nisanjenje i usmjeravanje oruzja

8/10/2019 Nisanjenje i Usmjeravanje Oruzja

1/10

1

NAMJENA NIANSKIH SPRAVA

U artiljeriji se nalazi veliki broj razliitih vrsta nianskih sprava, pri emu svaka vrsta imasvoje konstruktivne specifinosti. Te konstruktivne specifinosti nianske sprave zaneko oruje odreene su prema namjeni oruja, njegovom kalibru i nainu

usmjeravanja. Nianske sprave koje se koriste na orujima zemaljske artiljerije posvome ustrojstvu bitno se razlikuju od nianskih sprava protiv-avionske artiljerije.Ako se pri usmjeravanju oruja zemaljske artiljerije koriste poetni elementi, odreenitokom pripreme gaanja, pri gaanju ciljeva u vazduhu nije mogue blagovremenoodrediti poetne elemente zbog kretanja cilja i njegovog kratkotrajnog boravka u zonivatrenog djelovanja. Pri gaanju ciljeva u vazduhu poloaj osi cijevi oruja u odnosu naliniju cilja odreen je uglom pravca (preticanja) i tablinim uglom. Vrijednosti tih uglova utoku praenja cilja neprestano se mijenjaju zbog promjene parametara kretanja cilja.Prema tome, za gaanjaciljeva u vazduhu nianska sprava mora osigurati automatskoodreivanje ugla preticanja i tablinog ugla pri neprekidnoj promjeni koordinata iparametara, kretanja cilja.

Kalibar, kao konstruktivna karakteristika oruja, ima znaaj uglavnom u pogledu teinenianske sprave i njenih gabaritnih dimenzija. Ako za artiljerijska oruja teina nianskesprave nema bitnog znaaja, za streljaka oruja je upravo bitna teina i gabarit, patakvo nianske sprave moraju biti lake i kompaktne.Vid usmjeravanja u znatnoj mjeri utie na konstrukciju nianskih sprava. Nianskesprave koje slue samo za neposredno nianjenje (usmjeravanje), bitno se razlikuju odnianskih sprava za posredno usmjeravanje. One su naelno sloenije, to je rezultatspecifinihkarakteristika koje te sprave moraju posjedovati kao to su libele, mehanizmiza odvojeno zauzimanje mjesnog i tablinog ugla i mehanizam za nianjenje naniansku taku (piket).

OPTI ZAHTEVI KOJI SE POSTAVLJAJU NIANSKIH SPRAVAMA

Svakoj nianskoj spravi postavljaju se odreeni zahtjevi koje ona mora ispunjavati:

1. Konstrukcija mora odgovarati tipu oruja, a zavisno od zadataka koji se rjeavajutim orujem, uglova rada nianske sprave imaju svoje konstruktivne specifinosti

2. Tanost mora biti takva dagreke nianskih sprava, ne umanjuju tanostsamihoruja.

3. Sigurnost u pogledu rada mora biti takva, da ne doe do poremeajazauzetih

vrednosti i otkazivanja rada mehanizama, a isto tako da se mogu koristiti kakodanju tako i nou.

4. Otpornost mora biti takva da prilikom gaanja ne dolazi do lomova.

5. Univerzalnost mora da omoguava rjeavanje velikog broja zadataka prilikomgaanja nepokretnih i pokretnih ciljeva na zemlji i u vazduhu

6. Udobnost rada je bitan zahtjev da posluiocu omogui udoban smjetaj prilikomzauzimanja elemenata na nianskoj spravi. Poloaj podjele (skala) tokia zapomjerane mehanizama libela i poloaj okulara mora biti takav, da omoguiniandiji lako rukovanje sa mehanizmima za usmjeravanje oruja pri bilo kompoloaju cijevi oruja.


2/10

2

NIANSKE SPRAVE ZEMALJSKE ARTILJERIJEKLASIFIKACIJA NIANSKIH SPRAVA

Nianske sprave oruja zemaljske artiljerije dijele se po etiri razliita osnova:- po vidu nianjenja (usmjeravanja) orujem,

- po konstrukcionoj vezi nianske sprave sa orujem,- po stepenu zavisnosti poloaja linije nianjenja od postavljanja i zauzimanja

uglova u vertikalnoj ravni na nianskoj spravi, ili na oruju (davanje nagibacijevi),

- po stepenu automatizacije odreivanja i zauzimanja uglova u horizontalnoj ivertikalnoj ravni.

