natura 2000 - silesia-region.pl · celem tworzenia sieci jest ochrona różnorodności biologicznej...

II. 4. OSTOJE PRZYRODY OŻYWIONEJ

Pod pojęciem ostoi przyrody należy rozumieć przestrzeń wyróżniającą się spośród otoczenia tym, że jest ona miejscem występowania szczególnie cennych gatunków roślin, zwierząt, siedlisk lub innych wartości przyrody, które są kryterium lub motywacją dla ich wyodrębnienia.

Ostoje przyrody wyznaczane są w oparciu o różne kryteria, ustalane i definiowane odrębnie przez poszczególne zespoły przyrodników. W niniejszym opracowaniu przedstawiono ogólnopolskie programy wyznaczania ostoi oraz ostoje wyodrębnione dla potrzeb planu zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego przez specjalistów z różnych dziedzin przyrodoznawstwa.

NATURA 2000

Założenia i cele programu NATURA 2000

NATURA 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna obszarów chronionych tworzona na terytorium Unii Europejskiej na podstawie art. 3 Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa). W skład sieci NATURA 2000 wchodzą specjalne obszary ochrony (SOO), wyznaczane zgodnie z zapisami Dyrektywy Siedliskowej oraz obszary specjalnej ochrony (OSO), sklasyfikowane zgodnie z Dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia).

Celem tworzenia sieci jest ochrona różnorodności biologicznej poprzez zachowanie siedlisk naturalnych oraz gatunków dzikiej flory i fauny, będących przedmiotem zaintereso-wania Wspólnot Europejskich, w stanie sprzyjającym ochronie w ich naturalnym zasięgu lub – tam, gdzie to stosowne – odtworzenie takiego stanu. Realizacja wyznaczonego celu odbywa się poprzez: tworzenie obszarów chronionych, utrzymywanie i zagospodarowywanie zgodnie z wymaganiami ekologicznymi siedlisk w strefach chronionych i poza nimi, odtwa-rzanie zniszczonych biotopów oraz tworzenie biotopów.

Koncepcja sieci NATURA 2000, zawarta w Dyrektywie Siedliskowej, jest przykładem systemowego podejścia do ochrony przyrody, które może być wzorcem tworzenia racjo-nalnej sieci obszarów chronionych na każdym poziomie zarządzania. Koncepcja ta jest kompletna pod względem metodycznym i naukowym (jednoznaczny dobór gatunków i sie-dlisk oraz dokładnie określone kryteria oceny i wyboru obiektów do ochrony) oraz spójna prawnie, administracyjnie, społecznie, finansowo i przestrzennie. Zapewnia ona wyznaczenie w ściśle określonym czasie sieci obiektów chroniących gatunki: zagrożone wyginięciem i po-datne na zagrożenie, uznane za rzadkie, endemiczne i wymagające specjalnej uwagi oraz gatunki o pierwszorzędnym znaczeniu („szybka ścieżka ochrony”), a także siedliska: zagro-żone zanikiem, które mają niewielki zasięg naturalny, stanowią wybitne przykłady typowych cech jednego lub więcej regionów biogeograficznych oraz siedliska o pierwszorzędnym zna-czeniu („szybka ścieżka ochrony”).

Obiekty sieci NATURA 2000 mogą być również wyznaczane dla siedlisk i gatunków już zanikłych, w celu ich odtworzenia i restytucji. Dyrektywa Siedliskowa nakłada także na kraje członkowskie Unii Europejskiej obowiązek zapewnienia ekologicznej spójności sieci NA-TURA 2000.

84

Wyznaczanie obiektów i tworzenie sieci

Sieć NATURA 2000 składa się z obiektów, w których znajdują się rodzaje siedlisk naturalnych wymienionych w załączniku I i siedliska gatunków wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej (specjalne obszary ochrony – SOO zwane potocznie ostojami siedliskowymi) oraz z obiektów, w których występują siedliska gatunków ptaków o znaczeniu europejskim, wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej (obszary specjalnej ochrony – OSO nazywane ostojami ptasimi ).

Ostoje siedliskowe tworzone są w oparciu o art. 3 Dyrektywy Siedliskowej w celu ochrony siedlisk oraz gatunków dzikiej fauny i flory, będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. W pierwszej kolejności ochroną obejmowane są rodzaje siedlisk i gatunki priorytetowe, czyli takie, w stosunku do których Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzial-ność z powodu zagrożenia zanikiem oraz wielkości ich naturalnego zasięgu, mieszczącego się w obrębie europejskich terytoriów państw członkowskich.

Ocena i wybór ostoi siedliskowych dokonywany jest w oparciu o szczegółowe kryteria i subkryteria, zawarte w załączniku III Dyrektywy Siedliskowej. Dla potrzeb wstępnego typo-wania obiektów jako specjalnych obszarów ochrony zostały opracowane w Polsce przez koordynatorów krajowych (Instytut Przyrody PAN w Krakowie) specjalne kryteria waloryza-cyjne.

Ostoje ptasie wyznaczane są w oparciu o art. 3 i 4 Dyrektywy Ptasiej w celu zacho-wania, utrzymania lub odtworzenia dostatecznego zróżnicowania i obszaru siedlisk dla wszystkich gatunków ptaków o znaczeniu europejskim. Dyrektywa Ptasia nie precyzuje kryteriów wyznaczania obszarów specjalnej ochrony. Są one typowane przez ekspertów krajowych w oparciu o metodykę wyznaczania ostoi ptaków i kryteria waloryzacji stosowane w Unii Europejskiej przez BirdLife International (zob. Gromadzki M. i in. 2002. Sieć ostoi ptaków w Polsce. OTOP, Gdańsk).

W tworzeniu sieci biorą udział wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej, proporcjonalnie do reprezentacji na terytorium każdego z nich rodzajów siedlisk naturalnych i siedlisk gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Na podstawie kryteriów, zawartych w załączniku III (etap 1) Dyrektywy Siedliskowej, każde państwo zgła-sza do Komisji Europejskiej spis terenów kwalifikujących się jako obiekty będące przed-miotem zainteresowania UE. Po zatwierdzeniu każdego obiektu ważnego dla Wspólnoty, państwa członkowskie jak najszybciej, nie później niż w ciągu sześciu lat (a więc do roku 2004), wyznaczają ten obiekt jako specjalny obszar ochrony (SOO).

Ostoje siedliskowe w województwie śląskim

Z terenu województwa śląskiego wytypowano jako potencjalne ostoje siedliskowe (SOO) 13 obszarów położonych w całości na obszarze województwa (Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Cieszyńskie Źródła Tufowe, Dolina Małej Panwi, Graniczny Meander Odry, Ostoja Goczałkowicka, Ostoja Olsztyńsko-Mirowska, Ostoja Złotopotocka, Sodowa Góra, Stawy Łężczok, Suchy Młyn, Szachownica, Sztolnie Blachówka). W granicach województwa znaj-dują się także: przeważająca część ostoi Środkowojurajskiej oraz 14% powierzchni ostoi Pustynia Błędowska wyznaczonej na terenie województwa małopolskiego (tabela II.4./1; ryc.II.4./1).

Z wykazu gatunków i siedlisk zawartych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej (DP) oraz w załącznikach I i II Dyrektywy Siedliskowej (DS) wynika, że w województwie śląskim ostoje siedliskowe i ostoje ptasie mogą być wytypowane dla 165 gatunków roślin i zwierząt oraz 44 rodzajów siedlisk.

85

Tabela II.4./1 Wykaz specjalnych obszarów ochrony (SOO) sieci NATURA 2000 yznaczonych w województwie śląskim w

Nazwa ostoi (SOO) Powierz-chnia [ha]

Liczba siedlisk z Zał. I

Dyrektywy Siedliskowej

Wykaz stwierdzonych

siedlisk zał. I DS wg symboli

Liczba gatunków z Zał. II

Dyrektywy Siedliskowej

Wykaz gatunków z zał.II DS

Beskid Śląski 35870 19 (6) 3220, 3230, 6210*, 6230*, 6430, 6510, 6520, 7110*, 7230, 8220, 8310, 9110, 9130, 917P, ,9180*, 91D0*, 91E0*, 91F0, 9410

16 (3) ssaki: wilk, ryś, wydra, niedźwiedź brunatny, nocek duży, podkowiec mały

płazy: kumak nizinny, kumak górski, traszka grzebieniasta, traszka karpacka,

ryby: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy

bezkręgowce: kozioróg dębosz, jelonek rogacz, biegacz urozmaicony

Beskid Żywiecki 38370 22 (6) 3220, 4030, 4060, 407P*, 6210*, 6230*, 6430, 6510, 6520, 7110*, 7140, P25, 7230, 8310, 9110, 9130, 9140, 917P, 9180*, 91E0*, 9410

13 (2) ssaki: wilk, wydra, ryś, niedźwiedź, darniówka tatrzańska, nocek duży

płazy: kumak górski, traszka grzebieniasta, traszka karpacka

Ryby: minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy, brzanka

Rośliny: obuwik pospolity

Cieszyńskie Źródła Tufowe

264 9(2) 3150, 6510, 7220*, 7230, 9110, 9130, 9170, 91E0*, 91F0

2 płazy: traszka grzebieniasta, kumak nizinny

Dolina Małej Panwi 17324 10 (2) 3130, 3150, 3160, 6410, 6510, 7140, 7150, 7230, 91D0*, 91E0*

7 ssaki: bóbr, wydra

płazy: traszka grzebieniasta

ryby: minóg strumieniowy, piskorz, różanka

bezkręgowce: zalotka większa

Graniczny meander Odry

165,6 6(1) 3150, 3260, 6430, 6510, 91E0*, 91F0

2 Bezkręgowce: modraszek nausitous, pachnica dębowa

86

Ostoja Goczałkowicka

1132 6(2) 3150, 6430, 6510, 7230, 91D0*, 91E0*

5 ssaki: bóbr, wydra

płazy: kumak nizinny

gady: żółw błotny

ryby: piskorz Ostoja Olsztyńsko-Mirowska

2244 12 (3) 2330, 5130, 6210*, 6510, 8160*, 8210, 8310, 9110, 9130, 9150, 917P, 91I0*,

11 nietoperze: mopek, nocek duży, nocek łydkowłosy, nocek orzęsiony, nocek Bechsteina, podkowiec mały,

płazy: traszka grzebieniasta, kumak nizinny

bezkręgowce: modraszek teleius, ślimak ostrokrawędzisty

rośliny: przytulia krakowska

Ostoja Środkowojurajska

57691 17 (3) 2330, 4030, 5230, 6210*, 6410, 6430, 6510, 7140, 7230, 8210, 8310, 9110, 9130, 9150, 9170, 9180*, 91E0*

4 nietoperze: nocek duży, nocek łydkowłosy, podkowiec mały

rośliny: warzucha polska, Drepanocladus vernicosus

Ostoja Złotopotocka

4619 10 (1) 2330, 6510, 8210, 8310, 9110, 9130, 917P, 91E0*, 9150, 9190

13 (1) nietoperze:mopek, nocek duży, nocek Bechsteina, nocek łydkowłosy, nocek orzęsiony podkowiec duży, podkowiec mały,

płazy: traszka grzebieniatsa, kumak nizinny,

ryby: głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy

bezkręgowce: jelonek rogacz., pachnica dębowa*

rośliny: warzucha polskaPodziemia Tarnogórsko-Bytomskie

3473 1 8310 1 nietoperze: nocek duży

Pustynia Błędowska

2006,82 4(2) 2330, 6120, 91D0*, 91E0*

87

Sodowa Góra 38 1 6210 1 rośliny: sasanka otwarta Stawy Łężczok 695 9 (1) 3130, 3150, 6410,

6430, 6510, 7140, 917P, 91E0*, 91F0,

7 (1) płazy: kumak nizinny, traszka grzebieniasta

bezkręgowce: modraszek telejus, pachnica dębowa*

ssaki: nocek duży

ryby: piskorz

rośliny: aldrowanda pęcherzykowata

Suchy Młyn 1485 7 (2) 2330, 3150, 6430, 6510, 7140, 91E0*, 91D0*

5 rośliny: języczka syberyjska

ssaki: bóbr, wydra

ryby: głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy

Szachownica 13 3 6210, 8310, 9170 4 nietoperze: nocek duży, nocek łydkowłosy, nocek Bechsteina, mopek

Źródło: Cierlik G. i in. Przyroda Górnego Śląska 27-30/2002 oraz dane Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Wojewódzkiego Zespołu Realizacyjnego i Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska

* - gatunek lub siedlisko priorytetowe: 1 - ostoja położona na terenie województw: śląskiego i małopolskiego, w tym 3929 ha w województwie śląskim; 2 – ostoja położona na terenie województw: śląskiego i małopolskiego, w tym ok. 280 ha w woj. śląskim; w nawiasie podano liczbę siedlisk i gatunków priorytetowych

Beskid Śląski

Obszar obejmuje masywy Czantorii (995 m n.p.m.) i Baraniej Góry (1220 m n.p.m.) w Beskidzie Śląskim, pokrywając się z granicami Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Na terenie ostoi stwierdzono 19 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Do najważniejszych, siedlisk leśnych należą: kwaśna buczyna górska, żyzna buczyna górska, bór górnoreglowy, dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy oraz odnaleziona niedawno unikalna górska świerczyna na torfie∗, mająca w Beskidzie Śląskim centrum swego występowania w Polsce. Wzdłuż potoków rozwijają się laski olszynki karpackiej*. W piętrze pogórza zachowały się fragmenty grądów oraz łęgów podgórskich*, olchowo-jesionowych* i wiązowo-jesionowych. Roślinność nieleśna jest zróżnicowana i bogata. Spośród siedlisk z załącznika I DS należy zwrócić uwagę na: roślinność zielną i drzewiastą porastającą brzegi potoków, zbiorowiska ziołoroślowe, łąki niżowe i kośne łąki górskie, moczary alkaliczne oraz murawy bliźniczkowe* i niewielkie płaty torfowisk wysokich* Ostoja jest miejscem występowania 16 gatunków zwierząt wymienionych w załączniku II DS, w tym puszczań-skich: wilka (6-10 osobników), rysia (1-2 osobników) i niedźwiedzia brunatnego* oraz rzad-kich bezkręgowców: jelonka rogacza, kozioroga dębosza, pachnicy dębowej* i nadobnicy alpejskiej* (od dawna jednak nie obserwowanej). Stwierdzono tu także 16 gatunków z za-łącznika I DP, w tym: głuszca, jarząbka, cietrzewia, dzięcioła białogrzbietego, puchacza,

∗ gatunek lub siedlisko priorytetowe

88

sóweczkę i puszczyka uralskiego. Ponadto, w ostoi zlokalizowane są stanowiska innych zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt bezkręgowych. Interesująca przyrodniczo jest Góra Tuł (nie istniejący już rezerwat przyrody, utworzony w roku 1948) z licznymi gatunkami storczyków i murawami kserotermicznymi*.

Beskid Żywiecki

Ostoja położona jest w zachodniej części Beskidu Żywieckiego, znajdującej się w gra-nicach Żywieckiego Parku Krajobrazowego oraz w południowej części Kotliny Żywieckiej, będącej w otulinie tego parku. Obszar ten obejmuje grupę Pilska (1557 m n.p.m.) i Wielkiej Raczy (1236 m n.p.m.) oraz interesujący ostaniec denudacyjny – Górę Grojec (612 m n.p.m.) w Żywcu. Roślinność ostoi jest bardzo bogata. Stwierdzono tu 22 siedliska z zał.I DS., w tym 6 priorytetowych. Przeważają zbiorowiska leśne, które pokrywają około 80% powierzchni stoi. Fragmenty naturalnych lasów zachowały się na Pilsku, Romance, Oszuście i w grupie Wielkiej Raczy. W piętrze subalpejskim występują zarośla z jarzębina w odmianie nagiej, borówczyska bażynowe i zarośla kosodrzewiny* – wymienione w załączniku II DS, które w omawianej ostoi mają jedyne stanowiska w województwie śląskim. Spośród siedlisk leśnych z załącznika II DS, w ostoi stwierdzono: podgórski łęg jesionowy*, olszynkę karpac-ką*, grąd, kwaśną buczynę górską, żyzną buczynę górską, jaworzynę ziołoroślową, ja-worzynę z miesiącznicą trwałą*, jaworzynę karpacką* oraz doloreglowy bór jodłowo-świe-rkowy i bór górnoreglowy. Roślinność nieleśną z załącznika II DS reprezentują: murawa bliź-niczkowa*, zbiorowiska ziołoroślowe, niżowe i górskie łąki kośne, roślinność zielna i drze-wiasta wzdłuż potoków, moczary alkaliczne, torfowiska przejściowe oraz bardzo rzadkie torfowiska wysokie* – stwierdzone na spłaszczeniach stokowych, wierzchowinach grzbie-towych i w zagłębieniach osuwiskowych na halach Cebulowej, Kornienieckiej i Miziowej oraz w Kotlinie Żywieckiej (Stawek na Kosarach pod Hyćkowcem). Niezwykle rzadkie są również murawy kserotermiczne*, których największe płaty rozwijają się na stokach Grojca. Badania florystyczne wykazały obecność około 1000 gatunków roślin naczyniowych, w tym ponad 150 typowo górskich. Z załącznika II DS stwierdzono tu obuwika pospolitego, a do rzadkich należą m.in.: czosnej syberyjski, niebielistka trwała alpejska, tojad lisi. Ostoja jest matecznikiem niedźwiedzia* (do 5 osobników), wilka (ponad 10 osobników) i rysia (3-4 tery-toria), występuje tu ponadto 8 innych gatunków kręgowców z załącznika II DS. Bezkręgowce z tego załącznika są reprezentowane przez Phryganophilus ruficollis*.

Cieszyńskie Źródła Tufowe

Ostoja położona w zachodniej części Pogórza Śląskiego. W skład ostoi wchodzą 4 obszary aktywnych współcześnie źródlisk z depozycją martwicy wapiennej (tufów wa-piennych i trawertynów) i towarzyszącą im typową florą mszaków (ze związku Cratoneurion) – Morzyk (Grodziec, gmina Jasienica), Góra Jasieniowa (na pograniczu Goleszowa, Dzięgielowa i Cisownicy, gm. Goleszów), Kamieniec (między Ogrodzoną i Gudołwami, gm. Dębowiec) i Skarpa Wiślicka (Wiślica, gm. Skoczów). Ostoja jest obecnie najlepiej zachowanym i jedynym wykształconym na taką skalę obszarem występowania czynnych tufów wapiennych w regionie i jednym z nielicznych w Polsce. Na terenie ostoi występuje 9 siedlisk z zał. I DS oraz 2 gatunki płazów z zał. II DS.

Dolina Małej Panwi

Obszar zlokalizowany we wschodniej części Równiny Opolskiej obejmuje dolinę meandrującej rzeki nizinnej – Małej Panwi, rozcinającej rozległe tereny piaszczyste z licz-nymi wydmami śródlądowymi, porośnięte na przeważającej powierzchni borami. Ostoja stanowi przedłużenie ostoi „Dolina Małej Panwi” wytypowanej z terenu województwa opolskiego. Dominującym typem roślinności są zbiorowiska leśne, głównie bory świeże i wil-gotne. W obniżeniach między wydmowych wykształciły się torfowiska przejściowe i trzęsa-

89

wiska oraz bory bagienne. W obrębie ostoi występuje 10 siedlisk z zał. I DS. w tym 2 prio-rytetowe. Do najciekawszych należą oligo-mezotroficzne wody stojące z roślinnością z Lito-relletea uniflorae, moczary alkaliczne i zagłębienia torfowe z Rhynchosporion oraz łąki trzęślicowe. Na terenie ostoi żyje 7 gatunków zwierząt z zał. II DS. Swoje miejsca lęgowe mają tu liczne gatunki ptaków z zał. I DP min. bielik, cietrzew, włochatka, bocian czarny.

Graniczny meander Odry

Cześć doliny Odry na polsko-czeskiej granicy. Obszar obejmuje naturalnie meandru-jący fragment doliny wraz z fragmentami zachowanych siedlisk nadrzecznymi (lasy łęgowe, zarośla wierzbowe, szuwary i podmokłe łąki). Teren jest prawie corocznie zalewany. Cały ob-szar stanowi potencjalne siedlisko lasów łęgowych. Wskutek długotrwałej antropopresji obszar jest znacznie przekształcony, zachował jednak duży potencjał do regeneracji swoich walorów przyrodniczych. Na terenie ostoi stwierdzono 6 siedlisk z zał. I DS. Obszar stanowi kontynuację ostoi wyznaczonej na terenie Republiki Czeskiej.

Ostoja Goczałkowicka

Ostoja Goczłkowicka leży na terenie gmin: Chybie, Goczałkowice i Strumień. Obejmuje zachodnią część Zbiornika Goczałkowickiego oraz część jego obrzeży północnych i połud-niowych wraz z ujściem Bajerki. Część lądowo-bagienna ostoi, zajmująca około 50% jej powierzchni, pokryta jest zaroślami wierzbowymi, wilgotnymi borami trzcinnikowymi i łegami przystrumykowymi oraz roślinnością szuwarową i zbiorowiskami łąkowymi. Zachodnia zatoka zbiornika jest wypłycona, a poziom wód podlega silnym wahaniom sezonowym docho-dzącym do 4m. Ostoja ma kapitalne znaczenie jako miejsce potencjalnej restytucji rośliny wymarłej w Polsce na stanowiskach naturalnych – marsylii czterolistnej, gatunku figu-rującego w załączniku II DS. Na terenie ostoi występuje 6 siedlisk z załącznika I DS., w tym 2 priorytetowe oraz 5 gatunków zwierząt z zał. II DS.

Ostoja Olsztyńsko-Mirowska

Ostoja położona jest na wschód od Częstochowy, na północnym krańcu Wyżyny Częstochowskiej, w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Obejmuje szereg izolowanych wzgórz wapiennych, których szczyty zwieńczone są ostańcami skalnymi. W wyniku wietrzenia i erozji skał, u podnóży ostańców tworzą się niewielkie rumowiska wa-pienne*. W wyniku procesów krasowych powstały tu liczne jaskinie, o długości ponad 100 m, z bardzo bogatą szatą naciekową. Zbocza wzniesień porośnięte są lasami liściastymi – grądami, kwaśnymi, żyznymi i ciepłolubnymi buczynami oraz – bardzo rzadko – świetlistą dąbrową*. Dużą powierzchnię zajmują bory sosnowe, spotyka się także stare drzewostany modrzewia polskiego – gatunku umieszczonego w Czerwonej liście gatunków zagrożonych IUCN. Nasłonecznione i wylesione zbocza porośnięte są murawami kserotermicznymi* oraz malowniczymi formacjami jałowca pospolitego. Spośród występujących w ostoi siedlisk 12 figuruje w zał.I DS. Na wzgórzach wokół Olsztyna znajduje się stanowisko endemicznego dla Polski gatunku – przytulii krakowskiej. W ostoi stwierdzono również obuwika pospolitego, gatunku z załącznika II DS. Jaskinie są miejscem zimowania 14 gatunków nietoperzy, w tym 6 z załącznika II DS. W Jaskini pod Sokolą Górą żyją dwa endemiczne i jedyne w naszej faunie gatunki chrząszczy troglobiontycznych z rodzajów Choleva i Catops. Spośród gadów wymienionych w tym załączniku, stwierdzono tu obecność traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego. W obrębie ostoi występują bardzo licznie chronione i rzadkie gatunki roślin naczyniowych i zarodnikowych oraz bezkręgowców. Lęgnie się tu także 8 gatunków ptaków wymienionych w załączniku I DP.

