nghien cuu ve gia dinh viet nam

Bé v¨n hãa, thÓ thao vμ du lÞch

Tæng côc thèng kª

UNICEF ViÖn Gia ®×nh vμ

Giíi

kÕt qu¶ ®iÒu tra gia ®×nh viÖt nam

n¨m 2006

b¸o c¸o tãm t¾t

hµ néi, th¸ng 6 n¨m 2008

Điều tra gia đình Việt Nam 2006

2

C¸c tõ viÕt t¾t

DTIN D©n téc Ýt ng−êi §KKH §¨ng ký kÕt h«n §TG§VN §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam HG§ Hé gia ®×nh HPN Héi phô n÷ KSMS Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh ViÖt Nam LuËt BVCSGDTE LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em NCT Ng−êi cao tuæi PVS Pháng vÊn s©u QHTD Quan hÖ t×nh dôc TCTK Tæng côc Thèng kª (Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−) THCS Trung häc c¬ së THPT Trung häc phæ th«ng TLN Th¶o luËn nhãm TP. Thµnh phè UBDSG§TE ñy ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em UNICEF QuÜ Nhi ®ång Liªn hîp Quèc Vô XHMT Vô X· héi vµ M«i tr−êng (Tæng côc Thèng kª) VTN VÞ thµnh niªn SXKD S¶n xuÊt kinh doanh


3

LỜI CẢM ƠN

Trong khu«n khæ ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc gia gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Quü nhi ®ång Liªn hîp quèc (UNICEF) 2006-2010, Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em (UBDSG§TE) nay lµ Bé V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Du lÞch ®· phèi hîp cïng víi Tæng côc Thèng kª (TCTK) vµ ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi thuéc ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam tiÕn hµnh §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam (§TG§VN). §©y lµ cuéc ®iÒu tra ®Çu tiªn ®−îc tiÕn hµnh ë quy m« toµn quèc. Néi dung cña cuéc ®iÒu tra nµy tËp trung vµo bèn lÜnh vùc lµ quan hÖ gia ®×nh, çc gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cña gia ®×nh, kinh tÕ gia ®×nh vµ phóc lîi gia ®×nh. Trong mçi lÜnh vùc trªn, chØ tËp trung ®iÒu tra mét sè néi dung c¬ b¶n vµ cã tÝnh bøc xóc nh»m nhËn diÖn thùc tr¹ng, thu thËp th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh. Cuéc ®iÒu tra nµy cã néi dung ®a d¹ng h¬n, nghiªn cøu s©u h¬n vµ sö dông c¶ hai ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng.

ViÖc hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a çc Bé ngµnh, c¬ quan cã liªn quan gióp thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu cuéc ®iÒu tra ®Ò ra, ®em l¹i rÊt nhiÒu ph¸t hiÖn quan träng. KÕt qu¶ ®iÒu tra sÏ lµ c¬ së d÷ liÖu míi phôc vô viÖc nghiªn cøu vµ x©y dùng chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh cña ChÝnh phñ theo h−íng v× sù c«ng b»ng vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu cña ViÖt Nam.

Chóng t«i xin ch©n thµnh çm ¬n çc thµnh viªn cña Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam ®· gi¸m s¸t toµn bé qu¸ tr×nh ®iÒu tra, ®Æc biÖt çm ¬n Uû ban d©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em (UBDSG§TE), Tæng côc Thèng kª (TCTK) vµ ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. Chóng t«i còng xin ch©n thµnh çm ¬n chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng çc cÊp, çc gia ®×nh, ®iÒu tra viªn vµ gi¸m s¸t viªn vÒ nh÷ng ®ãng gãp v« cïng quan träng cña hä ®èi víi thµnh c«ng cña cuéc ®iÒu tra nµy.

Chóng t«i còng xin çm ¬n Bé Gia ®×nh, Nhµ ë, DÞch vô céng ®ång vµ Ng−êi b¶n ®Þa

(FaHCSIA) cña ChÝnh phñ óc, ViÖn nghiªn cøu gia ®×nh óc (AIFS) vµ nh÷ng chuyªn gia cña hä, «ng Stephen Horn vµ bµ Ruth Weston, v× sù gióp ®ì chuyªn m«n trong viÖc t− vÊn chän mÉu vµ thiÕt kÕ phiÕu hái.

Tr©n träng giíi thiÖu b¸o ço nµy víi hy väng sÏ ®em l¹i nh÷ng hiÓu biÕt vµ c¬ së d÷ liÖu vÒ gia ®×nh ViÖt Nam cho nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, nhµ nghiªn cøu còng nh− nh÷ng ng−êi quan t©m.

Xin çm ¬n.

Huỳnh Vĩnh Ái

THỨ TRƯỞNG BỘ VĂN HOÁ, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỞNG BAN CHỈ ĐẠO ĐIỀU TRA GIA ĐÌNH VIỆT NAM

Jesper Morch

TRƯỞNG ĐẠI DIỆN QUỸ NHI ĐỒNG LIÊN HỢP QUỐC - UNICEF


B¶n ®å ViÖt Nam


4

Môc lôc

I. Giíi thiÖu vÒ ®iÒu tra tra gia ®×nh ViÖt Nam ............................................................7 1.1. Gia ®×nh vµ nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam.............................................................7

1.1.1. TÇm quan träng vµ sù biÕn ®æi cña gia ®×nh .....................................................7 1.1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam.......................................................8

1.2. Môc tiªu vµ néi dung cuéc ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam .............................................9 1.2.1. Môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra ................................................................................9 1.2.2. Néi dung cuéc ®iÒu tra ....................................................................................10

1.3. Mét sè kh¸i niÖm chñ yÕu sö dông trong b¸o c¸o ....................................................10 II. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ..............................................................................................13 2.1. ThiÕt kÕ mÉu .............................................................................................................13

2.1.1. Chän mÉu ®Þnh l−îng.......................................................................................13 2.1.2. Møc ®é bao phñ mÉu thùc tÕ............................................................................14 2.1.3. Chän mÉu ®Þnh tÝnh..........................................................................................15

2.2. C«ng cô thu thËp th«ng tin........................................................................................16 2.2.1. PhiÕu hái ..........................................................................................................16 2.2.2. H−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm .................................................16

2.3. Tæ chøc ®iÒu tra thùc ®Þa...........................................................................................16 2.3.1. §iÒu tra ®Þnh l−îng .........................................................................................16 2.3.2. §iÒu tra ®Þnh tÝnh .............................................................................................17 2.4. Mét sè l−u ý khi sö dông bé sè liÖu....................................................................17

Tãm t¾t mét sè ph¸t hiÖn chÝnh vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m

mét sè ph¸t hiÖn chÝnh.......................................................................................18

I. §Æc ®iÓm nh©n khÈu - x· héi hé gia ®×nh.................................................................18 1.1. Quy m« vµ c¬ cÊu gia ®×nh .......................................................................................18 1.2. Sè thÕ hÖ trong gia ®×nh ............................................................................................18 1.3. Tû lÖ phô thuéc .........................................................................................................19 1.4. Tr×nh ®é häc vÊn .......................................................................................................19 1.5. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ vµ nghÒ nghiÖp ......................................................................19 1.6. T«n gi¸o ....................................................................................................................20 II. §Æc ®iÓm h«n nh©n ..................................................................................................20 2.1. T×nh tr¹ng h«n nh©n ..................................................................................................20 2.2. §¨ng ký kÕt h«n........................................................................................................20 2.3. Tuæi kÕt h«n ..............................................................................................................21 2.4. Sè lÇn kÕt h«n............................................................................................................21


5

2.5. Ly h«n/ly th©n...........................................................................................................21 2.6. Sèng ®éc th©n............................................................................................................22 III. Sù lùa chän vµ quyÕt ®Þnh h«n nh©n ....................................................................23 3.1. Lý do kÕt h«n ...........................................................................................................23 3.2. Tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi .....................................................................................23 3.3. QuyÒn quyÕt ®Þnh h«n nh©n ......................................................................................24 3.4 N¬i ë cña cÆp vî chång sau khi kÕt h«n ....................................................................25 IV. Quan hÖ gi÷a vî vµ chång ......................................................................................25 4.1. Quan niÖm vÒ ng−êi chñ gia ®×nh .............................................................................25 4.2. Së h÷u tµi s¶n ...........................................................................................................26 4.3. Ph©n c«ng lao ®éng gi÷a ng−êi vî vµ ng−êi chång trong gia ®×nh ...........................26 4.4. QuyÒn quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh gi÷a vî vµ chång ..........................................27 4.5. Møc ®é hµi lßng vÒ h«n nh©n....................................................................................27 4.6. Quan niÖm vÒ quan hÖ t×nh dôc tr−íc vµ ngoµi h«n nh©n .........................................28 4.7. Quan niÖm vÒ viÖc cã con vµ sinh con trai, con g¸i ..................................................29 V. Quan hÖ cha mÑ víi con çi ......................................................................................30 5.1. Mèi quan t©m cña cha mÑ ®èi víi con ......................................................................30 5.2. Thêi gian ch¨m sãc con ...........................................................................................31 5.3. Çch gi¸o dôc con.....................................................................................................31 5.4. Çch ®èi xö vµ mong muèn cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i ........................32 VI. VÞ thµnh niªn trong gia ®×nh ..................................................................................34 6.1. Tham gia c«ng viÖc gia ®×nh .....................................................................................34 6.2. Tham gia lao ®éng nhËn tiÒn c«ng. ...........................................................................35 6.3. VTN tham gia ý kiÕn vµo viÖc quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh vµ liªn quan ®Õn b¶n th©n trÎ em .......................................................................................35 6.4. §èi t−îng t©m sù cña VTN vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cuéc sèng ..........................................36 6.5. HiÓu biÕt cña VTN vÒ LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em............................36 6.6. T×nh yªu, t×nh dôc vµ viÖc sö dông çc BPTT cña VTN ...........................................37 6.7. Khã kh¨n trong cuéc sèng vµ nguyÖn väng cña VTN ..............................................37 VII. Ng−êi cao tuæi trong gia ®×nh................................................................................37 7.1. Hé gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi ...................................................................................37 7.2. T×nh tr¹ng søc kháe...................................................................................................38 7.3. Nguån sèng vµ møc sèng..........................................................................................38 7.4. Çch s¾p xÕp cuéc sèng ...........................................................................................38 7.5. §êi sèng tinh thÇn t×nh c¶m .....................................................................................39 7.6. Khã kh¨n vµ mong muèn..........................................................................................40


6

VIII. M©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc gia ®×nh...........................................................40 8.1. M©u thuÉn vµ xung ®ét gia ®×nh ...............................................................................40 8.2. Çc h×nh thøc b¹o lùc vµ n¹n nh©n cña b¹o lùc ........................................................40 8.3. Çc lý do dÉn ®Õn m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc...................................................41 8.4. Çch gi¶i quyÕt m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc ......................................................42 8.5. HËu qu¶ cña b¹o lùc gia ®×nh....................................................................................43 IX. Phóc lîi gia ®×nh ......................................................................................................44 9.1. §Æc ®iÓm nhµ ë vµ nguån th¾p s¸ng ........................................................................44 9.2. Nguån n−íc ¨n vµ nhµ vÖ sinh .................................................................................44 9.3. TiÖn nghi trong gia ®×nh............................................................................................44 9.4. Møc sèng cña gia ®×nh .............................................................................................45 9.5. TiÕp cËn çc dÞch vô c¬ b¶n .....................................................................................45 9.6. TiÕp cËn çc ho¹t ®éng v¨n hãa thÓ thao ..................................................................46 9.7. Nhãm gia ®×nh víi nhu cÇu dÞch vô ®Æc thï .............................................................47

NhËn xÐt chung vµ mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m.........................................48


7

I. Giíi thiÖu vÒ ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt nam

1.1. gia ®×nh vµ nghiªn cøu gia ®×nh ë viÖt nam

1.1.1. TÇm quan träng vµ sù biÕn ®æi cña gia ®×nh

HiÕn ph¸p N−íc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992, C−¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n−íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi n¨m 1991, còng nh− trong çc v¨n kiÖn cña §¶ng vÒ chÝnh s¸ch x· héi ®· nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña gia ®×nh nh− lµ tÕ bµo cña x· héi vµ lµ nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi ViÖt Nam.

ChiÕn l−îc x©y dùng Gia ®×nh ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010 kh¼ng ®Þnh r»ng: “Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, lµ n¬i duy tr× nßi gièng, lµ m«i tr−êng quan träng h×nh thµnh, nu«i d−ìng vµ gi¸o dôc nh©n çch con ng−êi, b¶o tån vµ ph¸t huy v¨n hãa truyÒn thèng tèt ®Ñp, chèng l¹i çc tÖ n¹n x· héi, t¹o nguån nh©n lùc phôc vô sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc... Gia ®×nh lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi, sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc vµ x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. X©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam Ýt con (mçi cÆp vî chång cã mét hoÆc hai con), no Êm, tiÕn bé, b×nh ®¼ng, h¹nh phóc lµ ®éng lùc cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc”.

Cã thÓ nãi, hiÓu vÒ thiÕt chÕ gia ®×nh víi nh÷ng biÕn ®æi vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng, vÒ ®Þnh h−íng gi¸ trÞ trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ x· héi cæ truyÒn sang x· héi hiÖn ®¹i cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc ph¸t huy vai trß ®éng lùc cña gia ®×nh ViÖt Nam trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc.

Sau 20 n¨m tiÕn hµnh c«ng cuéc §æi míi, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng thay ®æi toµn diÖn vµ s©u s¾c trong tÊt c¶ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã çc mèi quan hÖ gia ®×nh. Qu¸ tr×nh §æi míi ®em ®Õn cho gia ®×nh ViÖt Nam nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn míi, møc sèng cña ®¹i bé phËn çc gia ®×nh ®· ®−îc n©ng cao. Trong vßng 15 n¨m, tõ 1990 ®Õn 2004, tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) t¨ng gÇn gÊp 3 lÇn, ®¹t møc b×nh qu©n 7,5 %/n¨m. Tû lÖ hé nghÌo gi¶m tõ 58% n¨m 1993 xuèng cßn 24% n¨m 2004 (Tæng côc Thèng kª, 2004). Çc chøc n¨ng c¬ b¶n cña gia ®×nh cã nhiÒu biÕn ®æi theo chiÒu h−íng tÝch cùc.

Tuy nhiªn, bªn c¹nh viÖc tiÕp nhËn nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vÒ kinh tÕ- x· héi do qu¸ tr×nh ®æi míi ®em l¹i, gia ®×nh ViÖt Nam còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu th¸ch thøc to lín: VÊn ®Ò thiÕu viÖc lµm, thu nhËp ch−a æn ®Þnh vµ nh÷ng rñi ro tõ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng; gia t¨ng tû lÖ çc cÆp vî chång ly h«n, ly th©n, nh÷ng ng−êi chung sèng kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n; b¹o lùc gia ®×nh; çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chøc n¨ng gi¸o dôc - ch¨m sãc trÎ em; ng−êi giµ c« ®¬n/kh«ng n¬i n−¬ng tùa; m©u thuÉn gi÷a çc thÕ hÖ; nh÷ng khã kh¨n trong tiÕp cËn çc dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ cho çc thµnh viªn trong gia ®×nh ®èi víi nhãm gia ®×nh cã thu nhËp thÊp; trÎ em lao ®éng sím vµ bÞ l¹m dông; thiÕt chÕ gia ®×nh láng lÎo; çc tÖ n¹n x· héi ¶nh h−ëng ®Õn h¹nh phóc gia ®×nh v.v.


8

VÊn ®Ò vÒ b×nh ®¼ng giíi trong x· héi ViÖt Nam nãi chung vµ trong khu«n khæ gia ®×nh ViÖt Nam nãi riªng còng gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc míi. Trong khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®ang thay ®æi nhanh chãng th× çc chuÈn mùc, gi¸ trÞ v¨n ho¸ liªn quan ®Õn vai trß giíi d−êng nh− thay ®æi rÊt chËm ch¹p. MÆc dï phô n÷ ViÖt Nam tham gia tÝch cùc vµo lùc l−îng lao ®éng nh−ng vÉn cßn tån t¹i nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng ®¸ng kÓ vÒ tiÕp cËn çc c¬ héi kinh tÕ, thu nhËp, lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp/c«ng viÖc, nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, viÖc tiÕp cËn çc dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ, qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh v.v. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ çc thµnh qu¶ cña ph¸t triÓn ch−a ®−îc ph©n chia b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷.

ë cÊp ®é gia ®×nh, sù ph©n c«ng lao ®éng bÊt b×nh ®¼ng trong chia sÎ viÖc nhµ, ch¨m sãc con çi vµ çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, còng nh− sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¬ héi tiÕp cËn gi¸o dôc gi÷a con trai vµ con g¸i, b¹o lùc gia ®×nh v.v. lµ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt ®¸ng ®−îc quan t©m d−íi gãc ®é giíi. §ã còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra ®èi víi sù ph¸t triÓn cña gia ®×nh ViÖt Nam, víi vai trß lµ t¸c nh©n quan träng cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña x· héi.

Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ t¹o nhiÒu c¬ héi, ®ång thêi còng ®Æt gia ®×nh vµ c«ng t¸c gia ®×nh tr−íc nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc. MÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr−êng vµ lèi sèng thùc dông t¸c ®éng m¹nh tíi çc gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng vµ lèi sèng lµnh m¹nh. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo sÏ tiÕp tôc t¸c ®éng vµo sè ®«ng çc gia ®×nh. NhiÒu gia ®×nh nÕu kh«ng ®−îc hç trî, kh«ng ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ sÏ kh«ng ®ñ n¨ng lùc ®èi phã víi nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ kinh tÕ - x· héi vµ kh«ng lµm trßn çc chøc n¨ng vèn cã cña m×nh. §©y thùc sù lµ nh÷ng th¸ch thøc to lín ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ gia ®×nh ë n−íc ta.

1.1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam

H¬n 20 n¨m qua, trªn b×nh diÖn khoa häc, gia ®×nh ViÖt Nam còng ®· trë thµnh ®èi t−îng nghiªn cøu cña nhiÒu ngµnh, nhiÒu giíi. Cho ®Õn nay, nguån tµi liÖu vÒ gia ®×nh ë n−íc ta kh«ng chØ nhiÒu vÒ sè l−îng, mµ cßn kh¸ ®a d¹ng vÒ çc gãc ®é tiÕp cËn kh¸c nhau. Tuy nhiªn, nguån tµi liÖu nµy, bªn c¹nh nh÷ng ®ãng gãp kh«ng thÓ phñ nhËn, còng cã mét sè nh−îc ®iÓm quan träng sau ®©y.

Mét lµ, çc nghiªn cøu vÒ gia ®×nh hiÖn cã, nh×n chung, ®Òu cã tÝnh ®éc lËp, Ýt cã sù kÕ thõa, tiÕp nèi lÉn nhau. Ch¼ng h¹n, khi cÇn hiÓu biÕt vÒ lo¹i h×nh gia ®×nh, ng−êi ta chØ tËp trung ®iÒu tra vÒ gia ®×nh h¹t nh©n vµ gia ®×nh më réng, mµ kh«ng chó ý ®óng møc ®Õn çc lo¹i gia ®×nh kh¸c (nh− gia ®×nh khuyÕt, gia ®×nh kh«ng h«n thó...). HÖ qu¶ kh«ng tr¸nh khái cña t×nh tr¹ng trªn lµ, mÆc dï nguån tµi liÖu vÒ gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay lµ kh¸ ®å sé, song nguån tµi liÖu ®ã võa thõa l¹i võa thiÕu, lµm cho nhËn thøc cña ng−êi ®äc, sau nhiÒu n¨m, vÉn kh«ng n©ng cao ®−îc bao nhiªu.

Hai lµ, trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ gia ®×nh ®· c«ng bè, rÊt Ýt t¸c gi¶ tr×nh bµy râ rµng lµ ®· sö dông ph−¬ng ph¸p nµo vµ gi¶i thÝch t¹i sao l¹i sö dông ph−¬ng ph¸p Êy. V× kh«ng coi träng ®óng møc ®èi víi çc ph−¬ng ph¸p khi tiÕp cËn ®èi t−îng, h¬n n÷a gi÷a çc nhµ nghiªn cøu l¹i kh«ng cã sù thèng nhÊt trong viÖc vËn dông çc ph−¬ng ph¸p nªn sè liÖu c«ng bè trªn çc c«ng tr×nh cã sù vªnh nhau ë rÊt nhiÒu chØ b¸o: tõ tuæi kÕt h«n


9

lÇn ®Çu ®Õn sè con mong muèn, tõ quy m« ®Õn lo¹i h×nh gia ®×nh, tõ viÖc ph©n c«ng lao ®éng ®Õn quyÒn quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh, v.v. Nh− vËy, mÆc dÇu nguån sè liÖu cã ®−îc lµ kh¸ dåi dµo vµ phong phó, song nÕu cÇn sö dông, ng−êi ta vÉn kh«ng khái b¨n kho¨n khi ph¶i lùa chän gi÷a çc tµi liÖu kh¸c nhau - dï thêi gian c«ng bè cña çc tµi liÖu nµy lµ kh¸ trïng khÝt víi nhau.

Ngoµi ra, còng cÇn nãi thªm lµ, hÇu hÕt çc nghiªn cøu gia ®×nh trong kho¶ng 20 n¨m qua lµ nh÷ng nghiªn cøu nhá lÎ, chñ yÕu ®−îc triÓn khai ë ch©u thæ s«ng Hång, rÊt Ýt çc nghiªn cøu cã quy m« lín, ®−îc më réng ra nhiÒu vïng miÒn, vµ hÇu nh− ch−a cã nh÷ng nghiªn cøu ë tÇm cì quèc gia. Nguån t− liÖu nµy kh«ng chØ kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña çc nhµ qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nãi riªng, mµ còng kh«ng thÓ lµm tho¶ m·n nhu cÇu hiÓu biÕt cña nh÷ng ng−êi quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gia ®×nh nãi chung.

NhËn thøc ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y, ChiÕn l−îc x©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010 ®· ®Ò ra nhiÖm vô “KÕ thõa vµ ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ gia ®×nh”. Ban BÝ th− TW §¶ng ®· cã ChØ thÞ sè 49-CT/TW ngµy 21/2/2005 chØ râ cÇn ph¶i: “T¨ng c−êng c«ng t¸c nghiªn cøu, ®iÒu tra, kh¶o s¸t toµn diÖn vÒ gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ nghiªn cøu çc gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña gia ®×nh cÇn g×n gi÷, ph¸t huy, nh÷ng gi¸ trÞ míi, tiªn tiÕn cÇn tiÕp thu; nghiªn cøu x©y dùng çc m« h×nh gia ®×nh ViÖt Nam trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸; ¸p dông çc kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc trong lÜnh vùc gia ®×nh vµ dù b¸o nh÷ng biÕn ®æi vÒ gia ®×nh trong thêi kú míi.”1

§−îc sù hç trî cña UNICEF, Bé tr−ëng, Chñ nhiÖm UBDSG§TE ®· ra QuyÕt ®Þnh sè 765/Q§-DSG§TE ngµy 30/12/2005 thµnh lËp Ban chØ ®¹o §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam gåm ®¹i diÖn cña UBDSG§TE vµ çc Bé ngµnh h÷u quan (Ngµy 6 th¸ng 11 n¨m 2007 Bé tr−ëng Bé V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Du lÞch ®· ra quyÕt ®Þnh sè 1243/Q§BVHTTDL kiÖn toµn l¹i Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam) nh»m tæ chøc toµn bé çc ho¹t ®éng chuÈn bÞ, nghiªn cøu vµ ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam. Tæng côc Thèng kª lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc ®iÒu tra ®Þnh l−îng §TG§VN. ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm chñ tr× thiÕt kÕ b¶ng hái ®iÒu tra ®Þnh l−îng vµ tæ chøc ®iÒu tra ®Þnh tÝnh.

1.2. Môc TIªU Vµ néi dung cuéc §IÒU TRA GIA §×NH VIÖT NAM

1.2.1. Môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra

1.2.1.1. Môc tiªu tæng thÓ

NhËn diÖn thùc tr¹ng gia ®×nh ViÖt Nam d−íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ toµn cÇu ho¸.

1.2.1.2. Môc tiªu cô thÓ

(a) X¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ thùc tr¹ng gia ®×nh lµm c¬ së cho viÖc ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc cña gia ®×nh.

(b) Th«ng qua kÕt qu¶ ®iÒu tra, ph©n tÝch vµ ®Ò xuÊt çc vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó phôc vô kÞp thêi c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ gia ®×nh.

1 ChØ thÞ sè sè 49-CT/TW ngµy 21/02/2005 cña Ban BÝ th− vÒ X©y dùng gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.


10

(c) Cung cÊp hÖ thèng d÷ liÖu ®Ó x©y dùng bé chØ sè theo dâi vµ ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña gia ®×nh ViÖt Nam.

1.2.2. Néi dung cuéc ®iÒu tra

Néi dung cuéc ®iÒu tra nµy tËp trung vµo 4 chñ ®Ò chÝnh: (a) Quan hÖ gia ®×nh; (b) Çc gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cña gia ®×nh; (c) Kinh tÕ gia ®×nh; (d) Phóc lîi gia ®×nh. Trong mçi chñ ®Ò, cuéc ®iÒu tra chØ tËp trung vµo mét sè néi dung c¬ b¶n nh»m nhËn diÖn thùc tr¹ng, xu h−íng biÕn ®æi gia ®×nh, cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh.

VÒ quan hÖ gia ®×nh: tËp trung vµo hai néi dung chñ yÕu lµ quan hÖ vî chång vµ quan hÖ gi÷a çc thÕ hÖ trong gia ®×nh.

VÒ quan hÖ vî chång: ®ã lµ çc vÊn ®Ò kÕt h«n; ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh; ®ãng gãp cña vî, chång vµ çc thµnh viªn kh¸c vµo thu nhËp gia ®×nh; m©u thuÉn vî chång; b¹o lùc gia ®×nh.

