new tfd xiii. uphdyo açılış dersi - tarla (indico) · 2019. 8. 22. · tfd xiii. uphdyo...

TFD XIII. UPHDYOAçılış Dersi

8-13 Temmuz 2019, HTE, Gölbaşı, Ankara

Hızlandırıcı Teknolojileri ve Uygulamaları:

Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler

Prof. Dr. Ömer YAVAŞAnkara ÜniversitesiMüh. Fak. Fizik Müh. Böl. & Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü[email protected]

Parçacık Hızlandırıcıları: Dünyada ve Türkiye’de Durum| XIII. UPHDYO, 08-13.07.2019, HTE, Ankara

İçerik

- Bilim ve Teknolojide Gelişmişlik Göstergeleri

- Günümüzün Jenerik Teknolojileri

- Hızlandırıcı Teknolojileri

- Dünyada Durum

- CERN ve Türkiye-CERN İlişkileri

- Türkiye’de Durum

- Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM) Projesi ve TARLA Tesisi

- Uluslararası Komiteler ve Konferanslar

- Ulusal ve Uluslararası Okullar

- Sonuç

Ömer YAVAŞ | Ankara Üniversitesi


Gelişmişlik Göstergeleri ve Türkiye


• GSMH’dan Ar-Ge’ye ayrılan pay

• Milyon kişi başına tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısı

• Kişi başına düşen milli gelir

• SCI yayın sayısı

• Üretimde yüksek teknolojinin kullanım oranı

…

Türkiye, göstergeler açısından G-7 ortalamasının 1/3’ü düzeyindedir.

TÜRKİYE (2018)

~ % 1

~ 1.600

~ 10.000 USD

~ 35.000

~ % 5


Günümüzün Jenerik Teknolojileri

- Hızlandırıcı ve Işınım Teknolojileri

- Nükleer Teknoloji

- Uzay Teknolojileri

- Savunma Teknolojileri

- Enerji Teknolojileri

- Biyoteknoloji

- Nanoteknoloji

- Bilişim ve İletişim Teknolojileri

- Ulaşım Teknolojileri

- Sağlık Teknolojileri



Parçacık Hızlandırıcıları


Yüklü parçacık demetlerinin (elektron, pozitron, proton…)

oluşturulmasını ve belirli bir demet yapısı içinde elektrik alan (E)

kuvveti ile hızlandırılmasını ve magnetik alan (B) kuvveti ile ise

yönlendirilmesini ve odaklanmasını sağlayan cihazlardır.

Doğrusal Hızlandırıcılar:

Dairesel Hızlandırıcılar:

Parçacık hızlandırıcıları temelde 3 ana amaç için kullanılır;

- Parçacık demeti elde etmek (elektron, proton, pozitron, iyon vb yüklü parçacık)

- Çarpıştırıcı (iki demet, sabit hedef)

- Işınım kaynağı (sinkrotron ışınımı, serbest elektron lazeri, bremsstrahlung)

İvme= a = qE/m

Yarıçap = r = mv/qB

E

e-a


Parçacık Hızlandırıcıları


Doğrusal Hızlandırıcı (Linear Accelerator)

Euro XFEL, Almanya

Sc RF kavite: 20 MeV

Siknrotron

ESRF, Fransa

Siklotron

Dairesel Hızlandırıcı (Circular Accelerator)

TAEK-PHT, Ankara


20. Yüzyıl: ATOM ÇağıYüzyılın Kişisi: Einstein (20. yy anketi: TIME Dergisi,1999)


1905 Einstein: Özel Görelilik, Fotoelektrik Olay, E=mc2

1907 Schottky: Atomik Spektrum ve Sinkrotron Teorisi

1909 Milikan: Elektronun yükü

1911 Rutherford: Atom çekirdeğinin yapısı (Atom modeli)

1913 Frank-Hertz: Atomların uyarılması ve enerji düzeyleri

1920 Greinaker: İlk kafes (cascade) jeneratörü

1922 Wideroe: İlk RF Linak

1928 Van de Graff: İlk yüksek gerilim jeneratörünün yapılması

1932 Lawrence: İlk Siklotron

1941 Kerst,: İlk Betatron

1941 Touschek: Depolama halkası formülasyonu

1945 Blewett: İlk Sinkrotron ışınımı

1947 Alvarez: İlk Proton Linakı

1951 Motz: İlk Wiggler magnet

1954 R.R. Wilson: 1.1. GeV’lik elektron sinkrotronu

1954 : CERN’ün Kuruluşu

1955 : Einstein’ın vefatı

1959: 28 GeV’lik CERN Proton Sinkrotronunun çalışması

A. Einstein (1879-1955)

20. Yüzyıl

RadyoTelsizRadarUçakTransistörTelevizyonLazerBilgisayarCep TelefonuİnternetİzotopHızlandırıcıNükleer enerjiUyduHızlı trenMRCERN…vb…