Po vidu nianjenja (usmjeravanja) orujem- nianske sprave za neposredno nianjenje,- nianske sprave za posredno nianjenje, kod kojih je mogue neposredno

nianjenje.

Po konstrukcionoj vezi, nianske sprave sa orujem, u zavisnosti od veze nianskesprave sa nagibnim dijelovima oruja,

- nianske sprave zavisne od oruja, a to su sprave koje se pokreu zajednosa nagibnim dijelovima oruja pri davanju tablinog i mesnog ugla cijevioruja. Veza ovih sprava sa nagibnim dijelovima oruja moe biti neposrednaili posredna preko paralelogramnog mehanizma, zupastog sektora i slino,

- nianske sprave nezavisne od oruja, to su sprave koje pri davanju nagibacijevi ostaju nepokretne, jer nisu u vrstoj vezi sa nagibnim dijelovima oruja,

- nianske sprave poluzavisne od oruja ili oruja; to su nianske sprave kojese pokreu zajedno sa nagibnim dijelovima oruja pri davanju samo jednogod uglova u vertikalnoj ravni, tablinog ili mjesnog.

- neautomatske nianske sprave. To su sprave kod kojih se svi uglovi odreujuposebno i unose na spravu, a usmjeravanje cijevi vri se odvojeno odunoenja elemenata gaanja na niansku spravu.

NIANJENJE I USMJERAVANJE ORUJA

Pri gaanju iz artiljerijskih i raketnih oruja usmjeravanje u horizontalnoj ravni (popravcu) vri se odvojeno od usmjeravanja u vertikalnoj ravni (po visini).U zavisnosti od borbenih zadataka, vidljivosti ciljeva sa mjesta vatrenog poloaja orujai konstrukcije nianskih sprava postoje tri vida usmeravanja:

- neposredno,- posredno i- poluposredno usmeravanje,

Neposredno usmjeravanje je ono kod koga se nianjenje vri neposredno na cilj, priemu se istovremeno cijev pomjera po pravcu i po visini. Neposredno usmjeravanje sevri kada se cilj vidi, odnosno kad je nianskom spravom mogue nianiti neposrednona cilj. To se primjenjuje pri gaanjustreljakim orujem, tenkovskim i protiv-tenkovskimorujima, a u primjeni je i kod pojedinih brodskih, obalskih i protiv-avionskih oruja.

Posredno usmjeravanjeje nain usmjeravanja oruja prilikom gaanja ciljeva koji se nevide sa mjesta vatrenog poloaja. Usmjeravanje oruja po pravcu vri se nianjenjem


3/10

3

ne na cilj, ve na pomonu niansku taku (NT), ili se poloaj osi cijevi dovodi u odnosuna odreenu podjelu na nepokretni dio lafeta (skala po pravcu - azimut).Usmjeravanje oruja u vertikalnoj ravni, odnosno po visini, vri se tako da se cijevpomjera u odnosu na horizont oruja (ugao elevacije ili depresije ) zauzimanjem podjelana nianskim spravama, kvadrantom (slika 1.) ili zauzimanjem ugla elevacije (depresije)na elevacionom krugu na oruju.

Slika 1. Zauzimanje ugla elevacije kvadrantom

Posredno usmjeravanje moe biti i onda kada se cijev pomjera po pravcu i visinipomou komandnih raunara, sa kojih se sraunati elementi - azimut i elevacija,prenose na oruje elektrinimputem (sinhronizirano) ili automatskim skretanjem cijeviza odreeni azimut i elevaciju.

Polu-posredno usmjeravanje naziva se takvo usmjeravanje kod koga se cijev po pravcuusmjerava direktnim nianjenjem na cilj, a po visini posredno na jedan od opisanihnaina.

Veliina uglova nianjenja po pravcu i visini odreuju se geometrijskim putem, u kojimasu uzeti u obzir parametri gaanja: daljina do cilja, balistika oruja, uticaj sredine i drugifaktori.

