Skema e detyrueshme e cila përbën peshën kryesore të skemës së sigurimeve

shoqërore, ka në përbërjen e saj përfitimet që jepen në rastet e pakësimit të të

ardhurave si rezultat i pleqërisë, humbjes së aftësisë për punë, apo humbjes së mbajtësit

të familjes.

Numrin më të madh të përfituesve e zënë ato të pensioneve të pleqërisë, të cilët

përbëjnë 79 % të totalit të përfituesve nga skema e sigurimeve shoqërore, duke përfshirë

të dy sektorët urbanë dhe ruralë. Numri i përfituesve të pensioneve të pleqërisë ka

pësuar rritje nga viti në vit, kjo për shkak të rritjes së numrit të individëve të cilët

arrijnë moshën e pensionit, fakt ky që vërteton edhe ritmin e plakjes së popullsisë. Po

të krahasojmë numrin e pensioneve të reja të caktuara në vitin 2011 me ato të caktuara

në vitin 2013 shihet qartë që ai pothuajse është dyfishuar krahasuar me ato të vitit 2011.

5. Në vlerësimin e një skeme të sigurimeve shoqërore janë përcaktuese disa tregues

të cilët vlerësojnë performancën sistemit, siç është norma e zëvendësimit, norma e

varësisë dhe shkalla e mbulimit. Shkalla e zëvendësimit e cila shpreh raportin pension

mesatar mbi pagën mesatare, është treguesi i cili vlerëson në fakt vlerën e pensionit

në raport me pagën që ato kishin në periudhën e punësimit. Ky tregues është në vlera të

cilat nuk janë përfaqësuese. Norma e varësisë i cili shpreh raportin e numrit të

përfituesve ndaj kontribuesve është në vlera mjaft kritike. Arritja e kësaj vlere deri

pothuaj afër njëshit ka shpjegimin esencial me evazionin kontributiv si dhe me nivelin e

lartë të papunësisë.

Niveli i lartë i papunësisë ka ndikimin e tij edhe në shkallën e mbulimit, i cili

referuar të dhënave statistikore të popullsisë, tregon që vetëm 1/3 e popullsisë ka akses

në elementët e mbrojtjes nga sigurimet shoqërore.

6. Pensionet e pleqërisë janë kushtëzuar në masat e tyre nga kufiri i sipërm, i

cili deri në datën 31.12.2014 ishte caktuar sa dyfishi i pensionit minimal të pleqërisë në

shkallë vendi. Ky kufizim i përcaktuar në pikën 4 të nenit 32 të ligjit nr. 7703, datë

11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, me ndryshimet që

pësoi ligji, nga data 1 janar 2015 është eleminuar. Kjo ka sjellë që individët të

përfitojnë një masë pensioni më të madhe. Kryesisht individët që e ndiejnë

ndryshimin në masën mujore të pensionit, si rezultat i heqjes së tavanit të përfitimit

janë ato që kanë kontribuar në vlerat maksimale të pagave për efekt kontributi, si dhe

kanë periudha sigurimi mbi 35 vite.

7. Nga hulumtimet e bëra mbi masat e pensioneve maksimale të caktuara në kohë

të ndryshme, arrijmë në përfundimin që ato kanë luhatje në vlerat e tyre. Kjo ka

ardhur si rezultat i dinamikës së rritjes së pensioneve si dhe moskoordinimit mes

përcaktimeve ligjore dhe atyre të parashikuara në aktet nënligjore siç janë Vendimet e

Këshillit të Ministrave “Për rritjen e pensioneve”. Një pension maksimal i caktuar në

cfarëdo kohe sipas ligjit aktual të sigurimeve shoqërore duhet të ruajë nivelin

maksimal të pensionit. (Bëhet fjalë për pensionet e caktuara deri në 31.12.2000, pasi pas


150

kësaj date dinamika e rritjeve të pensioneve është e tillë që ruan nivelin maksimal të

pensioneve).

8. Dinamika e pensioneve të caktuara në periudha kohore të ndryshme, të çon në

përfundimin që ato nuk kanë patur të njëjtin trajtim. Kryesisht rezultojnë me mjaft

probleme dhe diferenca në masat e pensionit pensionet e caktuara në periudhën kohore

1994 – 1995. Diferenca në masën e pensionit të caktuara në këtë periudhë kohore,

krahasuar me pensionet e caktuara në një periudhë të mëparshme, por që kushtet

kualifikuese janë të njëjta luhatet në vlera nga 3000 – 4000 lekë. Një efekt i tillë është

rezultat i zbatimit të VKM – së nr. 605, datë 31.12.1993 “Për rritjen e pensioneve”.

Sipas kësaj VKM- je, pensionet e caktuara deri në datën 31.12.1993 përfitojnë rritjen prej

15 % në masën e tyre si dhe kompensimin prej 494 lekësh, nga data 1 janar 1994, ndërsa

pensionet e caktuara nga data 1 janar 1994, megjithëse në kushte të njëjta kualifikuese

nuk e përfitojnë këtë rritje, duke akumuluar gjatë viteve një diferencë në masën e

pensionit e cila është e ndjeshme.

9. Statistikat e sigurimeve shoqërore tregojnë për rritje të numrit të pensioneve të

pjesshme të pleqërisë. Kjo shpjegohet me faktin se tranzicioni i pas viteve ’90 u

shoqërua me mbyllje të shumë ndërmarjeve dhe veprimtarive prodhuese, si rezultat i të

cilave numri i personave të papunë u rrit ndjeshëm. Në vitet që pasuan këta individë

ose nuk u punësuan më ose punuan në të zezë për një pjesë të konsiderueshme të

periudhës, duke mos realizuar perudhën e domosdoshme për pension të plotë pelqërie.

10. Ndikim të ndjeshëm në rritjen e numrit të pensioneve të pjesshme të pleqërisë

ka luajtur edhe administrimi jo korrekt i dokumentacionit që vërteton periudhat e

punës, siç janë regjistra themeltarë dhe listë pagesa, e cila ka sjellë një situatë jo të

favorshme për individët, të cilëve për shkak të këtij keqadministrimi, vërtetimi i

periudhave të punës për të bërë të mundur caktimin e përfitimit është realizuar nëpërmjet

proçesit gjyqësor.

11. Pensionet e invaliditetit janë përfitimet që zënë vendin e dytë në numër

krahasuar me totalin e përfitimeve që jepen nga skema e sigurimeve shoqërore.

Përfitimet e pensioneve të invaliditetit janë të llojeve të ndryshme dhe u caktohen

individëve të cilët kanë plotësuar disa kushte specifike, të cilat janë të lidhura si me

aftësinë për punë ashtu edhe me plotësimin e periudhave të domosdoshme të sigurimit

për përfitimin e pensionit. Statistikat e sigurimeve shoqërore tregojnë një tendencë për

rritjen e numrit të individëve që përfitojnë pensione invaliditeti të reduktuar. Ky fakt

është i lidhur ngushtësisht me mungesën e periudhave të domosdoshme për përfitimin

e pensionit të plotë të invaliditetit, të cilat mund të jenë objektive dhe subjektive.