Elektromagnetik Spektrum ve Hızlandırıcılar


Parçacık Hızlandırıcıları: Dünyada ve Türkiye’de Durum| XIII. UPHDYO, 08-13.07.2019, HTE, Ankara Ömer YAVAŞ | Ankara Üniversitesi

Galaksiden Kuark’a…


Hızlandırıcılar: Disiplinlerarası İşbirliği

Makine Mühendisliği● Mekanik tasarım● Cyrogenics● Elektromekanik● Vakum● Isıtma soğutma● İklimlendirme● R&D

Elektrik/Ektronik Müh● RF elektroniği● HP RF● Kontrol elektroniği● Görüntüleme donanımları● Yüksek gerilim● Stabil tesisat● ....

Bilgisayar Mühendisliği● Kontrol yazılımları● Görüntüleme● Gerçek zamanlı sistemler● R&D● Networking● Güvenlik● ....

Fizik● Demet fiziği● Lazer fiziği● Elektrodinamik ● Malzeme● Radyasyon● R&D● ....

Parçacık Hızlandırıcı

Kullanım potansiyeli● Yüksek enerji fiziği● Nükleer fizik ● Malzeme● Lazer● Ziraat● Tıp/sağlık ● Biyoteknoloji● Nanoteknoloji

…ve onlarca alan


Hızlandırıcı Teknolojileri ve Uygulamaları

Başlıca Kullanım Alanları

• Parçacık Fiziği

• Nükleer Fizik

• Nötron Kaynağı

• Sinkrotron Işınımı

• Serbest Elektron Lazeri

• İyon İmplantasyonu

• Radyoterapi

• Nükleer Tıp

• Malzeme Bilimi

• Nanoteknoloji

• Biyoteknoloji

• Genetik

• Gıda Güvenliği

• Arkeoloji

• Madencilik

• Enerji Üretimi

• Ulusal Güvenlik



Hızlandırıcı Teknolojileri Neden Jenerik?

• Metal ve yüzey işleme sistem ve teknolojileri

• Isıtma ve Soğutma (He, su, azot v.b.) sistem ve teknolojileri

• Parçacık üretimi sistem ve teknolojileri

• Magnet sistem ve teknolojileri

• Vakum sistem ve teknolojileri

• RF kavite ve güç sistem ve teknolojileri

• Kontrol sistem ve teknolojileri

• Radyasyon güvenliği sistemleri

• Optik sistem ve teknolojileri

• Kablolama sistem ve teknolojileri

• Dedektör ve veri alınması sistem ve teknolojileri

• Veri iletimi ve işletimi sistem ve teknolojileri



Dünyada Durum


Büyük ölçekli hızlandırıcı merkezlerinin dünyadaki dağılımı (2000’li yıllar)


Dünyada Durum (2017)

Dünyada: ~ 38.000 hızlandırıcı


Medikal Hızlandırıcılar:~ 14.000 : Medikal linak~ 70: Proton ve iyon tedavisi~ 1600: İzotop üretimi

Endüstriyel Hızlandırıcılar:~11.000 : İyon implantasyonu~7.500 : Malzeme işleme (


Hızlandırıcı Sektörü (2017)


Üretim yapan şirket sayısı ve yıllık toplam ciro (USD):~ 100 şirket~ 5 Milyar

Hızlandırıcıların farklı sektörlerde etkilediği yıllık üretimin miktarı (USD): ~ 500 Milyar

Bilim için yılda hızlandırıcılara harcanan (USD): ~ 1 Milyar

Bilim dışı pazar (USD):- Kanser tedavisi: 2.6 Milyar- İyon implantasyonu: 1.6 Milyar- Elektronlar ile malzeme işleme: 180 Milyon- Elektronlar ile ışınlama: 180 Milyon- Tahribatsız muayene: 160 Milyon

Kaynak: ICFA Seminar 2017, Applications of Particle Accelerators, J. Womersly (ESS)


Hızlandırıcıya Dayalı Işınım KaynaklarıSinkrotron Işınımı ve Serbest Elektron Lazeri