NEPOSREDNO NIANJENJE (USMERAVANJE)

U stajnoj taki oruja (teite oruja) postavljen je koordinatni poetak taka Opravouglog koordinatnog sistema OHZ (slika 2.). Horizontalna ravan XOY u kojoj senalazi oruje, naziva se horizont oruja, a vertikalna ravan XOZ koja prolazi kroz oskanala cijevi, naziva se ravan gaanja. Prava OG, odnosno produetak osi kanala cijevinakon usmjeravanja oruja koja se nalazi u ravni gaanja naziva se linija gaanja OG.U ravni gaanja os kanala cijevi tj. cijev oruja sa horizontom oruja obrazuje elevacioniugao E. Ako se cijev nalazi ispod horizonta oruja onda se takav negativan elevacioniugao naziva depresioni ugao. U momentu opaljenja kada projektil naputa cijev,produetak osi kanala cijevi koji predstavlja tangentu na putanju projektila u taki O,

naziva se linija polaza projektila OC. Ugao koji zaklapa linija polaza projektila sahorizontom oruja naziva se polazni ugao . Pravci OG i OC odnosno linija gaanja ilinija polaza projektila, obrazuju takozvani odskoni ugao .


4/10

4

Slika 2. Elementi za neposredno nianjenje

Odskoni ugao kod haubica je obino pozitivan, a kod topova moe biti pozitivan ilinegativan.Kod streljakog oruja odskoni ugao obino je pozitivan i njegova je vrijednost znatnau odnosu na male vrednosti elevacionog ugla.Kod artiljerijskih oruja veliina odskonog ugla za jedan projektil zavisi od veliinebarutnog punjenja. Ne moe se dati pravilo, da li odskoni ugao raste ili opada saveliinom barutnog punjenja, jer je individualan, a primijeeno je, da sa poveanjembarutnog punjenja odskoni ugao kod haubica opada, dok kod topova raste.Vrijednost odskonog ugla u tablicama gaanja moe se dati odvojeno ili moe bitiuraunata u tablini ugao.Pored odskonog ugla po visini, postoji i odskoni ugao po pravcu. I ovaj je ugaoindividualnog karaktera i ne treba ga poistovjeivatisa pomakom cijevi po pravcu uslijedklaenja, a niti sa uglom derivacije.Putanja projektila odnosno njegovog teita se naziva trajektorijom P (kriva OPM).Trajektorija je prema tome kriva linija, ako su oruju dati elementi prema slici 2. projektilnee pasti na os X, nego na horizontalnu ravan u taku M. To znai da je projektil zavrijeme leta skrenuo u desno od ravni gaanja. Prema tome projekcija trajektorije P naravan gaanja je kriva linija OP'M' ali je i projekcija trajektorije na horizontalnu ravan istotako kriva linija OP''M. Skretanje projektila u desno koje nastaje zbog rotacije, prinormalnim uslovima gaanja, naziva se pojavom derivacije projektila, a ugao skretanjaderivacioni ugao .Derivacija projektila nastaje kao posljedica iljebljenja cijevi orujakoja je obino u desnu stranu, a koja je potrebna radi stabilnosti projektila na putanjikroz vazduh.

Razmotrimo sada sluaj kada se u taki M (slika 3.) nalazi cilj ije razmjerezanemarujemo. Prava OM, koja spaja oruje sa ciljem naziva se linija cilja. Cilj uodnosu na horizont oruja nalazi se pod uglom koji se naziva mesni ugao cilja S. Mesni

ugao se mjeri od horizonta oruja ka liniji cilja pa prema tome on moe biti pozitivan(+S) kada se cilj nalazi iznad horizonta, negativan (-S) kada se cilj nalazi ispodhorizonta (slika 4.) i S=0 kada se cilj nalazi u horizontu oruja.


5/10

5

Slika 3. Elementi neposrednog nianjenja na cilj iznad horizonta

Vertikalna ravan OMM'' koja prolazi kroz liniju cilja OM u kojoj se nalazi mesni ugaonaziva se ravan cilja. Poto na projektil djeluje sile tee, koja izaziva sputanje putanjeod poetnogpravca, neophodno je cijev oruja prije gaanja pomjeriti na vie od linijecilja OM za vertikalni ugao koji se zove tablini ugao T. Brojanevrednosti tablinogugla daju se u ''Tablicama gaanja'' za svako oruje i njegova je vrednost, zavisno odbalistikih osobina oruja i projektila, razliita za razne daljine, jer se on odreuje zasluaj kada se cilj nalazi u horizontu. Kao to je reeno, zbog skretanja projektilapotrebno je cijev oruja otkloniti od ravni cilja za horizontalni ugao 1 koga zaklapajuravni gaanja i cilja. Pri normalnim uslovima gaanja, i kada se cilj i oruje nalaze u istojhorizontalnoj ravni, horizontalni ugao 1je ravan, uglu derivacije .Prema tome, pri neposrednom nianjenju poloaj cijevi oruja u odnosu na liniju ciljaOM potpuno je odreen uglovima T i 1, od kojih prvi lei u ravni gaanja i zaklapa salinija gaanja i projekcija linije cilja na ravan gaanja (OM'), a drugi u ravni upravnoj naravan gaanja koja prolazi kroz liniju cilja.