90

Ostoja Środkowojurajska

Ostoja położona na południe od Ogrodzieńca, w środkowej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej, w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Występują w niej łagodne wzniesienia zbudowane ze skał jurajskich, poprzecinane dolinami pochodzenia erozyjno-denudacyjnego. Na grzbietach wzniesień znajdują się liczne ostańce wapienne z roślinnością naskalną, w większości otoczone lasami liściastymi. Na obszarze ostoi występuje 17 siedlisk z zał. I DS., w tym 3 priorytetowe. Są to głównie buczyny: sudecka, storczykowa i kwaśna buczyna niżowa oraz jaworzyna górska*. Na terenach wylesionych ostańcom wapiennym towarzyszą bogate florystycznie murawy kserotermiczne*. W skra-sowiałych skałach często spotkać można jaskinie z bogatą szatą naciekową, w których zimują nietoperze (w tym priorytetowe: nocek łydkowłosy i podkowiec mały). Sieć rzeczna jest wykształcona słabo. Nad ciekami fragmentarycznie występują lasy łęgowe*. W strefie kontaktowej utworów jurajskich i czwartorzędowych osadów piaszczystych wypływają nieliczne źródła. W jednym z nich usytuowane jest zastępcze stanowisko endemicznego gatunku – warzuchy polskiej, w którym roślina ta najlepiej się rozwija. Ostoja jest również miejscem występowania 8 gatunków ptaków z załącznika I DP oraz dużej liczby rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt.

Ostoja Złotopotocka

Ostoja położona jest w dolinie Wiercicy, otoczonej wapiennymi wzgórzami, w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. W dnie doliny założono kompleks stawów hodo-wlanych, występują tu również fragmenty lasów łęgowych*. W wodach Wiercicy żyją minóg strumieniowy i głowacz białopłetwy (z załącznika II DS). Zbocza doliny pokrywają dobrze zachowane kwaśne żyzne i ciepłolubne buczyny oraz grądy. Znaczną powierzchnię zajmują również bory sosnowe. Grzbiety i stoki pokryte są ostańcami z interesującą roślinnością naskalną. Udokumentowane jest występowanie 10 siedlisk z zał.I DS., w tym jednego priorytetowego. Na terenie ostoi występuje wiele jaskiń i schronisk skalnych o bogatej szacie naciekowej i wyspecjalizowanej faunie bezkręgowców. Część z jaskiń wykorzystywana jest przez nietoperze jako miejsce hibernacji. W ostoi stwierdzono obecność 15 gatunków tych ssaków, w tym 7 z załącznika II DS. Wśród bezkręgowców na uwagę zasługuje obecność pachnicy dębowej – gatunku priorytetowego oraz kozioroga dębosza z załącznika II DS. W lasach i na terenach otwartych zaobserwowano 12 gatunków ptaków wymienionych w załączniku I DP, w tym 9 lęgowych i 3 nielęgowych. Jedno ze źródlisk wapiennych jest stanowiskiem zastępczym endemicznego dla Polski gatunku – warzuchy polskiej.

Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie

W skład ostoi wchodzi rozległy i skomplikowany system poziemnych wyrobisk, będą-cych pozostałością po kilkaset lat trwającym górnictwie wapieni kruszconośnych o łącznej długości ponad 300 km, zlokalizowany pomiędzy Bytomiem i Tarnowskimi Górami. Jest to unikalny i jeden z największych systemów podziemnych na świecie. Wyrobiska cechują się różnorodną szatą naciekową i swoistymi układami biocenotycznymi. Ze wstępnych wyników prowadzonych obecnie badań można wnioskować, że w podziemiach tych zimuje co naj-mniej kilkanaście tysięcy nietoperzy, jest to więc prawdopodobnie drugie co do wielkości zimowisko nietoperzy w Polsce. Wyrobiska wykorzystywane są również w okresie letnim. Stwierdzono tu zimowanie 8 gatunków, w tym nocka dużego – gatunku z załącznika II DS, którego hibernująca populacja szacowana jest na 3000 osobników. Ostoja jest również jednym z dwóch największych w kraju zimowisk gacka brunatnego.

91

Pustynia Błędowska

Pustynia Błędowska leży na wschodnim krańcu Wyżyny Śląskiej. Jej płaski, piasz-czysty obszar wciska się głęboko między wapienne pagóry jurajskie, tworząc osobliwe kontrasty krajobrazowe. Pustynia Błędowska zajmuje jedynie część rozległego obszaru pias-ków czwartorzędowych ciągnących się od źródeł Centurii i Białej Przemszy na północy, przez okolice Chechła, Błędowa, Kluczy, Bolesławia, Olkusza, Bukowna, po Sierszę na południu i Maczki na zachodzie. Powierzchnia całego obszaru wynosi ok. 14 500 ha. Zasoby luźnych piasków na całym obszarze wynoszą ok. 2,5 mld metrów sześciennych. Od połu-dnia, południowego-wschodu i częściowo od północy teren „pustyni” jest osłonięty lasem sosnowym. Od północy ograniczają ją wzgórza Chechła, pokryte częściowo lasami, częściowo są to tereny bezleśne, od północnego zachodu wąska smuga lasu ciągnąca się wzdłuż rzeki Centurii, wreszcie od zachodu - Biała Przemsza, malowniczo wijąca się wśród podmokłych łąk i lasów łęgowych. Powstanie Pustyni wiąże się z intensywnym wyrębem lasów na potrzeby hut srebra i ołowiu, już od XIII-XIV w. Następnie erozja wietrzna uruchomiła piaski na terenach zrębów zupełnych, tworząc ogromny obszar pustynny. Dopiero pyły przemysłowe opadające tu w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat związały lotne piaski i użyźniły glebę, co ułatwiło rozwój roślinności. Na terenie województwa leży niewielki zachodni fragment ostoi obejmujący dolinę Białej Przemszy.

Sodowa Góra

Ostoja obejmuje część południowych zboczy dolomitowego wzniesienia Góry Sodowej (328,4 m n.p.m.) w Jaworznie, porośniętej lasami sosnowo-modrzewiowymi i brzozowymi oraz murawami kserotermicznymi* z kłosownicą pierzastą. Obserwować można tu ślady powierzchniowej eksploatacji skał wapiennych – warpie i kamieniołomy. Góra Sodowa to jedno z nielicznych stanowisk sasanki otwartej – gatunku z załącznika II DS – na południu Polski. Populacja gatunku podlega silnym fluktuacjom. Największa liczebność jaką osiągała wynosiła ponad 100 osobników.

Stawy Łężczok

Ostoja położona jest w dolinie Odry, w parku krajobrazowym „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” i obejmuje kompleks 8 stawów hodowlanych wraz z ota-czającymi je lasami i łąkami. Stawy zasilane są wodami niewielkiej rzeczki – Łęgonia. Groble stawowe porośnięte są starymi drzewami, głównie dębami szypułkowymi, tworzącymi kompozycje alejowe. W ostoi wyróżniono 45 zbiorowisk roślinnych, w tym 8 leśnych. Do priorytetowych należą lasy łęgowe, o charakterze naturalnym i z dużą liczbą starych drzew. Stwierdzono tu ponad 400 gatunków roślin naczyniowych, w tym aldrowandę pęche-rzykowatą – gatunek z załącznika II DS (od dawna jednak nie potwierdzony). Spośród ga-tunków zwierząt z załącznika II DS stwierdzono tu: kumaka nizinnego, traszkę grzebieniastą, nocka dużego, piskorza oraz pachnicę dębową* i modraszka telejusa. Najbogatsza jest jednak ornitofauna. Stwierdzono tu gniazdowanie 118 gatunków, w tym 20 gatunków lęgo-wych i 9 nielęgowych wymienionych w załączniku I DP oraz 17 gatunków regularnie migru-jących. Ostoja jest również miejscem występowania 10 gatunków nietoperzy oraz wielu rzadkich i interesujących chrząszczy. Większa część ostoi chroniona jest w rezerwacie przyrody Łężczok. Obszar desygnowany również jako ostoja ptasia.

Suchy Młyn

Ostoja obejmuje fragment płaskiej, w wielu miejscach zabagnionej doliny Pilicy od ujścia Krztyni do Kisielca i Łysakowa, o łącznej długości około 11 km. Rzeka na tym odcinku nie jest uregulowana i płynie w głębokim, naturalnie wyżłobionym i silnie meandrującym korycie; w wielu miejscach zachowały się starorzecza. Na terenie ostoi występuje 7 siedlisk

92

z zał. I DS., z czego 1 priorytetowe. Dno doliny porastają niżowe łąki kośne, wśród których rozwijają się torfowiska przejściowe i trzęsawiska. Nad brzegami Pilicy zachowały się resztki lasów łęgowych i nadrzecznych zarośli wierzbowych*. Do krawędzi doliny dochodzą duże kompleksy leśne, w obrębie których spotkać można priorytetowe siedliska boru bagiennego. Ostoja chroni jedno z 4 istniejących w Polsce stanowisk języczki syberyjskiej, której populacja wynosi około 100 osobników. W wodach Pilicy żyją głowacz białopłetwy i minóg strumieniowy, a nad jej brzegami wydra i bóbr europejski – gatunki z załącznika II DS. Stwierdzono tu również rycyka i cietrzewia – gatunki z załącznika I DP. W ostoi utworzono kilka, niewielkich powierzchniowo użytków ekologicznych dla ochrony roślinności bagiennej i torfowiskowej.

Szachownica

Ostoja położona jest w kompleksie lasów na terenie gminy Lipie, w środkowej części Wyżyny Wieluńskiej, w granicach Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. System jaskiniowy „Szachownicy” tworzy pięć, proglacjalnych jaskiń powstałych w wapieniach górnej jury, częściowo zniszczonych wskutek gospodarczej eksploatacji złoża przez miejscową ludność. Ich sumaryczna długość wynosi 1000 m; przed zniszczeniem przekraczała ona praw-dopodobnie 2 km. Najdłuższa z jaskiń – Jaskinia Szachownica I – o długości około 600 m, jest jedną z najdłuższych na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej. Wejścia do jaskini leżą w sta-rym kamieniołomie na Krzemiennej Górze (228 m n.p.m.). Jaskinie ostoi są jednym z naj-większych zimowisk nietoperzy w Polsce. Zróżnicowanie warunków klimatycznych oraz nie-zliczona liczba dogodnych kryjówek sprawiają, że co roku hibernuje tu ponad 1000 nieto-perzy, reprezentujących 10 gatunków. Na szczególną uwagę zasługują coroczne notowania dwóch gatunków nocków, uznanych w Polsce za rzadkie i zagrożone oraz figurujących w za-łączniku II DS. Dla nocka Bechsteina oraz nocka łydkowłosego „Szachownica” jest jednym z największych zimowisk w kraju. Ponadto, od kilu lat stale rośnie liczba hibernujących w jaskini mopków. Poza gatunkami ostojowymi, w jaskini tej zimują: gacek brunatny, nocek wąsatek/nocek Brandta, nocek rudy, nocek Natterera oraz mroczek późny. Dla ochrony systemu jaskiniowego oraz interesującego profilu geologicznego utworzono na tym terenie rezerwat „Szachownica” .

Ochrona i zarządzanie

Dla wyznaczonych specjalnych obszarów ochrony (SOO) oraz obszarów specjalnej ochrony OSO państwa członkowskie ustalają priorytetowe działania, biorąc pod uwagę znaczenie tych obiektów dla zachowania siedlisk naturalnych lub gatunków o znaczeniu europejskim w stanie sprzyjającym ochronie lub dla odtworzenia takiego stanu, a także dla potrzeb spójności sieci NATURA 2000 oraz uwzględniając zagrożenia degradacją lub zniszczeniem, na które narażone są te obiekty. Działania ochronne, zgodnie z postano-wieniami art. 6 Dyrektywy Siedliskowej, obejmują: sporządzanie odpowiednich planów za-gospodarowania zintegrowanych z innymi planami rozwoju, oraz poddawanie procedurze oceny oddziaływania na środowisko każdego planu lub przedsięwzięcia mogącego stanowić zagrożenie dla istnienia siedlisk i gatunków będących motywem wyznaczenia ostoi.

93

Ogólne zalecenia dla ochrony głównych typów siedlisk przyrodniczych występujących w ostojach Natura 2000 na terenie województwa śląskiego (wg: Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Joanna Perzanowska)

Sieć NATURA 2000 ma na celu wprowadzenie w życie nowoczesnych zasad ochrony przyrody. Szczególnie cenne w tym programie jest ogólnoeuropejskie spojrzenie na problem, przyjęcie w miarę spójnej metodyki i uwzględnienie zasad zrównoważonego rozwoju. Zakłada się harmonijną koegzystencję człowieka i przyrody, dążąc do kompromisu pomiędzy doraźnymi korzyściami ekonomicznymi a ochroną środowiska przyrodniczego. Dlatego też, na obszarach NATURA 2000 należy liczyć się z pewnymi zaleceniami ochronnymi, mającymi postać zarówno nakazów jak i zakazów. Można założyć, że spodziewane ograniczenia będą dotyczyć w niewielkim stopniu dotychczasowych sposobów gospodarowania na wyzna-czonym obszarze Natura 2000, w większym natomiast intensyfikacji tego gospodarowania i nowych inwestycji. Jeśli bowiem obszar zachował duże walory przyrodnicze w warunkach użytkowania to znaczy, że nie stanowi ono poważniejszego zagrożenia dla tych walorów. Inaczej jest z jego intensyfikacją i nowymi inwestycjami, które będą musiały być poddawane tzw. ocenie oddziaływania na środowisko (OOŚ). Dopuszczone do realizacji będą tylko takie przedsięwzięcia, które nie pogorszą stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na wyznaczonym dla nich obszarze Natura 2000. Przeprowadzanie OOŚ będzie dotyczyć nie tylko inwestycji planowanych w obrębie samego obszaru, ale także w najbliższym jego sąsiedztwie oraz wszystkich innych, które mogłyby mieć negatywny wpływ na jego walory przyrodnicze. Wyrażane obawy, np. że zostanie zabronione budownictwo na obszarach NATURA 2000, są uzasadnione tylko częściowo. Z pewnością liczyć się należy z ogranicze-niami z zabudową, np. brzegów jezior dla celów rekreacyjnych, albo wkraczanie z domkami letniskowymi na pewne tereny, ale jeśli na obszarze Natura 2000 znajduje się wieś, to nie znaczy, że ma ona zostać skansenem i że nie będą wydawane zezwolenia na budowę nowych domów. W wyjątkowych wypadkach, kiedy wymagać tego będzie interes społeczny lub bezpieczeństwo publiczne, możliwe będą odstępstwa od zakazów. Jeśli w efekcie takich koniecznych odstępstw cały obszar Natura 2000 zostanie zniszczony lub utraci walory przyrodnicze, dla których został wyznaczony, trzeba będzie dla 'zrekompensowania' tej straty dla sieci, wytypować inny, o odpowiednich walorach.

Koordynator programu Natura 2000 w oparciu o znajomość wymagań siedliskowych całych grup gatunków i zbiorowisk roślinnych oraz zidentyfikowanych dla nich zagrożeń sformułował ogólne zalecenia ochronne (i związane z nimi ograniczenia w gospodarowaniu), które trzeba będzie uwzględnić przy opracowywaniu szczegółowych planów ochrony ob-szaru. Dają one orientację, jakich zakazów i ograniczeń można się spodziewać na terenach SOO, nie precyzując ich jednak do końca. Przykładowo, jeśli zagrożeniem dla pewnych ty-pów siedlisk przyrodniczych czy siedlisk gatunków jest regulacja rzek, to dla jednych zagro-żenie to wynika np. ze zlikwidowania corocznych zalewów, a dla innych z zasypania staro-rzeczy. Jeśli w związku z tym sformułowano zakaz regulacji rzek, to tylko w przypadku niektórych siedlisk będzie on oznaczać bezwzględny zakaz regulacji, a dla innych, że ewentualne regulacje powinny być prowadzone w sposób nowoczesny, czyli przyjazny dla środowiska, np. z odpowiednio szerokim międzywalem i swobodnie meandrującą rzeką, z pozostawieniem starorzeczy etc.

Należy mieć na uwadze, że zalecenia ochronne (i związane z nimi ograniczenia w gospodarowaniu) będą musiały być sformułowane dla każdego typu siedliska i dla każdego gatunku osobno. Wymagania co do odpowiednich parametrów środowiska mogą być bardzo specyficzne i nawet niewielka ich zmiana może się okazać fatalna w skutkach. Tak jest na przykład w przypadku gatunków stenotopowych. Co więcej, zalecenia te będą musiały być dostosowane do lokalnych warunków. Tak więc każdy obszar sieci NATURA 2000 będzie wymagał indywidualnego traktowania, a wiele z nich opracowania specjalnych planów ochrony. Zostaną w nich określone istniejące i potencjalne zagrożenia, warunki zachowania bądź przywrócenia walorów przyrodniczych, najkorzystniejsze sposoby rozwią-

94

zywania konfliktów na linii człowiek-przyroda, sposoby realizacji planu, system kontroli i monitoringu. Będą to plany samodzielne lub wkomponowane w lokalne plany zagos-podarowania, np. w operaty urządzeniowe lasu. Plany i metody ochrony zagrożonych siedlisk i gatunków zostaną opracowane przez odpowiednich specjalistów i skonsultowane z Komitetem ds. Siedlisk. Warto dodać, że w przypadku rozległych kompleksów leśnych, których granice zostały wyznaczone z uwagi na wymagania dużych drapieżników, a które są również istotne dla zachowania cennych typów siedlisk przyrodniczych i siedlisk innych gatunków, zajmujących tylko niewielkie fragmenty tych obszarów, zalecenia ochronne, ograniczenia i zakazy będą bardzo zróżnicowane przestrzennie. W efekcie, część obszaru będzie użytkowana tak jak dotychczas, w części będą obowiązywać pewne ograniczenia, a tylko niektóre fragmenty będą musiały być zupełnie wyłączone z użytkowania. Takie prze-strzenne zróżnicowanie zaleceń i ograniczeń będzie dotyczyć wszystkich dużych obszarów o mozaikowatym charakterze, często z udziałem terenów rolniczych i zabudowanych. Utrzymanie na nich dotychczasowych metod gospodarowania może stanowić wręcz nie-zbędny czynnik zachowania ich walorów przyrodniczych.

Celem ochrony w obszarze NATURA 2000 jest utrzymanie typów siedlisk przy-rodniczych w tzw. właściwym stanie ochrony, dla których zachowania został on wyznaczony. Zgodnie z art. 1e Dyrektywy Siedliskowej "właściwy stan ochrony" oznacza, że:

• naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się; • zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuższej

perspektywie czasowej i są podstawy do przypuszczenia, że zachowa je w dającej się przewidzieć przyszłości;

• stan ochrony typowych dla niego gatunków również jest właściwy.

Na obszarach SOO, nie będących parkami narodowymi i rezerwatami, dopuszczalne jest użytkowanie gospodarcze, chociaż z uwagi na typy siedlisk, będących podstawą wy-znaczenia obszaru, będą obowiązywać pewne ograniczenia. Mogą one mieć postać zakazów wykonywania pewnych działań na całym obszarze lub w jego części, albo zaleceń dotyczących pożądanych sposobów i czasu wykonywania zabiegów gospodarczych. Obo-wiązywać będzie zasada, że użytkowanie nie może spowodować zaniku określonego typu siedliska, zmniejszenia jego powierzchni czy zaburzenia jego struktury i funkcji. W wielu przypadkach może się okazać, że kontynuacja dotychczasowego sposobu użytkowania terenu jest warunkiem utrzymania danego typu siedliska (siedliska półnaturalne; utrzymanie określonego stadium sukcesyjnego) lub całych kompleksów krajobrazowych, z którymi związane są określone gatunki zwierząt lub roślin.

Uwaga 1: Ponieważ prawie wszystkie lądowe zbiorowiska nieleśne są zbiorowiskami nietrwałymi i w przypadku wielu z nich mogą następować szybkie zmiany granic płatów (lub może zmieniać się ich liczba), dlatego ochronie powinny podlegać nie pojedyncze powierzchnie, ale całe ich kompleksy wraz z obszarami otaczającymi.

Uwaga 2: Przy ochronie siedlisk w dolinach rzecznych należy z góry założyć zmiany położenia i wielkości poszczególnych płatów i ich typów (rozmieszczenie płatów zbiorowisk jest bowiem zmienne w czasie ze względu na oddziaływanie rzeki i procesy sukcesyjne).

ŚRÓDLĄDOWE WYDMY

2330 wydmy śródlądowe z murawami szczotlichowymi

Zagrożenia: presja turystyczno-rekreacyjna (plażowanie, spacerowanie), nasadzenia sosny i krzewów, stabilizacja i wzbogacanie w próchnicę (rozkładanie chrustu); zalesianie sztuczne i spontaniczne;

95

Zalecenia ochronne:

• na wybranych obszarach wprowadzenie zakazu stabilizacji wydm przy pomocy środków technicznych lub nasadzeń roślinności wydmowej;

• w przypadku bezleśnych wydm (białych, szarych, porośniętych krzewinkami lub murawami szczotlichowymi) bezwzględny zakaz nasadzeń jakichkolwiek drzew i krzewów oraz wzbogacania i stabilizacji siedlisk, np. rozkładanym chrustem;

• w przypadku pozostałych wydm zakaz obsadzania ich gatunkami obcego pochodzenia; przy ewentualnych nasadzeniach należy stosować wyłącznie gatunki rodzimej proweniencji pozyskane z bezpośredniego otoczenia obszaru chronionego i naśladujące strukturę oraz skład gatunkowy charakterystyczny dla danego siedliska;

• zakaz rekreacji;

SIEDLISKA SŁODKOWODNE

Wody stojące:

3130 oligotroficzne lub mezotroficzne zbiorniki wodne z roślinnością z klasy Littorelletea uniflorae i/lub Isoëto-Nanojuncetea 3150 starorzecza i inne naturalne eutroficzne zbiorniki wodne 3160 naturalne dystroficzne zbiorniki wodne

Zagrożenia: zanieczyszczenia, eutrofizacja, presja rekreacyjna, zarastanie zbiorników w te-rasie zalewowej rzek uregulowanych, regulacje rzek (zagrożenie dla starorzeczy), techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej (zasypywanie starorzeczy); nowo powstająca infra-struktura turystyczna (dla 3150) powodująca wzrost zanieczyszczeń i presji rekreacyjnej, wzrost intensyfikacji zagospodarowania rolniczego w otoczeniu.

Zalecenia ochronne:

• utrzymanie czystości wód stojących i zasilających zbiorniki; • zakaz zabudowywania brzegów zbiorników wodnych; • zakaz likwidowania starorzeczy, • zakaz pozbawiania brzegów zabudowy roślinnej, wycinania szuwarów etc. • ograniczenia w wykorzystaniu zbiorników dla celów rekreacyjnych i sportów

motorowodnych, z równoczesnym promowaniem turystyki kwalifikowanej (żeglarstwo, kajakarstwo) i rozbudową infrastruktury turystycznej w wyznaczonych miejscach w celu minimalizacji zagrożeń;

• ograniczanie spływu nawozów i środków ochrony roślin z pól, m.in. poprzez wprowadzenie wokół wybranych zbiorników strefy zieleni wysokiej i krzewów o szerokości min. 50 m;

• promowanie w otoczeniu zbiorników ekstensywnych form zagospodarowania (ograniczony wypas zwierząt, rolnictwo drobnotowarowe, przerębowe użytkowanie lasów);

Wody płynące:

3220 górskie potoki i pionierska roślinność na kamieńcach 3230 górskie potoki z zaroślami wierzbowo-wrześniowymi, z przewagą wierzby, na kamieńcach i żwirowiskach 3240 górskie potoki z zaroślami wierzbowo-wrześniowymi, z przewagą wrześni, na kamieńcach i żwirowiskach

96

Zagrożenia: regulacja rzek, eutrofizacja i zanieczyszczenie wód; zabudowa hydrotechniczna brzegów, wycinanie zarośli, naturalna sukcesja.

Zalecenia ochronne:

• utrzymanie czystości wód (zakaz spuszczania nie oczyszczonych ścieków); • zakaz regulacji rzek i potoków górskich, • w przypadku rzek nizinnych przeprowadzanie regulacji "proekologicznych", tzn. z

zaprojektowaniem odpowiednio szerokiego międzywala i swobodnie meandrującej w nim rzeki, z pozostawieniem starorzeczy;

• zakaz pozbawiania brzegów zabudowy roślinnej; • zakaz zabudowywania brzegów (również dla celów rekreacyjnych); • ograniczenia w wykorzystaniu rzek dla celów rekreacji masowej i sportów

motorowodnych, z promowaniem turystyki kwalifikowanej, białej żeglugi i maksymalnym rozśrodkowaniem rekreacyjnego ruchu masowego;

• ograniczanie spływu nawozów i środków ochrony roślin z pól (np. poprzez wprowadzenie strefy ochronnej);

• ograniczenia w zagospodarowaniu międzywala: zakaz prowadzenia w nim wielkotowarowej gospodarki rolnej, promocja ekstensywnej gospodarski łąkarskiej.