Hücre çekirdeği

Sinkrotron Işınımı


CERN ve Türkiye-CERN İlişkileri


CERN

İSVİÇRE

FRANSA

Cenevre

Airport

SPS

LHC

Conseil Européen pour la Recherche NucléaireEuropean Organization for Nuclear ResearchAvrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi

6 Mayıs 2015

Kuruluş: 29 Eylül 1954, CenevreKurucu Üyeler (1954):Fransa, İsviçre, Almanyaİngiltere, Belçika, DanimarkaYugoslavya (left in 1961), Yunanistanİtalya, HollandaNorveç, İsveçSonradan Üye Olanlar:Avusturya (1959)İspanya (1961-1968, 1993-…)Portekiz (1985), Finlandiya (1991)Polonya (1991), Çek Cumhuriyeti (1992)Macaristan (1992 Bulgaristan (1999)İsrail (2014), Romanya (2016), Sırbistan (2019)Tam Üyeliği Hedefleyen Ortak Üyeler:Sırbistan, Kıbrıs, SlovenyaOrtak Üyeler:Türkiye, Pakistan, Ukrayna, Hindistan


CERN ve Türkiye-CERN İlişkileri


İSVİÇRE

CERN’de Yapılan Çalışmalar İle Kazanılan Nobel Ödülleri:

1952: F. Bloch (Nucl. Mag. Prec.)1976: S. Ting (L3, J/Psi parçacığı)1984: C. Rubia, V. der Meer (LEP, W, Z bozonları)1988: J. Steinberger (LEP, müon nötrinosu)1992: G. Charpak (Multiwire proportional chamber)2013: P. Higgs, F. Englert (Higgs Bozonunun keşfi)


LHC: Yüzyılın Deneyleri ve Higgs Bozunu


CMS

ATLAS

LHCb

ALICE

LHC

LHC’nin İnşası: 2000-2010Higgs Bozonunun Keşfi: 2012Nobel Fizik Ödülü: 2013

P. Higgs, F. Englert (1964)Higgs Kütle Mekanizması

LHC (HL-LHC)’ninDiğer Hedefleri

- Süpersimetrik parçacıklar- Karanlık madde ve enerji- Quark-gluon plazma

Çevre: 27 km (-100 m)Proton enerjisi: 7 TeV1232 Sc dipol, B=8 TSıcaklık: -271 °C3000 paketçik/demet100 milyar p/paketçik600 milyon çarpışma/sIşınlık: 10^34 cm-2s-1


CERN’ün Gelecek Planı…

Detaylı bilgi için: http://www.cerncourier.com

2050’ye kadar… Future Linear Collider (FCC)

Ep= 50 TeVEc.m.= 100 TeVL= 10^35 cm-2s-1

2035’e kadar…Compact Linear Collider (CLIC)Ec.m.=380, 1500, 3000 GeV, L=10^34

2025’e kadar… High Lumi Large Hadron Collider (HL-LHC)Ec.m. 14 TeV, Lint: 300 fb-1

http://www.cerncourirer.com/


Türkiye’nin CERN’de Yer Aldığı Projeler


İSVİÇRE

FRANSA

Kaynak: http://www.taek.gov.tr/egitim-arastirma/cern-tr.html

Yüksek Lisans ve Doktora eğitimi süresince ve sonrasında bu projelerde yer alınabilir.

http://www.taek.gov.tr/egitim-arastirma/cern-tr.html


Türkiye’de Durum

Sağlık Alanında Kullanılan Hızlandırıcılar

- Medikal linaklar (kanser tedavisi)

Enerjileri: 8-20 MeV, ~ 250 adet

Radyoizotop Üretimi- TAEK Proton Hızlandırıcı Tesisi (Sarayköy, Ankara)

- Bebek siklotronlar (PET) (kamu ve özel sektör)

Endüstriyel elektron linakları (kablo, lastik vb. sanayi)

Kurumlarda ve Üniversitelerde yürütülen Ar-Ge projeleri

CERN’e Ortak Üyelik, CERN deney ve projelerine katılım

SESAME (Ürdün) Sinkrotron Işınımı tesisinde kurucu üye

Türk Hızlandırıcı Merkezi ProjesiKoordinatör: Ankara Üniversitesi

İlk tesis: Elektron Hızlandırıcısı ve Serbest Elektron Lazeri Tesisi (TARLA)

Tasarlananlar. Büyük ölçekli (GeV enerjili) hızlandırıcı ve ışınım tesisleri


TAEK PHT

THM-TARLA


TAEK Proton Hızlandırıcı Tesisi (PHT)(Radyoizotop üretimi ve Ar-Ge)


