nasionale kurrikulumverklaring (nkv)goutiegeniaal.co.za/gallery/lw caps.pdf · 2019. 8. 26. ·...
TRANSCRIPT
��������������������������
������������������������
���������������
LEWEN
SWET
ENSK
APPE
Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring
Verdere Onderwys- en OpleidingsfaseGraad 10 -12
Nasionale Kurrikulumverklaring (NKV)
KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING GRAAD 10-12
LEWENSWETENSKAPPE
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
DISCLAIMER
In view of the stringent time requirements encountered by the Department of Basic Education to effect the necessary editorial changes and layout to the Curriculum and Assessment Policy Statements and the supplementary policy documents, possible errors may occur in the said documents placed on the official departmental websites.There may also be vernacular inconsistencies in the language documents at Home-, First and Second Additional Language levels which have been translated in the various African Languages. Please note that the content of the documents translated and versioned in the African Languages are correct as they are based on the English generic language documents at all three language levels to be implemented in all four school phases.If any editorial, layout or vernacular inconsistencies are detected, the user is kindly requested to bring this to the attention of the Department of Basic Education.E-mail: [email protected] or fax (012) 328 9828
Departement van Basiese OnderwysStrubenstraat 222Privaatsak X895Pretoria 0001Suid-AfrikaTel: +27 12 357 3000Faks: +27 12 323 0601
120 Pleinstraat Privaatsak X9023Kaapstad 8000Suid-Afrika Tel: +27 21 465 1701Faks: +27 21 461 8110Webtuiste: http://www.education.gov.za
© 2011 Departement van Basiese Onderwys
ISBN: 978-1-4315-0618-7
Ontwerp en uitleg deur: Ndabase Printing Solution
Gedruk deur: Staatsdrukkery
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
KABV
VOORWOORD VAN DIE MINISTER
Die nasionale kurrikulum is die hoogtepunt van ons poging oor ֹ’n tydperk van 17 jaar om die apartheidskurrikulum wat ons geërf het, te hervorm. Sedert die aanvang van demokrasie het ons gepoog om die kurrikum op die waardes deur die Grondwet (Wet No. 108 van 1998) geΪnspireer, te skoei. Die Aanhef van die Grondwet verklaar die doelstellings van die Grondwet soos volg:
• Die verdeeldheid van die verlede te heel en ’n samelewing gegrond op demokratiese waardes, maatskaplike geregtigheid en basiese menseregte te skep;
• Die lewensgehalte van alle burgers te verhoog en die potensiaal van elke mens te onsluit;
• Die grondslag te lê vir ’n demokratiese en oop samelewing waarin regering gebaseer is op die wil van die bevolking en elke burger gelyk deur die reg beskerm word; en
• ’n Verenigde demokratiese Suid-Afrika te bou wat sy regmatige plek as soewereine staat in die gemeenskap van nasies inneem.
Onderwys en die kurrikulum het ’n belangrike rol om in die verwesenliking van hierdie doelstellings te vervul.
Uitkomsgebaseerde onderwys, wat in 1997 ingestel is, was ’n poging om die verdeeldheid van die verlede te heel, maar die ondervinding van implementering het as aansporing vir ’n kurrikulumvernuwing in 2000 gedien. Dit het tot die eerste kurrikulumvernuwing, naamlik die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring (2002) en die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10—12 (2002), gelei.
Deurlopende implementeringsuitdagings het tot ‘n volgende kurrikulumvernuwing in 2009 gelei, naamlik die hersiening van die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring (2002) en die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10—12 (2002) wat tot die ontwikkeling van hierdie dokument gelei het.
Sedert 2012 is die twee onderskeie nasionale kurrikulumverklarings, naamlik diè vir Graad R—9 en Graad 10—12 in ’n enkele dokument, wat voortaan slegs as die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R—12, bekend sal staan, gealmalgameer. Hoewel die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R—12 sy vertrekpunt in die vorige kurrikulum vind, het daar wel vernuwing ingetree wat ten doel het om groter duidelikheid oor dit wat op ’n kwartaal-tot-kwartaal-grondslag onderrig en geleer moet word, te verskaf.
Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R—12 is ’n beleidsverklaring met betrekking tot onderrig en leer in Suid-Afrikaanse skole en is in die volgende dokumente vervat:
(a) Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklarings vir alle vakke in hierdie dokument opgeneem;
(b) Nasionale beleid met betrekking tot die program-en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R—12; en
(c) Nasionale Protokol vir Assessering Graad R—12.
MEV ANGIE MOTSHEKGA, LPMINISTER VAN BASIESE ONDERWYS
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
1KABV
INHOUD
AFDELING 1: INLEIDING TOT DIE KURRIKULUM- EN ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING .... 3
1.1 Agtergrond .....................................................................................................................................................3
1.2 Oorsig ..............................................................................................................................................................3
1.3 Algemene doelwitte van die Suid-Afrikaanse Kurrikulum..........................................................................4
1.4 Tydstoekenning .............................................................................................................................................8
1.4.1 Grondslagfase ........................................................................................................................................8
1.4.2 Intermediêre Fase .................................................................................................................................. 8
1.4.3 Senior Fase ............................................................................................................................................7
1.4.4 Graad 10-12 ...........................................................................................................................................7
AFDELING 2: BENADERING TOT LEWENSWETENSKAPPE .............................................................. 8
2.1 Wat is Lewenswetenskappe? ........................................................................................................................ 8
2.2 Lewenswetenskappeasʼnskoolvak ............................................................................................................ 9
2.3 Die strukturering van die kurrikulum vir Lewenswetenskappe .................................................................9
2.4 Die doel van die bestudering van Lewenswetenskappe ..........................................................................12
2.5 Spesifiekedoelwitte .....................................................................................................................................13
2.5.1 Spesifieke Doel 1: Kennis van Lewenswetenskappe ...........................................................................13
2.5.2 Spesifieke Doel 2: Ondersoek van verskynsels in die Lewenswetenskappe ....................................... 15
2.5.3 Spesifieke Doel 3: Waardering en begrip vir die geskiedenis, die belangrikheid en toepassings van Lewenswetenskappe in die samelewing ...................................................................17
2.5.4 Die ontwikkeling van taalvaardighede: Lees en Skryf ..........................................................................18
2.6 Tyd .................................................................................................................................................................20
2.7 Hulpbronne ...................................................................................................................................................20
AFDELING 3: INHOUD ........................................................................................................................... 21
3.1 LEWENSWETENSKAPPE VIR GRAAD 10: INHOUD ..................................................................................21
3.2 LEWENSWETENSKAPPE VIR GRAAD 11: INHOUD ..................................................................................39
3.3 LEWENSWETENSKAPPE VIR GRAAD 12: INHOUD ..................................................................................54
AFDELING 3: ASSESSERING VIR LEWENSWETENSKAPPE ..........................................................................66
4.1 Inleiding .........................................................................................................................................................66
4.2 Informele assessering of daaglikse assessering ......................................................................................66
4.3 Formele Assessering ................................................................................................................................... 67
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
2 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
4.4 Assesseringsvereistes vir Lewenswetenskappe ......................................................................................68
4.4.1 Graad 10 ..............................................................................................................................................68
4.4.2 Graad 11 ..............................................................................................................................................70
4.4.3 Graad 12 .............................................................................................................................................71
4.5 Die einde-van-die-jaar-eksamen ................................................................................................................. 72
4.5.1 Graad 10 ..............................................................................................................................................72
4.5.2 Graad 11 ..............................................................................................................................................73
4.5.3 Graad 12 ..............................................................................................................................................74
4.6 Aantekening en rapportering ...................................................................................................................... 75
4.7 Moderering van assessering ....................................................................................................................... 75
4.7.1 Graad 10 en 11 ....................................................................................................................................75
4.7.2 Graad 12 ..............................................................................................................................................76
4.7.2.1 Formele Assessering (Skoolgebaseerde assessering - SBA) ............................................................76
4.8 Algemeen ......................................................................................................................................................77
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
3KABV
AFDELING 1: INLEIDING TOT DIE KURRIKULUM- EN ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING
1.1 Agtergrond
Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 bepaal beleid ten opsigte van kurrikulum en assesserings-aangeleenthede in die skoolsektor.
Ten einde die implementering van die Nasionale Kurrikulumverklaring te verbeter, is dit aangepas en die aanpassings tree in Januarie 2012 in werking. 'n Enkele samevattende Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring is vir elke vak ontwikkel om die ou Vakverklarings, Leerprogramriglyne en Vakassesseringsriglyne in Graad R-12 te vervang.
1.2 Oorsig
(a) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 (Januarie 2012) is 'n beleidsverklaring vir leer en onderrig in Suid-Afrikaanse skole en bestaan uit die volgende dokumente:
(i) Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklarings vir al die goedgekeurde vakke in hierdie dokument opgeneem;
(ii) Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12; en
(iii) Nasionale Protokol vir Assessering Graad R-12 (Januarie 2012).
(b) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 (Januarie 2012) vervang die huidige twee Nasionale Kurrikulumverklarings, naamlik:
(i) Nasionale beleid met betrekking tot Algemene Onderwysprogramme: Die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-9 (Skole), gepromulgeer in Staatskoerant No. 23406 van 31 Mei 2002; en
(ii) Nasionale kurrikulumverklaring Graad 10-12 Staatskoerante, No. 25545 van 6 Oktober 2003 en No. 27594 van 7 Mei 2005.
(c) Die Nasionale Kurrikulumverklarings, soos vervat in subparagrawe b(i) en (ii), wat uit die volgende beleidsdokumente bestaan, word jaarliks toenemend deur die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 (Januarie 2012), gedurende die periode 2012 - 2014, herroep en vervang:
(i) die Leerarea-/Vakverklarings, Leerprogramriglyne en Vakassesseringsriglyne vir Graad R-9 en Graad 10-12;
(ii) die beleidsdokument, Nasionale beleid ten opsigte van assessering en kwalifikasies vir skole in die Algemene Onderwys- en Opleidingsfase, gepromulgeer in Goewermentskennisgewing No. 124, in Staatskoerant No. 29626 van 12 Februarie 2007;
(iii) die beleidsdokument, die Nasionale Senior Sertifikaat: ‘n Kwalifikasie op Vlak 4 van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk (NKR), gepromulgeer in Staatskoerant No.27819 van 20 Julie 2005;
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
4 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
(iv) die beleidsdokument, ‘n Addendum tot die beleidsdokument, die Nasionale Senior Sertifikaat: ‘n Kwalifikasie op Vlak 4 van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk (NKR) met betrekking tot leerders met spesiale leerbehoeftes, gepromulgeer in Staatskoerant, No. 29466 van 11 Desember 2006, word geïnkorporeer in die beleidsdokument, Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12; en
(v) die beleidsdokument, ‘n Addendum tot die beleidsdokument, die Nasionale Senior Sertifikaat: ‘n Kwalifikasie op Vlak 4 van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk (NKR) met betrekking tot die Nasionale Protokol vir Assessering Graad R-12, gepromulgeer in Goewermentskennisgewing, No. 1267, in Staatskoerant No. 29467 van 11 Desember 2006.
(d) Die beleidsdokument, Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 en die afdelings oor die Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring soos in Afdeling 2, 3 en 4 van hierdie dokument vervat, beslaan die norme en standaarde van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10-12. Die uitkomste en standaarde wat behoudens artikel 6(A) van die Suid-Afrikaanse Skolewet, 1996 (Wet No. 84 van 1996) bepaal is, sal die grondslag vorm vir die Minister van Basiese Onderwys om die minimum uitkomste en standaarde, sowel as die prosesse en prosedures vir die assessering van leerderprestasie wat van toepassing sal wees op openbare en onafhanklike skole, te bepaal.
1.3 Algemene doelwitte van die Suid-Afrikaanse Kurrikulum
(a) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 vorm die grondslag van wat beskou kan word as die kennis, vaardighede en waardes wat noodsaaklik is om te leer. Dit sal verseker dat leerders kennis en vaardighede verwerf en toepas op maniere wat betekenisvol is vir hulle lewens. Hiervolgens bevorder die kurrikulum die idee van begronde kennis binne plaaslike, bekende kontekste en terselfdertyd toon dit sensitiwiteit ten opsigte van globale vereistes.
(b) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 het die volgende doelwitte:
• om leerders, ongeag hul sosio-ekonomiese agtergrond, ras, geslag, fisiese of intellektuele vermoë, toe te rus met die kennis, vaardighede en waardes wat nodig is vir selfvervulling en betekenisvolle deelname in die samelewing as burgers van 'n vrye land;
• om toegang tot hoër onderwys te verskaf;
• om die oorgang van leerders vanaf onderwysinstellings na die werkplek te fasiliteer; en
• om aan werkgewers 'n voldoende profiel van 'n leerder se vermoëns te verskaf.
(c) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 is op die volgende beginsels gebaseer:
• Sosiale transformasie: Dit verseker dat onderwysongelykhede van die verlede aangepak word en dat gelyke onderwysgeleenthede aan alle sektore van die bevolking voorsien word;
• Aktiewe en kritiese leer: Dit moedig 'n aktiewe en kritiese benadering tot leer aan eerder as om te leer sonder om te begryp, en niekritiese leer van gegewe waarhede;
• Hoë kennis en hoë vaardighede: Dit is die minimum standaarde vir die kennis en vaardighede wat in elke graad verwerf moet word, word gespesifiseer en stel hoë, bereikbare standaarde in alle vakke;
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
5KABV
Progressie: Die inhoud en konteks van elke graad toon progressie van die eenvoudige tot die komplekse
• Menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid: Die infasering van die beginsels en praktyke van sosiale en omgewingsgeregtigheid en menseregte soos dit in die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika omskryf word. Die Nasionale Protokol vir Assessering Graad R-12 is veral sensitief vir kwessies wat diversiteit weerspieël soos armoede, ongelykheid, ras, geslag, taal, ouderdom, gestremdhede en ander faktore;
• Waardering vir inheemse kennissisteme: Om erkenning te gee aan die ryke geskiedenis en erfenisse van hierdie land as bydraende faktore om die waardes in die Grondwet te laat gedy; en
• Geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid: Dit voorsien onderwys wat vergelykbaar is met internasionale standaarde in terme van kwaliteit, omvang en diepte.
(d) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 stel in die vooruitsig dat leerders die volgende kan doen:
• identifiseer en los probleme op en neem besluite deur kritiese en kreatiewe denke;
• werk doeltreffend saam met ander as lede van 'n span, groep, organisasie en gemeenskap;
• organiseer en bestuur hulself en hulle aktiwiteite verantwoordelik en doeltreffend;
• versamel, ontleed en organiseer inligting en evalueer dit krities;
• kommunikeer doeltreffend deur middel van visuele, simboliese en / of taalvaardighede in verskillende vorme;
• gebruik wetenskap en tegnologie doeltreffend en krities deur verantwoordelikheid teenoor die omgewing en die gesondheid van ander te toon; en
• begryp die wêreld is 'n stel verwante stelsels waarin probleme nie in isolasie opgelos word nie.
(e) Inklusiwiteit behoort 'n belangrike deel van organisering, beplanning en onderrig by elke skool te vorm. Dit kan alleenlik gebeur indien alle onderwysers deeglik begryp hoe om leerstruikelblokke te herken en aan te pak, asook hoe om vir diversiteit te beplan.
Die sleutel tot die goeie bestuur van inklusiwiteit is die versekering dat struikelblokke geïdentifiseer en aangespreek word deur al die ondersteuningsisteme binne die skoolgemeenskap, insluitend onderwysers, distriksondersteuningspanne, institusionele ondersteuningspanne, ouers en spesiale skole wat kan dien as hulpbronsentrums. Om die leerhindernisse in die klaskamer aan te spreek, behoort onderwysers verskeie kurrikulêre strategieë vir differensiëring te gebruik soos uiteengesit in die Departement van Basiese Onderwys se Riglyne vir Inklusiewe Onderrig en Leer (2010).
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
6 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
1.4 Tydstoekenning
1.4.1 Grondslagfase
(a) Die onderrigtyd vir vakke in die Grondslagfase is soos in onderstaande tabel aangedui:
VAKGRAAD
(UUR)
GRAAD 1-2
(UUR)
GRAAD 3
(UUR)
Huistaal 10 8/7 8/7
Eerste Addisionele Taal 2/3 3/4
Wiskunde 7 7 7
Lewensvaardighede
• Aanvangskennis
• Skeppende Kunste
• Liggaamlike Opvoeding
• Persoonlike en Sosiale Welsyn
6
(1)
(2)
(2)
(1)
6
(1)
(2)
(2)
(1)
7
(2)
(2)
(2)
(1)
TOTAAL 23 23 25
(b) Onderrigtyd vir Graad R, 1 en 2 is 23 uur en Graad 3 is 25 uur.
(c) Onderrigtyd vir Tale in Graad R-2 is 10 uur en vir Graad 3 is 11 uur. 'n Maksimum tyd van 8 uur en 'n minimum tyd van 7 uur word aan Huistaal toegeken. Vir Addisionele Taal word 'n minimum tyd van 2 uur en 'n maksimum tyd van 3 uur vir Graad 1-2 toegeken. In Graad 3 word 'n maksimum van 8 uur en 'n minimum van 7 uur vir Huistaal toegeken. 'n Minimum van 3 uur en 'n maksimum van 4 uur word in Graad 3 vir Addisionele Taal toegelaat.
(d) In Lewensvaardighede is die onderrigtyd vir Aanvangskennis in Graad R-2 net 1 uur en in Graad 3 is dit 2 uur. (Die aantal ure word in die tabel tussen hakies aangetoon.)
1.4.2 Intermediêre Fase
(a) Die onderstaande tabel dui die vakke en onderrigtyd in die Intermediêre Fase aan:
VAK UUR
Huistaal 6
Eerste Addisionele Taal 5
Wiskunde 6
Natuurwetenskappe en Tegnologie 3,5
Sosiale Wetenskappe 3
Lewensvaardighede
• Skeppende Kunste
• Liggaamlike Opvoeding
• Persoonlike en Sosiale Welsyn
4
(1,5)
(1)
(1,5)
TOTAAL 27,5
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
7KABV
1.4.3 Senior Fase
(a) Die onderrigtyd in die Senior Fase is soos volg:
VAK UUR
Huistaal 5
Eerste Addisionele Taal 4
Wiskunde 4,5
Natuurwetenskappe 3
Sosiale Wetenskappe 3
Tegnologie 2
Ekonomiese Bestuurswetenskappe 2
Lewensoriëntering 2
Skeppende Kunste 2
TOTAAL 27,5
1.4.4 Graad 10-12
(a) Die onderrigtyd in Graad 10-12 is soos volg:
VAK TYDSTOEKENNING PER WEEK (UUR)
Huistaal 4,5
Eerste Addisionele Taal 4,5
Wiskunde 4,5
Lewensoriëntering 2
Enige drie keusevakke uit Groep B (Bylaag B Tabel B1-B8) van die beleidsdokument, Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12, onderhewig aan die voorbehoudsbepalings soos uiteengesit in paragraaf 28 van die genoemde beleidsdokument.
12 (3 x 4 uur)
TOTAAL 27,5
Die toegekende 27,5 uur per week mag slegs gebruik word vir die minimum vereistes vir vakke genoem in die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 soos hierbo gespesifiseer, en mag dus nie gebruik word vir addisionele vakke gevoeg by die lys van minimum vakke nie. Indien ʼn leerder addisionele vakke wil aanbied, moet voorsiening vir bykomende tyd vir die aanbieding van hierdie vakke gemaak word.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
8 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
AFDELING 2
BENADERING TOT LEWENSWETENSKAPPE
2.1 Wat is Lewenswetenskappe?
“Lewenswetenskappe” is die wetenskaplike studie van lewende dinge vanaf molekulêre vlak tot en met hul interaksies met mekaar en hulle omgewing. Om aanvaar te word as ʼn wetenskap, is dit nodig om sekere metodes te gebruik vir die verbreding van bestaande kennis, of om nuwe dinge te ontdek. Hierdie metodes moet hulself leen tot replisering en ʼn sistematiese benadering tot die wetenskaplike ondersoek. Die metodes sluit in die formulering van hipoteses en die uitvoering van ondersoeke en eksperimente so objektief as moontlik om die hipoteses te toets. Herhaalde ondersoeke word uitgevoer en aangepas. Die metodes en resultate word geanaliseer, geëvalueer en gedebatteer voordat hulle as geldig aanvaar word, deur die wetenskaplike gemeenskap.
Kennisproduksie in die wetenskap is ʼn deurlopende poging wat gewoonlik geleidelik gebeur, maar, van tyd tot tyd; neem kennis en insigte ʼn sprong vorentoe as nuwe kennis, of ʼn nuwe teorie, vervang wat voorheen aanvaar is. Soos met alle kennis verander wetenskaplike kennis met tyd soos wetenskaplikes hul kennis en begrip verbeter en soos mense hul siening van die wêreld rondom hulle verander. Wetenskaplike ondersoeke is meestal oor dinge wat swak verstaan of nie ten volle verstaan word nie. Wetenskaplikes is dikwels betrokke in debatte en verskille. Soos wat meer mense sulke ondersoeke onderneem, is hulle geneig om konsensus te bereik oor die manier waarop die wêreld werk. Die wetenskaplike kennis wat in die skool geleer word, is getoets en word oor die algemeen aanvaar. ʼn Goeie onderwyser sal die leerders vertel van die debatte, argumente en geskille tussen wetenskaplikes wat eerste was om ʼn verskynsel te ondersoek.
Wetenskaplikes gaan voort om die onbekende te verken. Hulle ondersoek vrae waarvoor niemand ʼn definitiewe antwoord het nie, soos: ‘Hoekom verander die klimaat? Wat veroorsaak dat die heelal uitbrei? Wat veroorsaak dat die aarde se magnetiese veld verander?’; en ‘Wat presies, is die mens se verstand?’ Niemand weet vir seker nie.
Deur Lewenswetenskappe te bestudeer en te leer, sal leerders die volgende ontwikkel:
• hul kennis van belangrike biologiese begrippe, prosesse, stelsels en teorieë;
• ʼn vermoë om wetenskaplike kwessies en prosesse krities te evalueer en te debatteer;
• groter bewustheid van die maniere waarop biotegnologie en kennis van Lewenswetenskappe die mensdom gebaat het;
• ʼn begrip van die maniere waarop die mens ʼn negatiewe uitwerking het op die omgewing en die organismes wat daarin is;
• ʼn diep waardering vir die unieke diversiteit van biome in Suider-Afrika, beide in die verlede en die hede, en die belangrikheid van bewaring;
• ʼn bewustheid van die betekenis daarvan om ʼn verantwoordelike burger te wees in terme van die omgewing en lewenstylkeuses wat hulle maak;
• ʼn bewustheid van die bydrae van Suid-Afrikaanse wetenskaplikes;
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
9KABV
• wetenskaplike vaardighede en maniere om wetenskaplik te dink wat hulle in staat stel om die leemtes in pseudo-wetenskap in die populêre media te sien, en
• ʼn vlak van akademiese- en wetenskaplike geletterdheid wat hulle in staat stel om te lees, praat, skryf en te dink oor die biologiese prosesse, -konsepte en -ondersoeke.