VÒ quan hÖ gi÷a çc thÕ hÖ trong gia ®×nh: tËp trung vµo mèi quan hÖ gi÷a cha mÑ vµ con çi ch−a tr−ëng thµnh; mèi quan hÖ gi÷a ng−êi cao tuæi víi con ch¸u trong gia ®×nh.

Gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc gia ®×nh: ®iÒu tra nh÷ng thay ®æi çc gi¸ trÞ, chuÈn mùc gia ®×nh (viÖc gi÷ g×n çc gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ míi), chuÈn mùc vÒ sè con, vÒ tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi, quan niÖm vÒ çch gi¸o dôc con ch¸u, v.v.

Kinh tÕ gia ®×nh: TËp trung ®iÒu tra nh÷ng thay ®æi trong tiªu dïng, møc sèng, vÊn ®Ò tÝch luü tµi s¶n, nh÷ng khã kh¨n vµ rñi ro vÒ kinh tÕ cña gia ®×nh.

Phóc lîi gia ®×nh: ®iÒu tra hiÓu biÕt cña çc hé gia ®×nh vÒ çc dÞch vô phóc lîi ®èi víi gia ®×nh, møc ®é sö dông çc dÞch vô gia ®×nh, phóc lîi ®èi víi çc gia ®×nh nghÌo, gia ®×nh cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n, gia ®×nh cã c«ng, tÝnh thuËn tiÖn cña çc dÞch vô phóc lîi gia ®×nh.

Nh− vËy, cuéc §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam lÇn nµy sÏ cung cÊp mét bøc tranh t−¬ng ®èi toµn diÖn vÒ nh÷ng thay ®æi trong çc mèi quan hÖ gia ®×nh vµ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn ®Þa vÞ, vai trß cña çc thµnh viªn gia ®×nh; nh÷ng thay ®æi vÒ ®ãng gãp kinh tÕ cña mçi thµnh viªn ®èi víi gia ®×nh vµ nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn çc mèi quan hÖ gia ®×nh. §iÒu tra còng gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng thay ®æi trong hÖ thèng çc gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cña gia ®×nh ViÖt Nam d−íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸ vµ toµn cÇu ho¸.

1.3. Mét sè kh¸i niÖm chñ yÕu sö dông trong b¸o ço

H«n nh©n

H«n nh©n lµ quan hÖ gi÷a vî vµ chång sau khi ®· kÕt h«n (LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh 2000).

Ng−êi ®éc th©n

Ng−êi ®éc th©n ®−îc tÝnh lµ nh÷ng phô n÷ 40 tuæi trë lªn, nam giíi 45 tuæi trë lªn ch−a tõng x©y dùng gia ®×nh.


11

Chñ hé

Chñ hé th−êng ®−îc coi lµ ng−êi ®¹i diÖn gia ®×nh. Vai trß nµy kh«ng chØ thuÇn tóy mang tÝnh hµnh chÝnh, ®¹i diÖn hé, mµ cã ý nghÜa x· héi, bÞ chi phèi bëi çc quan niÖm vµ tËp qu¸n vÒ trËt tù thø bËc trong gia ®×nh. Trong cuéc §iÒu tra G§VN 2006, chñ hé ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua sù thõa nhËn cña hé gia ®×nh vÒ ng−êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh trong gia ®×nh.

Ph©n c«ng lao ®éng

Ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh ®Ò cËp ®Õn viÖc ai lµm g× trong gia ®×nh vµ v× sao cã sù ph©n c«ng nµy. Xem xÐt ph©n c«ng lao ®éng còng nh»m chØ ra çc t¸c ®éng cña sù ph©n c«ng nµy ®èi víi lîi Ých vµ tr¸ch nhiÖm cña çc thµnh viªn, tr−íc hÕt lµ ng−êi vî vµ ng−êi chång trong gia ®×nh.

B¹o lùc gia ®×nh

B¹o lùc gia ®×nh lµ hµnh vi cè ý cña thµnh viªn gia ®×nh g©y tæn h¹i hoÆc cã kh¶ n¨ng g©y tæn h¹i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, kinh tÕ ®èi víi thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, bao gåm 9 lo¹i hµnh vi (chi tiÕt trong LuËt Phßng, chèng b¹o lùc gia ®×nh)2. Trong cuéc §TG§VN 2006 cã nªu ra çc hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh nh− sau: ®¸nh; m¾ng chöi; chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc khi kh«ng cã nhu cÇu.

Ng−êi cao tuæi

Ng−êi cao tuæi ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn tiªu chÝ tuæi. Cô thÓ lµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn ®−îc coi lµ ng−êi cao tuæi (NCT). Gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi lµ nh÷ng gia ®×nh cã Ýt nhÊt mét trong çc thµnh viªn lµ ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn.

TrÎ em vµ VTN

TrÎ em lµ c«ng d©n ViÖt Nam d−íi 16 tuæi (LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em n¨m 2004) - BVCSGDTE. Cuéc §TG§VN 2006 tËp trung chñ yÕu vµo nhãm ®èi t−îng vÞ thµnh niªn (VTN) ë ®é tuæi 15-17. Tõ "trÎ em" vµ "vÞ thµnh niªn" trong B¸o ço nµy ®−îc sö dông víi ý nghÜa nh− nhau.

Phóc lîi gia ®×nh

Trong B¸o ço nµy, phóc lîi gia ®×nh ®−îc hiÓu lµ çc ho¹t ®éng do çc chñ thÓ ngoµi gia ®×nh thùc hiÖn nh»m ®¸p øng çc nhu cÇu kh¸c nhau cña gia ®×nh.

2 Theo LuËt Phßng, chèng b¹o lùc gia ®×nh ®−îc Quèc héi n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam th«ng qua ngµy 21/11/2007, çc hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh bao gåm: (1) Hµnh h¹, ng−îc ®·i, ®¸nh ®Ëp hoÆc hµnh vi cè ý kh¸c x©m h¹i ®Õn søc kháe, tÝnh m¹ng; (2) L¨ng m¹ hoÆc hµnh vi cè ý kh¸c xóc ph¹m danh dù, nh©n phÈm; (3) C« lËp, xua ®uæi hoÆc g©y ¸p lùc th−êng xuyªn vÒ t©m lý g©y hËu qu¶ nghiªm träng; (4) Ng¨n c¶n viÖc thùc hiÖn quyÒn, nghÜa vô trong quan hÖ gia ®×nh gi÷a «ng, bµ vµ ch¸u; gi÷a cha, mÑ vµ con; gi÷a vî vµ chång; gi÷a anh, chÞ, em víi nhau; (5) C−ìng Ðp quan hÖ t×nh dôc; (6) C−ìng Ðp t¶o h«n; c−ìng Ðp kÕt h«n, ly h«n hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé; (7) ChiÕm ®o¹t, huû ho¹i, ®Ëp ph¸ hoÆc cã hµnh vi kh¸c cè ý lµm h− háng tµi s¶n riªng cña thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh hoÆc tµi s¶n chung cña çc thµnh viªn gia ®×nh; (8) C−ìng Ðp thµnh viªn gia ®×nh lao ®éng qu¸ søc, ®ãng gãp tµi chÝnh qu¸ kh¶ n¨ng cña hä; kiÓm so¸t thu nhËp cña thµnh viªn gia ®×nh nh»m t¹o ra t×nh tr¹ng phô thuéc vÒ tµi chÝnh; (9) Cã hµnh vi tr¸i ph¸p luËt buéc thµnh viªn gia ®×nh ra khái chç ë.


12

Phóc lîi gia ®×nh ®−îc xem xÐt theo nhãm ®èi t−îng cô thÓ, vÝ dô, nh− ®èi víi gia ®×nh liÖt sÜ vµ th−¬ng binh, bÖnh binh th«ng qua chÝnh s¸ch ®Òn ¬n ®¸p nghÜa; ®èi víi ng−êi nghÌo, th«ng qua çc chÝnh s¸ch vµ çc quy ®Þnh vÒ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo.

Phóc lîi ®èi víi gia ®×nh ®−îc xem xÐt theo çc h×nh thøc trî cÊp b»ng tiÒn tõ ng©n s¸ch Nhµ n−íc. Ch¼ng h¹n bao gåm tiÒn h−u trÝ, trî cÊp tµn tËt, th−¬ng bÖnh binh vµ n¹n nh©n chiÕn tranh, cøu trî ng−êi bÞ thiªn tai, cøu trî th−êng xuyªn vµ kho¶n chi cho nh÷ng ®èi t−îng m¾c tÖ n¹n x· héi...

Phóc lîi gia ®×nh còng ®−îc xem xÐt theo çc h×nh thøc trî gióp ®èi víi çc nhãm gia ®×nh, cô thÓ dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc thï vµ nhu cÇu trî gióp cña hä. Ch¼ng h¹n gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi, gia ®×nh thiÕu khuyÕt (chØ cã cha hoÆc mÑ nu«i con) hay gia ®×nh míi kÕt h«n cã trÎ nhá, v.v.


13

II. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra

§iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Þnh l−îng vµ ®iÒu tra ®Þnh tÝnh, kÕt hîp víi viÖc ph©n tÝch sè liÖu vµ tµi liÖu cã s½n, ph−¬ng ph¸p trao ®æi chuyªn gia vµ héi th¶o.

2.1. THIÕT KÕ MÉU

2.1.1. Chän mÉu ®Þnh l−îng

C«ng t¸c chän mÉu ®−îc TCTK tiÕn hµnh víi sù t− vÊn cña chuyªn gia chän mÉu cña Bé Gia ®×nh, Nhµ ë, DÞch vô céng ®ång vµ Ng−êi b¶n ®Þa (FaHCSIA).

ThiÕt kÕ mÉu cuéc §TG§VN lµ mét mÉu x¸c suÊt, chän theo tÇng vµ chïm. Çc ®Þa bµn vµ hé gia ®×nh ®−îc chän theo ph−¬ng ph¸p hÖ thèng tõ dµn mÉu chñ cña Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh ViÖt Nam.

Dµn mÉu chñ cña Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh ViÖt Nam do chuyªn gia cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ TCTK thiÕt kÕ n¨m 2001. Dµn mÉu nµy cã 3100 x·/ph−êng thuéc 64 tØnh vµ thµnh phè, çc x·/ph−êng ®−îc chän theo x¸c suÊt tû lÖ víi c¨n bËc hai cña qui m« d©n sè. T¹i mçi x·/ph−êng ®−îc chän, tiÕn hµnh chän ngÉu nhiªn 3 ®Þa bµn Tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999. ViÖc chän hé cña §TG§VN ®−îc tiÕn hµnh theo ba b−íc sau ®©y:

B−íc 1: Chän x·/ph−êng ®iÒu tra. X·/ph−êng ®−îc chän tõ dµn mÉu chñ cña TCTK theo x¸c suÊt b»ng nhau vµ b»ng 1/4. Dµn mÉu chñ cã 3100 x· thuéc 64 tØnh/TP, mçi tØnh tiÕn hµnh chän ngÉu nhiªn 1/4 sè ph−êng thµnh thÞ vµ 1/4 sè x· n«ng th«n. KÕt qu¶ chän ®−îc tæng sè 775 x·, trong ®ã cã 197 ph−êng thµnh thÞ vµ 578 x· n«ng th«n.

B−íc 2: Chän ®Þa bµn ®iÒu tra. T¹i mçi x·/ph−êng ®−îc chän, tiÕn hµnh chän 2 ®Þa bµn ®iÒu tra. §Þa bµn thø nhÊt lµ ®Þa bµn ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t møc sèng n¨m 2004, ®Þa bµn thø hai lµ ®Þa bµn trong dµn mÉu chñ ch−a tiÕn hµnh Kh¶o s¸t møc sèng n¨m 2002 vµ 2004.

B−íc 3: Chän hé.

§èi víi ®Þa bµn thø nhÊt (®Þa bµn ®· tiÕn hµnh Kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh – KSMS, 2004): TiÕn hµnh chän ngÉu nhiªn cã hÖ thèng 6 hé ®iÒu tra chÝnh thøc vµ 6 hé dù phßng tõ 15 hé ®· KSMS n¨m 2004.

§èi víi ®Þa bµn thø hai (®Þa bµn ch−a tiÕn hµnh KSMS trong dµn mÉu chñ): Chän ngÉu nhiªn cã hÖ thèng 6 hé chÝnh thøc vµ 6 hé dù phßng tõ danh s¸ch hé cña ®Þa bµn do çc tØnh/TP ®· lËp vµ rµ so¸t göi cho TCTK.

KÕt qu¶ cã 9.300 hé ®−îc chän chÝnh thøc vµ 9.300 hé ®−îc chän dù phßng. Trong ®ã cã 2.364 hé thµnh thÞ vµ 6.936 hé n«ng th«n3. MÉu §TG§VN ®¹i diÖn chung c¶ n−íc, khu vùc thµnh thÞ/n«ng th«n vµ 8 vïng.

3 Thùc tÕ khu vùc thµnh thÞ ®· ®iÒu tra 2.436 hé (t¨ng 72 hé so víi ph−¬ng ¸n chän mÉu ban ®Çu) vµ khu vùc n«ng th«n ®· ®iÒu tra 6.864 hé (gi¶m 72 hé) do cã 6 ®Þa bµn n«ng th«n ®· trë thµnh ®Þa bµn thµnh thµnh thÞ tr−íc thêi ®iÓm ®iÒu tra).


14

Trong sè ®Þa bµn vµ hé ®−îc chän ®iÒu tra, cã 5/1500 ®Þa bµn vµ 50/9300 hé ph¶i thay thÕ do nhÇm lÉn/sai sãt hoÆc viÖc tiÕp cËn ®Þa bµn qu¸ khã kh¨n t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra. Nh×n chung tû lÖ hé thay thÕ thÊp. ViÖc chän hé thay thÕ ®¶m b¶o tÝnh ngÉu nhiªn theo ®óng qui ®Þnh ghi trong Ph−¬ng ¸n cña Ban chØ ®¹o ®iÒu tra.

2.1.2. Møc ®é bao phñ mÉu thùc tÕ

Sè hé thùc tÕ ®iÒu tra

MÉu cña §TG§VN gåm 9.300 hé ®−îc r¶i kh¾p çc tØnh/thµnh phè trªn c¶ n−íc. Sè hé thùc tÕ ®iÒu tra ®−îc chia theo thµnh thÞ, n«ng th«n vµ theo vïng nh− sau:

B¶ng 1: Tæng sè hé thùc tÕ ®iÒu tra

Tæng sè hé

thùc tÕ ®iÒu tra

C¶ N¦íC 9.300

Thµnh thÞ - n«ng th«n Thµnh thÞ 2.436

Néi thµnh TP. Hµ Néi, H¶i Phßng, §µ N½ng, TP. Hå ChÝ Minh 600

Néi thµnh çc thµnh phè kh¸c 600

ThÞ x·/thÞ trÊn 1.236

N«ng th«n 6.864

Vïng §ång b»ng s«ng Hång 1.920

§«ng B¾c 1.332

T©y B¾c 444

B¾c Trung Bé 1.020

Duyªn h¶i Nam Trung Bé 864

T©y Nguyªn 600

§«ng Nam Bé 1.224

§ång b»ng s«ng Cöu Long 1.896

Sè ®èi t−îng tr¶ lêi thùc tÕ

Ngoµi nh÷ng ®Æc tr−ng chung cña 9300 hé th−êng do chñ hé tr¶ lêi th× çc phiÕu hái cña ®èi t−îng 18-60 tuæi, 61 tuæi trë lªn vµ cña vÞ thµnh niªn tõ 15-17 tuæi ®−îc yªu cÇu chÝnh hä tr¶ lêi. Víi mçi hé gia ®×nh ®−îc quy ®Þnh ®iÒu tra ë mçi nhãm tuæi mét ng−êi. Do ®ã:

Trong tæng sè 24.079 ng−êi tõ 18-60 tuæi cña 9300 hé cã 8573 (trong ®ã cã 4025 nam vµ 4548 n÷) ng−êi ®−îc pháng vÊn çc th«ng tin vÒ h«n nh©n hiÖn t¹i, viÖc ch¨m sãc d¹y dç con çi vµ çc nhËn ®Þnh còng nh− çc quan niÖm xung quanh vÊn ®Ò gia ®×nh. Vïng cã sè ®èi t−îng nµy ®−îc pháng vÊn Ýt nhÊt lµ T©y B¾c víi 436 ng−êi vµ cao nhÊt lµ


15

vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long víi 1776 ng−êi.

Trong tæng sè 4048 ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn sèng trong 9300 hé ®iÒu tra cã 2664 ng−êi ®−îc pháng vÊn çc th«ng tin vÒ t×nh h×nh ®êi sèng còng nh− mét sè quan niÖm trong mét gia ®×nh cña nhãm ng−êi cao tuæi, chia ra 749 ng−êi ë khu vùc thµnh thÞ vµ 1915 ng−êi ë n«ng th«n, chiÕm tû lÖ t−¬ng øng lµ 28% vµ 72%. Trong sè ng−êi cao tuæi ®· ®−îc ®iÒu tra, cã 1205 nam vµ 1459 n÷, chiÕm tû lÖ t−¬ng øng lµ 45,2% vµ 54,8%. Vïng cã tæng sè ®èi t−îng ®−îc ®iÒu tra phÇn nµy thÊp nhÊt vÉn lµ T©y B¾c víi 90 ng−êi vµ cao nhÊt lµ vïng §ång b»ng s«ng Hång víi 610 ng−êi.

§èi t−îng thu thËp th«ng tin vÒ trÎ em lµ vÞ thµnh niªn trong ®é tuæi 15-17 tuæi. Trong tæng sè d©n n¨m 2006, trÎ em d−íi 16 tuæi chiÕm 28,76%, trÎ tõ 7-14 tuæi chiÕm 15,6% vµ 6,98% trÎ vÞ thµnh niªn tõ 15-17 tuæi4.

Trong 9300 hé ®iÒu tra cã 10491 trÎ d−íi 16 tuæi vµ 3125 vÞ thµnh niªn tõ 15-17 tuæi, trong ®ã ®−îc pháng vÊn phiÕu dµnh cho ng−êi tõ 15-17 tuæi lµ 2452 ng−êi. Tû lÖ hé gia ®×nh cã trÎ d−íi 16 tuæi chiÕm 62,1% vµ tû lÖ hé cã vÞ thµnh niªn trong ®é tuæi 15-17 chiÕm 28,5%.

2.1.3. Chọn mẫu định tính

Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh víi çc c«ng cô nh− pháng vÊn s©u, th¶o luËn nhãm lµ ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o cña nghiªn cøu ®Þnh tÝnh nµy. Do môc tiªu vµ tÝnh chÊt quèc gia cña nghiªn cøu vÒ gia ®×nh, cuéc ®iÒu tra cÇn ®−îc thùc hiÖn ë çc tØnh ®¹i diÖn cho c¶ ba vïng B¾c - Trung - Nam, kÓ c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Ngoµi ra, ¸p dông çch tiÕp cËn giíi vµ d©n téc, cÇn thiÕt ph¶i cã ®¹i diÖn cña nam giíi vµ n÷ giíi còng nh− mét sè d©n téc.

Theo nguyªn t¾c trªn, çc ®Þa ph−¬ng sau ®· ®−îc lùa chän ®iÒu tra:

o B¾c bé - thµnh thÞ (TP. H¶i Phßng): Mét ph−êng ®¹i diÖn cho thµnh phè nãi chung vµ mét x· ®¹i diÖn cho khu vùc ngo¹i thµnh cña thµnh phè

o B¾c bé-n«ng th«n (TØnh L¹ng S¬n): Chän mét ph−êng ®« thÞ vµ mét x· xa trung t©m.

o T©y nguyªn (TØnh §¾c L¾c): Chän mét ph−êng ë thµnh phè Ban Mª Thuét vµ mét x· cã nhiÒu d©n téc cïng sinh sèng.

o Nam bé - thµnh thÞ (TP. Hå ChÝ Minh): Chän mét ph−êng ®¹i diÖn cho thµnh phè vµ mét ph−êng trung b×nh n»m ë khu vùc ven ®«.

o Nam bé - n«ng th«n (TØnh Trµ Vinh): Chän mét x· ven thÞ x· vµ mét x· xa thÞ x· cã d©n téc Kh¬ me sinh sèng.

Cì mÉu pháng vÊn t¹i mçi x· hoÆc ph−êng nh− sau:

* 8 pháng vÊn s©u hé gia ®×nh víi çc ®èi t−îng trong gia ®×nh nh− cha/mÑ; trÎ vÞ thµnh niªn vµ ng−êi cao tuæi. Çc hé gia ®×nh ®−îc chän mét çch chñ ®Ých ®Ó b¶o ®¶m cã çc lo¹i gia ®×nh kh¸c nhau t¹i mét ®Þa ph−¬ng nh−: gia ®×nh 2 vµ 3 thÕ hÖ; gia ®×nh ®Çy

4. Sè liÖu §iÒu tra biÕn ®éng d©n sè n¨m 2006, Tæng côc Thèng kª


16

®ñ/®éc th©n/ly h«n/gia ®×nh c« ®¬n; gia ®×nh cã hiÖn t−îng b¹o lùc gia ®×nh; gia ®×nh cã vî/chång lµm chñ hé, gia ®×nh cã møc sèng nghÌo/trung b×nh/kh¸ gi¶.

§èi víi mét sè tr−êng hîp sÏ pháng vÊn c¶ vî vµ chång nh»m cã ®−îc th«ng tin vÒ sù thèng nhÊt hay kh¸c biÖt gi÷a 2 ng−êi trong nhËn thøc vµ çch gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò gia ®×nh. Nh− vËy, mçi hé trung b×nh cã 3 cuéc pháng vÊn vµ tæng sè mçi x·/ph−êng sÏ cã sè ng−êi tham gia pháng vÊn s©u cao nhÊt lµ 24 ng−êi.

* 4 th¶o luËn nhãm bao gåm nhãm çc bµ mÑ (hoÆc nhãm nh÷ng ng−êi cha), nhãm trÎ vÞ thµnh niªn, nhãm ng−êi giµ vµ nhãm çc çn bé chñ chèt cña ph−êng/x·.

* 4 pháng vÊn ng−êi cung cÊp th«ng tin chñ chèt nh−: a) Çn bé phô tr¸ch v¨n ho¸/ t− ph¸p/c«ng an khu vùc; b) Çn bé chuyªn tr¸ch d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em; c) Çn bé héi phô n÷; d) Tæ tr−ëng d©n phè/tr−ëng th«n.

Tæng sè mÉu lµ: 240 PVS ng−êi d©n; 40 TLN vµ 40 PVS çn bé chñ chèt.

2.2. C«ng cô thu thËp th«ng tin

2.2.1. PhiÕu hái

PhiÕu hái ®−îc thiÕt kÕ thµnh 4 phÇn sau: (a) PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng th«ng tin chung vÒ hé gia ®×nh; (b) PhÇn thø hai: Pháng vÊn nh÷ng ng−êi tõ 18 ®Õn 60 tuæi; (c) PhÇn thø ba: Pháng vÊn nh÷ng ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn; (d) PhÇn thø t−: Pháng vÊn vÞ thµnh niªn tõ 15 ®Õn 17 tuæi

2.2.2. H−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm

Mét sè néi dung chÝnh ®−îc thÓ hiÖn trong çc b¶ng h−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm: a) Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ h«n nh©n; b) Nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quan hÖ gia ®×nh; c) Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ch¨m sãc ng−êi cao tuæi; d) Nh÷ng vÊn ®Ò gi¸o dôc vµ ch¨m sãc trÎ em; e) Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ phóc lîi vµ dÞch vô gia ®×nh

2.3. Tæ chøc ®iÒu tra thùc ®Þa

2.3.1. Điều tra định lượng

§Ó cã sù chØ ®¹o thèng nhÊt vµ tËp trung, mét Ban ®iÒu hµnh ®iÒu tra thùc ®Þa ®−îc thµnh lËp gåm çc thµnh viªn cña TCTK, UBDSG§TE vµ UNICEF Hµ Néi.

Çc ®iÒu tra viªn vµ ®éi tr−ëng ®−îc biªn chÕ thµnh 22 ®éi, mçi ®éi cã 5 ng−êi (4 ®iÒu tra viªn, 1 ®éi tr−ëng). Ban chØ ®¹o Trung −¬ng ®· phèi hîp chÆt chÏ víi çc Côc Thèng kª vµ çc x·/ph−êng ®iÒu tra trong viÖc chuÈn bÞ ®Þa bµn, bè trÝ ng−êi dÉn ®−êng vµ lÞch ®i l¹i cho çc ®éi.

Mét m« h×nh gi¸m s¸t gåm 3 cÊp ®−îc triÓn khai trong suèt qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu t¹i ®Þa bµn: (1) §éi tr−ëng gi¸m s¸t chÊt l−îng lµm viÖc cña ®iÒu tra viªn; (2) gi¸m s¸t viªn vïng gi¸m s¸t chÊt l−îng vµ nghiÖm thu phiÕu hái cña ®éi; (3) Ban ®iÒu hµnh ®iÒu tra thùc


17

®Þa vµ Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gi¸m s¸t chung toµn bé ho¹t ®éng cña cuéc ®iÒu tra.

C«ng t¸c triÓn khai thu thËp sè liÖu t¹i ®Þa bµn ®−îc tiÕn hµnh trong thêi gian 67 ngµy, tõ ngµy 11 th¸ng 4 n¨m 2006 ®Õn ngµy 17 th¸ng 6 n¨m 2006.

2.3.2. §iÒu tra ®Þnh tÝnh

§iÒu tra thö ®−îc tiÕn hµnh ë mét x· vµ mét ph−êng thuéc tØnh Yªn B¸i vµo cuèi th¸ng 8 n¨m 2006. Sau khi hoµn thiÖn h−íng dÉn pháng vÊn s©u vµ th¶o luËn nhãm, ®iÒu tra chÝnh thøc ®−îc tiÕn hµnh ë 5 tØnh/thµnh trong hai th¸ng 9 vµ 10 n¨m 2006.