Objektive për faktin se individët nuk kanë realizuar periudhat e domosdoshme të

sigurimit si rezultat i mungesës së punës. Subjektive sepse dokumentacioni nuk është

administruar siç duhet, gjë që ka sjellë dëmtimin e tij, duke humbur për një kategori

individësh mundësinë e verifikimit të periudhave të punës. Pensioni i reduktuar i

invaliditetit jepet vetëm në kushtet kur individi është vlerësuar nga Komisioni

Mjekësor i Caktimit të Aftësisë për Punë invalid i plotë.


151

12. Numri i përfituesve të pensioneve të invaliditetit, nga viti 2005, si rezultat i

ndryshimeve ligjore të bëra, ka ardhur në rritje. Shkak për rritjen e numrit të

përfituesve të pensioneve të invaliditetit u bë heqja e kushtit të të qenit i siguruar në

momentin e invalidizimit, si dhe futja e konceptit të invaliditetit të reduktuar. Rritja

mesatare vjetore e numrit të pensioneve të invaliditetit nga viti 2005 është mesatarisht

rreth 4 000 pensione.

13. Jo rrallëherë janë vënë re ndërhyrje në skemën e sigurimeve shoqërore

nëpërmjet përfitimeve të cilat u janë akorduar kategorive të veçanta të punonjësve.

Pavarësisht se përfitimet e dhëna janë të lidhura me punët e vështira të kryera nga

individët, ligjet e hartuara në shumicën e tyre nuk janë bërë të studiuara mirë, aq sa

mund të konsiderohen edhe si ligje elektorale. Një gjë e tillë ka shkaktuar edhe

përfshirje të jashtëligjshme në skemat e përfitimit, duke sjellë dëmtimin e fondeve.

14. Kontributet e sigurimeve shoqërore janë elementi kryesor në mbarëvajtjen e

skemës së sigurimeve shoqërore. Numri i kontribuesve, pjesëmarrës në skemën e

sigurimeve shoqërore gjatë viteve ka patur luhatjet e veta të cilat janë kushtëzuar nga një

sërë faktorësh, por më kryesoret janë madhësia e kontributit si dhe elementët përcaktues

për pjesëmarrjen në skemën e sigurimeve shoqërore. Madhësia kontributive ka pësuar

ndryshime gjatë viteve me tendencë zvogëlimin e saj. Nga 42,5 % e shumës së

listëpagesave që ishte në vitin 1993, aktualisht detyrimi për pagesën e kontributeve të

sigurimeve shoqërore është në vlerën 24.5 % të pagës kontributive, e cila ka një kufi

minimal dhe maksimal. Periudha e tejzgjatur e tranzicionit, e cila favorizoi krijimin e

ekonomisë informale pati ndikimin e saj edhe në numrin e pjesëmarrësve në skemën e

sigurimeve shoqërore. Shumë individë të cilët u punësuan në sektorin privat, nuk u

përfshinë si pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror, ndërkohë që

një pjesë tjetër nuk paguan kontributin e sigurimit të detyrueshëm shoqëror mbi bazën e

pagës reale që ato kishin. Ky fenomen, megjithëse në nivel më të vogël vazhdon të

ketë ndikim në të ardhurat nga kontributet.

15. Kontributi i sigurimit të detyrueshëm shoqëror, shpërndahet në të pesë degët e

sigurimit, që janë dega e sigurimit të pensioneve, dega e sigurimit të sëmundjeve, dega

e sigurimit të barrëlindjeve, dega e sigurimit të aksidenteve në punë dhe sëmundjeve

profesionale dhe dega e sigurimit të papunësisë. Por, madhësia e kontributit të sigurimit

shoqëror, nuk është e njëjtë për të gjithë individët e punësuar dhe të vetëpunësuar, pasi

pagesa e kontributit të sigurimit shoqëror është e kushtëzuar nga marrëdhënia që kanë

me punësimin. Për disa kategori individësh, pagesa e kontributit bëhet vetëm për disa

degë të sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Përveç ndarjes që i bëhet totalit të sigurimit të

detyrueshëm shoqëror në degët e sigurimit, kontributi I sigurimeve shoqërore ka një

ndarje tjetër përsa i përket përkatësisë së pagesës. Kontributi i sigurimit të detyrueshëm

shoqëror ndahet mes punëdhënësit dhe punëmarrësit. Nga 24,5 % të shumës

kontributive, e cila duhet të paguhet në të pesë degët e sigurimit të detyrueshëm

shoqëror, 11,2 % e saj paguhet nga punëmarrësi, ndërsa pjesa tjetër 13.3 % e shumës

kontributive paguhet nga punëdhënësi.


152

16. Të gjitha periudhat e punës për të cilat është paguar kontributi i sigurimeve

shoqërore, si nga vetë individët ashtu edhe nga buxheti i shtetit për disa kategori

përfituesish, quhen periudha sigurimi dhe janë të vlefshme për llogaritjen e pensionit.

Në totalin e individëve kontribues të cilët janë kontribues urbanë dhe ruralë, rreth 5,3

% e tyre (për vitin 2013) janë të siguruar nëpërmjet kontributeve që paguhen nga

buxheti i shtetit për njohjen e periudhave të sigurimit. E shprehur në vlerë, nga totali i

të ardhurave që realizohen nga kontributet përjashtuar financimet e tjera, rreth 15.9 %

të tyre janë contribute të paguara nga buxheti i shtetit, për kategoritë përkatëse.

17. Pjesë përbërëse e skemës së sigurimit të detyrueshëm shoqëror, është skema

e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, e cila ishte konceptuar e tillë që të ishte

skemë e detyrueshme për të gjithë individët, të cilët kanë tokë në pronësi, ushtrojnë

aktivitet bujqësor dhe blegtoral, për periudhën nga mosha 16 vjeç e deri në moshën e

caktuar për pension pleqërie. Mënyra si ka funksionuar gjatë gjithë kësaj periudhe

skema e sigurimit të detyrueshëm shoqëror të të vetëpunësuarve në bujqësi, është

karakterizuar më shumë si një skemë vullnetare. Kontributi në vlera mjaft favorizuese

për këtë kategori përfituesish, si dhe subvencioni nga buxheti i shtetit deri në masën e

kontributit që paguajnë individët që janë të punësuar në sektorin privvat, dukë bërë që

edhe përfitimi të jetë i njëjtë me individët që kanë punuar në sektorin shtetëror, e kanë

rënduar financiarisht skemën e pensioneve. Duke funksionuar edhe si një skemë

vullnetare, si dhe falja e kamatëvonesave herë pas here, ka bërë që kontributi i sigurimit

të detyrueshëm shoqëror të mos arkëtohet në kohë, e cila ka sjellë edhe problemet e

financimit të kësaj skeme sigurimi.