WRZOSOWISKA I ZAROŚLA

4030 suche wrzosowiska 4060 wysokogórskie borówczyska bażynowe 4070 karpackie i sudeckie zarośla kosodrzewiny

Zagrożenia: melioracje odwadniające połączone z planowym zalesianiem lub stymulujące szybką sukcesję lasu, pożary (ale uwaga – niewielkie pożary są często czynnikiem sty-mulującym powstawanie suchych wrzosowisk), przeorywanie i nawożenie celem uzyskania użytków zielonych, zagospodarowywanie "nieużytków", lokalnie presja rekreacyjna i zabu-dowa; mechaniczne niszczenie - wydeptywanie, lokalne uszkodzenia w wyniku masowej turystyki i użytkowania narciarskiego stoków powyżej górnej granicy lasu; w przypadku 4060 i 4070 także zanieczyszczenia powietrza i eutrofizacja siedlisk.

Zalecenia ochronne:

• ograniczenia w użytkowaniu turystycznym i narciarskim obszaru w przypadku siedliska 4060 i 4070, gdyż jego zasięg w Polsce zmniejsza się wskutek rozbudowy infrastruktury przeznaczonej dla dewastującego środowisko masowego ruchu rekreacyjnego (nowe wyciągi turystyczne i narciarskie);

NATURALNE I PÓŁNATURALNE FORMACJE TRAWIASTE

Naturalne i półnaturalne murawy:

6210 murawy kserotermiczne (priorytetowe są płaty z bogatymi stanowiskami storczyków) 6230 murawy bliźniczkowe o bogatym składzie florystycznym

Zagrożenia: utrwalanie poprzez sadzenie drzew i krzewów (6120); sukcesja naturalna;

Zalecenia ochronne:

97

• bezwzględny zakaz zalesiania • wprowadzenie ograniczeń w eksploatacji surowców skalnych w kamieniołomach,

w których wskutek zaniechania lub okresowego zaniechania wydobycia, wykształciły się szczególnie cenne płaty 6210 (dotyczy głównie Polski płd.-zach.)

• ekstensywne użytkowanie: wypas, koszenie, koszarzenie (6230); do ustalenia indywidualnie dla każdego obszaru;

Półnaturalne wilgotne łąki ziołoroślowe oraz łąki mezofilne:

6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 6430 górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe 6510 niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie 6520 górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie

Zagrożenia: zaniechanie tradycyjnego użytkowania, intensyfikacja gospodarki, zmiana wa-runków wodnych; regulacje rzek prowadzące do ustąpienia powodzi

Zalecenia ochronne: Jako siedliska półnaturalne w naszych warunkach klimatycznych, łąki wymagają działań ochronnych, którymi są wszystkie zabiegi gospodarcze przyczyniające się do ich powstania i utrzymywania (wszystkie zabiegi muszą być ustalone indywidualnie dla każdego typu łąki i poszczególnego stanowiska).

• konieczne jest utrzymanie, odpowiedniego dla każdego typu łąki, reżimu wodnego; mogą być niezbędne melioracje nawadniające (zakaz oczyszczania starych rowów), podniesienie poziomu wód gruntowych, dopuszczenie do okresowych zalewów itp. (w przypadku regulacji rzek lub potoków oraz nowych inwestycji melioracyjnych czynnik ten powinien być bezwzględnie brany pod uwagę, gdyż zaniechanie ruchu wód gruntowych lub zalewowych prowadzi do zaniku niektórych typów siedlisk);

• dla utrzymania stanowisk 6430 i 6440 istniejących w obrębie dużych, silnie uregulowanych rzek konieczne może być stosowanie krótkotrwałych, sztucznych zalewów prowadzonych środkami ochrony przeciwpowodziowej.

• należy dbać o zachowanie we właściwym stanie tzw. biotopów towarzyszących, a więc drobnych zbiorników wodnych, zadrzewień śródpolnych, naturalnych brzegów cieków wodnych itp., w znacznym stopniu podnoszących różnorodność biologiczną i będących siedliskami dla wielu gatunków zwierząt w różnych okresach ich życia.

TORFOWISKA WYSOKIE, PRZEJŚCIOWE I NISKIE ORAZ INNE TERENY PODMOKŁE

7110 żywe torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska 7150 obniżenia dolinkowe i pła mszarne 7220 źródliska wapienne 7230 torfowiska alkaliczne

Zagrożenia: melioracje odwadniające, eksploatacja torfu, zalesianie, eutrofizacja (opad zwią-zków azotu z atmosfery), zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki , zmiany stosunków wodnych (obniżenie lustra wody, uruchomienie przepływu), sukcesja, eutrofizujący spływ z pól (7140); w przypadku 7150 także wapnowanie i nawożenie jezior w ramach hodowli ryb; w przypadku torfowisk alkalicznych: zmiana warunków wodnych, obniżenie poziomu wody związane np. z regulacją jezior i eksploatacją wód podziemnych, powodujące sukcesję acydofitów; acydyfikacja (wprowadzanie kwaśnych wód z otoczenia); eutrofizacja siedlisk.

Zalecenia ochronne: Podstawowym zaleceniem dla wszystkich typów torfowisk jest utrzymanie reżimu wodnego i ewentualna renaturalizacja warunków wodnych.

98

Inne ograniczenia i zalecenia:

• w przypadku torfowisk wysokich bezwzględny zakaz odwadniania i wydobycia torfu, gdyż prowadzi to do destrukcji siedliska;

• torfowiska niskie mogą być traktowane jak typy łąk mokrych i podlegać użytkowaniu jako łąki kośne;

• w przypadku źródlisk – utrzymanie reżimu wodnego w ich otoczeniu oraz zakaz zabudowy, ujęć wodnych itp.;

• zakaz zalesiania.

SIEDLISKA SKALNE I JASKINIE

8210 wapienne ściany skalne 8220 ściany skalne i urwiska krzemianowe porośnięte roślinnością 8310 jaskinie nie udostępnione do zwiedzania

Zagrożenia: sukcesja naturalna (8160); zasłanianie skał i urwisk wskutek rozwoju roślinności drzewiastej w ich otoczeniu; lokalne zagrożenie niszczeniem mechanicznym przez inten-sywny ruch wspinaczkowy (8210, 8220); wydobycie kopalin; eutrofizacja i zanieczyszczenie środowiska, prowadzące do zmiany właściwości gleb i rozwoju roślin o wyższych wyma-ganiach siedliskowych (8220); eksploracja jaskiń i wiążące się z nią działania (wysadzanie zawalisk, przekopywanie i rozkopywanie zawalisk i namulisk, przebijanie nowych otworów, prowadzące do zmiany warunków mikroklimatycznych i świetlnych).

Zalecenia ochronne:

• zabezpieczenie przed niszczeniem mechanicznym; • zakaz eksploatacji kopalin; • w przypadku stanowisk cennych gatunków szczelinowych może być konieczny zakaz

wspinaczki (do ustalenia indywidualnie); • zakaz eksploracji jaskiń (eksploracja możliwa tylko w celach badawczych) oraz

eksploatacji utworów jaskiniowych;

LASY

9110 kwaśne buczyny 9130 żyzne buczyny 9140 górskie jaworzyny ziołoroślowe 9150 ciepłolubne buczyny storczykowe 9160 grąd subatlantycki 9170 grąd środkowoeuropejski 9180 jaworzyny na stokach i zboczach 9190 dąbrowy acidofilne 91D0 bory i lasy bagienne 91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe 91I0 świetlista dąbrowa subkontynentalna 9410 bory górnoreglowe (karpacki i sudecki)

Zagrożenia: gospodarka leśna prowadzona niezgodnie z jej ekologicznym modelem; (np. wprowadzanie drzew obcych siedliskowo; stosowanie zrębów zupełnych, usuwanie wszystkich martwych drzew, grabienie ściółki), rozbudowa struktury rekreacyjno-sportowej, zmiana stosunków wodnych (osuszanie w wyniku melioracji, obniżanie poziomu wód gruntowych), regulacje rzek, intensyfikacja gospodarki rolnej w dolinach rzek; pozyskiwanie

99

surowca skalnego, zanik dawnych form użytkowania lasu (91I0); protekcja sosny (9190), opanowywanie siedlisk przez świerka wskutek nasadzeń i spontanicznej inwazji (91D0), zanieczyszczenie powietrza, inwazje szkodników (9410); wydobycie kopalin (głównie 9180).

Uwaga: Pogodzenie ochrony leśnych rodzajów siedlisk przyrodniczych i gospodarki leśnej opartej na zasadzie zrównoważonego rozwoju jest możliwe. Nie ma potrzeby wyłączenia całej powierzchni lasów na obszarze SOO z gospodarki leśnej. W przypadku rodzajów siedlisk będących przedmiotem zainteresowania gospodarki leśnej tylko część ich po-wierzchni (wielkość do ustalenia; w wielu przypadkach mogą to być już istniejące rezerwaty) powinna być objęta ochroną (w zależności od potrzeb – ścisłą w celu zabezpieczenia niezakłóconego przebiegu procesów zachodzących w zbiorowisku leśnym, zachowawczą lub czynną). Na pozostałej powierzchni będzie prowadzona tak jak dotychczas gospodarka leśna, przy założeniu, że jest to gospodarka rzeczywiście oparta na zasadach ekologicznych.

Zalecenia ochronne:

• płaty siedlisk o niewielkim areale w Polsce (jak 9180) należy objąć całkowicie ochroną ścisłą;

• w przypadku innych rodzajów siedlisk, pewną ich reprezentację – obejmującą mo-zaikę faz i stadiów rozwojowych – należy objąć ochroną ścisłą w celu ochrony zachodzących tam procesów;

• w przypadku rodzajów siedlisk o znaczeniu gospodarczym, pozostała ich powierz-chnia może być objęta umiarkowaną gospodarką leśną (tzn. gospodarką opartą na zasadach ekologicznych);

• należy unikać prowadzenia dróg szybkiego ruchu przez kompleksy leśne (nie do-puszczać do ich fragmentacji).

Ogólne zalecenia dla ochrony gatunków

Celem ochrony na terenie SOO, wyznaczonego dla gatunków z zał. II DS jest utrzymanie tych gatunków w tzw. "właściwym stanie ochrony". Tak jak w przypadku siedlisk, zgodnie z art. 1e Dyrektywy Siedliskowej termin ten oznacza, że:

• dynamika populacji gatunku wskazuje na jego żywotność i szansę utrzymania się w biocenozie przez dłuższy czas;

• naturalny zasięg gatunku nie ulegnie zmniejszeniu w przewidywalnej przyszłości; • istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć wystarczająco duże siedlisko, by utrzymać

populację gatunku w dłuższej perspektywie czasowej.

Z definicji tej wynika, że zachowanie gatunku we właściwym stanie ochrony zależeć będzie w pierwszym rzędzie od utrzymania dostatecznej powierzchni i jakości jego siedlisk. Formułowane dla nich zalecenia ochronne będą podlegać takim samym zasadom, jak w przypadku typów siedlisk przyrodniczych.

ZWIERZĘTA

SSAKI

Wśród 15 gatunków ssaków wymagających tworzenia SOO można wyróżnić 4 grupy, dla których sformułowano odrębne zalecenia ochronne i zakazy w oparciu o zidentyfikowane zagrożenia i wymagania siedliskowe:

100

Nietoperze

podkowiec duży Rhinolophus ferrumequinum, podkowiec mały R. hipposideros, mopek Barbastella barbastellus, nocek Bechsteina Myotis bechsteinii, nocek łydkowłosy M. dasycneme, nocek orzęsiony M. emarginatus, nocek duży M. myotis.

Siedlisko: Wymienione gatunki związane są z terenami skalistymi, leśnymi oraz parkami, przy czym:

• żerowiska podkowca dużego są zlokalizowane w lasach liściastych oraz na pas-twiskach, podkowca małego w lasach liściastych i w roślinności nadbrzeżnej; typo-wymi żerowiskami nocka Bechsteina i mopka są lasy; nocek duży również żeruje w lasach i na terenach otwartych w ich pobliżu, a nocek łydkowłosy żeruje nad woda-mi otwartymi i wzdłuż cieków wodnych.

• zimowiska zlokalizowane są w jaskiniach, sztolniach, piwnicach i innych podziemnych schronieniach;

• schronienia letnie oraz letnie kolonie rozrodcze są zlokalizowane w dziuplach, szczelinach skalnych, na strychach, oraz w jaskiniach i podziemiach.

Choć istnieją różnice w preferencjach siedliskowych poszczególnych gatunków, identyfikuje się pewne wspólne zagrożenia dla tej grupy, a wynikiem są podobne zalecenia ochronne. Zagrożenia związane są przede wszystkim z zatruciem środowiska (stosowanie środków owadobójczych, co powoduje zmniejszanie się bazy pokarmowej nietoperzy i po-garszanie jej jakości), używaniem toksycznych środków ochrony drewna w budynkach, w których znajdują się ich letnimi kolonie, a także niepokojeniem zwierząt w ich letnich i zimowych schronieniach. Zakazy i zalecenia w odniesieniu do tej grupy zwierząt koncen-trować się więc będą na zabezpieczeniu ich zimowych i letnich schronień oraz bazy pokarmowej.

Zakazy i ograniczenia:

• zakaz penetracji i ruchu turystycznego w zasiedlonych przez nietoperze jaskiniach i podziemiach w okresie ich hibernacji;

• zakaz działań powodujących zmiany warunków mikroklimatycznych w zimowych schronieniach nietoperzy, takich jak osuszanie podziemi, oraz zamurowywanie lub szczelne zamykanie otworów wlotowych, wywołujące zaburzenia cyrkulacji powietrza;

• zakaz wycinania starych dziuplastych drzew i roślinności wzdłuż cieków wodnych; • ograniczanie zanieczyszczania zbiorników wodnych, nad którymi zlokalizowane są

żerowiska nocka łydkowłosego

Zalecenia:

• ograniczenie penetracji i ruchu turystycznego w miejscach aktywności godowej nietoperzy (aktywność ta ma miejsce w jaskiniach i innych schronieniach pod-ziemnych w okresie od września do końca października oraz od początku marca do końca kwietnia);

• zachowanie starodrzewi oraz odbudowa drzewostanów liściastych i mieszanych; • zachowanie i odtwarzanie alei śródpolnych, żywopłotów i pasów zadrzewień, stano-

wiących szlaki migracyjne nietoperzy;

101

Duże drapieżniki związane ze środowiskiem leśnym

wilk Canis lupus, niedźwiedź Urus arctos, ryś Lynx lynx.

Siedlisko: duże kompleksy leśne, górskie i niżowe, o charakterze możliwie zbliżonym do naturalnego (w okresie rozrodu preferowane są starodrzewia z gęstym podszytem, wykro-tami, wiatrołomami, a także gęste młodniki).

Zagrożenia tej grupy ssaków związane są przede wszystkim z fragmentacją kompleksów leśnych i tworzeniem barier dla migracji zwierząt, intensywną eksploatacją lasów, a także ich wzmożoną penetracją w związku z m.in. nasilającym się ruchem turystycznym.


• ograniczenia ruchu turystycznego rejonów SOO szczególnie ważnych dla egzystencji dużych drapieżników (terenu rozrodu i częstego przebywania);

• zakaz lub ograniczenie zbioru owoców runa leśnego na niektórych terenach (ważnych jako żerowiska niedźwiedzia);

• zakaz rozcinania drogami szybkiego ruchu kompleksów leśnych zasiedlonych przez duże drapieżniki;

• ograniczanie zabudowy, w tym budownictwa rekreacyjnego, w bezpośrednim sąsiedztwie lasów i zakaz budownictwa rekreacyjnego w obrębie lasów.

Zalecenia ochronne w odniesieniu do tej grupy zwierząt będą miały na celu utrzymanie powierzchni lasów i zapobieganie ich fragmentacji, utrzymanie, „udrażnianie” i odtwarzanie szlaków migracji, utrzymywanie starodrzewi, zabezpieczenie bazy pokarmowej i zapewnienie zwierzętom spokoju w ostojach.

Zalecenia ochronne:

• wprowadzenie strefowej ochrony w SOO wytypowanych z uwagi na występowanie niedźwiedzia z wyznaczeniem stref spokoju dla zabezpieczenia rejonów gawrowania i najważniejszych żerowisk, przy dopuszczeniu użytkowania gospodarczego i/lub turystycznego pozostałego terenu;

• wprowadzenie strefowej ochrony w SOO wytypowanych dla rysia i wilka z wyzna-czeniem stref spokoju (bez ruchu turystycznego i z ograniczeniem prac leśnych) dla ochrony miejsc rozrodu;

• utrzymywanie dostatecznej powierzchni starodrzewi na terenie SOO zasiedlonych przez duże drapieżniki;

• ochrona i odtwarzanie korytarzy ekologicznych, umożliwiających przemieszczanie się dużych drapieżników między kompleksami leśnymi;

• budowanie odpowiednich przejść dla zwierząt w miejscach przecinania się ich szlaków migracyjnych z autostradami i innymi drogami szybkiego ruchu.

Ssaki ziemno-wodne

bóbr Castor fiber wydra Lutra lutra

Siedlisko: rzeki, potoki, jeziora, stawy hodowlane i inne zbiorniki wodne, obszary bagienne; wydra preferuje cieki i zbiorniki wodne o brzegach obudowanych roślinnością zielną i zadrze-

102

wionych przynajmniej w 30%; drzewa pokarmowe dla bobra to głównie wierzby, topole, olsze, także brzozy.

Zagrożenia tej grupy ssaków związane są przede wszystkim z osuszaniem terenów ba-giennych, obniżaniem poziomu wód, regulacją rzek, likwidacją nadbrzeżnych zadrzewień, silnym zanieczyszczeniem wód, intensyfikacją gospodarki rolnej i rybackiej, nasileniem turystyki.

Zalecenia ochronne i wiążące się z nimi zakazy i ograniczenia:

• ochrona rezerwatowa części stanowisk; • ograniczenia w regulacji rzek i strumieni; • zakaz usuwania zadrzewień i zakrzewień wzdłuż brzegów (na wyznaczonych

odcinkach); • odtwarzanie zbiorowisk nadbrzeżnych; • ograniczanie zanieczyszczeń wód (zakaz zrzutu nie oczyszczonych ścieków).

GADY i PŁAZY

żółw błotny Emys orbicularis, kumak nizinny Bombina bombina, kumak górski B. variegata, traszka grzebieniasta Triturus cristatus.

Siedlisko: różnego typu zbiorniki wodne (jeziorka, torfianki, glinianki, żwirownie, stawki śródpolne, starorzecza, stawy rybne), śródleśne bagna i olsy, wolno płynące nieskażone rzeki, rowy melioracyjne i kanały. Poszczególne gatunki różnią się wymaganiami co do wielkości i charakteru zbiorników (np. kumak górski związany jest przeważnie ze zbiornikami wodnymi o nietrwałym charakterze). Płazy związane są ze środowiskiem wodnym głównie w okresie rozrodu (choć niektóre, jak np. kumak nizinny przez cały okres życia aktywnego, a zimują na lądzie). W okresie życia na lądzie, jako formy wilgociolubne, wymienione płazy występują na terenach łatwo zatrzymujących wodę deszczową, o podłożu wilgotnym lub podmokłym: są to np. łąki przy- i śródleśne, lasy, cieniste i wilgotne parki, często w pobliżu stawów, strumyków, torfianek, rowów melioracyjnych, starorzeczy etc. Zimują w norach ziemnych, jamach, wśród korzeni drzew, także zagrzebane w glebie. Wyznaczane dla ochrony płazów SOO powinny obejmować zarówno siedliska wodne - miejsca rozrodu, jak i lądowe.

Zagrożenia tej grupy zwierząt związane są przede wszystkim z zaburzaniem stosunków wodnych (obniżaniem poziomu wód gruntowych, osuszaniem dolin rzecznych i terenów bagiennych), regulacją koryt rzecznych, zarastaniem bezodpływowych zbiorników wodnych wskutek eutrofizacji, niszczeniem i zasypywaniem drobnych zbiorników wodnych, rozwojem systemu dróg i autostrad, chemizacją środowiska.

Zakazy:

• zakaz zmiany stosunków wodnych (obniżania poziomu wód gruntowych); • zakaz regulacji cieków wodnych, połączonych z likwidacją starorzeczy; • zakaz zasypywania i zatruwania odpadami drobnych zbiorników wodnych; • ograniczanie tzw. spływu z pól do zbiorników wodnych (m.in. poprzez zabudowę

biologiczną ich brzegów - odtwarzanie zbiorowisk nadbrzeżnych); • zakaz wypuszczania nie oczyszczonych ścieków.

Zalecenia:

103

• objęcie części stanowisk ochroną rezerwatową (zwłaszcza w przypadku żółwia błotnego) i w postaci użytków ekologicznych;

• ochrona tras migracji płazów z zimowisk do zbiorników wodnych (np. wykonywanie tuneli pod drogami).

RYBY i MINOGI

minóg strumieniowy L. planeri, brzanka Barbus meridionalis, różanka Rhodeus sericeus amarus, piskorz Misgurnus fossilis, głowacz białopłetwy Cottus gobio.

Siedlisko: wody płynące i stojące. Wśród wymienionych gatunków ryb większość jest zwią-zana ze śródlądowymi wodami płynącymi, jeden gatunek związany z różnego typu wodami stojącymi: starorzeczami, kanałami, zbiornikami śródpolnymi (piskorz). Różne są preferencje tych gatunków co do wielkości cieków, charakteru dna (piaszczyste, żwirowe, kamieniste lub mieszane), zasiedlanych partii nurtu, szybkości nurtu, natlenienia wody (ale przeważają gatunki o dużych wymaganiach tlenowych), jej temperatury etc. Prawie wszystkie wymienio-ne gatunki wymagają czystych wód.

Pomimo różnic w preferencjach siedliskowych, można zdefiniować pewne wspólne zagrożenia dla tej grupy i podobne zalecenia ochronne.

Zagrożenia związane są przede wszystkim z zanieczyszczeniem wód, izolacją populacji lokalnych w wyniku fragmentacji siedlisk, presją gatunków obcych, budową zapór bez przepławek, regulacją koryt rzecznych, melioracjami dolin rzecznych, obniżaniem poziomu wód gruntowych, eksploatacją żwiru.

Zakazy:

• zmiany stosunków wodnych (obniżania poziomu wód gruntowych); • prostowania i obudowywania cieków; • odprowadzania nie oczyszczonych ścieków; • eksploatacji żwiru z koryt rzecznych; • obniżania dna cieków; • likwidacji starorzeczy.

Zalecenia:

• poprawa czystości wód; • udrażnianie rzek (sprawne przepławki); • ochrona starorzeczy i zbiorników wodnych jako pozostałości dawnej rzeki; • utrzymywanie odpowiedniego typu dna i brzegów z zadrzewieniami i zakrzewieniami.

BEZKRĘGOWCE Chrząszcze związane z siedliskiem leśnym kozioróg dębosz Cerambyx cerdo, jelonek rogacz Lucanus cervus, pachnica Osmoderma eremita

Gatunki związane z siedliskiem leśnym, przeważnie ze starodrzewiami liściastymi, iglastymi i mieszanymi, a także pojedynczymi starymi drzewami lub ich grupami. Niektóre

104

z tych gatunków to tzw. relikty lasów pierwotnych. Wykorzystują różne mikrosiedliska: żywe lub martwe drzewa, żyją pod korą i w drewnie, w wypełnionych próchnem dziuplach etc.

Siedlisko:

• stare dziuplaste drzewa (głównie dęby i wierzby) na terenie prześwietlonych drzewo-stanów, obrzeży lasów, zadrzewień wzdłuż dróg, rzek i zbiorników wodnych (pachni-ca dębowa);

• stare dęby na terenie prześwietlonych drzewostanów i na skraju lasów, zadrzewień wzdłuż dróg etc. (kozioróg dębosz, jelonek rogacz);

• lasy o charakterze pierwotnym – liściaste, iglaste i mieszane – z dużą liczbą martwych drzew (stare, ponad 100-letnie przerzedzone drzewostany bukowe i buko-wo-jodłowe na stokach o wystawie S i W (nadobnica alpejska);

Zagrożenia: zanikanie pierwotnych lasów (liściastych, iglastych i mieszanych), zmniejszanie się powierzchni starodrzewi, usuwanie starych drzew dziuplastych w ramach cięć sanitar-nych oraz ze względów bezpieczeństwa, usuwanie martwych (stojących i leżących) drzew z lasu.