2.4. Mét sè l−u ý khi sö dông bé sè liÖu

Cuéc ®iÒu tra nµy lµ cuéc ®iÒu tra cã qui m« toµn quèc ®Çu tiªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò gia ®×nh. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt phøc t¹p cña cuéc ®iÒu tra nªn kh«ng ph¶i toµn bé çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gia ®×nh ViÖt Nam cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn ë cuéc ®iÒu tra. Mét sè vÊn ®Ò, ®Æc biÖt lµ vÒ kinh tÕ gia ®×nh ®· ®−îc ®iÒu tra kh¸ kü ë cuéc kh¶o s¸t møc sèng d©n c− v× vËy nhiÒu chØ tiªu vÒ kinh tÕ gia ®×nh ®· kh«ng ®−îc thu thËp ë cuéc ®iÒu tra nµy. Ngoµi ra, mét sè vÊn ®Ò nh¹y c¶m nh− vÒ b¹o lùc gia ®×nh hay quan hÖ t×nh dôc, viÖc sö dông çc chÊt g©y nghiÖn, v.v. ®· kh«ng ®−îc ®i s©u trong nghiªn cøu nµy. §Ó nh×n mét çch toµn diÖn gia ®×nh ViÖt Nam cÇn thiÕt ph¶i kÕt hîp nhiÒu nguån t− liÖu kh¸c nhau.

Nh×n tæng thÓ, kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra nµy kh«ng phñ nhËn kÕt qu¶ cña çc cuéc ®iÒu tra kh¸c ®· tiÕn hµnh tr−íc ®ã. Do môc ®Ých, thêi ®iÓm tiÕn hµnh vµ ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin kh¸c nhau, cã thÓ cã nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh vÒ sè liÖu ë mét sè chØ b¸o. §iÒu nµy lµ b×nh th−êng trong ®iÒu tra mÉu.


18

Tãm t¾t

mét sè ph¸t hiÖn chÝnh Vμ NH÷NG VÊN §Ò CÇN QUAN T¢M

mét sè ph¸t hiÖn chÝnh

Cuéc §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 ®· cung cÊp mét sù hiÓu biÕt t−¬ng ®èi cã hÖ

thèng vÒ gia ®×nh ViÖt Nam sau 20 n¨m §æi míi. D−íi ®©y lµ mét sè ph¸t hiÖn chÝnh cña cuéc nghiªn cøu.

I. §Æc ®iÓm Nh©n khÈu - x∙ héi hé gia ®×nh5

1.1. Quy m« vµ c¬ cÊu hé gia ®×nh

• Ch−a cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ qui m« hé gia ®×nh ViÖt Nam trong vßng 5 n¨m qua, b×nh qu©n mét hé gia ®×nh cã 4,4 nh©n khÈu.

• M« h×nh gia ®×nh qui m« nhá cã xu h−íng phæ biÕn ë thµnh thÞ h¬n n«ng th«n vµ ë nhãm hé giµu h¬n nhãm hé nghÌo.

• Sè hé cã trÎ tõ 0-14 tuæi cã tû lÖ kh¸ cao trong x· héi (chiÕm 57,8%).

1.2. Sè thÕ hÖ trong gia ®×nh

• M« h×nh hé gia ®×nh hai thÕ hÖ (gåm cha mÑ vµ con c¸i) kh¸ phæ biÕn víi 63,4%. Hé gia ®×nh ba thÕ hÖ trë lªn cã xu h−íng gi¶m. Mét trong c¸c lý do lµ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa.

5 PhÇn I vµ 2.1, 2.2 thuéc phÇn II ®−îc tÝnh dùa trªn sè liÖu ë b¶ng hé gia ®×nh.


19

• Tû lÖ hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ ë n«ng th«n thÊp h¬n thµnh thÞ, ®Æc biÖt lµ khu vùc néi thµnh. Mét trong çc nguyªn nh©n lµ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ nhµ ë t¹i çc khu vùc thµnh thÞ bÞ h¹n chÕ vµ xu h−íng thanh niªn di c− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ®Ó lµm viÖc vµ sau ®ã lËp gia ®×nh ë thµnh thÞ.

1.3. Tû lÖ phô thuéc

• Tû lÖ phô thuéc chung lµ 0,5, trong ®ã tû lÖ phô thuéc cña trÎ tõ 0-14 tuæi lµ 0,3. Nh− vËy, trung b×nh cã 2 lao ®éng ph¶i nu«i 1 ng−êi. XÐt vÒ mÆt nh©n khÈu, g¸nh nÆng kinh tÕ cña lao ®éng trong hé kh«ng lín.

• Tû lÖ phô thuéc ë thµnh thÞ thÊp h¬n ë n«ng th«n do sè trÎ em trong hé ë thµnh thÞ Ýt h¬n n«ng th«n. Ba vïng nghÌo lµ T©y B¾c, B¾c Trung Bé vµ T©y Nguyªn cã tû lÖ phô thuéc cao h¬n møc b×nh qu©n chung. Çc hé nghÌo cã tû lÖ phô thuéc cao h¬n nhãm hé giµu. Nh− vËy, g¸nh nÆng vÒ kinh tÕ ®èi víi lao ®éng cña çc hé gia ®×nh nghÌo cµng t¨ng lªn so víi çc hé kh¸ h¬n.

1.4. Tr×nh ®é häc vÊn

• Tû lÖ biÕt ch÷ cña d©n sè tõ 10 tuæi trë lªn lµ 94,6%. Tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn so víi kÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng d©n c− n¨m 2002 vµ 2004 (92,1% vµ 93%).

• Tû lÖ nam giíi biÕt ch÷ vÉn cao h¬n n÷ giíi; thµnh thÞ cao h¬n n«ng th«n. Tû lÖ ng−êi biÕt ch÷ tõ 10 tuæi trë lªn cao nhÊt lµ vïng §ång b»ng s«ng Hång, thÊp nhÊt lµ T©y B¾c.

• Tû lÖ biÕt ch÷ cña nhãm hé nghÌo thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi nhãm hé giµu.

1.5. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ vµ nghÒ nghiÖp

• C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ trong hé gia ®×nh ®· cã b−íc chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ theo h−íng gi¶m sè ng−êi lµm trong ngµnh n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n vµ t¨ng sè ng−êi lµm trong ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng, dÞch vô.


20

• Nhãm hé nghÌo cã sè ng−êi ho¹t ®éng nhiÒu nhÊt trong ngµnh n«ng, l©m nghiÖp, thñy s¶n (83%). Ng−îc l¹i, nhãm hé giµu cã tû lÖ ho¹t ®éng trong çc ngµnh th−¬ng nghiÖp vµ dÞch vô nhiÒu h¬n.

• Tr×nh ®é chuyªn m«n cña lao ®éng cßn chñ yÕu ë møc lao ®éng gi¶n ®¬n (70,7% cña sè lao ®éng ®ang lµm viÖc). Lao ®éng gi¶n ®¬n ë n«ng th«n chiÕm tû lÖ cao gÇn gÊp 2 lÇn thµnh thÞ. Tr×nh ®é tay nghÒ cña nhãm hé giµu cao h¬n nhãm hé nghÌo.

1.6. T«n gi¸o

• §a sè ng−êi tr¶ lêi kh«ng theo t«n gi¸o, chiÕm 82,8%. Tû lÖ ng−êi kh«ng theo t«n gi¸o nµo ë n«ng th«n cao h¬n thµnh thÞ (85,3% so víi 75,8%), ë nam cao h¬n n÷ (85,1% so víi 76%). Vïng cã tû lÖ ng−êi kh«ng theo t«n gi¸o nµo cao nhÊt lµ §«ng B¾c (91,7%), thÊp nhÊt lµ §«ng Nam Bé (55,7%).

• Trong sè 17,2% ng−êi theo t«n gi¸o, cã 7,1% ng−êi theo PhËt Gi¸o, 6,4% theo C«ng gi¸o, 1,8% theo ®¹o Cao §µi, 1,5% theo PhËt gi¸o Hßa H¶o, 0,3% theo ®¹o Tin Lµnh. Sè ng−êi theo §¹o Håi ë ViÖt Nam qu¸ Ýt nªn kh«ng thÓ hiÖn trong mÉu ®iÒu tra nµy.

II. §Æc ®iÓm h«n nh©n

2.1. T×nh tr¹ng h«n nh©n

• H«n nh©n ë ViÖt Nam lµ hiÖn t−îng rÊt phæ biÕn.

• Tû lÖ go¸ ë n÷ giíi cao h¬n nam giíi, nhÊt lµ ë líp ng−êi tõ 55 tuæi trë lªn. Tû lÖ go¸ cña nam giíi ë ®é tuæi trªn 65 lµ 15,8% trong khi n÷ giíi ë ®é tuæi trªn 65, tû lÖ go¸ lµ 55,4%. T¸c ®éng cña chiÕn tranh, sù kh¸c biÖt vÒ møc tö vong gi÷a nam vµ n÷ ë ®é tuæi 55 vµ cao h¬n cã thÓ lµ nh÷ng nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã.

• Tû lÖ hiÖn ®ang ly h«n/ly th©n chØ chiÕm 1,4% sè thµnh viªn 15 tuæi trë lªn trong çc hé ®−îc hái. Phô n÷ cã tû lÖ hiÖn ®ang sèng ly h«n, ly th©n lín h¬n so víi nam giíi. Tû lÖ ly h«n ë khu vùc thµnh thÞ cao h¬n ë n«ng th«n.

2.2. §¨ng ký kÕt h«n

“Nh−ng mµ chÞ thÊt thÕ h¬n ng−êi ta v× khi chÞ lÊy anh ý còng kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n....ChÞ còng ®Õn c¬ quan, c«ng ®oµn xÝ nghiÖp, gi¸m ®èc nh−ng mµ çc anh b¶o lµ b©y giê çc anh biÕt em lµ vî nã bao nhiªu n¨m nay. Nh−ng ra ph¸p lý th× kh«ng cã giÊy kÕt h«n nªn viÖc trong c¬ quan çc anh cã thÓ can thiÖp, cßn viÖc t×nh c¶m th× çc anh kh«ng can thiÖp ®−îc” (N÷, ly h«n, TP. H¶i Phßng).

• §a sè ng−êi d©n ®· cã ý thøc trong viÖc ®¨ng ký kÕt h«n (h¬n 80% trong ®é tuæi 18-60). Nh− vËy cßn l¹i mét bé phËn 20% ng−êi d©n vÉn ch−a quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®¨ng ký kÕt h«n, chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi ë vïng d©n téc Ýt ng−êi, n«ng th«n, nghÌo, häc vÊn thÊp, løa tuæi h¬n 50. §ång b»ng s«ng Cöu Long lµ vïng cã tû lÖ ch−a §KKH cao nhÊt chiÕm kho¶ng 40%, thø hai lµ vïng T©y B¾c 30%; cã 46,4% trong nhãm 18-60 tuæi ®ang cã vî chång ch−a ®¨ng ký kÕt h«n nªu lý do “kh«ng


21

biÕt ph¶i ®¨ng ký kÕt h«n”.

• Trong sè ng−êi ®−îc hái ë ®é tuæi 18-60 cã ®¨ng ký kÕt h«n vÉn cßn 13,6% ®¨ng ký sau ngµy c−íi. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc ®−îc c«ng nhËn quan hÖ vî chång vÒ mÆt ph¸p lý ch−a ®−îc mét bé phËn ng−êi d©n ®¸nh gi¸ cao b»ng viÖc ®−îc c«ng nhËn vÒ mÆt x· héi.

2.3. Tuæi kÕt h«n

• Tuæi kÕt h«n trung b×nh cã xu h−íng t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. T×nh tr¹ng t¶o h«n cã xu h−íng gi¶m. Tuy nhiªn, cÇn l−u ý r»ng vÉn cßn 1,1% nam vµ 4,3% n÷ ë ®é tuæi 15-19 ®· tõng kÕt h«n. T×nh tr¹ng nµy x¶y ra c¶ ë khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n.

• Tuæi kÕt h«n ë thµnh thÞ cao h¬n ë n«ng th«n (2,8 n¨m ®èi víi nam vµ 2,2 n¨m ®èi víi n÷). Nh÷ng ng−êi lµm çc c«ng viÖc ®ßi hái chuyªn m«n cao th−êng kÕt h«n muén h¬n nh÷ng ng−êi lµm c«ng viÖc ®¬n gi¶n, kho¶ng çch tuæi kÕt h«n cña hai nhãm nghÒ nghiÖp nµy lµ 2,9 tuæi víi nam vµ 3,4 tuæi víi n÷.

2.4. Sè lÇn kÕt h«n

• TuyÖt ®¹i ®a sè ng−êi tr¶ lêi cho biÕt cuéc h«n nh©n hiÖn t¹i cña hä lµ kÕt h«n lÇn ®Çu (97% ®èi víi ng−êi vî vµ 95% ®èi víi ng−êi chång). Nam giíi cã tû lÖ kÕt h«n lÇn 2 cao h¬n n÷.

• T©y Nguyªn vµ §«ng Nam bé cã tû lÖ kÕt h«n lÇn thø hai cao h¬n çc vïng kh¸c. Ng−êi cã häc vÊn thÊp cã tû lÖ kÕt h«n lÇn thø hai trë lªn cao h¬n nh÷ng ng−êi cã häc vÊn cao. §©y cã thÓ lµ v× nh÷ng ng−êi lín tuæi th−êng cã häc vÊn trung b×nh thÊp h¬n ng−êi nhá tuæi vµ ng−êi cã häc vÊn thÊp cã tû lÖ ly h«n cao h¬n ng−êi cã häc vÊn cao h¬n.

2.5. Ly h«n/ly th©n

• Sè l−îng çc vô ly h«n t¨ng theo çc n¨m cã thÓ do quan niÖm x· héi ®èi víi vÊn ®Ò ly h«n kh«ng nÆng nÒ nh− tr−íc. Ba nguyªn nh©n chÝnh vÒ ly h«n lµ: m©u thuÉn vÒ lèi sèng, ngo¹i t×nh vµ kinh tÕ khã kh¨n. Cã 2,6% ng−êi ®−îc hái trong ®é tuæi 18-60 ly h«n/ly th©n, trong ®ã tû lÖ ly h«n ë thµnh thÞ cao h¬n ë n«ng th«n (3,3% so víi 2,4%). Tû lÖ ly h«n, ly th©n cao nhÊt lµ ë §«ng Nam Bé vµ §ång b»ng s«ng Cöu Long, kho¶ng 4%, thÊp nhÊt lµ vïng T©y B¾c, gÇn 1%.


22

• Tû lÖ ly h«n, ly th©n cao h¬n ë nhãm cã häc vÊn thÊp. Nhãm nh÷ng ng−êi tù m×nh

quyÕt ®Þnh h«n nh©n kh«ng hái ý kiÕn cha mÑ cã tû lÖ ly h«n cao h¬n râ rÖt so víi nhãm cã hái ý kiÕn cha mÑ, hoÆc thËm chÝ nhãm do cha mÑ tù quyÕt ®Þnh. Râ rµng lµ çc bËc cha mÑ vÉn cã vai trß to lín trong viÖc gióp duy tr×, cñng cè sù bÒn v÷ng cña gia ®×nh trÎ.

• Tû lÖ ng−êi vî ®øng ®¬n ly h«n cao gÇn gÊp ®«i ng−êi chång (47% so víi 28,1%) chøng tá phô n÷ ý thøc h¬n vÒ quyÒn cña m×nh vµ sù chñ ®éng cña hä trong cuéc sèng h«n nh©n t¨ng lªn.

• Sè n¨m chung sèng trung b×nh tr−íc khi ly h«n t−¬ng ®èi ng¾n (kho¶ng 9 n¨m). Nh÷ng ng−êi häc vÊn thÊp cã sè n¨m chung sèng tr−íc khi ly h«n Ýt h¬n. Nh÷ng ng−êi ë vïng §«ng Nam bé vµ §ång b»ng s«ng Cöu long cã sè n¨m chung sèng tr−íc khi ly h«n Ýt h¬n çc vïng kh¸c.

• §a sè tr−êng hîp sau ly h«n con çi ë víi mÑ (64,3%). Trªn thùc tÕ, viÖc cÊp d−ìng cña ng−êi cha kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®−îc thùc hiÖn nghiªm tóc. §iÒu nµy mang l¹i nh÷ng g¸nh nÆng vµ thiÖt thßi cho cuéc sèng cña ng−êi mÑ vµ trÎ em sau ly h«n.

“... gi¶i quyÕt ly dÞ råi chØ cÊp d−ìng cho con, 1 n¨m b»ng hai t¹ lóa, mµ tõ ®ã ®Õn giê ch−a thÊy cÊp d−ìng mét t¹ nµo hÕt” (N÷, ly h«n, Trµ Vinh).

2.6. Sèng ®éc th©n

• Ng−êi ®éc th©n (n÷ 40 trë lªn, nam 45 trë lªn ch−a tõng x©y dùng gia ®×nh) chiÕm kho¶ng 2,5%, trong ®ã chñ yÕu lµ n÷ giíi vµ tËp trung nhiÒu ë nhãm nghÌo, n«ng th«n. Tû träng phô n÷ ®éc th©n tËp trung chñ yÕu ë khu vùc n«ng th«n (63,9%) trong khi ®ã nam giíi ®éc th©n l¹i tËp trung nhiÒu h¬n ë khu vùc thµnh thÞ (63,1%).

• Çc nguyªn nh©n chñ yÕu sèng ®éc th©n: kh«ng t×m ®−îc ng−êi phï hîp; hoµn c¶nh gia ®×nh kh«ng cho phÐp. Ngoµi ra, cã 12,6% sèng ®éc th©n v× thÝch sèng tù do, ph¶n ¸nh xu h−íng m« h×nh cuéc sèng ®éc th©n cña mét bé phËn trong x· héi.


23

• PhÇn lín ng−êi ®éc th©n sèng chung víi gia ®×nh cha mÑ vµ nhËn ®−îc sù trî gióp t×nh c¶m vµ vËt chÊt cña çc thµnh viªn trong gia ®×nh.

III. Sù lùa chän vµ quyÕt ®Þnh h«n nh©n

3.1. Lý do kÕt h«n

• Lý do “®Õn tuæi th× lÊy” cã tû lÖ tr¶ lêi cao nhÊt trong nhãm ng−êi ®é tuæi18-60 (31,5%) cho thÊy h«n nh©n lµ mét hiÖn t−îng tÊt yÕu vµ lµ gi¸ trÞ cuéc sèng ®èi víi nh÷ng ng−êi ViÖt Nam tr−ëng thµnh. H«n nh©n ®−îc kú väng lµ n¬i n©ng ®ì ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña çc ç nh©n: 27,4% sè ng−êi ®−îc hái cho biÕt lý do kÕt h«n lµ “®Ó b¶n th©n cã chç dùa vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn”; 15,6% sè ng−êi cho biÕt lý do “®Ó gia ®×nh cã ng−êi ch¨m sãc, gióp ®ì”.

• Tû lÖ çc cuéc h«n nh©n do sù s¾p ®Æt cña cha mÑ cao h¬n ë nh÷ng ng−êi cao tuæi, phô n÷, ng−êi thu nhËp thÊp vµ ng−êi sèng ë khu vùc n«ng th«n. §iÒu nµy cho thÊy thÕ hÖ trÎ, nam giíi, ng−êi giµu, ng−êi sèng ë ®« thÞ, chñ ®éng trong cuéc h«n nh©n cña m×nh h¬n so víi ng−êi cao tuæi, phô n÷, ng−êi nghÌo vµ ng−êi sèng ë n«ng th«n.

3.2. Tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi

• Tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi cã sù tiÕp nèi gi÷a çc thÕ hÖ: ba tiªu chuÈn ®−îc c¶ ng−êi cao tuæi, trung niªn, vÞ thµnh niªn lùa chän nhiÒu nhÊt lµ “biÕt çch c− xö/t− çch ®¹o ®øc tèt”, “khoÎ m¹nh” vµ “biÕt çch lµm ¨n”.

• Mét sè tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi ®· thay ®æi cho phï hîp víi cuéc sèng hiÖn ®¹i. Ch¼ng h¹n, çc tiªu chuÈn ®−îc nhiÒu ng−êi quan t©m trong çc thêi kú tr−íc ®©y nh− “cã lý lÞch trong s¹ch”, ®ång h−¬ng/cïng quª”, “m«n ®¨ng hé ®èi”... cã sè ng−êi lùa chän Ýt.


24

• Nh÷ng tiªu chuÈn “míi” nh− “cã thu nhËp æn ®Þnh”, “cã tr×nh ®é häc vÊn” cã xu h−íng ®−îc lùa chän nhiÒu h¬n ®èi víi ng−êi sèng ë ®« thÞ, ng−êi cã thu nhËp cao vµ ng−êi trÎ tuæi.

• Nam giíi vµ líp trÎ lùa chän tiªu chuÈn h×nh thøc kh¸ cña ng−êi b¹n ®êi nhiÒu h¬n so víi phô n÷ vµ ng−êi cao tuæi.

• Tû lÖ nh÷ng ng−êi tõ 61 trë lªn cho biÕt hä “kh«ng cã tiªu chuÈn râ rµng” trong h«n nh©n cao gÊp 2 lÇn so víi nh÷ng ng−êi trong ®é tuæi 18-60 (20,2% so víi víi 10,7%).

“B¶ (bµ Êy) còng lµ ng−êi lµm ¨n thiÖt thµ, hiÒn hËu, ®èi víi nh©n d©n chßm xãm th× còng ®µng hoµng, t¹i v× chç ®ã m×nh míi chÞu, sèng tõ ®ã tíi giê th«i” (Nam, NCT, Trµ Vinh).

“Theo m×nh thÊy lµm ¨n vµ tÝnh t×nh ®µng hoµng, biÕt ph¶i tr¸i lo c«ng chuyÖn trong gia ®×nh th× thÝch” (Nam, NCT, TP. H¶i Phßng).

“NÕu mµ cã viÖc lµm æn ®Þnh th× sau nµy sèng kh«ng cã khã kh¨n. Em nghÜ lµ sau nµy x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, kh«ng nghÒ nghiÖp sao m×nh sèng ®−îc, cho dï m×nh cã yªu nhau mµ kh«ng cã tiÒn ®Ó xµi, kh«ng cã viÖc lµm sao mµ sèng, kh«ng thÓ nµo sèng ®−îc” (N÷, VTN, TP. Hå ChÝ Minh).

3.3. QuyÒn quyÕt ®Þnh h«n nh©n

• QuyÒn quyÕt ®Þnh tuyÖt ®èi cña cha mÑ ®èi víi h«n nh©n cña con çi trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng ®· gi¶m ®¸ng kÓ d−íi t¸c ®éng cña nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ x· héi trong thêi kú ®æi míi. 28,5% sè ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn cho biÕt cuéc h«n nh©n cña hä lµ do cha mÑ quyÕt ®Þnh hoµn toµn so víi 7,3% ng−êi trong ®é tuæi tõ 18-60). QuyÒn quyÕt ®Þnh tuyÖt ®èi cña cha mÑ ®èi víi h«n nh©n cña con çi thÊp h¬n ë çc nhãm tuæi trÎ, ë ®« thÞ, møc sèng cao, nam giíi vµ tr×nh ®é häc vÊn cao.

• Trong thêi kú §æi míi, xu h−íng phæ biÕn lµ cha mÑ vµ con çi cïng tham gia quyÕt ®Þnh h«n nh©n cña con mµ cô thÓ lµ con çi quyÕt ®Þnh cã hái ý kiÕn bè mÑ (70,8% ®èi víi cuéc h«n nh©n hiÖn t¹i cña cÆp vî chång tõ 18-60 tuæi). Xu h−íng nµy kÕt hîp ®−îc lîi Ých cña ç nh©n vµ gia ®×nh, v× vËy ch¾c ch¾n cßn tån t¹i l©u dµi ë ViÖt Nam, nhÊt lµ ë khu vùc n«ng th«n.

“H«n nh©n do cha mÑ quyÕt ®Þnh v× håi ®ã thanh niªn ch−a biÕt yªu. Cã ng−êi con g¸i nh− vËy råi sinh tuæi nä tuæi kia, ®Î m¾n ®Î nhiÒu th× bªn nhµ t«i cã ý [muèn c−íi], çc cô míi giao l−u nh− vËy th«i” (Nam, NCT, §¾c L¾c).

“ViÖc tù quyÕt ®Þnh cßn tèt h¬n lµ do vÒ sau cã h¹nh phóc hay kh«ng m×nh còng kh«ng ©n hËn” (N÷, ®¹i diÖn HG§, §¾c L¾c)


25

3.4. N¬i ë cña cÆp vî chång sau khi kÕt h«n

• H×nh thøc ë chung vµ ¨n chung víi gia ®×nh nhµ chång vÉn rÊt phæ biÕn (64,8% nh÷ng ng−êi trong ®é tuæi 18-60 sèng chung vµ ¨n chung cïng víi gia ®×nh nhµ chång). Tuy nhiªn còng nh−ng ®· xuÊt hiÖn mét bøc tranh ®a d¹ng vÒ çc h×nh thøc kh¸c thu xÕp cuéc sèng cña çc cÆp vî chång sau khi kÕt h«n nh− ë chung víi nhµ chång nh−ng ¨n riªng (1,3%); ë chung víi gia ®×nh nhµ vî (8,4%); hoÆc sèng riªng hoµn toµn 23,7%).