Proton siklotronu (30 MeV)

TAEK Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (SANAEM) Atom caddesi, Sarayköy, Ankara

Açılış: 2012


SESAME’ye Üyelik

• Synchrotron-light Experimental Science and Applications in Middle East

• Turkey is member of SESAME Project since 2002- Members: Bahrain, Cyprus, Egypt, Iran, Israel, Jordan, Pakistan

Palestine Authority, Turkey

- Council member of Turkey:

Z. Demircan

- Head of SAC : Z. Sayers

- Head of User Com.: Ö. K. Öztürk

• Contributions

- Design of beam lines and exp. stations, user & financial support

24

Ömer Yavaş| Ankara University

sesame.org.jo


Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi

http://thm.ankara.edu.tr

Destekleyen Kurum:

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT, 1997-2011)

Kalkınma Bakanlığı (KB, 2011-2018)

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (CB SBB, 2018-…)


http://thm.ankara.edu.tr/


Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM) Proje Aşamaları

I. Aşama (1997-2000) (Ankara Ü.)Parçacık Hızlandırıcıları: Türkiye’de Neler Yapılmalı? (DPT1997K-120420)

- Proje Yürütücüleri: Prof. Dr. Saleh Sultansoy, Ankara Ü. (01/1997-07/1999)Doç.Dr. Ömer Yavaş, Ankara Ü. (08/1999-12/2000)

II. Aşama (2002-2005) (Ankara Ü. + Gazi Ü.)Türk Hızlandırıcı Kompleksinin Genel Tasarımı (DPT2002K-120250)Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Saleh Sultansoy, Gazi Ü. (01/2002-12/2005)

Sinkrotron Işınımı ve Serbest Elektron Lazeri Üretimi ve Kullanımı İçin Genel Tasarımı (DPT2003K-120190)Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Ömer Yavaş, Ankara Ü. (01/2003-12/2005)

III. Aşama (2006-2015, YUUP, Koordinatör: Ankara Ü.) (DPT2006K-120470)Türk Hızlandırıcı Merkezinin Teknik Tasarımı ve Test LaboratuarlarıProje Yürütücüsü: Prof. Dr. Ömer Yavaş, Ankara Ü. (01/2006-12/2015) http://thm.ankara.edu.tr

IV Aşama (2016-….) (Koordinatör: Ankara Ü.) Elektron Hızlandırıcısı ve Işınım Tesisi (TARLA) (DPT2006K-120470)- Proje Yürütücüleri: Prof. Dr. Ömer Yavaş, Ankara Ü. (01/2016-08.05.2017)

Dr. Öğr. Üyesi Avni Aksoy, Ankara Ü. (09.05.2017-…) http://tarla.org.tr


http://thm.ankara.edu.tr/http://tarla.org.tr/


III. Aşama: THM-YUUP Projesi, 2006-2015

Government of Turkey

Ministry of Development

Ankara University (Coordinator)

Turkish Accelerator Center Collaboration Ankara, Gazi, Istanbul, Boğaziçi, Doğuş, Gebze Teknik, Uludağ, Dumlupınar,

Osmangazi, Erciyes, Niğde, S. Demirel, Gaziosmanpaşa and Adıyaman Universities

Accelerator Facilities (Sub-Projects)

TAC Board (17 members)Director: Prof. Dr. Omer Yavas (Ankara Univ.)

International ScientificAdvisory Committee (ISAC)

International Machine Advisory Committee (IMAC)

TARLAIRFEL & Brems. Facility15-40 MeV Sc e- Linac

Under construction Designed Designed Designed Designed

TURKFAB Particle (Charm) Factory

1 x 3.56 GeVe-e+ Collider

TURKPROProton & Neutron Facility

3-2000 MeV p Linac

TURKSEL SASE FEL Facility

1-6 GeV Sc e- Linac

TURKAYSynchrotron Radiation

Facility3 GeV e- Synchrotron

27


Board of TAC Collaboration


Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü (HTE)

THM Projesi kapsamında önerilen HızlandırıcıTeknolojileri Enstitüsü (HTE) 26.02.2010tarihinde Ankara Üniversitesi bünyesinde kuruldu.

HTE kendi alanında ülkemizde ilk ve tektir. HTE’ninana görevi TARLA tesisini kurmak ve işletmektir.

Nükleer Bilimler Enstitüsü bünyesinde açılan Hızlandırıcı ve Dedektör Teknolojileri Yüksek Lisans Programı HTE tarafından yürütülmektedir.