• zakaz obniżania poziomu wód gruntowych.

Zalecenia:

• objęcie ochroną rezerwatową wybranych stanowisk; w przypadku zasiedlonych pojedynczych drzew – objęcie ochroną jako pomnik przyrody;

Motyle modraszek telejus Maculinea teleius. modraszek nausitous M. nausitous

Siedlisko: torfiaste łąki, torfowiska węglanowe (M. nausithous, M. teleius).

Zagrożenia tej grupy zwierząt związane są przede wszystkim osuszaniem terenów podmok-łych, intensyfikacją gospodarki łąkowej, zalesieniami, zmianami sukcesyjnymi prowadzącymi do zarastania terenów otwartych lasem, stosowaniem insektycydów.


• zmiany stosunków wodnych w rejonach torfowisk i wilgotnych łąk, • zalesiania wilgotnych łąk,

Zalecenia:

• bezwzględny zakaz zalesiania łąk trzęślicowych • utrzymanie ekstensywnej gospodarki łąkowej, • objęcie ochroną rezerwatową stałych stanowisk występowania gatunków steno-

topowych.

105

Ważki

zalotka większa Leucorrhinia pectoralis

Siedlisko: Zalotka większa związana jest ze zbiornikami wodnymi, zwłaszcza na terenach torfowiskowych i leśnych, przy czym preferuje wody o niezbyt wysokiej żyzności (np. zbiorniki na torfowiskach sfagnowych i niskich, torfianki, bagna śródleśne),

Zagrożenia w przypadku zalotki większej wiążą się z zaburzeniami stosunków wodnych, eutrofizacją wód i wydobyciem torfu, a także intensywnym użytkowaniem wędkarskim zbiorników wodnych połączonym z zarybianiem, które jest bardzo niebezpieczne dla wszystkich gatunków z rodzaju Leucorrhinia, a także podkarmianiem i zanęcaniem, powo-dującym wzrost żyzności wody, spadek jej przezroczystości, zmiany w składzie i strukturze roślinności i w efekcie wyginięcie L. pectoralis i innych zalotek


• wydobycia torfu; • zaburzania stosunków wodnych; • intensywnego użytkowania wędkarskiego i rybackiego zbiorników, tzn. zarybiania,

podkarmiania i zanęcania (ewentualny zakaz użytkowania wędkarskiego, jeśli nie byłoby możliwości utrzymania go pod kontrolą);

• zanieczyszczania wód; • prostowania cieków (wszelkich prac regulacyjnych odnośnie koryta, a szczególnie

obrzeży rzeki; ewentualne regulacje powinny być prowadzone w sposób nowoczesny, czyli przyjazny dla środowiska, np. z utworzeniem odpowiednio szerokiego międzywala i swobodnie meandrującej tam rzeki).

ROŚLINY

Rośliny najczęściej zagrożone są w wyniku zmian zachodzących w ich siedliskach. Najpoważniejszym czynnikiem który je wywołuje, jest działalność człowieka. Drastyczne skutki powoduje likwidacja i degradacja siedlisk w wyniku urbanizacji, industrializacji oraz zamiany siedlisk naturalnych na użytki rolne. Zanik siedliska automatycznie uniemożliwia wówczas dalszą egzystencję gatunku. Szkodliwe bywa także zaniechanie gospodarowania lub zmiana tradycyjnych metod użytkowania, zwłaszcza dla gatunków związanych z siedlis-kami półnaturalnymi, takimi jak łąki i murawy. Rośliny wodne i siedlisk wilgotnych są szcze-gólnie narażone ze względu na powszechne osuszanie obszarów podmokłych, w tym także torfowisk, oraz eutrofizację i zanieczyszczenie ich środowiska. Istnieje też grupa gatunków o okazałych kwiatach, jak np. storczyki i sasanki, zagrożonych zrywaniem i wykopywaniem ze względu na ich walory ozdobne. W przypadku rzadkości florystycznych, zbierane są one dla celów zielnikowych.

Gatunki wodne

aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa, marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia,

Siedliska: płytkie, osłonięte od wiatru zatoczki przy podtorfionych brzegach wypłyconych je-zior z dnem pokrytym grubą warstwą mułu mineralno-organicznego, o wodzie lekko kwaśnej, eutroficzno-dystroficznej; mokre, okresowo zalewane brzegi zbiorników wodnych; muliste dna jezior mezotroficznych, wody oligotroficzne, o niewielkiej zawartości wapnia, z piasz-czystym dnem; wody mezotroficzne, zasobne w węglan wapnia.

106

Choć istnieją różnice w preferencjach siedliskowych poszczególnych gatunków, iden-tyfikuje się pewne wspólne zagrożenia dla tej grupy, a wynikiem są podobne zalecenia och-ronne.

Zagrożenia: Antropogeniczne – postępująca industrializacja (zamiana jezior na zbiorniki retencyjne co wiąże się z mechanicznym niszczenie siedlisk w wyniku zabudowy brzegów i częstymi zmianami poziomu lustra wody, użytkowanie turystyczne i rekreacyjne prowadzące do zmian mechanicznych w strefie przybrzeżnej zbiornika oraz zanieczyszczenia wody), intensyfikacja rolnictwa (głównie nawożenie prowadzące do eutrofizacji wód).

Zalecenia i zakazy:

• dbałość o czystość wód, rozważne gospodarowanie zasobami wodnymi zbiornika (melioracje, przerzuty wód itp.);

• zakaz nawożenia pól w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika; • ograniczenie ruchu rekreacyjnego na niektórych akwenach, co umożliwi pozosta-

wienie nie zaburzonych, naturalnych brzegów zbiornika i wód nie obciążonych ściekami użytkowymi;

Rośliny torfowiskowe

lipiennik Loesela Liparis loeselii, języczka syberyjska Ligularia sibirica.

Siedliska: torfowiska niskie i przejściowe, zwykle na kalcyfilnych mechowiskach zasilanych przez wody wysiękowe, w warunkach pełnego oświetlenia; torfowiska niskie o podłożu wę-glanowym, oraz kwaśne torfy młak niskoturzycowych; torfowiska niskie i przejściowe, zespoły wysokich turzyc, zarośla brzozy niskiej i wierzb, umiarkowanie światło- i wapnio-lubna.

Zagrożenia: obniżanie poziomu wód gruntowych i odwadnianie torfowisk, naturalne procesy sukcesyjne prowadzące do ocienienia i przemian w siedlisku; intensyfikacja gospodarki rolnej.

Zalecenia i zakazy:

• utrzymanie reżimu wodnego; • objęcie ochroną przed zanieczyszczeniem nawozami i środkami ochrony roślin co

najmniej 100 m strefy wokół torfowiska.

Rośliny leśne i murawowe

obuwik pospolity Cyprypedium calceolus sasanka otwarta Pulsatilla patens

Siedliska: gleby zasobne w węglan wapnia, prześwietlone lasy liściaste, ciepłolubne zarośla i murawy kserotermiczne (Cypripedium calceolus); gleby piaszczyste, silnie kwaśne, bory, w miejscach prześwietlonych, drogi leśne, murawy (Pulsatilla patens).

Zagrożenia: niszczenie mechaniczne siedlisk, naturalne procesy sukcesyjne powodujące nadmierne ocienienie, zrywanie kwiatów na bukiety.

107

Zalecenia i zakazy:

• zachowanie siedlisk w dotychczasowym stanie; • ochrona stanowisk w trakcie prac leśnych.

Ostoje ptasie w województwie śląskim

Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) czyli ostoje ptasie wyznaczane są w oparciu o Dyrektywę Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, zwaną Dyrektywą Ptasią (DP). Zakład Ornitologii PAN w Gdańsku – krajowy koordynator wyznaczania obszarów specjalnej ochrony do sieci NATURA 2000, zarekomendował 4 ostoje położone w całości w granicach województwa śląskiego (Beskid Żywiecki, Stawy Łężczok, Stawy Wielikąt i Ligota Tworkowska, Dolina Górnej Wisły) oraz 1 ostoję, leżącą częściowo w jego granicach (Stawy w Brzeszczach). Ich charakterystykę zawiera tabela II.4./2 a rozmieszczenie obrazuje ryc.II.4./1).

Tabela II.4./2 Wykaz obszarów specjalnej ochrony (OSO) sieci NATURA 2000 wyznaczonych w województwie śląskim

Nazwa ostoi

Powierzchnia

Liczba gatunków ptaków z Zał. I Dyrektywy Ptasiej stwierdzonych w okresie**

(OSO) [ha] lęgowym pozalęgowym Ranga ostoi regularnie nieregularnie

i wyjątkowo

Dolina Górnej Wisły

24767,5 27 27 33 Europejska

Stawy w Brzeszczach*

992,4 18 26 19 Krajowa

Stawy Łężczok 583,1 19 11 24 Krajowa Stawy Wielikąt i Ligota Tworkowska

972,5 16 14 20 Krajowa

Beskid Żywiecki 35286,5 11 brak danych brak danych Krajowa Źródło: Gromadzki M. i in. 2002. Sieć ostoi ptaków w Polsce. OTOP.

* - ostoja położona na terenie województw: śląskiego i małopolskiego, ** - dane zweryfikowane przez Wojewódzki Zespół Realizacyjny w Katowicach (K. Henel i J. Betleja)

Dolina Górnej Wisły

Obszar ostoi obejmuje kompleksy stawów rybackich oraz lasów, łąk i pól położonych pomiędzy Skoczowem a Czechowicami-Dziedzicami. Najcenniejsze ornitologicznie obszary stanowią tu Zbiornik Goczałkowicki (3200 ha), funkcjonujący jako zaporowy zbiornik wody pitnej, liczne kompleksy stawów hodowlanych oraz doliny rzeczne. Do największych stawów należą: Stawy Dębowiec (ok. 400 ha), Stawy Goczałkowice-Zdrój (ok. 300 ha), Stawy w Li-gocie (ok. 170 ha). Stawy są wykorzystywane do dość intensywnej gospodarki rybackiej. Akweny te są porośnięte roślinnością szuwarową, na groblach często rosną stare drzewa liściaste. Są one zasilane wodami Wisły lub jej dopływów. W obrębie ostoi zachowały się płaty lasów grądowych i łęgowych oraz łąk wilgotnych, roślinności bagiennej i torfowiskowej.

Do najważniejszych gatunków (wymienionych w załączniku I DP), które są podstawą typowania tego obszaru jako ostoi Natura 2000 należą: ślepowron (137 par w 2002 r.), rybitwa białowąsa (cn. 200 par w 1995 r.), rybitwa rzeczna (do 230 par w latach 1999-2002),

108

rybitwa czarna (do 157 par w latach 1995-96), bąk (15 par w latach 1995-2000), bączek (7 par w latach 1995-96), szablodziób (2 pary w 2002 r.), mewa czarnogłowa (4 pary w 2001 r., 1 para w 2002 r.). Z gatunków regularnie zalatujących w okresie pozalęgowym należy wymienić czaplę białą (koncentracje do 80 osobników) i czaplę nadobną (do 9 osobników). Z najliczniej obserwowanych gatunków, które nie figurują w załączniku I DP, należy wymie-nić: zausznika (936 par w roku 1996), krakwę (50-100 par w roku 1995) i krwawodzioba (82 pary w roku 1996). W okresie wędrówek koncentracje ptaków wodno-błotnych na terenie ostoi przekraczają 20 tysięcy osobników. Wartości ornitofauny rekomendują ten akwen do ochrony w ramach ratyfikowanej przez Polskę konwencji ramsarskiej. Istnieją tu rezerwaty leśne: Skarpa Wiślicka, Przeciszów i Żaki oraz torfowiskowy – Rotuz.

Zalecenia ochronne: zachowanie dotychczasowej gospodarki stawowej, niedopusz-czanie do masowego użytkowania turystycznego Zbiornika Goczałkowickiego, nie lokować inwestycji i zabudowy mieszkaniowej w w dolinach rzecznych.

Stawy Łężczok Ostoja położona jest w dolinie Odry i obejmuje rezerwat przyrody Łężczok oraz tereny

proponowane do włączenia w jego skład. W granicach rezerwatu znajduje się 8 stawów o wielkości od 2 do 90 ha, które zajmują łącznie 225 ha powierzchni. Brzegi stawów po-rośnięte są szuwarem trzcinowym i pałkowym, a w niektórych miejscach także turzycowym, zajmującymi 25-50% powierzchni poszczególnych stawów. Toń wodna niektórych stawów zajęta jest przez roślinność wodną, w tym rzadkie zespoły kotewki orzecha wodnego i sal-winii pływającej. Na stawach prowadzona jest ekstensywna gospodarka rybacka. Groble porastają pomnikowe aleje drzew. Kompleks stawów otoczony jest przez las o naturalnym charakterze, złożony z łęgów przechodzących w zbiorowiska grądowe.

Podstawą typowania jako ostoi Natura 2000 jest występowanie gatunku z załącznika I DP, lęgowego w wielkości przekraczającej 1% populacji krajowej: podgorzałki (0-1p). Pozostałe gatunki z załącznika I DP, lęgowe na terenie ostoi, to: bąk (3 rewiry), bączek (1 para), bocian czarny (1p.), błotniak stawowy (do 6 par), kropiatka (do 6p.), zielonka (1p.), rybitwa rzeczna (do 16-18 par), zimorodek (1-2p.), dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, podróżniczek (1 p.), jarzębatka (1p w latach 80.), muchołówka mała (0-1 p.), muchołówka białoszyja (7-28 p.). Ostoja jest także terytorium łowieckim jednej pary bielików. W okresie pozalęgowym obserwowane są tu: czapla biała (do 40 osobników), łabędź krzykliwy (do 13 osobników), batalion (do 55 osobników) i łęczak (do 100 osobników). Z gatunków nie ujętych w załączniku I DP zwraca uwagę duża koncentracja gęsi (zbożowej, białoczelnej i gęgawy) w okresie przelotów jesiennych, która dochodzi do 3000 osobników. Ponadto rezerwat Łężczok stanowi aktualnie najważniejsze w skali kraju stanowisko lęgowe hełmiatki (1-3 p., zgrupowanie 18 os. w sezonie lęgowym). Ostoja leży w granicach parku krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich. Desygnowana również jako ostoja siedliskowa.

Zalecenia ochronne: zachowanie dotychczasowej gospodarki stawowej, utrzymanie ruchu turystycznego na aktualnym poziomie.

Stawy w Brzeszczach

Część ostoi znajdująca się na terenie województwa śląskiego obejmuje dolinę Wisły oraz stawy hodowlane w gminie Miedźna.

Podstawą typowania jako ostoi Natura 2000 są następujące gatunki lęgowe ujęte w zał. I DP, przekraczające 1% populacji krajowej: bączek (7 p.), bąk (12 p.), ślepowron (32 p.), czapla purpurowa (1p.), rybitwa białowąsa (107 p.), rybitwa czarna (20 p.), rybitwa

109

rzeczna (19 p.). Pozostałe gatunki lęgowe z zał. I DP na terenie ostoi, to: bocian biały, błotniak stawowy, derkacz, zimorodek, dzięcioł czarny, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł średni, muchołowka białoszyja, muchołówka mała.

Zalecenia ochronne: zachowanie dotychczasowej gospodarki stawowej, nie lokować inwestycji i zabudowy mieszkaniowej w dolinach rzecznych.

Stawy Wielikąt i Ligota Tworkowska W skład ostoi wchodzi kompleks stawów gospodarstwa rybackiego Wielikąt wraz

z przylegającymi do niego polami i łąkami oraz Las Tworkowski, położone po obu brzegach Odry, powyżej Raciborza. Gospodarstwo rybackie obejmuje 9 większych (17-41 ha) i kilka-naście mniejszych stawów. Brzegi większości z nich porośnięte są wąskim pasem szuwarów trzcinowych, które w postaci łanowej występują tylko na niektórych mniejszych stawach. Część grobli obsadzona jest drzewami liściastymi, wśród których spotyka się także okazy stare. W Lesie Tworkowskim rozwijają się lasy grądowe i łęgowe z bogatym runem o charak-terze naturalnym. Przez ostoję przebiega linia kolejowa.

Podstawą typowania jako ostoi OSO Natura 2000 jest występowanie dwóch gatunków z załącznika I DP, lęgowych w ilości przekraczającej 1% populacji krajowej: bączka (8-10 p) i podgorzałki (0-2 p.). Pozostałymi najważniejszymi gatunkami lęgowymi, spośród wymienionych w załączniku I DP, są: bąk (2-5 rewirów), bocian biały (do 3 p.), bielik (1 p.), błotniak stawowy (do 15 p.), kropiatka (0-1 p.), zielonka (0-1 p.), zimorodek, podróżniczek (5--10 p.), muchołówka białoszyja (cn. 5 p.) i gąsiorek. W okresie pozalęgowym zwracają uwagę koncentracje czapli białej (do 20 osobników), łabędzia krzykliwego (do 20 oso-bników), siewki złotej (do 1200 osobników), bataliona (do 220 osobników) i mewy małej (do 105 osobników). Stawy Wielikąt to drugie w kraju miejsce regularnego gnizadowania heł-miatki. Część ostoi chroniona jest jako Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Wielikąt, nato-miast dla bielika wyznaczono strefę ochronną dla miejsca rozrodu.

Zalecenia ochronne: zachowanie dotychczasowej gospodarki stawowej, wyłączenie Lasu Tworkowskiego z obszaru projektowanego zbiornika Racibórz.

Beskid Żywiecki Cała ostoja zawiera się w granicach Żywieckiego Parku Krajobrazowego. Obejmuje

ona pasmo Beskidu Żywieckiego, położone przy granicy ze Słowacją w widłach rzeki Soły i Koszarawy oraz niewielką cześć Beskidu Makowskiego z masywem Kiczory (762 m n.p.m.). Najważniejsze pasma górskie to Pamo Wielkiej Raczy oraz Pasmo Pilska z najwyższymi wzniesieniami Pilska (1557 m n.p.m.), Romanki (1366 m n.p.m.) i Lipowskiej (1324 m n.p.m.).

Podstawą typowania jako ostoi OSO Natura 2000 jest występowanie populacji lęgowej głuszca (cn.60-80 os.), przekraczającej 1% populacji krajowej. Jest to gatunek skrajnie zagrożony w woj. śląskim i w skali Polski. Ponadto w okresie lęgowym stwierdzono nastę-pujące gatunki z zał. I DP: jarząbek, puchacz, sóweczka, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czar-ny, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, gąsiorek.

Zalecenia ochronne: nie przeznaczać pod inwestycje związane z turystyką nowych, dotąd niezagospodarowywanych obszarów, szczególnie obszarów szczytowych, inwestycje związane z turystyką i rekreacją powinny odbywać się jedynie w rejonach, gdzie funkcjonuje rozbudowana infrastruktura turystyczna, niedopuszczanie do rozproszonej zabudowy,

110

prowadzenie w ostojach głuszca gospodarki leśnej w sposób dostosowany do potrzeb ochrony tego zagrożonego gatunku.

OSTOJE CORINE

Program CORINE, którego realizację na terenie Unii Europejskiej rozpoczęto w 1985 roku ma na celu stworzenie spójnego systemu informacji o środowisku przyrodniczym opartego na standardach przyjętych w UE. W ramach programu CORINE gromadzona jest informacja przyrodnicza konieczna dla realizacji priorytetowych zadań i określenia kie-runków wspólnej polityki dotyczącej ochrony środowiska w państwach członkowskich UE. Na początku lat dziewięćdziesiątych program objął swym zasięgiem także kraje Europy Środ-kowej, w tym Polskę. W Polsce pogram CORINE realizowany jest w trzech działach tematycznych: CORINE land cover (użytkowanie ziemi), CORINEAIR (poznanie głównych źródeł zanieczyszczenia powietrza i rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń) oraz CORINE biotopes (identyfikacja, inwentaryzacja i opis miejsc, których ochrona jest szczególnie istotna dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy). Końcowym efektem realizacji programu Corine biotopes jest baza danych z informacjami o ostojach rzadkich i zagrożonych gatun-ków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk. Zgodnie z decyzją Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz uchwałą Pań-stwowej Rady Ochrony Przyrody z 18.06.1996 r. program CORINE biotopes stanowić ma jeden z elementów systemu informacyjnego ochrony przyrody w Polsce.

Ostoja CORINE jest obszarem lądowym lub wodnym stanowiącym pewną całość funkcjonalną z punktu widzenia populacji zwierząt, roślin czy siedlisk, które były kryterium i motywacją dla wyodrębnienia danej ostoi. Typowanie ostoi odbywa się w oparciu o jednolity system kryteriów na podstawie wspólnych list gatunków i siedlisk. Listy gatunków uwzglę-dniają gatunki objęte Konwencją Berneńską, zamieszczone na czerwonej liście IUCN oraz w czerwonych księgach poszczególnych krajów. Lista siedlisk obejmuje siedliska wrażliwe i/lub reprezentatywne, istotne dla zachowania pełnego dziedzictwa przyrodniczego Europy. Ostoje CORINE są różnej wielkości w zależności od wymagań ekologicznych gatunków roślin, zwierząt lub siedlisk dla których zostały wytypowane. Niekiedy w granicach ostoi populacji lub siedlisk o większym areale zawierają się ostoje populacji gatunków o małym areale. Wówczas ostoja większa staje się ostoją kompleksową, natomiast mniejsza – cząstkową. Wyznaczone ostoje mają powierzchnię od kilku do kilkudziesięciu tysięcy hektarów. W przypadku ostoi punktowych takich jak: jaskinie czy zabudowania oraz podziemi odstąpiono od wyznaczenia granic stąd brak jest danych o wielkości powierzchni.

Różny jest status prawny ostoi CORINE. Są wśród nich rezerwaty przyrody, parki kraj-obrazowe, pomniki przyrody ale także obszary nie objęte żadną formą ochrony. Część ostoi Corine została wytypowana jako ostoje o randze europejskiej do sieci ekologicznej Natura 2000.

W banku danych CORINE znalazło się 66 ostoi z terenu województwa śląskiego. Ich wykaz i charakterystykę zawiera tabela II.4./3, natomiast rozmieszczenie prezentuje ryc. II.4./2.

OSTOJE FLORYSTYCZNE Ostoje roślin naczyniowych

Najcenniejsze florystycznie obszary w województwie śląskim, które w większości nie zostały dotąd objęte prawną ochroną, wyznaczono jako ostoje roślin naczyniowych. Wyróżniono 15 ostoi o randze międzynarodowej, 25 o randze krajowej i 16 ostoi regional-

111

nych. Są to obszary istotne ze względu na zachowanie zasobów genowych populacji roślin ważnych dla Unii Europejskiej oraz różnorodności gatunkowej kraju i regionu. Do wykazu dołączono również większość wytypowanych z województwa śląskiego ostoi siedliskowych programu Natura 2000.

Ostoje florystyczne mają zróżnicowaną wielkość. Są wśród nich niewielkie enklawy obejmujące od jednego do kilku biotopów oraz wielkopowierzchniowe obszary na których występuje nagromadzenie wielu istotnych dla zachowania różnorodności florystycznej i fito-socjologicznej siedlisk. • Ostoje o randze międzynarodowej są to obszary, w których stwierdzono występowanie

roślin ujętych w załączniku II dyrektywy siedliskowej obowiązującej w Unii Europejskiej oraz gatunków endemicznych i bardzo rzadkich proponowanych jako uzupełnienie za-łącznika II przez Polskę.

• Ostoje o randze krajowej wyznaczono w oparciu o obecność zagrożonych i wymie-rających gatunków roślin ujętych w krajowej czerwonej księdze roślin oraz taksonów rzadkich osiągających w województwie śląskim kraniec swojego krajowego zasięgu.

• Ostoje o randze regionalnej obejmują tereny, gdzie stwierdzono znaczące w skali regio-nalnej populacje roślin zagrożonych i wymierających z czerwonej listy gatunków roślin naczyniowych zagrożonych w skali województwa.