2.2 Lewenswetenskappeasʼnskoolvak
Lewenswetenskappe is die studie van lewe op verskillende vlakke van organisasie en bestaan uit ʼn verskeidenheid van sub-dissiplines, of spesialisasierigtings, soos
• Biochemie;
• Biotegnologie;
• Mikrobiologie;
• Genetika;
• Dierkunde;
• Plantkunde;
• Entomologie;
• Fisiologie (plant en dier);
• Anatomie (plant en dier);
• Morfologie (plant en dier);
• Wetenskaplike klassifikasie (plant en dier);
• Omgewingstudie en
• Sosio-biologie (dieregedrag).
Op skoolvlak word al hierdie sub-dissiplines bekendgestel, in mindere of meerdere mate, om ʼn breë oorsig van die vak Lewenswetenskappe te voorsien. Daar is drie redes vir die neem van Lewenswetenskappe:
• om nuttige kennis en vaardighede te voorsien wat in die alledaagse lewe nodig is;
• om leerders bloot te stel aan die verskeidenheid en omvang van biologiese studies en daardeur hul belangstelling te stimuleer en ʼn bewustheid te skep van moontlike spesialisasie; en
• om voldoende agtergrondkennis te verskaf vir verdere studies in een of meer van die biologiese sub-dissiplines.
2.3 Die strukturering van die kurrikulum vir Lewenswetenskappe
Vier “Kennisareas” word gebruik as organiseerders vir Lewenswetenskappe se inhoudsraamwerk. Die kennis word progressief ontwikkel oor die drie jare van die VOO-fase. Hierdie kennis is:
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
10 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
• Kennisareas 1: Lewe op die molekulêre, sellulêre en weefselvlak
• Kennisareas 2: Lewensprosesse in plante en diere
• Kennisareas 3: Omgewingstudies
• Kennisareas 4: Diversiteit, verandering en kontinuïteit.
Nie een van die kennis, óf die onderwerpe binne elke kennisareas, moet afsonderlik of onafhanklik bestudeer word nie. Die volgorde van die kennis hoef nie elke jaar dieselfde te wees nie en elke kennis. Hulle dra ook nie dieselfde gewig nie en hierdie kategorisering is bloot ʼn instrument vir die organisering van die vakinhoud. By die onderrig van Lewenswetenskappe is dit baie belangrik om leerders te help om die skakels te sien tussen verwante onderwerpe sodat hulle ʼn deeglike begrip van die aard en inter-samehangendheid van die lewe kan kry. Hierdie skakels moet ook gemaak word tussen grade.
Lewenswetenskappe: Konsep en Inhoudsontwikkeling
KennisareasLewe op die
molekulêre, sellulêre en weefselvlak
Lewensprosesse in plante en diere
Diversiteit, verandering en
kontinuïteitOmgewingstudies
Graad 10
• Chemie van lewe
- Anorganiese verbindings
- Organiese verbindings
• Sel - die eenheid van lewe
• Seldeling (mitose)
• Plant-en diereweefsel
• Ondersteuning-en vervoerstelsels in plante.
• Ondersteuning-stelsels in diere
• Vervoerstelsels in soogdiere
• Biodiversiteit en klassifikasie
• Geskiedenis van lewe op Aarde
• Biosfeer tot ekosisteme
Graad 11
• Energie – transformasies om lewe te ondersteun: fotosintese
• Dierevoeding
• Energie – transformasies:
Respirasie
• Gaswisseling
• Ekskresie
• Biodiversiteit – klassifikasie van mikro-organismes
• Biodiversiteit - plante
• Reproduksie – plante
• Biodiversiteit – diere
• Bevolkingsekologie
• Menslike impak op die omgewing: huidige krisisse
Graad 12
• DNS/DNA-kode van die Lewe
• RNA en Proteïensintese
• Meiose
• Reproduksie in Werweldiere
• Menslike Voortplanting
• Senuweestelsel
• Sintuie
• Endokriene stelsel
• Homeostase
• Darwinisme en Natuurlike Seleksie
• Die evolusie van die mens
• Menslike impak op die omgewing: huidige krisisse Graad 11
Die inhoudraamwerk fokus eerder op idees, vaardighede en konsepte, asook die verbindings tussen hulle, as op ʼn lys feite en prosedures wat geleer moet word. Dit is ook nie voorskriftelik ten opsigte van bepaalde onderrigstrategieë
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
11KABV
en metodologieë nie. In teendeel, opvoeders is vry om konsepte uit te brei en om leerervarings te ontwerp en te organiseer volgens hulle plaaslike omstandighede, wat die beskikbaarheid van hulpbronne insluit.
In graad 10 word al vier Kennisareas aangespreek en dien dit as inleiding vir die leerders om hulle bekend te stel aan die vier Kennisareas.
Die aanbevole graad 10-onderrigvolgorde vir die vier Kennis is:
1. Lewe op die molekulêre-, sellulêre- en weefselvlak (Molekules tot organe).
2. Lewensprosesse in plante en diere (Wat lewe onderhou).
3. Omgewingstudies (Biosfeer tot ekosisteme).
4. Diversiteit, verandering en kontinuïteit (Geskiedenis van lewe op aarde).
Die rasionaal vir hierdie orde in graad 10 is dat sommige gebiede van Suid-Afrika die geskikste is vir ̓n omgewingstudie gedurende die vroeë lente en ook omdat seisoenale vergelykings, waar moontlik, in ʼn gegewe ekosisteem vereis word. Party onderwysers kan kies om Omgewingstudies aan die begin van die jaar te doen. Dit is egter belangrik om die volgorde van Kennis 1 voor Kennis 2 en Kennis 3 voor Kennis 4 te behou. Onderwysers moet self besluit wat die volgorde gaan wees (begin hulle die jaar met kennis 1 en 2, of begin hulle die jaar met kennis 3 en 4).
Die eerste afdeling in Graad 10, wat “vakoriëntasie” genoem word, is ontwerp om leerders voor te berei vir die VOO-fase, en is bedoel om:
• dit wat die leerders in die AOO-fase (Natuurwetenskappe) geleer het, te verbind met wat hulle in die VOO (Lewenswetenskappe) gaan leer. Die vak Lewenswetenskappe bou voort op die kennis en vaardighede wat verkry is uit die Lewenswetenskappe-kennisareas in AOO-fase.
• te beskryf hoe kennis in die wetenskap gebou/saamgestel word, en gee die wetenskaplike benadering wat van beide onderwysers en leerders vereis word, om gebruik te word, wanneer hulle Lewenswetenskappe onderrig en leer.
• leerders aan ʼn paar basiese beginsels met betrekking tot die wetenskap voor te stel.
• leerders vertroud te maak met die verskeidenheid vaardighede wat hulle sal moet ontwikkel.
Die oriëntering moet gedoen word in die eerste lesse wat as ʼn inleiding dien, maar wat nie deel is van die geassesseerde kurrikulum nie. Alhoewel die beginsels en vaardighede geassesseer sal word gedurende die jaar in die konteks van die spesifieke inhoud. Leerders sou blootgestel gewees het aan soortgelyke oriëntasies aan die begin van die Senior Fase (Graad 7) en aan die begin van die Hoërskool (Graad 8). Die oriëntering in graad 10 moet dus leerders eenvoudig herinner aan wat van hulle verwag word en kan ook ʼn uitbreiding wees op sommige van die aspekte.
In Graad 11, word drie van die vier Kennis behandel en dien om progressie te verseker. Die inhoud wat in graad 10 beskryf is in die molekulêre-, sellulêre- en weefselvlak, word gebruik om betekenis te gee aan Lewensprosesse in plante en diere, in graad 11, maar word nie as ʼn aparte onderrig in Graad 11 nie.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
12 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
Die voorgestelde graad 11- onderrigvolgorde vir die drie Kennis is soos volg:
1. Diversiteit, verandering en kontinuïteit (Mikro-organismes, Plante en Diere).
2. Lewensprosesse in plante en diere (Prosesse wat lewe onderhou).
3. Omgewingstudies (Populasie Ekologie en Menslike Impak).
In graad 12, word drie van die vier Kennisstringe behandel en dien om progressie te verseker. Die inhoud wat beskryf word in Omgewingstudies: Menslike Impak (Huidige Krisisse) word behandel in graad 11 om die las en druk in graad 12 te verminder, maar word geassesseer aan die einde van graad 12 in die Nasionale Senior- sertifikaat-eksamen.
Die aanbevole onderrigvolgorde van die vier Kennis in graad 12 is:
1. Lewe op die molekulêre-, sellulêre- en weefselvlak (DNS/DNA en Proteïensintese)
2. Lewensprosesse in plante en diere (Prosesse wat lewe onderhou)
3. Diversiteit, verandering en kontinuïteit (Darwinisme en Menslike Evolusie)
4. Omgewingstudies (Menslike Impak, onderrig en geassesseer in Graad 11)
Die geïdentifiseerde reeks kognitiewe en praktiese vaardighede moet elke jaar in die VOO-fase, onderrig en geassesseer word op ʼn geïntegreerde wyse, in die konteks soos voorsien deur die onderwerpe, in die vier Kennis onder.
2.4 Die doel van die bestudering van Lewenswetenskappe
• Die ontwikkeling van wetenskaplike kennis en begrip
Wetenskaplike kennis en begrip kan gebruik word om vrae oor die aard van die lewende wêreld om ons te beantwoord. Dit kan leerders voorberei vir ekonomiese aktiwiteite en selfuitdrukking wat die basis vir verdere studie in die wetenskap lê. Dit berei leerders ook voor vir aktiewe deelname in ʼn demokratiese samelewing wat waarde aan menseregte heg, en weer verantwoordelikheid teenoor die omgewing bevorder.
• Die ontwikkeling van die wetenskaplike prosesvaardighede (Wetenskaplike Ondersoeke)
Die onderrig en leer van wetenskap behels die ontwikkeling van ʼn reeks prosesvaardighede wat in die alledaagse lewe gebruik word, asook in die gemeenskap en in die werkplek. Leerders kan hierdie vaardighede bekom in ʼn omgewing wat kreatiwiteit, verantwoordelikheid en groeiende selfvertroue ondersteun. Leerders ontwikkel die vermoë om objektief te dink en gebruik ʼn verskeidenheid redenasie tegnieke terwyl hulle prosesvaardighede toepas om ondersoek in te stel, te reflekteer, te sintetiseer en te kommunikeer.
• Die ontwikkeling van ʼn begrip van die rol van wetenskap in die samelewing
Wetenskap en tegnologie het ʼn groot impak op ons wêreld gemaak, beide positief en negatief. Deurdagte keuses van wetenskaplike inhoud, en die gebruik van ʼn verskeidenheid metodes om wetenskap te onderring, moet begrip van wetenskap as ʼn menslike aktiwiteit bevorder sowel as die geskiedenis van die wetenskap en die verhouding tussen Lewenswetenskappe en ander vakke. Dit help ook die leerders om die bydrae wat wetenskap tot sosiale geregtigheid en maatskaplike ontwikkeling gemaak het, beter te verstaan. Daarbenewens behoort leerders ook die noodsaaklikheid om wetenskaplike kennis verantwoordelik te gebruik in belang van
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
13KABV
onsself, van die samelewing en die omgewing, te begryp. Begrip van wetenskap help ons ook om die gevolge van die besluite wat etiese kwessies behels, te verstaan.
2.5 Spesifiekedoelwitte
Daar is drie breë vakspesifieke doelwitte in Lewenswetenskappe wat verband hou met die doel van die leer van wetenskap. Dit is:
1. Spesifieke doelwit 1, wat verband hou met die ken van die vakinhoud (“teorie”);
2. Spesifieke doelwit 2, wat betrekking het op doen van wetenskaplike of praktiesewerk en ondersoeke; en
3. Spesifieke doelwit 3, wat verband hou met die begrip van en die toepassings van Lewenswetenskappe in die alledaagse lewe, sowel as ʼn begrip van die geskiedenis van wetenskaplike ontdekkings en die verhouding tussen inheemse kennis en wetenskap.
WAT BETEKEN DIE DRIE DOELWITTE EN WAT IS HULLE VERBINTENIS MET ASSESSERING?
2.5.1SpesifiekeDoelwit1:KennisvanLewenswetenskappe
(Lewenswetenskappe-begrippe, -prosesse, -verskynsels, -meganismes, -beginsels, -teorieë, -wette, -modelle, ensovoorts).
Spesifieke Doelwit 1 behels die kennis, begrip en die betekenisgewing aan wetenskap op so ̓ n manier dat dit leerders in staat stel om verbindings te maak tussen idees en begrippe. Deur sulke verbindings te maak is dit moontlik vir leerders om hulle kennis toe te pas in die konteks van nuwe en onbekende situasies. Die proses van die verkryging van ʼn diep begrip van wetenskap gaan oor meer as net die kennis van baie feite. Die omvang van die kennis wat leerders moet verwerf, sluit in kennis van prosesvaardighede met betrekking tot die uitvoer van ondersoeke.
Die volgende kognitiewe (denk) vaardighede bestaan uit die verskeidenheid vaardighede wat alle leerders in die konteks van die werk deur die kurrikulum in ʼn skooljaar moet ontwikkel. Hierdie vaardighede moet aandui wat geassesseer moet word op die toepaslike graadvlak, deur ʼn verskeidenheid assessering metodes. Let daarop dat nie elke vaardigheid in elke assessering geassesseer sal word nie, maar die onderwysers moet seker maak dat teen die einde van die jaar, die assessering bewyse verskaf dat leerders geassesseer was in al hierdie vaardighede.
2.5.1.1 Verwerwing van kennis
In die proses om kennis te verkry, moet leerders:
• toegang hê tot inligting vanaf ʼn verskeidenheid bronne (onderwysers, naslaanboeke, handboeke, internet, deskundiges, maats, ouers, ensovoorts);
• sleutel-idees kan kies;
• feite kan onthou; en
• konsepte/begrippe, prosesse, verskynsels, meganismes, beginsels, teorieë, wette en die modelle in die Lewenswetenskappe kan beskryf.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
14 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
Assessering
Ten einde die vaardighede (of kognitiewe vaardighede) te evalueer, moet onderwysers gebruik maak van die volgende werkwoorde in die take of assesserings wat hulle opstel: stel, noem, benoem, lys, definieer, beskryf en enige ander werkwoorde wat sal aandui dat die kennis van die leerders oor die vak geassesseer word.
2.5.1.2 Verstaan en maak die verband tussen idees en begrippe om betekenis aan Lewenswetenskappe te gee
In die proses van betekenisverkryging en begrip moet leerders;
• ʼn konseptuele raamwerk bou van wetenskap-idees;
• kennis organiseer of herorganiseer om nuwe betekenis te kan aflei;
• opsommings skryf;
• vloeidiagramme, diagramme en breinkaarte ontwikkel; en
• patrone en tendense herken.
Assessering
Ten einde die vaardighede (of kognitiewe vaardighede) te evalueer, moet onderwysers gebruik maak van die volgende werkwoorde in die take of assesserings wat hulle opstel: verduidelik, vergelyk, herrangskik, gee ʼn voorbeeld van, illustreer, bereken, stel ʼn rede voor, maak ʼn veralgemening, interpreteer inligting of data, voorspel, kies, onderskei of enige ander geskikte werkwoord wat sal aandui dat die begrip van die vak deur die leerders geassesseer word.
2.5.1.3 Toepassing van Lewenswetenskappe kennis in nuwe en onbekende situasies
Leerders moet in staat wees om:
• inligting op ʼn nuwe manier te gebruik; en
• kennis toe te pas in nuwe en onbekende kontekste/situasies.
Assessering
Ten einde die vaardighede (of kognitiewe vaardighede) te evalueer, moet onderwysers gebruik maak van die volgende werkwoorde in die take of assesserings wat hulle opstel: demonstreer, interpreteer, voorspel, vergelyk, onderskei, illustreer, los op en kies, asook enige ander toepaslike werkwoorde wat die leerder se vermoë om kennis toe te pas, assesseer. Die sleutel is dat die leerders in staat moet wees om kennis toe te pas in ʼn konteks of situasie waarvoor hulle nog nie spesifieke kennis het nie, of dat hulle die kennis wat hulle het op ʼn nuwe manier moet gebruik.
2.5.1.4 Ontleed, evalueer en sintetiseer wetenskappe kennis, konsepte/begrippe en idees
In die leerproses van wetenskap moet leerders in staat wees om:
• inligting/data te analiseer;
• die verwantskappe tussen bestaande kennis en nuwe idees te herken;
• wetenskaplike inligting krities te evalueer;
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
15KABV
• aannames te identifiseer; en
• inligting te kategoriseer.
Assessering
Om die vaardighede (of kognitiewe vaardighede) te evalueer, moet onderwysers gebruik maak van die volgende werkwoorde in die take of assesserings wat hulle opstel: waardeer, argumenteer, oordeel, kies, evalueer, verdedig (ʼn oogpunt), vergelyk, kontrasteer, kritiseer (ʼn argument of aanname), onderskei, bespreek of enige ander geskikte werkwoorde wat sou aandui dat analisering, evaluering en sintese geassesseer word.
2.5.2 SpesifiekeDoelwit2:OndersoekvanLewenswetenskappeverskynsels
Leerders moet in staat wees om ondersoeke te beplan en uit te voer asook om probleme op te los wat praktiese vermoëns vereis. Hierdie vermoëns word ondersteun deur ʼn gesindheid van nuuskierigheid en’n belangstelling om uit te vind hoe die natuurlike wêreld en lewende dinge daarin werk.
Die volgende verskeidenheid vaardighede hou verband met die praktiese werk wat gedoen word in Lewensweten-skappe. Al sewe vaardighede sal nie gelykwaardig van toepassing wees op elke aktiwiteit nie. Die vaardighede is in lyn met wat die leerders in die normale loop van die uitvoering van ̓ n ondersoek sal doen. Onderwysers moet daardie vaardighede kies wat van toepassing is, en wat geassesseer kan word in die konteks van spesifieke aktiwiteite. Teen die einde van die graad 10-jaar, moet al sewe vaardighede geassesseer wees op ʼn toepaslike graadvlak.
Let wel: Terwyl praktiese ondersoeke ʼn spesifieke verskeidenheid vaardighede behels, moet leerders se kennis en begrip van die wetenskap geassesseer word binne die konteks van die kognitiewe domein van Spesifieke Doelwit 1.
Leerders moet in staat wees om:
2.5.2.1 Instruksies te volg
Dit is noodsaaklik, veral in die laer grade en in groot klasse. Onderwysers kan nie verwag dat alle leerders onbekende toerusting/apparaat onafhanklik moet kan gebruik, sonder om hulle ʼn duidelike stel instruksies te gee om te volg nie. Die hoeveelheid hulp wat benodig word, sal op die vlak van prestasie in hierdie verband dui. Die nakoming van veiligheidsmaatreëls sal deel hiervan wees.
2.5.2.2 Toerusting of apparaat te hanteer
Dit sluit in kennis van die apparaat/toerusting, wat dit is, die naam daarvan en waarvoor dit gebruik word. Die leerder moet in staat wees om verskillende soorte apparaat/toerusting te gebruik. “Die hantering van apparaat/toerusting” is ʼn generiese vaardigheid en is van toepassing op enige toerusting wat gebruik word vir baie verskillende soorte ondersoeke. Die hantering van geïmproviseerde apparaat/toerusting vereis dieselfde vaardighede wat nodig sou wees vir die hantering van standaard laboratoriumtoerusting/apparaat. Die klem is op die gepaste en veilige gebruik van apparaat/toerusting (en nie net op die memorisering van die name van die apparaat/toerusting nie.)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
16 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
2.5.2.3 Waarnemings te maak
ʼn Verskeidenheid waarnemings is moontlik en kan op verskillende maniere aangeteken word, soos:
• tekeninge;
• beskrywings;
• die groepering van die materiaal of voorbeelde wat gebaseer is op waarneembare ooreenkomste en/of verskille;
• mate/metings;
• vergelyk materiaal voor en na die behandeling;
• waarneming van die resultate van ʼn eksperimentele ondersoek wat die aanteken van inligting op ʼn toepaslike wyse vereis; en
• tel.
2.5.2.4 Inligting of data aan te teken/Rekordhouding van data?
Dit sluit in die aanteken van waarnemings of inligting soos tekeninge, beskrywings, in ʼn eenvoudige tabelformaat, as eenvoudige grafieke, ensovoorts. Die vaardigheid van “aanteken” is oordraagbaar na ʼn reeks van verskillende wetenskaplike aktiwiteite.
2.5.2.5 Meting
Leerders moet weet wat om te meet, hoe om dit te meet en moet ʼn gevoel hê van die graad van akkuraatheid wat vereis word. ʼn Verskeidenheid dinge kan gemeet word, insluitende (maar nie beperk tot) lengte, volume, temperatuur, gewig of massa en getalle (tel). Meet is ʼn manier om waarnemings te kwantifiseer en in hierdie proses moet die leerders leer om skattings te maak.
2.5.2.6 Interpreteer
Leerders moet in staat wees om inligting van een vorm, waarin dit aangeteken is, om te skakel na ʼn ander, byvoorbeeld die omskakeling van ʼn tabel na ʼn geskikte grafiek.
Leerders moet in staat wees om toepaslike, eenvoudige berekeninge uit te voer, inligting uit tabelle en grafieke te ontleed en te onttrek, teoretiese kennis toe te pas op praktiese situasies, patrone en/of tendense te identifiseer, die beperkinge van die eksperimentele prosedures te beoordeel en om afleidings te maak wat gebaseer is op bewyse.
2.5.2.7 Ondersoeke en eksperimente te ontwerp/beplan
Nie alle ondersoeke is gebaseer op die “klassieke” afhanklike- en onafhanklike veranderlikes en kontroles nie. Byvoorbeeld, ʼn ondersoek kan die waarneming van grondprofiele of die tel van bevolkings behels.
Die ontwerp van ʼn ondersoek is ʼn ander proses as die beplanning van ʼn ondersoek. In die ontwerpproses moet opsies oorweeg word. Afhangende van die hipotese moet veranderlikes dalk geïdentifiseer word.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
17KABV
Vaardighede sluit in:
• identifisering van ʼn probleem;
• die formulering van hipoteses;
• die kies van apparaat of toerusting en/of materiale;
• identifisering van veranderlikes;
• voorstelle van maniere om veranderlikes te beheer;
• beplanning van ʼn eksperiment;
• voorstelle van maniere om resultate aan te teken; en
• begrip vir die nodigheid om replisering en verifiëring te doen.
Leerders in grade 10, 11 en 12 moet in staat wees om ʼn eenvoudige ondersoek of eksperiment te beplan en/of te ontwerp.