• D−íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸, h×nh thøc sèng riªng hoµn toµn cña cÆp vî chång trÎ sau khi kÕt h«n cã xu h−íng cao h¬n ë khu vùc ®« thÞ. §èi víi cuéc h«n nh©n cña cÆp vî chång tõ 18-60 tuæi, tû lÖ ra ë riªng sau khi c−íi ë khu vùc ®« thÞ cao gÊp gÇn hai lÇn so víi khu vùc n«ng th«n: 36,5% so víi 19,2%;

• H×nh thøc ë chung vµ ¨n chung víi gia ®×nh nhµ vî ®−îc líp trÎ chÊp nhËn nhiÒu h¬n. Tû lÖ çc nhãm tuæi 18-19 vµ 20-24 chÊp nhËn h×nh thøc ë chung vµ ¨n chung víi gia ®×nh nhµ vî cao h¬n çc nhãm tuæi 60 vµ 55-59: 22,2% vµ 15,3% so víi 7,2% vµ 8,3%.

"Çc cô ngµy x−a cã ®Êt ®ai ruéng v−ên réng, bè mÑ «ng bµ con ch¸u cïng ë trong mét nhµ nh− thÕ th× cßn ®−îc, hai n÷a lµ kinh tÕ cã thÓ tËp trung bè mÑ qu¶n th× çc con theo bè mÑ vÉn tèt h¬n. Nh−ng mµ ®Õn thêi ®iÓm b©y giê th× nã ng−îc l¹i, ®Êt ®ai nhµ cöa th× hÑp l¹i, sù sèng chung ®Êy còng h¬i khã, mÆc dï cã thÓ c¹nh nhau nh−ng mµ bè mÑ ë bªn nµy [cßn] con ch¸u ë bªn nµy. (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. H¶i Phßng).

"VÒ t×nh c¶m cã bÞ h¹n chÕ, vÝ dô lóc muèn thÓ hiÖn t×nh c¶m víi vî hoÆc chång tr−íc mÆt bè mÑ ph¶i kÝn ®¸o h¬n" (N÷, ®¹i diÖn HG§, L¹ng S¬n).

IV. Quan hÖ gi÷a vî vµ chång

4.1. Quan niÖm vÒ ng−êi chñ gia ®×nh

• Ng−êi chñ gia ®×nh ®−îc quan niÖm lµ ng−êi cã nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc vµ ®ãng gãp v−ît tréi ®−îc çc thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh coi träng. Hä chÝnh lµ ng−êi quyÕt ®Þnh chÝnh mäi viÖc lín trong gia ®×nh. Ng−êi chñ gia ®×nh kh«ng nhÊt thiÕt lµ ng−êi chñ hé khÈu cña gia ®×nh.

• Trong gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn ®¹i, quan niÖm vÒ ng−êi chñ gia ®×nh rÊt ®a d¹ng, ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng cña çc lo¹i h×nh gia ®×nh. Ng−êi chñ gia ®×nh cã thÓ lµ ng−êi ®µn «ng/ng−êi chång; ng−êi phô n÷/ng−êi vî; hay c¶ hai vî chång cïng lµm chñ tuú thuéc vµo phÈm chÊt, n¨ng lùc vµ ®ãng gãp cña hä trong mçi gia ®×nh cô thÓ. Tuy nhiªn, nh×n chung ng−êi ®µn «ng vÉn ®−îc coi lµ ng−êi chñ gia ®×nh.

“Dï m×nh cã giái bao nhiªu th× vÉn d−íi sù l·nh ®¹o cña chång. MÆc dï chång cã ®iÒu ch−a ®óng th× m×nh gãp ý bµn víi chång vµ thuyÕt phôc ®−îc. Chång vÉn lµ ng−êi quyÕt ®Þnh nh÷ng viÖc chÝnh trong gia ®×nh” (N÷, viªn chøc, §¾c L¾c).


26

“Tr−íc ®©y ng−êi phô n÷ chØ ë trong nhµ nªn hä kh«ng cã c¬ héi thÓ hiÖn nh÷ng kh¶ n¨ng nµy. Ngµy nay hä cã ®iÒu kiÖn më mang tÇm m¾t, häc hái ®−îc nhiÒu h¬n, v× vËy hä hoµn toµn cã thÓ ®ãng vai trß ng−êi chñ gia ®×nh” (N÷, n«ng d©n, gia ®×nh 2 thÕ hÖ, kinh tÕ trung b×nh, Trµ Vinh).

4.2. Së h÷u tµi s¶n

• Tû lÖ ng−êi ®µn «ng/ng−êi chång ®øng tªn çc giÊy tê së h÷u tµi s¶n lín cña gia ®×nh cao h¬n rÊt nhiÒu so víi ng−êi phô n÷/ng−êi vî. §iÒu nµy b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña chÕ ®é h«n nh©n phô hÖ trong x· héi ViÖt Nam truyÒn thèng (ngo¹i trõ mét sè d©n téc cã chÕ ®é h«n nh©n mÉu hÖ). ViÖc n¾m gi÷ tµi s¶n lín trong gia ®×nh gi¶i thÝch phÇn nµo lý do ng−êi chång cã tiÕng nãi vµ quyÒn quyÕt ®Þnh cao h¬n ng−êi vî trong nh÷ng c«ng viÖc quan träng cña gia ®×nh.

B¶ng 1: Ng−êi ®øng tªn giÊy tê së h÷u/ quyÒn sö dông mét sè tµi s¶n

ph©n theo thµnh thÞ – n«ng th«n (%)

Thµnh thÞ N«ng th«n Tµi s¶n

Vî ChångVî vµ chång Vî Chång

Vî vµ chång

Nhµ/ ®Êt ë 20,9 61,1 18,0 7,3 88,6 4,2

§Êt canh t¸c/®Êt ®åi rõng 15,2 76,9 7,9 8,0 87,2 4,8

C¬ së SXKD 53,0 40,0 6,9 31,4 62,4 6,2

¤ t« 25,0 75,0 0,0 18,2 77,7 4,0

Xe m¸y 12,1 67,9 20,0 8,0 87,8 4,2

Ghe/thuyÒn m¸y 2,2 79,2 18,7 2,8 92,5 4,7

• C«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ còng nh− çc chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ®ang lµm thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a vî vµ chång vÒ quyÒn së h÷u çc tµi s¶n lín trong gia ®×nh theo xu h−íng phô n÷ ngµy cµng cã nhiÒu quyÒn së h÷u çc tµi s¶n cña hé gia ®×nh h¬n.

4.3. Ph©n c«ng lao ®éng gi÷a ng−êi vî vµ ng−êi chång trong gia ®×nh

• Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh ViÖt Nam vÉn lµ ph−¬ng thøc phæ biÕn, trong ®ã, ng−êi phô n÷/ng−êi vî ®−îc coi lµ phï hîp h¬n víi çc c«ng viÖc ë trong nhµ hay gÇn nhµ nh− néi trî vµ ch¨m sãc ng−êi th©n trong gia ®×nh; nam giíi phï hîp h¬n víi çc c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh vµ ngo¹i giao ë bªn ngoµi nhµ vµ xa nhµ.

• Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi cã xu h−íng b×nh ®¼ng h¬n trong çc gia ®×nh ë ®« thÞ, nhãm giµu, ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn cao. Trong nh÷ng hé gia ®×nh c¶ hai vî chång cïng ®i lµm bªn ngoµi, c«ng viÖc néi trî gia ®×nh ®−îc ng−êi chång chia sÎ nhiÒu h¬n.


27

“§a sè lµ em lµm hÕt mäi viÖc trong nhµ, em biÕt c«ng viÖc cña chång em lµ vÊt v¶ nªn ch¼ng h¹n nh− c¬m n−íc, giÆt giò em ®Òu lµm” (N÷, bu«n b¸n, TP. H¶i phßng).

“ViÖc ®ã [c«ng viÖc gia ®×nh] b©y giê lµ b×nh th−êng, t¹i v× ai cã thêi gian nhiÒu h¬n th× gióp cho ng−êi kia nhiÒu h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi kia cã thêi gian r¶nh, cã thêi gian nhiÒu h¬n cho x· héi th× tèt h¬n. Kh«ng cø ph¶i lµ ng−êi chång ¨n c¬m xong lªn ngåi th× míi ®−îc. Gióp ®−îc vî con ®−îc bao nhiªu th× x· héi tèt bÊy nhiªu” (Nam, c«ng chøc, TP. H¶i Phßng).

4.4. QuyÒn quyÕt ®Þnh c«ng viÖc trong gia ®×nh gi÷a vî vµ chång

• QuyÒn quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh gi÷a vî vµ chång tuú thuéc vµo lo¹i c«ng viÖc. TÝnh ®a d¹ng cu¶ viÖc quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng cña ng−êi chñ gia ®×nh. Ng−êi vî th−êng quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc nhá hµng ngµy liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n tiÒn nhá. Ng−êi chång th−êng quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc lín cã liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n tiÒn lín.

• ë khu vùc thµnh thÞ, nhãm hé giµu, ng−êi vî quyÕt ®Þnh vµ cïng chång quyÕt ®Þnh nhiÒu h¬n nh÷ng c«ng viÖc quan träng cña gia ®×nh so víi khu vùc n«ng th«n, miÒn nói vµ nhãm hé nghÌo.

4.5. Møc ®é hµi lßng vÒ h«n nh©n

• TuyÖt ®¹i ®a sè ng−êi tr¶ lêi (h¬n 90%) hµi lßng víi cuéc h«n nh©n cña m×nh. Tû lÖ nµy d−êng nh− h¬i cao h¬n so víi çch nghÜ th«ng th−êng cña nhiÒu ng−êi. Cã thÓ, trong ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é hµi lßng, ng−êi tr¶ lêi quan t©m ®Õn c¶ qu¸ tr×nh h«n nh©n h¬n lµ chØ dõng l¹i ë çc hiÖn t−îng m©u thuÉn trong mét n¨m qua. Mét sè ng−êi cho r»ng, chØ cÇn sèng víi nhau ®Õn b©y giê mµ kh«ng ph¶i ly dÞ th× còng ®· lµ ®iÒu ®¸ng mõng, cßn th× “b¸t ®òa cßn cã khi x« n÷a lµ vî chång”. Nh− vËy, khi ®¸nh gi¸ vÒ sù hµi lßng trong h«n nh©n nhiÒu ng−êi nhÊn m¹nh h¬n ®Õn tÝnh qu¸ tr×nh cña h«n nh©n vµ cã çch nghÜ tho¸ng h¬n vÒ quan hÖ vî chång, còng nh− ®ßi hái cña hä vÒ vÊn ®Ò kh¸c biÖt vî chång trong h«n nh©n lµ kh«ng cao. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ v× mét tû lÖ cao ng−êi ®−îc hái ®¸nh gi¸ hµi lßng vÒ ®êi sèng vî chång mµ bá qua vÊn ®Ò nµy ®Ó gióp çc gia ®×nh cã cuéc sèng h¹nh phóc h¬n. Møc ®é hµi lßng vÒ cuéc sèng vî chång t¨ng lªn theo møc sèng cña hé gia ®×nh, tr×nh ®é

häc vÊn vµ gi¶m dÇn theo sè n¨m chung sèng. ë nhãm thu nhËp 1 (nhãm thÊp nhÊt) cã 21,0% ng−êi rÊt hµi lßng vÒ cuéc h«n nh©n hiÖn t¹i so víi 36,5% nh÷ng ng−êi ë nhãm 5 (thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cao nhÊt).

• BÊt hßa vÒ øng xö vµ khã kh¨n vÒ kinh tÕ lµ 2 nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn çc cÆp vî chång kh«ng hµi lßng vÒ h«n nh©n cña m×nh (bÊt hßa vÒ øng xö: 45,3% vµ khã kh¨n vÒ kinh tÕ: 43,4%) . Nam giíi nhÊn m¹nh ®Õn sù bÊt hßa vÒ øng xö (70,6% ®−a ra lý do nµy so víi 40,5% n÷ giíi); cßn n÷ giíi l¹i cho r»ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ lµ nguyªn nh©n quan träng nhÊt (46,1% phô n÷ so víi 29,4% nam giíi ®−a ra lý do nµy).

• §¸ng quan t©m lµ cã kho¶ng trªn d−íi 10% coi sù kh«ng hßa hîp vÒ sinh lý vµ vî/chång kh«ng chung thñy lµ lý do chñ yÕu lµm cho hä kh«ng hµi lßng vÒ cuéc h«n


28

nh©n. Ng−êi chång ®Ò cËp nhiÒu h¬n ®Õn lý do kh«ng hßa hîp vÒ sinh lý (17,7% ng−êi chång so víi 6,7% ng−êi vî), trong khi ®ã chØ cã ng−êi vî ®Ò cËp ®Õn t×nh tr¹ng chång kh«ng chung thñy (12,4% ng−êi vî so víi 0% lµ ng−êi chång).

4.6. Quan niÖm vÒ quan hÖ t×nh dôc tr−íc vµ ngoµi h«n nh©n

• Quan hÖ tr−íc vµ ngoµi h«n nh©n ®−îc xem xÐt bao gåm: Phô n÷ kh«ng chång cã con; Phô n÷/ nam giíi cã quan hÖ t×nh dôc víi ng−êi kh¸c khi xa chång/vî l©u ngµy.

• §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi kh«ng chÊp nhËn chung sèng víi nhau kh«ng kÕt h«n. Tû

lÖ nµy ë nhãm tuæi 15-17 lµ 1,3%. ë çc nhãm tuæi lín h¬n, tû lÖ chÊp nhËn hiÖn t−îng nµy nhiÒu h¬n, nh−ng còng d−íi 3%. Hä coi ®©y lµ lèi sèng bu«ng th¶, ®i ng−îc l¹i gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng vµ cã thÓ g©y ra hËu qu¶ nÆng nÒ vÒ nhiÒu mÆt cho ng−êi phô n÷.

• ViÖc chÊp nhËn cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n tïy thuéc vµo møc ®é quan hÖ. ChØ cã mét tû lÖ rÊt nhá (d−íi 4%) chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n nãi chung. Tuy nhiªn, ®èi víi ng−êi ch¾c ch¾n sÏ lÊy lµm vî lµm chång th× ng−êi tr¶ lêi cëi më h¬n (tõ 13% ®èi víi nhãm ng−êi cao tuæi ®Õn kho¶ng h¬n 20% ®èi víi nhãm vÞ thµnh niªn chÊp nhËn).

• Trong vÊn ®Ò quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n, nam giíi cëi më h¬n so víi n÷ vµ ng−êi ®éc th©n quan niÖm cëi më h¬n so víi ng−êi ®· cã gia ®×nh.

• Mét sè lý do dÉn ®Õn t×nh tr¹ng vÞ thµnh niªn vµ thanh niªn hiÖn nay cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n lµ: sù thiÕu quan t©m cña gia ®×nh tíi vÞ thµnh niªn vµ thanh niªn; sù thiÕu hôt trong gi¸o dôc søc kháe sinh s¶n, møc ®é tiÕp xóc víi v¨n hãa phÈm kh«ng lµnh m¹nh, v.v.

• Tû lÖ chÊp nhËn çc quan hÖ t×nh dôc ngoµi h«n nh©n rÊt thÊp, nhÊt lµ ®èi víi nhãm ng−êi cao tuæi vµ vÞ thµnh niªn (d−íi 2%). Lý do kh«ng chÊp nhËn hiÖn t−îng nµy lµ bëi nh÷ng hËu qu¶ cã thÓ x¶y ra: sù tan vì h¹nh phóc gia ®×nh, nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tíi truyÒn thèng v¨n hãa,... Cã sù kh¸c biÖt nam-n÷ trong ®¸nh gi¸ ®èi víi vÊn ®Ò quan hÖ t×nh dôc ngoµi h«n nh©n, tû lÖ chÊp nhËn ®èi víi phô n÷ chØ b»ng kho¶ng 1/3 ®èi víi nam giíi. Nh− thÕ, th¸i ®é cña x· héi ®èi víi ng−êi phô n÷ trong quan hÖ ngoµi h«n nh©n vÉn chÆt chÏ h¬n so víi nam giíi.

• Tû lÖ ng−êi cao tuæi (61 tuæi trë lªn) chÊp nhËn hiÖn t−îng “phô n÷ kh«ng chång mµ cã con” chiÕm 9% so víi 6,2% ë nhãm VTN vµ 8,5% ë ng−êi 18-60. §é tuæi t¨ng lªn, sù tr¶i nghiÖm cuéc sèng nhiÒu h¬n th× tû lÖ chÊp nhËn hiÖn t−îng nµy cao h¬n. Nh÷ng ng−êi sèng ë thµnh thÞ, ®· cã gia ®×nh, cã häc vÊn cao cã quan niÖm cëi më h¬n so víi çc nhãm ®èi t−îng kh¸c.

“M×nh thÊy lµ nam giíi còng thÕ mµ n÷ giíi còng thÕ, sèng nh− thÕ lµ sèng bu«ng th¶... M×nh thÊy sèng thÕ nã qu¸ tù do.” (N÷, ®¹i diÖn HG§, H¶i Phßng).

“Nh− ng−êi ta nãi lµ ng−êi phô n÷ sÏ thiÖt h¬n,... ®¨ng ký kÕt h«n x¸c ®Þnh vÒ mÆt tr¸ch nhiÖm gi÷a ng−êi ®µn «ng vµ ng−êi phô n÷, nÕu sèng chung mµ nhì ng−êi ®µn «ng bá ng−êi phô n÷ th× ng−êi ®µn bµ ®Êy thiÖt thßi” (N÷, VTN, TP. H¶i Phßng).


29

“Con nhµ b¸c th× kh«ng ®−îc lµm nh− vËy, [sÏ] mÊt gi¸ trÞ, mÊt danh gi¸ ®i. Ph¶i mÊy ng−êi vÒ ®Õn ®©y ¨n hái ®µng hoµng, ®ång ý th× míi cho c−íi. ThÕ míi cã gi¸ trÞ.” (N÷, ®¹i diÖn HG§, L¹ng S¬n).

4.7. Quan niÖm vÒ viÖc cã con vµ sinh con trai, con g¸i

• §¹i bé phËn ng−êi d©n ViÖt Nam vÉn cho r»ng sinh con lµ mét chøc n¨ng quan träng cña gia ®×nh. Tuy nhiªn, ®· cã mét sù chuyÓn ®æi nhËn thøc rÊt râ vÒ sè con. Tû lÖ ng−êi ®ång ý r»ng gia ®×nh ph¶i cã nhiÒu con lµ kh¸ thÊp (18,6% ng−êi cao tuæi, 6,6% ng−êi ®é tuæi 18-60 vµ 2,8% vÞ thµnh niªn). HiÖn nay, lµm thÕ nµo ®Ó ch¨m sãc, nu«i d¹y con çi tèt ®−îc çc gia ®×nh quan t©m h¬n. N÷ giíi, nh÷ng ng−êi sèng ë n«ng th«n cã tû lÖ ®ång ý cao h¬n çc ®èi t−îng kh¸c vÒ viÖc ph¶i cã nhiÒu con.

• Quan niÖm “gia ®×nh nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai” vÉn ®−îc mét bé phËn ®¸ng kÓ ng−êi d©n ñng hé (gÇn 37% ®èi víi nh÷ng ng−êi ë ®é tuæi 18-60). N÷ giíi; nh÷ng ng−êi sèng ë n«ng th«n; nh÷ng ng−êi ë khu vùc Trung Bé, §ång b»ng s«ng Cöu Long, T©y B¾c, §«ng Nam Bé; ®ång bµo d©n téc Hm«ng, Dao, Kh¬ me ñng hé quan niÖm gia ®×nh nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai cã tû lÖ cao h¬n çc nhãm ®èi t−îng kh¸c. Nhãm d©n sè nghÌo cã nhu cÇu sinh con trai nhiÒu h¬n nhãm d©n sè giµu (45,5% ë nhãm cã thu nhËp thÊp nhÊt so víi 26% nhãm thu nhËp cao nhÊt) vµ ®iÒu nµy lý gi¶i v× sao t×nh tr¹ng sinh nhiÒu con l¹i phæ biÕn ë nhãm thu nhËp thÊp.

• Lý do gi¶i thÝch v× sao ph¶i cã con trai chñ yÕu vÉn lµ “®Ó cã ng−êi nèi dâi t«ng ®−êng” (85,7%). Ngoµi ra, mét tû lÖ ®¸ng kÓ nãi lµ “®Ó cã n¬i n−¬ng tùa lóc tuæi giµ” (54,2%) vµ “®Ó cã ng−êi lµm viÖc lín, viÖc nÆng” (23,4%). Çc lý do kh¸c nh−: ®Ó cã ng−êi kÕ thõa tµi s¶n; ®Ó cã søc lao ®éng; ®Ó mäi ng−êi khái c−êi chª cã rÊt Ýt ng−êi lùa chän, nh−ng cã thÓ ®Êy l¹i lµ nguyªn cí trùc tiÕp trong mét sè tr−êng hîp ph¶i sinh thªm con. Ng−êi d©n n«ng th«n nhÊn m¹nh ®Õn lý do “cã n¬i n−¬ng tùa tuæi giµ” cao h¬n so víi nguêi d©n thµnh thÞ cã lÏ v× hä Ýt ®−îc h−ëng nh÷ng dÞch vô x· héi vµ ch¨m sãc søc kháe lóc vÒ giµ h¬n.

• Cã 63% ng−êi d©n 18-60 tuæi cho r»ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai. KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy ®¹i bé phËn ng−êi d©n ®· tù nhËn thøc ®−îc gi¸ trÞ cña con çi trong cuéc sèng gia ®×nh nãi chung, chø kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña chÝnh s¸ch d©n sè. NhiÒu ng−êi kh¼ng ®Þnh r»ng, “con nµo còng lµ con” - sù thay ®æi nµy rÊt quan träng trong viÖc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch d©n sè hiÖn nay.


30

V. Quan hÖ cha mÑ víi con çi

5.1 Mèi quan t©m cña cha mÑ ®èi víi con

• Møc ®é cha mÑ quan t©m ®Õn viÖc häc tËp cña con çi ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt, song sù quan t©m nµy kh«ng gièng nhau gi÷a çc khu vùc, vïng, miÒn vµ d©n téc. Cha mÑ ë thµnh thÞ ch¨m lo ®Õn viÖc häc cña con cao h¬n so víi n«ng th«n. T©y B¾c lµ vïng cã tû lÖ cha mÑ Ýt quan t©m h¬n so víi çc vïng cßn l¹i; ng−êi Hm«ng lµ d©n téc cã tû lÖ cha mÑ quan t©m tíi viÖc häc cña con çi thÊp nhÊt.

• Çc nhãm cha mÑ cã häc vÊn cao vµ cã thu nhËp cao th× møc ®é quan t©m ®Õn viÖc häc cña con nhiÒu h¬n.

• TrÎ ë ®é tuæi 7-14 lµ nhãm ®−îc cha mÑ quan t©m ®Õn viÖc häc cao h¬n so víi nhãm 15-17. Nh−ng kh«ng cã sù kh¸c biÖt theo giíi tÝnh cña trÎ VTN, tøc lµ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ®Òu nhËn sù quan t©m cña cha mÑ ngang nhau.

• VÒ quan hÖ b¹n bÌ cña con, sù tham gia quyÕt ®Þnh cña cha mÑ chiÕm kho¶ng 31%. Tû lÖ cha mÑ biÕt vÒ b¹n th©n cña con vµ n¬i con çi th−êng ®Õn ch¬i ë møc kh¸ cao (trªn 74% ®èi víi nhãm 7-14 tuæi vµ trªn 69% ®èi víi nhãm 15-17 tuæi).

• Tû lÖ cha mÑ tham gia quyÕt ®Þnh quan hÖ b¹n bÌ cho trÎ còng nh− biÕt vÒ b¹n th©n


31

hoÆc n¬i trÎ th−êng ®Õn ch¬i cã xu h−íng t¨ng theo møc thu nhËp hoÆc møc ®é ®« thÞ hãa cña n¬i gia ®×nh sinh sèng.

• Kh«ng cã kh¸c biÖt theo giíi tÝnh chñ hé vÒ sù quan t©m ®èi víi quan hÖ b¹n bÌ cña con ë c¶ hai nhãm tuæi. Çc bËc cha mÑ ë vïng §ång b»ng s«ng Hång tham gia quyÕt ®Þnh vÒ quan hÖ b¹n bÌ cña con trong c¶ 2 ®é tuæi 7-14 vµ 15-17 tuæi cao

nhÊt, tû lÖ thÊp nhÊt lµ vïng T©y B¾c. ë ng−êi Kinh, ng−êi Hoa, ng−êi M−êng, çc bËc cha mÑ tham gia quyÕt ®Þnh viÖc quan hÖ b¹n bÌ cña con çi ë c¶ hai nhãm tuæi ë møc cao nhÊt so víi çc d©n téc kh¸c (trªn d−íi 1/3) vµ cha mÑ lµ ng−êi d©n téc Hm«ng cã tû lÖ thÊp nhÊt, d−íi 3%. Tû lÖ nµy ë ng−êi £ ®ª lµ 0%. Sù kh¸c biÖt theo häc vÊn cña cha mÑ vÒ viÖc tham gia quyÕt ®Þnh b¹n bÌ cña con ë nhãm tuæi 15-17 kh«ng cã xu h−íng râ rµng, nh−ng ®èi víi nhãm tuæi 7-14, khi cha mÑ cã häc vÊn cao th× møc ®é tham gia quyÕt ®Þnh b¹n bÌ cña con çi cao h¬n.

5.2. Thêi gian ch¨m sãc con

• §èi víi nhãm trÎ <15 tuæi, tû lÖ ng−êi mÑ dµnh thêi gian ch¨m sãc con ë møc tõ 3 giê trë lªn chiÕm cao nhÊt (27,8%), nh÷ng ng−êi bè chñ yÕu chØ dµnh thêi gian d−íi 1 giê (29,6%). §¸ng l−u ý lµ vÉn cßn tû lÖ kh«ng nhá ng−êi cha vµ ng−êi mÑ kh«ng cã thêi gian ch¨m sãc con çi (6,8% ë mÑ vµ ë bè lµ 21,5%). Nguyªn nh©n thiÕu thêi gian ch¨m sãc con chñ yÕu do g¸nh nÆng kiÕm sèng.