Charakterystykę poszczególnych obiektów przedstawia tabela II.4./4. Numer ostoi w

tabeli odpowiada numeracji na mapie II.4./1 Tabela II.4./4 Ostoje roślin naczyniowych w województwie śląskim Lp. Nazwa ostoi Ranga ostoi Kryteria Uwagi 1. Góra Bucze krajowa Ostoja istotna dla zachowania populacji

storczyka bladego w Polsce [ PCK- kategoria zagrożenia VU]

2. Turówka i Raj krajowa Ostoja istotna dla zachowania populacji storczyka bladego w Polsce

3. Beskid Śląski + Wzgórze Matyska

międzynarodowa Występowanie obuwika pospolitego - gatunku z zał II DS oraz ostoja istotna dla zachowania populacji storczyka bladego i tojada lisiego w Polsce [ PCK - kategoria zagrożenia VU]

obszar obejmujący Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego i ostoja Natura 2000

4. Las Dzielowy krajowa Ostoja istotna dla zachowania populacji turzycy zgrzebłowatej w Polsce [PCK - kategoria zagrożenia LR]

5. Las Strzeblin krajowa Ostoja istotna dla zachowania populacji turzycy zgrzebłowatej w Polsce

6. Góra Tuł krajowa Ostoja istotna dla zachowania populacji storczyka bladego w Polsce

były rezerwat przyrody

7. Pióropusznik w Górkach Wielkich

regionalna Ostoja istotna dla zachowania naturalnego i jednego z najliczniejszych stanowisk pióropusznika strusiego w regionie [GS - kategoria zagrożenia V]

8. Zalas k. Pogórza krajowa Ostoja istotna dla zachowania populacji turzycy zgrzebłowatej w Polsce

9. Wiślicka Skarpa krajowa Ostoja istotna dla zachowania populacji storczyka bladego w Polsce

istniejący rezerwat przyrody

10. Góra Grojec + Beskid Żywiecki

międzynarodowa Występowanie obuwika pospolitego - gatunku z zał II DS oraz ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji tojadu lisiego [PCK - kategoria zagrożenia VU],

obszar obejmujący Żywiecki Park Krajobrazowy i ostoja Natura 2000

112

kręczynki jesiennej [PCK - kategoria zagrożenia CR] i czosnku syberyjskiego [PCK - kategoria zagrożenia VU]

11. Drogomyśl krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji linderni mułowej [PCK - kategoria zagrożenia CR]

12. Iłownica + Landek + Pierściec

krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji linderni mułowej oraz nadwodnika trójpręcikowego, nadwodnika naprzeciwlistnego i nadwodnika sześciopręcikowego [PCK - kategoria VU]

13. Ostoja rybnicka krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji nadwodnika trójpręcikowego, nadwodnika naprzeciwlistnego i nadwodnika sześciopręcikowego oraz ważnych w skali regionu stanowisk długosza królewskiego [GS - kategoria zagrożenia V] i liczydła górskiego [GS - kategoria zagrożenia E]

14. Las Tworkowski krajowa Ostoja ważna dla zachowania krajowej populacji storczyka kruszczyka połabskiego [PCK - kategoria zagrożenia VU]

15. Rezerwat Łężczok międzynarodowa Występowanie aldrowandy pęcherzykowatej gatunku z zał II DS oraz ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji kotewki orzecha wodnego [PCK - kategoria zagrożenia CR], kruszczyka połabskiego, nadwodnika trójpręcikowego

istniejący rezerwat przyrody i ostoja Natura 2000

16. Rezerwat Rotuz krajowa Ostoja turzycy bagiennej gatunku zagrożonego w Polsce istotna dla zachowania jego regionalnej populacji [PCK - kategoria zagrożenia LR]


17. Stawy na S od Pawłowic

krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji kotewki orzecha wodnego, nadwodnika trójprecikowego i nadwodnika naprzeciwlistnego

18. Stawy w Kuźni Nieborowskiej

krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji kotewki orzecha wodnego

19. Kompleks stawów i łąk w Lyskach

krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji kotewki orzecha wodnego i nadwodnika tórjpręcikowego oraz najdalej na południe wysuniętego w regionie stanowiska kosaćca syberyjskiego [GS - kategoria zagrożenia E]

20. Łąki wilgotne w Małej Nędzy

regionalna Zachowanie najdalej na południe wysuniętego w regionie stanowiska kosaćca syberyjskiego oraz jedynego na Płaskowyżu Rybnickim stanowiska mieczyka dachówkowatego [GS - kategoria zagrożenia V]

21. Las Segiecki międzynarodowa Występowanie obuwika pospolitego - gatunku z zał II DS oraz zagrożonego w skali kraju buławnika czerwonego [PCK - kategoria zagrożenia EN] i wyblina jednolistnego [PCK - kategoria zagrożenia LR]

w obrębie ostoi znajduje się istniejący rezerwat Segiet

113

22. Ochojec krajowa Zachowanie najliczniejszej niżowej populacji liczydła górskiego w kraju


23. Repty Stare regionalna Ostoja liczydła górskiego oraz buławniaka czerwonego gatunku zagrożonego w Polsce istotna dla zachowania jego regionalnej populacji

24. Podwarpie krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji wilczomlecza pstrego [PCK - kategoria zagrożenia VU]

25. Podbuczyny krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji wilczomlecza pstrego oraz stanowisk zagrożonego w Polsce storczyka wyblina jednolistnego

26. Pogoria I międzynarodowa Występowanie gatunku z zał II DS -storczyka lipiennika Loesela oraz zachowanie stanowiska zagrożonego w kraju tłustosza pospolitego dwubarwnego [PCK - kategoria zagrożenia CR] i wyblina jednolistnego

27. Antoniów Bagna międzynarodowa Występowanie gatunku z zał II DS -storczyka lipiennika Loesela

istniejący użytek ekologiczny

28. Las Mokrznia + Łąki w Trzebyczce i Tucznawie

krajowa Ostoja istotna dla zachowania krajowej populacji storzana bezlistnego [PCK - kategoria zagrożenia CR], kruszczyka połabskiego i turzycy zgrzebłowatej, również bardzo ważana ze względu na zachowanie puli genowej pełnika europejskiego [GS - kategoria V] i kosaćca syberyjskiego w regionie

29. Torfowisko Bory międzynarodowa Występowanie gatunku z zał II DS -storczyka lipiennika Loesela oraz zagrożonego w kraju wyblina jednolistnego

30. Łąki między Strzemieszycami i Sławkowem

krajowa Ostoja zagrożonego w kraju storczyka samiczego [PCK - kategoria zagrożenia EN] i wyblina jednolistnego

31. Glinna Góra w Jaworznie

regionalna Stanowisko wyblina jednolistnego i os-toja ważna w regionie dla zachowania rzadkich gatunków kserotermicznych jak goryczuszka Wettsteina [GS - kategoria zagrożenia E] i goryczuszka orzęsiona [GS - kategoria zagrożenia E]

32. Torfowisko na S od Błędowa

krajowa Ostoja turzycy bagiennej gatunku zagrożonego w Polsce istotna dla zachowania jego regionalnej populacji

33. Ostaniec jurajski w Niegowonicach

regionalna Ostoja ważna w regionie dla zachowania rzadkich gatunków kserotermicznych jak goryczuszka orzęsiona, goryczka krzyżowa [GS - kategoria V], pępawa różyczkolistna [GS - kategoria E], zawilec wielkokwiatowy [GS - kategoria zagrożeniaV] oraz stanowiska żłobika koralowego [GS - kategoria zagrożenia E]

34. Szczakowa – hałda huty szkła

krajowa Cenna ze względów naukowych specyficzna ostoja zagrożonych gatunków roślin jak wyblin jednolistny, storczyk kukawka [GS - kategoria

114

zagrożenia E], kosatka kielichowa [GS - kategoria zagrożenia E] na siedlisku antropogenicznym

35. Murawy kserotermiczne w Strzyżowicach – Rogoźniku

regionalna Ostoja ważna w regionie dla zachowania dobrze wykształconych zbiorowisk muraw kserotermicznych z zagrożonymi regionalnie gatunkami roślin jak goryczka krzyżowa, goryczuszka orzęsiona i zawilec wielkokwiatowy

36. Ostoja Cochlearia polonica w leśnictwie Zawada

międzynarodowa Ostoja endemicznej warzuchy polskiej, gatunku zakceptowanego przez Unię Europejską zgłoszonego przez Polskę do załącznika II DS

stanowisko introdukowane

37. Skałka krajowa Ostoja istotna dla zachowania stanowiska cieszynianki wiosennej na krańcach krajowego zasięgu

38. Śliwa regionalna Ostoja ważna dla zachowania jednego z najliczniejszego w skali regionu stanowiska kosaćca syberyjskiego

39. Kalety regionalna Ostoja ważna dla zachowania jednego z najliczniejszychw skali regionu stanowisk kosaćca syberyjskiego

40. Liczydło górskie pod Szklaną Hutą

regionalna Ostoja ważna dla zachowania niżowych stanowisk liczydła górskiego w regionie

proponowany rezerwat przyrody

41. Las Porębski krajowa Ostoja istotna dla zachowania stanowiska cieszynianki wiosennej na krańcach krajowego zasięgu, zagrożonego w skali kraju storczyka wyblina jednolistnego oraz b. licznego w regionie naturalnego stanowiska pióropusznika strusiego, licznej populacji pełnika europejskiego i kosaćca syberyjskiego

42. Dobra-Wilkoszyn międzynarodowa Występowanie gatunku z zał II DS - obuwika pospolitego

43. Dolina Udorki międzynarodowa Występowanie gatunku z zał II DS - obuwika pospolitego

44. Łąki pełnikowe w Lubszy

regionalna Ostoja ważna dla zachowania najdalej na zachód wysuniętego stanowiska pełnika europejskiego

45. Łąki w Poczesnej krajowa Ostoja zagrożonego w kraju storczyka samiczego [PCK - kategoria zagrożenia EN]

46. Łąki w Walaszczykach

regionalna Ostoja ważna w regionie dla zachowania dobrze wykształconych zbiorowisk łąk trzęślicowych z kosaćcem syberyjskim

47. Łąki w Małusach regionalna Ostoja ważna dla zachowania stanowiska pełnika europejskiego w regionie częstochoskim

48. Cisy Przybynowskie regionalna Ważna w regionie ostoja licznych okazów drzewiastych cisa pospolitego [GS - kategoria zagrożenia V]

49. Błeszno regionalna Ostoja ważna dla zachowania tłustosza pospolitego i storczyka krwistego – gatunków zagrożonych w skali regionu [GS - kategoria zagrożenia E]

50. Lubocki Łęg regionalna Ostoja ważna dla zachowania niżowych

115

stanowisk liczydła górskiego w regionie 51. Łęg nad Młynówką regionalna Ostoja ważna dla zachowania niżowych

stanowisk liczydła górskiego w regionie

52. Ostoja Środkowojurajska

międzynarodowa Ostoja endemicznej warzuchy polskiej, gatunku zakceptowanego przez Unię Europejską zgłoszonego przez Polskę do załącznika II DS

ostoja Natura 2000

53. Ostoja Złotopotocka międzynarodowa Ostoja endemicznej warzuchy polskiej, gatunku zakceptowanego przez Unię Europejską zgłoszonego przez Polskę do załącznika II DS

ostoja Natura 2000

54. Ostoja Olsztyńsko-Mirowska

międzynarodowa Ostoja endemicznej przytulii krakowskiej, gatunku zakceptowanego przez Unię Europejską zgłoszonego przez Polskę do załącznika II DS i obuwika pospolitego z załącznika II DS

ostoja Natura 2000

55. Suchy Młyn międzynarodowa Ostoja języczki syberyjskiej – gatunku z załącznika II DS

ostoja Natura 2000

56. Sodowa Góra międzynarodowa Ostoja sasanki otwartej – gatunku z załacznika II DS

ostoja Natura 2000

Objaśnienia skrótów zastosowanych w tabeli: II DS - II załącznik Dyrektywy Siedliskowej PCK - Polska Czerwona Księga Roślin; kategorie zagrożeń: CR - gatunki krytycznie zagrożone w kraju VU - gatunki narażone na wyginięcie w kraju EN - gatunki zagrożone LR - gatunki niższego ryzyka w kraju GS - Czerwona Lista Roślin Naczyniowych Górnego Śląska, kategorie zagrożeń: E - gatunki wymierające w regionie V - gatunki narażone na wyginięcie w regionie Ostoje mszaków

W województwie śląskim wyróżniono 2 ostoje mszaków o znaczeniu międzynaro-dowym, 6 o znaczeniu krajowym i 3 regionalnym. • Ostoje międzynarodowe wyznaczono na podstawie występowania licznych gatunków

znajdujących się na liście mszaków zagrożonych w Europie. • Ostoje krajowe obejmują obszary, gdzie stwierdzono liczne gatunki chronione i zagro-

żone w Polsce, niewiele zagrożonych w Europie. • Ostoje regionalne wyznaczone są na podstawie obecności licznych gatunków zagro-

żonych regionalnie. Ostoje o randze międzynarodowej

Nazwa ostoi: Ostoja jurajska Regiony geograficzne: Wyżyna Częstochowska, Wyżyna Wieluńska Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 7 gatunków mchów Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 10 gatunków; wątrobowce – 1 gatunek; glewiki – 1 gatunek. Gatunki podlegające ochronie ścisłej: 3 gatunki Gatunki podlegające ochronie częściowej: 26 gatunków Nazwa ostoi: Ostoja beskidzka Regiony geograficzne: Beskid Śląski, Beskid Mały, Beskid Wysoki, Beskid Makowski, Kotlina Żywiecka. Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: mchy – 17 gatunków; wątrobowce – 4 gatunki.

116

Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 26 gatunków; wątrobowce – 8 gatunków; glewiki – 2 gatunki. Gatunki podlegające ochronie ścisłej: 3 gatunki. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 36 gatunków.

Ostoje o randze krajowej Nazwa ostoi: Dolina Liswarty Regiony geograficzne: Obniżenie Liswarty-Prosny Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 1 gatunek. Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 2 gatunki; wątrobowce – 1 gatunek; glewiki – 1 gatunek. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 26 gatunków. Nazwa ostoi: Myszków – Dolina Warty koło Nowej Wsi Żareckiej Regiony geograficzne: Obniżenie Górnej Warty Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 2 gatunki. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 21 gatunków Nazwa ostoi: Dolina Małej Panwi Regiony geograficzne: Równina Opolska Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 2 gatunki Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 2 gatunki; wątrobowce – 2 gatunki; glewiki – 1 gatunek. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 28 gatunków. Nazwa ostoi: Dorzecze Przemszy Regiony geograficzne: Garb Tarnogórski, Pagóry Jaworznickie Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 6 gatunków. Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 13 gatunków; wątrobowce – 6 gatunków; glewiki – 1 gatunek. Gatunki podlegające ochronie ścisłej: 1 gatunek Gatunki podlegające ochronie częściowej: 33 gatunki Nazwa ostoi: Lasy Raciborsko-Rybnicko-Pszczyńskie z fragmentem Doliny Odry na odcinku Łężczok – Wielikąt Regiony geograficzne: Kotlina Raciborska, Płaskowyż Rybnicki, Równina Pszyńska Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 4 gatunki mchów. Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 14 gatunków; wątrobowce – 2 gatunki; glewiki – 2 gatunki. Gatunki podlegające ochronie ścisłej: 1 gatunek. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 29 gatunków. Nazwa ostoi: Dolina Wisły na obszarze Pierściec – Ochaby, Drogomyśl, Chybie, Zabrzeg Regiony geograficzne: Dolina Górnej Wisły Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 3 gatunki. Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 7 gatunków; wątrobowce – 1 gatunek; glewiki – 2 gatunki

117

Gatunki podlegające ochronie częściowej: 26 gatunków.

Ostoje o randze lokalnej Nazwa ostoi: Gliwice – Las Dąbrowa Regiony geograficzne: Wyżyna Katowicka Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 1 gatunek Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 1 gatunek. Gatunki zagrożone regionalnie: mchy - 3 gatunki; wątrobowce - 3 gatunki. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 5 gatunków. Nazwa ostoi: Katowice – Lasy Murckowskie Regiony geograficzne: Wyżyna Katowicka Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Europie: 3 gatunki. Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 3 gatunki; wątrobowce – 2 gatunki. Gatunki zagrożone regionalnie: mchy – 6 gatunków; wątrobowce – 3 gatunki. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 28 gatunków. Nazwa ostoi: Mikołów – Fiołkowa Góra Regiony geograficzne: Wyżyna Katowicka Najważniejsze wartości briologiczne: Gatunki zagrożone w Polsce: mchy – 2 gatunki; wątrobowce – 1 gatunek. Gatunki zagrożone regionalnie: mchy – 4 gatunki. Gatunki podlegające ochronie częściowej: 3 gatunki Uwaga: Obszarem zasługującym na wyróżnienie jako ostoja (prawdopodobnie o randze krajowej), jest dolina Pilicy. Brak jednak prawie zupełnie danych z tego terenu co uniemożliwia wytyczenie jej granic oraz podania głównych wartości biologicznych. Rozmieszczenie wyznaczonych ostoi przedstawiono na mapie II.4./2 Ostoje porostów

W województwie śląskim wyróżniono dwie duże ostoje skupiające rzadkie gatunki porostów: Wyżynę Krakowsko- Wieluńską oraz ostoję beskidzką.

Nazwa ostoi: Wyżyna Krakowsko – Wieluńska

Stwierdzono tutaj ponad 100 gatunków porostów kalcyfilnych, związanych z ostańcami wapiennymi. Różnorodne nachylenia ścian skalnych, nasłonecznienie i uwilgocenie tworzą swoiste warunki siedliskowe, co w konsekwencji sprzyja osiedlaniu się porostów o wyma-ganiach kserotermicznych, heliofilnych, mezofilnych, higrofilnych i fotofobnych. Plechy poros-tów rosną bezpośrednio na litych ścianach skalnych, wietrzelinie, humusie i darniach mchów.

Na uwagę zasługuje występowanie w obrębie ostoi blisko 18 porostów zagrożonych w skali kraju i ok. 13 porostów zagrożonych w regionie. Nazwa ostoi: Ostoja beskidzka

Jest ograniczona do Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego i Żywieckiego. Występują tu gatunki porostów bardzo wrażliwe na antropopresję, dotyczy to głównie epifitów (na korze drzew), epiksylofitów (na murszejących pniakach i kłodach drzew) oraz epigeitów (na glebie). Do osobliwości lichenologicznych należą gatunki górskie i wysokogórskie porostów. Na

118

wychodniach skalnych, zboczach i w korytach potoków, zbudowanych z piaskowców godulskich, istebniańskich i magurskich, osiedlają się plechy porostów acidofilnych.

W obrębie ostoi występuje blisko 55 porostów zagrożonych w skali kraju i co najmniej 8 gatunków zagrożonych regionalnie.

Rozmieszczenie wyznaczonych ostoi przedstawiono na mapie II.4./3.

OSTOJE FAUNISTYCZNE

Ostoje ichtiofauny (ryb i minogów)

DORZECZE WISŁY

Wobec braku kompletnej i aktualnej dokumentacji stanu ichtiofauny omawianego obszaru nie można wskazać konkretnych fragmentów dorzecza, które mogłyby stać się odpowiednimi ostojami występujących tam gatunków wymagających takiej formy ochrony. Oczywiście, w pierwszej kolejności bardzo użyteczne dla zachowania zasiedlających je po-pulacji ryb i minogów mogą okazać się wszystkie istniejące i projektowane obszary chronio-ne (parki krajobrazowe, rezerwat przyrody „Wisła”, ostoje europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 i in.) pod warunkiem, że również taka ich funkcja będzie brana pod uwagę w planach zagospodarowania przestrzennego województwa.

Na podstawie ogólnego rozeznania w obecnym stanie środowisk wodnych dorzecza Górnej Wisły w województwie śląskim i uwzględniając aktualną sytuację zasiedlających je populacji ryb i minogów można wskazać dorzecze Soły powyżej Żywca jako obszar, na którym po przeprowadzeniu odpowiednich badań prawdopodobnie byłoby możliwe i celowe ustanowienie najbardziej wartościowych ostoi. Inne wartościowe pod względem stanu środowiska fragmenty o znaczeniu lokalnym mogą znajdować się również poza wskazanym obszarem Karpat (np. w dorzeczu Pszczynki). W przypadku niektórych gatunków wartoś-ciowymi ostojami mogą być nawet stosunkowo nieduże fragmenty dorzecza Górnej Wisły, w tym znajdujące się na terenach znacznie przekształconych lub wręcz zdegradowanych, pod warunkiem że zostaną trafnie wytypowane i właściwie zabezpieczone przed dalszą degradacją. DORZECZE PILICY

Najcenniejszy odcinek Pilicy w granicach województwa śląskiego zlokalizowany jest pomiędzy ujściem rzeki Krztyni i miejscowością Kuźnica Wąsoska (mapa II.4./4). Wytypowany odcinek wraz z doliną rzeki powinien zostać objęty ochroną w formie rezerwatu przyrody (rezerwatu ichtiologicznego). Aktualnie pełni on funkcje ostoi ichtiofauny o randze regionalnej. Za wytypowaniem tego fragmentu Pilicy przemawiają: 1) duży udział lasów w dolinie rzeki, 2) brak osad z wyjątkiem jednej dużej wsi Przyłek, 3) obecnie dzięki opanowaniu techniki rozrodu kilku gatunków ryb rzecznych w Polsce można by podjąć próbę restytucji zanikłych tu: świnki, brzany i bolenia, 4) pozostałe drobne gatunki, które są zagrożone lub zanikły, mogą powrócić tu same, migrując z dopływów po przywróceniu rzece pełnej naturalności. Na terenie tym nie ma uciążliwego przemysł (Szczkociny mają już oczyszczalnię), stąd jedynym zagrożeniem dla tego matecznika ryb byłoby kłusownictwo. DORZECZE ODRY (Z WYŁĄCZENIEM WARTY I JEJ DOPŁYWÓW) Kryteria przyjęte przy wyznaczaniu ostoi ichtiofauny:

• Występowanie gatunków o wysokim statusie ochronnym: umieszczonych w załącz-niku II Konwencji Berneńskiej i/lub zał. II Dyrektywy Siedliskowej oraz na krajowych listach zwierząt zagrożonych: Polska czerwona księga zwierząt (Głowaciński 2001), Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2002),

119

Czerwona lista słodkowodnej ichtiofauny Polski (Witkowski i in. 1999). Ponadto, wy-sokie kategorie zagrożenia ryb i minogów w środkowym i górnym dorzeczu Odry (Kotusz i in. 2001).

• Liczebność odłowionych okazów wspomnianych gatunków (ranga ostoi wzrasta pro-porcjonalnie do liczebności).

• Struktura wiekowa populacji w/w gatunków (oceniana na podstawie rozkładu długości odłowionych osobników).

• Stałość występowania w/w gatunków w danym cieku (proporcja stanowisk kon-trolnych ze stwierdzonym gatunkiem do stanowisk na których nie występował).

• Naturalność zespołu ichtiofauny. • Naturalność koryta rzeki. • Funkcja korytarza ekologicznego. • Funkcja refugium ichtiofauny w środowisku zdegradowanym.

Kombinacja wymienionych cech ostoi stanowiła podstawę do nadania jej odpowied-niej rangi.

Rozmieszczenie i granice wytypowanych ostoi przedstawiono na mapie II.4./4 OSTOJE W DORZECZU OLZY

OLZA GRANICZNA – ostoja ichtiofauny o znaczeniu regionalnym.

Występuje tu brzana – gatunek przeżywający wyraźny regres liczebności w dorzeczu górnej i środkowej Odry. Olza z uwagi na niezakłócony kontakt z Odrą stanowi korytarz ekologiczny łączący obie rzeki. Dzięki niemu powstaje dla brzany droga migracji i rekolo-nizacji w sposób naturalny Odry w Kotlinie Raciborskiej. W stosunkowo różnorodnym 11-ga-tunkowym zespole ichtiofauny występują też cenne gatunki reofilne – strzebla potokowa i pstrąg potokowy. Ustanowienie ostoi ichtiofauny na Olzie zwiększy spójność sieci obszarów chronionych, zwłaszcza przy zatwierdzeniu ostoi „Graniczny Meander Odry” proponowanej do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Ochrona cieku jako korytarza ekologicznego powinna obejmować nie tylko odcinki graniczne, ale i łączący je fragment płynący przez Republikę Czeską. ŚRODKOWA I DOLNA SZOTKÓWKA – ostoja ichtiofauny o znaczeniu regionalnym.