Let wel: Vaardighede 2.5.2.1 tot 2.5.2.6 (die volg van instruksies, die hantering van toerusting, die maak van waarnemings, die aanteken van inligting, meet en interpreter van inligting) sal almal vereis word, in een of ander vorm, om ʼn eksperiment of ondersoek uit te voer. Deur die sewe verskillende soorte vaardighede (2.5.2.1 tot 2.5.2.7) te skei, kan hierdie vaardighede van toepassing wees op die verskeidenheid verskillende soorte praktiese werk wat geskik is vir ʼn spesifieke graad in Lewenswetenskappe, insluitende eenvoudige ondersoeke en eksperimente. Hierdie benadering maak dit makliker om leerders in ʼn reeks verskillende omstandighede te assesseer en dit stel ʼn onderwyser in staat om ʼn leerder se vermoë om die wetenskap te doen, te oordeel. Die vaardighede is gebaseer op wat die leerders in die normale loop van die praktiese werk sou doen. Daar is egter sekere omstandighede waar slegs ̓ n paar van hierdie vaardighede van toepassing sal wees en nie elke vaardigheid kan geassesseer word in elke praktiese taak nie.
2.5.3 SpesifiekeDoelwit3:Waarderingenbegripvirdiegeskiedenis,diebelangrikheidentoepassingsvanLewenswetenskappe in die samelewing
Die derde doelwit van Lewenswetenskappe is om leerders in staat te stel te om te verstaan dat wetenskap op skool van toepassing kan wees op hulle lewens buite die skool en dat dit hul lewens verryk.
Leerders moet blootgestel word aan die geskiedenis van die wetenskap en inheemse kennisstelsels van ander tye en kulture. Wetenskaplike kennis en begrip is oor tyd ontwikkel, deur mense wat nuuskierig was en wat met hulle soeke na kennis volhard het. Ons huidige begrip van die wetenskap sal verander en sal verbeter soos wat nuwe ontdekkings deur moderne wetenskaplikes gemaak word.
Die vaardighede wat ontwikkel kan word tydens die bereiking van Spesifieke Doelwit 3, is kognitiewe eerder as praktiese vaardighede. Dit is dieselfde kognitiewe vaardighede as dié van Spesifieke Doelwit 1.
Omdat die kennis wat verkry word ten opsigte van Spesifieke Doelwit 3, altyd verband hou met spesifieke vakinhoud, sal die inhoud die konteks verskaf vir die leer oor die verskillende aspekte van die wetenskap in die samelewing. Wetenskop moet dus op ʼn geïntegreerde wyse ondering word, om sodoende die vak te verbeter en duidelikheid te gee oor die verhouding tussen die vak en die samelewing, d.i. inheemse kennisstelsels wat verband hou met ʼn
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
18 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
spesifieke onderwerp, verwante geskiedenis van wetenskaplike ontdekkings en die toepassings van wetenskap in die alledaagse lewe .
2.5.3.1 Begrip vir die geskiedenis en die relevansie van sekeng/sommige wetenskaplike ontdekkings
Die vakinhoud verskaf die konteks vir die leer van die geskiedenis van wetenskaplike ontdekkings en hul relevansie vir die samelewing. Hierdie aspekte, die geskiedenis en die relevansie, moet gekoppel wees aan en onderrig word met die onderwerpe en inhoud wat verband hou met ʼn spesifieke ontdekking of ʼn bepaalde wetenskaplike.
2.5.3.2. Wantskap tussen inheemse kennis en Lewenswetenskappe
Alle kennis ontstaan uit sieninge van hoe die wêreld werk. Een van die verskille tussen moderne wetenskap (en tegnologie) en tradisionele, inheemse kennisstelsels is dat hulle hul oorsprong in verskillende wêreldbeskouings het. Leerders moet die verskillende kulturele kontekste verstaan waarin inheemse kennisstelsels ontwikkel het.
Die voorbeelde van inheemse kennis wat vir die studie gekies word, moet sover as moontlik, verskillende Suid-Afrikaanse kulturele groepe weerspieël. Hulle moet ook direk gekoppel word aan spesifieke Lewenswetenskappe vakinhoud.
2.5.3.3 Die waarde en toepassing van Lewenswetenskappe-kennis in die industrie, ten opsigte van loopbaangeleenthede en in die alledaagse lewe
Lewenswetenskappe-kennis kan toegepas word en is relevant in verskillende aspekte van die samelewing. Voorbeelde moet relevant wees tot die vakinhoud waarmee leerders op ̓ n bepaalde tyd te doen het. Daar is loopbaangeleenthede in die veld van sosio-biologie en dieregedrag, plantpatologie, wildbestuur, omgewings-impakstudies, die bewaring van biodiversiteit, paleontologie, paleoantropologie, landbou, tuinbou, omgewingswetgewing, wetenskap-joernalistiek, biotegnologie, genetiese ingenieurswese, en vele ander. Leerders moet bewus gemaak word van loopbane, maar dit moet nie in detail bespreek of geleer word nie.
Vaardighede
Alhoewel die soort kennis vir Spesifieke Doelwitte 1 en 3 verskillend is, moet die inhoud op ʼn geïntegreerde wyse aangebied word, sodat dit vir leerders makliker is om die geskiedenis, relevansie en toepassing van die wetenskap te verstaan. Wat belangrik is, is dat die vaardighede wat ontwikkel en geassesseer moet word vir Spesifieke Doelwit 3, dieselfde is as dié van Spesifieke Doelwit 1. (Sien 2.5)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
19KABV
Leerders moet in staat wees om:
• toegang tot inligting te verkry;
• sleutel-idees te kies;
• inligting te herroep; Spesifieke doelwit 1.1
• die kennis van die natuurwetenskappe te beskryf;
• ʼn konseptuele raamwerk te bou;
• kennis te organiseer of te herorganiseer;
• opsommings te skryf; Spesifieke doelwit 1.2
• vloeidiagramme en breinkaarte te ontwikkel;
• patrone en tendense te herken;
• kennis toe te pas in ʼn nuwe konteks;
• kennis te gebruik in ʼn nuwe manier; Spesifieke doelwit 1.3
• inligting/data te analiseer;
• wetenskaplike inligting krities te evalueer;
• die verhouding tussen bestaande kennis
en nuwe idees te herken; Spesifieke doelwit 1.4
• aannames te identifiseer; en
• inligting te kategoriseer.
Die drie doelwitte is in lyn met die drie leeruitkomste waarmee onderwysers vertroud is. Binne elk van hierdie doelwitte, is spesifieke vaardighede of bevoegdhede geïdentifiseer. Dit is nie raadsaam om te probeer om elk van hierdie vaardighede apart te assesseer nie, en ook nie om oor elk apart verslag te lewer nie. Goed ontwerpte assesseringstake moet aan die einde van die jaar bewys lewer dat al die vaardighede geassesseer is op ʼn toepaslike graadvlak. Daar moet ʼn duidelike verband tussen die doelwitte en die uitkomste van leer wees. Die prosesse van onderrig, leer en assessering sal die skakels tussen die spesifieke doelwitte en die bereiking van die uitkomste gee.
2.5.4 Die ontwikkeling van taalvaardighede: Lees en Skryf
Lewenswetenskappe onderwysers behoort bewus te wees daarvan dat hulle ook betrokke in die onderrig van taal oor die kurrikulum is . Dit is veral belangrik vir die leerders vir wie die Taal van Leer en Onderrig (TLO) nie hul huistaal is nie. Dit is belangrik om leerders die geleenthede te gee om hul taalvaardighede te ontwikkel en te verbeter in die konteks van die leer van Lewenswetenskappe. Dit sal dus van kritieke belang wees om leerders die geleentheid te gee om wetenskaplike tekste te lees en om verslae, paragrawe en kort opstelle te skryf, as deel van veral, (maar nie uitsluitlik nie) informele assessering vir leer.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
20 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
2.6 Tyd
Die tydstoekenning vir Lewenswetenskappe is 4 ure per week vir grade 10 tot 12.
Die kurrikulum vir graad 10 is ontwerp sodat voltooiing kan geskied binne 32 weke uit die 40 weke van die skooljaar. Dit laat 8 weke in die jaar vir eksamens, toetse en ontwrigting as gevolg van ander skoolaktiwiteite.
Die kurrikulum vir graad 11 is ontwerp sodat voltooiing kan geskied binne 32 weke uit die 40 weke van die skooljaar. Dit laat 8 weke in die jaar vir eksamens, toetse en ontwrigting as gevolg van ander skoolaktiwiteite.
Die kurrikulum vir graad 12 is ontwerp sodat voltooiing kan geskied binne 27½ weke uit die 40 weke van die skooljaar. Dit laat 12½ weke in die jaar vir eksamens, toetse en ontwrigting as gevolg van ander skoolaktiwiteite.
In grade 10, 11 en 12 is die tyd toegeken vir die onderrig van die inhoud wat die praktiesetake en ondersoeke in sluit.Ditisʼnintegraledeelvandieonderrig-enleerproses.
2.7 Hulpbronne
Die hulpbronne wat nodig is vir die onderrig van Lewenswetenskappe word langs elke onderwerp genoem om onderwysers te help met beplanning en voorbereiding.
Elke leerder moet sy/haar eie handboek hê. Onderwysers moet verseker dat ʼn stelsel in plek is vir die inneem van handboeke aan die einde van elke jaar. Skole moet ʼn veilige stoorplek voorsien waar handboeke en ander toerusting/apparaat veilig gebêre kan word.
Die ideaal is dat elke leerder voldoende toegang tot 'n geskikle werkspasie en toerusting om ondersoeke uit te voer moet hê. Om veiligheidsredes, in gevalle waar die ruimte en toerusting beperk is as gevolg van groot klasse, mag nie meer as drie leerders ruimte en toerusting/apparaat deel nie. Met betrekking tot toerusting/apparaat, moet skole alle moontlike pogings aanwend om te verseker dat noodsaaklike toerusting/apparaat verskaf word.
Alhoewel daar erken word dat dit nie ideaal is om geïmproviseerde toerusting/apparaat te gebruik nie, moet onderwysers onthou dat dit belangriker vir leerders is om die ervaring van die uitvoering van ʼn verskeidenheid van ondersoeke op te doen, as om staat te maak op die beskikbaarheid van standaard laboratoriumtoerusting. In gevalle waar toerusting/apparaat beperk is, moet onderwysers aangemoedig word om te improviseer. Dieselfde vaardighede kan ontwikkel word deur gebruik te maak van geïmproviseerde toerusting/apparaat. As daar ʼn gebrek aan toerusting/apparaat is en daar is geen alternatief nie, is dit meer effektief vir onderwysers om ʼn ondersoek te demonstreer, as om geen ondersoek te doen nie. Veilige stoorplek van toerusting en chemikalieë moet deur die skool voorsien word.
Onderwysers moet seker maak dat leerders vertroud is met die reëls met betrekking tot die veilige gebruik van toerusting en chemikalieë. Die Lewenswetenskappe-klaskamer of-laboratorium moet toegerus wees met kaarte, Bunsen-branders of spirituslampe, handlense, bio-kykers en relevante bioskyfies, mikroskope, ʼn stel voorbereide mikroskoopplaatjies, mikroskoopplaatjies en dekglasies, naslaanboeke, lemmetjies of skalpels, modelle, veldgidse, identifikasie sleutels, termometers, glasbekers, proefbuise en chemikalieë, en, indien enigsins moontlik, toegang tot geskikte DVD’s en ʼn DVD-speler.
Vars plantmateriaal kan verkry word uit die omgewing en onderwysers moet verseker dat geskikte plante (bv. Impatiens) op die skoolterrein geplant word. Vars diermateriaal kan dikwels verkry word teen ʼn redelike prys van die plaaslike slagter.
Onderwysers moet gekwalifiseerd wees om die vak te onderrig en moet hulself vergewis van die toerusting/apparaat en hoe dit gebruik word.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
21KABV
AFDELING 3
3.1 LEWENSWETENSKAPPE VIR GRAAD 10: INHOUD
Die eerste deel van die kurrikulum in graad 10, wat “vakoriëntasie” genoem word, is ingesluit om leerders voor te berei vir die Lewenswetenskappe in die VOO-fase. Die doel is om:
• leerders vertroud te maak met die manier waarop die onderwyser die leeraktiwiteite sal organiseer;
• leerders vertroud te maak met die gedrag wat vereis sal word en die veiligheidsmaatreëls;
• dit wat die leerders geleer het in die Senior Fase te verbind met wat hulle sal leer en die verskeidenheid van vaardighede wat hulle moet ontwikkel in die VOO-fase;
• te beskryf hoe lewens wetenskappe kennis gestruktureer word, en om 'n wetenskaplike benadering wat van beide onderwysers en leerders vereis word, om gebruik te word wanneer hulle Lewenswetenskappe onderrig en leer;
• leerders bekend te stel aan sommige basiese beginsels wat aan Lewenswetenskappe verwant is
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
22 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
GR
AD
E 10
KW
AR
TAA
L 1
Tyd
Orië
ntas
ie ta
t Lew
ensw
eten
skap
pe: V
akor
iënt
asie
½ w
eek
(2 u
re)
Vass
tel v
an v
erbi
nten
isse
tuss
en N
atuu
rwet
ensk
appe
(AO
O) e
n Le
wen
swet
ensk
appe
(VO
O).
Defi
niee
r lew
e, d
ie o
mva
ng e
n ko
ntin
uite
it da
arva
n. L
ewe
op a
arde
is
dina
mie
s, m
et h
omeo
stas
e w
at d
ie b
alan
s ha
ndha
af o
p el
ke v
lak
van
orga
nisa
sie.
Lew
e w
ord
geke
nmer
k de
ur v
eran
derin
ge o
or b
iljoe
ne ja
re h
een.
Lew
ende
sist
eme
verto
on v
lakk
e va
n or
gani
sasi
e va
naf m
olek
ules
tot b
iom
e. D
ie a
ard
van
wet
ensk
ap: w
eten
skap
beh
els
die
betw
iste
ken
nis,
en
nie-
dogm
atie
se g
evol
gtre
kkin
gs w
at
geba
seer
is o
p be
wys
e en
gro
epse
valu
erin
gs.
Hoe
die
wet
ensk
ap w
erk:
Wet
ensk
ap is
geb
asee
r op:
• fu
ndam
ente
le k
enni
s w
at g
ebas
eer i
s op
wet
ensk
aplik
e be
wys
e en
gev
erifi
eerd
e be
vind
ings
(arti
kels
wat
in jo
erna
le g
epub
lisee
r is
of b
y ko
nfer
ensi
es a
ange
bied
w
ord:
gro
epse
valu
erin
g);
• w
aarn
emin
gs;
• on
ders
oeke
;
• di
e m
aak
van
met
ings
en
begr
ip v
an d
ie b
elan
grik
heid
van
ska
al;
• di
e ve
rsam
elin
g en
voo
rste
lling
van
dat
a in
die
vor
m v
an te
keni
nge,
ges
krew
e ve
rdui
delik
ings
, tab
elle
en
grafi
eke;
• ʼn
begr
ip v
an d
ie b
eper
king
e va
n ʼn
wet
ensk
aplik
e be
wys
;
• di
e id
entifi
serin
g va
n pa
trone
en
verw
ants
kapp
e in
dat
a;
• di
e ko
mm
unik
asie
van
bev
indi
nge;
en
• di
e in
agne
min
g va
n di
e m
aats
kapl
ike
aspe
kte
van
die
wet
ensk
aplik
e ge
tuie
nis.
Wet
ensk
aplik
e va
ardi
ghed
e be
hels
:
• di
e be
lang
rikhe
id v
an b
iolo
gies
e be
gins
els
soos
die
ver
wan
tska
p tu
ssen
om
trek
en v
olum
e/gr
ootte
, die
ver
wan
tska
p tu
ssen
bou
en
funk
sie;
• bi
olog
iese
teke
ning
e: re
ëls
wat
gel
d;
• di
e om
skak
elin
g va
n 3-
dim
ensi
onel
e vo
orw
erpe
of m
onst
ers
na 2
-dim
ensi
onel
e te
keni
nge
en fo
to’s
en
die
inte
rpre
terin
g va
n 2-
dim
ensi
onel
e te
keni
nge
en fo
to’s
: le
ngte
snit
en d
war
ssni
t;
• ʼn
alge
men
e in
leid
ing
tot d
ie v
ersk
eide
nhei
d va
n va
ardi
ghed
e so
os d
it ge
lys
is o
nder
die
Spe
sifie
ke D
oelw
itte
wat
ont
wik
kel m
oet w
ord;
• in
leid
ing
tot g
rafie
ke: d
ie v
ersk
illen
de g
rafie
ke, w
anne
er o
m d
it te
geb
ruik
, int
erpr
eter
ing
van
grafi
eke;
• be
reke
ning
e.
Org
anis
asie
van
leer
en
reël
s sl
uit d
ie v
olge
nde
in:
• ge
brui
k va
n ap
para
at/to
erus
ting
en a
nder
bro
nne;
• be
grip
van
pro
sedu
res
en h
oe o
m a
ppar
aat v
eilig
te g
ebru
ik in
labo
rato
ria e
n kl
aska
mer
s;
• gr
oepw
erk;
• be
grip
van
die
ass
esse
rings
vere
iste
s; e
n
• di
e ko
rtlik
se n
oem
van
ber
oepe
en
vakk
ombi
nasi
es v
ir to
elat
ing
tot h
oër o
nder
wys
.
Let w
el: H
ierd
ie in
leid
ing
wor
d ni
e ge
asse
ssee
r nie
, maa
r die
rele
vant
e as
pekt
e m
oet g
eïnk
orpo
reer
wor
d in
die
spe
sifie
ke in
houd
waa
r dit
van
toep
assi
ng is
, en
waa
r dit
dan
geas
sess
eer w
ord.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
23KABV
KW
AR
TAA
L 1
Ken
nisa
rea
1: L
ewe
op M
olek
ulêr
e, S
ellu
lêre
en
Wee
fsel
vlak
Alle
lew
ende
org
anis
mes
bes
taan
uit
atom
e w
at m
et m
ekaa
rver
bind
om
mol
ekul
es te
vor
m. H
ierd
ie m
olek
ules
vor
m w
eer d
ie b
asie
se e
enhe
id v
an le
we,
nl.
selle
. Pla
nt- e
n di
erse
lle
het ʼ
n ko
mpl
ekse
org
anis
asie
wat
hul
le in
sta
at s
tel o
m d
ie b
asie
se p
rose
sse
van
lew
e ui
t te
voer
, nl.
bew
egin
g (b
eweg
ing
in e
n om
sel
le e
n so
mm
ige
selle
bew
eeg)
, voe
ding
(sel
le
prod
usee
r voe
dsel
of v
erkr
y vo
edse
l eld
ers)
, res
pira
sie,
eks
kres
ie, g
roei
, voo
rtpla
ntin
g, re
aksi
e op
prik
kels
/stim
uli.
Sel
le is
ges
pesi
alis
eerd
en
vorm
wee
fsel
s w
at ʼn
spe
sifie
ke fu
nksi
e ve
rrig
. Die
wee
fsel
s vo
rm o
rgan
e w
at o
ok g
espe
sial
isee
rd is
en
ʼn s
pesi
fieke
funk
sie
verr
ig. H
ierd
ie k
enni
sstri
ng s
tel l
eerd
ers
voor
aan
die
lew
e op
mol
ekul
êre,
sel
lulê
re e
n w
eefs
elvl
ak
(Ver
bind
met
gra
ad 9
).
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
2 ½
wek
e
(10
ure)
Die
che
mie
van
le
we
Mol
ekul
es v
ir le
we
Org
anie
se m
olek
ules
bes
taan
uit
C, H
, O e
n so
mm
ige
beva
t and
er e
lem
ente
soo
s N
en
P. S
elle
bes
taan
ui
t pro
teïe
ne, k
oolh
idra
te, l
ipie
de, n
ukle
ïens
ure
en
vita
mie
nes
(Sle
gs b
asie
se s
trukt
urel
e de
tail
is n
odig
)
Ano
rgan
iese
ver
bind
ings
• D
ie h
ooffu
nksi
es v
an:
- w
ater
: 2H
en
1 O
;
- m
iner
ale:
bv.
, Na,
K, C
a, P
, Fe,
I, n
itrat
e, fo
sfat
e;
mak
ro-e
n m
ikro
-ele
men
te; h
ooffu
nksi
es e
n ge
brek
siek
tes
(Ver
bind
met
voe
ding
en
graa
d 9)
• D
ie n
odig
heid
van
kun
smis
in w
ange
brui
kte
gron
d bv
. waa
r gew
asse
gep
lant
wor
d en
ger
eeld
geo
es
wor
d, w
ord
die
kuns
mis
weg
gesp
oel n
a di
e riv
iere
, en
eut
rofik
asie
kom
voo
r (ve
rbin
d m
et e
kolo
gie)
.
Ops
ione
el:
• B
ou m
odel
le v
an e
envo
udig
e of
mee
r kom
plek
se
mol
ekul
es d
eur v
an k
rale
of k
unsk
lei g
ebru
ik te
m
aak.
• A
nalis
eer v
oedi
ngsi
nhou
d va
n vo
edse
lver
pakk
ings
: vi
tam
iene
, min
eral
e en
and
er v
oedi
ngsw
aard
es
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• A
ppar
aat/P
roef
buis
e
• Ve
rske
iden
heid
ve
rpak
king
s w
at
voed
ings
waa
rde
aant
oon.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
24 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 1
Org
anie
se v
erbi
ndin
gs
• ko
olhi
drat
e –
mon
osak
karie
de (e
nkel
sui
kers
) bv
. glu
kose
en
frukt
ose;
dis
akka
riede
(dub
bel
suik
ers)
bv.
Suk
rose
en
mal
tose
; pol
isak
karie
de
(vee
lvou
dige
sui
kers
) bv.
sty
sel,
sellu
lose
en
glik
ogee
n;
• Li
pied
e (v
ette
en
olie
s) –
1 g
liser
ol e
n 3
vets
ure:
on
vers
adig
de v
ette
, ver
sadi
gde
vette
, cho
lest
erol
in
voed
sel (
verb
ind
met
Gra
ad 9
);
• pr
oteï
ene
– am
inos
ure
(C, H
, O e
n N
en
som
mig
e be
sit P
, S, F
e), i
s se
nsiti
ef v
ir te
mpe
ratu
ur e
n pH
: ve
rloor
sy
stru
ktuu
r en
funk
sie,
rol v
an e
nsie
me
by d
ie a
fbre
ek/s
inte
se v
an m
olek
ules
, die
invl
oed
van
tem
pera
tuur
en
pH o
p en
siem
wer
king
; slo
t-en-
sleu
tel-m
odel
van
hoe
ens
iem
e w
erk,
ens
iem
e in
al
leda
agse
lew
e (b
v. in
was
poei
ers)
;
• N
oem
van
Nuk
leïe
nsur
e: D
NA
en R
NA
– be
staa
n ui
t C,H
,O,N
en
P;
(gee
n de
tail
oor b
ou n
ie)
• Vi
tam
iene
: bv.
A, e
en v
an d
ie B
-vita
mie
ne, C
, D e
n E
;
(Een
voud
ige
diag
ram
me
om m
olek
ule
voor
te s
tel.