18. Sigurimi vullnetar, si pjesë e sistemit të skemës së sigurimit shoqëror, është

konceptuar i tillë që të ofrojë mundësinë e sigurimit për të gjithë individët të cilët duan

të mbulojnë me sigurim ato periudha për të cilët sigurimi i detyrueshëm shoqëror nuk i

ka dhënë këtë mundësi. Nëpërmjet kësaj skeme sigurimesh është bërë i mundur

zgjerimi i fushave të sigurimit si dhe sigurimi për më shumë të ardhura. Përfshirja në

këtë skemë sigurimi është më shumë tendencë e atyre grup moshave të cilët janë në

prag pensioni dhe nëpërmjet këtij sigurimi kërkojnë të realizojnë ose kalimin e kufirit

prej 15 vitesh të domosdoshme për përfshirjen në skemën e përfitimit të pensionit, ose

shtimin e viteve të sigurimit. Por mënyra e llogaritjes së masës së pensionit me

formulën që ishte deri në datën 31.12.2014, për individët që kanë realizuar periudha

sigurimi nëpërmjet sigurimit vullnetar, i penalizonte ato nëpërmjet kufizimit të masës

së pensionit në 75 % të pagës neto mestare të tre viteve rresht në 10 vitet e fundit të

punës, pasi në këto raste pensioni u llogaritej mbi masën e pensionit minimal, sipas

viteve të punës.

19. Përfitimet suplementare të parashikuara me ligje të veçanta sipas kategorive

përfituese janë përfitime që u jepen individëve në shtesë të pensionit të pleqërisë.

Shkalla e zëvendësimit për këto kategori përfituesish, e vlerësuar në raport me të dy

përfitimet, është në vlera të larta kryesisht për funksionarët e lartë të shtetit. Pavarësisht

se kjo është një skemë kontributive, financimi i saj bëhet nga buxheti i shtetit në rreth

84% të totalit të shpenzimeve për përfitimet suplementare.


153

20. Përfitimet suplementare për ish ushtarakët, ato të cilat zënë peshën më të madhe

në tërësinë e këtyre përfitimeve janë pensionet e parakohshme për vjetërsi shërbimi.

Ndryshimet që iu bënë ligjit “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të

Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë” sollën ndryshime thelbësore në

mënyrën e llogaritjes së masës së përfitimit të pensionit të parakohshëm për vjetërsi

shërbimi. Për llogaritjen e përfitimit u fut koncepti i pagës neto mestare referuese, sipas

të cilës vlerësohet e gjitha karriera ushtarake e individit për përcaktimin e pagës mbi të

cilën do të llogaritet përfitimi suplementar. Si rezultat i saj, pjesa më e madhe e

përfitimeve të pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, të cilat iu nënshtruan

rillogaritjes së përfitimit, u vlerësuan debitorë. Llogaritja e pensioneve sipas mënyrës

së re i shtriu efektet e saj nga data 01.07.2009, datë kur hyri në fuqi ligji nr. 10142, datë

15.058.2009. Megjithëse jemi në një periudhë kur ka mbi 5 vite që ka filluar

implementimi i ligjit të ri akoma sot efektet e rillogaritjes rëndojnë në buxhetet familjare

të ish ushtarakëve për shkak të vonesave të dërgimit të vërtetimeve për vjetërsinë e

shërbimit dhe pagën neto mesatare referuese, mbi të cilat bëhet rillogaritja e pensionit të

parakohshëm për vjetërsi shërbimi.

21. Liberalizimi i tregut të sigurimeve shoqërore, nëpërmjet miratimit të ligjit nr.

10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit vullnetar” konsolidoi bazën ligjore në

fushën e tregut privat të pensioneve. Aktualisht, në tregun e sigurimeve operojnë tre

fonde private te pensioneve:

4. Raiffeisen Invest – Shoqëri Administruese e fondeve të pensionit dhe

sipërmarrjeve të investimeve kolektive sh.a;

5. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit Sigal – Life Uniqa Group Austria

sh.a;

6. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit SiCRED Sh.a.

Tregu i fondeve private të sigurimeve, është në fillimet e veta dhe mjaft i brishtë, duke

konsideruar edhe faktin që kultura e sigurimeve në Shqipëri është një kulturë e re dhe e

pakonsoliduar. Referuar numrit të anëtarëve pjesëmarrës në fondet private të pensioneve,

i cili në datën 31.12.2013 numëronte 7887 persona tregon për një pjesëmarrje të vogël të

individëve në fondet vullnetare të pensioneve, si dhe skemat e pensionevevërtetohet

faktin që tregu i fondeve private të sigurimeve është mjaft i brishtë.

22. Në një sistem sigurimesh shoqërore ku norma e varësisë është në vlera kritike,

për një popullsi me moshë mesatare relativisht të re, është një sinjal mjaft domethënës

për ndërhyrje dhe ndërmarrjen e reformave në sistemin e sigurimeve shoqërore. E

tillë ishte edhe reforma e miratuar me ligjin nr. 104/2014, datë 31.07.2014 “Për disa

shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në

Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar”.

Kjo reformë e cila sapo ka filluar të implementohet është e karakterit sistemik dhe

parametrik. Sistemike, pasi përfshiu si pjesë përbërëse të sistemit edhe fondet

profesionale dhe fondet e pensionit vullnetar. Parametrike, pasi nga data 1 janar 2015

ndryshuan kushtet kualifikuese për përfitimin e të drejtave sipas ligjit nr. 7703, datë

11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar, për disa

lloj përfitimesh.


154

23. Ndryshimi i mënyrës së llogaritjes, duke hequr kufizimin në vlerën e 75 % të

pagës neto mesatare të tre viteve rresht të 10 vjeçarit të fundit të punës si dhe me

dyfishin e pensionit minimal në shkallë vendi, për individët që kanë kontribuar mbi

pagat që përfshiheshin në intervalin e pagave mesatare deri në kufirin e pagave

maksimale, përcakton një vlerë pensioni më të madhe se masa e pensionit që llogaritej

për individët me të njëjtat kushte, por data e caktimit të pensionit është deri në 31

dhjetor 2014. Formula e re e llogaritjes së pensioneve përcakton një masë më të madhe

pensioni për individët që kanë kontribuar mbi pagat maksimale, duke bërë

diferencimin në vlerat e pensionit mes individëve që kanë kontribuar mbi pagat

minimale dhe individëve që kanë kontribuar mbi pagat maksimale. Ndryshimet e bëra në

ligjin për sigurimet shoqërore tashmë kanë hequr konceptin e pensionit minimal dhe

pensionit maksimal, ashtu sikurse nuk ndeshim më konceptin pension të pjesshëm

pleqërie.

24. Me mjaft interes për të gjithë sistemin e sigurimeve shoqërore është përfshirja

si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimeve shoqërore e fondeve profesionale dhe e

fondeve të pensionit vullnetar. Përfshirja si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimeve

shoqërore e këtyre skemave do ta bëjë më fleksibël sistemin e mbrojtjes shoqërore dhe

në të njëjtën kohë do ti shërbejë qëllimit final që ka një sistem i sigurimeve shoqërore,

shtimin e të ardhurave në moshë pensioni.