Ostoja wytypowana ze względu na występowanie populacji różanki i strzebli poto-kowej, obok niespotykanego w dorzeczu Odry bogactwa ilościowego gatunków pospolitych, zwłaszcza klenia, płoci, uklei i okonia. Wysoka liczebność i biomasa ryb w ostoi jest zasługą licznych stawów usytuowanych w pobliżu cieku. OSTOJE W DORZECZU RUDEJ

SUMINA – ostoja ichtiofauny o znaczeniu regionalnym.

Na całej długości rzeki występuje koza. Jest to jedyny ciek w dorzeczu górnej Odry, w którym stwierdzono ten gatunek. Ponadto, w środkowym biegu stwierdzono minoga strumieniowego. Cały ciek jest zasiedlony przez stabilne populacje gatunków pospolitych. Większość biegu znajduje się wśród łąk i nieużytków. Ujście Suminy usytuowane jest w blis-kim sąsiedztwie Odry, co gwarantuje jej kontakt z największym korytarzem ekologicznym regionu. Nawet przy zatruciu wód Rudej, do której dopływ ten uchodzi, migracje ryb między Suminą a Odrą są możliwe (przy wysokich stanach wód dochodzi do kontaktu obu rzek).

OSTOJE W DORZECZU BIERAWKI

ŚRODKOWY BIEG ŁĄCZY – ostoja o znaczeniu regionalnym.

Występowanie strzebli potokowej świadczy o zachowaniu śladów naturalnego zes-połu ryb w tej rzece. Jest to gatunek o wysokich wymaganiach tlenowych, wrażliwy na zanie-

120

czyszczenia. Koegzystują z nim stosunkowo licznie reprezentowane gatunki pospolite – śliz, kiełb, okoń. Środkowy bieg Łączy to cenne refugium dla przyszłej rekolonizacji całego dorze-cza Bierawki, ponieważ zachowane tu populacje ryb stanowią fragmenty pul genowych gatunków naturalnie (ewolucyjnie) przystosowanych do warunków tego właśnie dorzecza. Największym zagrożeniem dla ichtiofauny ostoi jest jej izolacja. Niemożność zasiedlenia lub nawet migracji ryb w Bierawce, nieuchronnie doprowadzi istniejące tu populacje do ekstynkcji. OSTOJE W DORZECZU MAŁEJ PANWI

DOLNA LIGUNSJA – ostoja ichtiofauny o znaczeniu krajowym.

Występuje tu jedno z najbogatszych, udokumentowanych stanowisk różanki w dorze-czu Odry. Wysoka liczebność różanki i struktura wiekowa wskazują, że populacja tego gatunku jest stabilna. Towarzyszy jej bogaty, 9 gatunkowy zespół ichtiofauny. Obfitość ró-żanki, jak i towarzyszących jej ryb, jest zasługą niewielkiego zbiornika zaporowego usytu-owanego w wyższych partiach rzeki, który sprzyja procesowi samooczyszczania się wód Ligunsji. Proponowany jako ostoja ichtiofauny leśny odcinek rzeki ma charakter naturalny, meandrujący. Warunki są idealne dla dalszej egzystencji różanki w tym miejscu. Ze względu na wysoki międzynarodowy i krajowy status ochronny różanki, dobrą kondycję lokalnej populacji, jak i różnorodność gatunków towarzyszących oraz naturalność biegu rzeki w tym miejscu, wskazanym byłoby objęcie go ochroną obszarową.

UJŚCIE LEŚNICY – ostoja ichtiofauny o znaczeniu krajowym.

Występuje tu minóg strumieniowy i piskorz. W dorzeczu górnej i środkowej Odry piskorz uznany jest za zagrożony wyginięciem, minóg – narażony na wyginięcie. Dodatkowo w cieku tym występuje miętus – gatunek zanikający w dorzeczu Odry. Jest to jedyne udoku-mentowane stanowisko miętusa w dopływach górnej Odry. Towarzyszy im 5 innych gatun-ków ryb.

UJŚCIE STOŁY – ostoja ichtiofauny o znaczeniu regionalnym.

Występuje tu piskorz, obok 7 innych gatunków o stosunkowo licznej reprezentacji. Silne zanieczyszczenie Stoły i brak ryb na niemal całym biegu wymaga ochrony ocalałego zespołu ichtiofauny z cennym przyrodniczo piskorzem. Stoła i jej dopływy odwadniają silnie zurbanizowane i uprzemysłowione obszary aglomeracji górnośląskiej. Cieki te są prawie w całości uregulowane i zatrute w stopniu uniemożliwiającym rybom życie. Dzięki bliskiemu sąsiedztwu nieco czystszej Małej Panwi i naturalnemu charakterowi koryta Stoły na krótkim, przyujściowym odcinku, wody rzeki oczyszczają się na tyle, że umożliwia to egzystencję rybom. DORZECZE WARTY

Najbogatszy rybostan w skali całej Warty, z kilkoma gatunkami reofilnymi stano-wiącymi łącznie znaczny odsetek wszystkich odłowionych ryb, istnieje na odcinku poniżej województwa śląskiego – od Działoszyna do Sieradza, obejmującego Załęczański Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki (182-283 km). Odcinek ten należy uznać za ostoję ichtiofauny o randze krajowej (choćby z uwagi na długość Warty – 808 km) i dołożyć wszelkich starań, aby sytuacja na tym odcinku nie uległa pogorszeniu. W tym celu zalecana jest szczególna ochrona Warty na odcinku od Mstowa do miejsca, w którym Warta ostatecznie opuszcza granice województwa śląskiego (81-182 km) oraz wszystkich dopływów uchodzących do Warty na tym odcinku, w tym Radomki (mapa II.4./4). Ochrona tych cieków również nabiera rangi krajowej, ponieważ bez niej niemożliwe jest zachowanie w dobrym stanie rybostanu na najcenniejszym odcinku. Do realizacji tego celu konieczna jest współpraca władz województw śląskiego i łódzkiego.

121

DORZECZE LISWARTY

Według założeń regionalnej ochrony gatunkowej ryb umieszczenie jakiegoś gatunku na „czerwonej liście” i koncentrowanie się na jego ochronie jest niewystarczające bez ochrony siedlisk jego występowania. Tym niemniej, zagrożone gatunki są doskonałym bioindyka-torem wskazującym, które ekosystemy wymagają szczególnej uwagi i najpilniejszej poprawy. Ponadto ważna jest ochrona całych zespołów typowych dla danego siedliska, a więc i gatun-ków potencjalnie niezagrożonych, ale będących ważnym elementem systemu biologicznych zależności.

Mając na względzie powyższe przesłanki, jako obszar szczególnie cenny dla zachowania różnorodności rodzimej ichtiofauny i wymagający ochrony, jako ostoję ichtiofauny o randze krajowej, należy uznać dolny bieg Liswarty na odcinku od Dankowa do ujścia (mapa II.4./4). O wyborze tym zadecydowały następujące walory przyrodnicze:

- stwierdzono tam duże bogactwo gatunkowe: 13 gatunków ryb i 1 gatunek minoga; - występują tam cenne, narażone na wymarcie gatunki: minóg strumieniowy, miętus

(obecny tu najliczniej z całego dorzecza), brzana oraz jaź, jelec i kleń, których liczebność wyraźnie spada w wielu częściach Polski;

- rzeka na tym odcinku zachowała względnie naturalny charakter z licznymi meandrami, starorzeczami i wieloramiennym korytem, co zapewnia dużą różnorodność dostępnych dla ryb siedlisk i przyczynia się do różnorodności gatunkowej;

- jakość wody na tym odcinku jest relatywnie bardzo dobra, gdyż jak wykazały badania w ramach regionalnego monitoringu, pod względem ilości niesionej zawiesiny, tlenu rozpuszczonego, związków mineralnych i metali ciężkich nie przekracza norm I klasy czystości, jedynie zawartość biogenów klasyfikuje ją do klasy II;

- dolny bieg Liswarty ma istotne znaczenie dla Warty, gdyż pozytywnie oddziałuje zarówno na jakość wody jak i jej rybostan. Przypuszczalnie ryby z Warty mogą również wpływać do Liswarty w poszukiwaniu miejsc dogodnych do żerowania, czy tarła.

Do proponowanego obszaru chronionego można by również włączyć uchodzącą w oko-licach Szyszkowa Górniankę (na całej długości), nadając jej status ostoi o randze krajowej z uwagi na występujące tam gatunki tj. piskorza, miętusa i jelca, a zwłaszcza minoga stru-mieniowego, który w źródłowych odcinkach tego strumienia występuje licznie i, jak wykazały obserwacje, odbywa tarło.

Dolina Liswarty została wytypowana w ramach Programu Ochrony Dolin Rzecznych jako jeden z obszarów wymagających ochrony przede wszystkim z uwagi na jego funkcję łącznikową między Parkiem Krajobrazowym „Lasy nad Górną Liswartą” a korytarzem eko-logicznym górnej Warty (Gacka–Grześkiewicz i Cichocki 2001). Zaproponowano nadanie mu statusu Obszaru Chronionego Krajobrazu. Stanowi to dodatkowy argument przemawiający za objęciem ochroną dolnej Liswarty.

Uwaga: Zaleceniem ogólnym, obejmującym wszystkie wytypowane w województwie śląskim

ostoje ichtiofauny jest monitoring ichtiofaunistyczny prowadzony w cyklu 3 – 4 – letnim.

Ostoje herpetofauny (płazów i gadów)

Wszystkie krajowe gatunki płazów i gadów podlegają prawnej ochronie gatunkowej. Taka forma ochrony nie jest jednak wystarczająca i powinna jej towarzyszyć ochrona obszarowa, a więc ochrona siedlisk poszczególnych gatunków. Współczesna idea ochrony środkowo-

122

europejskich płazów i gadów głosi konieczność ochrony gatunków na dużych przestrzeniach. Ponadto pomiędzy tymi obszarami (ostojami) należy zachować lub utworzyć korytarze eko-logiczne umożliwiające swobodną migrację zwierząt.

Województwo śląskie ma wyjątkowo dogodny, naturalny układ jednostek fizjogra-ficznych dla wielkoobszarowych ostoi, a zatem najskuteczniejszej ochrony różnych gatunków fauny. Posiada góry średniej wysokości (gatunki górskie), wyżyny, kotliny oraz obszary do-linne nad rzekami (gatunki nizinne). I tak, beskidzkie kompleksy leśne z potokami, bagienkami, oczkami wodnymi i źródłami są częścią ogromnego biomu karpackiego – Puszczy Karpackiej. Kompleksy lasów nizinno - wyżynnych to dawna Puszcza Śląska: Lasy Pszczyńsko-Kobiórskie, Lasy Rudzko-Raciborskie, Lasy Lublinieckie, lasy Wyżyny Krako-wsko-Częstochowskiej, Lasy nad Górna Liswartą oraz wiele mniejszych kompleksów leśnych. Połączenie wymienionych obszarów siecią korytarzy ekologicznych jest możliwe i konieczne.

Kolejnym elementem krajobrazu województwa, wpływającym na kondycję populacji zwłaszcza płazów, są ogromne systemy sztucznych stawów hodowlanych w dolinach Wisły (tzw. Żabi Kraj) i Odry (Łężczok, Wielikąt i in.) oraz ich dopływów, jak również liczne rzeki i potoki. Istotnym elementem są również zbiorniki retencyjne, „dzikie stawy” na terenach szkód górniczych oraz zalane piaskownie i żwirownie. Pozostałe obszary, to tereny zajęte pod uprawy rolne lub budownictwo oraz nieużytki.

Na wymienionych obszarach występują przeważnie niemal wszystkie gatunki płazów i gadów. Wszystkie one podlegające w kraju ochronie prawnej, a kilka znajduje się w wy-kazach międzynarodowych konwencji i dyrektyw. Ostoje o randze międzynarodowej wyty-powano m.in. w oparciu o obecność gatunków zamieszczonych na czerwonej liście IUCN (2000 IUCN Red List of Threatened Species) i/lub uwzględnionych w Dyrektywie Siedliskowej oraz Konwencji Berneńskiej. Ostoje o randze krajowej typowano m.in. w oparciu o obecność gatunków zamieszczonych na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński i in. 2002), w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (Głowaciński i in. 2001) oraz w wykazach ECONET – PL i CORINE. Z uwagi na obecność tych gatunków, wszystkie wyznaczone poniżej obszary – ostoje herpetofauny, potencjalnie kwalifikują się do ostoi o randze międzynarodowej lub krajowej (mapa II.4./5). Z tego też powodu największe powierzchnie leśne uznano za ostoje międzynarodowe, natomiast te najmniejsze, położone w obrębie lub w pobliżu miast, odizolowane barierą urbanizacji, bardziej zagrożone, uznano za ostoje o randze krajowo - regionalnej. Takie niewielkie (np. głęboka kałuża na polnej czy leśnej gruntowej drodze), ale jakże ważne stanowiska, z jednym do kilku gatunków, pełniące funkcje swoistych „mikrorezerwatów przyrody”, powinny być rejestrowane przez gminy, szkoły itp. Najlepiej byłoby te małe powierzchnie tak zrewitalizować, łącznie z ich otocze-niem, aby połączyć je siecią korytarzy ekologicznych (przez niewielkie nasadzenia, a przede wszystkim zarezerwowanie obszarów pod takie działania) z ostojami o najwyższej kategorii. Wszystkie powierzchnie leśne i wodne w województwie śląskim powinny docelowo tworzyć taki jeden, zwarty system. OSTOJE HERPETOFAUNY O RANDZE MIĘDZYNARODOWEJ

1. PARK NARODOWY DOLINY GÓRNEJ WISŁY.

Rolę najważniejszej ostoi niemal wszystkich (17) gatunków płazów i większości gadów (6 gatunków) mógłby pełnić Park Narodowy Doliny Górnej Wisły. Tereny te należą obecnie m.in. do Parku Krajobrazowego Beskidy Śląskiego. Obszar ten znalazł się również wśród krajowych propozycji ostoi przyrody zgłoszonych do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Beskid Śląski jako część potężnego karpackiego leśnego biomu – Puszczy Karpackiej, jest dla płazów i gadów najskuteczniejszą ostoją (refugium). Dolina Wisły wraz

123

z jej otoczeniem to tzw. Żabi Kraj z licznymi stawami i mokradłami łąkowymi, które także mogą odegrać strategiczną rolę w uratowaniu płazów i niektórych gadów w całym regionie podbeskidzko-wyżynnym. Funkcję otuliny mogłaby pełnić Puszcza Pszczyńska wraz z rezer-watem przyrody „Żubrowisko”. Obecna forma ochrony – częściowo w granicach parku krajobrazowego.

2. JURAJSKI PARK NARODOWY I OKOLICE. Ostoja obejmuje teren projektowanego Jurajskiego Parku Narodowego wraz z otulino-

wymi obszarami leśnymi, w którym występują wszystkie niżowe gatunki płazów (13) i 6 ga-tunków gadów. Liczne rezerwaty, krajobraz, zbiorniki wodne, jaskinie oraz wywierzyska, kwalifikują go do grupy najciekawszych obszarów przyrodniczych w województwie. Obecna forma ochrony – częściowo w granicach parku krajobrazowego.

3. BESKID ŻYWIECKI I BESKID MAŁY.

We wszystkich piętrach bioklimatycznych łącznie występują niemal wszystkie gatunki

płazów (16 gatunków, bez żaby śmieszki) oraz wszystkie charakterystyczne dla tych obszarów gady (6 gatunków), w tym najrzadszy – gniewosz plamisty. Obecna forma och-rony: park krajobrazowy.

4. LASY RUDZKO -RACIBORSKIE. Występują tu wszystkie (13) gatunki płazów charakterystyczne dla niżu oraz 6 gatunków

gadów, w tym bardzo rzadki gniewosz plamisty. Z danych historycznych wynika, iż wys-tępował tu niegdyś żółw błotny, ale wyginął do lat 60. XX wieku. Ostatnie jego stwierdzenia (niestety nie naukowe) miały miejsce prawdopodobnie w stawach rezerwatu przyrody „Łężczok” oraz gospodarstwa rybackiego „Wielikąt”. Teren ten obejmuje kompleks leśny, któ-ry rozciąga się również na terenie województwa opolskiego. Ponadto przylega on do innego dużego kompleksu leśnego – Puszczy Pszczyńskiej. Obecna forma ochrony: park kraj-obrazowy.

5. LASY LUBLINIECKIE W DOLINIE MAŁEJ PANWI.

Występują tu wszystkie (13) gatunki płazów nizinnych i wszystkie gady (6 gatunków),

w tym najrzadszy – gniewosz plamisty. Z doliną Małej Panwi związany był do lat 60. XX wieku żółw błotny. Ostatni martwy okaz tego gatunku znaleziono w Żędowicach (obecnie w województwie opolskim). Liczne rozlewiska Małej Panwi i stawy zapewniają odpowiednie warunki do reintrodukcji tego gatunku. Obszar ma połączenie z lasami opolskimi. Obecna forma ochrony: brak ochrony.

6. LASY GÓRNEJ LISWARTY.

Występuje tu 6 gatunków gadów i wszystkie (13) niżowe gatunki płazów, które licznie

godują w rozlewiskach rzek, stawach, leśnych oczkach wodnych, rowach melioracyjnych i niewielkich mokradłach, a odpowiednie żerowiska mają w lasach i na łąkach. Obecna forma ochrony: park krajobrazowy.

7. PŁATY LEŚNE NA PÓŁNOC OD KŁOBUCKA W DOLINIE DOLNEJ LISWARTY. Ostoja powinna również obejmować ich łąkowo - polne otoczenie. Siedliska rozrodcze

płazów nizinnych znajdują się w nielicznych zbiornikach wodnych, rozlewiskach Liswarty i leśnych rowach melioracyjnych. Gady (5 gatunków; prawdopodobnie bez gniewosza

124

plamistego) występują na obrzeżach lasów oraz na skałkach wapiennych. W Rębielicach Królewskich znajduje się osobliwe, dokumentacyjne stanowisko paleontologiczne płazów i gadów kopalnych. Obecna forma ochrony: brak ochrony.

8. ŚRODOWISKO JEZIORKOWO - LEŚNE W OBRĘBIE MIAST GOP.

Środowisko jeziorkowo-leśne w obrębie miast Górnośląskiego Okręgu Przemysło-wego tworzą liczne wyrobiskowe i zapadliskowe zbiorniki wodne w obrębie miast i na ich obrzeżach. Niektóre są w otoczeniu nieużytków, działek; rzadziej mają otoczenie leśno-łą-kowe. Osobliwy „jeziorkowy” krajobraz „dzikich stawów” charakteryzuje miasta: Święto-chłowice, Gliwice, Chorzów, Bytom, Katowice, Ruda Śląska, Knurów. Niektóre stawy, jak np. „Żabie Doły” oraz południową część Lasu Kochłowickiego („Uroczysko Buczyna”) objęto już ochroną w formie zespołów przyrodniczo – krajobrazowych; wiele innych również zasługuje na ochronę. Wyznaczony obszar GOP posiadający w swym krajobrazie wyjątkowo dużo stawów wraz z otaczającymi go od południa Lasami Panewnicko-Mikołowsko-Murckowskimi zasługuje na zakwalifikowanie go do jednej z ośmiu wielkoobszarowych ostoi płazów o ran-dze europejskiej.

Wykaz ważniejszych stanowisk herpetofauny z terenu GOP zawiera tabela II.4./5.

WAŻNIEJSZE OSTOJE HERPETOFAUNY O RANDZE KRAJOWO - REGIONALNEJ

1. Stawy i las w okolicy Gorzyczek, Łazisk Rybnickich oraz żwirownie nad Olzą, 2. Płaty leśne i łąki w okolicach Rybnej i Tarnowskich Gór, 3. Okolice Łazisk Górnych (rezerwatowe laski ze stawkami oraz łąki ze stawkami), 4. Garb Mikołowski ze źródłami browarnymi i stawkami bogatymi w płazy, 5. Okolice pomiędzy Tychami - Wygorzele a Lędzinami, 6. Płaty leśne między Rybnikiem a Radlinem, 7. Stawy okolic Jastrzębia Zdroju, 8. Stawy między Kończycami a Zebrzydowicami, 9. Stawy i laski w Haźlachu, 10. Stawy Międzyrzecza i Mazanowic, 11. Stawy między Wilamowicami a Czernichowem, 12. Las i stawy w Łabędach, 13. Jeziora – Pławniowickie, Dzierżno Małe i Wielkie wraz z lasem, 14. Zbiornik Pogoria I, II, III oraz Zbiornik Chechło–Nakło, 15. Las na północ od Toszka wraz ze stawem, 16. Stawy chwałowickie.

Ostoje awifauny (ptaków)

Jak dotąd opracowano wiele zestawień i kryteriów wyboru ostoi ptaków w skali Europy, Polski, Śląska i Górnego Śląska (Wesołowski & Winiecki 1988, Grimmet & Jones 1989, Gromadzki i in.1994, 2002, Cempulik i in. 1986, Cempulik & Betleja 1994, Heath & Evans 2000, Stawarczyk 2001). Podobne kryteria typowania ostoi o znaczeniu krajowym i mię-dzynarodowym przyjęto również w niniejszym opracowaniu. Jednocześnie w latach 90. XX wieku powstało wiele opracowań waloryzujących przyrodę poszczególnych gmin woje-wództwa śląskiego, w których uwzględniono występowanie ptaków i zaproponowano do ochrony wiele cennych miejsc. Liczne fragmenty województwa nadal jednak pozostają nie-zbadane pod kątem występowania tam ptaków, w tym także gatunków zagrożonych. Rów-nież niektóre starsze dane wymagają zweryfikowania i możliwe, że wyłonią się nowe obszary zasługujące na uznanie ich za ostoje ptaków o znaczeniu regionalnym.

125

W typowaniu ostoi kierowano się definicją wg Gromadzki i in. (1994) – „Ostoja ptaków jest przestrzenią, wyróżniającą się spośród otoczenia tym, że jest ona wykorzystywana przez szczególnie cenne gatunki ptaków, lub że jest to przestrzeń szczególnie przez ptaki zasiedlona. Bogactwo awifauny stanowi zwykle wskaźnik, że ostoja jest obszarem o bardzo wysokiej bioróżnorodności”.

Zaproponowane poniżej kryteria wyboru ostoi ptaków o znaczeniu regionalnym są mody-fikacją kryteriów stosowanych w większej skali (krajowej i międzynarodowej). W typowaniu ostoi brano również pod uwagę sposób oceniania oraz wyniki przedstawione przez Stawar-czyka (2001).

Proponowane kryteria wyboru ostoi ptaków o znaczeniu regionalnym, w skali województwa śląskiego:

A – w ostoi obejmującej zwarty i jednolity obszar o powierzchni > 100 ha gniazduje regularnie co najmniej jeden gatunek z Polskiej czerwonej księgi zwierząt, B – w ostoi regularnie gromadzi się co najmniej 5000 nielęgowych ptaków wodnych lub 100 ptaków siewkowych, C – w ostoi w okresie zimowym gromadzi się ponad 1000 ptaków wodno-błotnych.

Kwalifikacja ostoi poddana była również ocenie zdroworozsądkowej. Na przykład, re-gularnie w okresie zimowym gromadzi się kilka tysięcy mew na wysypisku śmieci w Gliwicach. Mewy te odpoczywają i nocują na Zbiorniku Dzierżno i Zbiorniku Rybnickim i to te zbiorniki są ostojami dla tych ptaków, a nie wysypisko śmieci.