Her
sien
kor
tliks
waa
rom
hie
rdie
sto
ww
e no
dig
is in
pl
ante
en
dier
e –
bou
dus
op v
orig
e ke
nnis
. Gee
n de
tail
van
stru
ktuu
r of f
unks
ie –
funk
sie
wor
d la
ter i
n af
delin
gs w
aar v
an to
epas
sing
beh
ande
l. H
ierd
ie is
ʼn
kort
inle
idin
g to
t die
mol
ekul
êre
sam
este
lling
van
or
gani
smes
).
Noo
dsaa
klik
:
• Vo
edse
ltoet
se v
ir st
ysel
, glu
kose
, lip
iede
en
prot
eïen
e.
• O
nder
soek
die
wer
king
van
‘bio
logi
ese’
was
poei
er
met
ens
iem
e,
OF
• W
ater
stof
pero
ksie
d en
hoe
nder
lew
er o
m d
ie e
ffek
van
ensi
eme
te d
emon
stee
r
OF
• Va
rs p
ynap
pels
ap, g
ekoo
kte
eier
wit
in ʼn
pla
stie
k-
stro
oitji
e
EN
• N
eem
waa
r, m
eet m
etin
gs e
n re
kord
eer d
ie
resu
ltate
van
die
eks
perim
ent b
y ve
rski
llend
e te
mpe
ratu
re.
• Ve
rgel
yk d
ie R
DA
(aan
bevo
le d
aagl
ikse
inna
me)
m
et d
ie a
lleda
agse
dië
te v
an in
divi
duel
e le
erde
rs.
Teke
n ʼn
sirk
eldi
agra
m v
an d
ie v
oeds
eltip
es e
n be
spre
ek d
ie im
plik
asie
s va
n di
e di
ëet v
an le
erde
rs.
• C
hem
ikal
ieë
• B
unse
nbra
nder
s
• Te
rmom
eter
s
• W
aspo
eier
H2O
2 en
hoen
derle
wer
Of
Pyn
appe
lsap
, eie
rwit
en
Pla
stie
kstro
oitji
e
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
25KABV
KW
AR
TAA
L 1
3 w
eke
(12
ure)
Selle
: Die
ba
sies
e ee
nhei
d va
n le
we
Mol
ekul
êre
bou
Sel
le is
mee
stal
opg
ebou
uit
kool
hidr
ate,
pro
teïe
ne,
lipie
de, n
ukle
ïnsu
re e
n w
ater
.
Kor
t oor
sig
van
die
gesk
iede
nis
van
mik
rosk
opie
: van
af
ʼn le
ns- e
n lig
- tot
ele
ktro
nmik
rosk
oop.
Hoe
hie
rdie
in
stru
men
te m
ense
in s
taat
ges
tel h
et o
m s
elle
en
sels
trukt
ure
te s
ien
wat
wee
r tot
sel
teor
ie g
elei
het
. (H
ersi
en k
ortli
ks g
raad
9: d
ie b
ou v
an d
ie s
el)
Sels
truk
tuur
en
funk
sie:
Die
rol v
an o
rgan
elle
• S
elw
and
– sl
egs
by p
lant
e, o
nder
steu
ning
stru
ktuu
r/ge
e vo
rm.
• S
elm
embr
aan
– vl
oeis
tof-m
osaï
ekm
odel
, gre
nse,
ve
rvoe
r: be
weg
ing
oor m
embr
ane:
diff
usie
, osm
ose
en a
ktie
we
verv
oer.
• N
ukle
us, c
hrom
atie
nmat
eria
al, n
ukle
usm
embr
aan,
nu
kleo
porie
, nuk
leol
us –
oor
erw
ing,
beh
eers
entru
m.
• S
itopl
asm
a –
stoo
r, si
rkul
erin
g va
n st
oww
e.
• M
itoch
ondr
ion
– en
ergi
evry
stel
ling
tyde
ns
selre
spira
sie.
• R
ibos
ome
– pr
oteï
ensi
ntes
e.
• E
ndop
lasm
iese
Ret
ikul
um –
ver
voer
sist
eem
.
• G
olgi
-ligg
aan
– ve
rsam
el s
ekre
sies
.
• P
last
iede
– p
rodu
ksie
en
stoo
r van
voe
dsel
en
pigm
ente
.
• Va
kuol
e, li
soso
me,
ves
ikel
s –
stoo
r, ve
rterin
g,
osm
oreg
uler
ing,
Verb
ind
die
stru
ktuu
r en
liggi
ng v
an d
ie o
rgan
elle
met
hu
lle fu
nksi
es
(Hie
rdie
is ʼn
inle
idin
g; s
omm
ige
orga
nelfu
nski
es s
al
late
r in
mee
r det
ail g
edoe
n w
ord)
.
Selle
ver
skil
in g
root
te, v
orm
en
bou
om h
ul s
pesi
fieke
fu
nksi
e te
kan
ver
rig (v
erbi
nd m
et w
eefs
els)
Vers
kil t
usse
n pl
ants
elle
en
dier
selle
(ver
bind
met
gr
aad
9)
• Ve
rdui
delik
en
dem
onst
reer
hoe
ʼn li
gmik
rosk
oop
wer
k
Geb
uik
ʼn lig
mik
rosk
oop
en n
eem
waa
r en
teke
n di
e bo
u va
n di
e:
- P
lant
sel (
nat m
onte
ring
van
ʼn u
i-epi
derm
is)
- D
iers
el (w
angs
elle
)
As
ligm
ikro
skop
e ni
e be
skik
baar
is n
ie, m
oet
mik
rogr
awe
gebr
uik
wor
d.
- B
erek
en d
ie v
ergr
otin
g va
n di
e te
keni
ng d
eur
die
groo
tte v
an d
ie m
onst
er, d
eur d
ie le
nse
van
die
mik
rosk
oop,
te b
epaa
l
OF
• B
erek
en d
ie g
root
te v
an d
ie m
onst
er a
s ʼn
m
ikro
graa
f geb
ruik
wor
d, d
eur d
ie g
egew
e ly
nska
al
te g
ebru
ik.
• O
nder
soek
diff
usie
• O
nder
soek
osm
ose
• H
andb
oeke
• K
aarte
/Tab
elle
• M
ikro
graw
e
• M
ikro
skoo
ppla
atjie
s
• C
hem
ikal
ieë
• E
lekt
ronm
ikro
graw
e (in
ha
ndbo
eke)
• D
eurs
kyne
nde
linia
al
• Li
gmik
rosk
ope
• B
io-k
yker
s en
bio
-stro
ke
• B
eker
s
• S
out
• A
arta
ppel
s/ei
ers
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
26 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 1
2 w
eke
(8 u
re)
Seld
elin
g:
Mito
se
Sels
iklu
s, in
slui
tend
mito
se:
Inte
rfase
, mito
se (m
et n
ame
van
fase
s), s
itoki
nese
en
groe
i.
Aan
eenl
open
de p
rose
s va
n m
itose
: Ver
delin
g va
n se
l om
2 id
entie
se s
elle
te v
orm
.
(Een
voud
ige
besk
ryw
ings
met
dia
gram
me
om d
ie
chro
mos
oom
vera
nder
inge
van
een
oue
rsel
te to
on w
at
twee
iden
tiese
dog
ters
elle
vor
m)
• Ve
rski
l in
telo
fase
by
plan
t- en
die
rsel
le
Chr
omos
ome:
in n
ukle
us v
an a
lle s
elle
, 2 c
hrom
atie
de
en ʼn
sen
trom
eer.
Rol
van
mito
se: g
roei
en
hers
tel;
voor
tpla
ntin
g va
n ee
nvou
dige
org
anis
mes
Kan
ker:
onge
kont
role
erde
sel
delin
g en
gro
ei
• O
orsa
ke v
an k
anke
r
• G
elow
e en
ges
indh
ede
teen
oor k
anke
r (ko
rtlik
s)
• B
ehan
delin
g
• M
edie
se b
iote
gnol
ogie
bv.
Rad
iote
rapi
e,
chem
oter
apie
(gee
n de
tail
nodi
g)
Geb
ruik
ges
kikt
e br
onne
om
sel
delin
g te
ond
erso
ek,
bv. m
ikro
skoo
ppla
atjie
s, m
ikro
graw
e, p
lakk
ate,
mod
elle
Maa
k sk
etse
van
die
waa
rnem
ings
.
Doe
n na
vors
ing
en b
ied
van
inlig
ting
oor E
EN
tipe
ka
nker
aan
. Dit
moe
t die
vol
gend
e in
slui
t: oo
rsak
e,
voor
kom
ing,
beh
ande
ling.
Inlig
ting
kan
verb
aal o
f as
ʼn
gesk
rew
e ve
rsla
g oo
rged
ra w
ord.
• H
andb
oeke
/Tab
elle
• P
lakk
ate
• M
ikro
graw
e/M
ikro
skoo
ppla
atjie
s
• M
ikro
skop
e
• N
asla
anbr
onne
1 w
eek
(4 u
re)
Tota
al
9 w
eke
(36
ure)
Plan
t- en
Die
rwee
fsel
s
Inle
idin
g to
t wee
fsel
s
Beg
rip w
eefs
el: g
roep
een
ders
e se
lle w
at a
ange
pas
is
om ʼn
sek
ere
funk
sie
te k
an v
errig
; sel
diffe
rens
iasi
e
Bek
lem
toon
die
ver
houd
ing
tuss
en d
ie b
asie
se b
ou e
n fu
nksi
e da
arva
n
Plan
twee
fsel
s:
Xile
em, fl
oeëm
, par
ench
iem
, kol
lenc
hiem
, sk
lere
nchi
em, e
pide
rmis
en
mer
iste
mat
iese
wee
fsel
Ond
erso
ek e
n id
entifi
seer
pla
ntw
eefs
els
deur
di
e vo
lgen
de te
geb
ruik
: mik
rosk
oop,
bio
-stro
ke,
mik
rogr
awe
of p
lakk
ate
Teke
n en
ben
oem
sel
le o
m h
ulle
ges
pesi
alis
eerd
e st
rukt
ure
te to
on.
• H
andb
oeke
/Tab
elle
• P
lakk
ate
• M
ikro
skoo
ppla
atjie
s
• M
ikro
graw
e
• M
ikro
skop
e
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
27KABV
KW
AR
TAA
L 1
Ass
eser
ing
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
.
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (in
form
ele)
: geb
ruik
ʼn v
ersk
ei-
denh
eid
stra
tegi
eë e
n ge
past
e m
etod
es v
an a
s-se
sser
ing
in to
etse
, hui
swer
k, w
erkk
aarte
, ver
slae
, op
som
min
gs, o
pste
lle e
ns.
Verw
ys n
a di
e ve
rske
iden
heid
vaa
rdig
hede
wat
on
der S
pesi
fieke
Doe
lwit
1 en
3 g
enoe
m w
ord.
Let
op
dat
ken
nis
oor e
n di
e ve
rsta
an v
an o
nder
soek
e en
pra
ktie
se w
erk
ook
geas
sess
eer m
oet w
ord
in
wer
kkaa
rte, v
ersl
ae, h
uisw
erka
ktiw
iteite
en
toet
se. D
ie
kogn
itiew
e va
ardi
ghed
e w
at o
nder
Spe
sifie
ke D
oelw
it 1
en 3
noe
m w
ord,
sal
ook
van
toep
assi
ng w
ees
op d
ie
kenn
is e
n be
grip
van
ond
erso
eke.
• E
en P
rakt
iese
taak
• Ve
rwys
na
die
lys
van
vaar
digh
ede
onde
r Spe
si-
fieke
Doe
lwit
2.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
28 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 2
Strin
g 1:
Lew
e op
Mol
ekul
êre-
, Sel
lulê
re- e
n W
eefs
elvl
ak (v
ervo
lg)
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
Bro
nne
2 w
eke
(8 u
ur)
Plan
t- en
Die
r-w
eefs
els
(ver
volg
)
Die
rwee
fsel
s:
Die
vie
r bas
iese
tipe
s m
et v
oorb
eeld
e:
• E
pite
el
• B
indw
eefs
el
• S
pier
wee
fsel
• S
enuw
eew
eefs
el
Verw
ants
kap
tuss
en b
ou e
n fu
nksi
e (G
een
deta
il be
no-
dig
– se
kere
wee
fsel
s bv
. blo
ed e
n se
nuw
ees
in d
ie
refle
ksbo
og, s
al b
ehan
del w
ord
in m
eer d
etai
l in
rel-
evan
te a
fdel
ings
)
Toep
assi
ng v
an In
heem
se k
enni
ssis
tem
e en
bi-
oteg
nolo
gie:
• Tr
adis
ione
le te
gnol
ogie
, bv.
trad
isio
nele
med
isyn
e en
gen
eser
s;
• M
edie
se b
iote
gnol
ogie
, bv.
imm
unite
it, e
ntst
oww
e,
antib
iotik
a, b
loed
oorta
ppin
gs; e
n
• K
loni
ng v
an p
lant
- en
dier
wee
fsel
s, s
tam
seln
avor
s-in
g (e
tiese
kw
essi
es e
n w
etge
win
g)
• O
nder
soek
en
iden
tifise
er p
arty
van
die
die
rwee
f-se
ls d
.m.v
. mik
rosk
ope,
bio
-stro
ke, m
ikro
graw
e of
pl
akka
te. T
eken
en
beno
em d
ie g
espe
sial
isee
rde
selle
wat
hie
rdie
wee
fsel
s vo
rm.
Vers
amel
inlig
ting
oor E
EN
vel
d va
n bi
oteg
nolo
gie
wat
ver
wan
t is
aan
plan
t- of
die
rwee
fsel
bv.
klo
ning
, st
amse
lnav
orsi
ng, i
n-vi
tro b
evru
gtin
g.
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• M
ikro
skoo
ppla
atjie
s
• M
ikro
graw
e
• M
ikro
skop
e
• N
asla
anbr
onne
½ w
eek
(2 u
ur)
Org
ane
Org
ane
best
aan
uit ʼ
n aa
ntal
wee
fsel
s. D
ie s
trukt
uur
van
die
blaa
r sal
as
voor
beel
d va
n ʼn
orga
an b
ehan
del
wor
d. A
nder
org
ane
sal l
ater
na
geky
k w
ord
in d
ie
gede
elte
oor
Lew
ensp
rose
sse.
Stru
ktuu
r van
die
bla
ar
Dw
arss
nit v
an ʼn
dik
otie
le b
laar
om
die
ver
band
tu
ssen
sy
bou
en fu
nksi
e aa
n te
toon
: fot
osin
tese
, ga
swis
selin
g en
ver
voer
. Ver
bind
dit
met
pla
ntw
eefs
els,
ge
past
e se
lorg
anel
le, b
eweg
ing
oor m
embr
ane,
en
die
bew
egin
g va
n m
olek
ules
in, d
eur e
n ui
t die
bla
ar.
Obs
erve
er e
n te
ken
ʼn g
edee
lte v
an d
ie d
ikot
iele
bla
ar.
Ops
ies:
• N
eem
ʼn d
war
ssni
t van
die
bla
ar o
p vo
oraf
bere
ide
plaa
tjies
waa
r
OF
• B
estu
deer
mik
rogr
awe.
OF
• B
estu
deer
bio
kyke
rstro
ke.
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• M
ikro
graw
e/B
ioky
kers
• M
ikro
skop
e
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
29KABV
KW
AR
TAA
L 2
Ken
nisa
rea
2: L
ewen
spro
sess
e in
Pla
nte
en D
iere
Leer
ders
ond
erso
ek d
ie a
nato
mie
van
pla
nte
en d
iere
ten
opsi
gte
van
onde
rste
unin
g- e
n ve
rvoe
rsis
tem
e. B
y di
ere,
wor
d di
e ve
rski
llend
e on
ders
teun
ings
iste
me
met
die
foku
s op
die
m
ensl
ike
onde
rste
unin
gste
lsel
en
bew
egin
g ve
rgek
.
3 w
eke
(12
ure)
Ond
erst
euni
ng-
en
verv
oers
iste
me
in p
lant
e
Ana
tom
ie v
an d
ikot
iele
pla
nte
(ver
bind
met
gra
ad 7
)
• W
orte
l en
stin
gel:
vers
prei
ding
van
ver
skill
ende
w
eefs
els
• S
trukt
uur v
an s
elle
in v
ersk
illen
de w
eefs
els
(ver
bind
m
et p
lant
wee
fsel
s)
• S
ekon
dêre
gro
ei (v
erbi
nd m
et s
elde
ling)
; jaa
rrin
ge
in ʼn
boo
m o
m s
y ou
derd
om te
bep
aal,
asoo
k in
terk
limaa
tsve
rand
erin
ge
Tran
spira
sie:
Die
ver
wan
tska
p tu
ssen
ver
lies
van
wat
er e
n di
e bo
u va
n di
e bl
aar (
verb
ind
met
Kw
arta
al 1
).
Fakt
ore
wat
tran
spira
siet
empo
beï
nvlo
ed:
• te
mpe
ratu
ur,
• lig
inte
nsite
it,
• w
ind,
• hu
mid
iteit
• G
utta
sie
en v
erw
elki
ng
• O
pnam
e va
n w
ater
en
min
eral
e in
die
xile
em v
an
wor
tels
- Ve
rvoe
r van
wat
er e
n m
iner
ale
na d
ie b
lare
- Tr
ansl
okas
ie v
an v
erva
ardi
gde
voed
sel v
anaf
bla
re
na a
nder
del
e va
n di
e pl
ant
• G
ebru
ik ʼn
mik
rosk
oop/
mik
rogr
aaf o
m
die
dwar
ssni
t van
die
wor
tel e
n st
inge
l te
onde
rsoe
k en
te te
ken
(pla
n al
leen
lik)
• In
dien
mik
rosk
ope
besk
ikba
ar is
, maa
k pr
epar
ate
en te
ken
xile
emve
sels
– m
aak
mon
ster
s va
n se
lder
y of
pam
poen
stin
gels
om
sek
ondê
re v
erdi
kkin
gs te
ond
erso
ek
• O
bser
veer
jaar
ringe
in ʼn
bo
omst
omp,
bep
aal o
uder
dom
en
klim
aats
vera
nder
inge
• O
ntw
erp
ʼn o
nder
soek
om
te s
ien
of
tem
pera
tuur
, lig
inte
nsite
it of
hum
idite
it ʼn
invl
oed
op d
ie tr
ansp
irasi
etem
po
het (
gebr
uik
ʼn p
otom
eter
), id
entifi
seer
di
e ve
rand
erlik
es e
n ge
kont
role
erde
ve
rand
erlik
es.
• O
nder
soek
wat
erop
nam
e de
ur d
ie
wor
tels
• O
nder
soek
die
ver
voer
van
wat
er d
eur
die
xile
em (d
eur v
an Im
patie
nts
gebr
uik
te m
aak)
.
• H
andb
oeke
• M
ikro
skop
e
• Vo
oraf
bere
ide
plaa
tjies
• Vo
orw
erpg
lasi
es
• D
ekgl
asie
s
• P
ampo
en- o
f sel
dery
stin
gels
• Le
mm
etjie
s of
ska
lpel
s
• Vo
edse
lkle
urse
l/Gek
leur
de in
k
• P
otom
eter
• B
eker
s
• B
ebla
arde
takk
ie
• S
agte
pla
nt, b
v. Im
patie
nts
• E
osie
n
• G
lash
ouer
s
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
30 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 2
3 w
eke
(12
ure)
Ond
erst
euni
ng-
stel
sels
in d
iere
Skel
ette
:
• Vo
orbe
elde
van
die
re m
et v
ersk
illen
de s
kele
tte:
- H
idro
stat
iese
ske
let
- E
ndos
kele
t
- E
ksos
kele
t
Voor
dele
en
nade
le v
an e
lke
tipe
skel
et
• B
enad
ruk
ontw
ikke
lings
prog
ress
ie e
n st
eun
vir ʼ
n le
efst
yl o
p la
nd
Die
men
slik
e sk
elet
• D
ie a
sske
let:
noem
die
ges
igsb
ene,
kra
nium
, fo
ram
en m
agnu
m, v
erhe
mel
te e
n ka
ke (v
erbi
nd m
et
men
slik
e ev
olus
ie in
gra
ad 1
2)
• D
ie a
anha
ngsk
elet
Funk
sies
van
die
ske
let
• B
eweg
ing
• B
eske
rmin
g
• O
nder
steu
ning
• S
toor
min
eral
e
• G
ehoo
r
• S
trukt
uur v
an la
ngbe
ne
• Ve
rwan
tska
p tu
ssen
stru
ktuu
r en
funk
sie
in d
ie
volg
ende
wee
fsel
s:
- be
en,
- kr
aakb
een,
- te
ndon
s,
- lig
amen
te
• O
nder
soek
die
men
slik
e sk
elet
(mod
el o
f fot
o’s)
• Te
ken
ʼn ti
pies
e la
ngbe
en (l
engt
esni
t)
• O
nder
soek
sov
eel a
s m
oont
lik v
an d
ie w
eefs
els
(kry
va
rs m
ater
iaal
by
slag
huis
)
• H
andb
oeke
• M
odel
le
• Fo
to’s
• Ve
rsam
elin
g ge
snyd
e la
ngbe
ne (s
lagh
uis)
• K
ry b
y sl
aghu
is ʼn
gew
rig
met
bee
n, li
gam
ent,
kraa
kbee
n
OF
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
31KABV
KW
AR
TAA
L 2
Tota
al
8½ w
eke
(34
uur)
Gew
rigte
:
• O
nbew
eegb
are
gew
rigte
• H
alfb
ewee
gbar
e ge
wrig
te
• B
ewee
gbar
e ge
wrig
te/s
inov
iale
gew
rig –
stru
ktuu
r va
n si
novi
ale
gew
rigte
: bal
-en-
potji
e, s
karn
ier-
, dr
aai-e
n-gl
y-ge
wrig
.
Die
rol v
an d
ie v
olge
nde
in m
ensl
ike
bew
egin
g:
• B
ene
• G
ewrig
te
• Li
gam
ente
• Te
ndon
s
• A
ntag
onis
tiese
spi
ere
(bv.
bis
eps/
trise
ps)
• S
trukt
uur v
an w
illek
eurig
e sk
elet
spie
re: M
iofib
rille
en
spi
ersa
met
rekk
ings
• S
iekt
es w
at d
ie s
kele
t aan
tas:
Rag
itis
in k
inde
rs,
oste
opor
ose,
jig,
ens
.
• O
bser
veer
en
besk
ryf d
ie b
eweg
ing
van
hier
die
gew
rigte
. Ind
ien
moo
ntlik
bes
tude
er X
-stra
alpl
ate
van
bal-e
n-po
tjie
en s
karn
ierg
ewrig
te.