Ömer Yavaş | Ankara University

28http://hte.ankara.edu.tr Kurucu Müdür: Prof. Dr. Ömer Yavaş

Görev süresi: 16.03.2010-08.04.2015


1

Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü ve Elektron Hızlandırıcı Tesisi Hizmet Binalarının Açılışı


Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü

Elektron Hızlandırıcı Tesisi (TARLA)

Açılış: 9 Mayıs 2011


Uluslararası İşbirliği

JAPAN iFEL, JAERI, KEK

ENGLANDCI, JAI

USA ANL, SLAC, Jlab, FNAL

CHINAIHEP, BESIII

RUSSIA BINP

SWITZERLANDCERN, PSI

ITALYINFN

GERMANYDESY, FZB-BESSY, FZDR, Euro XFEL

JORDAN SESAME

TÜRKİYE THM

SWEDEN ESS

Lacivert renkli merkezler ile ikili işbirliği anlaşmaları mevcuttur



Elektron Hızlandırıcısı ve Işınım Tesisi (TARLA)

10 - 40 MeV süperiletken elektron hızlandırıcısı

Infrared (5-400 mikron) serbest elektron lazeri (SEL)

5-30 MeV frenleme ışınımı (Bremsstrahlung)

6 Araştırma İstasyonu

Ankara Üniversitesi Gölbaşı Kampüsü



TARLA Tesisi

TARLA tesisi binası 2011’de tamamlandı

Elektron tabancası 2013’te çalıştırıldı

Helyum ve su soğutma sistemleri 2015-2016’da kuruldu

SRF hızlandırıcı modülleri 2017’de temin edildi

E-Gun ve Enjektör kurulumu, He sistemin testleri: 2018-2019

Hızlandırıcı testleri ve deney istasyonlarının yapılanması: 2020

Elektron ve SEL demetleri ile deneyler: 2021-2022

Elektron tabancası ilk demeti:

11 Nisan 2013

e-beam enerjisi : maks. 40 MeV

IR SEL dalgaboyu : 5-400 mikrometre

Brems. Enerjisi : maks. 30 MeV

http://tarla.org.tr

32


http://tarla.org.tr/


TARLA Tesisi Araştırma Potansiyeli

Süperiletken

Elektron

Hızlandırıcısı 0 - 40 MeV ,

0-1 (1.5) mA

40 (60) kW

cw / atmalı

Serbest Elektron lazeri 3-250 µm (infrared)

• Malzeme Bilimi, Biyofizik, Biyokimya, Medikal...

Maks. 30 MeV• Nükleer araştırmalar, Radyasyona dayanıklılık

Gama ışını kaynaklı pozitron spektroskopisi

Frenleme Işınımı

Elektron Demeti

250 KeV- 40 MeV

• Radyobiyoloji, Dedektör araştırmaları, Thomson saçılması, Elektron kırınımı

10 -300 keV• Malzeme bilimi, Yarıiletken teknolojisi

Pozitron Demeti

X - Işını Demeti 10-100 keV

• Radyasyon fiziği, Radyobiyoloji

Nötron Demeti 0 -30 MeV

• Fizyon araştırmaları, malzeme, nükleer fizik…

THz Işınımı 0.1 – 3 THz

• Malzeme Bilimi, Dedektör araştırmaları



THM Projesi Kapsamında Tasarlanan Tesisler

Sinkrotron Işınımı Tesisi (TURKAY)

SASE Serbest Elektron Lazeri Tesisi (TURKSEL)

Proton Hızlandırıcısı Tesisi (TURKPRO)

Parçacık Fabrikası Tesisi (TURKFAB)



THM Tesisleri ve Sunacakları İmkanlar Tesis Adı Sunacağı İmkanlar

1 Elektron Hızlandırıcı&Işınım Tesisi (TARLA)

40 MeV doğrusal elektron hızlandırıcısı

Kurulmakta (Gölbaşı, Ankara)

Elektron demeti, frenleme ışınımı ve infrared

serbest elektron lazerleri ile malzeme bilimi, lazer

ve fotonik, izotop üretimi, savunma sanayii, nükleer

spektroskopi, astrofizik, ziraat, çevre, kimya, ilaç, tıp,

nanoteknoloji, biyoteknoloji, genetik, uzaya ve enerji

vb. alanlarda ileri düzeyli Ar-Ge ve teknoloji

geliştirme imkanı sunacak

2 Sinkrotron Işınım Tesisi (TURKAY)

3 GeV elektron sinkrotronu

Tasarlandı

Sinkrotron ışınımı ile malzeme, kimya, nano ve biyo

teknoloji, çevre, fotonik, arkeoloji, nükleer, tıp vb.