155

REKOMANDIME

1. Sistemi i sigurimeve shoqërore, i cili tashmë është përcaktuar si një sistem miks,

mes atij me kontribute të përcaktuara (DC) dhe përfitime të përcaktuara (DB) është një

sistem i cili i përshtatet kushteve social ekonomike të vendit. Sistemi PAYG sipas të

cilit funksionon mekanizmi i sigurimeve shoqërore, është një sistem i cili i ka rezistuar

krizave ekonomike, nisur edhe nga filozofia që mbart në vetvete, sipas të cilit

kontribuesit e sotëm paguajnë për përfituesit e sotëm. Por, e rëndësishme për këtë sistem

të sigurimeve shoqërore, mbetet përmirësimi në disa drejtime, të cilat përbëjnë thelbin

e mbarëvajtjes së sistemit.

Dixhitalizimi i të gjithë të dhënave që ndërthuren për një administrim sa më të mirë

dhe të qenësishëm të sistemit të sigurimeve shoqërore është një domosdoshmëri, e cila

i shërben një qëllimi final: administrim korrekt i dokumentacionit dhe i fondeve

publike.

2. Reforma e sistemit të sigurimeve shoqërore, e cila sapo ka filluar të

implementohet ka bërë ndryshime të dukshme në disa parametra të sistemit. Ndër më

kryesoret është ajo që ka bërë në ndryshimin e formulës së llogaritjes së pensionit. Heqja

e kufizimit nga sipër të masës së pensionit ka sjellë një ndryshim të dukshëm në masën e

pensioneve të caktuara pas datës 1 janar 2015, ndryshim i cili shkon deri në 7 000 lekë

në muaj më shumë për të njëjtin pension të caktuar deri në datën 31.12.2014. Kjo rritje

vlerësoj se është artificiale për vetë faktin se është ndërhyrë artificialisht me

koeficentët e indeksimit, për të cilët nuk është ndjekur i njëjti ritëm i vlerësimit të tyre.

Ndryshimi i ndjeshëm i masës së pensionit si rezultat i ndryshimit të mënyrës së

llogaritjes së pensionit, do të ndikojë në shpenzimet e sigurimeve shoqërore, ndërkohë

që nuk ka ndonjë ndryshim të dukshëm të numrit të kontribuesve. Përveç kësaj, kjo

ndikon edhe në krijimin e disniveleve në mënyrën e trajtimit të pensionistëve dhe një

efekt social jo pozitiv në raport me pensionistët ekzistues. Përshtatja në kohë e

pensioneve, është një nga metodat të cilat përdoren në momente të tilla kur ka

ndryshime në mënyrat e llogaritjes së pensioneve. Prandaj, edhe në këtë rast, rishikimi i

mundësive për një ndërhyrje në masat e pensionit të caktuara deri në 31.12.2014 për

disa kategori pensioni do të zbuste efektin social te kjo shtresë popullsie.

3. Një ndër treguesit financiarë të sistemit të sigurimeve shoqërore, të cilat janë të

lidhura ngushtësisht edhe me performancën e sistemit të sigurimeve shoqërore, është

norma e varësisë, ose siç quhet ndryshe raporti mes numrit të përfituesve me numrin e

kontribuesve. Vëmendja e të gjithë sistemit të sigurimeve shoqërore dhe hallkave të tij

duhet të përqendrohet tek shmangia e evazionit kontributiv. Dixhitalizimi i sistemit të

mbajtjes së detyrimit kontributiv, duke krijuar një regjistër qendror për të gjithë

kontribuesit, duke e lidhur ngushtësisht me numrin e sigurimit shoqëror, do të shmangte

të gjitha mundësitë për abuzime në sistemin e sigurimeve shoqërore. Krijimi i një

regjistri të tillë do të shërbente për një analizë të hollësishme të situatës financiare për të

ardhmen. Krijimi i data base të tillë për të gjithë kategoritë kontribuese, si dhe për të

gjithë kategoritë përfituese do të shërbente për analizat statistikore të sakta si për të

sotmen ashtu edhe për të ardhmen.

Po ashtu mbajtja në mënyrë të diferencuar e shpenzimeve për secilën skemë përfitimesh

apo kompensimesh, tashmë që proçesi i dixhitalizimit të të gjithë sistemit është në


156

vijim e sipër, do të bënte të mundur një transparencë të plotë të shpenzimit të fondeve, si

atyre me destinacion nga buxheti i shtetit ashtu edhe ato të planifikuara për buxhetin e


4. Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore nuk e kanë ndryshuar

modelin e financimit të sigurimeve shoqërore si dhe mënyrën e funksionimit të sistemit.

Përsëri skema e sigurimeve shoqërore funksionon sipas parimit PAYG, ndërkohë që

janë edhe disa skema suplementare të cilat operojnë në tregun e sigurimeve. Rëndësi të

veçantë merr domosdoshmëria e pjesëmarrjes në sistemin kontributiv të të gjithë të

punësuarve, si në sektorin shtetëror ashtu edhe atë privat. Në këtë proçes, duhet të

gërshetohet dhe ndërthyret roli i të gjithë faktorëve që ndikojnë në reduktimin deri në

eleminimin e punës informale. Rritja e pjesëmarrjes në skemën e sigurimit të

detyrueshëm shoqëror, në një sistem ku numri i popullsisë së aftë për punë përbën

rreth 64 % të popullsië në moshë aktive për punë (nga 15 – 60 vjeç), është element i

rëndësishëm për qëndrueshmërinë financiare të skemës, prandaj gjithnjë e më shumë

duhet të përqëndrohet vëmendja në luftën kundër evazionit kontributiv.

5. Ndërhyrjet në skemën e sigurimeve shoqërore, nëpërmjet përfitimeve të

paligjshme, kanë qenë prezente, të cilat kanë dëmtuar në vlera të konsiderueshme fondet

e sigurimeve shoqërore. Numri i përfitimeve të caktuara në kundërshtim me ligjin, gjatë

viteve ka qenë i konsiderueshëm, aq sa sipas disa studimeve të bëra nga Banka

Botërore rezultonte që sipas statistikave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore numri i

popullsisë në moshë pensioni të ishte më i madh se numri i popullsisë në moshë pensioni

sipas statistikave të INSTAT. Një situatë e tillë, ishte sinjal për fillimin e pastrimit të

skemës nga përfitimet e paligjshme, si rezultat i së cilës u konstatuan dëmtime të

fondeve në vlera financiare të konsiderueshme. Pastrimi i skemës nga përfitimet e

paligjshme, megjithëse ka disa vite që ka filluar vazhdon si proçes. Të gjithë individët të

cilët kanë përfituar me mënyra e mjete të padrejta shuma e vlerësuar debitore mbahet

nga shuma mujore e pensionit. Por, për këto raste është mjaft me rëndësi që në

sistemin e pagesave të shtohet një mekanizëm i cili ta bëjë të monitorueshëm në

vazhdimësi proçesin e mbajtjes së detyrimit dhe shlyerjen deri në fund të shumave

debitore. Përveç kësaj, regjistrimi i të gjitha përfitimeve në një regjistër qendror,

sipas një renditjeje progresive do të bënte të mundur eleminimin e dosjeve me të njëjtin

numër (edhe pse në Drejtori Rajonale të ndryshme) si dhe evidentimin e saktë të numrit

të përfitimeve. Megjithëse proçesi i dixhitalizimit të përfitimeve pothuaj ka përfunduar, si

rezultat i të cilit janë evidentuar mjat raste të dublimit të përfitimeve, apo të përfitimeve

të dhëna jashtë kushteve ligjore, për shkak të moshës, përsëri skema e përfitimeve ka

nevojë të pastrohet nga përfitimet e jashtëligjshme. Proçesi i dixhitalizimit, madje duhet

të përsoset në disa parametra të tij lidhur edhe me afatet e përfitimit, që të mos ketë

pagesa jashtë kritereve dhe afateve ligjore të cilat duhet të përcaktohen që në fillim kur

bëhet hedhja e të dhënave. Në këtë moment del edhe një herë rëndësia që ka kualifikimi i

stafit për njohjen e kushteve kualifikuese për secilin nga llojet e përfitimit.