• Vo
oraf
bere
ide
mik
rosk
oopp
laat
jies
OF
• M
ikro
graw
e
• X
-stra
alpl
ate
Ass
esse
ring
• 1
form
ele
aang
etek
ende
kla
stoe
ts
• H
alfja
arek
sam
en(2
½ u
re)
Verw
ys n
a di
e ve
rske
iden
heid
vaa
rdig
hede
wat
ond
er
Spe
sifie
ke D
oelw
itte
1 en
3 g
enoe
m w
ord
asse
sser
ing
vir
leer
(Inf
orm
ele)
: geb
ruik
ʼn v
ersk
eide
nhei
d st
rate
gieë
en
gepa
ste
met
odes
van
ass
esse
ring
in to
etse
, hui
swer
k,
wer
kkaa
rte, v
ersl
ae, o
psom
min
gs, o
pste
lle e
ns.
Let o
p da
t ken
nis
oor
en d
ie v
erst
aan
van
onde
rsoe
ke
en
prak
tiese
wer
k oo
k ge
asse
ssee
r m
oet
wor
d in
w
erkk
aarte
, ve
rsla
e, h
uisw
erka
ktiw
iteite
en
toet
se.
Die
ko
gniti
ewe
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
gen
oem
wor
d, s
al o
ok v
an to
epas
sing
wee
s op
di
e ke
nnis
en
begr
ip v
an o
nder
soek
e.
Een
pra
ktie
se ta
ak
Verw
ys n
a di
e ly
s va
n va
ardi
ghed
e on
der S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 2.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
32 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
Ken
nisa
rea
2: L
ewen
spro
sess
e in
Pla
nte
en D
iere
(ver
volg
)
Leer
ders
bes
tude
er d
ie v
ervo
erst
else
l van
die
men
slik
e lig
gaam
.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
Bro
nne
3 w
eke
(12
ure)
Verv
oers
tels
els
in s
oogd
iere
(men
se)
Sirk
ulas
iest
else
ls
• D
ie b
loed
sirk
ulas
iest
else
l: pu
lmon
êre-
en
sist
emie
se- (
dubb
el, g
eslo
te) s
irkul
asie
tsel
sels
, in
slui
tend
die
:
- H
art e
n ge
asso
siëe
rde
bloe
dvat
e
- H
art:
inw
endi
ge- e
n ui
twen
dige
stru
ktuu
r en
die
verb
and
met
die
funk
sion
erin
g da
arva
n
- K
ardi
ales
iklu
s (D
ie v
loei
van
blo
ed d
eur d
ie
hart)
• R
igtin
g va
n bl
oedv
loei
: ver
skil
tuss
en
geok
sigi
neer
de- e
n ge
deok
sigi
neer
de b
loed
in
vers
kille
nde
dele
van
die
sis
teem
(dia
gram
of
skem
atie
se te
keni
ng):
- Lo
nge-
en
pulm
onêr
e si
stee
m e
n ge
asso
siee
rde
bloe
dvat
e;
- H
oofo
rgan
e en
sis
tem
iese
sis
teem
; die
ge
asso
siee
rde
hoof
bloe
dvat
e va
n di
e br
ein,
du
nder
m, l
ewer
en
nier
e.
• M
egan
ism
e vi
r beh
eer v
an k
ardi
ales
iklu
s en
ha
rtklo
p (p
ols)
• B
ou e
n fu
nksi
es v
an v
ersk
illen
de b
loed
vate
, sl
agar
e, a
re m
et k
lepp
e en
kap
pillê
re b
loed
vate
.
•Li
mf:
verb
and
tuss
en k
ardi
ovas
kulê
re- e
n lim
fvat
stel
sels
. Fun
ksie
s va
n di
e lim
fvat
stel
sel.
• S
iekt
es v
an d
ie h
art e
n si
rkul
asie
ste
lsel
, bv.
ho
ê en
lae
bloe
ddru
k, h
arta
anva
lle, b
eroe
rtes,
be
hand
elin
g va
n ha
rtsie
ktes
: bv.
Kun
smat
ige
pypi
es
(ste
nt),
pasa
ange
ër, k
lepv
erva
ngin
g, h
arto
mle
inin
g,
harto
orpl
antin
g (s
legs
noe
m)
• D
isse
ksie
van
ʼn s
oogd
ierh
art (
skaa
p, b
ees
of v
ark
kry
by ʼn
sla
ghui
s), i
dent
ifise
er d
ie k
amer
s, k
lepp
e,
spie
rwee
fsel
, blo
edva
te
• In
par
e, m
eet d
ie p
olss
lag
van
ʼn le
erde
r voo
r en
na
oefe
ning
, ste
l inl
igtin
g in
gra
fiek
voor
en
inte
rpre
teer
en
ver
duid
elik
die
gra
fiek
• O
nder
soek
en
teke
n dw
arss
nitte
van
ʼn a
ar e
n sl
agaa
r van
af v
oora
fber
eide
mik
rosk
oop
plaa
tjies
.
• Ta
belle
er d
ie v
ersk
ille
tuss
en v
ersk
illen
de ti
pes
bloe
dvat
e
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• B
ees-
/ska
ap-/v
arkh
art k
ry
by s
lagh
uis
• S
kalp
els
of le
mm
etjie
s
• S
toph
orlo
sie
of
selfo
onho
rlosi
e
• M
ikro
skop
e
• Vo
oraf
bere
ide
plaa
tjies
of
mik
rogr
awe
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
33KABV
KW
AR
TAA
L 3
Strin
g 3:
Om
gew
ings
tudi
es
Ten
eind
e te
kan
oor
leef
en
om v
oort
te p
lant
ver
keer
org
anis
mes
in in
tera
ksie
met
and
er o
rgan
ism
es e
n m
et d
ie o
mge
win
gs w
aarin
hul
le w
oon.
Die
stu
die
van
hier
die
inte
raks
ies
wor
d ek
olog
ie g
enoe
m. H
ierd
ie a
fdel
ing
is g
estru
ktur
eer o
m le
erde
rs b
loot
te s
tel a
an p
arty
van
die
inte
raks
ies
wat
in d
ie n
atuu
r voo
rkom
en
om d
ie te
rmin
olog
ie e
n ko
nsep
te w
at d
it be
skry
f, te
ver
klaa
r. Vi
r die
gra
ad 1
1-si
llabu
s w
ord
die
term
inol
ogie
en
kons
epte
wat
hie
r ges
elek
teer
is, d
war
soor
alle
ver
takk
ings
, waa
r van
toep
assi
ng, g
ebru
ik. D
it sa
l lee
rder
s in
sta
at s
tel o
m
die
bete
keni
s va
n hi
erdi
e te
rme
en k
onse
pte
binn
e di
e be
kend
e ko
ntek
ste
van
hulle
pla
aslik
e om
gew
ing,
sow
el a
s S
uid-
Afri
ka a
s ʼn
geh
eel,
te k
onte
kstu
alis
eer.
Die
pla
aslik
e ar
ea a
s ko
ntek
s w
ord
ook
gebr
uik
om v
oor t
e st
el h
oe d
ie m
ens
die
omge
win
g w
aarin
hls
y en
and
er o
rgan
ism
es le
ef, b
eïnv
loed
. Die
effe
k w
at d
ie m
ens
het o
p di
e om
gew
ing
- bei
de p
laas
lik e
n in
tern
asio
naal
- sa
l mee
r in
deta
il ge
asse
ssee
r wor
d in
gra
ad 1
1. H
ierd
ie g
edee
lte b
ou v
oort
op d
ie k
enni
s w
at ty
dens
die
Sen
ior F
ase
verk
ry is
.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
Bro
nne
6 w
eke
(24
uur)
Bio
sfee
r tot
ek
oste
lsel
sB
iosf
eer
• D
ie b
egrip
: bio
sfee
r.
• D
ie o
nder
linge
-inte
safh
ankl
ikhe
id m
et e
n ko
mpo
-ne
nte
van
die
glob
ale
ekos
iste
em: d
ie h
idro
sfee
r, lit
osfe
er e
n at
mos
feer
(ver
bind
met
gra
ad 8
).
Bio
me
• A
ard
land
en
akw
atie
se b
iom
e va
n S
uide
r-A
frika
en
hoe
klim
aat,
gron
dsoo
rte e
n pl
ante
groe
i die
org
an-
ism
es b
eïnv
loed
wat
in e
lk is
.
• D
ie li
ggin
g va
n di
e ve
rski
llend
e bi
ome
in S
uid-
Afri
ka.
Om
gew
ing
Die
beg
rip o
mge
win
g, in
term
e va
n m
ensl
ike
aktiw
iteite
en
inte
raks
ie m
et d
ie n
atuu
rlike
om
gew
ing.
Nee
m
abio
tiese
en
biot
iese
fakt
ore
in a
g en
ond
erso
ek d
ie
uitw
erki
ng d
aarv
an o
p di
e ge
mee
nska
p.
Ekos
iste
me
Die
beg
rippe
: eko
sist
eem
, stru
ktuu
r en
ekos
iste
emfu
nksi
oner
ing:
•A
biot
iese
fakt
ore:
- fis
iogr
afies
e fa
ktor
e (d
ie a
spek
, hel
ling,
en
hoog
te b
o se
espi
eël);
- gr
ond
(pH
, hum
usin
houd
, tek
stuu
r, w
ater
hou-
verm
oë e
n lu
g-in
houd
);
- lig
(dag
leng
te e
n se
isoe
nale
ver
ande
ringe
);
- te
mpe
ratu
ur (e
ffek
van
dag/
nag
en s
eiso
ene)
;
Veld
wer
k
Kie
s E
EN
eko
sist
eem
(nab
y di
e sk
ool)
in ʼn
pla
aslik
e bi
oom
vir
bepa
alde
stu
die.
Die
stu
die
moe
t:
• ab
iotie
se e
n bi
otie
se fa
ktor
e en
die
inte
raks
ies
tus-
sen
hulle
han
teer
;
• di
e tro
fiese
ver
houd
ings
in ʼn
eko
sist
eem
bes
pree
k;
• se
isoe
nale
ver
ande
rings
oor
twee
kw
arta
ale,
óf
kwar
taal
1 e
n 2,
of k
war
taal
e 3
en 4
aan
teke
n en
be
skry
f
• bi
odiv
ersi
teit
binn
e di
e ek
osis
teem
iden
tifise
er
m.b
.v v
eldg
idse
en
sleu
tels
• H
andb
oeke
• Id
entifi
kasi
egid
se e
n –s
leut
els
tot g
roep
e or
gani
smes
• To
egan
g to
t ʼn e
kosi
stee
m
• K
aarte
van
Sui
d-A
frika
• D
VD
's
• In
tern
et
• N
atuu
rpro
gram
me
op T
V
• P
laas
like
inlig
ting
• To
epas
like
inst
rum
ente
vi
r die
mee
t van
abi
otie
se
fakt
ore.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
34 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
Tota
al
9 w
eke
(36
uur)
- w
ater
(wat
ersi
klus
en
die
bela
ngrik
heid
van
vl
eila
nde)
;
- at
mos
ferie
se g
asse
(ver
wys
na
beso
edel
ing-
graa
d 12
); en
- w
ind
(ver
wys
na
trans
pira
sie)
.
- B
iotie
se fa
ktor
e, w
at d
ie v
olge
nde
insl
uit:
(Ska
kel m
et G
raad
8)
- pr
odus
ente
;
- ve
rbru
iker
s;
- on
tbin
ders
.
• E
nerg
ievl
oei d
eur e
kosi
stem
e en
die
ver
houd
ing
met
trofi
eses
trukt
ure
(voe
dsel
pira
mid
es):
- Tr
ofies
evla
kke:
pro
duse
nte,
ver
brui
kers
(h
erbi
vore
en
karn
ivor
e en
om
nivo
re, o
ntbi
nder
s (s
kake
l met
gra
ad 9
en
voed
ing
in g
raad
11)
;
- V
loei
diag
ram
me
van
die
volg
ende
: wat
er-,
suur
stof
-, ko
olst
of- e
n st
ikst
ofkr
ingl
oop.
(Nam
e bv
, soo
s ni
trate
wor
d ve
reis
, maa
r che
mie
se
beso
nder
hede
daa
rvan
is n
ie n
odig
nie
)
• E
ko-to
eris
me:
- ek
onom
ie;
- et
iek;
- ge
leen
thed
e
• po
sitie
we
en/o
f neg
atie
we
men
slik
e im
pak
op d
ie
ekos
iste
em id
entifi
seer
Vers
kille
nde
groe
pe m
oet o
nder
soek
inst
el n
a ve
rski
llend
e fa
ktor
e.
Elk
e gr
oep
moe
t sel
f bep
lan,
ver
sam
el, a
ante
ken,
dat
a aa
nbie
d, d
ata
ontle
ed e
n ev
alue
er.
(Dit
dien
as
ʼn in
leid
ing
tot/s
kake
l met
men
slik
e in
vloe
de o
p di
e om
gew
ing
in g
raad
11)
Ass
esse
ring
• E
en 1
form
ele
aang
etek
ende
kla
stoe
ts
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (in
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id s
trate
gieë
en
gepa
ste
met
odes
va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
telle
ens
. Ver
wys
na
die
vers
keid
enhe
id v
aard
ighe
de w
at n
oem
wor
d on
der
Spe
sifie
ke D
oelw
itte
1 en
3.
Nee
m k
enni
s da
t ken
nis
oor e
n di
e ve
rsta
an v
an
onde
rsoe
ke e
n pr
aktie
se w
erk
ook
geas
sess
eer
moe
t wor
d in
wer
kkaa
rte, v
ersl
ae, h
uisw
erka
ktiw
iteite
en
toet
se. D
ie k
ogni
tiew
e va
ardi
ghed
e w
at o
nder
S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
noe
m w
ord
sal o
ok
van
toep
assi
ng w
ees
op d
ie k
enni
s en
beg
rip v
an
onde
rsoe
ke.
Een
pra
ktie
se ta
ak
Verw
ys n
a di
e ly
s va
n va
ardi
ghed
e on
der S
pesi
fieke
D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
35KABV
KW
AR
TAA
L 4
Ken
nisa
rea
4: D
iver
site
it, v
eran
derin
g en
kon
tinuï
teit
Lew
e be
staa
n ui
t ʼn
groo
t ver
skei
denh
eid
van
vorm
s en
wor
d de
ur w
eten
skap
likes
geo
rgan
isee
r vol
gens
men
sgem
aakt
e kl
assi
fikas
iest
else
ls. M
oder
ne v
orm
s va
n le
we
het ʼ
n la
ng g
eski
eden
is, w
at s
trek
vana
f die
eer
ste
bakt
erie
selle
, van
af o
ngev
eer 3
,5 m
iljar
d ja
ar g
eled
e. S
uid-
Afri
ka h
et ʼn
ryk
foss
ielre
kord
van
ʼn p
aar b
elan
grik
e ge
beur
teni
sse
in d
ie
gesk
iede
nis
van
die
lew
e. V
eran
derin
ge in
lew
ensv
orm
e ho
u ve
rban
d m
et k
limaa
tsve
rand
erin
ge s
owel
as
bew
egin
gs v
an k
ontin
ente
en
osea
ne o
or la
ng ty
dper
ke.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
Bro
nne
1 w
eek
(4 u
re)
Bio
dive
rsite
it en
Klassifikasie
Bio
dive
rsite
it
Eno
rme
biod
iver
site
it be
staa
n ta
ns o
p aa
rde
(gro
ot
vers
keid
enhe
id v
an s
pesi
es, v
ersk
illen
de e
kosi
stem
e en
gen
etie
se v
aria
sie)
met
kle
m o
p di
e om
vang
van
bi
odiv
ersi
teit
en e
ndem
isite
it in
Sui
der-
Afri
ka: i
nhee
mse
en
end
emie
se s
pesi
es.
• Klassifikasiesisteme
Bio
dive
rsite
it w
ord
geor
gani
seer
met
kl
assi
fikas
iesi
stem
e.
• K
ort g
eski
eden
is v
an k
lass
ifika
sie:
Wet
ensk
aplik
es
poog
om
org
anis
mes
te k
lass
ifise
er o
p gr
ond
van
gede
elde
eie
nska
ppe.
Soo
s w
at m
eer i
nlig
ting
verk
ry w
ord,
ver
ande
r die
kla
ssifi
kasi
e.
Een
van
die
hui
dige
kla
ssifi
kasi
este
lsel
s is
die
vyf
-ko
nink
ryk
stel
sel:
Ani
mal
ia, P
lant
ae, F
ungi
, Pro
tista
en
Mon
era
(bak
terie
ë).
• D
ie b
enoe
min
g va
n di
e en
titei
te in
die
wet
ensk
ap:
begr
ip: s
pesi
e en
bin
omia
lest
else
l. K
lem
op
Linn
aeus
(Car
l von
Lin
ne) e
n sy
rol i
n di
e kl
assi
fikas
iesi
stee
m: W
aaro
m g
ebru
ik o
ns L
atyn
?
• Ve
rski
lle tu
ssen
pro
kario
te e
n eu
kario
te (v
erbi
nd
met
sel
stru
ktuu
r).
• D
ie b
elan
grik
ste
groe
perin
gs v
an le
wen
de
orga
nism
es, d
iagn
ostie
se k
enm
erke
van
elk
:
- B
akte
rieë
- P
rotis
ta
- Fu
ngi
- P
lant
e
- D
iere
• B
egin
sels
van
kla
ssifi
serin
g de
ur a
lleda
agse
ob
jekt
e te
gro
epee
r op
gron
d va
n ge
deel
de
oore
enko
mst
e in
ʼn e
envo
udig
e hi
ërar
gie.
• K
lass
ifise
er in
gro
epe
ʼn s
elek
sie
van
beke
nde
orga
nism
es o
p gr
ond
van
sigb
are
bew
yse.
Geb
ruik
sl
eute
ls e
n id
entifi
kasi
egid
se.
• H
andb
oek
• Fo
to’s
• M
ikro
graw
e
• ʼn
Ver
sam
elin
g va
n al
-le
daag
se v
oorw
erpe
• Id
entifi
serin
gsgi
dse
• S
leut
els
tot g
roep
e or
gan-
ism
es
• Id
entifi
serin
gsgi
dse
• S
leut
els
• Fo
to’s
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
36 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 4
5 w
eke
(20
uur)
Ges
kied
enis
van
le
we
op A
arde
Lew
e se
ges
kied
enis
: ver
ande
rings
kom
voo
r dw
arsd
eur d
ie g
eski
eden
is v
an le
we
op A
arde
• Ve
rand
erin
ge in
die
sam
este
lling
van
die
atm
osfe
er
(bv.
ver
hogi
ng in
suu
rsto
fvla
kke)
• Ve
rand
erin
g in
klim
aat (
bv. Y
styd
perk
e)
• G
eolo
gies
e ge
beur
teni
sse
(bv.
die
bew
egin
g va
n ko
ntin
ente
) en
hulle
invl
oed
op d
ie v
ersp
reid
ing
van
lew
ende
org
anis
mes
(bio
geog
rafie
).
Bew
yse
vir v
eran
derin
gs in
die
see
vlak
ke e
n di
e st
ygin
g en
dal
ing
van
die
land
(bv.
twee
klep
pige
s en
am
mon
iete
gev
ind
op d
ie M
akha
thin
i-vla
kte
in d
ie
noor
de v
an K
ZN, w
alvi
sfos
siel
e in
die
Sah
ara,
trilo
biet
e in
die
Kar
oo.)
• D
ie d
rie e
ras:
Pal
leos
oïku
m-,
Mes
osoï
kum
- en
Sen
osoï
kum
-tydp
erke
wor
d el
k ve
rdee
l in
perio
des
(nam
e va
n pe
riode
s ho
ef n
ie g
emem
oris
eer t
e w
ord
nie)
:
•G
eolo
gies
e ty
dska
al
Die
bet
eken
is e
n ge
brui
k va
n di
e ty
dska
le (i
nlig
ting
hoef
nie
gem
emor
isee
r te
wor
d ni
e).
•Kam
brieseontploffin
g
Die
Kam
brie
se o
ntpl
offin
g, w
at o
ns in
sig
gee
in d
ie
oors
pron
g va
n vr
oeë
vorm
e va
n al
le d
iere
groe
pe.
In d
ie la
aste
vie
r milj
oen
jaar
het
bed
uide
nde
vera
nder
inge
pla
asge
vind
in d
ie s
pesi
es w
at in
Afri
ka
voor
kom
(bv.
men
se) (
Ska
kel m
et g
raad
12)
.
•M
assa
-uitw
issi
ngs
Daa
r was
vyf
mas
sa-u
itwis
sing
s dw
arsd
eur d
ie
gesk
iede
nis
gew
ees,
waa
rvan
twee
bes
onde
r bel
angr
ik
was
: 250
mjg
(die
uitw
issi
ng v
an o
ngev
eer 9
0% v
an
alle
lew
e op
Aar
de) e
n 65
mjg
(die
uitw
issi
ng v
an b
aie
spes
ies,
insl
uite
d di
noso
urus
se).
Die
tem
po v
an u
itste
rwin
g op
Aar
de is
tans
hoë
r as
op
enig
e ty
dstip
in d
ie v
erle
de. D
ie h
uidi
ge ty
dper
k is
al
die
sesd
e ui
twis
sing
gen
oem
(Ska
kels
na
graa
d 11
en
12).
• K
onst
ruee
r ʼn
tydl
yn w
at d
ie g
eski
eden
is v
an
lew
e op
Aar
de v
oors
tel.
Die
tydl
yn m
oet a
l die
be
lang
rikst
e ge
beur
e w
ys, v
an d
ie o
ntst
aan
van
die
vroe
gste
vor
ms
van
lew
e to
t die
hed
e. D
it m
oet d
ie
lang
ges
kied
enis
van
die
lew
e be
klem
toon
.
• O
nder
soek
die
‘ver
mis
te s
kake
l’ tu
ssen
di
noso
urus
se e
n vo
ëls
(bv.
Arc
haeo
pter
yx)
Ond
erso
ek d
ie s
elek
ant a
s vo
orbe
eld
van
ʼn "le
wen
de"
foss
iel w
at a
an d
ie k
us v
an S
uid-
Afri
ka g
evin
d w
ord.
Bie
d ʼn
mon
delin
ge o
f ges
krew
e ve
rsla
g aa
n.
• Ve
rske
ie h
ipot
eses
is v
oorg
este
l vir
die
uitiw
issi
ng
65 m
iljoe
n ja
ar g
eled
e, s
oos
die
met
eorie
t-im
pak-
teor
ie e
n vu
lkan
ism
e (in
Indi
ë)-te
orie
. Kie
s E
EN
va
n hi
erdi
e hi
pote
ses
en b
eskr
yf d
ie b
ewys
e w
at
wet
ensk
aplik
es in
gesa
mel
het
ter o
nder
steu
ning
da
arva
n. (A
ard
van
wet
ensk
ap)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
37KABV
KW
AR
TAA
L 4
Tota
al:
6 w
eke
(24
uur)
•Fo
ssie
lvor
min
g en
met
odes
van
dat
erin
g
Foss
ielv
orm
ing
en m
etod
es v
an d
ater
ing,
bv.
ra
diom
etrie
se d
ater
ing
en re
latie
we
date
ring.