alanlarda ileri düzeyli Ar-Ge ve teknoloji geliştirme

imkanı sunacak

3 Proton Hızlandırıcı Tesisi (TURKPRO)

3-2000 MeV doğrusal

Proton hızlandırıcısı

Tasarlandı

Proton ve nötron demetleri ile malzeme, nükleer,

uzay, savunma, tıp, nano ve biyo teknoloji, endüstri

ve mühendislik vb. alanlarda ileri düzeyli Ar-Ge ve

teknoloji geliştirme imkanı sunacak

4 SASE SEL Tesisi (TURKSEL)

1-6 GeV doğrusal elektron

hızlandırıcısı

Tasarlandı

UV ve X-Işını bölgesinde serbest elektron lazerleri

ile malzeme, nano ve biyo teknoloji, atom ve molekül

fiziği, tıp, çevre, fotonik, kimya vb. alanlarda ileri

düzeyli Ar-Ge ve teknoloji geliştirme imkanı sunacak

5 Parçacık Fabrikası Tesisi (TURKFAB)

1 GeV elektron, 3.6 GeV pozitron demeti

Tasarlandı

Elektron ve pozitron demetlerinin çarpıştırılması

ile madde ile ilgili araştırmalara, hızlandırıcı,

dedektör ve veri işleme, uzay, nükleer vb. ileri düzeyli

Ar-Ge ve teknoloji geliştirme imkanı sunacak.



THM Projesinin Ana Çıktıları (1998-2018)

Ulusal Hızlandırıcı Merkezi (THM) Vizyonu ve Misyonu Oluşturuldu THM İçin Fizibilite ve Genel Tasarım Aşamaları Tamamlandı (1998-2005) Yaygınlaştırılmış Ulusal ve Uluslararası Proje (YUUP) Formatına Geçildi (2006) TARLA Teknik ve Kullanıcı Komiteleri kuruldu (2008) Uluslararası Bilimsel Danışma Komitesi (ISAC) Kuruldu (2009) Uluslararası Makine Danışma Komitesi (IMAC) Kuruldu (2009) Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü (HTE) Kuruldu (26.02.2010) HTE ve TARLA Hizmet Binaları Hizmete Açıldı (09.05.2011) Sinkrotron Işınımı Kullanıcı Komitesi Kuruldu (2001) TARLA Tesisi Kurulumu Sürdürüldü, İlk Demet 2013’te Elde Edildi THM Sinkrotron Işınımı Tesisinin (TURKAY) Teknik Tasarımı Yapıldı (2006-2015) THM SASE SEL Tesisinin (TURKSEL) Teknik Tasarımı Yapıldı (2006-2015) THM Proton Hızlandırıcı Tesisinin (TURKPRO) Teknik Tasarımı Yapıldı (2006-2015) THM Parçacık Çarpıştırıcısı Tesisinin (TURFAB) Teknik Tasarımı Yapıldı (2006-2015) Dünyanın Önde Gelen Hızlandırıcı Merkezleri İle İşbirliği Anlaşmaları İmzalandı 400’ün üzerinde Uluslararası Bilimsel Çalışma Ziyareti Gerçekleştirildi (1998-2018) 200’ün Üzerinde Yüksek Lisans ve Doktora Tezi Tamamlandı (1998-2018) 12 Adet THM-YUUP Projesi Çalıştayı Gerçekleştirildi (2006-2015) 22 Adet THM-YUUP Projesi Yönetim Kurulu Toplantısı Gerçekleştirildi (2006-2015) 6 Adet Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK) Gerçekleştirildi 12 Adet Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Dedektörleri Yaz Okulu (UPHDYO) Gerçekleştirildi36



TARLA’da (ve kurulduğu zaman THM tesislerinde) yapılan araştırmalar ve geliştirilen teknolojiler ile

ülkemiz enerji, iletişim, elektronik, bilgisayar, malzeme, savunma, ilaç, çevre, uzay, sağlık, ulaşım

vb alanlarda gelişmiş ülkeler arasındaki yerini alacak ve dışa bağımlılığını minimum seviyeye

indirecektir.

THM-TARLA ile ülkemiz ve bölgemiz araştırmacıları disiplinlerarası Ar-Ge ve Teknoloji Geliştirme

çalışmaları için ileri, güçlü ve modern araçlara kavuşacaktır.

THM-TARLA, ülkemizin bilim ve teknolojideki gelişmişlik göstergelerinde gelişmiş dünyayı

yakalamasında önemli bir rol oynayacaktır.