6. Pensionet e caktuara në kohë të ndryshme, për shkak të mënyrës së ndryshme të

llogaritjes së masës së pensionit, si dhe dinamikës që kanë pësuar gjatë viteve sot

përfitojnë masa pensioni të ndryshme cilat nuk i korresponodojnë kushteve të njëjta


157

kualifikuese mbi të cilat janë llogaritur dhe caktuar pensionet. Me mjaft diferenca në

masën e pensionit paraqiten pensionet e caktuara në periudhën kohore 1994 – 1995.

Risihikimi i masave të përfitimit të këtyre pensioneve, për të bërë të mundur barazimin në

masën e tyre me individët që kanë përfituar pensionin në të njëjtat kushte, por datat e

fillimit të pensionit janë më herët ose më vonë se ato, do të eleminonte një problem që

prej vitesh është prezent dhe ka nxitur debate dhe diskutime, por edhe pakënaqësi në

radhët e pensionistëve të kësaj periudhe. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për pensionet

maksimale të pleqërisë të caktuara në kohë të ndryshme, të cilat për shkak të dinamikës

që kanë ndjekur pensionet e pleqërisë nuk e kanë ruajtur nivelin maksimal të pensioneve

të pleqërisë të caktuara në kohë të ndryshme.

7. Pensioni i invaliditetit të pjesshëm i cili u caktohet individëve të cilët janë

vlerësuar pjesërisht të aftë për punë, në filozofinë e tij ka si qëllim mbrojtjen e

individëve të cilëve për shkak të reduktimit të aftësisë për punë, të ardhurat mujore

pakësohen, meqenëse sipas vlerësimit të Komisionit Mjekësor të Caktimit të Aftësisë

për Punë individëve të paaftë pjesërisht u rekomandohet një punë më e lehtë apo 6 orë në

punën që bënte. Në situatën aktuale të trajtimit të invaliditetit të pjesshëm, paraqiten

mjaft ekuivoke, pasi në ligj është përcaktuar vetëm mënyra e llogaritjes së pensionit të

invaliditetit të pjesshëm dhe nuk janë parashikuar kriteret për ta bërë këtë lloj përfitimi

të kontrollueshëm në raport me kërkesat ligjore. Prandaj ndërhyrja në bazën ligjore për

përcaktimin e kushteve për përfitimin e invaliditetit të pjesshëm, duke përcaktuar qartë

limitet e përfitimit si në rastin kur individët janë të punësuar në sektorin rural ashtu edhe

atë urban do të eleminonte shumë paqartësi dhe mangësi në trajtimin e këtij lloj

përfitimi. Nëse në rastet kur individi rekomandohet të punojë për 8 orë në punë të lehta

duhet të përcaktohet niveli i pagës dhe kompensimi që i bëhet nëpërmjet pensionit të

invaliditetit të pjesshëm. E njëjta gjë duhet të përcaktohet në rastet kur individi

rekomandohet nga KMCAP – i që të punojë 6 orë në punën që bën. Një gjë e tillë

kërkon bashkëpunim të ngushtë edhe me Institucionet Mjekësore dhe Inspektoriatin e

Punës, madje duhet të përcaktohet qartësisht në akte ligjore dhe nënligjore.

8. Në ligjin për sigurimet shoqërore, që nga data 15.6.2005 është përfshirë si

koncept edhe përfitimi i pensionit të invaliditetit të reduktuar, i cili u caktohet

individëve të cilët për nga gjenjda shëndetësore vlerësohen të paaftë për punë, por nuk

kanë periudhën e domosdoshme të sigurimit për të përfituar pensionin e plotë të

invaliditetit. Sipas llogaritjeve të bëra, individët që kanë realizuar deri në 50 % të

periudhës së domosdoshme për përfitimin e pensionit të plotë të invaliditetit, përfitojnë

një masë pensioni që luhatet në vlera që nuk e kalojnë 50 % të masës së pensionit,

ndërkohë për një individ i cili nuk ka punuar por përfiton pagesë për shkak të aftësisë së

kufizuar nga paketa e PAK, vlera mujore e përfitimit është më e madhe se ajo që

përfitohet nga sigurimet shoqërore. Një diskordancë e tillë bën që në këto raste të

ndeshemi me elemente të abuzimit dhe mosdeklarimit të saktë të situatës kontributive në

skemën e sigurimeve shqoërore. Prandaj një rishikim i të gjitha përfitimeve që jepen nga

Institucionet që trajtojnë këto kategori individësh, duke harmonizuar të gjitha të drejtat

që u njeh ligji do të bënte të mundur përdorimin me efektivitet të të gjitha fondeve

publike, duke bërë vlerësimin në raport me gjendjen shëndetësore dhe periudhës

kontributive të individit.


158

9. Pagesat e përfitimit të të ardhurës për barrëlindje në filozofinë e tyre janë një

pagesë që u jepet nënave për lindjen e fëmijës. Ky përfitim është i lidhur ngushtësisht

me periudhën kontributive të gruas, e cila do të sjellë në jetë një fëmijë. Por, në mënyrën

si është zbatuar paketa ligjore për këtë kategori mjaft vitale të popullsisë, do të thoja që

ka vend për diskutime dhe rishikime. Një grua, e cila ka ndjekur studimet e larta me

shkëputje nga puna, kur del në pension pleqërie periudha e ndjekjes së studimeve të

larta, njihet periudhë sigurimi për efekt përfitimi të pensionit të pleqërisë (një fakt i tillë

do të jetë i vlefshëm vetëm për gratë që do të dalin në pension deri në datën 31.12.2032,

pasi pas kësaj datë ky favorizim nuk do të jetë i vlefshëm) Për këtë kategori, kontributet

për mbulimin e periudhës së studimeve (kryesisht për periudhë 4 vjeçare) paguhen nga

buxheti i shtetit. Përfitueset gra, e marrin pensionin për një periudhë përfitimi

mesatarisht 15 – 20 vite.

Ndërkohë që, për një studente e cila vazhdon studimet e larta dhe njëkohësisht bëhet

nënë, nuk mund të përfitojë pagesën e të ardhurës për barrëlindje. Prandaj, mendoj që

një rishikim i këtij rasti, për përfitimin e të adhurës për barrëlindje nga studentet që

bëhen nëna gjatë periudhës së studimeve do të ndikojë pozitivisht tek familjet e reja,

duke ndikuar në të ardhurat e saj.

10. Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore kanë ndryshuar kushtet

kualifikuese për përfitimin e pensionit familjar, meqenëse llogaritja e këtij lloj përfitimi

bëhet ashtu si për pensionin e invaliditetit. Periudha minimale e domosdoshme për

përfitimin e pensionit të invaliditetit është përcaktuar sa ¾ e diferencës së moshës së

personit të siguruar në kohën që bëhet i paaftë dhe moshës 20 vjeç, si dhe në 5 vitet e

fundit para lindjes të së drejtës të ketë 12 muaj sigurim shoqëror. Kushti kualifikues i

vendosur, e bën pothuaj të pamundur vendosjen në kushtet e përfitimit të pensionit

familjar.

Pensioni familjar për personat në ngarkim të të ndjerit që vdes, nëse do të vendoset

me masa fikse, por njëkohësisht duke bërë edhe diferencimin për rastet kur i ndjeri ka

periudhë sigurimi, do ta bënte këtë pjesë të skemës së sigurimeve shoqërore që të ishte

në funksion të sistemit të mbrojtjes shoqërore.

11. Administrimi i sigurimeve shoqërore i është ngarkuar Institutit të Sigurimeve

Shoqërore, i cili është i organizuar në 12 Drejtori Rajonale të Sigurimeve Shoqërore si

dhe në 2 Degë të Sigurimeve Shoqërore. E shtrirë në të gjithë territorin e vendit me

agjensitë e sigurimeve shoqërore, ky institucion përpunon çdo kërkesë që ka të bëjë

me problemet e sigurimeve shoqërore. Vendimi për caktimin e përfitimeve i takon

Drejtorive Rajonale të Sigurimeve Shoqërore. Për shkak të mungesës së informacionit

apo edhe të mënyrës së interpretimit të çështjeve të ndryshme ligjore, është ndeshur

fenomeni i mostrajtimit të njëjtë të rasteve të përfitimeve që lindin nga ligji për sigurimet

shoqërore. Po ashtu, vendimmarrja lidhur me problematikat e sistemit të sigurimeve

shoqërore në Drejtoritë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore, e shton elementin

korruptiv në sistemin e sigurimeve shoqërore. Nëse llogaritja dhe caktimi i përfitimeve

do të bëhej në qendër, pra në Institutin e Sigurimeve Shoqërore, ndërkohë që agjensitë

e sigurimeve shoqërore të administronin të gjithë dokumentacionin e nevojshëm për

caktimin e përfitimeve, trajtimi i rasteve do të unifikohej për të gjithë territorin e


159

Shqipërisë. Caktimi i përfitimeve në qendër, si dhe çertifikimi i tyre para se të shkojë

për pagesë do të reduktonte deri në minimizim dëmtimin e fondeve, të cilat janë

evidente dhe në shuma të konsiderueshme. Krijimi i arkivës qendrore të dosjeve të

përfitimit do të sillte një administrim më korrekt të dokumentacionit që përbën bazën për

dhënien e përfitimeve. Një gjë e tillë bëhet lehtësisht e realizueshme në kushtet kur

pagesat tashmë bëhen on line. Rishikimi i praktikës së caktimit të përfitimit që nga

momenti kur i interesuari paraqet dokumentacionin për përfitim, si dhe deri në momentin

kur bëhet gati për pagesë, duke përcaktuar qartë edhe hapat që duhet të ndiqen do ta

kthente administratën e sigurimeve shoqërore një administrtaë më bashkëkohore. Përveç

kësaj, realizohet një administrim korrekt dhe i unifikuar për të gjithë përfituesit në të

gjithë territorin e Shqipërisë.

12. Sistemi i sigurimeve shoqërore, në tërësinë e tij, si një sistem i cili administron

një paketë të rëndësishme financiare dhe me mjaft impakt në drejtim të aspekteve

sociale dhe ekonomike të vendit, duhet të mirëadministrohet nga stafe të specializuara

dhe profesioniste, duke patur në konsideratë dhe vlerësuar edhe specifikën që mbart

në vetvete sistemi i sigurimeve shoqërore. Rekrutimi i punonjësve të sistemit të

sigurimeve shoqërore, duhet të karakterizohet nga elementë profesionalë dhe cilësorë

dhe jo nga tendenca dhe përkatësi partiake.

13. Vazhdimi i negociatave për nënshkrimin e marrëveshjeve dhe koordinimin e

sigurimeve shoqërore kryesisht me ato vende ku numri i emigrantëve shqiptarë është më

i madh, do të shërbejë për vlerësimin e atyre periudhave të sigurimit që individët kanë

realizuar në vendin e tyre para se të emigronin, por njëkohësisht edhe të viteve të punës

në emigracion. Koordinimi i sigurimeve shoqërore, si rezultat i të cilave do të bëhet

totalizimi i periudhave të sigurimit, do të bëjë të mundur përfitimin e pensionit nga

individët të cilëve legjislacionet e vendeve ku kanë punuar apo jetuar, të marra të

shkëputura nga njëra tjetra, për shkak të kushteve kualifikuese nuk e bënë të mundur një

gjë të tillë.


160

LITERATURA

1. Tomes, I. (1997) E drejta e sigurimit social, Tiranë.

2. Materiale Trajnimi për Sistemin e Pensioneve dhe Financimin e Sigurimeve

Shoqërore, Zyra Ndërkombëtare e Punës, Budapest, Ekipi i Mbështetjes Teknike

për Punën e Denjë dhe Zyra për Evropën Qendrore dhe Lindore, Budapest, Prill

2011.

3. Drejtimi i Sigurimeve Shoqërore, Udhëzues Praktik për anëtarët e Këshillit

Drejtues të institucioneve të Sigurimeve Shoqërore në Europën Qendrore dhe

Lindore.

4. Koordinimi i Sigurimeve Shoqërore në Këshillin e Europës, Udhëzues, Botim i

Këshillit të Europës, Qershor 2004;

5. Fultz,E and T. Stanovnik (eds) 2004. Collection of Contribution: Trends, Issues

and Problems in Central and Central and Eastern Europe. Budapest: ILO – CEET.

6. Schludi, Martin. The reform of Bismarckian Pension Systems. A comparison of

Pension Politics in Austria, France, Germany, Italy and Sweden. Amsterdam

University Press.

7. Baccaro, L. (2000). Negotiating Pension Reform with the Unions: The Italian

Experience in European Perspective. International Conference of Europeanists,

Chicago.

8. Bonoli, G. (2000). The Politics of Pension Reform: Institutions and Policy

Change

Western Europe. Cambridge: Cambridge University Press.

9. Bonoli, G. and B. Palier (2000). “How do welfare states change? Institutions and

their impact on the politics of welfare state reform in Ëestern Europe”. European

Review 8 (3): 333-352.

10. Glennerster, Howard. (2009) Second Edition. Understanding the financing of

welfare. Great Britain.

11. Kenichi Hirose (2011). “Pension reform in Central and Eastern Europe: in times

of crisis, austerity and beyond”, Budapest - ILO.

12. Barr N, “Reforming Pensions: Myths, Truths and Policy Choices”, IMF Working

paper, 2000 (ISSR 2002).