•Sl
eute
lgeb
eurt
enis
se
Daa
r is
bew
yse
uit S
uid-
Afri
ka v
an s
eker
e be
lang
rike
gebe
ure
in d
ie g
eski
eden
is v
an le
we:
• oo
rspr
ong
van
die
vroe
gste
vor
me
van
lew
e:
bew
yse
van
eens
ellig
e ge
foss
ileer
de b
akte
rieë
(stro
mat
olie
te) u
it ba
ie d
ele
van
Sui
d-A
frika
;
• sa
gtel
igga
amdi
ere-
in N
amib
ië, N
oord
-Kaa
p;
• vr
oeë
land
plan
te in
die
Gra
ham
stad
-are
a;
• w
oude
van
prim
itiew
e pl
ante
soo
s G
loss
opte
ris
naby
Moo
irivi
er e
n E
stco
urt;
• di
e lig
ging
van
die
ste
enko
olne
ersl
ae in
Sui
d-A
frika
(s
legs
die
kaa
rt);
• di
e se
leka
nt a
s ʼn
“lew
ende
foss
iel”
wat
gev
ind
is
aan
die
Nat
alse
noo
rdku
s;
• so
ogdi
erag
tige
rept
iele
gev
ind
in d
ie K
aroo
(bv,
Ly
stro
saur
us e
n Th
rinax
odon
);
• di
noso
urus
se (D
rake
nsbe
rge
en M
alut
i-ber
ge)
sow
el a
s ke
ëldr
aend
e pl
ante
;
• di
e ee
rste
soo
gdie
re (O
os-K
aap
en L
esot
ho);
• m
ense
en
preh
isto
riese
men
se (b
v. G
aute
ng, (
Wie
g va
n di
e M
ensd
om) N
amib
ië, N
oord
wes
(Tau
ng),
Vrys
taat
, (Fl
oris
bad)
, Kw
aZul
u-N
atal
(Bor
der C
ave)
en
Lim
popo
(Mak
apan
sgat
)).
ʼnBegrip
vanFossiele
• W
eten
skap
likes
geb
ruik
ded
uktie
we
rede
nerin
g (in
fere
nsie
) om
foss
iele
en
die
gesk
iede
nis
van
lew
e op
aar
de te
ver
staa
n .
Die
impa
k va
n m
ense
op
biod
iver
site
it en
die
nat
uurli
ke
omge
win
g.
Foss
iel-t
oeris
me
Foss
iel-t
oeris
me
is ʼn
bro
n va
n in
kom
ste
en s
kepp
ing
van
wer
ksge
leen
thed
e in
som
mig
e pl
ekke
.
• O
nder
soek
foss
iele
in ʼn
mus
eum
of f
ossi
elte
rrei
n of
ky
k na
foto
’s v
an fo
ssie
le.
• O
psio
neel
: Geb
ruik
gip
s om
ʼn “f
ossi
el” t
e m
aak.
• K
arte
er d
ie b
elan
grik
ste
foss
ielte
rrei
ne o
p ʼn
kaa
rt va
n S
uid-
Afri
ka
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
38 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 4
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
• E
en P
roje
k/O
pdra
g
• E
inde
van
die
jaar
eks
amen
(2 x
2½
uur
)
Ass
esse
ring
vir l
eer (
Info
rmel
e): g
ebru
ik ʼn
vers
keid
enhe
id
stra
tegi
eë e
n ge
past
e vo
rms
van
asse
sser
ing
in to
etse
, hu
isw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, op
stel
le
ens.
Ver
wys
na
die
vers
keid
enhe
id v
aard
ighe
de w
at
noem
wor
d on
der S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
.
Let o
p da
t ken
nis
oor e
n di
e ve
rsta
an v
an o
nder
soek
e en
pra
ktie
se w
erk
ook
geas
sess
eer m
oet w
ord
in
wer
kska
arte
, ver
slae
, hui
swer
kakt
iwite
ite e
n to
etse
. Die
ko
gniti
ewe
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
noe
m w
ord,
sal
ook
van
toep
assi
ng w
ees
op d
ie
kenn
is e
n be
grip
van
ond
erso
eke.
Prak
tiese
eks
amen
(1 u
ur)
Let w
el: D
ie p
rakt
iese
wer
k w
at d
eur d
ie ja
ar g
edoe
n is
moe
t die
vaa
rdig
hede
wat
be
skry
f wor
d on
der S
pesi
fieke
Doe
l 2, o
ntw
ikke
l. D
ie p
rakt
iese
eks
amen
sal
som
mig
e va
n hi
erdi
e va
ardi
ghed
e as
sess
eer.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
39KABV
3.2
LEW
ENSW
ETEN
SKA
PPE
VIR
GR
AA
D 1
1: IN
HO
UD
KW
AR
TAA
L 1
Ken
nisa
rea
1: D
iver
site
it, v
eran
derin
g en
kon
tinuï
teit
Lew
e be
staa
n ui
t ʼn
wye
ver
skei
denh
eid
vorm
s w
at in
ver
skill
ende
nis
se le
ef. H
ierd
ie a
fdel
ing
stel
leer
ders
blo
ot a
an ʼn
ver
skei
denh
eid
lew
ensv
orm
e, v
an m
ikro
-org
anis
mes
tot
mak
rosk
opie
se p
lant
e en
die
re. D
it is
geo
rgan
isee
r vol
gens
ʼn m
ensg
emaa
kte
klas
sifik
asie
stel
sel w
at g
egro
nd is
op
waa
rnee
mba
re k
enm
erke
. Lee
rder
s ve
rken
die
rol v
an o
rgan
ism
es
in ʼn
eko
sist
eem
, ins
luite
nde
mik
ro-o
rgan
ism
es w
at ʼn
gro
ot o
orsa
ak v
an s
iekt
es is
. Hie
rdie
Ken
nis
slui
t ook
ʼn p
aar e
volu
sion
êre
ontw
ikke
linge
in d
ie p
lant
-en
dier
e-fil
ums
in.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
3 w
eke
(12
ure)
Bio
dive
rsite
it en
klassifikasievan
mik
ro-
orga
nism
es
Bio
dive
rsite
it•
Mik
ro-o
rgan
ism
es: b
asie
se s
trukt
uur e
n al
gem
ene
kenm
erke
van
die
vol
gend
e gr
oepe
(Ska
kel m
et
grad
e 9
en 1
0):
- vi
russ
e;-
bakt
erie
ë;-
Pro
tista
, en
- sw
amm
e (fu
ngi).
(Mak
rosk
opie
se o
rgan
ism
es in
die
Pro
tista
en
swam
me
moe
t net
gen
oem
wor
d –
moe
t nie
in d
etai
l bes
tude
er
wor
d ni
e)•
Noe
m d
ie ro
lle w
at h
ierd
ie g
roep
e in
die
ha
ndha
win
g va
n ba
lans
in d
ie o
mge
win
g en
le
wen
sweb
spe
el.
• S
imbi
otie
se v
erho
udin
gs, i
nslu
itend
e st
ikst
ofbi
nden
de b
akte
rieë
in p
lant
e en
E. c
oli i
n di
e m
ensl
ike
inge
wan
de (s
kake
l met
gra
ad 1
0).
• D
ie e
ffek
en d
ie b
estu
ur v
an e
en s
iekt
e va
n el
k va
n di
e vi
er g
roep
e:
- vi
russ
e (h
onds
dolh
eid,
MIV
/Vig
s, g
riep)
;-
bakt
erie
ë (r
oes,
cho
lera
, tub
erku
lose
, m
iltsi
ekte
);-
prot
iste
(mal
aria
), en
- sw
amm
e (r
oes,
spr
oei,
omlo
pe, a
tleet
voet
).•
Imm
unite
it, in
slui
tend
e pl
ante
en
dier
e se
im
muu
nrea
ksie
teen
die
infe
kter
ende
mik
ro-
orga
nism
es e
n in
entin
gs (k
ortli
ks).
• D
ie g
ebru
ik v
an d
wel
ms,
bv,
ant
ibio
tika,
effe
k op
m
ikro
-org
anis
mes
• D
ie g
ebru
ik v
an m
ikro
-org
anis
mes
om
med
isyn
e (b
v. in
sulie
n en
ant
ibio
tika)
te p
rodu
seer
.•
Trad
isio
nele
tegn
olog
ie o
m p
rodu
kte
soos
, bv,
bie
r, w
yn e
n ka
as te
pro
duse
er.
• W
aar m
oont
lik, m
oet d
ie v
oork
oms
van
bakt
erie
ë/fu
ngi g
edem
onst
reer
wor
d de
ur d
ie g
roei
van
ku
lture
op
agar
, of b
rood
muf
(fun
gus)
op
broo
d.
• S
oek
na b
akte
riële
/sw
amsi
ekte
s op
pla
nte
(sko
ol
en h
uis)
. Dui
op ʼn
kaar
t die
ver
spre
idin
g va
n ee
n va
n di
e si
ekte
s in
die
stu
dieg
ebie
d aa
n.
• H
andb
oeke
• N
asla
anbo
eke
• Ta
belle
• A
gar
• P
etri-
bakk
ies
• H
andl
ense
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
40 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 1
3 w
eke
(12
ure)
Bio
dive
rsite
it va
n pl
ante
(Fok
us o
p di
e on
twik
kelin
gsly
ne
en n
ie o
p di
e in
-die
pte
stud
ies
van
die
lew
ensi
klus
se
nie.
Leer
ders
moe
t ʼnalgem
ene
begr
ip h
ê en
in
staa
t wee
s om
filog
enetiese
stam
bom
e en
kl
adog
ram
me
te g
ebru
ik e
n te
in
terp
rete
er)
Voor
tpla
ntin
g in
pl
ante
• G
roep
erin
g va
n br
iofie
te, p
terid
ofiet
e,
gim
nosp
erm
e en
ang
iosp
erm
e vo
lgen
s di
e te
enw
oord
ighe
id/a
fwes
ighe
id v
an:
- va
skul
êre
wee
fsel
s (x
ileem
en
floëe
m);
- w
are
blar
e en
wor
tels
;
- sa
de o
f spo
re;
- vr
ugte
.
Verm
inde
ring
van
die
afha
nklik
heid
van
wat
er v
ir vo
ortp
lant
ing
vana
f brio
fiete
tot a
ngio
sper
me
•A
seks
uele
en
seks
uele
voo
rtpl
antin
g, g
ee d
ie
voor
-en
nade
le v
an e
lk.
•B
lom
me
as v
oort
plan
tings
truk
ture
Aan
pass
ings
vir
best
uiw
ing
deur
mid
del v
an
vers
kille
nde
best
uiw
ers:
win
d, in
sekt
e en
voë
ls
(sle
gs S
uid-
Afri
kaan
se v
oorb
eeld
e). N
oem
ve
rski
lle e
n oo
reen
kom
ste.
•D
ie b
etek
enis
van
sad
e
- sa
adba
nke;
- sa
ad a
s ʼn
voe
dsel
bron
, en
- en
dem
iese
spe
sies
in S
uid-
Afri
ka.
• W
aarn
emin
g en
teke
n va
n re
leva
nte
mak
rosk
opie
se
dele
wat
as
voor
beel
de v
an e
lk v
an d
ie v
olge
nde
groe
pe d
ien:
- br
iofie
te: m
ospl
ant
- pt
erid
ofiet
e: ri
soom
, var
ingb
laar
met
sor
i
- gi
mno
sper
me:
naa
lde,
keë
ls e
n sa
de;
- an
gios
perm
e: b
lom
me,
vru
gte
en s
ade.
• Te
ken
ʼn fi
loge
netie
se b
oom
wat
die
evo
lusi
onêr
e ge
skie
deni
s va
n di
e vi
er p
lant
groe
pe to
on a
sook
gr
oot s
trukt
urel
e ve
rand
erin
gs in
hul
ges
kied
enis
va
n on
twik
kelin
g.
• D
isse
ktee
r ʼn
voor
beel
d va
n el
k va
n di
e vo
lgen
de
blom
tipes
:
- w
indb
estu
ifde
blom
;
- in
sekb
estu
ifde
blom
;
- vo
ëlbe
stui
fde
blom
.
Teke
n w
aarn
emin
gs in
ʼn v
erge
lyke
nde
tabe
l aan
.
Ops
ione
el: o
ntki
em s
ade:
reko
rdee
r die
pro
ses.
• H
andb
oeke
• P
lant
mon
ster
s
• Id
entifi
serin
gs- g
idse
/sl
eute
ls
• H
andl
ense
• M
ikro
graw
e
• Ta
belle
• M
odel
le
• M
ikro
skop
e
• Vo
oraf
bere
ide
plaa
tjies
• Ve
rski
llend
e bl
omm
e
• S
kalp
el o
f lem
met
jies
• H
andl
ense
• M
ikro
graw
e
• S
ade
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
41KABV
KW
AR
TAA
L 1
2 w
eke
(8 u
re)
Tota
al:
8 w
eke
(32
ure)
Bio
dive
rsite
it va
n dieremetʼnfo
kus
op 6
van
die
ho
offilum
s.
(Fok
us o
p di
e on
twik
kelin
gsly
ne
en
filog
enetiese
bom
e. G
een
ve
rder
e
beso
nder
hede
oo
r die
m
orfo
logi
e va
n diesesfilum
sw
ord
beno
dig
nie)
.
• D
ie v
erw
ants
kap
tuss
en d
ie li
ggaa
msp
lan
en d
ie
groe
perin
g va
n di
ere
in fi
lum
s. D
ie b
egrip
: filu
m.
• S
es fi
lum
s (u
it on
geve
er 3
0 in
die
die
rery
k):
- P
orife
ra;
- C
nida
ria;
- P
laty
helm
inth
es;
- A
nnel
ida;
- A
rthro
poda
;
- C
hord
ata.
• B
elan
grik
e ke
nmer
ke te
n op
sigt
e va
n di
e lig
gaam
spla
nne:
- si
mm
etrie
en
kefa
lisas
ie;
- di
e ge
tal w
eefs
ella
e w
at u
it di
e em
brio
on
twik
kel;
- di
e ge
tal o
peni
nge
in d
ie v
erte
rings
kana
al;
- se
loom
en
bloe
dste
lsel
s.
• D
ie v
erho
udin
g tu
ssen
ligg
aam
spla
nne
en m
anie
re
van
lew
e vi
r elk
van
die
ses
filu
ms,
oor
eenk
omst
e en
ver
skill
e.
• D
ie ro
l van
ong
ewer
wel
des
in la
ndbo
u en
ek
osis
tem
e (b
v. b
estu
iwin
g, o
ntbi
ndin
g,
gron
ddeu
rlugt
ing,
ens
.)
• B
erek
en b
enad
erde
opp
ervl
akte
tot v
olum
e ve
r-ho
udin
gs v
an g
esel
ekte
erde
voo
rbee
lde.
• K
yk n
a so
veel
as
moo
ntlik
voo
rbee
lde
van
die
fi-lu
ms
(foto
’s/D
VD
’s).
• K
ies
EE
N fi
lum
en
ontw
erp
ʼn p
lakk
aat o
m d
iver
-si
teit
te to
on v
an d
ie fi
lum
in S
uid-
Afri
ka.
• K
onst
ruee
r ʼn
verg
elyk
ende
tabe
l van
hie
rdie
vie
r be
lang
rike
kenm
erke
in d
ie s
es g
esel
ekte
erde
fi-
lum
s.
• H
andb
oeke
• N
asla
anbo
eke
• Fo
to’s
• D
VD
’s in
dien
moo
ntlik
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
.
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (in
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id s
trate
gieë
en
gepa
ste
vorm
s va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
telle
ens
.
Verw
ys n
a di
e ve
rske
iden
heid
vaa
rdig
hede
wat
ge
lys
wor
d on
der S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
. Nee
m
kenn
is d
at k
enni
s oo
r en
die
vers
taan
van
ond
erso
eke
en p
rakt
iese
wer
k oo
k ge
asse
ssee
r moe
t wor
d in
w
erks
kaar
te, v
ersl
ae, h
uisw
erka
ktiw
iteite
en
toet
se.
Die
kog
nitie
we
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
l w
itte1
en
3 ge
noem
wor
d, s
al o
ok v
an to
epas
sing
w
ees
op d
ie k
enni
s en
beg
rip v
an o
nder
soek
e.
• E
en P
rakt
iese
taak
• Ve
rwys
na
die
lys
van
vaar
digh
ede
onde
r Spe
sifie
ke D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
42 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 2
Ken
nisa
rea
2: L
ewen
spro
sess
e in
pla
nte
en d
iere
Org
anis
mes
het
ene
rgie
nod
ig o
m a
an d
ie le
we
te b
ly. H
ulle
kry
dit
op e
en v
an tw
ee m
anie
re: d
eur u
itstra
lings
ener
gie
van
die
son
op te
van
g en
dit
in c
hem
iese
ene
rgie
om
te
skak
el w
at h
ulle
kan
geb
ruik
(out
otro
fe),
of (
indi
en h
ulle
dit
nie
self
kan
doen
nie
), de
ur a
nder
org
anis
mes
te e
et (h
eter
otro
fe).
Die
ene
rgie
-om
skak
elin
gs w
at le
we
onde
rhou
, slu
it fo
tosi
ntes
e, (w
aar e
nerg
ie in
voe
dsel
opg
enee
m is
) in,
gev
olg
deur
die
rlike
voe
ding
(waa
r die
kos
ver
wer
k w
ord
soda
t dit
by d
ie s
elle
kan
uitk
om),
en s
ellu
lêre
resp
irasi
e (h
oe h
ierd
ie
ener
gie
besk
ikba
ar g
este
l wor
d aa
n or
gani
smes
ten
eind
e le
we
te o
nder
hou)
. Gas
wis
selin
g tu
ssen
ʼn o
rgan
ism
e en
sy
omge
win
g is
nod
ig v
ir fo
tosi
ntes
e en
sel
lulê
re re
spira
sie.
Le
wen
spro
sess
e be
hels
ook
die
ver
wyd
erin
g va
n ko
olst
ofdi
oksi
ed e
n la
ter s
tikst
ofbe
vatte
nde
afva
lsto
ww
e ui
t die
ligg
aam
uit,
deu
r die
nie
re.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
3 w
eke
(12
ure)
Ener
gie-
omsk
akel
ing
om
lew
e te
ond
erho
u
Foto
sint
ese
• D
ie p
rose
s va
n fo
tosi
ntes
e de
ur g
ebru
ik te
m
aak
van
woo
rde
en s
imbo
le: d
ie in
nam
e va
n gr
onds
tow
we,
vas
vang
en
berg
ing
van
ener
gie,
ver
vaar
digi
ng e
n be
rgin
g va
n vo
edse
l in
chl
orop
last
e. D
ie v
ryst
ellin
g va
n su
urst
of.
Sle
gs m
eldi
ng v
an li
g- e
n do
nker
fase
s (G
een
bioc
hem
iese
bes
onde
rhed
e va
n lig
- en
donk
er
fase
s w
ord
vere
is n
ie);
• D
ie b
elan
grik
heid
van
foto
sint
ese:
vry
stel
ling
van
suur
stof
, opn
ame
van
kool
stof
diok
sied
uit
die
atm
osfe
er, v
oeds
elpr
oduk
sie
(vas
legg
ing
van
ener
gie)
;
• G
evol
ge v
an v
eran
dere
nde
hoev
eelh
ede
lig,
kool
stof
diok
sied
en
tem
pera
tuur
op
die
tem
po v
an
foto
sint
ese
(kor
t bes
prek
ing
saam
met
gra
fieke
).
• D
ie ro
l van
koo
lsto
fdio
ksie
d-ve
rryk
ing,
opt
imum
lig
en o
ptim
um te
mpe
ratu
ur in
kw
eekh
uiss
tels
els
om
oest
e te
ver
bete
r (sk
akel
met
om
gew
ings
kwes
sies
w
at la
ter b
espr
eek
wor
d).
• D
ie ro
l van
ATP
as
ʼn b
elan
grik
e en
ergi
e-dr
aer i
n di
e se
l.
Esse
nsië
el
• O
nder
soek
foto
sint
ese
deur
te b
ewys
dat
:
- st
ysel
tyde
ns fo
tosi
ntes
e ge
prod
usee
r wor
d; e
n da
t
- lig
noo
dsaa
klik
is v
ir fo
tosi
ntes
e.
• D
ie v
olge
nde
onde
rsoe
ke k
an g
edoe
n w
ord
(deu
r le
erde
rs) a
s ek
sper
imen
te o
f as
dem
onst
rasi
es:
- ko
olst
ofdi
oksi
ed is
noo
dsaa
klik
vir
foto
sint
ese;
- ch
loro
fil is
noo
dsaa
klik
vir
foto
sint
ese
- su
urst
of w
ord
tyde
ns fo
tosi
ntes
e ge
prod
usee
r;
Of
- da
ta k
an v
oors
ien
wor
d aa
n le
erde
rs w
at d
it da
n m
oet i
nter
pret
eer.
• H
andb
oeke
• Le
wen
de p
lant
e
• G
eski
kte
toer
ustin
g
• C
hem
ikal
ieë
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
43KABV
KW
AR
TAA
L 2
3 w
eke
(12
ure)
Die
revo
edin
g
(Soo
gdie
re)
• D
ie v
ersk
ille
ten
opsi
gte
van
die
gebi
t van
he
rbiv
orie
se, k
arni
vorie
se e
n om
nivo
riese
le
wen
styl
e in
term
e va
n vo
edin
gsw
aard
e en
en
ergi
e ve
rhou
ding
s (s
kake
l met
eko
logi
e -
voed
selk
ettin
gs).
•M
ensl
ike
voed
ing
Die
mak
rost
rukt
uur v
an d
ie s
pysv
erte
rings
kana
al
en g
eass
osie
erde
org
ane
en d
ie fu
nksi
es v
an d
ie
vers
kille
nde
dele
.
• D
ie p
rose
sse
van
inge
stie
, ver
terin
g, a
bsor
psie
, as
sim
ilasi
e en
ege
stie
en
die
bela
ngrik
heid
van
elk
:
- Meganieseoffi
siesevertering:
tipe
s en
fu
nksi
es v
an v
ersk
illen
de s
oorte
tand
e,
pros
esse
van
kou
. Per
ista
lse
- C
hem
iese
ver
terin
g: E
nsie
me:
funk
sies
va
n ka
rboh
idra
se, p
rote
ase
en li
pase
: w
aar d
it ge
prod
usee
r wor
d, s
ubst
rate
, pH
en
eind
prod
ukte
(Bep
aald
e en
siem
e ho
ef n
ie b
enoe
m te
wor
d ni
e - s
kake
l met
en
siem
aktiw
iteit.
)
- A
bsor
psie
: dun
derm
as
ʼn g
ebie
d w
aar d
ie
mee
ste
abso
rpsi
e va
n ve
rteer
de v
oeds
el
plaa
svin
d; a
anpa
ssin
gs o
m o
pper
vlak
te
te v
erho
og. S
trukt
uur (
tot w
eefs
elvl
ak) e
n be
lang
rikhe
id v
an v
illi.