TARLA&HTE’nin 6550 sayılı Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun kapsamında ulusal

merkez olarak yeni bir tüzel yapıya kavuşması beklenmektedir. Yeni statü ile yeni yönetim, destek ve

denetim mekanizmaları devreye girecektir.

Ulusal Merkez statüsünün kazanılmasına yönelik olarak 2017 yılında başlatılan çalışmalar kapsamında

CB Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB) ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (TÜBİTAK) tarafından

11.06.2018 tarihinde gerçekleştirilen saha incelemesinin ardından, Ulusal Araştırma Altyapıları Üst

Kurulu TARLA&HTE’nin Ulusal Merkez adaylığını 28.02.2019 tarihinde onaylamış, hazırlanan ilgili

protokol ve dökümanlar 28.05.2019 tarihinde TUBİTAK’a sunulmuştur. Yeni statünün onaylanarak 2019

yılı içinde yürürlüğe girmesi beklenmektedir.

Sonuçta; Ankara Ü. TARLA&HTE Hızlandırıcı ve Işınım alanında «Ulusal Merkez» statüsünü

kazanmış olacaktır.

Diğer Ulusal Merkezler: Bilkent Ü. UNAM, Sabancı Ü. SUNUM, ODTÜ MEMS ve 9 Eylül Ü. BİYOTIP


THM-TARLA’nın Önemi ve Ulusal Merkez Statüsü


• I. Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK-I)

25-26 Ekim 2001, TAEK, Ankara

• II. Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK-II)

07-09 Haziran 2004, ATO, Ankara

• III. Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK-III)17-19 Eylül 2007, Bodrum

• IV. Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK-IV)30 Ağustos - 1 Eylül 2010, Bodrum

• V. Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK-V)07-09 Eylül 2013, Bodrum

• VI. Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK-VI)29-30 Ağustos 2016, Bodrum

• VII. Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongresi (UPHUK-VII)02-03 Eylül 2019, Bodrum

Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Uygulamaları Kongreleri

https://indico.tarla.org.tr

https://tarla.org.tr/2154-2/


• I. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHDYO-I)4-9 Temmuz 2005, Ankara Üniversitesi, Ankara

• II. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHDYO-II)18-24 Eylül 2006, Bodrum

• III. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHDYO-III)20-24 Eylül 2007, Bodrum

• IV. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHDYO-IV)01-05 Eylül 2008, Bodrum

• V. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHDYO-V)28 Agustos – 03 Eylül 2009, Bodrum

• VI. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHDYO-VI)02 -07 Eylül 2010, Bodrum

Ulusal Parçacık Hızlandırıcıları ve Dedektörleri Yaz Okulları


• VIII. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHYO-VIII)10-15 Eylül 2012, Bodrum

• IX. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHYO-IX)10-15 Eylül 2013, Bodrum

• X. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHYO-X)14-19 Temmuz 2014, Bodrum

• XI. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHYO-XI)29 Ağustos - 4 Eylül 2016, Bodrum

• XII. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHYO-XII)2-7 Temmuz 2018, HTE, Ankara Üniversitesi

• XIII. ULUSAL PARÇACIK HIZLANDIRICILARI VE DEDEKTÖRLERİ YAZ OKULU (UPHYO-XII)8-13 Temmuz 2019, HTE, Ankara Üniversitesi

https://indico.tarla.org.tr


https://tarla.org.tr/2154-2/



UPHDYO-I, 2005

UPHDYO-X, 2014

UPHDYO-IX, 2013

UPHDYO-VIII, 2012UPHDYO-VII, 2011UPHDYO-VI, 2010

UPHDYO-V, 2009UPHDYO-IV, 2008UPHDYO-III, 2007

UPHDYO-XI, 2016

UPHDYO-XII, 2018


Dünyadaki Hızlandırıcı Komiteleri

Asian Committee For Future Accelerators (ACFA)http://www.acfa-forum.net

European Committee For Future Accelerators (ECFA)Plenary ECFA (PECFA), Restricted ECFA (RECFA)http://ecfa.web.cern.ch

RECFA Country Visit to Turkey, 6-7 Ekim 2017, Boğaziçi Üniv., İstanbulhttps://indico.cern.ch/event/658901/

International Committee For Future Accelerators (ICFA)http://www.fnal.gov/directorate/icfa

http://www.acfa-forum.net/http://ecfa.web.cern.ch/https://indico.cern.ch/event/658901/http://www.fnal.gov/directorate/icfa