161

13. Holzmann, R. and Stiglitz, J. E. (eds.), “New ideas about old age security”, 2001.

14. Gillion et al., “Social Security Pensions: Development and Reform”, 2000,

ILO/ISSA.

15. Holzmann R. and Palmer E. (eds.), “Pension reform: issues and prospects for non-

financial defined contribution (NDC) schemes”, 2006.

16. “Ageing and Income. Financial Resources and retirement in 9 OECD countries”.

Social Issues. OECD 2001.

17. Natali, D.(2008). “Pensions in Europe, European Pensions”. Brussels.

18. Cichon, M; Scholz, W.; Van de Meerendonk, A.; Hagemejer, K.; Bertranon, F.;

Plamondon, P. : “Financing Social Protection. Geneva, ILO/ ISSA, 2004.

19. Whitehouse, E. (2006) “New indicators of 30 OECD countries' pension systems”.

Journal of Pension Economics and Finance. Cambridge Journals Online.

Cambridge University Press.

20. Johnson, Jessica K.M. and John B. Williamson (2008) “Universal non –

contributory pension schemes for low – income countries: An assessment”. PP

195 – 209 in Social Protection in an Ageing World. International Series on Social

Security, Volume 13.

21. Willmore, L. (2001). Universal pensions in low income countries. New York.

Initiative for Policy Dialogue, Columbia University.

22. McGillivray, W. (2001). Contribution evasion implications for social security

pension schemes. International Social Security Revieë, 54(4), 3 – 22.

23. Fletorja zyrtare nr. 91, datë 8 Nëntor 1927.

24. Legjislacioni i Sigurimeve Shoqërore, Instituti i Sigurimeve Shoqërore, Tiranë,

botim i vitit 1998.

25. Legjislacioni i Sigurimeve Shoqërore, Instituti i Sigurimeve Shoqërore, Tiranë,

botim i vitit 2003.

26. Përmbledhje Legjislacioni për Sigurimet Shoqërore, Botim i Qendrës së

Publikimeve Zyrtare, Tiranë, Shtator 2010.


162

27. Selita, Mirela “Një vështrim mbi historikun e sigurimeve shoqërore në Shqipëri”

referat “20 vjet ISSH, sfida dhe risi”. Tiranë, qershor 2012.

28. Prof.as. Merita Xhumari (Vaso) “Trajektoret e pensioneve në Ballkanin

Perëndimor”.

29. Raport Vjetor 2013 Instituti i Sigurimeve Shoqërore

30. Statistika të Sigurimeve Shoqërore. Instituti i Sigurimeve Shoqërore.

31. Sheri, Fiqri; Haxhinikolla, Jordan; Telo,Ilia; Koçi, Reshat; Banja, Hasan “Mosha

e tretë në Shqipëri në këndvështrimin socio – ekonomik e shëndetësor”, Tiranë,

2001.

32. Telo, Ilia; Banja,Hasan “Mirëqenia dhe minimum jetik”, Tiranë 1998.

33. Shkreli / Axhemi, Arlinda. Disa konsiderata mbi sistemin shqiptar të sigurimeve

shoqërore, reformat e ndërmarra dhe tendencat drejt Bashkimit Europian. Buletin

Shkencor, Universiteti i Shkodrës, Seria e Shkencave Ekonomiko – Juridike,

Shkodër 2012.

34. Dokumenti i politikave të pensioneve, Ministria e Mirëqenies Sociale dhe

Rinisë, Tiranë 2014.

35. Shahollari, Luan. Shteti shqiptar i mirëqenies sociale – arritjet, mangësitë dhe

rrugët e përmirësimit (përmbledhje referatesh). Tiranë, 2011.

36. Shahollari, Luan. Shteti I mirëqenies sociale - aspekte të evolucionit dhe

reformimit të tij. Revista demografia Nr. 2, Tiranë, 2010.

37. Filo, Llambro; Filo, Ernal. Historia për shtetin e mirëqenies sociale. Tiranë, 1999.

38. Emini, Ali (2009) Zhvillimet Ekonomike të Sigurimeve Shoqërore në Shqipëri

dhe domosdoshmëria për reforma të mëtejshme.

39. Meçe, Brikena (2009) Proçesi i plakjes së popullsisë në Shqipëri.

40. Shkreli / Axhemi, Arlinda. Tregu i sigurimeve shoqerore ne Shqiperi. Tendencat

dhe globalizimi. International Conference “Regional Economic Cooperation in

the progress og Globalization. State University of Tetovo. Dhjetor 2013.

41. Shkreli / Axhemi, Arlinda. Roli i sistemit kontributiv në ecurinë e sigurimeve

shoqërore. Përparësitë dhe mangësitë. Instituti i Studimeve Europiane.


163

42. Shkreli / Axhemi, Arlinda; Dragoshi, Gert. The problem of Social Protection in

Albania. Comparative Economic Research. 2013.

43. Administrimi i sigurimeve shoqërore. Organizata Ndërkombëtare e Punës.

Tiranë 2009.

44. Ligji nr. 7703, datë 11.05.1993”Për sigurimet shoqërore në Republikëne

Shqipërisë” i ndryshuar.

45. Ligji nr. 9442, datë 16.11.2005 “Për ratifikimin e Konventës nr. 102 të

Organizatës Ndërkombëtare të Punës “Për sigurimet shoqërore (Standartet

Minimale)””.

46. Ligji nr. 9588, datë 25.07.2006 “Për rillogaritjen e pensioneve”

47. Ligji nr. 8097, datë 21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të

personave që kryejnë funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit” ( I

ndryshuar).

48. Ligji nr. 10142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të

ushtarakëve të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë”.

49. Ligji nr. 10139, datë 15.05.2009 “Për pensionet shtetërore suplementare të

punonjësve të universiteteve, të shkollave të larta, Qendrës së Studimeve

Albanologjike, Akademisë së Shkencave dhe të gjitha institucioneve të tjera

kërkimore publike në Republiken e Shqipërisë, të cilët kanë tituj shkencorë”.

50. Ligji nr. 9128, datë 29.07.2003 “Për një trajtim të veçantë financiar të pilotëve

fluturues, në pension”.

51. Ligji nr. 8685, datë 09.11.2000 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë

punuar në miniera, në nëntokë”.

52. Ligji nr. 9179, datë 29.01.2004 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë

punuar në disa ndërmarrje të industrisë ushtarake”.

53. Ligji nr. 150/2014 “Për pensionet e punonjësve që kanë punuar në miniera, në

nëntokë”.

54. Ligji nr. 7874, datë 17.11.1994 “Për statusin e veteranit të Luftës kundër

pushtuesve nazifashistë të popullit shqiptar”.


164

55. Ligji nr. 8607, datë 27.04.2000 “Statusi i Dëshmorit të Atdheut”.

56. Ligji nr. 7663, date 20.01.1993 “Për statusin e invalidit të Luftës kundër

pushtuesve nazifashistë të popullit shqiptar”.

57. Ligji nr. 8455, datë 4.2.1999 “Për një trajtim të veçantë të familjeve të pilotëve

që humbasin jetën në përmbushje të detyrës gjatë fluturimit”.