Prije opaljenja, osi kanala cijevi treba dati takav poloaj, pri kome e srednja putanjaprojektila proi kroz cilj. Taj poloaj cijevi moe biti odreen elevacionim uglom E(vertikalni ugao) i uglom derivacije (horizontalni ugao), pri emu uglovi E i morajuodgovarati danoj daljini i mesnom uglu cilja. Vertikalni i horizontalni uglovi za raznedaljine gaanja, dati su u Tablicama gaanja, zbog ega za neposredno nianjenjenianske sprave moraju imati podjele (skale) na kojima se zauzimaju spomenuti uglovi.

Iz slike 3. se vidi da je elevacioni ugao E jednak zbiru tablinogugla T i ugla S1, koji sejavlja kao projekcija mjesnog ugla cilja S na ravan gaanja, tj:

E = T + S1za negativnu vrednost mjesnog ugla cilja bie

E = T - S1

Zbog malih vrednosti bonih uglova 1 projekcija mjesnog ugla cilja S1malo se razlikujeod samog mjesnog ugla cilja S i u praksi se uzima da jeE = T S


6/10


7/10

7

Slika 5. Elementi za posredno nianjenje

Iz slike 5. se vidi da je: = o- kada se nianska taka nalazi sa lijeve strane ravni cilja = o+ ako se nianska taka nalazi sa desne strane ravni cilja

U toku pripreme gaanja izraunavaju se vrednosti ugla elevacije E i horizontalni ugaonianjenja .Ugao elevacije izraunava se mjerenjem mjesnog ugla cilja S po karti ili na zemljitu iodreivanjem tablinog ugla T ovisno od daljine do cilja iz Tablice gaanja, tj.

E = T S.Ugao elevacije, odnosno mjesni i tablini ugao postavljaju se na niansku spravu(daljinar), a zatim spravom za davanje nagiba, ''vrhunjenjem'' uzdune libele ilipoklapanjem kazaljki, cijev se pomjera u vertikalnoj ravni i zauzima odgovarajuielevacioni ugao u odnosu na horizontalnu ravan oruja.

Neophodno je rei da se nianska taka koristi samo za horizontalno usmjeravanjeoruja kod posrednog nianjenja. Posredno nianjenje (usmjeravanje) po pravcuostvaruje se na slijedei naini.Na skalu uglomjera nianske sprave (panorame) postavlja se izraunati horizontalniugao nianjenja . Spravom za davanje pravca oruja pokree se cijev u horizontalnuravan sve dotle dok se krst konia panorame ne poklopi sa nianskom takom NT. Nataj nain cijevi oruja je dat horizontalni ugao nianjenja .Prema tome zadatak posrednog usmjeravanja sastoji se u tome da se premaproraunatim elementima ugla elevacije E i horizontalnog ugla nianjenja cijevi dattakav poloaj u prostoru da srednja putanja (trajektorija) projektila proe kroz eljeni cilj.

UGLOVNE JEDINICE I OZNAAVANJE UGLOVA U ARTILJERIJI

Osnovna jedinica za mjerenje uglova je radijan. Radijan je ugao izmeu dva


8/10

8

poluprenika R koji na krunici odrezuju luk L ija je duina jednaka polupreniku,

L = R, to jest radR

L1==

U artiljeriji, za jedinicu ugla uzet je ugao kod koga je odnos luka i poluprenika takav da

je1000

RL = odnosno da je luk tog ugla jednak hiljaditi dio radijusa R (slika 6.).