• Ng−êi mÑ ë n«ng th«n dµnh thêi gian ch¨m sãc con çi Ýt h¬n so víi ng−êi mÑ thµnh thÞ. VÝ dô, cã 38,3% phô n÷ ë thµnh thÞ ch¨m sãc con ë møc 3 giê/1 ngµy so víi 24,7% phô n÷ n«ng th«n. Phô n÷ ë çc vïng T©y B¾c vµ T©y Nguyªn cã thêi gian ch¨m sãc con Ýt nhÊt, nhiÒu nhÊt lµ vïng §«ng Nam Bé. Nh÷ng ng−êi cã thu nhËp, häc vÊn cao h¬n th× møc ®é ch¨m sãc con còng cao h¬n.

• ViÖc ch¨m sãc trÎ nhá (®Æc biÖt d−íi 24 th¸ng tuæi) gÆp nhiÒu khã kh¨n v× thiÕu hÖ thèng nhµ trÎ mÉu gi¸o ë hÇu hÕt çc ®Þa ph−¬ng.

5.3. Çch gi¸o dôc con

• Mét sè lçi VTN th−êng m¾c ®−îc nªu ra ®Ó pháng vÊn lµ: hçn l¸o víi cha mÑ, g©y gæ ®¸nh nhau, bá/trèn häc, uèng r−îu, ®¸nh b¹c, hót thuèc, sö dông ma tuý vµ chÊt g©y nghiÖn, ®i ch¬i qua ®ªm kh«ng xin phÐp. Theo ®¸nh gi¸ tõ chÝnh VTN, ®¹i bé phËn VTN (h¬n 90% ®Õn 94,5%) ch−a bao giê m¾c çc lçi ®ã trong 12 th¸ng qua, tïy theo tõng lo¹i lçi (ngo¹i trõ lçi bá trèn häc lµ 77,5%). Cã 0,5% VTN tù nhËn m¾c tÊt c¶ 8 lo¹i lçi nªu trªn, vµ 17,3% VTN m¾c Ýt nhÊt 1 trong 8 lo¹i lçi.

• Nh÷ng biÖn ph¸p xö lý khi con m¾c lçi chñ yÕu lµ: cha mÑ nh¾c nhë, ph©n tÝch ®óng sai (74,2%); qu¸t m¾ng (42,6%), ®¸nh ®ßn (11,2%); liªn hÖ víi nhµ tr−êng 5,1%); lµm ng¬ lçi cña trÎ (8,8%) vµ ®au khæ bÊt lùc (0,5%). Cha mÑ ë n«ng th«n lµm ng¬ lçi cña trÎ em trai cao h¬n thµnh thÞ. Tû lÖ cha mÑ qu¸t, m¾ng con, liªn hÖ víi nhµ tr−êng cã tû lÖ ngang nhau ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Cha mÑ ë thµnh thÞ ®¸nh ®ßn vµ cã th¸i ®é ®au khæ, bÊt lùc vÒ con cao h¬n n«ng th«n. BiÖn ph¸p ®¸nh ®ßn khi con m¾c lçi chiÕm tû lÖ cao ë çc bËc cha mÑ ng−êi M−êng (31,8%), tiÕp ®Õn lµ ng−êi Kinh (12,7%).


32

• §èi víi trÎ em g¸i, cha mÑ chñ yÕu sö dông gi¶i ph¸p nh¾c nhë, ph©n tÝch ®óng sai vµ qu¸t m¾ng. Tû lÖ cha mÑ ¸p dông biÖn ph¸p nh¾c nhë cã xu h−íng t¨ng khi møc thu nhËp cña hé gia ®×nh t¨ng lªn.

• §a sè VTN cho r»ng çch gi¶i quyÕt cña cha mÑ ®èi víi lçi mµ çc em m¾c ph¶i lµ hoµn toµn ®óng (70,6%). Tuy nhiªn, mét sè trÎ em khi bÞ rµy la ®· khãc, buån b·, lo l¾ng v× nghÜ r»ng cha mÑ kh«ng c«ng b»ng víi m×nh. Mét sè trÎ kh«ng d¸m nãi th¼ng vµ mét sè kh¸c tá th¸i ®é thê ¬ kh«ng quan t©m h×nh ph¹t cña cha mÑ. ViÖc gi¸o dôc con kh«ng ®óng çch sÏ t¹o ra kho¶ng çch gi÷a cha mÑ vµ con çi mµ hËu qu¶ mang nhiÒu khÝa c¹nh tiªu cùc h¬n lµ ý nghÜa gi¸o dôc.

• §¹i bé phËn cha mÑ (h¬n 85%) ®· cã nh÷ng h×nh thøc ®éng viªn kÞp thêi khi con

çi lµm ®iÒu tèt hoÆc ®¹t thµnh tÝch trong häc tËp. ë thµnh thÞ, çc bËc cha mÑ quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy h¬n lµ ë n«ng th«n. H×nh thøc ®éng viªn chñ yÕu lµ nh÷ng lêi khen ngîi. §iÒu nµy mang ý nghÜa tÝch cùc bëi nã sÏ khuyÕn khÝch trÎ lu«n phÊn ®Êu.

"M×nh kh«ng ¸p ®Æt çch d¹y con nh− ngµy x−a cña çc cô. B©y giê d¹y con khã h¬n thÕ hÖ tr−íc, b©y giê ®iÒu kiÖn cña trÎ kh¸c, m×nh ph¶i lµm sao t×m hiÓu ®−îc thËt kü ®Ó nãi chuyÖn h−íng dÉn nã tõ tõ råi cho nã çi h−íng ®i" (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. Hå ChÝ Minh).

5.4. Çch ®èi xö vµ mong muèn cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i

• Ph©n chia tµi s¶n lµ mét chØ b¸o quan träng ®Ó xem xÐt çch ®èi xö cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i trong gia ®×nh. KÕt qu¶ cho thÊy viÖc ph©n chia tµi s¶n cho çc con trong gia ®×nh vÉn cßn hiÖn t−îng −u tiªn cho con trai lµ chñ yÕu (28,7% sè ng−êi tõ 18-60 tuæi −u tiªn cho con trai vµ chØ cã 0,6% −u tiªn cho con g¸i).

• Quan niÖm ph©n chia tµi s¶n −u tiªn cho con trai, ®Æc biÖt lµ con trai tr−ëng còng ®· thay ®æi. Sè ng−êi cao tuæi tõ 61 tuæi trë lªn muèn chia tµi s¶n −u tiªn cho con trai chiÕm tû lÖ cao nhÊt. Trong khi ®ã, sè ng−êi tõ 18-60 tuæi cã quan ®iÓm chia ®Òu cho çc con chiÕm tû lÖ cao nhÊt. Quan niÖm chia ®Òu tµi s¶n cho con çi ®−îc ng−êi ë thµnh thÞ ®ång t×nh h¬n n«ng th«n vµ cã xu h−íng t¨ng theo tr×nh ®é häc vÊn vµ thu nhËp.

“C©u ®ã [mçi con mçi cña] cña çc cô chØ ®óng víi thêi x−a th«i cßn b©y giê th× l¹c hËu råi... B©y giê ®Î nhiÒu kh«ng theo ®−îc x· héi, con çi m×nh thiÖt thßi” (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. H¶i Phßng).

“B©y giê Ýt con th× ¨n häc ®−îc tèt. §Î nhiÒu kh«ng cho con ¨n häc ®−îc lµ vøt ch¼ng lµm ®−îc g×.” (Nam, NCT, TP. H¶i Phßng).


33

• PhÇn lín ý kiÕn cho r»ng con trai vµ con g¸i trong gia ®×nh ®Òu cã c¬ héi häc tËp ngang nhau, song viÖc ®i häc cßn tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng häc tËp cña trÎ. VÒ c¬ b¶n, ng−êi d©n ®Òu mong ®îi vai trß ngang nhau gi÷a con trai vµ con g¸i.

• §èi víi con trai, lo l¾ng lín nhÊt hiÖn nay cña çc bËc cha mÑ lµ con sa vµo tÖ n¹n (38,3%); tiÕp ®Õn lµ con kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng häc cao (21,9%). §èi víi con g¸i còng t−¬ng tù, mÆc dï víi tû lÖ thÊp h¬n (21,9% lo con g¸i sa vµo tÖ n¹n vµ 18,5% lo con kh«ng cã kh¶ n¨ng häc cao).

• Ngoµi ra, cã 11% çc bËc cha mÑ lo con g¸i cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n (gÊp kho¶ng 4 lÇn so víi lo cho con trai).

• Ba mong ®îi lín nhÊt cña cha mÑ ®èi víi trÎ em g¸i lµ cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh (75%), cã cuéc sèng gia ®×nh h¹nh phóc (56,7%) vµ cã tr×nh ®é häc vÊn cao (40,1%). Ba mong ®îi nµy ®èi víi trÎ em trai còng cã tû lÖ gÇn t−¬ng tù lµ 78%, 42,4% vµ 42,2%. Cha mÑ ë thµnh thÞ mong muèn con trai vµ con g¸i cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh, tr×nh ®é häc vÊn cao, cã ®Þa vÞ x· héi vµ cã søc khoÎ nhiÒu h¬n ë n«ng th«n. Cha mÑ n«ng th«n l¹i mong con çi cuéc sèng gia ®×nh h¹nh phóc vµ lµm ¨n giái, cã t− çch ®¹o ®øc tèt nhiÒu h¬n.

• §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi t¸n thµnh quan niÖm vÒ mèi quan hÖ cha mÑ – con çi g¾n bã chÆt chÏ vµ theo quan hÖ t«n ti trËt tù râ rµng, con çi cÇn v©ng lêi cha mÑ vµ ng−êi lín tuæi trong gia ®×nh. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rÖt thµnh thÞ-n«ng th«n vÒ vÊn ®Ò nµy.

• Nh×n chung, quan niÖm cña nam giíi vÒ vÊn ®Ò nµy kh¾t khe h¬n n÷. ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi ë nhãm thu nhËp thÊp còng kh¾t khe h¬n so víi ng−êi ë nhãm thu nhËp cao. Riªng ®èi víi quan niÖm con çi lÊy vî, lÊy chång ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña cha mÑ th× c− d©n §ång b»ng s«ng Cöu long t¸n thµnh ë møc cao nhÊt cßn vïng nói §«ng B¾c l¹i t¸n thµnh ë møc thÊp nhÊt.


34

"Çi khã kh¨n lín nhÊt cña t«i ®ã lµ kinh tÕ… Çc em häc b©y giê tèn nhiÒu tiÒn l¾m, ... T«i lÊy vÝ dô nh− con t«i 1 n¨m ph¶i hai ba chôc triÖu, nÕu 1 gia ®×nh kh«ng cã møc thu nhËp kinh tÕ æn ®Þnh lµm sao ®Çu t− cho con ®i häc ®−îc. HoÆc vÝ dô nh− çc em häc cÊp ba, nµo lµ häc chiÒu, häc phô ®¹o, häc vi tÝnh, häc thªm th× lµm sao mµ cha mÑ lo ®−îc, ph¶i lµm cã kinh tÕ th× míi ®Çu t− vµo con çi häc tËp ®−îc" (TLN nam, TP. Hå ChÝ Minh).

"Cha mÑ con th−êng nãi víi con cÇn ®i häc ®õng cã ham ch¬i. Mµ m×nh häc xong th× lîi cho m×nh, ph¶i cã nghÒ ®Ó sau nµy m×nh cã thÓ tù lo cho b¶n th©n ®−îc. B©y giê kh«ng häc th× Ýt n÷a nh− nh÷ng ng−êi lín kh«ng cã viÖc lµm th× cùc”. (Nam, VTN, Trµ Vinh).

VI. VÞ thµnh niªn trong gia ®×nh

6.1. Tham gia c«ng viÖc gia ®×nh

• TrÎ em tham gia vµo çc c«ng viÖc gia ®×nh kh¸ phæ biÕn víi 83,2% cha mÑ trong tæng sè hé cã trÎ trong ®é tuæi 7-14 cho biÕt trÎ cã tham gia Ýt nhÊt mét c«ng viÖc néi trî (®i chî mua thøc ¨n, nÊu ¨n, röa chÐn/b¸t, dän dÑp nhµ cöa vµ giÆt quÇn ¸o,..). §Æc biÖt lµ trÎ em n«ng th«n vµ ë nhãm tuæi cao h¬n. VÝ dô, trÎ em nhãm tuæi 7-14 ë thµnh thÞ tham gia viÖc röa b¸t thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi trÎ em ë n«ng th«n (chªnh lÖch 20 ®iÓm %). C«ng viÖc gia ®×nh mµ trÎ em ë c¶ hai nhãm tuæi (7-14 vµ 15-17) tham gia nhiÒu nhÊt vÉn lµ dän dÑp nhµ cöa, röa chÐn/b¸t vµ nÊu ¨n. §i chî lµ c«ng viÖc cã tû lÖ tham gia thÊp nhÊt. TrÎ em nam tham gia viÖc néi trî ë tÊt c¶ çc lo¹i viÖc thÊp h¬n so víi trÎ em n÷. TrÎ em trong gia ®×nh kh¸ gi¶ tham gia Ýt c«ng viÖc gia ®×nh h¬n trÎ em thuéc çc gia ®×nh kh¸c.

• Mét bé phËn çc em cã tham gia ch¨m sãc ng−êi èm (24,8% ý kiÕn cña VTN) vµ ch¨m sãc trÎ em trong gia ®×nh (29,7% ý kiÕn cña VTN). Cã sù çch biÖt gi÷a çc vïng vÒ tû lÖ tham gia ch¨m sãc ng−êi èm vµ trÎ em, trong ®ã T©y B¾c lµ thÊp nhÊt vµ vïng Duyªn h¶i Nam trung bé lµ cao nhÊt.

• Ngoµi çc c«ng viÖc néi trî, trÎ em 15-17 tuæi cßn tham gia vµo mét sè c«ng viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé gia ®×nh (víi 67,8% ý kiÕn cña VTN vµ kho¶ng 56% ý


35

kiÕn cña cha mÑ). TrÎ em ë çc hé kh¸ gi¶, ë thµnh thÞ vµ cha mÑ cã häc vÊn cao th× tû lÖ tham gia cã Ýt h¬n.

6.2. VTN tham gia lao ®éng nhËn tiÒn c«ng

• Kho¶ng 25% VTN 15-17 tuæi ®· tõng tham gia lao ®éng ®Ó nhËn tiÒn c«ng/tiÒn l−¬ng. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a nam VTN vµ n÷ VTN trong viÖc tham gia lao ®éng nhËn tiÒn c«ng, nh−ng cã kh¸c biÖt rÊt râ gi÷a t×nh tr¹ng kinh tÕ cña hé gia ®×nh, tr×nh ®é häc vÊn vµ d©n téc cña VTN. Xu h−íng lao ®éng nhËn tiÒn c«ng gi¶m râ rÖt khi chuyÓn tõ nhãm thu nhËp thÊp lªn nhãm thu nhËp cao (tõ 39,5% trÎ ë nhãm thu nhËp 1 xuèng 9,3% trÎ ë nhãm thu nhËp 5. ; hoÆc tõ tr×nh ®é v¨n hãa thÊp ®Õn tr×nh ®é v¨n hãa cao. VTN nhãm DTIN cã tû lÖ tõng lao ®éng nhËn tiÒn c«ng/tiÒn l−¬ng cao h¬n 2 lÇn so víi nhãm ng−êi Kinh vµ ng−êi Hoa (40,8% so víi 22,1%). Tû lÖ nµy ®Æc biÖt cao ë T©y B¾c (52,2%), thÊp nhÊt lµ §«ng B¾c (14,3%) vµ §ång b»ng s«ng Hång (15,1%).

• §é tuæi trung b×nh khi b¾t ®Çu ®i lµm ®Ó nhËn tiÒn l−¬ng, tiÒn c«ng lµ kho¶ng 14,3 tuæi. Kh«ng cã kh¸c biÖt theo khu vùc, giíi, vïng, nhãm thu nhËp, tr×nh ®é häc vÊn vµ d©n téc.

• HÇu hÕt VTN lµm çc c«ng viÖc gi¶n ®¬n ®Ó lÊy tiÒn c«ng, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc n«ng th«n.

• Sè giê lµm viÖc trung b×nh 1 tuÇn cña VTN lµ 18 giê. Sè giê lµm viÖc trung b×nh 1 tuÇn cña nam VTN thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi n÷ VTN (14,9 giê so víi 20,9 giê).

6.3. VÞ thµnh niªn tham gia ý kiÕn vµo viÖc quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh vµ liªn quan ®Õn b¶n th©n

• Nh×n chung kho¶ng 1/3 sè VTN ®· ®−îc cha mÑ hái ý kiÕn vÒ mét trong çc lo¹i viÖc nh−: 1) s¶n xuÊt kinh doanh (SXKD); 2) lµm nhµ, söa nhµ; 3) Mua s¾m ®å ®¹c ®¾t tiÒn; 4) Ph©n chia tµi s¶n, cña c¶i, ®Êt ®ai, tiÒn b¹c cho con çi.

• Kh«ng cã sù ph©n biÖt ®¸ng kÓ vÒ giíi ë 3 lo¹i c«ng viÖc (ngo¹i trõ viÖc ph©n chia tµi s¶n).

• §èi víi çc hé cã hái ý kiÕn cña VTN 15-17 tuæi vÒ quyÕt ®Þnh çc c«ng viÖc gia ®×nh th× hÇu hÕt ý kiÕn cña çc em lµ phï hîp víi quyÕt ®Þnh cña cha mÑ, hoÆc nÕu kh¸c th× còng ®−îc cha mÑ coi träng vµ ®¸nh gi¸ cao. §©y lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc bëi nã cho thÊy hiÖn nay VTN còng cã mét vai trß nhÊt ®Þnh trong gia ®×nh. Tuy nhiªn víi sè l−îng kho¶ng 1/3 sè VTN ®−îc cha mÑ hái ý kiÕn phÇn nµo cho thÊy VTN lµ ®èi t−îng dÔ bÞ cha mÑ bá qua trong çc quyÕt ®Þnh gia ®×nh.

• §èi víi çc viÖc liªn quan trùc tiÕp ®Õn b¶n th©n, tû lÖ trÎ em ®−îc quyÕt ®Þnh nhiÒu h¬n. H¬n 80% çc em ®−îc quyÕt ®Þnh Ýt nhÊt mét trong çc viÖc nh−: 1) chän tr−êng líp; 2) thêi gian häc ë nhµ; 3) häc thªm/häc nghÒ; 4) bá häc; 5) vÊn ®Ò viÖc lµm; 6) quan hÖ b¹n bÌ; vµ 7) viÖc vui ch¬i gi¶i trÝ nh− ®i tham quan du lÞch. Çc em ë thµnh thÞ vµ trong gia ®×nh kh¸ gi¶ cã møc ®é quyÕt ®Þnh thÊp h¬n trÎ em trong gia ®×nh kh¸c.


36

"Trong gia ®×nh bµn tÝnh chuyÖn g× th× nã [con çi] cßn trÎ con lµm sao quyÕt ®Þnh ®−îc, m×nh quyÕt ®Þnh sao th× nã lµm vËy" (N÷, ®¹i diÖn HG§, Trµ Vinh).

"Giê em chØ lo lµ em häc thÕ nµo, giái qu¸ th× kh«ng ®−îc. Lµm sao em häc kh¸ lªn ®Ó cha mÑ ®õng la" (N÷, VTN, TP. Hå ChÝ Minh).

6.4. §èi t−îng t©m sù cña VTN vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cuéc sèng

• VÊn ®Ò ®−îc VTN chuyÖn trß, t©m sù nhiÒu nhÊt víi gia ®×nh, b¹n bÌ lµ häc hµnh vµ chuyÖn vui (h¬n 95%). §èi víi chuyÖn yªu ®−¬ng vµ bÊt ®ång víi cha mÑ th× tû lÖ VTN cã trß chuyÖn, t©m sù víi ng−êi kh¸c ë møc thÊp h¬n (82,4% vµ 76,6%). VTN n÷ th−êng cã tû lÖ trß chuyÖn, t©m sù víi ng−êi kh¸c nhiÒu h¬n VTN nam. Xu h−íng trß chuyÖn, t©m sù cña mçi vÊn ®Ò ®Òu t¨ng theo tr×nh ®é häc vÊn cña çc em.

• TrÎ t©m sù víi ai, chia sÎ vui buån nh− thÕ nµo, Ýt nhiÒu phô thuéc vµo viÖc ai lµ ng−êi th−êng xuyªn thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä ®èi víi çc em cho dï ng−êi ®ã lµ thµnh viªn trong gia ®×nh hay ng−êi xung quanh. §èi t−îng ®−îc VTN t©m sù nhiÒu nhÊt lµ b¹n bÌ ë tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò, tiÕp ®ã lµ ng−êi mÑ, anh chÞ em vµ cuèi cïng míi ®Õn ng−êi bè.

6.5. HiÓu biÕt cña vÞ thµnh niªn vÒ LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc trÎ em

• Cã 58% VTN 15-17 tuæi biÕt vÒ LuËt nµy, trong ®ã ®a sè VTN (77,5%) biÕt mét phÇn néi dung; chØ cã 7,2% çc em biÕt râ néi dung, vµ 15,3% cã nghe tªn nh−ng kh«ng biÕt néi dung.

• Tû lÖ VTN ë khu vùc thµnh thÞ biÕt vÒ LuËt nµy cao h¬n ë n«ng th«n, n÷ cao h¬n nam, VTN cã häc vÊn trung häc c¬ së vµ trung häc phæ th«ng biÕt vÒ LuËt cao h¬n so víi nhãm häc vÊn cßn l¹i. Tû lÖ biÕt vÒ LuËt BVCSGDTE cña VTN t¨ng theo møc thu nhËp cña hé gia ®×nh.

• Vïng cã tû lÖ VTN biÕt vÒ LuËt nµy cao nhÊt lµ §«ng B¾c (79,7%), tiÕp ®ã lµ §ång b»ng s«ng Hång (67,1%) vµ thÊp nhÊt lµ T©y B¾c (48,8%). VTN thuéc nhãm d©n téc Nïng, Tµy, Dao vµ Kinh cã tû lÖ cã biÕt vÒ LuËt cao nhÊt. Cã lÏ ®iÒu nµy lµ ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cña viÖc t¨ng c−êng tuyªn truyÒn vÒ LuËt BVCSGDTE nhiÒu h¬n cho çc vïng miÒn nói trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

6.6. T×nh yªu, t×nh dôc vµ viÖc sö dông çc biÖn ph¸p tr¸nh thai cña vÞ thµnh niªn

• 7% VTN ®· tõng cã ng−êi yªu víi ®é tuæi trung b×nh lµ 15,8 vµ trong sè nh÷ng ng−êi ®· yªu cã 17,1% ®· tõng ®−a ng−êi yªu ®Õn ch¬i nhµ vµ giíi thiÖu víi cha mÑ. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ tuæi b¾t ®Çu yªu gi÷a nam vµ n÷ VTN.


37

• Tû lÖ VTN ë nhãm mï ch÷ cã tû lÖ ®· tõng cã ng−êi yªu vµ giíi thiÖu víi cha mÑ cao h¬n so víi çc nhãm häc vÊn cßn l¹i. VTN lµ ng−êi d©n téc Hm«ng, Kh¬ me, Th¸i, Hoa vµ Nïng cã tû lÖ ®· tõng cã ng−êi yªu cao h¬n çc d©n téc cßn l¹i.

• ChØ cã 0,23% VTN tuæi 15-17, ch−a cã gia ®×nh nh−ng ®· tõng cã quan hÖ t×nh dôc (8 ng−êi), trong ®ã 4 lµ nam vµ 4 lµ n÷; 5 em lµ ng−êi d©n téc Ýt ng−êi vµ 3 em lµ ng−êi Kinh vµ ng−êi Hoa; 7 em cã tr×nh ®é tõ tiÓu häc trë xuèng vµ 1 lµ trung häc c¬ së. §¸ng quan t©m lµ trong sè nµy ®¹i bé phËn kh«ng sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai khi quan hÖ t×nh dôc víi lý do kh«ng cÇn thiÕt vµ kh«ng biÕt çch dïng.

6.7. Khã kh¨n trong cuéc sèng vµ nguyÖn väng cña vÞ thµnh niªn

• Ba khã kh¨n nhÊt hiÖn nay cña VTN lµ: thiÕu thèn vÒ chi tiªu (21,7%); häc lùc kÐm (10,7%) vµ muèn tiÕp tôc häc nh−ng kh«ng cã ®iÒu kiÖn (10,5%).

• VTN ë n«ng th«n gÆp khã kh¨n vÒ chi tiªu, thiÕu viÖc lµm, hoÆc viÖc lµm cã thu nhËp thÊp, häc lùc kÐm vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn häc tiÕp cao h¬n so víi trÎ em thµnh thÞ (kho¶ng çch trªn d−íi 2 lÇn). Qua ®iÒu nµy ng−êi ta cã thÓ nghÜ tíi nh÷ng lîi thÕ c¬ héi vÒ nhiÒu mÆt cña trÎ em thµnh thÞ so víi n«ng th«n.

• Nh÷ng khã kh¨n vÒ chi tiªu, thiÕu viÖc lµm, hoÆc viÖc lµm cã thu nhËp thÊp, häc lùc kÐm vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn häc cao h¬n cña trÎ em g¸i ®Òu cao h¬n so víi trÎ em trai.