Başlıca Uluslararası Konferanslar (Jacow.org)

IPAC (since 2010) : (EPAC (88-08)+PAC (65-09)+APAC (98-07)

International Particle Accelerator Conference

LINAC: Int. Linear Accelerator Conference

IBIC: Int. Beam Intsrumentation Conference

ICAP: Int. Computational Accelerator Physics Conference

FEL: Int. Free Electron Laser Conference

SRF: Int. Conference on RF Superconductivity


Uluslararası Okullar ve Öğrenci Programları

CAS: CERN Accelerator School

JUAS: Joint Universites Accelerator School

USPAS: United States Particle Accelerator School

CERN Summer Student Programme

CERN Technical Student Programme

DESY Summer Student Programme


Sonuç


Hızlandırıcı ve ışınım teknolojileri 21. yüzyılın jenerik teknolojilerindendir.

20. yüzyılın başlarında atomdan çıkartılan bilgi ve kuantum mekaniğinasıl 20. yüzyılın teknolojilerini doğurduysa, 21. yüzyılda da atom çekirdeğinden çıkartılan bilgiler 21. yüzyılın teknolojilerini doğuracaktır.!

Türkiye’nin 2015’te dünyada bilim ve teknolojinin lokomotifi olan CERN’eortak üyeliği, ülkemiz bilim ve sanayi çevrelerinde hızlandırıcı teknolojilerine ilgiyi tetiklemiştir. CERN’e ortaklık, bilgi ve teknoloji transferi için çok iyi kullanılmalıdır.

Türkiye, ancak ve ancak 21. yüzyılın jenerik teknolojilerinde dünya ile işbirliğine açık, iyi planlanmış ve hızlı şekilde uygulamaya konulacak bir politika dahilinde yapılacak ileri düzeyli Ar-Ge çalışmaları ve buna dayalı geliştirilecek ileri teknoloji ürünleri ile dünyanın en büyük ilk 10 ekonomisinden birisi haline gelerek refaha ulaşabilir.

Hızlandırıcı teknolojilerinin ülkemizde de geliştirilmesi ve daha yaygın ve etkin kullanımı için Türk Hızlandırıcı Merkezi mutlaka kurulmalı, CERN’e tam üye olunmalıve jenerik teknoloji alanlarında Ulusal Merkezler oluşturulmalıdır.

TARLA&HTE’nin Ulusal Merkez olarak tanınması THM’nin yolunu açmıştır. THM gibi dünya çapında bir hızlandırıcı merkezini kurma hedefini ortaya koymak ülkemizin kalkınma hedefleri açısından büyük bir adım olmuş ve bu tür hedeflere ancak ve ancak disiplinler arası işbirliği ve uzman insan gücü ile ulaşılabileceği gerçeğini gözler önüne sermiştir.


Bilim Şehitleri


Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesinin Isparta Süleyman Demirel Üniversitesindegerçekleştirilecek olan IV. Çalıştayına katılmak üzere 30 Kasım 2007 günüİstanbul’dan gelirken Isparta yakınlarında meydana gelen uçak kazasındakaybettiğimiz değerli Bilim İnsanlarımız.

Ruhları şad, mekanları cennet olsun…

TFD Prof. Dr. Engin ARIK Bilim İnsanı Ödülü TFD Berkol DOĞAN En İyi Deneysel Poster Bildiri Ödülü TFD Engin ABAT En İyi Kuramsal Poster Bildiri Ödülü


Teşekkür


DPT, Kalkınma Bakanlığı ve CB SBB’na, Ankara Üniversitesi Rektörlüğüne, THM Projesi Üyesi Üniversitelerin Rektörlüklerine,Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü Müdürlüğüne,Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanlığına,Türk Fizik Derneği Başkanlığına,THM Projesi Üyelerine ve Danışma Komitelerine,TARLA Projesi Üyelerine,Çalışmalara destek olan meslektaşlarımıza, öğrencilerimize ve yardımcı olan yöneticilerimize Türkiye’nin Hızlandırıcı yolculuğuna yaptıkları katkılar için çok teşekkür ediyorum.


Teşekkür


XIII. UPHDYO Düzenleme ve Bilim Kurulu Üyelerine katkıları ve destekleri için teşekkür

ediyor,

XIII. UPHDYO’na katılan öğrencilerimize öğrencilik ve meslek yaşamlarında

üstün başarılar ve mutluluklar diliyorum.

new tfd xiii. uphdyo açılış dersi - tarla (indico) · 2019. 8. 22. · tfd xiii. uphdyo...

Documents