Die
bel
angr
ikhe
id
van
lew
erpo
orts
tels
el in
die
ver
voer
van
ge
abso
rbee
r kos
na
die
lew
er e
n da
n de
ur d
ie
hepa
tiese
aar
na
die
res
van
die
ligga
am
- A
ssim
ilasi
e: in
lyw
ing
van
gluk
ose
en
amin
osur
e in
die
sel
le, d
ie ro
l van
die
lew
er:
gluk
ose-
met
abol
ism
e, d
eam
inas
ie v
an o
orto
llige
am
inos
ure,
en
die
afbr
eek
van
alko
hol,
dwel
ms
en h
orm
one.
•H
omeo
stat
iese
beh
eer
Hor
mon
ale
behe
er v
an b
loed
suik
ervl
akke
. Die
to
enam
e in
aan
tal m
ense
wat
ger
aak
wor
d de
ur d
iabe
tes
in d
ie a
fgel
ope
jare
en
ʼn k
ort
verd
uide
likin
g va
n di
abet
es.
• K
ry d
ie in
gew
ande
van
ʼn s
kaap
by
ʼn s
lagt
er e
n vo
lg d
ie g
ang
wat
kos
sal
nee
m.
• S
ny d
ie m
aag
oop,
aso
ok ʼn
ged
eelte
van
die
du
nder
m e
n ʼn
ged
eelte
van
die
dik
derm
om
die
st
rukt
uur v
an d
ie w
ande
in e
lk te
ver
gely
k.
• H
andb
oeke
• K
oera
nte
• G
ewild
e ty
dskr
ifte
• In
gew
ande
van
ʼn s
kaap
w
at b
y ʼn
sla
ghui
s ge
kry
is.
• S
kalp
el o
f ske
rp m
es
• H
andl
ense
• D
VD
/vid
eo o
m d
ie
diss
eksi
e va
n ʼn
soog
dier
te
toon
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
44 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 2
• D
ie v
erho
udin
g tu
ssen
voe
dsel
inna
me,
ene
rgie
, gr
oei e
n ge
sond
heid
. Die
bel
angr
ikhe
id v
an ʼn
ge
bala
nsee
rde
diee
t en
vera
nder
ende
beh
oefte
s as
ge
volg
van
oud
erdo
m, g
esla
g en
akt
iwite
itsvl
akke
. O
nder
soek
:
- Ve
rski
llend
e di
ëte
as g
evol
g va
n ku
lture
le, g
odsd
iens
tige,
per
soon
like-
en
geso
ndhe
idsk
euse
s, b
v, v
egan
, veg
etar
ies,
ha
laal
, kos
her;
- In
terp
rete
er v
oedi
ngsi
nlig
ting
op
kosv
erpa
kkin
gs;
- Vo
edin
gsaa
nvul
lings
: vir
geso
ndhe
id, s
port,
sk
oonh
eid
en a
nti-v
erou
derin
g (s
kake
l met
or
gani
ese
en a
norg
anie
se s
tow
we)
;
- W
anvo
edin
g: d
ie re
de v
ir en
die
effe
k va
n w
anvo
edin
g m
et b
etre
kkin
g to
t on
geba
lans
eerd
e di
eet (
bv. k
was
jiork
or),
hong
ersn
ood
(bv.
mar
asm
us e
n an
orek
sie)
, bu
limie
, voe
dsel
alle
rgie
ë, k
oron
êre
harts
iekt
e,
diab
etes
en
vets
ug.
• A
nalis
e va
n in
ligtin
g in
die
gew
ilde
pers
, of e
nige
an
der b
ronn
e, m
et b
etre
kkin
g to
t wan
voed
ing.
• Ta
ndbe
derf
wat
ver
band
hou
met
die
et e
n flu
orie
d in
wat
erto
evoe
r en
die
effe
k da
arva
n op
tand
e.
• D
ie u
itwer
king
van
alk
ohol
-en
dwel
mm
isbr
uik
en d
ie
geva
re w
at m
et m
isbr
uik
verb
and
hou.
• B
erek
en d
ie v
oedi
ngsw
aard
e va
n ʼn
maa
ltyd/
diee
t. G
ebru
ik d
ieet
- inl
igtin
g of
voe
dsel
verp
akki
ngs.
• Ve
rske
iden
heid
van
vo
edse
lver
pakk
ings
• Fo
to’s
van
die
gev
olge
va
n kw
asjio
rkor
, uitt
erin
g,
anor
eksi
e, v
etsu
g
• Ty
dskr
ifte,
koe
rant
artik
els,
en
s.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
45KABV
KW
AR
TAA
L 2
1½ w
eke
(6 u
re)
Tota
al:
7½ w
eke
(34
uur)
Ener
gie-
omsk
akel
ing
om le
we
te
onde
rhou
.
•Se
llulê
re re
spira
sie
Die
pro
ses
van
sellu
lêre
resp
irasi
e en
geb
ruik
e va
n en
ergi
e vi
r lew
ende
sel
le in
term
e va
n:
- A
erob
iese
resp
irasi
e: in
die
sito
plas
ma
en
mito
chon
dria
, geb
ruik
woo
rde
en s
imbo
le:
glik
olis
e, K
rebs
iklu
s en
oks
idat
iew
e fo
sfor
ilerin
g
(Gee
n bi
oche
mie
se b
eson
derh
ede
wor
d ve
rlang
ni
e);
- A
naër
obie
se re
spira
sie:
pro
duks
ie v
an
mel
ksuu
r in
die
spie
re ty
dens
oef
enin
g, w
oord
e en
sim
bole
(Gee
n bi
oche
mie
se b
eson
derh
ede
van
die
pros
es w
ord
vere
is n
ie);
- D
ie ro
l van
ana
ërob
iese
resp
irasi
e in
die
in
dust
rie, b
v bi
erbr
ouer
y en
die
bak
van
bro
od.
ʼn Ve
rgel
ykin
g tu
ssen
aer
obie
se re
spira
sie
en
anaë
robi
ese
resp
irasi
e in
term
e va
n gr
onds
tow
we
wat
ver
eis
wor
d, p
rodu
kte
en re
latie
we
hoev
eelh
ede
ener
gie
wat
vry
gest
el w
ord.
• O
ntw
erp
ʼn o
nder
soek
of d
emon
stra
sie
om a
an te
to
on d
at:
- S
uurs
tof g
ebru
ik w
ord
deur
lew
ende
org
anis
mes
ty
dens
resp
irasi
e.
- K
ools
tofd
ioks
ied
gepr
odus
eer w
ord
deur
le
wen
de o
rgan
ism
es ty
dens
resp
irasi
e
of
- ve
rska
f rel
evan
te in
ligtin
g w
at g
eïnt
erpr
etee
r ka
n w
ord
deur
die
leer
ders
.
• Id
entifi
seer
ver
ande
rlike
s, s
tel k
ontro
les
vir d
ie
vera
nder
likes
voo
r en
reko
rdee
r alle
waa
rnem
ings
.
• H
andb
oek
• S
lakk
e
of • S
aaili
nge
• C
hem
ikal
ieë
• To
epas
like
toer
ustin
g
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
• H
alfja
ar-e
ksam
en(2
½ u
re)
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (In
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id v
an s
trate
gieë
en
gepa
ste
vorm
s va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
tel e
ns.
Verw
ys
na
die
vers
keid
enhe
id
vaar
digh
ede
wat
no
em w
ord
onde
r S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
. N
eem
ke
nnis
dat
ken
nis
oor
en d
ie v
erst
aan
van
onde
rsoe
ke
en
prak
tiese
w
erk
ook
geas
sess
eer
moe
t w
ord
in
wer
kska
arte
, ver
slae
, hui
swer
kakt
iwite
ite e
n to
etse
. Die
ko
gniti
ewe
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
gen
oem
wor
d sa
l ook
van
toep
assi
ng w
ees
op
die
kenn
is e
n be
grip
van
ond
erso
eke.
• P
rakt
iese
taak
• Ve
rwys
na
die
lys
van
vaar
digh
ede
onde
r Spe
sifie
ke D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
46 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
Strin
g 2:
Lew
ensp
rose
sse
in p
lant
e en
die
re (v
ervo
lg)
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
2½ w
eke
(10
ure)
Gas
wis
selin
gO
nder
skei
tuss
en s
ellu
lêre
resp
irasi
e, a
sem
halin
g en
ga
swis
selin
g. D
ie n
odig
heid
vir
gasw
isse
ling.
•Ve
reis
tes
vir d
oeltr
effe
nde
gasw
isse
lings
orga
ne:
- gr
oot o
pper
vlak
tes;
- du
n;
- kl
am;
- go
ed g
even
tilee
rd
- be
sker
m;
- ve
rvoe
rste
lsel
.
Hie
rdie
ver
eist
es w
ord
aan
vold
oen
op v
ersk
illen
de
man
iere
in v
ersk
illen
de o
mge
win
gs, b
v, v
erge
lyk
die
land
- en
wat
erdi
ere
en p
lant
e. K
ort b
espr
ekin
g va
n ho
e da
ar a
an h
ierd
ie v
erei
stes
vol
doen
wor
d in
:
- tw
eesa
adlo
bbig
e pl
ante
;
- er
dwur
ms;
- in
sekt
e;
- be
envi
sse;
- so
ogdi
ere.
•M
ensl
ike
gasw
isse
ling:
Die
stru
ktuu
r (m
akro
-en
wee
fsel
vlak
), lig
ging
, aa
npas
sing
s en
funk
sion
erin
g va
n di
e ve
ntila
sies
tels
el:
- tra
gea;
- ep
iglo
ttis;
- br
onch
i;
- br
ongi
ole;
Geb
ruik
boe
ke, e
nt a
an e
nt e
n ee
n bo
-op
die
ande
r om
te
illu
stre
er e
n te
ber
eken
wat
die
ver
skil
is te
n op
sigt
e va
n op
perv
lakt
e: v
olum
e ve
rhou
ding
s w
at v
eroo
rsaa
k w
ord
deur
ver
skill
ende
vor
ms:
bv,
pla
twur
ms
(Pla
naria
) en
erd
wur
ms.
• N
eem
waa
r en
onde
rsoe
k di
e st
rukt
uur v
an d
ie
long
e, d
iafra
gma,
gea
ssos
ieer
de p
ulm
onal
e bl
oedv
ate
en d
ie h
art v
an ʼn
var
k of
ʼn s
kaap
wat
by
ʼn s
lagt
er g
ekry
is.
• B
ou ʼn
mod
el v
an d
ie m
ensl
ike
asem
halin
gste
lsel
. Ve
rdui
delik
die
bep
erki
nge
van
die
mod
el.
• D
emon
stre
er d
at u
itgea
sem
de lu
g ko
olst
ofdi
oksi
ed
beva
t.
• H
andb
oeke
• M
odel
le
• Ta
belle
• D
isse
ksie
plan
k en
in
stru
men
te
• D
VD
’s/v
ideo
’s
• H
andl
ense
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
47KABV
KW
AR
TAA
L 3
- lo
nge;
- rib
bes;
- in
terk
osta
le s
pier
e;
- di
afra
gma;
- al
veol
i.
Vent
ilasi
e va
n di
e lo
nge:
- ga
swis
selin
g in
alv
eoli;
- di
e ve
rvoe
r van
gas
se in
die
ligg
aam
;
- ga
swis
selin
g in
wee
fsel
;
- sa
mes
telli
ng v
an in
geas
emde
lug
vs
uitg
ease
mde
lug
- ana
lisee
r dat
a.
Kor
t mel
ding
van
die
hom
eost
atie
se b
ehee
r van
as
emha
ling.
• S
iekt
es e
n ab
norm
alite
ite: o
orsa
ke, s
impt
ome
en
beha
ndel
ing
van
TB in
Sui
d-A
frika
.(Ver
bind
met
bi
odiv
ersi
teit
– m
ikro
-org
anis
mes
).
Kor
t stu
die
van
ande
r res
pira
torie
se s
iekt
es:
- A
sma;
- H
ooik
oors
;
- B
rong
itis;
- E
mfis
eem
, en
- Lo
ngka
nker
.
Die
effe
k va
n ro
ok o
p ga
swis
selin
g en
die
ro
okw
etge
win
g in
Sui
d-A
frika
.
• K
ort m
eldi
ng v
an k
unsm
atig
e as
emha
ling
en d
ie
gevo
lge
van
mon
d-to
t-mon
d as
emha
ling.
• D
ie e
ffek
van
hoog
te b
e se
e-vl
ak o
p ga
swis
selin
g,
byvo
orbe
eld,
die
pre
stas
ie v
an a
tlete
in
Joha
nnes
burg
vs
Dur
ban
of K
aaps
tad
• M
eet e
n ve
rgel
yk d
ie d
iept
e va
n as
emha
ling
van
twee
of m
eer l
eerd
ers
en d
ie u
itwer
king
van
oe
feni
ng o
p di
e as
emha
ling/
pols
slag
. Int
erpr
etee
r da
ta o
or d
ie d
iept
e en
tem
po v
an a
sem
halin
g.
• O
ntle
ed e
n in
terp
rete
er d
ata
wat
die
effe
k to
on
van
hoog
te b
o se
evla
k op
die
aan
tal r
ooib
loed
selle
en
die
gev
olgl
ike
effe
k da
arva
n op
atle
te b
y ve
rski
llend
e ho
ogte
s.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
48 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
2½ w
eke
(10
uur)
Eksk
resi
e in
die
m
ens
•Ek
skre
sie
in v
ersk
illen
de o
rgan
e:
Kor
t oor
sig
van
die
rol v
an e
lk v
an d
ie v
olge
nde:
- di
e lo
nge;
- di
e ni
ere
en b
laas
;
- di
e le
wer
;
- di
e sp
ysve
rterin
gska
naal
(der
m),
en
- di
e ve
l.
Die
sto
ww
e ui
tges
kei d
eur e
lk e
n di
e oo
rspr
ong
van
hier
die
stow
we.
•U
rinêr
e st
else
l
Die
stru
ktuu
r van
die
:
- ur
inêr
e st
else
l: po
sisi
e va
n ni
ere,
ure
ters
, bla
as,
uret
ra.
- ni
er: s
trukt
uur e
n fu
nksi
oner
ing,
die
ver
wyd
erin
g va
n ur
eum
en
oorto
llige
wat
er e
n so
ute,
he
rabs
orps
ie v
an g
luko
se e
n so
mm
ige
sout
e.
- ne
fron:
stru
ktuu
r en
funk
sion
erin
g, u
ltra-
filtra
sie,
he
rabs
orps
ie, t
ubul
êre
eksk
resi
e, p
H-b
ehee
r, vo
rmin
g va
n ur
ine.
• H
omeo
stat
iese
beh
eer v
an w
ater
en
sout
e:
die
rol v
an A
DH
en
aldo
ster
oon:
Dia
lise
en
nier
oorp
lant
ings
.
• N
oem
sie
ktes
wat
nie
rfunk
sie
affe
ktee
r, bv
. ni
erst
ene,
nie
rver
saki
ng w
eens
oor
gebr
uik
van
som
mig
e py
nstil
lers
, die
effe
k va
n bi
lhar
zia-
infe
ksie
.
• D
isse
ksie
van
ʼn s
kaap
of v
ark
se n
ier (
kry
by d
ie
slag
huis
). G
ebru
ik ʼn
wer
kkaa
rt om
die
vol
gend
e te
iden
tifise
er: k
apse
l, ko
rteks
, med
ulla
, pira
mid
es,
bloe
dvat
e, p
elvi
s, u
rete
r en
hilu
m.
Teke
n en
ben
oem
die
ged
isse
ktee
rde
nier
.
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• M
odel
le
• H
andl
ense
• S
kaap
- of v
arkn
ier (
by
slag
huis
)
• S
kalp
el/le
mm
etjie
• D
isse
ktee
rpla
nk
• S
kêr
Let w
el: ʼ
n va
rk s
e ni
er is
die
na
aste
aan
dié
van
ʼn m
ens.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
49KABV
KW
AR
TAA
L 3
Ken
nisa
rea
3: O
mge
win
gstu
dies
Org
anis
mes
ska
kel m
et a
nder
org
anis
mes
en
met
die
om
gew
ings
waa
rin h
ulle
leef
. Hie
rdie
afd
elin
g is
op
so ʼn
wys
e ge
stru
ktur
eer d
at d
ie le
erde
rs d
ie im
pak
van
men
se o
p hu
l om
gew
ings
(glo
bale
, int
erna
sion
ale
en p
laas
like)
ver
ken.
Lee
rder
s w
ord
aang
emoe
dig
om te
kyk
na
en o
plos
sing
s vo
or te
ste
l om
pla
aslik
e om
gew
ings
prob
lem
e op
te lo
s. D
ie
bedo
elin
g is
dat
die
ged
rag
van
die
leer
ders
sal
ver
ande
r (de
urda
t hul
le ʼn
kle
iner
impa
k op
die
om
gew
ing
sal h
ê) d
eur m
eer s
ensi
tief t
e w
ees
vir o
mge
win
gskw
essi
es e
n om
mee
r in
gelig
te w
ees.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
4 w
eke
(16
uur)
Popu
lasi
e-ek
olog
ie•
Bev
olki
ngsg
root
te
Imm
igra
sie,
em
igra
sie,
mor
talit
eit,
gebo
orte
s en
sk
omm
elin
ge. B
eper
kend
e fa
ktor
e en
dra
krag
.
Logi
stie
ke e
n ge
omet
riese
gro
eiku
rwes
met
fase
s.
•In
tera
ksie
s in
die
om
gew
ing
- pr
edas
ie: t
wee
Sui
d-A
frika
anse
voo
rbee
lde
van
pred
ator
-pro
oi-v
erho
udin
gs: g
rafie
ke;
- K
ompe
tisie
;
interspesifieke
: vir
lig, r
uim
te, w
ater
, sku
iling
en
voe
dsel
;
intraspesifieke
: vir
kos,
toeg
ang
tot
parin
gsm
aats
, wat
er, r
uim
te, e
n sk
uilin
g;
oorle
win
g w
ord
bepa
al d
eur t
oega
ng to
t die
bo
staa
nde
ekol
ogie
se n
isse
;
•sp
esia
lisas
ie: K
ompe
tere
nde
uits
luiti
ng e
n hu
lpbr
onaf
skor
ting;
bes
pree
k ee
n vo
orbe
eld
van
sam
elew
ing
in d
iere
en
ʼn v
oorb
eeld
in p
lant
e;
• B
epaa
l die
gro
otte
van
ʼn b
evol
king
met
die
kw
adra
at o
f een
voud
ige
stee
kpro
efne
min
g, b
v,
gesi
mul
eerd
e m
erk-
herv
ang.
Vers
amel
en
teke
n da
ta a
an,
inte
rpre
teer
dat
a
Ber
eken
/Ska
t die
bev
olki
ngsg
root
te.
•G
eval
lest
udie
: Ras
iona
al v
ir ui
tdun
ning
, bv.
ol
ifant
e in
die
Kru
ger N
asio
nale
Par
k as
ʼn
voor
beel
d va
n ʼn
aan
soek
vir
die
skat
ting
van
die
bevo
lkin
gsgr
ootte
(ska
kel m
et n
agev
orst
e re
des
vir
die
uitd
unni
ng).
• S
tel ʼ
n op
enba
re o
pnam
e-vo
rm s
aam
om
die
op
enba
re m
enin
g oo
r uitd
unni
ng te
toet
s. W
ys
resu
ltate
in ʼn
sirk
elgr
afiek
.
• H
andb
oeke
• N
asla
anbo
eke
• Ta
belle
• M
uurk
aarte
• B
rosj
ures
• D
VD
’s
• K
oera
nte
• Ty
dskr
ifte
• K
yk n
atuu
rpro
gram
me
op
TV
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
50 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
Tota
al:
9½ w
eke
(38
uur)
- pa
rasi
tism
e: k
yk n
a tw
ee v
oorb
eeld
e ui
t Sui
d-A
frika
; een
spe
sie
wor
d be
voor
deel
- m
utua
lism
e: o
nder
soek
twee
voo
rbee
lde
uit
Sui
d-A
frika
, bei
de s
pesi
es w
ord
bevo
orde
el, e
n
- K
omm
ensa
lism
e: o
nder
soek
twee
voo
rbee
lde
uit S
uid-
Afri
ka.
•So
sial
e O
rgan
isas
ie: D
ie v
oord
ele
van
tropp
e/sw
erm
s (v
erm
ydin
g); p
akke
/trop
pe (j
ag);
oorh
eers
ing;
en
die
verd
elin
g va
n ta
ke (k
aste
) (n
oem
net
).
•G
emee
nska
psve
rand
erin
g m
et v
erlo
op v
an ty
d:
Suks
essi
e
Prim
êre
en s
ekon
dêre
suk
sess
ie e
n m
oont
like
eind
punt
e w
at a
fhan
g va
n om
gew
ings
skom
mel
inge
(n
oem
net
).
•M
ensl
ike
bevo
lkin
g
Red
es v
ir ek
spon
ensi
ële
groe
i:
- ou
derd
om e
n ge
slag
vers
prei
ding
s vi
r ve
rski
llend
e la
nde,
insl
uite
nd S
uid-
Afri
ka;
- vo
orsp
ellin
g va
n S
uid-
Afri
ka s
e be
volk
ings
groe
i oo
r die
vol
gend
e tw
intig
jaar
en
voor
spel
m
oont
like
gevo
lge
vir d
ie o
mge
win
g.
• Te
ken
ʼn le
wen
sikl
us v
an d
ie b
ilhar
zia-
para
siet
of
lintw
urm
(ver
eenv
oudi
gde
larfs
tadi
a). (
Verb
ind
met
di
e bi
odiv
ersi
teit
van
dier
e)
• Id
entifi
seer
ʼn g
ebie
d in
of n
aby
die
skoo
lterr
ein
waa
r suk
sess
ie p
laas
vind
/pla
asge
vind
het
. (B
v. in
di
e do
elge
bied
op
die
spor
tvel
d aa
n di
e ei
nde
van
ʼn s
eiso
en o
f’ ʼn
pad
wat
ges
kraa
p is
).
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (in
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id s
trate
gieë
en
gepa
ste
vorm
s va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
telle
ens
.
Verw
ys
na
die
vers
keid
enhe
id
vaar
digh
ede
wat
no
em w
ord
onde
r S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
. N
eem
ke
nnis
dat
ken
nis
oor
en d
ie v
erst
aan
van
onde
rsoe
ke
en
prak
tiese
w
erk
ook
geas
sess
eer
moe
t w
ord
in
wer
kska
arte
, ver
slae
, hui
swer
kakt
iwite
ite e
n to
etse
. Die
ko
gniti
ewe
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
gen
oem
wor
d sa
l ook
van
toep
assi
ng w
ees
op
die
kenn
is e
n be
grip
van
ond
erso
eke.