• 60,5% VTN mong ®−îc tiÕp tôc häc lªn cao, tiÕp ®Õn lµ cã viÖc lµm (14,5%), råi cã viÖc lµm cã thu nhËp cao (12,9%). Çc nguyÖn väng nh− ®i xuÊt khÈu n−íc ngoµi, tiÕp tôc häc cao vµ ®i du häc ë trÎ em thµnh thÞ cao h¬n ®¸ng kÓ so víi trÎ em n«ng th«n. Trong khi ®ã, nguyÖn väng lín nhÊt cña trÎ em n«ng th«n chñ yÕu lµ cã viÖc lµm, hoÆc viÖc lµm cã thu nhËp cao vµ tho¸t ly khái n«ng th«n. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ gi÷a trÎ em trai vµ trÎ em vÒ nguyÖn väng lín nhÊt.

• VTN ë hé cã thu nhËp cao th−êng cã tû lÖ cao h¬n vÒ nguyÖn väng ®i du häc n−íc ngoµi, vµ tiÕp tôc mong häc cao h¬n n÷a. Cã tíi 72,3% sè VTN ë nhãm hé thu nhËp 5 mong tiÕp tôc häc cao so víi 49,5% sè VTN ë nhãm hé thu nhËp 1 cã nguyÖn väng nµy.

VII. Ng−êi cao tuæi trong gia ®×nh

7.1. Hé gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi

• Sè hé gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi chiÕm 32,6% tæng sè hé vµ tËp trung ®«ng h¬n ë thµnh thÞ. Hé gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi ph©n bè kh«ng ®Òu ë çc vïng, cao nhÊt t¹i B¾c Trung Bé vµ thÊp nhÊt lµ T©y Nguyªn.

• Trong nhãm nghÌo, tû lÖ hé cã ng−êi cao tuæi cao h¬n ®¸ng kÓ so víi trong nhãm giµu (35,4% so víi 28,7%).

7.2. T×nh tr¹ng søc kháe


38

• Cã 50% ng−êi cao tuæi cho biÕt søc kháe cña hä tõ b×nh th−êng trë lªn. Ng−êi cao tuæi thuéc nhãm nam giíi tù ®¸nh gi¸ tèt h¬n vÒ søc kháe cña m×nh.

• Ng−êi cao tuæi ë thµnh thÞ, gia ®×nh kh¸ gi¶ tù ®¸nh gi¸ søc kháe tèt h¬n so víi çc nhãm cßn l¹i.

7.3. Nguån sèng vµ møc sèng

• Nguån sèng cña ng−êi cao tuæi kh¸ ®a d¹ng. 39,3% cho biÕt nguån sèng chÝnh cña hä lµ do con ch¸u chu cÊp; 30% tõ lao ®éng cña b¶n th©n; 25,9% tõ l−¬ng h−u hoÆc trî cÊp vµ ngoµi ra lµ tõ çc nguån kh¸c. L−¬ng h−u hoÆc trî cÊp lµ nguån sèng chÝnh cña ng−êi cao tuæi ë thµnh phè (35,6% so víi 21,9% ng−êi cao ë vïng n«ng th«n), trong khi tù lao ®éng kiÕm sèng lµ nguån chÝnh cña ng−êi cao tuæi ë n«ng th«n (35,2% so víi chØ cã 17,5% ng−êi cao tuæi ë khu vùc thµnh thÞ).

• Nguån do con ch¸u chu cÊp hÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Nh− vËy, dï çc nguån l−¬ng h−u vµ tÝch lòy ë thµnh thÞ lµ cao h¬n so víi ë n«ng th«n th× viÖc con ch¸u chu cÊp vÉn ®ãng vai trß quan träng ®èi víi ng−êi cao tuæi.

• Cã sù kh¸c biÖt rÊt râ gi÷a nam vµ n÷ vÒ nguån sèng chÝnh. So víi nam, phô n÷ cao tuæi ph¶i dùa vµo sù chu cÊp cña con ch¸u nhiÒu h¬n h¼n (51,8% phô n÷ cao tuæi so víi 26,5% nam giíi cao tuæi).

7.4. Çch s¾p xÕp cuéc sèng

• Cã 51,5% ng−êi cao tuæi muèn sèng chung víi con ch¸u, thÓ hiÖn râ h¬n ë ng−êi cao tuæi ë n«ng th«n, lµ phô n÷, hoÆc ë çc nhãm thu nhËp thÊp h¬n.

• Ng−êi cao tuæi muèn sèng chung chñ yÕu v× ®Ó cha mÑ vµ con çi cã thÓ gióp ®ì lÉn nhau, v× muèn duy tr× ®¹o lý gia ®×nh, còng nh− v× sù vui vÇy bªn con ch¸u, v.v.

"ý thÝch cña t«i th× t«i sèng chung víi con ch¸u, nã vui vÎ, nã biÕt phông d−ìng «ng bµ cha mÑ th× m×nh vui vÎ. Cßn nÕu m×nh ®i sèng riªng ë ngoµi th× m×nh thÊy nã c« ®¬n, kh«ng ai lo l¾ng cho m×nh, con m×nh ë riªng nã còng kh«ng lo cho m×nh ®Çy ®ñ nh− lµ ë chung" (N÷, NCT, Trµ Vinh).

"... Kh«ng nghÜ cha mÑ giµ lµ g¸nh nÆng, v× gia ®×nh cã bè mÑ giµ còng nh− lµ c©y c¶nh, Êm cóng h¬n. Còng kh«ng nghÜ vÒ viÖc lµ con trai, con g¸i. Lóc ®ã hai em trai vÉn ®ãn mÑ nh−ng t«i quyÕt ®−a mÑ vÒ ë, ¨n ë cïng, b¸o hiÕu ®−îc th× c¶m thÊy h¹nh phóc" (N÷, ®¹i diÖn HG§, H¶i Phßng).


39

• Xu h−íng chung lµ muèn sèng víi con trai (67,7% sè ng−êi cho nªn sèng chung). ViÖc sèng víi con nµo trong thùc tÕ cã thÓ bÞ chi phèi bëi nh÷ng lý do cô thÓ h¬n, trong ®ã lý do "gióp ®ì lÉn nhau" cã ý nghÜa lín nhÊt.

7.5. §êi sèng tinh thÇn, t×nh c¶m

• ViÖc con çi ®· t¸ch hé vÒ th¨m hái cha mÑ lµ tËp qu¸n phæ biÕn ë n−íc ta. Trong 12 th¸ng qua cã 95,9% sè ng−êi lµ con sèng riªng vÒ th¨m cha mÑ. Gia ®×nh ë thµnh thÞ cã con th¨m hái cha mÑ th−êng xuyªn h¬n so víi n«ng th«n.

• VÒ gióp ®ì vËt chÊt, trong 12 th¸ng qua cã 47,3% sè thµnh viªn sèng xa gia ®×nh ®· göi tiÒn vµ hiÖn vËt trî gióp cha mÑ (trÞ gi¸ trªn mét tr¨m ngh×n ®ång), trong ®ã thµnh thÞ cã tû lÖ ng−êi göi tiÒn cao h¬n n«ng th«n (54% ë thµnh thÞ so víi 45,4% ë vïng n«ng th«n), nhãm hé giµu cã ®iÒu kiÖn hç trî cha mÑ cao h¬n so víi nhãm hé nghÌo (59,6% hé giÇu so víi 35,7% hé nghÌo).

• Kh«ng ph¶i chØ con ch¸u lµ chç dùa cña cha mÑ mµ b¶n th©n cha mÑ còng lµ chç dùa cho con ch¸u trong cuéc sèng hµng ngµy. Ng−êi cao tuæi coi viÖc hç trî con ch¸u lµ niÒm vui vµ tr¸ch nhiÖm vµ qua ®ã, ®−îc c¶m nhËn lµ m×nh cßn cã Ých cho con ch¸u. §èi víi con ch¸u, sù hç trî nµy cã ý nghÜa quan träng, bao gåm gióp ®ì vËt chÊt vµ ®Æc biÖt lµ viÖc d¹y dç con ch¸u, gióp tr«ng coi nhµ cöa, v.v.

• Cã 16,5% cha mÑ cã ®iÒu kiÖn gióp ®ì tiÒn vµ hiÖn vËt cho ng−êi kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña hé (trÞ gi¸ trªn mét tr¨m ngh×n ®ång). Trªn 90% ng−êi cao tuæi cho biÕt hä hç trî con ch¸u m×nh Ýt nhÊt mét trong çc ho¹t ®éng sau: vÒ kinh tÕ (gãp phÇn t¹o ra thu nhËp vµ cÊp vèn cho con ch¸u lµm ¨n); vÒ kinh nghiÖm (quyÕt ®Þnh çc viÖc quan träng cña gia ®×nh hay chia sÎ kinh nghiÖm lµm ¨n, øng xö x· héi vµ d¹y dç con ch¸u); vµ vÒ ch¨m sãc gia ®×nh (néi trî vµ ch¨m sãc ch¸u nhá).

• ViÖc trß chuyÖn, chia sÎ vui, buån trong cuéc sèng ®èi víi ng−êi cao tuæi cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. NhiÒu ng−êi cho r»ng b©y giê con ch¸u lo toan cho bè mÑ vÒ vËt chÊt ®Çy ®ñ h¬n, nh− vÒ ¨n, mÆc, cßn viÖc trùc tiÕp trß chuyÖn, hái han th× Ýt h¬n tr−íc. Nh÷ng khi vui, buån, 37,5% ng−êi cao tuæi cho biÕt hä th−êng trß chuyÖn, t©m sù víi vî hoÆc chång cña m×nh, 24,8% t©m sù, trß chuyÖn víi con vµ 12,5% t©m sù víi b¹n bÌ, hµng xãm. Gi÷a ng−êi cao tuæi ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n


40

hÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt trong viÖc trß chuyÖn, chia sÎ vui, buån trong cuéc sèng. Phô n÷ th−êng nãi chuyÖn víi con (37%), trong khi 56% nam giíi chñ yÕu t©m sù víi vî cña m×nh. §¸ng chó ý lµ so víi nam giíi mçi khi cã chuyÖn vui, buån, phô n÷ th−êng Ýt chia sÎ, t©m sù h¬n.

"Tr−íc ®©y vÊn ®Ò quan t©m cho bè mÑ vµ tiÕp xóc bè mÑ nhiÒu h¬n. Giê kinh tÕ thÞ tr−êng, lo toan cho bè mÑ ¨n mÆc lµ ®Çy ®ñ, nh−ng vÊn ®Ò trùc tiÕp ch¨m sãc hái han bè mÑ Ýt h¬n, v× c«ng t¸c cã ng−êi 2, 3 th¸ng míi vÒ... (TLN nam, §¾c L¾c).

7.6. Khã kh¨n vµ mong muèn

• PhÇn lín ng−êi cao tuæi (64%) cho biÕt hiÖn gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng, trong ®ã 46% v× søc kháe yÕu, 34% kh«ng ®ñ tiÒn sinh ho¹t, 17,8% kh«ng ®ñ tiÒn ch÷a bÖnh vµ 1,8% con ch¸u kh«ng quan t©m, kh«ng t«n träng vµ mét sè khã kh¨n kh¸c.

• Tû lÖ ng−êi cao tuæi ë n«ng th«n cho biÕt kh«ng ®ñ tiÒn sinh ho¹t (37,6%) vµ ch÷a bÖnh (19,5%) cao h¬n so víi ng−êi cao tuæi ë thµnh thÞ víi tû lÖ lµ 26% cho tiÒn sinh ho¹t hµng ngµy vµ 13,4% cho tiÒn ch÷a bÖnh.

• Tû lÖ phô n÷ cao tuæi gÆp khã kh¨n do søc kháe yÕu vµ do thiÕu thèn trong ®êi sèng lµ 52,6% vµ 37,1% ®Òu cao h¬n so víi nam giíi lµ 39,8% vµ 31,3%.

VIII. M©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc gia ®×nh

8.1. M©u thuÉn vµ xung ®ét gia ®×nh

• BÊt kú lÜnh vùc nµo cña ®êi sèng gia ®×nh nh− ch¨m sãc, d¹y dç con çi, c«ng viÖc lµm ¨n hay quan hÖ øng xö víi néi ngo¹i hai bªn, çch thøc øng xö gi÷a vî vµ chång ®Òu cã thÓ n¶y sinh sù bÊt ®ång ý kiÕn vµ dÉn ®Õn mÉu thuÉn vî chång.

• Trong çc lÜnh vùc kh¸c nhau cña cuéc sèng gia ®×nh nh−: çch qu¶n lý tiÒn vµ tiªu tiÒn; çch thøc lµm ¨n ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh; ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc con ch¸u; lèi sèng sinh ho¹t th× lèi sèng sinh ho¹t lµ lÜnh vùc cã sù kh«ng thèng nhÊt gi÷a çc thÕ hÖ cao nhÊt.

8.2. Çc h×nh thøc b¹o lùc gia ®×nh vµ n¹n nh©n cña b¹o lùc

• Cã kho¶ng 21,2% cÆp vî/chång x¶y ra çc hiÖn t−îng b¹o lùc nh−: ®¸nh, m¾ng chöi, chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc khi kh«ng cã nhu cÇu. Tû lÖ cÆp vî chång cã 1 trong sè çc hiÖn t−îng b¹o lùc kÓ trªn (tøc lµ ®èi víi c¶ vî vµ chång) chiÕm kho¶ng 10,8%. Tû lÖ cÆp vî chång x¶y ra hai hiÖn t−îng b¹o lùc vµo kho¶ng 7,3%.

• Ngoài ra, trong ®iÒu tra nµy cã t×m hiÓu vÒ hµnh vi lµ chång hoÆc vî “im lÆng, giËn dçi” víi ng−êi b¹n ®êi cña m×nh. KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ ng−êi vî im lÆng kh«ng nãi chuyÖn víi chång trong vµi ba ngµy lµ 26,2%, tû lÖ nµy ë ng−êi chång lµ 16,7% trong 12 th¸ng qua. Do hµnh vi “im lÆng, giËn dçi” víi ng−êi b¹n ®êi kh«ng ®−îc quy ®Þnh trong LuËt Phßng Chèng b¹o lùc gia ®×nh n¨m 2007 nªn trong b¸o ço kh«ng ph©n tÝch s©u vÒ hiÖn t−îng nµy.


41

• Nh×n chung tû lÖ cã hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh ë néi thµnh 4 thµnh phè lín cao h¬n ë çc ®iÓm d©n c− kh¸c. VÝ dô: tû lÖ chång Ðp buéc vî QHTD khi vî kh«ng cã nhu cÇu lµ 9,2% so víi 7,6% ë n«ng th«n; vî ®¸nh chång lµ 1,8% so víi 0,5%.

• T×nh tr¹ng b¹o lùc x¶y ra víi c¶ ng−êi vî vµ ng−êi chång. Tuy nhiªn, ng−êi chång vÉn lµ ng−êi g©y ra b¹o lùc chÝnh víi çc h×nh thøc nghiªm träng vÒ b¹o lùc thÓ chÊt nh−: ®¸nh, m¾ng chöi, Ðp quan hÖ t×nh dôc. Tû lÖ chång ®¸nh vî chiÕm 3,4% trong khi tû lÖ vî ®¸nh chång lµ 0,6%. Cã 7.2% ng−êi chång cho biÕt hä lµ ng−êi Ðp buéc quan hÖ t×nh dôc víi vî so víi 1,6% ng−êi vî Ðp buéc chång QHTD.

• B¹o lùc cña cha mÑ ®èi víi con çi nh− qu¸t m¾ng/®¸nh ®ßn th−êng x¶y ra ®èi víi vÞ thµnh niªn nam nhiÒu h¬n vÞ thµnh niªn n÷. Cã 41,8% cha/mÑ sö dông h×nh thøc “qu¸t m¾ng” vµ 14% sö dông h×nh thøc “®¸nh ®ßn” khi vÞ thµnh niªn nam cã hµnh vi m¾c lçi. Tû lÖ sö dông hµnh ®éng b¹o lùc víi vÞ thµnh niªn n÷ rÊt Ýt.

8.3. Çc lý do dÉn ®Õn m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc

• Cã 4 nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc gia ®×nh: Say r−îu, ý kiÕn kh¸c nhau trong lµm ¨n, trong sinh ho¹t, khã kh¨n vÒ kinh tÕ. Trong tr−êng hîp “vî ®¸nh chång” chñ yÕu lµ do nguyªn nh©n m©u thuÉn trong lµm ¨n (55,1%). “Say r−îu” còng lµ mét lý do chÝnh dÉn ®Õn hiÖn t−îng “vî ®¸nh chång” (37,8% ng−êi tr¶ lêi ®−a ra lý do nµy). Víi hiÖn t−îng “chång ®¸nh vî”, nguyªn nh©n chÝnh ®−îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu nhÊt lµ say r−îu (37,5%), tiÕp ®Õn lµ do m©u thuÉn trong sinh ho¹t (23,8%).


42

• Ngoµi ra, mét sè nguyªn nh©n kh¸c còng ®−îc nh¾c ®Õn nh−: m©u thuÉn trong çch d¹y con, nghiÖn hót, cê b¹c, nghi ngê ngo¹i t×nh,v.v.

• Sè liÖu ®Þnh tÝnh cho thÊy r»ng nguyªn nh©n gèc rÔ cña n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh chÝnh lµ t− t−ëng gia tr−ëng, quan niÖm coi ng−êi vî chØ cã ®Þa vÞ phô thuéc trong gia ®×nh vµ ng−êi chång cã quyÒn muèn lµm g× còng ®−îc.

“Do t¹i «ng chång ®i ch¬i lÊy tiÒn b¹c th× ng−êi ta m¾ng th«i” (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. Hå ChÝ Minh).

“ViÖc lµm ¨n, ng−êi ta mua råi l¹i nî ng−êi ta kh«ng tr¶. Anh l¹i kªu t«i ®i ®ßi, t«i kh«ng ®i anh l¹i rÇy” (N÷, ®¹i diÖn HG§, Trµ Vinh).

“Bµ Êy kho¶ng 57-58 tuæi g× ®Êy. Giµ råi mµ bµ Êy ngät l¾m. Chång theo g¸i vÒ ®¸nh ®Ëp m×nh råi th× m×nh cßn ®©u mµ ngät n÷a.” (N÷, ®¹i diÖn HG§, §¾c L¾c).

“Nãi vÒ vÊn ®Ò t©m sinh lý vî chång, søc khoÎ kh«ng cho phÐp tho¶ m·n th× còng dÉn ®Õn b¹o lùc gia ®×nh” (TLN nam, §¾c L¾c).

8.4. Çch gi¶i quyÕt m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc

• Bèn gi¶i ph¸p th−êng ®−îc çc cÆp vî chång sö dông lµ: “®Ó l©u råi qua” (H¬n 15% ®Õn kho¶ng 27% ), “c¶ hai vî chång chñ ®éng lµm lµnh”, “chång lµm lµnh tr−íc” hoÆc “vî lµm lµnh tr−íc”, trong ®ã gi¶i ph¸p “®Ó l©u råi qua” vµ “chång lµm lµnh” lµ phæ biÕn nhÊt.


43

• C¸c gi¶i ph¸p kh¸c cã ng−êi thø ba can thiÖp (nh− bè mÑ, b¹n bÌ, chÝnh quyÒn) ®Òu Ýt ®−îc sö dông. Cã lÏ do t©m lý chung cña ng−êi ViÖt Nam x−a nay kh«ng muèn “v¹ch ¸o cho ng−êi xem l−ng”, nhÊt lµ nh÷ng chuyÖn kh«ng hay trong cuéc sèng vî chång.

8.5. HËu qu¶ cña b¹o lùc gia ®×nh

• Trong m«i tr−êng gia ®×nh cã b¹o lùc, ng−êi g¸nh chÞu hËu qu¶ tr−íc tiªn lµ n¹n nh©n cña hµnh vi b¹o lùc, tiÕp ®Õn lµ nh÷ng thµnh viªn trong gia ®×nh.

• Nh÷ng hiÖn t−îng b¹o lùc nghiªm träng nh− ®¸nh vµ m¾ng chöi g©y tæn th−¬ng nhiÒu nhÊt cho hai ®èi t−îng lµ phô n÷ vµ trÎ em. Nh÷ng ng−êi phô n÷ khi bÞ b¹o lùc cã t©m tr¹ng rÊt nÆng nÒ vµ c¨ng th¼ng vÒ t©m lý. §èi víi trÎ em, ®a sè c¶m thÊy buån, lo l¾ng (85,4%) vµ sî h·i (20%). NhiÒu em muèn bá nhµ ®i (5,5%) vµ xa l¸nh cha mÑ (8,5%), kh«ng cßn kÝnh träng cha mÑ (4,2%).

“Con trai khi tøc qu¸ th× ra diÖt cho vµi c¸i vµo m«ng... Cßn 3 ®øa con g¸i t«i ch−a ®¸nh ®øa nµo, chØ nãi th«i, nãi to cho xãm biÕt. Con g¸i nh¸t tÝnh th× m×nh kh«ng ®¸nh, m×nh nãi nã th«i, nh− con trai th× nã b−íng”. (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. H¶i Phßng).

“§µn «ng trªn nµy cã phong trµo r−îu chÌ. B×nh th−êng kh«ng nãi c©u nµo, r−îu vµo cµ khÞa hµnh hung ®¸nh vî, tr−êng hîp Êy còng nhiÒu” (Nam, ®¹i diÖn HG§, L¹ng S¬n).

“Tr−êng hîp c¨ng th¼ng qu¸ th× míi ®−a lªn cÊp trªn th«i. Xung quanh hµng xãm còng khuyªn can kh«ng ®Ó ®æ vì lín. (TNL nam, §¾c L¾c).

“NhiÒu khi em còng ph¶i nhê ®Õn b¹n bÌ chång, nh÷ng ai ng−êi ta tèt. Ch¼ng h¹n nh− giê m×nh nãi còng kh«ng ®−îc mµ «ng bµ th× ch¼ng biÕt «ng bµ nh− thÕ nµo, Th«i th× anh gãp ý gióp em, chø nhiÒu khi em nãi nhiÒu qu¸ em còng ch¸n, mµ anh ý còng kh«ng muèn nghe


44

em”. ThÕ em thÊy cã t¸c dông g× kh«ng? “Em còng cã thÊy 1 chót thay ®æi” (N÷, ®¹i diÖn HG§, TP. H¶i Phßng).

“§iÒu khiÕn chÞ buån tñi nhÊt lµ chång ®¸nh. §¸nh lªn mÆt chÞ tñi l¾m, ®¸nh lªn mÆt th× chÞ ra ngoµi cßn ®i lµm ¨n sao ®−îc. ChÞ thÊy cùc khæ l¾m” (N÷, bu«n b¸n, §¾c L¾c).

IX. Phóc lîi gia ®×nh

9.1. §Æc ®iÓm nhµ ë vµ nguån th¾p s¸ng

• VÒ nhµ ë, cã 55% ng−êi tr¶ lêi cho biÕt hiÖn gia ®×nh hä ë nhµ b¸n kiªn cè, 25% nhµ kiªn cè vµ 19% nhµ ®¬n s¬, nhµ t¹m. Tû lÖ nhµ biÖt thù chØ d−íi 1%, tËp trung ë çc thµnh phè lín.

• ChÊt l−îng nhµ ë cã sù kh¸c biÖt rÊt râ theo møc thu nhËp cña hé gia ®×nh. NÕu 48,8% nhãm hé giµu ë lo¹i nhµ kiªn cè vµ biÖt thù th× chØ cã 12% nhãm kh¸ vµ 4% nhãm trung b×nh cã lo¹i nhµ t−¬ng tù. Trong khi ®ã, gÇn 40% nhãm hé nghÌo ë lo¹i nhµ ®¬n s¬. Lo¹i nhµ t¹m ë §ång b»ng s«ng Cöu Long chiÕm tíi 52%, trong khi ë §ång b»ng s«ng Hång chØ cã kho¶ng 2%.

• VÒ nguån th¾p s¸ng, 96,4% cho biÕt nguån th¾p s¸ng chÝnh cña gia ®×nh hä lµ ®iÖn l−íi quèc gia.

• Bªn c¹nh ®ã cßn cã 3% hé gia ®×nh kh«ng cã ®iÖn, tËp trung chñ yÕu ë vïng miÒn nói T©y B¾c.

9.2. Nguån n−íc ¨n vµ nhµ vÖ sinh

• Tû lÖ gia ®×nh sö dông nguån n−íc hîp vÖ sinh lµ 86,5%, trong ®ã tû lÖ hé dïng n−íc m¸y lµ 24,6%. Tû lÖ hé nghÌo sö dông n−íc m¸y cßn rÊt thÊp (4,6%), trong khi hé giµu lµ 62%.

• Tû lÖ hé sö dông nguån n−íc ¨n kh«ng hîp vÖ sinh nh− n−íc giÕng ®Êt, n−íc s«ng, suèi, ao hå, v.v. lµ 13,5%, cao nhÊt ë T©y B¾c (44,5%) vµ ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long (26,5%).

• Sè gia ®×nh cã hè xÝ míi chØ ®¹t 87,8%. Tû lÖ hé cã hè xÝ hîp vÖ sinh (hè xÝ tù ho¹i vµ b¸n tù ho¹i) cao h¬n ë khu vùc thµnh thÞ (76% ë ®« thÞ so víi 21% ë hé ë n«ng th«n), ë nhãm hé giµu. So s¸nh çc vïng th× tû lÖ nµy thÊp nhÊt ë T©y B¾c, §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ T©y Nguyªn.

9.3. TiÖn nghi trong gia ®×nh

• §¹i ®a sè hé gia ®×nh cã çc lo¹i tiÖn nghi sinh ho¹t th«ng dông, nh− 86,8% cã tivi, 59,5% cã xe m¸y, 40% cã bÕp ga vµ 35,5% cã ®iÖn tho¹i cè ®Þnh.

• Cã mét sè ph−¬ng tiÖn cßn ch−a phæ biÕn, nh− chØ cã 0,9% gia ®×nh cã xe « t« du lÞch, 4% cã m¸y ®iÒu hßa nhiÖt ®é vµ 8,7% cã m¸y vi tÝnh. Chªnh lÖch gi÷a nhãm gia ®×nh nghÌo vµ giµu vÒ çc lo¹i ph−¬ng tiÖn nµy lµ rÊt lín.