58. Ligji nr. 10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit vullnetar”.

59. Vendim i KM nr. 526, datë 20.12.1958 “Për ndarjen e punëve në kategori për

efekt pensioni”.

60. Marrëveshja e datës 20.5.1959 mes Republikës Popullore të Shqipërisë dhe

Republikes Popullore te Bullgarise, ratifikuar me dekretin nr. 1579, dt.

20.11.1952 te Presidiumit te Kuvendit Popullor.

61. VKM Nr. 368, dt. 27.10.1961, botuar ne Gazeten zyrtare nr. 6, dt. 10 maj 1963.

62. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 161, datë 11.04.1994 “Për miratimin e

Statusit të Institutit të Sigurimeve Shoqërore” .

63. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 249, date 05.06.1992 “Për krijimin e

Institutit të Sigurimeve Shoqërore”.

64. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 788, datë 14.12.2005 “Për përcaktimin e

aksidentit në punë ose për shkak të punës”.

65. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 396, datë 28.06.2007 “Për përcaktimin e

sëmundjeve profesionale”.

66. Vendim i KM nr. 561, datë 12.08.2005 “Për përcaktimin e pagave referuese për

llogaritjen e pensioneve”.

67. Vendim i KM nr. 590, datë 31.08.2006 “Për zbatimin e ligjit nr. 9588, datë

25.07.2006 “Për rillogaritjen e pensioneve”.

68. Vendim i KM nr. 77, datë 28.01.2015 “Për kontributet e detyrueshme dhe

përfitimet nga sistemi i sigurimeve shoqërore dhe sigurimi i kujdesit

shëndetësor”.


165

69. Vendim i KM nr. 382, datë 20.05.1996 “Për zbatimin e ligjit nr. 8097, datë

21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave që kryejnë

funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit”, I ndryshuar.

70. Vendim i KM nr. 73, datë 15.02.2001 “Për kriteret dhe masën e trajtimit të

veçantë të punonjësve që kanë punuar në miniera, në nëntokë”, i ndryshuar.

71. Vendim i KM nr. 161, datë 18.03.2004 “Për mënyrën e llogaritjes, të caktimit

dhe të pagesës së përfitimeve për punonjësit, që kanë punuar në disa ndërmarrje të

industrisë ushtarake”.

72. Vendimi nr. 10, datë 10.12.2012 “Për pagesat e pensioneve nëpërmjet

Bankave” i Këshillit Administrativ të Institutit të Sigurimeve Shoqërore.

Faqe zyrtare

1. www.europa.eu

2. www.issa.net

3. www.ilo.org

4. www.amf.gov.al

5. www.issh.gov.al

6. www.minfin.gov.al

7. www.instat.gov.al

http://www.europa.eu/

http://www.issa.net/

http://www.ilo.org/

http://www.amf.gov.al/

http://www.issh.gov.al/

http://www.minfin.gov.al/

http://www.instat.gov.al/


166

ABSTRAKT

Problematika që paraqet mbrojtja sociale në përgjithësi dhe ajo e sigurimit shoqëror

në veçanti si pjesë përbërëse e mbrojtjes sociale është mjaft të ndjeshme dhe është

trajtuar në vazhdimësi me tendencë për përmirësime të shërbimeve shoqërore.

E ndeshur që në kohët e hershme, në forma të ndryshme të shfaqjes së tyre, metodat

e mbrojtjes sociale në formën e sigurimeve shoqërore, u konsoliduan në kohën e

regjimit të kancelarit Gjerman Bismarck në vitin 1883 – 1889, ku u vendos sigurimi

shoqëror për punëtorët në formë masive.

Sigurimet shoqërore në Shqipëri filluan me krijimin e shtetit shqiptar, dhe në etapa të

ndryshme të regjimeve që u vendosën në Shqipëri funksionuan sistemet e sigurimeve

shoqërore të ideuara për t’iu përshatur kushteve social ekonomike të vendit.

Sistemi aktual i cili funksionon në Shqipëri dhe që u vendos me miratimin e ligjit nr.

7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, i

ndryshuar është i bazuar në parimin e solidaritetit të brezave. Problemet të cilat kanë

shoqëruar zbatimin e këtij ligji me të gjitha ndryshimet e bëra gjatë viteve, kanë

sjellë një paqëndrueshmëri financiare të skemës, gjë e cila solli si nevojë ndërmarrjen e

reformës në fushën e sigurimeve shoqërore. Ndryshimet e bëra në ligjin nr. 7703, datë

11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” I ndryshuar, të cilat i

kanë shtrirë efektet nga data 1 janar 2015, në thelb janë reforma parametrike të sistemit

të sigurimeve shoqërore. Analiza që i është bërë sistemit ekzistues të sigurimeve

shoqërore dhe mënyrës së trajtimit të përfitimeve të caktuara deri në datën 31 dhjetor

2014, sipas të cilit rreth 570 mijë përfitues janë trajtuar sipas kushteve ligjore deri në

31 dhjetor 2014, si dhe impakti i që sollën në masën e përfitimeve ndryshimet e bëra

nga data 1 janar 2015, sjell një panoramë të dukshme të asaj që pritet nga reforma

në sistemin e sigurimeve shoqërore.

Metoda e përdorur në punimin shkencor është metoda kualitative dhe krahasuese duke

sjellë edhe përfundime dhe rekomandime lidhur me disa çështje ne drejtim të

përmirësimit të shërbimeve të sigurimit shoqëror.

Fjalë kyçe: Mbrojtje sociale, sigurim shoqëror, përfitime, kontribute


167

ABSTRACT

Problems that represents social protection in general and that of social security in

particular as a component of social protection is quite sensitive and was treated

continuously with a tendency for social service improvements.

Confronted since ancient times, in different forms of occurrence, social protection

methods in the form of social insurance, were consolidated at the time of German

Chancellor Bismarck regime in 1883 - 1889, where he set social security for workers in

massive form.

Social security in Albania began with the creation of the Albanian state, and in various

stages of regimes that were placed in Albania operated social security systems designed

to conform to the country's socio-economic conditions.

The current system, which operates in Albania, and it was decided with the approval of

Law no. 7703, dated 11.05.1993 "On Social Insurance in the Republic of Albania", as

amended is based on the principle of solidarity of generations. The problems that have

accompanied the implementation of this law with all changes made over the years, have

brought financial instability of the scheme, which led to the need to undertake reforms in

the field of social security. Changes made to the law no. 7703, dated 11.05.1993 "On

Social Insurance in the Republic of Albania", which have spread effects from January 1,

2015, are essentially parametric reform of the social security system. Analysis done to the

existing social security system and how to deal with certain benefits to the date December

31, 2014, under which about 570 thousand beneficiaries are treated under the law until

December 31, 2014, and the impact of that brought in the extent of benefits changes

made from January 1, 2015, provides a significant overview of what is expected from the

reforms in the social security system.

The method used in the scientific paper is qualitative methods and comparative bringing

conclusions and recommendations on some issues in terms of improving social security

services.

Keywords: social protection, social insurance, benefits, contributions.

një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore ... · sigurimeve shoqërore në...

Documents