Ugao 001,01000

11000====

R

R

R

L to jest ugao = 1 hiljaditi,

znai da je 1 hiljaditi = rad1000

1Kako je

283,6

1

2

11 ==

rad dio kruga, onda e biti

6283

1

283,6

1

1000

11 ==hiljaditi dio kruga

Slika 6. Vrednost ugla od jedan hiljaditi

Prema tome uglovna vrednost kruga u "hiljaditima." je 6283 hiIjaditih. Da bi sepojednostavio i olakao rad prilikom artiljerijskih prorauna, krug je u rasnim zemljamarazliito podijeljen. Na primjer, Rusija usvaja podjelu 6000 hiljaditih, SAD i Njemaka6400, vedska usvaja najtonije6300 hiljaditih.Kod nas je usvojena podjela 6400 hiljaditih, ali u naoruanju ima u upotrebi i nianskihsprava sa podjelom kruga 6000 sovjetskog porekla, ili izrade bive drave.Prilikom rada sa nianskim spravama razliitog porijekla, odnosno podjele, mora sevoditi rauna o vrijednostima podjele, jer svaki hiljaditi kod podjele 1/6000 je vei odhiljaditog kod podele 1/6400.

Brojna vrednost ugla u hiljaditima, da bi se razlikovala od prirodnih brojeva, obiljeavase crticom koja se pie izmeu stotica i desetica, a kako e se kasnije vidjeti to ima ipraktino znaenje prilikom zauzimanja podjela na nianskim spravama.

Ugao u hiljaditima obiljeava se i ita:

1 hiljaditi 0-01 nula, nula jedan1,5 hiljaditi 0-015 nula, nula jedan i pol

28 hiljaditi 0-28 nula, dvadesetosam

535 hiljaditi 5-35 pet, tridesetpet

2654 hiljaditi 26-54 dvadesetest, pedesetetiri6400 hiljaditi 64-00 ezdesetetiri, nula nula


9/10

9

Na slici 7. moe se vidjeti shematski prikaz krunice koja je podijeljena na stepene injihova odgovarajua vrednost u hiljaditima.

SIika 7. Krunica podijeljena na 64-00 hiljaditih

Pri pretvaranju uglova iz stepena i minuta u hiljadite i obrnuto postoji sljedei odnos:1 = 16,67 hiljaditih, odnosno 0 -167 (1/6000)1 = 17,8 hiljaditih, odnosno 0 -178 (1/6400)

ili0 - 01 = 0,06 = 3' 36'' (1/6000)

0 - 01 = 0,05623 = 3' 22,5" (1/6400)

U tablicama gaanja za skoro sva oruja nalaze se tabele za pretvaranje stepena iminuta u hiljadite i obrnuto, a takoer i tabele za pretvaranje hiljaditih 1/6000 u hiljadite1/6400 obima kruga i obrnuto.Da bi se na optikim instrumentima i nianskim spravama mogao postavljati i zauzimatiugao u hiljaditima i za najmanje vrijednosti, veliine reda 0-01, odnosno 0-005 (polahiljaditih), konstrukciona izvedba mehanizama je tipa puni prijenos, pu i puni toak.Na njima su postavljene ploice, skale sa podjelama u hiljaditima (slika 8.). Ploica napunom kolu podijeljena je na 64 (odnosno 60) podjela i svaka podjela ima vrednost od1-00 (sto hiljaditih). Bez obzira kako je konstrukcijski izvedenaova ploau artiljeriji sezove "DOBO". Ploica koja se postavlja na pu ima obino 100 podjela i svaka poelaima vrednost od 0-01 (jedne hiljaditi). Ona se u artiljeriji naziva "PLOA". Prema tome,prilikom pokretanja pua (PLOE) za jedan obrt odnosno za 1-00 hiljaditih, puno kolo

(DOBO) e se uglovno pomjeriti za jednu podjelu odnosno za 1-00 hiljaditih. Moe seodmah vidjeti da s punim tokom (DOBOU) zauzimaju stoti dijelovi hiljaditih, a napodjeli pua (PLOE) jedinice i desetice od hiljaditih (slika 8.)
http://ova.pl/http://ova.pl/http://ova.pl/http://ova.pl/


10/10

10

Slika 8. Puni prijenos sa skalama "DOBO" i "PLOA"

Slika 9. Zauzimanje vrednosti ugla u hiljaditima (24 58)

Iz slike 9. se moe jasno vidjeti da se brojana vrednost ugla od 24-58 hiljaditih zauzimana skalama tako to se prva brojka ispred crtice (24) postavlja na DOBO, a drugabrojka iza crtice (58) postavlja na PLOU.

nisanjenje i usmjeravanje oruzja

Documents