45

9.4. Møc sèng cña gia ®×nh

• Trªn 65% ng−êi tr¶ lêi cho biÕt gia ®×nh hä cã møc sèng trung b×nh so víi çc gia ®×nh kh¸c ë ®Þa ph−¬ng. Tû lÖ tù ®¸nh gi¸ lµ nghÌo hoÆc rÊt nghÌo lµ 22%, trong ®ã ë khu vùc n«ng th«n lµ 24%, khu vùc thµnh thÞ 16%. Con sè nµy còng gÇn t−¬ng ®−¬ng víi tØ lÖ hé nghÌo tÝnh theo chuÈn nghÌo míi 2006-2010 lµ 22% sè hé toµn quèc.

• Hé cã n÷ giíi lµ chñ hé tù nhËn lµ nghÌo vµ rÊt nghÌo cao h¬n so víi hé cã chñ hé lµ nam giíi (30,4% so víi 19,1%).

• Víi lo¹i hé mµ chñ hé cã tr×nh ®é ®¹i häc trë lªn, tû lÖ giµu cao h¬n so víi nh÷ng tr−êng hîp chñ hé kh«ng cã b»ng cÊp.

• Cã 44% cho biÕt gia ®×nh hä cã tµi s¶n tÝch lòy ®Ó phßng lóc rñi ro hoÆc ®Çu t− vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ®Çu t− cho gi¸o dôc. Çc gia ®×nh chñ yÕu tÝch lòy tiÒn mÆt, chiÕm 79,8%, bÊt ®éng s¶n 22,9% vµ çc tµi s¶n quý gi¸ kh¸c gÇn 26%.

• Tû lÖ tÝch lòy ë çc gia ®×nh thµnh thÞ cao h¬n ë n«ng th«n (53% so víi 40,6%) vµ tû lÖ thuËn víi tr×nh ®é häc vÊn cña ng−êi tr¶ lêi. Çc gia ®×nh lµ ng−êi Hm«ng cã tû lÖ tÝch luü thÊp nhÊt (4,2%) trong khi tû lÖ hé gia ®×nh lµ ng−êi Hoa cã tû lÖ tÝch luü lµ 49,3%.

• Cã mét tû lÖ lín (44,5%) ng−êi tr¶ lêi cho biÕt gia ®×nh hä ®· gÆp rñi ro trong 12 th¸ng (tÝnh ®Õn thêi ®iÓm ®iÒu tra), trong ®ã chñ yÕu lµ ë n«ng th«n (49,3% ë khu vùc n«ng th«n so víi 31,5% ë thµnh thÞ). Lo¹i rñi ro g©y thiÖt h¹i nhiÒu nhÊt ®èi víi gia ®×nh lµ mÊt mïa, tiÕp ®Õn lµ èm ®au hoÆc ng−êi chÕt, gia sóc, gia cÇm bÞ dÞch bÖnh, thiªn tai g©y tæn thÊt vÒ ng−êi vµ tµi s¶n, kinh doanh thua lç, mÊt tiÒn b¹c, tµi s¶n.

• Cã kho¶ng 76% hé gia ®×nh ë khu vùc thµnh thÞ tr¶i qua çc lo¹i rñi ro nh− bÖnh tËt vµ tai n¹n. Cã 87,9% hé gia ®×nh ë n«ng th«n bÞ mÊt mïa, gia sóc, gia cÇm bÞ dÞch bÖnh hoÆc mÊt nhµ cöa.

9.5. TiÕp cËn çc dÞch vô c¬ b¶n

• Cã 61,4% ng−êi tr¶ lêi x¸c nhËn cã hiÓu biÕt, trong ®ã 39% cã sö dông Ýt nhÊt mét trong çc lo¹i dÞch vô kinh tÕ-x· héi, hç trî cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ phôc vô


46

cho ®êi sèng, sinh ho¹t cña hé gia ®×nh trong 12 th¸ng tr−íc cuéc ®iÒu tra. VÒ kinh tÕ, ®ã lµ vay vèn ng©n hµng, chuyÓn giao kü thuËt trång trät, ch¨n nu«i, t− vÊn lao ®éng, viÖc lµm, t− vÊn vÒ gi¸ c¶ thÞ tr−êng. VÒ x· héi, ®ã lµ: t− vÊn søc khoÎ, t− vÊn luËt ph¸p, t− vÊn t©m lý t×nh c¶m vµ dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.

• Møc ®é hiÓu biÕt vµ sö dông çc dÞch vô ë nam chñ hé cao h¬n (63,7% n¾m ®−îc th«ng tin vµ 40,9% cã sö dông dÞch vô) so víi nhãm n÷ chñ hé (54.6% biÕt th«ng tin vµ 32,5% cã sö dông dÞch vô)

• VÒ çc dÞch vô kinh tÕ, trõ chuyÓn giao kü thuËt trång trät vµ ch¨n nu«i, cã tû lÖ gia ®×nh ë n«ng th«n sö dông nhiÒu h¬n ë thµnh thÞ th× viÖc vay vèn, t− vÊn viÖc lµm, t− vÊn gi¸ c¶ hÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt. Tû lÖ sö dông dÞch vô nh×n chung lµ thÊp, chØ cã 3% gia ®×nh ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ cã t− vÊn viÖc lµm. T− vÊn gi¸ c¶ ë n«ng th«n lµ 7,4% vµ thµnh thÞ lµ 11,9%.

• Tû lÖ çc gia ®×nh thuéc nhãm nghÌo sö dông dÞch vô vay vèn vµ chuyÓn giao kü thuËt cao h¬n, çc gia ®×nh ë nhãm giµu sö dông dÞch vô gi¸ c¶ thÞ tr−êng cao h¬n, cßn dÞch vô t− vÊn viÖc lµm th× ë tÊt c¶ çc nhãm ®Òu thÊp vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ.

• Tû lÖ hé gia ®×nh ë khu vùc thµnh thÞ sö dông dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n vµ dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cao h¬n so víi khu vùc n«ng th«n (21,6% vµ 27,3% hé gia ®×nh ë thµnh thÞ so víi 14,2% vµ 23,6% hé gia ®×nh ë n«ng th«n). Tû lÖ hé gia ®×nh giÇu sö dông çc dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ cao h¬n so víi hé nghÌo (20,6% so víi 12,4%).

9.6. Çc ho¹t ®éng v¨n hãa, thÓ thao

• Víi vÞ thµnh niªn, 86% cho biÕt trong 12 th¸ng qua çc em cã ®äc s¸ch b¸o, 41% ®i xem phim/ca nh¹c hoÆc ®Õn çc ®iÓm vui ch¬i, 71% cã luyÖn tËp thÓ dôc/thÓ thao vµ 63,6% tham gia sinh ho¹t ®oµn thÓ. Trõ viÖc sinh ho¹t ®oµn thÓ, tû lÖ tham gia cña vÞ thµnh niªn ë thµnh thÞ vµo çc ho¹t ®éng nªu trªn ®Òu cao h¬n n«ng th«n. Tû lÖ vÞ thµnh niªn lµ n÷ tham gia sinh ho¹t ®oµn thÓ vµ ®äc s¸ch cao h¬n (66,1% vµ 87,2%), trong khi vÞ thµnh niªn nam xem phim/ca nh¹c vµ tËp thÓ thao nhiÒu h¬n (44,2% vµ 77,4%).

• Tû lÖ vÞ thµnh niªn sö dông dÞch vô internet lµ 38,6%, trong ®ã ë thµnh thÞ lµ 64,5% vµ n«ng th«n lµ 31,8%. Tû lÖ sö dông cña çc em ë nhãm giµu cao h¬n nhãm nghÌo. Çc em trai sö dông internet nhiÒu h¬n çc em g¸i mét chót, 41,3% vµ 35,9%. §¸ng chó ý lµ 63,4% çc em g¸i sö dông internet ®Ó t¸n gÉu (chat), cßn 70,7% çc em trai th× ®Ó ch¬i trß ch¬i hoÆc xem phim, nghe nh¹c.

• Víi ng−êi tr−ëng thµnh, cã 18% nãi r»ng trong 12 th¸ng qua hä cã ®äc s¸ch b¸o, 84,5% cã xem tivi, 21,5% sang nhµ hµng xãm ch¬i, 31,8% cã luyÖn tËp thÓ dôc, thÓ thao vµ 1,9% tham gia sinh ho¹t c©u l¹c bé hoÆc héi. Tû lÖ ng−êi ®i xem ca nh¹c, ®i chïa/lÔ héi vµ du lÞch nghØ m¸t nh×n chung ®Òu rÊt thÊp (d−íi 1%).


47

• Gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ cã sù kh¸c biÖt râ rÖt trong viÖc h−ëng thô v¨n hãa. Cô thÓ, tû lÖ ®äc s¸ch b¸o ë thµnh thÞ lµ 39,9% cßn ë n«ng th«n lµ 9,3%. Riªng viÖc sang nhµ hµng xãm ch¬i, tû lÖ ë n«ng th«n lµ 23,7%, cßn ë thµnh thÞ lµ 15,9%.

• Víi ng−êi cao tuæi, tû lÖ cho biÕt cã ®äc b¸o, xem tivi vµ luyÖn tËp thÓ dôc/thÓ thao hµng ngµy lµ 42,7%, 79,7% vµ 86,3%. Nh×n chung, ®èi víi viÖc h−ëng thô v¨n hãa trong thêi gian rçi, th× viÖc ®äc s¸ch b¸o, xem tivi, thÓ thao, thÓ dôc-tøc lµ çc h×nh thøc h−ëng thô v¨n hãa míi-®· chiÕm tû lÖ cao.

• ë çc ho¹t ®éng nªu trªn, tû lÖ tham gia cña ng−êi cao tuæi ë thµnh thÞ cao h¬n so víi ë n«ng th«n, nam giíi cao h¬n so víi n÷.

9.7. Nhãm gia ®×nh víi çc nhu cÇu dÞch vô ®Æc thï

• Gia ®×nh chÝnh s¸ch, gåm gia ®×nh th−¬ng binh, liÖt sÜ, gia ®×nh cã c«ng víi çch m¹ng chiÕm 11,4% trong tæng sè hé gia ®×nh ®−îc ®iÒu tra. Tû lÖ nµy ë thµnh thÞ lµ 8,3% vµ ë n«ng th«n lµ 12,6%.

• Tû lÖ gia ®×nh chÝnh s¸ch cao nhÊt lµ ë B¾c Trung Bé (16,8%), thø hai lµ ®ång b»ng s«ng Hång 14,3% vµ thÊp nhÊt ë T©y B¾c (4,8%). XÐt theo nhãm thu nhËp, ë nhãm kh¸ cã 13,8% gia ®×nh chÝnh s¸ch, nhãm trung b×nh cã 13,5%, vµ thÊp nhÊt lµ ë nhãm giµu 8,1%.

• Tû lÖ gia ®×nh chÝnh s¸ch h−ëng chÕ ®é trî cÊp theo çc h×nh thøc lÜnh trî cÊp hµng th¸ng lµ 70,5%, lÜnh trî cÊp 1 lÇn lµ 18,6% vµ lÜnh trî cÊp theo çc h×nh thøc kh¸c lµ 10,9%.

• Cã 82% hé tr¶ lêi nhËn chÕ ®é trî cÊp ®óng vµ ®ñ theo chÕ ®é. Cßn cã 3,5% sè hé nhËn kh«ng ®óng kú, hoÆc kh«ng ®óng chÕ ®é, hoÆc kh«ng nhËn ®−îc trî cÊp hµng th¸ng. §a sè çc hé nµy ë n«ng th«n vµ thuéc nhãm hé nghÌo.

• Trong sè gia ®×nh thuéc diÖn hé nghÌo theo chuÈn míi cña ChÝnh phñ cã 87% ®−îc h−ëng chÕ ®é hç trî cña Nhµ n−íc, ®Þa ph−¬ng hoÆc çc tæ chøc, ç nh©n tõ thiÖn, trong ®ã ë khu vùc thµnh thÞ lµ 89%, n«ng th«n lµ 87,1%. H×nh thøc gióp ®ì chñ yÕu cho çc hé nghÌo nµy lµ trî cÊp tiÒn vµ hiÖn vËt, vay vèn víi l·i xuÊt −u ®·i, trî cÊp gi¸o dôc vµ trî cÊp y tÕ. §a sè çc hé cho r»ng thñ tôc ®Ó nhËn çc kho¶n trî cÊp nµy lµ thuËn tiÖn.

• Cã 4,6% cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt, bao gåm gia ®×nh cã ng−êi tµn tËt, cã phô n÷ vµ trÎ em bÞ bu«n b¸n, cã ng−êi nghiÖn ma tóy, cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, cã ng−êi nhiÔm chÊt ®éc da cam. Trong sè nµy, cã gÇn mét nöa (47,2%) ®· nhËn sù hç trî cña Nhµ n−íc. Nh÷ng tr−êng hîp nhËn hç trî chñ yÕu r¬i vµo hai ®èi t−îng - mét lµ gia ®×nh cã ng−êi tµn tËt vµ hai lµ gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm chÊt ®éc da cam.


48

NhËn xÐt chung vμ mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m

Sau 20 n¨m §æi míi, gia ®×nh ViÖt Nam ®· cã sù biÕn ®æi trªn tÊt c¶ çc ph−¬ng diÖn: tõ chøc n¨ng ®Õn cÊu tróc, tõ quan hÖ ®Õn lèi sèng, tõ ho¹t ®éng kinh tÕ ®Õn ®êi sèng tinh thÇn, v.v. Qu¸ tr×nh biÕn ®æi nµy diÔn ra theo chiÒu h−íng ngµy cµng hiÖn ®¹i vµ lµm t¨ng vai trß cña gia ®×nh víi t− çch lµ mét gi¸ trÞ trong ®êi sèng x· héi. D−íi ®©y lµ mét sè biÕn ®æi chñ yÕu vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn quan t©m.

Kinh tÕ vμ møc sèng gia ®×nh

Gia ®×nh víi quy m« ngµy cµng nhá h¬n, sè thÕ hÖ Ýt h¬n cïng víi xu h−íng gi¶m tû lÖ lao ®éng lµm n«ng nghiÖp, t¨ng tû lÖ lµm c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m vÒ kinh tÕ vµ møc sèng cña gia ®×nh. Khi çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh do gia ®×nh nh− mét ®¬n vÞ kinh tÕ thùc hiÖn cã xu h−íng gi¶m th× çc ho¹t ®éng kinh tÕ do ç nh©n thùc hiÖn ngoµi gia ®×nh sÏ t¨ng lªn, vÝ dô lµm c«ng ¨n l−¬ng. Xu h−íng ç nh©n hãa çc nguån thu nhËp cña çc thµnh viªn gia ®×nh dÉn ®Õn chç ph¹m vi ho¹t ®éng cña gia ®×nh nh− mét ®¬n vÞ kinh tÕ thu hÑp l¹i. Chøc n¨ng kinh tÕ cña gia ®×nh béc lé râ h¬n ë çc ho¹t ®éng tiªu dïng h¬n lµ çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp.

Trong bèi c¶nh nµy çc chÝnh s¸ch nh»m môc tiªu æn ®Þnh kinh tÕ gia ®×nh cÇn c©n nh¾c mét çch ®Çy ®ñ h¬n ®Õn viÖc t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng tiªu dïng cña gia ®×nh, nh− mét khÝa c¹nh quan träng ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng kinh tÕ vµ møc sèng cña gia ®×nh. VÝ dô nh− chÝnh s¸ch qu¶n lý gi¸ mét sè nhu yÕu phÈm thiÕt yÕu nh»m ®¶m b¶o møc tiªu dïng kh«ng xuèng thÊp h¬n giíi h¹n nhÊt ®Þnh ë çc gia ®×nh nghÌo hoÆc nh÷ng ç nh©n gÆp rñi ro trong ho¹t ®éng t¹o thu nhËp cña m×nh, ch¼ng h¹n tr−êng hîp thÊt nghiÖp. HoÆc chÝnh s¸ch ®¶m b¶o mét hÖ thèng trî cÊp çc nhu cÇu sinh ho¹t c¬ b¶n ®èi víi çc gia ®×nh thuéc çc nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng nh− ng−êi cao tuæi, gia ®×nh ®¬n th©n cã con nhá, gia ®×nh nghÌo, v.v.

Çc chÝnh s¸ch nh»m ®¶m b¶o møc sèng c¬ b¶n hoÆc tèi thiÓu cña nhãm gia ®×nh dÔ bÞ tæn th−¬ng cÇn tÝnh ®Õn çc ®Æc thï theo vïng, miÒn, d©n téc vµ nam n÷ chñ hé. Çc t¸c ®éng chÝnh s¸ch còng cÇn c©n nh¾c ®Õn hai vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi kinh tÕ vµ møc sèng cña gia ®×nh. Thø nhÊt lµ viÖc duy tr× møc sèng tèi thiÓu mét çch th−êng xuyªn. Çc chÝnh s¸ch nµy nªn tËp trung vµo çc gia ®×nh nghÌo ë n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa vµ d©n téc Ýt ng−êi. Khã kh¨n cña nhãm gia ®×nh nµy th−êng g¾n víi nh÷ng trë ng¹i trong tiÕp cËn nguån lùc, kh¶ n¨ng n¾m b¾t çc c¬ héi kinh tÕ vµ sù çch biÖt vÒ kinh tÕ-x· héi do ®ã n©ng cao n¨ng lùc tæ chøc vµ thùc hiÖn çc ho¹t ®éng kinh tÕ cña gia ®×nh vµ çc thµnh viªn cÇn ®−îc −u tiªn. Thø hai lµ hç trî çc gia ®×nh trong nh÷ng tr−êng hîp gÆp rñi ro. Çc chÝnh s¸ch nµy nªn tËp trung vµo nh÷ng gia ®×nh gÆp rñi ro vÒ kinh tÕ nh− mÊt mïa, dÞch bÖnh hoÆc rñi ro trong cuéc sèng nh− tai n¹n, v.v.. Khã kh¨n cña nhãm gia ®×nh nµy th−êng g¾n víi viÖc thiÕu tÝch lòy dÉn ®Õn kh«ng cã kh¶ n¨ng v−ît qua rñi ro. HÖ thèng gi¸ ®ì hoÆc b¶o trî, trî gióp x· héi, hç trî céng ®ång trong nh÷ng tr−êng hîp nµy sÏ ph¸t huy hiÖu qu¶ cña m×nh. VÝ dô nh− b¶o hiÓm y tÕ gia ®×nh, b¶o hiÓm c©y trång, vËt nu«i vµ çc h×nh thøc b¶o hiÓm kh¸c ®èi víi çc thµnh viªn hoÆc gia ®×nh nãi chung.


49

Phóc lîi gia ®×nh

Phóc lîi ë çc nhãm gia ®×nh cã sù ph©n hãa s©u s¾c gi÷a çc vïng miÒn, gi÷a çc nhãm møc sèng vµ çc d©n téc. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nhÊt ë ®iÒu kiÖn nhµ ë vµ n−íc sinh ho¹t, song còng t−¬ng tù ë viÖc tiÕp cËn çc dÞch vô c¬ b¶n vµ çc ho¹t ®éng v¨n hãa thÓ thao. Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao thêi gian qua ®· t¹o nhiÒu c¬ héi h¬n cho viÖc n©ng cao phóc lîi gia ®×nh trong c¶ n−íc nãi chung. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng n¾m b¾t çc c¬ héi nµy lµ rÊt kh¸c nhau do ®iÒu kiÖn, n¨ng lùc, thêi c¬ gi÷a çc nhãm gia ®×nh lµ kh¸c nhau. §¸ng chó ý lµ sù kh¸c biÖt nµy cã xu h−íng trë nªn s©u s¾c h¬n khi çc yÕu tè cña kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t huy m¹nh h¬n trong thêi gian tíi.

Çc chÝnh s¸ch nh»m n©ng cao phóc lîi gia ®×nh do ®ã cÇn ®−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c tËp trung, chän läc, −u tiªn hç trî nh÷ng gia ®×nh ë çc vïng, miÒn, çc d©n téc gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ dÔ bÞ tæn th−¬ng h¬n c¶.

Ch¼ng h¹n, vÒ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t, bao gåm nhµ ë, ®iÖn vµ nguån n−íc ¨n th× çc gia ®×nh ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long cÇn ®−îc quan t©m nhiÒu nhÊt ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng nhµ ë. Trong khi ®ã, çc gia ®×nh ë T©y B¾c, ®Æc biÖt lµ gia ®×nh ®ång bµo d©n téc miÒn nói phÝa B¾c nh− Hm«ng, Dao cÇn ®−îc hç trî ®Ó cã ®iÖn sinh ho¹t vµ nguån n−íc ¨n ®¶m b¶o vÖ sinh.

Ngoµi nh÷ng hç trî trùc tiÕp th× viÖc tiÕp tôc ®Èy m¹nh c¶i çch hµnh chÝnh, bæ sung vµ ®a d¹ng hãa çc lo¹i dÞch vô tõ kinh tÕ ®Õn vay vèn, chuyÓn giao kü thuËt ®Õn t− vÊn lao ®éng, viÖc lµm, søc kháe, t©m lý, t×nh c¶m, v.v. sÏ cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi çc gia ®×nh. Nguyªn t¾c cÇn ¸p dông lµ khuyÕn khÝch çc thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ngµy cµng nhiÒu h¬n vµo viÖc cung cÊp dÞch vô. Çc c¬ quan Nhµ n−íc tËp trung vµo viÖc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó çc dÞch vô nµy ®Õn ®−îc víi çc nhãm gia ®×nh nghÌo, ë n«ng th«n, vïng khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vïng d©n téc Ýt ng−êi.

ViÖc cung cÊp çc dÞch vô còng cÇn tÝnh ®Õn nhu cÇu ®a d¹ng cña çc nhãm tuæi nh− vÞ thµnh niªn, ng−êi cao tuæi. Nguyªn t¾c lµ çc thµnh viªn gia ®×nh dï ë nhãm tuæi nµo còng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn çc dÞch vô vµ çc ho¹t ®éng v¨n hãa, tinh thÇn, thÓ thao, gi¶i trÝ mét çch thuËn tiÖn nhÊt. Bªn c¹nh ®ã, trong thêi gian tíi, ngoµi çc gia ®×nh nghÌo th× çc gia ®×nh cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt nh− cã ng−êi tµn tËt, nhiÔm chÊt ®éc da cam, nhiÔm HIV/AIDS, ng−êi giµ c« ®¬n, v.v. cÇn ®−îc tÝnh ®Õn mét çch ®Çy ®ñ h¬n trong çc chÝnh s¸ch hç trî cña Nhµ n−íc vµ sù gióp ®ì cña céng ®ång.

gi¸ trÞ gia ®×nh

Trong bèi c¶nh §æi míi, khi hÖ thèng thang bËc gi¸ trÞ x· héi vµ çc chuÈn mùc ®ang cã sù biÕn ®æi, th× mét lo¹t çc gi¸ trÞ, chuÈn mùc cña gia ®×nh ViÖt Nam còng biÕn ®æi vµ dÇn ®Þnh h×nh phï hîp víi hoµn c¶nh x· héi míi. Cuéc ®iÒu tra gia ®×nh n¨m 2006 ®· cho thÊy mét phÇn cña nh÷ng thay ®æi, kÕ thõa çc gi¸ trÞ, chuÈn mùc cña gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn nay.

H«n nh©n vÉn ®−îc coi nh− lµ mét gi¸ trÞ, lµ tiÒn ®Ò ®Ó x©y dùng gia ®×nh. HiÖn nay, tuy cã nhiÒu h×nh thøc gia ®×nh ®ang tån t¹i, kh«ng chØ dùa vµo yÕu tè h«n nh©n, nh−ng


50

viÖc coi h«n nh©n nh− mét tiÒn ®Ò ®Ó h×nh thµnh gia ®×nh vÉn lµ ®iÒu ®−îc nhiÒu ng−êi kh¼ng ®Þnh. Trong quan niÖm cña hÇu hÕt ng−êi ViÖt Nam, lÊy vî lÊy chång lµ c©u chuyÖn tÊt yÕu sÏ xÈy ra ®èi víi nh÷ng ng−êi ®Õn tuæi tr−ëng thµnh. Sèng ®éc th©n ch−a ph¶i lµ mét xu h−íng phæ biÕn. RÊt Ýt ng−êi ñng hé viÖc nam n÷ chung sèng kh«ng kÕt h«n.

Gi¸ trÞ ç nh©n ®−îc ®Ò cao h¬n, ng−êi phô n÷ chñ ®éng h¬n trong h¹nh phóc cña m×nh. NÕu tr−íc kia, ng−êi phô n÷ rÊt lo sî ph¶i ly h«n v× sÏ bÞ d− luËn lªn ¸n, vµ hä cµng Ýt d¸m chñ ®éng ly h«n chång, th× hiÖn nay vÞ thÕ nµy ®· cã sù thay ®æi. Tû lÖ ly h«n t¨ng lªn vµ tû lÖ n÷ ®øng ®¬n ly h«n ngµy cµng nhiÒu h¬n nam giíi. §iÒu nµy kh«ng chøng tá r»ng phô n÷ ngµy cµng vÞ kû mµ cho thÊy ®Þa vÞ cña hä ®· thay ®æi, nhËn thøc vÒ quyÒn cña hä ®· ®−îc n©ng lªn, ng−êi phô n÷ ®ang ngµy cµng tù chñ h¬n trong ®êi sèng h«n nh©n cña m×nh. Tuy nhiªn, ®iÒu cÇn quan t©m lµ ®a sè tr−êng hîp sau ly h«n, con çi ë víi mÑ vµ nhiÒu ng−êi cha kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d−ìng cho con çi. §iÒu nµy ®Ó l¹i nh÷ng g¸nh nÆng vµ thiÖt thßi cho cuéc sèng cña ng−êi mÑ vµ trÎ em sau ly h«n. V× vËy, cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó gióp ®ì çc gia ®×nh kh«ng ®Çy ®ñ nµy, t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ em ë çc gia ®×nh thiÕu bè hoÆc mÑ cã c¬ héi ph¸t triÓn toµn diÖn ngang b»ng nh÷ng trÎ em kh¸c.