Aby w pełni ocenić wartość i znaczenie poszczególnych obszarów i zakwalifikować je jako ostoje o znaczeniu regionalnym należy dysponować pełnymi i aktualnymi danymi o występowaniu tam ptaków głównie lęgowych, ale także przelotnych i zimujących. Zas-tosowanie metodyki kwalifikacji ostoi zaproponowanej przez Stawarczyka (2001) umożliwia jak dotąd najbardziej obiektywną ocenę walorów poszczególnych obszarów w skali re-gionalnej. Jednakże w niniejszym opracowaniu nie można było jej w pełni zastosować, a w wy-znaczaniu ostoi oparto się na przedstawionych tam wynikach waloryzacji zbiorników wodnych. Możliwe, że takie obszary jak Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą czy Park Krajobrazowy Orlich Gniazd będą się w całości lub w częściach kwalifikować jako ostoje ptasie o randze regionalnej, jednak brak jest z tych obszarów aktualnych danych o występowaniu gatunków zagrożonych (np. cietrzewia). Warto również dodać, że istnieje wiele innych miejsc w województwie śląskim, w których rozmnażają się gatunki zagrożone wymienione poniżej. Szczególnie wiele jest takich miejsc, gdzie spotkać można bąka i bączka. Gatunki te występują nawet w granicach gęsto zaludnionych miast.

Rozmieszczenie i granice wytypowanych ostoi przedstawiono na mapie II.4./6.

OSTOJE PTASIE O RANDZE MIĘDZYNARODOWEJ

I. DOLINA GÓRNEJ WISŁY (kryterium A i B). Granice ostoi zaproponowane w niniejszym opracowaniu są zbliżone do granic przyjętych w zestawieniach dla Polski i Europy (Heath & Evans 2000, Gromadzki i in. 2002). W tych szerszych granicach zawierają się dwie ostoje zaproponowane do sieci Natura 2000 – Dolina Górnej Wisły i Stawy w Brzeszczach. Szersze objęcie tej ostoi ma za zadanie ochronę wszystkich kompleksów stawów w tym rejonie, jak również doliny Wisły w całej jej ciągłości od Skoczowa, aż po ujście Przemszy. Wchodzący w skład tej ostoi Zbiornik Goczałkowicki jest najcenniejszym miejscem i wg Stawarczyka (2001) jest to ostoja o bardzo wysokiej randze w skali Śląska, jak i w skali Polski. Obecna forma ochrony prawnej – brak ochrony.

126

OSTOJE PTASIE O RANDZE KRAJOWEJ

II. REZERWAT ŁĘŻCZOK (kryterium A i B). Ostoja wytypowana do sieci Natura 2000. W pełni udokumentowane występowanie oraz liczebności lęgowych i przelotnych gatunków ptaków w ciągu ostatnich 30 lat. Według Stawarczyka (2001) jest to ostoja o wysokiej randze w skali Polski i Ślą-ska. Obecna forma ochrony prawnej – rezerwat przyrody.

III. STAWY WIELIKĄT I LAS TWORKOWSKI (kryterium A i B). Ostoja wytypowana do sieci Natura 2000. W pełni udokumentowane występowanie i liczeb-ności lęgowych i przelotnych gatunków ptaków na stawach Wielikąt. Las Tworkowski jest miejscem lęgu bielika. Wg Stawarczyka (2001) jest to ostoja o wysokiej randze w skali Polski i bardzo wysokiej w skali Śląska. Zagrożeniem dla ptaków jest m.in. planowane wycięcie Lasu Tworkow-skiego i utworzenie w tym miejscu zbiornika wodnego lub polderu „Racibórz". Obecna forma ochrony prawnej – zespół przyrodniczo – krajobrazowy; Las Tworkowski nie jest chroniony.

IV. ZBIORNIK ŚWIERKLANIEC (kryterium A i B). Ostoja obejmuje cały zbiornik Świerklaniec oraz część doliny Brynicy na północ od zbiornika. Zbiornik Świerklaniec znalazł się na liście ostoi ptaków o znaczeniu krajowym (Gromadzki i in.. 2002). Wg Stawarczyka (2001) jest to jednak ostoja o umiarkowanej randze w skali Polski i Śląska. Zagrożeniem dla ptaków w tej ostoi jest m.in. planowana przebudowa zbiornika polegająca na jego znacznym pogłębieniu i usunięciu szuwarów. Obecna forma ochrony prawnej – brak ochrony.

XI. BESKID ŚLĄSKI I ŻYWIECKI (kryterium A). Ostoja ta dotąd nie była wymieniania w opracowaniach krajowych, ale kwalifikuje się do rangi ostoi krajowej – występowanie ponad 1% krajowej populacji głuszca. Jest to jedyne miejsce gdzie występuje głuszec – gatunek ptaka skrajnie zagrożony w województwie śląskim i w skali Polski. Część ostoi na obszarze Beskidu Żywieckiego zaproponowana została do sieci Natura 2000. Cała ostoja zawiera się w Żywieckim Parku Krajobrazowym.

OSTOJE PTASIE O RANDZE REGIONALNEJ

V. ŻABIE DOŁY (kryterium A). Ostoja obejmuje cały istniejący zespół przy-rodniczo-krajobrazowy po tą sama nazwą. Jest to miejsce gniazdowania: bąka, bączka, zielonki i podróżnicza. Wg Stawarczyka (2001) jest to ostoja o umiarkowanej randze w skali Polski i Śląska.

VI. STAWY SZOPIENICE (kryterium A). Ostoja obejmuje stawy w Katowicach-Szopienicach. Obszar, na którym stwierdzono obecność bąka i bączka. Obecna forma ochrony prawnej – zespół przyrodniczo – krajobrazowy.

VII. STAWY KOŁO ŻOR (kryterium A). Ostoja obejmuje stawy zlokalizowane w dolinie rzeki Ruda i potoku Woszczyckiego. Obszar dobrze zbadany, w którym stwierdzono obecność: bąka, bączka i zielonki. Wg Stawarczyka (2001) jest to ostoja o umiarkowanej randze w skali Polski i Śląska. Obecna forma ochrony prawnej – park krajobrazowy.

VIII. STAWY W DOLINIE SUMINKI (kryterium A). Ostoja obejmuje stawy zlokalizowane w dolinie rzeki Suminka. Obszar dobrze zbadany, w którym stwierdzono obecność bąka i bączka. Wg Stawarczyka (2001) jest to ostoja o niskiej randze w skali Polski i Śląska. Obecna forma prawnej ochrony prawnej – ostoja znajduje się w otulinie parku krajobrazowego.

IX. ŁĄKI KOŁO PRZYROWA (kryterium A). Ostoja obejmuje rozległe łąki i pas-twiska, gdzie gniazduje kulik wielki. Jest to jedyne miejsce regularnego gniazdowania tego gatunku w województwie. Obecna forma ochrony prawnej – brak ochrony.

127

X. LASY LUBLINIECKIE (kryterium A). Ostoja obejmuje największy zwarty kompleks leśny w województwie śląskim. W lasach gniazdują gatunki zagrożone: cietrzew, bielik, włochatka. Na obszarze ostoi znajdują się także pojedyncze stawy (Posmyk, Piegża), gdzie gniazdują zagrożone gatunki wodno-błotne: bąk i bączek. Obecna forma ochrony parwnej – brak ochrony. Ostoja ta najprawdopodobniej kwalifikuje się do tego aby objąć ją ochroną tworząc tam park krajobrazowy, nie tylko ze względu na obecność ptaków, ale także ze względów geobotanicznych, krajobrazo-wych i kulturowych.

XII. ZBIORNIK DZIERŻNO DUŻE (kryterium B i C). Ostoja obejmuje Zbiornik Dzierżno Duże oraz część Kanału Gliwickiego przy śluzie Dzierżno. Ostoja ta jest, obok Zbiornika Rybnickiego, najważniejszym w województwie miejscem zimowania ptaków wodnych. Obecna forma ochrony prawnej – brak ochrony.

XIII. ZBIORNIK RYBNICKI (kryterium A i C). Ostoja obejmuje Zbiornik Rybnicki, wraz z tzw. zbiornikami bocznymi. Ostoja ta jest, obok Zbiornika Dzierżno Duże, najważniejszym w województwie miejscem zimowania ptaków wodnych. Obecna forma ochrony prawnej – zbiorniki boczne znajdują się w parku krajobrazowym; główny zbiornik jest wyłączony spod tej formy ochrony.

Ostoje teriofauny (ssaków)

KRYTERIA WYZNACZENIA OSTOI

1. Ostoje o randze międzynarodowej wyznaczono na terenach zasiedlonych przez gatunki ssaków umieszczonych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, objętych czerwoną listą IUCN – wszystkie kategorie wyższe niż LR/nt. Jeśli jedynymi gatunkami z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej na danym terenie są wydra i bóbr (pospolite i zwiększające swą liczebność w kraju), ostoja taka uzyskiwała jedynie rangę krajową lub regionalną.

2. Ostoje o randze krajowej i regionalnej wyznaczono na terenach zasiedlonych przez gatunki umieszczone w Polskiej czerwonej księdze zwierząt i na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, w załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, na listach CORINE i ECONET-PL, objętych czerwoną listą IUCN – kategoria LR/nt, uznanych za regionalnie rzadkie, reprezentujących interesujące elementy geograficzne lub posiadających stanowiska poza granicą zwartego zasięgu. Rozróżnienie między ostojami regionalnymi a krajowymi przeprowadzono w oparciu o rozeznanie autora na temat liczby gatunków objętych powyższymi kategoriami oraz stanu ich potencjalnych siedlisk (lub populacji) na danym terenie.

Rozmieszczenie i granice wytypowanych ostoi przedstawiono na mapie II.4./4.

OSTOJE O RANDZE MIĘDZYNARODOWEJ

BESKID ŻYWIECKI. Teren ten jest objęty (prawie w całości) ochroną jako Park Krajobrazowy Beskidu Żywieckiego, zaś szczytowe partie Pilska – jako rezerwat przyrody. Występują tutaj regularnie i rozmnażają się wszystkie 3 gatunki dużych drapieżników: wilk, ryś i niedźwiedź brunatny (największe populacje na terenie województwa). Szczytowe partie Pilska są jedną z kilku na świecie ostoi endemitu karpackiego strefy subalpejskiej – darniówki tatrzańskiej. Lasy i doliny cieków Beskidu Żywieckiego są siedliskiem licznych gatunków drobnych i średnich ssaków naziemnych, cennych w skali kraju lub regionu: smużki, orzesznicy, wiewiórki, ryjówki górskiej, rzęsorka mniejszego, rzęsorka rzeczka, zębiełka karliczka, wydry, i borsuka. W przeszłości teren ten był ostoją żbika; przy

128

utrzymaniu łączności z położonymi dalej na wschód partiami Beskidów będzie możliwa jego restytucja. Stwierdzono tu 7 gatunków nietoperzy, w tym dwa z Polskiej czerwonej księgi zwierząt (borowiaczek i mroczek pozłocisty). Jaskiń wykorzystywanych przez nietoperze jako zimowiska jest niewiele (J. Przed Rozdrożem, J. Wickowa, J. W Boraczym Wierchu) i za-sługują one na szczególną ochronę.

BESKID ŚLĄSKI. Obszar ten objęty jest ochroną w postaci Parku Krajobrazowego

Beskidu Śląskiego. Jest to rejon regularnego występowania i rozrodu dwóch gatunków dużych drapieżników – wilka i rysia oraz okresowego przebywania niedźwiedzi brunatnych. Występują tu również liczne, cenne w skali kraju lub regionu gatunki drobnych i średnich ssaków: ryjówka górska, rzęsorek rzeczek, wiewiórka, popielica, wydra, borsuk, prawdopo-dobnie również (do weryfikacji w terenie) rzęsorek mniejszy i koszatka. Stwierdzono tu 9 gatunków nietoperzy, w tym 4 gatunki z Polskiej czerwonej księgi zwierząt (podkowiec mały, nocek orzęsiony, mroczek pozłocisty, mroczek posrebrzany) oraz 3 gatunki z Dyrektywy Siedliskowej (podkowiec mały, nocek orzęsiony i nocek duży). Na terenie PK Beskidu Śląskiego znajdują się cenne zimowiska nietoperzy w dużych i średniej wielkości jaskiniach (J. W Trzech Kopcach, J. Malinowska, J. Salmopolska, J. Mokra, J. W Jaworzynie, J. Chłodna). Bezwzględnie należy chronić te obiekty przed nadmierną penetracja turystyczną: nie prowadzić do nich szlaków turystycznych, jak również zlikwidować szlak biegnący do rezerwatu Kuźnie (m.in. Jaskinia Chłodna).

BESKID MAŁY. Położona w województwie śląskim część Beskidu Małego, objęta jest

prawie w całości ochroną w postaci Parku Krajobrazowego Beskidu Małego. Prócz tego w obręb ostoi musi być włączony fragment doliny Soły i przedgórza Beskidu Małego (z miejscowościami Czaniec i Kobiernice) od północy i wschodu zamknięte granicą woje-wództwa śląskiego, zaś od zachodu – granicą miasta Bielsko-Biała. Na terenie tym stwierdzono 12 gatunków nietoperzy (w tym 11 na terenie parku krajobrazowego). Wśród nich najcenniejsze są 4 gatunki z Polskiej czerwonej księgi zwierząt (podkowiec mały, nocek orzęsiony, borowiaczek i mroczek pozłocisty) oraz 3 gatunki z Dyrektywy Siedliskowej (podkowiec mały, nocek duży i nocek orzęsiony). Szczególnie cenna jest jedna z dwóch w kraju kolonii rozrodczych nocka orzęsionego – na strychu przedszkola w Czańcu (wraz z kolonią podkowca małego). Najcenniejszym zimowiskiem nietoperzy jest kompleks jaskiń Czarnych Działów, którym należałoby zapewnić większą ochronę, min. likwidując szlak turystyczny prowadzący do nich od zielonego szlaku. Beskid Mały jest potencjalną ostoją dużych drapieżników; na jego obszarze mogłaby żyć jedna wataha wilków i 3-4 rysie. Obecnie na omawianym terenie pojawiają się migrujące osobniki wilka i niedźwiedzia brunatnego. Występuje tu również szereg cennych drobnych i średnich ssaków naziemnych: popielica, wiewiórka, borsuk oraz (w dolinie Soły koło Kobiernic) rzęsorek rzeczek, rzęsorek mniejszy i badylarka.

WYŻYNA KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKA (OSTOJA JURAJSKA). Większa cześć ostoi objęta jest granicami Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Poza tym parkiem do ostoi powinien być włączony teren na wschód od niego, od północy ograniczony szosą 786 (od Zawady i Mstowa do granicy województwa) wraz z całą doliną rzeki Pilicy. Stwierdzono tu 20 gatunków nietoperzy, w tym 7 gatunków z Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (podkowiec duży, podkowiec mały, nocek orzęsiony, nocek łydkowłosy, mroczek posrebrzany, mroczek pozłocisty, mopek) oraz 5 gatunków z Dyrektywy Siedliskowej (pod-kowiec duży, podkowiec mały, nocek orzęsiony, nocek łydkowłosy, nocek duży, mopek). W niektórych jaskiniach Wyżyny występują wyjątkowo duże kolonie zimowe nietoperzy, liczą-ce po kilkaset osobników. Ponadto w granicach ostoi występuje szereg cennych drobnych i średnich ssaków naziemnych: chomik europejski, popielica, wiewiórka, borsuk oraz (w dolinie Pilicy) bóbr, wydra, nornik północny (stanowiska na granicy zasięgu) i badylarka.

W obrębie omawianej ostoi wyznaczono 7 obszarów o szczególnym znaczeniu dla ochrony nietoperzy (mapa II.4./4) – muszą być tam chronione wszystkie, sąsiadujące ze

129

sobą jaskinie, gdyż nietoperze przemieszczają się często w obrębie kompleksu mniejszych zimowisk: 1. Sokole Góry (rezerwat):

• Obiekty szczególnie cenne: Jaskinia Pod Sokolą Górą, Jaskinia Studnisko, Jaskinia Koralowa, Jaskinia Urwista, Jaskinia Olsztyńska, Jaskinia Wszystkich Świętych, Jaskinia Maurycego.

• Hibernacja – w 8 jaskiniach stwierdzono zimowanie 14 gatunków nietoperzy, największe kolonie (maksymalne liczebności): Jaskinia Studnisko (478 osobników), Jaskinia Koralowa (142 osobniki), Jaskinia Pod Sokolą Górą (265 osobników).

• Okres przejściowy jesienny (okres godowy): występowanie 7 gatunków nietoperzy, duże liczebności.

• Okres rozrodczy (wiosna-lato): kolonia rozrodcza nocka dużego (ok. 150 osobników) w Jaskini Studnisko. Jest to jedyna kolonia rozrodcza tego gatunku w jaskini na północ od Karpat (w Polsce niemal wszystkie kolonie rozrodcze tego gatunku wykorzystują strychy, natomiast kolonie jaskiniowe są powszechne w południowej Europie).

2. Dolina Wiercicy wraz z otoczeniem. Rezerwat Parkowe, Rezerwat Ostrężnik, Wzgórza: Jelnica, Wilcza Góra, Rysia Góra, Bukowie, Góra Dębinna, Wysucka. • Obiekty szczególnie cenne: Jaskinia Kryształowa, Jaskinia Ludwinowska, Jaskinia

Brzozowa, Jaskinia Trzebniowska, Jaskinia Wiercica, Jaskinia Wierna, Jaskinia Ostrężnicka, Jaskinia W Rysiej Górze.

• Hibernacja: w 8 jaskiniach stwierdzono zimowanie 12 gatunków nietoperzy, maksimum liczebności: 163 osobniki (Jaskinia Wiercica),

• Okres przejściowy jesienny (okres godowy): występowanie 8 gatunków nietoperzy, duże liczebności.

3. Góra Bukowiec Wielki, Wielka Góra. • Obiekty szczególnie cenne: Jaskinia Księdza Borka, Jaskinia Piętrowa Szczelina,

Jaskinia Kamiennego Gradu. • Hibernacja: w 3 jaskiniach stwierdzono zimowanie 7 gatunków nietoperzy. Naj-

większe kolonie (maksymalne liczebności): Jaskinia Piętrowa Szczelina (31 osob-ników), Jaskinia Księdza Borka (26 osobników).

• Okres przejściowy jesienny (okres godowy): występowanie 2 gatunków nietoperzy, liczne.

4. Zielona Góra; • Obiekty szczególnie cenne: Jaskinia W Zielonej Górze, Schronisko W Zielonej Górze. • Hibernacja: w jaskiniach stwierdzono zimowanie 5 gatunków nietoperzy, maksimum

liczebności: 16 osobników. • Okres przejściowy jesienny (okres godowy): występowanie 5 gatunków nietoperzy.

5. Góry Towarne; • Obiekty szczególnie cenne: Jaskinia Towarna-Dzwonnica, Jaskinia Cabanowa. • Hibernacja: w 3 jaskiniach stwierdzono zimowanie 6 gatunków nietoperzy, maksimum

liczebności: 11 osobników. • Okres przejściowy jesienny (okres godowy): występowanie 8 gatunków nietoperzy.

6. Góra Zborów, Góra Sulmów. • Obiekty szczególnie cenne: Jaskinia Głęboka, Jaskinia Studnia Szpatowców,

Jaskinia Żabia. • Hibernacja: w 3 jaskiniach stwierdzono zimowanie 5 gatunków nietoperzy, maksimum

liczebności: 5 osobników. • Okres przejściowy jesienny (okres godowy): nie prowadzono badań.

7. Góra Straszykowa, Góra Ząbczysko, Ruska Góra. • Obiekty szczególnie cenne: Jaskinia Z Kominem, Jaskinia W Straszykowej Górze. • Hibernacja: w 2 jaskiniach stwierdzono zimowanie 6 gatunków nietoperzy, maksimum

liczebności: 7 osobników.

130

• Okres przejściowy jesienny (okres godowy): nie prowadzono badań. SZACHOWNICA-BUKOWA GÓRA. Ostoja ta obejmuje kompleks leśny śląskiej części

Załęczańskiego Parku Krajobrazowego (z rezerwatem „Bukowa Góra”) oraz kompleks leśny z rezerwatem „Szachownica”. Występuje tu 13 gatunków nietoperzy, w tym 4 gatunki z Czer-wonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (nocek Bechsteina, nocek łydkowłosy, borowiaczek, mopek) oraz 4 gatunki z Dyrektywy Siedliskowej (nocek duży, nocek Bechsteina, nocek łydkowłosy, mopek). Na terenie ostoi znajduje się drugie pod względem liczebności (wg aktualnego stanu wiedzy) zimowisko nietoperzy w Polsce (do 1477 osobników) – Jaskinia Szachownica. Szczególną jej wartość nadają duże (> 300 osobników) koncentracje zimujących nocków dużych i mopków oraz jedne z największych w kraju skupień zimujących nocków Bechsteina i nocków łydkowłosych.

PODZIEMIA TARNOGÓRSKO-BYTOMSKIE. Ostoję stanowi kompleks wyrobisk podziemnych po kopalniach rud metali ciężkich. Zimuje tu 8 gatunków nietoperzy, w tym jeden gatunek z Dyrektywy Siedliskowej – nocek duży. Dotychczas spenetrowano zaledwie niewielki fragment obiektu, lecz z ekstrapolacji danych wynika, że może tu zimować kilkanaście tysięcy nietoperzy. Byłoby to więc drugie zimowisko nietoperzy w kraju. Na szczególną uwagę zasługuje unikalna w skali kraju struktura zespołu hibernujących nietoperzy (z do-minacją gacka brunatnego – zwykle nielicznego w dużych systemach podziemnych) i duża koncentracja nocka dużego. OSTOJE O RANDZE KRAJOWEJ

LASY PSZCZYŃSKO-KOBIÓRSKIE. Rozległy kompleks leśny położony w bezpośrednim

sąsiedztwie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, łączy się z Lasami Rudzkimi poprzez pas lasu biegnący pomiędzy Żorami i Orzeszem. Biegnie tędy korytarz migracyjny dużych ssaków. Na terenie ostoi żyje jedyne w województwie stado żubrów i jelenia sika. Z innych gatunków na uwagę zasługują bóbr (od 8 do 10 osobników) i borsuk. W latach 90. XX wieku notowano tu obecność wilków. Ocenia się, że jest to potencjalne miejsce występowania jednej watahy wilków oraz około 4 rysi. W przypadku udanej reintrodukcji dużych drapieżników lub ich spontanicznej migracji, możliwe będzie podniesienie tego obszaru do rangi ostoi międzynarodowej.

LASY RUDZKIE. Lasy te łączą się bezpośrednio z lasami Pszczyńsko-Kobiórskimi stanowiąc korytarz migracyjny dla dużych ssaków. Główna część tego obszaru jest objęta ochroną w postaci Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich” (obejmującego rezerwat „Łężczok”). Występuje tu 12 gatunków nietoperzy, w tym umieszczony w Polskiej czerwonej księdze zwierząt borowiaczek (liczna populacja rozrod-cza) oraz umieszczony w Dyrektywie Siedliskowej nocek duży. Występują tu cenne gatunki drobnych i średnich ssaków naziemnych: popielica, koszatka, borsuk, bóbr, wiewiórka i rzę-sorek rzeczek. Istniejąca tu populacja wilków zanikła w latach 90. XX wieku. Jest to korzystny obszar do bytowania 1-2 watah wilków oraz około 6 rysi. Drapieżniki użytkowały by równocześnie obszary leśne położone w województwie opolskim. W przypadku udanej reintrodukcji dużych drapieżników lub ich spontanicznej migracji, możliwe będzie podnie-sienie tego obszaru do rangi ostoi międzynarodowej.

LASY LUBLINIECKIE. Kompleks leśny położony na granicy województw śląskiego

i opolskiego, obejmuje również odcinek doliny Małej Panwi. Położony jest na głównym szlaku migracji dużych drapieżników w Polsce, sąsiaduje z Borami Stobrawskimi, Parkiem Kraj-obrazowym „Lasy nad Dolną Liswartą” i Parkiem Krajobrazowym Orlich Gniazd. Na terenie ostoi występuje szereg cennych gatunków drobnych i średnich ssaków: bóbr, wydra, borsuk, rzęsorek rzeczek, wiewiórka i jeż zachodni (stanowisko poza granicą zwartego zasięgu). W pierwszej połowie XX w. podawano stąd również koszatkę. Lasy Lublinieckie są poten-cjalnym miejscem bytowania 2 watah wilków oraz około 10 rysi. Biorąc pod uwagę, że las ten

131

rozciąga się również na terenie województwa opolskiego, liczba bytujących w nim wilków i rysi może być większa. W przypadku udanej reintrodukcji dużych drapieżników lub ich spontanicznej migracji, możliwe będzie podniesienie tego obszaru do rangi ostoi między-narodowej. OSTOJE O RANDZE REGIONALNEJ

LAS DĄBROWA. Obszar ten objęty jest granicami projektowanego rezerwatu „Las Dąbrowa” (leśnictwo Ostropa; koło Gliwic). Znajduje się tu izolowane (poza granicą zwartego zasięgu) stanowisko jeża zachodniego.