Con çi vÉn lµ mét gi¸ trÞ cña gia ®×nh. Trong truyÒn thèng, ë ViÖt Nam, gia ®×nh ®«ng con nhiÒu ch¸u lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ gia ®×nh cã phóc (“®«ng con nhiÒu phóc”, “mçi con mçi cña”). Trong bèi c¶nh x· héi míi, sinh con vÉn tiÕp tôc lµ chøc n¨ng quan träng cña gia ®×nh, mäi ng−êi ®Òu cho r»ng nhÊt thiÕt ph¶i cã con, nh−ng ®¹i bé phËn ng−êi d©n kh«ng mong muèn cã nhiÒu con. Chñ tr−¬ng “sinh mét hoÆc hai con ®Ó ®¶m b¶o nu«i d¹y con tèt” ®−îc ®a sè ng−êi tr¶ lêi ®ång t×nh.

Gi¸ trÞ cña con trai còng ®· thay ®æi, mÆc dï vÉn cßn mét tû lÖ ®¸ng kÓ ng−êi d©n ñng hé quan niÖm nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai. §éng c¬ cã con trai ®Ó cã ng−êi nèi dâi t«ng ®−êng vÉn lµ lý do chÝnh trong sè nh÷ng ng−êi cÇn cã con trai. Ngoµi ra cã con trai lµ ®Ó cã n¬i n−¬ng tùa lóc tuæi giµ vµ ®Ó cã ng−êi lµm viÖc lín, viÖc nÆng. §iÒu nµy cho thÊy cuéc vËn ®éng kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vÉn ph¶i ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc thay ®æi nhËn thøc vÒ nhu cÇu cã con trai cña ng−êi d©n. CÇn ®Æc biÖt l−u ý ®Õn mét sè nhãm ®èi t−îng nh− nh÷ng ng−êi sèng ë khu vùc n«ng th«n, çc gia ®×nh nghÌo, gia ®×nh çc d©n téc Ýt ng−êi.

chuÈn mùc gia ®×nh

“M«n ®¨ng hé ®èi” vÉn cßn ¶nh h−ëng trong h«n nh©n. §iÓm kh¸c biÖt lµ thay v× sù m«n ®¨ng hé ®èi vÒ mÆt gia ®×nh th× nay lµ sù t−¬ng ®ång ç nh©n vÒ kinh tÕ, ®Þa vÞ, nhãm x· héi. Lý do cña sù lùa chän nµy lµ, nh÷ng ng−êi sèng trong nh÷ng hoµn c¶nh gÇn gièng nhau sÏ dÔ th«ng c¶m, hoµ nhËp vµo gia ®×nh míi h¬n, Ýt cã sù chªnh lÖch vÒ lèi sèng, nhu cÇu... vµ do ®ã cã thÓ sÏ h¹n chÕ h¬n çc m©u thuÉn cã thÓ n¶y sinh trong cuéc sèng chung.

§¨ng ký kÕt h«n nh− lµ mét chuÈn mùc ph¸p lý vÉn ®−îc hÇu hÕt ng−êi d©n t«n träng. Nã kh«ng chØ lµ th−íc ®o sù hiÓu biÕt vµ tu©n thñ luËt ph¸p mµ cßn lµ sù nhËn thøc vÒ quyÒn lîi cña çc bªn, trong tr−êng hîp “c¬m kh«ng lµnh, canh kh«ng ngät”, ph¶i ly h«n th× quyÒn lîi cña çc bªn ®−îc ph©n xö hîp lý vµ c«ng b»ng h¬n. Cã ®−îc kÕt qu¶ nµy mét phÇn do nhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ quyÒn lîi, tr¸ch nhiÖm cña ng−êi vî/ng−êi chång ®· s©u s¾c h¬n. Tuy nhiªn, còng l−u ý lµ ®èi víi mét bé phËn ng−êi d©n, viÖc ®−îc c«ng


51

nhËn quan hÖ vî chång vÒ mÆt ph¸p lý ch−a ®−îc coi träng b»ng viÖc ®−îc c«ng nhËn vÒ mÆt x· héi. §iÒu ®ã ®ßi hái cÇn ph¶i tiÕp tôc vËn ®éng ng−êi d©n thùc hiÖn viÖc ®¨ng ký kÕt h«n, ®Æc biÖt quan t©m h¬n ®Õn ng−êi d©n nghÌo, d©n téc thiÓu sè, häc vÊn thÊp.

§· cã sù thay ®æi tiªu chuÈn chän b¹n ®êi cho phï hîp lèi sèng hiÖn ®¹i. Tiªu chuÈn lùa chän b¹n ®êi “biÕt çch c− xö/t− çch ®¹o ®øc tèt” ®−îc ®a sè ng−êi ®−îc hái t¸n thµnh. TiÕp ®ã lµ “khoÎ m¹nh” vµ “biÕt çch lµm ¨n”. ViÖc ®Ò cao çc tiªu chuÈn biÕt çch c− xö/t− çch ®¹o ®øc tèt, søc khoÎ, biÕt çch lµm ¨n vµ xem nhÑ h¬n çc tiªu chuÈn cã lý lÞch trong s¹ch, ®ång h−¬ng/cïng quª cho thÊy mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng tiÕp tôc ®−îc ph¸t huy trong cuéc sèng hiÖn ®¹i, mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng kh¸c ®ang cã sù thay ®æi. Còng ®· nhËn thÊy mét xu h−íng míi trong líp ng−êi trÎ tuæi, nh÷ng ng−êi cã thu nhËp cao, sèng ë khu vùc ®« thÞ trong viÖc chän b¹n ®êi theo nh÷ng tiªu chuÈn míi nh− “cã thu nhËp æn ®Þnh”, “cã tr×nh ®é häc vÊn”.

Tuæi kÕt h«n lµ mét chØ b¸o quan träng ®¸nh gi¸ sù biÕn ®æi cña m« h×nh h«n nh©n tõ truyÒn thèng sang hiÖn ®¹i víi mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng lµ tuæi kÕt h«n t¨ng lªn, mÆc dï víi tèc ®é t¨ng chËm. Nguyªn nh©n chÝnh khiÕn nam n÷ thanh niªn hiÖn nay kÕt h«n muén h¬n so víi thÕ hÖ tr−íc ®©y v× hä muèn cã nghÒ æn ®Þnh, t¹o lËp sù nghiÖp råi míi kÕt h«n. Tuy nhiªn, vÉn cßn mét bé phËn nhá ng−êi d©n kÕt h«n tr−íc tuæi luËt ®Þnh (nam d−íi 20 tuæi vµ n÷ d−íi 18 tuæi). §iÒu nµy th−êng x¶y ra víi ng−êi d©n ë khu vùc n«ng th«n hoÆc miÒn nói. Do ®ã cÇn ph¶i t¨ng c−êng gi¸o dôc, n©ng cao nhËn thøc cho çc nhãm ng−êi d©n nµy.

QuyÒn quyÕt ®Þnh h«n nh©n cã nhiÒu thay ®æi theo h−íng t¨ng vai trß chñ ®éng cña thanh niªn. QuyÒn quyÕt ®Þnh cña con çi trong viÖc h«n nh©n thÓ hiÖn râ nhÊt ë çc nhãm kÕt h«n gÇn ®©y, çc nhãm cã häc vÊn cao vµ nh÷ng ng−êi sèng ë thµnh thÞ tr−íc khi kÕt h«n. Xu h−íng phæ biÕn hiÖn nay lµ con çi quyÕt ®Þnh cã hái ý kiÕn cha mÑ. Xu h−íng nµy ph¶n ¸nh mét sù lùa chän hîp lý cña thanh niªn hiÖn nay, ®iÒu hßa ®−îc lîi Ých cña cha mÑ, gia ®×nh vµ nh÷ng ng−êi míi x©y dùng gia ®×nh.

TËp qu¸n øng xö “träng nam khinh n÷” ®· tån t¹i kh¸ l©u vµ tËp qu¸n nµy cßn ¶nh h−ëng kh¸ lín trong x· héi. Ph©n chia tµi s¶n lµ mét chØ b¸o quan träng ®Ó xem xÐt çch ®èi xö cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i trong gia ®×nh. ViÖc ph©n chia tµi s¶n cho çc con trong gia ®×nh vÉn cßn hiÖn t−îng −u tiªn cho con trai. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ h¬n ë çc hé gia ®×nh n«ng th«n. Tuy nhiªn, quan niÖm nµy ®ang dÇn thay ®æi theo h−íng b×nh ®¼ng h¬n trong çc nhãm tuæi trÎ h¬n, cã møc sèng kh¸ vµ cã häc vÊn cao h¬n. §iÒu nµy cho phÐp cã çi nh×n l¹c quan vÒ viÖc thay ®æi tËp qu¸n nµy trong thêi gian tíi.

Quan hÖ gia ®×nh

Ph©n c«ng lao ®éng trªn c¬ së giíi vÉn cßn duy tr×, mÆc dï ®· cã sù chia sÎ c©n b»ng h¬n gi÷a hai giíi trong c«ng viÖc SXKD hoÆc mét sè lo¹i viÖc kh¸c. Ng−êi phô n÷/ ng−êi vî ®−îc quan niÖm lµ phï hîp h¬n víi çc c«ng viÖc néi trî, ch¨m sãc trÎ em, gi÷ tiÒn, ch¨m sãc ng−êi giµ/ng−êi èm. Ng−êi ®µn «ng/ng−êi chång ®−îc quan niÖm lµ phï hîp h¬n víi çc c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh, tiÕp kh¸ch l¹, thay mÆt gia ®×nh giao tiÕp víi chÝnh quyÒn. §µn «ng lµm viÖc nÆng, ®µn bµ lµm viÖc nhÑ gÇn nh− lµ mét sù ph©n c«ng lao ®éng “tù ph¸t” trong gia ®×nh, lµ sù tiÕp tôc cña ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh


52

truyÒn thèng trong ®iÒu kiÖn lao ®éng kü thuËt ch−a phæ biÕn ë çc vïng n«ng th«n, miÒn nói vµ s¶n phÈm lao ®éng vÉn phô thuéc rÊt lín vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi bÞ ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau, ch¼ng h¹n, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, møc ®é b¶o l−u çc quan niÖm truyÒn thèng, v.v. Song bÊt kÓ v× lý do g×, çc chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc cÇn quan t©m h¬n ®Õn viÖc t¹o ra nh÷ng c¬ héi thay ®æi sù ph©n c«ng lao ®éng trªn c¬ së giíi v× ®iÒu ®ã cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi viÖc thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam.

Quan niÖm vÒ ng−êi chñ gia ®×nh cã sù thay ®æi chËm, phÇn lín ng−êi d©n vÉn coi ®µn «ng lµ chñ gia ®×nh. Ng−êi ®µn «ng còng th−êng ®øng tªn çc lo¹i tµi s¶n lín, cã gi¸ trÞ cña gia ®×nh. Tuy nhiªn, ®· nhËn thÊy nh÷ng b−íc chuyÓn vÒ mÆt nhËn thøc khi mét bé phËn ng−êi ®−îc hái cho r»ng nÕu ng−êi phô n÷ cã kh¶ n¨ng th× hä vÉn cã thÓ ®¶m nhËn vai trß chñ gia ®×nh. Giíi tÝnh kh«ng cßn hoµn toµn lµ tiªu chuÈn ®Ó xem xÐt vÞ thÕ chñ gia ®×nh. Nh÷ng ng−êi trÎ tuæi coi vÞ thÕ ng−êi chñ gia ®×nh chñ yÕu ®èi víi kh¶ n¨ng kiÕm thu nhËp, hay kh¶ n¨ng ®−a ra çc quyÕt ®Þnh. Vai trß chñ gia ®×nh cña phô n÷ ®· thÓ hiÖn râ h¬n ë çc gia ®×nh ®« thÞ.

Víi nh÷ng “viÖc lín” cña gia ®×nh, vai trß ra quyÕt ®Þnh cña ng−êi ®µn «ng, ng−êi chñ gia ®×nh vÉn lµ mét chuÈn mùc Ýt thay ®æi. NhiÒu ng−êi phô n÷ vÉn coi ®Êy “nh− mét lÏ tù nhiªn”, ®µn «ng, con trai tÊt ph¶i thÕ. Ng−êi vî th−êng quyÕt ®Þnh chÝnh nh÷ng c«ng viÖc nhá hµng ngµy, chØ liªn quan ®Õn çc kho¶n tµi chÝnh nhá. Cßn ng−êi chång lµ ng−êi quyÕt ®Þnh chÝnh nh÷ng c«ng viÖc quan träng h¬n vµ cã liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n tµi chÝnh lín h¬n nh−: s¶n xuÊt kinh doanh cña hé; mua b¸n/x©y söa nhµ ®Êt; mua ®å ®¹c ®¾t tiÒn; vay vèn. Vai trß cña ng−êi phô n÷ còng cao h¬n ë mét sè viÖc cã tÝnh chÊt gia ®×nh nh− tæ chøc c−íi xin/ma chay hay tæ chøc giç, tÕt. §iÒu nµy cho thÊy sù ph©n biÖt giíi vÉn cßn kh¸ phæ biÕn vµ cÇn ph¶i cã nh÷ng nç lùc triÓn khai m¹nh mÏ LuËt B×nh ®¼ng giíi nh»m cã ®−îc sù b×nh ®¼ng thùc chÊt gi÷a phô n÷ vµ nam giíi.

Chung thuû vÉn lµ mét chuÈn mùc trong quan hÖ vî chång. §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi ë mäi løa tuæi ®Òu kh«ng chÊp nhËn hiÖn t−îng chung sèng víi nhau tr−íc h«n nh©n hoÆc ng−êi ®· cã gia ®×nh cã quan hÖ t×nh dôc ngoµi h«n nh©n, cho dï lµ khi xa chång/ vî l©u ngµy. Ngoµi ra, quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n còng kh«ng ®−îc nhiÒu ng−êi ñng hé. Tuy nhiªn, trong vÊn ®Ò nµy, nh÷ng ng−êi sèng ë thµnh thÞ, cã häc vÊn cao th−êng cã quan niÖm cëi më h¬n so víi nh÷ng ng−êi kh¸c. Sù thiÕu quan t©m cña gia ®×nh, sù thiÕu hôt trong gi¸o dôc søc kháe sinh s¶n, v.v. ®· khiÕn cho mét bé phËn VTN vµ thanh niªn cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n. Quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n vµ ngoµi h«n nh©n g¾n liÒn víi mét lo¹t hËu qu¶ x· héi ®¸ng tiÕc. V× vËy, viÖc t¨ng c−êng gi¸o dôc søc kháe sinh s¶n vµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®êi sèng vî chång cho VTN cÇn ®−îc quan t©m.

§¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi hµi lßng vÒ cuéc h«n nh©n cña m×nh. Nh÷ng gia ®×nh cã møc sèng cao, cã tr×nh ®é häc vÊn cao hµi lßng h¬n vÒ cuéc sèng gia ®×nh cña m×nh. Tuy nhiªn, sù ®¸nh gi¸ cña ng−êi tr¶ lêi nhÊn m¹nh h¬n ®Õn qu¸ tr×nh chung sèng l©u dµi mµ bá qua nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét ®«i khi x¶y ra trong cuéc sèng gia ®×nh. Nh÷ng bÊt hßa vÒ øng xö vµ khã kh¨n vÒ kinh tÕ lµ hai nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn cho çc cÆp vî chång kh«ng hµi lßng vÒ cuéc h«n nh©n cña m×nh vµ ®iÒu ®ã cã liªn quan ®Õn xung ®ét vµ b¹o lùc trong gia ®×nh. Cã 21,2% çc gia ®×nh x¶y ra mét trong ba lo¹i hiÖn t−îng b¹o lùc gia ®×nh trong 12 th¸ng tr−íc cuéc §iÒu tra: ®¸nh; m¾ng, chöi; chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc khi kh«ng muèn.


53

§iÒu nµy ®· g©y ra nhiÒu hËu qu¶ ®¸ng tiÕc nghiªm träng cho phô n÷ vµ trÎ em. Trong khi ®ã, hÇu hÕt çc vô b¹o lùc gia ®×nh vÉn diÔn ra ©m thÇm ®»ng sau çnh cöa gia ®×nh, sù can thiÖp cña Nhµ n−íc vµ çc tæ chøc x· héi cßn h¹n chÕ. V× vËy, cïng víi nh÷ng quy ®Þnh míi trong LuËt Phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh cÇn thiÕt ph¶i triÓn khai mét çch m¹nh mÏ çc biÖn ph¸p nh»m gi¶m thiÓu çc h×nh thøc b¹o lùc gia ®×nh ®èi víi phô n÷.

Xu h−íng chung hiÖn nay vÉn lµ ng−êi cao tuæi sèng chung víi con trai c¶ hoÆc ót ®· x©y dùng gia ®×nh. Tuy nhiªn, viÖc sèng chung víi con trai c¶ hay con ót kh«ng cßn chÆt chÏ nh− tr−íc ®©y mµ tïy thuéc hoµn c¶nh tõng gia ®×nh. §¹i bé phËn con çi sau khi kÕt h«n sÏ sèng chung víi cha mÑ hai bªn mét thêi gian, sau ®ã sÏ ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn ra ë riªng. ViÖc sèng chung nµy ®¸p øng lîi Ých cña c¶ çc bËc cha mÑ vµ con çi, tuy nhiªn, sèng chung thêi gian ®Çu cã lîi nhiÒu h¬n cho nh÷ng ng−êi míi x©y dùng gia ®×nh. Nhê vËy, çc bËc cha mÑ cã thÓ gióp ®ì nh÷ng cÆp vî chång míi c−íi ®Ó hä nhanh chãng tù lËp. Tuy nhiªn, khi çc bËc cha mÑ vÒ giµ, viÖc sèng chung víi con ch¸u cã ý nghÜa rÊt lín gióp ng−êi cao tuæi ®−îc ch¨m sãc chu ®¸o h¬n. Bëi lÏ, trong thùc tÕ cã kho¶ng 50% ng−êi cao tuæi cã søc kháe kh«ng ®−îc tèt. Bªn c¹nh ®ã, cµng vÒ giµ th× ng−êi cao tuæi cµng khã chñ ®éng trong nguån thu nhËp cña m×nh. ViÖc ch¨m sãc cña con çi ®Æc biÖt cã ý nghÜa vÒ mÆt tinh thÇn ®èi víi ng−êi cao tuæi. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bao giê con çi còng ®ñ kh¶ n¨ng chu cÊp cho çc cô vÒ mÆt vËt chÊt. V× vËy, sù trî gióp cña Nhµ n−íc th«ng qua nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau (b¶o hiÓm, trî cÊp tuæi giµ, v.v.) nh»m gi¶m bít sù phô thuéc vÒ mÆt vËt chÊt cña ng−êi cao tuæi ®èi víi con ch¸u cã ý nghÜa rÊt quan träng. Ngoµi ra, nªn cã çc h×nh thøc sinh ho¹t v¨n hãa dµnh riªng cho ng−êi cao tuæi, gióp çc cô sèng vui, sèng kháe, sèng cã Ých.

KÝnh trªn nh−êng d−íi vÉn lµ chuÈn mùc øng xö trong gia ®×nh, tuy nhiªn mèi quan hÖ cha mÑ-con çi ngµy cµng d©n chñ h¬n. §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi quan niÖm r»ng con ch¸u lu«n ph¶i tu©n theo sù chØ b¶o cña ng−êi lín tuæi vµ con çi lÊy vî, lÊy chång nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña bè mÑ. §iÒu nµy cho thÊy mèi quan hÖ cha mÑ – con çi lµ mèi quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ vÒ quan hÖ huyÕt thèng vµ vÉn tu©n theo quan hÖ t«n ti trËt tù râ rµng. Tuy nhiªn, ®· cã sù thay ®æi vÒ chuÈn mùc nµy theo h−íng kh«ng qu¸ cøng nh¾c mµ tïy thuéc hoµn c¶nh cô thÓ nhiÒu h¬n. Vai trß vµ vÞ thÕ cña con çi trong gia ®×nh ®· dÇn t¨ng lªn. Tû lÖ trÎ VTN ®−îc tham gia quyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng viÖc liªn quan ®Õn b¶n th©n kh¸ cao. Mét bé phËn kh«ng nhá çc em ®−îc bµy tá ý kiÕn vµ ®−îc t«n träng trong çc quyÕt ®Þnh gia ®×nh vÒ çc lÜnh vùc nh− s¶n xuÊt kinh doanh; lµm nhµ, söa nhµ; mua s¾m ®å ®¹c ®¾t tiÒn; ph©n chia tµi s¶n, cña c¶i, ®Êt ®ai, tiÒn b¹c cho con çi. NhiÒu em lu«n coi cha mÑ nh− nh÷ng “ng−êi b¹n” lín, cã thÓ chia sÎ, bµy tá. Tuy nhiªn, còng l−u ý lµ do g¸nh nÆng kiÕm sèng, mét bé phËn ng−êi lµm cha lµm mÑ ®· kh«ng dµnh thêi gian ch¨m sãc vµ quan t©m ®Õn con çi, nhÊt lµ trong nh÷ng gia ®×nh nghÌo, gia ®×nh n«ng th«n, gia ®×nh çc d©n téc thiÓu sè. Còng cßn mét tû lÖ kh«ng nhá çc bËc cha mÑ gi¸o dôc con çi kh«ng ®óng çch, lµm ng¬ cho lçi lÇm cña con trÎ, ®¸nh ®ßn bÊt kÓ lý do g×, hay cã th¸i ®é bÊt lùc ®èi víi çc hµnh vi m¾c lçi cña con çi. §iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng mong muèn ®èi víi sù ph¸t triÓn nh©n çch cña trÎ. NhiÒu em kh«ng ®−îc kiÓm so¸t ®· cã çc hµnh vi nh− g©y gæ ®¸nh nhau, uèng r−îu, sö dông chÊt g©y nghiÖn, v.v. hoÆc khi bÞ ®¸nh ®ßn hay bÞ ®èi xö kh«ng c«ng b»ng, ®· buån b·, lo l¾ng, thËm chÝ thê ¬, kh«ng quan t©m n÷a ®Õn çc h×nh ph¹t cña cha mÑ. §iÒu nµy ®ßi hái çc bËc3 cha mÑ cÇn cã nhiÒu thêi


54

gian h¬n quan t©m ®Õn con çi, n©ng cao kü n¨ng giao tiÕp víi trÎ, còng nh− cã sù kÕt hîp nhÞp nhµng gi÷a gia ®×nh, nhµ tr−êng vµ x· héi trong viÖc gi¸o dôc trÎ em.

TrÎ em tham gia lao ®éng trong gia ®×nh, nhÊt lµ trÎ em ë n«ng th«n, vÉn lµ chuÈn mùc trong gi¸o dôc con çi, nh−ng sù ph©n biÖt giíi cßn ®Ëm nÐt. C«ng viÖc mµ trÎ em tham gia nhiÒu nhÊt lµ dän dÑp nhµ cöa, röa chÐn/b¸t vµ nÊu ¨n. §i chî lµ c«ng viÖc cã tû lÖ tham gia thÊp nhÊt. TrÎ em nam tham gia viÖc néi trî ë tÊt c¶ çc lo¹i viÖc thÊp h¬n so víi trÎ em n÷. Ngoµi çc c«ng viÖc néi trî, trÎ em cßn tham gia vµo mét sè c«ng viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé gia ®×nh, nhÊt lµ ®èi víi trÎ em ë çc hé nghÌo, sèng ë n«ng th«n. Kho¶ng 1/4 VTN tuæi 15-17 tõng tham gia lao ®éng nhËn tiÒn c«ng, nhiÒu em b¾t ®Çu ®i lµm tõ lóc cßn Ýt tuæi, víi çc c«ng viÖc gi¶n ®¬n nh−ng kh¸ vÊt v¶. §iÒu nµy lµm cho viÖc thùc hiÖn quyÒn trÎ em bÞ vi ph¹m. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n nhÊt ®Ó gi¶m thiÓu sè trÎ em ph¶i tham gia vµo lao ®éng kiÕm thu nhËp, ®ång thêi cÇn quan t©m h¬n ®Õn çc chÝnh s¸ch b¶o hé lao ®éng, nh»m b¶o vÖ çc em tr¸nh khái nh÷ng sù l¹m dông, bãc lét.

Tãm l¹i, cuéc ®iÒu tra ®· cung cÊp mét bøc tranh t−¬ng ®èi toµn diÖn vÒ nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng gia ®×nh ViÖt Nam nh×n tõ çc gãc ®é kinh tÕ gia ®×nh, phóc lîi gia ®×nh, quan hÖ gia ®×nh, çc gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc gia ®×nh. MÆc dï lµ cuéc ®iÒu tra ®Çu tiªn ë quy m« toµn quèc, mét sè vÊn ®Ò ch−a ®−îc ®i s©u, nh÷ng ph©n tÝch b−íc ®Çu cho thÊy çc môc tiªu cô thÓ cña cuéc ®iÒu tra ®· ®¹t ®−îc, gãp phÇn ®¸p øng yªu cÇu cña çc nhµ qu¶n lý trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc nh»m x©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam ph¸t triÓn bÒn v÷ng. KÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra lÇn nµy sÏ lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn nh÷ng cuéc ®iÒu tra gia ®×nh tiÕp theo nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng biÕn ®æi cña gia ®×nh ViÖt Nam trong bèi c¶nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc vµ qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ mét çch toµn diÖn, s©u s¾c trªn tÊt c¶ çc mÆt kinh tÕ-x· héi.

nghien cuu ve gia dinh viet nam

Education