OSTOJA RACIBORSKA. Obszar ten obejmuje fragment Doliny Odry od granicy pań-

stwowej do granicy z województwem opolskim (nie objęty granicami ostoi Lasy Rudzkie), oraz objęty granicami województwa fragment Płaskowyżu Głubczyckiego (okolice Pietrowic Wielkich). Krajobraz rolniczy tego terenu jest siedliskiem chomika europejskiego i myszy zielnej, zaś w przeszłości również susła moręgowanego. Dolina Odry stanowi korytarz migracyjny dla gatunków południowych (pontyjskich). W przypadku udanej reintrodukcji susła moręgowanego, możliwe będzie podniesienie tego obszaru nawet do rangi ostoi międzyna-rodowej.

OSTOJA ŻYWIECKA. Ostoję tę wytyczono dla ochrony efektów największej, udanej reintrodukcji bobra na terenie województwa. Obszar ten obejmuje Jezioro Żywieckie z Ptasią Wyspą (5 rodzin bobrzych, ok. 17 osobników), ujście potoku Moszczanka (3 rodziny, 11 osobników), oraz doliny potoków Łąskiego koło Rychwałdu (2 rodziny, 8 osobników) i Lubra koło Gilowic (1 rodzina, 4 osobniki). Zapewnia on łączność między ostojami o randze międzynarodowej (Beskid Żywiecki i Beskid Mały).

LASY NAD GÓRNĄ LISWARTĄ. Obszar ten objęty jest w całości granicami Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”. Na terenie parku występuje m.in. nornik północny (stanowiska na granicy zasięgu) i rzęsorek rzeczek. W latach 30. XX w. z terenu tego podawano również smużkę i koszatkę.

132

Tabela II.4./5 Ważniejsze stanowiska herpetofauny na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

L.p. Miasto Lokalizacja 1. Będzin Łagisza 2. Będzin Staw przy ul. Tulipanów 3. Bytom Rozbark 4. Bytom Dąbrowa Miejska 5. Bytom Staw przy ul. Dworcowej 6. Bytom Rów do Bytomki 7. Bytom Starorzecze Bytomki 8. Bytom Las Miechowicki – część Bytomska 9. Bytom Miechowice, ul. Celna

10. Bytom Miechowice, ul. Frenzla 11. Bytom Stroszek, ul. Sosnowa 12. Bytom Stolarzowice, ul. Suchogórska 13. Bytom Górniki, ul. Żołnierska 14. Bytom Boberek – Szombierki, starorzecze Bytomki 15. Chorzów Staw Wojskowy 16. Chorzów Staw Amelung (mniejszy) 17. Chorzów Staw Amelung 18. Chorzów Staw w Pracowniczych Ogródkach Działkowych (P.O.D.) „Zgoda” 19. Chorzów Staw przy ul. Składowej 20. Chorzów Staw za warsztatem przy P.O.D. im. J. Wieczorka 21. Chorzów Staw wędkarski w P.O.D. im. J. Wieczorka 22. Chorzów Staw w P.O.D. im. J. Wieczorka 23. Chorzów Staw w P.O.D. im. K. Miarki 24. Chorzów Staw przy cmentarzu parafii św. Józefa 25. Chorzów Staw przy ul. Łagiewnickiej 26. Chorzów Skwer przy ul. P. Niedurnego i Łagiewnickiej 27. Chorzów Staw przy Hipermarkecie „HIT” 28. Chorzów Staw w POD im Sikorskiego 29. Chorzów Staw przy ul. Stacyjnej 30. Chorzów Staw w Dolinie Górnika 31. Chorzów Żabie Doły – staw koło P.O.D. „Azalia” (mniejszy) 32. Chorzów Żabie Doły – staw koło P.O.D. „Azalia” 33. Chorzów Żabie Doły – staw przy nasypie naprzeciw stawu „granicznego” 34. Chorzów Żabie Doły – staw przy wąskim i szerokim torze 35. Chorzów Zabie Doły – staw przy szerokim torze 36. Chorzów Żabie Doły – Staw „Graniczny” 37. Chorzów Żabie Doły – staw mały naprzeciw wędkarskiego (przy nasypie) 38. Chorzów Żabie Doły – staw wędkarski 39. Chorzów Żabie Doły – Staw Bagier 40. Chorzów Żabie Doły – Staw Antoniowiec 41. Chorzów Żabie Doły – zbiorniki przy wiadukcie k. RSP 42. Chorzów Żabie Doły – staw przy drodze do RSP 43. Chorzów Staw tzw. OAZA 44. Chorzów ul. Kluczborska 11, zbiornik ppoż. 45. Chorzów Rejon ul. Kluczborskiej 11 46. Chorzów Staw przy P.O.D. „Findera” 47. Chorzów Staw przy wjeździe na wysypisko i P.O.D. „Stokrotka” 48. Chorzów Staw w P.O.D. „Ślązel” 49. Chorzów Staw przy P.O.D. „Powstaniec” (większy) 50. Chorzów Staw przy P.O.D. „Powstaniec” (mniejszy) 51. Chorzów Mały staw między cmentarzem i P.O.D. „Powstaniec” 52. Chorzów Staw k. ogrodnictwa przy ul. Siemianowickiej 53. Chorzów Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku – staw przy torowisku linii 12 54. Chorzów WPKiW – staw przy ogrodnictwie

55. Chorzów WPKiW – dwa stawy k. Leśniczówki, naprzeciw siebie 56. Chorzów Staw. k. Leśniczówki przy ścieżce 57. Chorzów Staw k. Leśniczówki, przy asfalcie z przepustem 58. Chorzów WPKiW, staw koło Łani 59. Chorzów WPKiW, staw przy Planetarium Śląskim 60. Chorzów WPKiW, staw przy OPT 61. Chorzów Staw k. Fali 62. Chorzów WPKiW, staw przy stadionie GKS 63. Chorzów WPKiW, staw przy stacji ZOO 64. Chorzów Staw w Wesołym Miasteczku 65. Chorzów Stawy w Ogrodzie Zoologicznym 66. Chorzów WPKiW, staw w rosarium 67. Chorzów WPKiW, zbiorniki w rosarium 68. Chorzów WPKiW, zbiornik w ogrodzie japońskim 69. Chorzów WPKiW, staw kajakowy 70. Chorzów WPKiW, staw przy torze saneczkowym 71. Chorzów WPKiW, staw koło Przystani 72. Chorzów WPKiW, zbiornik Perkoz 73. Chorzów WPKiW, staw w skansenie 74. Chorzów Stawy w Parku Róż 75. Chorzów Osadniki Huty Batory 76. Chorzów Zbiorniki przy chłodniach Huty Batory 77. Chorzów Staw k. P.O.D. im. M. Kopernika (zajezdnia) 78. Chorzów Staw w P.O.D. im. Damrota 79. Chorzów Rów przy cmentarzu 80. Chorzów Osadnik KWK „Śląsk” 81. Chorzów Okresowe zalewisko przy osadniku KWK „Śląsk” 82. Chorzów Las Kochłowicki, staw przy hałdzie 83. Chorzów Las Kochłowicki, staw przy hałdzie i granicy miasta 84. Chorzów Las Kochłowicki, zbiornik koło Instytutu Systemów Sterowania 85. Chorzów Las Kochłowicki, koło mostu przy drodze do Radoszowskiej 86. Chorzów Las Kochłowicki, zalewisko śródleśne 87. Chorzów Las Kochłowicki, zalewisko k. torowiska oraz przebiegający obok rów

(przy granicy płd.) 88. Gliwice Osiedle Żeromskiego 89. Ruda Ślaska Stawy Rudzkie, ul. Torowa 90. Ruda Ślaska Nad Bytomką przy Parku im. Sobieskiego 91. Ruda Ślaska okolica szybu przy ul. Bartosza 92. Ruda Ślaska Godula 93. Ruda Ślaska Chebzie przy dworcu 94. Ruda Ślaska Żródła Czarniawki 95. Ruda Ślaska Nowy Bytom ul. Hallera 96. Ruda Ślaska Bykowina ul. Katowicka 97. Ruda Ślaska Kochłowice 98. Ruda Ślaska Wirek ul. Okopowa, ul. Długoszowa 99. Ruda Ślaska Pawłów

100. Ruda Ślaska Bielszowice 101. Ruda Ślaska Wirek ul. Mostowa 102. Ruda Ślaska Kodnica ul. Skośna 103. Ruda Ślaska Chebzie, Staw „Marcin” 104. Ruda Ślaska Chebzie, Średnicówka 105. Siemianowice Śląskie Michałkowice, Staw Górnik 106. Siemianowice Śląskie Stawki graniczne 107. Siemianowice Śląskie Staw Rzęsa, Moczarowy 108. Siemianowice Śląskie Staw Haldex i oczko wodne przy P.O.D. „Nowy Świat” 109. Siemianowice Śląskie Bytkowskie Pola 110. Siemianowice Śląskie Bytków – Stawy Brysiowe 111. Siemianowice Śląskie Staw Babka

112. Siemianowice Śląskie Kanał Szelera 113. Siemianowice Śląskie Stawek przy bażańciarni 114. Siemianowice Śląskie Staw „Haldex” przy ul. Michałkowickiej 115. Sosnowiec Zagórze, Łęgi 116. Sosnowiec Staw Leśny 117. Sosnowiec Pekin – Dolina Bobrka 118. Sosnowiec Bory 119. Sosnowiec Józefów oraz kilka miejsc rozrodu płazów 120. Sosnowiec ul. Popiełuszki 121. Sosnowiec Milowice 122. Sosnowiec Jęzor ul. Stacja Jęzor 123. Sosnowiec Jęzor ul. Stacja Jęzor 124. Sosnowiec Ostrowy Górnicze ul. Starzyńskiego 125. Sosnowiec ul. Gacka 126. Świętochłowice Las Chropaczowski przy ul. Bytomskiej 127. Świętochłowice oczko wodne przy ul. Przemysłowej 128. Świętochłowice Wzgórze Hugona w dzielnicy Zgoda 129. Świętochłowice Staw Żegnica i Zojra 130. Świętochłowice Dolina Lipinki między Lipinami a Chropaczowem 131. Tarnowskie Góry Pniowiec (Stary i Nowy Zalew) 132. Tarnowskie Góry ul. Cmentarna 133. Tarnowskie Góry Rybna ul. Tołstoja 134. Tarnowskie Góry P.O.D. „TAGOR” 135. Zabrze Grzybowice 136. Zabrze Rokitnica ul. Ofiar Katynia 137. Zabrze Rokitnica, Las Miechowicki 138. Zabrze Mikulczyce 139. Zabrze ul. Młodego Górnika 140. Zabrze ul Drzymały 141. Zabrze ul. Drzymały 142. Zabrze Biskupice ul. Bytomska 143. Zabrze P.O.D. „Webera” 144. Zabrze Park Świerczewskiego 145. Zabrze Makoszowy 146. Zbrosławice Świerklaniec 147. Zbrosławice Świętoszowice 148. Zbrosławice Miedary 149. Zbrosławice Miedary 150. Zbrosławice Miedary

Tabela II.4./3 Ostoje CORINE

L.p. Krajowynr ostoi

Nazwa ostoi Powierz-chnia

całkowita (ha)

Typ ostoi wg

klasyfikacji siedlisk

Motywy ochrony

Status ochrony Formy antropopresji Uwagi

1 2 3 4 5 6 7 81. 393 Jaskinia

Szachownica 13 G bezkręgowce,

geomorfologia, kolonia nietoperzy

rezerwat przyrody turystyka i rekreacja obszar wyznaczony jako ostoja SOO Natura 2000

2. 415 LasyWłoszczowskie

20143 L, T, W, M siedliska, ptaki brak ochrony leśnictwo, łowiectwo ostoja w większej części położona w granicach woj. świętokrzyskiego, w woj. śląskim znajduje się niewielki zachodni fragment

3. 429 OkoliceWręczycy

230 L, M, R bezkręgowce brak ochrony rolnictwo,

4. 438 Panoszów 10 W flora brak ochrony

5. 442 Jura Krakowsko-Częstocho- wska

268674 R, G, M, L siedliska, flora, zbiorowiska, fauna, geomorfologia

park krajobrazowy, leśnictwo, turystyka i rekreacja, łowiectwo, zabudowa rozproszona, działalność wydobywcza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

na obszarze wyznaczono 3 ostoje SOO Natura 2000

6. 442a Zielona Góra 691 G, L, M siedliska, zbiorowiska, fauna, krajobraz

rezerwat przyrody w parku krajobrazowym

leśnictwo, turystyka i rekreacja obszar wchodzi w skład ostoi SOO Natura 2000

7. 442b Skały Jurajskie koło Olsztyna

449 G, M, Z flora, krajobraz pomnik przyrody, park krajobrazowy

turystyka i rekreacja obszar wchodzi w skład ostoi SOO Natura 2000

8. 442c Sokole Góry 605 G, L, M flora, fauna, geomorfologia, krajobraz



9. 442d Kaliszak 15 L siedliska, fauna rezerwat przyrody w parku krajobrazowym


10. 442e GóryGorzkowskie

217 G, L zbiorowiska,krajobraz

park krajobrazowy turystyka i rekreacja obszar wchodzi w skład ostoi SOO Natura 2000

11. 442f Parkowe 1551 L, M, W, G flora, krajobraz, fauna



12. 442g Jaskinia Piętrowa Szczelina

- G kolonianietoperzy, geomorfologia

park krajobrazowy turystyka i rekreacja

13. 442h Góra Zborów 45 G, M, L flora, geomorfologia, krajobraz


leśnictwo, turystyka i rekreacja, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar wchodzi w skład ostoi SOO Natura 2000

14. 442i JaskiniaWielkanocna

- G kolonianietoperzy

park krajobrazowy brak działalności

15. 442j Źródła Centurii 20 W, T flora park krajobrazowy turystyka i rekreacja, leśnictwo, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie


16. 442k Jaskinia wStraszykowej

- G kolonianietoperzy, geomorfologia

park krajobrazowy turystyka i rekreacja

17. 442l Ruskie Góry 272 G, L krajobrazy, siedliska, flora

rezerwat przyrody, park krajobrazowy

turystyka i rekreacja, leśnictwo obszar wchodzi w skład ostoi SOO Natura 2000

18. 443 Stawy koło Koniecpola

2384 W, M, T ptaki brak ochrony rybołówstwo, otoczenie terenów zurbanizowanych, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

19. 445 Stawki 1821 L, M, W siedliska, bezkręgowce

park krajobrazowy, rezerwat przyrody

leśnictwo

20. 446 Brzozowa 50 L, M ptaki brak ochrony nieznaczna

21. 454 Dolina GórnejLiswarty

27819 L, W, T siedliska, fauna, krajobraz


leśnictwo, łowiectwo

22. 462 Suchy Młyn 965 T, W, L flora, ptaki brak ochrony leśnictwo, nieznaczna obszar wyznaczony jako ostoja SOO 2000

23. 467 Zbiornik Poraj 332 W, M ptaki brak ochrony rekreacja, wędkarstwo, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

24. 472 Dolina Małej Panwi

3909 W, L ptaki brak ochrony leśnictwo, łowiectwo, obszar wyznaczony jako ostoja SOO Natura 2000

25. 474 Lasy Lublinieckie 57768 L, T, W siedliska, fauna brak ochrony leśnictwo, rybołówstwo, łowiectwo, turystyka i rekreacja, przemysł, drogi szybkiego ruchu, koleje, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar na terenie ostoi SOO Natura 2000

26. 474a Jeleniak Mikuliny 41 T, L, W siedliska, fauna rezerwat przyrody leśnictwo, łowiectwo, turystyka i rekreacja


27. 474b Tworóg-Potempa 50 L, W ptaki brak ochrony leśnictwo, łowiectwo

28. 505 ZbiornikŚwierklaniec

788 W, M ptaki - ostoja o znaczeniu międzynarodo- wym

brak ochrony rybołówstwo, sporty wodne, turystyka i rekreacja, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

29. 507 Dolina Dramy 388 L, M, R, W siedliska, fauna, krajobraz

zespół przyrodniczo-krajobrazowy

działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

30. 513 Segiet 24 L, W flora,bezkręgowce

rezerwat przyrody leśnictwo, turystyka i rekreacja, działalność wydobywcza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

31. 515 SztolnieBlachówka

- Z kolonianietoperzy

brak ochrony nieznaczna obszar wyznaczony jako ostoja SOO Natura 2000

32. 520 Bagna Antoniów-Łęknice

180 T, M, L siedliska, flora użytek ekologiczny rybołówstwo, turystyka i rekreacja, otoczenie terenów zurbanizowanych, przemysł, koleje, działalność destrukcyjna

i d t i

w sąsiedztwie

33. 526 Stawki w Bytomiu 2 W, Z ptaki zespół przyrodniczo-krajobrazowy

otoczenie terenów zurbanizowanych, koleje, działalność wydobywcza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

34. 531 Gliwickie Łąki 349 M flora, ptaki brak ochrony działalność destrukcyjna w sąsiedztwie, urbanizacja

35. 543 Lasy między Kędzierzynem Koźlem a Rybnikiem

30000 L fauna część obszaru w granicach parku krajobrazowego

Leśnictwo, łowiectwo

36. 547 Sodowa Góra 30 M botaniczne,rośliny naczyniowe, gatunki zagrożone

pomnik przyrody otoczenie terenów zurbanizowanych, przemysł, działalność wydobywcza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar wyznaczony jako ostoja SOO Natura 2000

37. 548 Dobra -Wilkoszyn

50 L, M siedliska, flora obszar chronionego krajobrazu

leśnictwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, działalność wydobywcza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

38. 549 Dolina PotokuŻabnik

189 L, T krajobraz, flora, fauna

rezerwat przyrody leśnictwo, turystyka i rekreacja, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

39. 556 Stawy Łężczok 697 W, L, M siedliska, flora, ptaki

rezerwat przyrody rybołówstwo, zabiegi hydrotechniczne, turystyka i rekreacja

obszar wyznaczony jako ostoje OSO i SOO Natura 2000

40. 564 Lasy Kobiórskie i Pszczyńskie

20000 L fauna większość obszaru poza systemem ochrony, rezerwat przyrody, użytek ekologiczny, park

leśnictwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie, drogi szybkiego ruchu, łowiectwo

krajobrazowy

41. 564a Żory koło Rybnika

20 L, W ptaki brak ochrony leśnictwo, wędkarstwo, kolej, turystyka i rekreacja, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

42. 567 Stawy Wielikąt 645 W, R, M ptaki zespół przyrodniczo-krajobrazowy

rybołówstwo, łowiectwo, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar wyznaczony jako ostoja OSO natura 2000

43. 582 Dolina GórnejWisły

36857 W, M, T krajobraz, siedliska, flora, kolonia bociana, fauna,

większość obszaru poza systemem ochrony przyrody, rezerwat przyrody,

rolnictwo, leśnictwo, rybołów-stwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, oto-czenie terenów zurbanizo-wanych, drogi szybkiego ruchu, koleje, działalność wydobyw-cza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar obejmuje ostoje OSO Natura 2000 znaczna część obszaru na terenie woj. małopolskiego

44. 582a Mazańcowice 3 W, T flora brak ochrony nieznaczna obszar wchodzi w skład ostoi OSO Natura 2000

45. 582b Landek 5 W, T flora brak ochrony rybołówstwo, zabudowa rozproszona, przemysł

obszar wchodzi w skład ostoi OSO Natura 2000

46. 582c Drogomyśl 5 W, T flora brak ochrony rybołówstwo obszar wchodzi w skład ostoi OSO Natura 2000

47. 582d Iłownica 5 W, T flora brak ochrony rybołówstwo, zabudowa rozproszona, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie


48. 582e Ochaby 1 W, M ptaki brak ochrony rybołówstwo, zabudowa rozproszona, działalność wydobywcza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie


49. 594 Wapienica 5 M bezkręgowce zespół przyrodniczo-krajobrazowy

uprawy zbożowe, gospodarka hodowlana, zabudowa rozproszona, turystyka i rekreacja, działalność d t k j i d t i


destrukcyjna w sąsiedztwie

50. 596 Stawki w dolinie Łańskiego Potoku

50 W płazy rezerwat przyrody

51. 602 Beskid Mały 13574 L, M krajobraz, ptaki park krajobrazowy, rezerwat przyrody

uprawy zbożowe, leśnictwo, gospodarstwo hodowlane, łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona

część obszaru znajduje się na terenie woj. małopolskiego

52. 602a Jaskinie CzarneDziały


pomnik przyrody w parku krajobrazowym

nieznaczna

53. 604 Szyndzielnia-Błatnia

1988 L, W zbiorowiskaroślinne, fauna, krajobraz


leśnictwo, rybołówstwo, łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar wchodzi w skład SOO Natura 2000

54. 604a Jaskinia wTrzech Kopcach



nieznaczna obiekt na terenie ostoi SOO Natura 2000

55. 607 Leszna grn. – Cisownica-Goleszów

457 M, L, R flora, bezkręgowce

rezerwat przyrody uprawy zbożowe, leśnictwo, gospodarstwo hodowlane, łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, działalność wydobywcza, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

56. 608 Góra Łyska 20 M, R, L bezkręgowce brak ochrony uprawy zbożowe, leśnictwo, gospodarstwo hodowlane, zabudowa rozproszona

57. 609 BulwaryŻywieckie

- Z ptaki brak ochrony turystyka i rekreacja, centrum miasta, inna działalność

58. 611 JaskiniaMalinowska

- G bezkręgowce, kolonia nietoperzy


turystyka i rekreacja obiekt na terenie ostoi SOO Natura 2000

59. 612 Jeleśnia - G kolonia nietoperzy

brak

60. 613 Puszcza Radzie- 6917chowska

L, G fauna,krajobraz


leśnictwo, gospodarstwo hodowlane, rybołówstwo, łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie


61. 614 Radziechowy - Z kolonianietoperzy

brak ochrony otoczenie terenów zurbanizowanych

62. 615 Wisełka 18 W, G, L ryby, geomorfologia

rezerwat ścisły na obszarze parku krajobrazowego

łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, tamy, zbiorniki i hydro-elektrownie


63. 616 Babia Góra i Pasmo Policy

7397 G, L, M krajobraz, siedliska, zbiorowiska roślinne, fauna, flora

park Narodowy (część ostoi), rezerwat biosfery, brak ochrony (część ostoi)

leśnictwo, gospodarstwo hodowlane, łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowarozproszona, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar wyznaczony jako ostoja SOO Natura 2000 obszar w przeważającej części położony na terenie woj. Małopolskiego, w woj. Śląskim znajduje się niewielki zachodni fragment ostoi

64. 620 Milówka - Z ptaki, kolonianietoperzy

brak ochrony

65. 622 Beskid Żywiecki 28683 L, M, G krajobraz, siedliska, flora, fauna,

park krajobrazowy, rezerwat przyrody, obszary poza systemem ochrony

rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie

obszar wyznaczony jako ostoja SOO Natura 2000

66. 622a Pilsko-Romanka 1578 L, M, T siedliska, flora, fauna

rezerwat przyrody, park krajobrazowy

leśnictwo, łowiectwo, turystyka i rekreacja, zabudowa rozproszona, działalność destrukcyjna w sąsiedztwie


Objaśnienia do tabeli: G – unikatowe formy geomorfologiczne, L – lasy, M – murawy i łąki, R – tereny rolnicze, T – tereny podmokłe – torfowiska, bagna i roślinność brzegów wód śródlądowych, W – wody śródlądowe stojące i płynące, Z – tereny zabudowane i inne antropogeniczne.

natura 2000 - silesia-region.pl · celem tworzenia sieci jest ochrona różnorodności biologicznej...

Documents