• P
rakt
iese
taak
• Ve
rwys
na
die
lys
van
vaar
digh
ede
onde
r Spe
sifie
ke D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
51KABV
KW
AR
TAA
L 4
Ken
nisa
rea
3 O
mge
win
gstu
die
(ver
volg
): M
ensl
ike
invl
oed
op d
ie o
mge
win
g
Let w
el: M
ensl
ike
impa
k op
die
om
gew
ing
moe
t vol
tooi
wor
d in
gra
ad 1
1, m
aar h
ierd
ie o
nder
wer
p sa
l gea
sses
seer
wor
d in
bei
de g
raad
11
en in
die
Nas
iona
le S
enio
r Ser
tifika
at a
an d
ie
eind
e va
n gr
aad
12. I
n hi
erdi
e ke
nnis
strin
g is
dit
bela
ngrik
om
die
wis
selw
erki
ng tu
ssen
en
inte
rafh
ankl
ikhe
id v
an d
ie m
ensl
ike
impa
k en
die
om
gew
ing
te b
ekle
mto
on
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
7 w
eke
(28
ure)
Men
slik
e im
pak
op d
ie
omge
win
g:
Hui
dige
kris
isse
vi
r men
slik
e oo
rlew
ing:
Pr
oble
me
wat
op
gelo
s m
oet
wor
d bi
nne
die
volg
ende
ge
nera
sie
Oor
sake
en
gevo
lge
van
die
volg
ende
(ver
wan
t aan
to
esta
nde
en o
mst
andi
ghed
e in
Sui
d-A
frika
):
•D
ie a
tmos
feer
en
klim
aats
vera
nder
ing
- ko
olst
ofdi
oksi
ed-e
mis
sies
;
- be
grip
van
“koo
lsto
fvoe
tspo
or” e
n di
e be
hoef
te
om d
ie k
ools
tofv
oets
poor
te v
erkl
ein;
- on
tbos
sing
;
- kw
eekh
uise
ffek
en a
ardv
erw
arm
ing:
ve
rwoe
styn
ing,
dro
ogte
en
vloe
de;
- m
etaa
n-em
issi
es;
- os
oonv
erm
inde
ring.
•W
ater
• B
eski
kbaa
rhei
d:
- B
ou v
an d
amm
e
- Ve
rnie
tigin
g va
n vl
eila
nde
- S
wak
boe
rder
ypra
ktyk
e
- D
roog
tes
en v
loed
e
- E
ksot
iese
pla
ntas
ies
en d
ie u
itput
ting
van
die
wat
erta
fel
- B
oorg
ate
en d
ie u
itwer
king
daa
rvan
op
wat
er-
drae
rs
- Ve
rmor
sing
- K
oste
van
wat
er
• K
wal
iteit:
- W
ater
vir
huis
houd
elik
e ge
brui
k, n
ywer
heid
, la
ndbo
u en
myn
bou:
bes
oede
ling,
sie
ktes
, eu
trofik
asie
en
algb
loei
.
- D
ie e
ffek
van
myn
bou
op d
ie k
wal
iteit
van
wat
er
- Te
rmie
se b
esoe
delin
g
• P
rakt
iese
waa
rnem
ing
van
EE
N v
oorb
eeld
van
m
ensl
ike
invl
oed
op d
ie o
mge
win
g in
die
pla
aslik
e om
gew
ing
(bv.
die
impa
k va
n in
drin
gers
pesi
es o
p bi
odiv
ersi
teit)
. Skr
iftel
ike
vers
lag
oor d
ie g
ekos
e vo
orbe
eld.
• H
andb
oeke
• N
asla
anbo
eke
• Ve
rsla
e in
die
med
ia
• D
eel-N
et-b
oeki
es
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
52 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 4
Tota
al:
7 w
eke
(28
uur)
- D
ie b
ehoe
fte a
an w
ater
suiw
erin
g en
-her
win
ning
- U
ithee
mse
pla
nte,
bv.
, Eic
horn
ia
•Vo
edse
lsek
urite
it (v
erbi
nd m
et
bevo
lkin
gsdi
nam
ika)
- m
ensl
ike
eksp
onen
siël
e be
volk
ings
groe
i;
- dr
oogt
es e
n vl
oede
(klim
aats
vera
nder
ing)
;
- sw
ak b
oerd
eryp
rakt
yke:
mon
okul
tuur
, pl
aagb
ehee
r, ve
rlies
van
bog
rond
en
die
beho
efte
aan
kun
smis
;
- in
drin
gerp
lant
e en
die
ver
min
derin
g va
n la
ndbo
ugro
nd;
- di
e ve
rlies
aan
wild
e va
riëte
ite: d
ie im
pak
op d
ie
geen
poel
;
- ge
netie
s-ge
man
ipul
eerd
e vo
edse
l;
- ve
rmor
sing
.
•Ve
rlies
aan
bio
dive
rsite
it (d
ie s
esde
uitw
ssin
g)
- ha
bita
tver
niet
igin
g: b
oerd
erym
etod
es, b
v.
oorb
ewei
ding
en
mon
okul
tuur
, gho
lflan
dgoe
de,
myn
bou,
ver
sted
elik
ing,
ont
boss
ing,
die
ver
lies
aan
vlei
land
e en
gra
svel
de;
- st
rope
ry, b
v, v
ir re
nost
erho
ring,
ivoo
r en
wild
vlei
s;
- in
drin
ging
van
uith
eem
se p
lant
e: b
ehee
r deu
r m
idde
l van
meg
anie
se, c
hem
iese
en
biol
ogie
se
met
odes
;
- in
heem
se k
enni
sste
lsel
s en
die
vol
houb
are
gebr
uik
van
die
omge
win
g, b
v. d
uiw
elsk
lou,
ro
oibo
s, fy
nbos
, die
Afri
ka-a
arta
ppel
(Hyp
oxis
) en
Hoo
dia.
•A
fval
verw
yder
ing
- di
e be
stuu
r van
sto
rting
ster
rein
e vi
r reh
abili
tasi
e en
voo
rkom
ing
van
gron
d- e
n w
ater
beso
edel
ing;
- di
e be
hoef
te v
ir he
rwin
ning
;
- di
e ge
brui
k va
n m
etaa
n ui
t sto
rting
ster
rein
e vi
r hu
isho
udel
ike
gebr
uik:
ver
war
min
g en
bel
igtin
g;
- ve
ilige
ont
slae
raak
van
ker
nafv
al.
• R
enos
ters
trope
ry in
Sui
d-A
frika
: Lee
s ar
tikel
s en
m
aak
voor
stel
le o
or h
oe d
it vo
orko
m k
an w
ord.
• O
ntle
ed d
ie v
aste
afv
al g
elew
er in
ʼn h
uish
oudi
ng
in e
en w
eek,
insl
uite
nde
papi
er, m
etaa
l en
plas
tiek.
S
kat d
ie p
erse
ntas
ie w
at h
erw
in k
an w
ord
of
herg
ebru
ik k
an w
ord.
• B
esoe
k ʼn
mun
isip
ale
stor
tings
terr
ein,
of ʼ
n pl
aasl
ike
vulli
ssto
rting
ster
rein
. Kyk
na
reha
bilit
asie
(of d
ie
gebr
ek d
aara
an) i
n di
e pr
akty
k.
• E
valu
eer d
ie d
oeltr
effe
ndhe
id v
an a
fval
best
uur
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
53KABV
KW
AR
TAA
L 4
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
• E
en P
roje
k/O
pdra
g
• E
inde
van
die
jaar
eks
amen
(2 x
2½
uur
)
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (in
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id s
trate
gieë
en
gepa
ste
vorm
s va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
telle
ens
. Ver
wys
na
die
vers
keid
enhe
id v
aard
ighe
de w
at n
oem
wor
d on
der
Spe
sifie
ke D
oelw
itte
1 en
3.
Nee
m k
enni
s da
t ken
nis
oor e
n di
e ve
rsta
an v
an
onde
rsoe
ke e
n pr
aktie
se w
erk
ook
geas
sess
eer m
oet
wor
d in
wer
kska
arte
, ver
slae
, hui
swer
kakt
iwite
ite
en to
etse
. Die
kog
nitie
we
vaar
digh
ede
wat
ond
er
Spe
sifie
ke D
oelw
itte
1 en
3 g
enoe
m w
ord,
sal
ook
va
n to
epas
sing
wee
s op
die
ken
nis
en b
egrip
van
on
ders
oeke
.
Pra
ktie
se e
ksam
en (1
uur
)
Let w
el: V
erw
ys n
a di
e ve
rske
iden
heid
van
vaa
rdig
hede
wat
bes
kryf
wor
d on
der
Spe
sifie
ke D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
54 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
3.3
GR
AA
D 1
2: IN
HO
UD
KW
AR
TAA
L 1
Ken
nisa
rea
1: L
ewe
op m
olek
ulêr
e, s
ellu
lêre
en
wee
fsel
vlak
Alle
lew
ende
org
anis
mes
wor
d sa
amge
stel
uit
atom
e w
at k
ombi
neer
om
mol
ekul
es te
vor
m. V
an h
ierd
ie, d
ra D
NS
(DN
A) (
deok
sirib
onuk
leïe
nsuu
r) d
ie g
enet
iese
kod
e vi
r se
lspe
sial
iser
ing
en s
elfu
nksi
oner
ing
en d
ie g
ene
bepa
al h
oe ʼn
org
anis
me
sal l
yk e
n ho
e di
t sal
funk
sion
eer.
Pla
nt- e
n di
erse
lle h
et ʼn
kom
plek
se o
rgan
isas
ie w
at h
ulle
in s
taat
ste
l om
di
e ba
sies
e pr
oses
se v
an le
we,
dw
s be
weg
ing,
voe
ding
, res
pira
sie,
eks
kres
ie, g
roei
, voo
rtpla
ntin
g en
resp
onse
op
stim
uli u
it te
voe
r. S
elle
is g
espe
sial
isee
rd e
n vo
rm w
eefs
els
wat
be
paal
de fu
nksi
es v
errig
. Die
wee
fsel
s w
ord
in o
rgan
e ge
orga
nise
er w
at o
ok g
espe
sial
isee
rd is
om
bep
aald
e fu
nksi
es te
ver
rig.
Ten
eind
e sp
esie
s, s
pesi
e-vo
rmin
g, b
iodi
vers
iteit
en v
eran
derin
g te
ver
staa
n , is
dit
nood
saak
lik o
m te
ver
staa
n ho
e D
NS
(DN
A) e
n ch
rom
osom
e ko
ntin
uïte
it en
ver
ande
ring
vero
orsa
ak.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
2½ w
eke
(10
uur)
DN
S(D
NA
): D
ie
kode
van
lew
e•
Deo
ksiri
bonu
kleï
ensu
ur (D
NS/
DN
A)
- D
NS
/DN
A se
ple
k in
die
sel
, chr
omos
ome,
gen
e en
eks
tranu
kluê
re D
NS
/DN
A;
- di
e on
tdek
king
van
die
stru
ktuu
r van
DN
S/D
NA
deur
Wat
son,
Cric
k, F
rank
lin e
n W
ilkin
s;
- S
trukt
uur v
an D
NS
/DN
A;
- R
ol v
an D
NS
/DN
A: G
ene
en n
ie-k
oder
ings
D
NS
/DN
A;
- R
eplik
asie
: sel
sikl
us (s
kake
l met
gra
ad 1
0): d
ie
nood
saak
likhe
id v
ir ʼn
pres
iese
kop
ie.
Rib
onuk
leïe
nsuu
r (R
NS/
RN
A)
- tip
es e
n R
NS
/RN
A se
ple
k in
die
sel
;
- st
rukt
uur v
an R
NS
/RN
A;
- tra
nskr
ipsi
e va
naf D
NS
/DN
A;
- tra
nsla
sie
van
RN
S/R
NA
na p
rote
ïen
(pro
teïe
nsin
tese
) (m
RN
S/m
RN
A, t
RN
S/tR
NA
): vo
lgor
de v
an g
ebeu
re;
- ge
netie
se k
ode
(bas
iese
beg
rip).
Indi
en m
oont
lik:
• D
oen
ʼn e
envo
udig
e pr
oses
om
DN
S/D
NA
te o
nttre
k en
ond
erso
ek d
ie d
rade
Indi
en m
oont
lik:
• D
NS
/DN
A vi
nger
afdr
uk/D
NS
/DN
A-p
rofie
le: (
sleg
s ge
valle
stud
ies)
• H
andb
oeke
• M
ikro
graw
e
• To
erus
ting
• C
hem
ikal
ieë
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
55KABV
KW
AR
TAA
L 1
2 w
eke
(8 u
ur)
Mei
ose
•M
eios
e: d
ie p
rose
s va
n re
duks
iede
ling
- do
el v
an re
duks
iede
ling
(gam
etog
enes
e en
ui
tson
derin
gs: m
osse
, var
ings
);
- be
lang
rikhe
id v
an m
eios
e: d
iplo
ïed
na h
aplo
ïed:
di
e pr
oduk
sie
van
gam
ete;
- in
leid
ing
tot g
enet
iese
var
iasi
e (w
illek
eurig
e sk
eidi
ng/s
egre
gasi
e, o
orkr
uisi
ng);
- ge
volg
e va
n ab
norm
ale
mei
ose,
bv,
Dow
n-
sind
room
• M
itose
en
mei
ose
Oor
eenk
omst
e en
ver
skill
e tu
ssen
mito
se e
n m
eios
e (v
erw
ys n
a G
raad
10)
• K
yk n
a en
teke
n vo
orbe
reid
e m
ikro
skoo
psky
fies,
m
ikro
graw
e of
mod
elle
van
sel
le in
ges
elek
teer
de
stad
ium
s va
n m
eiot
iese
sel
delin
g, b
v. o
orkr
uisi
ng in
m
etaf
ase
I, an
afas
e I,
met
afas
e II,
telo
fase
II.
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• M
odel
le
• M
ikro
skop
e
• Vo
orbe
reid
e m
ikro
skoo
psky
fies
of
mik
rogr
awe
Ken
nisa
rea
2: L
ewen
spro
sess
e in
pla
nte
en d
iere
Hie
rdie
ken
niss
tring
han
del o
or d
ie m
anie
re w
aaro
p di
ere
in s
taat
is o
m te
reag
eer o
p hu
l om
gew
ings
om
oor
lew
ing
te v
erse
ker.
Leer
ders
ver
ken
vers
kille
nde
repr
oduk
tiew
e st
rate
gieë
in
die
re. V
oortp
lant
ing
in m
ense
, wor
d in
mee
r det
ail b
espr
eek
en d
ien
as ʼn
spe
sifie
ke v
oorb
eeld
van
voo
rtpla
ntin
g by
die
re. D
it is
ʼn u
itbre
idin
g op
die
bas
iese
ken
nis
van
die
men
slik
e vo
ortp
lant
ing
wat
in g
rade
7 e
n 9
beha
ndel
is.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
½ w
eek
(2 u
ur)
Voor
tpla
ntin
g in
G
ewer
wel
des
•D
iver
site
it va
n vo
ortp
lant
ings
trat
egie
ë
Toep
aslik
e vo
orbe
elde
van
die
ver
skill
ende
gr
oepe
in d
ie d
iere
ryk
om m
aksi
mal
iser
ing
van
voor
tpla
ntin
gsuk
ses
in v
ersk
illen
de o
mge
win
gs te
ill
ustre
er:
- ui
twen
dige
of i
nwen
dige
bev
rugt
ing;
- ov
ipar
ie, o
vovi
vipa
rie, v
ivip
arie
;
- am
niot
iese
eie
r;
- vr
oegs
elfs
tand
ige
en a
ltris
iële
ont
wik
kelin
g;
- ou
erlik
e so
rg.
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• N
asla
anbo
eke
• D
VD
s (in
dien
moo
ntlik
)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
56 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 1
3 w
eke
(12
uur)
Tota
al:
8 w
eke
(32
uur)
Men
slik
e vo
ortp
lant
ing
• D
ie s
trukt
uur v
an d
ie m
anlik
e en
vro
ulik
e vo
ortp
lant
ings
tels
els;
(ver
wys
na
graa
d 9)
• D
ie u
niek
e m
ensl
ike
eien
skap
pe v
an ʼn
paa
r as
pekt
e va
n vo
ortp
lant
ing
(ver
wys
na
graa
d 9)
:
- pu
berte
it: v
erna
amst
e ve
rand
erin
ge;
- ga
met
ogen
ese:
ver
wys
kor
tliks
na
mei
ose
(gee
n in
divi
duel
e na
me
van
die
stad
ium
s);
- m
enst
ruel
e si
klus
: kle
m o
p ho
rmon
ale
behe
er;
- be
vrug
ting
en o
ntw
ikke
ling
van
die
sigo
ot to
t die
bl
asto
sist
;
- sw
ange
rska
p (n
oem
kor
tliks
);
- in
plan
ting
en o
ntw
ikke
ling:
die
rol v
an d
ie
plas
enta
.
• Vo
orbe
reid
e m
ikro
skoo
psky
fies
van
ʼn e
iers
tok,
te
stes
en
ʼn s
nit d
eur ʼ
n pe
nis.
Iden
tifise
er w
eefs
els
en v
ersk
illen
de s
trukt
ure
• K
yk n
a en
bes
kryf
voo
rber
eide
mik
rosk
oops
kyfie
s of
mik
rogr
awe
of u
ltrak
lank
foto
’s v
an e
mbr
ioni
ese
ontw
ikke
ling.
• In
dien
moo
ntlik
: kyk
na
stad
ium
s va
n sw
ange
rska
p de
ur te
kyk
na
DV
D’s
van
die
ont
wik
kelin
g va
n ʼn
em
brio
en
die
gebo
orte
-pro
ses.
• K
yk n
a vo
orbe
hoed
ings
toes
telle
• H
andb
oeke
• M
uurk
aarte
• M
ikro
graw
e
• M
ikro
skop
e
• Vo
orbe
reid
e m
ikro
skoo
psky
fies
• U
ltrak
lank
foto
’s v
an
embr
ioni
ese
ontw
ikke
ling
• D
VD
’s
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
.
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (In
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id v
an s
trate
gieë
en
gepa
ste
vorm
s va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
tel e
ns.
Verw
ys n
a di
e ve
rske
iden
heid
vaa
rdig
hede
wat
no
em w
ord
onde
r Spe
sifie
ke D
oelw
itte
1 en
3. N
eem
ke
nnis
dat
ken
nis
oor e
n di
e ve
rsta
an v
an o
nder
soek
e en
pra
ktie
se w
erk
ook
geas
sess
eer m
oet w
ord
in
wer
kska
arte
, ver
slae
, hui
swer
kakt
iwite
ite e
n to
etse
. Die
ko
gniti
ewe
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
gen
oem
wor
d, s
al o
ok v
an to
epas
sing
wee
s op
di
e ke
nnis
en
begr
ip v
an o
nder
soek
e.
• E
en P
rakt
iese
taak
• Ve
rwys
na
die
lys
van
vaar
digh
ede
onde
r Spe
sifie
ke D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
57KABV
KW
AR
TAA
L 2
Ken
nisa
rea
1: L
ewe
op d
ie m
olek
ulêr
e-, s
ellu
lêre
- en
wee
fsel
vlak
(ver
volg
), en
Ken
nisa
rea
4: D
iver
site
it, v
eran
derin
g en
kon
tinuï
teit
Lew
e be
staa
n in
ʼn v
ersk
eide
nhei
d vo
rms
van
lew
e en
dit
is in
die
stu
die
van
DN
S/D
NA
, gen
etik
a en
oor
geër
fde
eien
skap
pe w
at d
ie le
we
op d
ie m
olek
ulêr
e vl
ak a
ansl
uit b
y ke
nnis
area
4:
Div
ersi
teit,
ver
ande
ring
en k
ontin
uïte
it. T
en e
inde
spe
sies
, spe
siev
orm
ing,
bio
dive
rsite
it en
ver
ande
ring
te v
erst
aan ,
is d
it no
odsa
aklik
om
te v
erst
aan
hoe
DN
S/D
NA
en c
hrom
osom
e ko
ntin
uïte
it en
ver
ande
ring
vero
orsa
ak.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
4 w
eke
(16
uur)
Gen
etik
a en
oo
rerflikheid
•G
ene:
Dom
inan
te e
n re
sess
iew
e ge
ne e
n al
lele
N
oem
van
Men
del,
die
vade
r van
gen
etik
a
Oor
erw
ing
en v
aria
sie
- M
onoh
ibrie
dkru
isin
gs: f
enot
ipe
en g
enot
ipe,
ho
mos
igot
ies
en h
eter
osig
otie
s (s
uiw
er
gete
el e
n hi
brie
de),
voor
beel
de v
an v
olle
dige
, on
volle
dige
/ged
eelte
like
dom
inan
sie
en k
o-do
min
ansi
e;
- D
ihib
riedk
ruis
ings
: fen
otip
es e
n ge
notip
es.
•G
esla
gsch
rom
osom
e
Ges
lags
geko
ppel
de a
llele
; ges
lags
geko
ppel
de s
iekt
es
• M
utas
ies
- sk
adel
ose
en s
kade
like
mut
asie
s: v
oorb
eeld
e va
n si
ekte
s, a
fwyk
ings
; gee
nmut
asie
s en
ch
rom
osoo
mm
utas
ies;
- nu
ttige
mut
asie
s, s
kake
l met
nat
uurli
ke s
elek
sie
• G
enet
iese
man
ipul
asie
: sta
mse
lnav
orsi
ng, g
enet
ies
gem
odifi
seer
de o
rgan
ism
es, b
iote
gnol
ogie
en
klon
ing.
• N
oem
mito
chon
dria
le D
NS
/DN
A en
die
ops
porin
g va
n ge
netie
se s
kake
ls
• Va
ders
kapt
oets
e en
DN
S/D
NA
ving
eraf
druk
ke
(fore
nsie
se o
nder
soek
e)
Los
gene
tiese
pro
blem
e op
:
• M
onoh
ibrie
dkru
isin
gs
• D
ihib
riedk
ruis
ings
• Vo
lledi
ge- e
n on
volle
dige
dom
inan
sie
• B
loed
groe
pe
• G
esla
gsch
rom
osom
e en
ges
lags
geko
ppel
de
siek
tes,
bv.
hem
ofilie
en
kleu
rblin
dhei
d
• G
enet
iese
afs
tam
mel
inge
• H
andb
oeke
• N
asla
anbo
eke
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
58 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 2
Ken
nisa
rea
2: L
ewen
spro
sess
e in
pla
nte
en d
iere
(ver
volg
)
Dit
gaan
voo
rt m
et d
ie o
nder
soek
na
man
iere
waa
rop
dier
e en
pla
nte
in s
taat
is o
m te
reag
eer o
p hu
l om
gew
ings
om
sod
oend
e hu
l oor
lew
ing
te v
erse
ker
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
4 w
eke
(16
uur)
Rea
ksie
s op
di
e om
gew
ing:
M
ense
•M
ense
het
twee
ste
lsel
s: s
enuw
ees
en h
orm
one
wat
hul
le in
sta
at s
tel o
m te
reag
eer o
p di
e om
gew
ing.
•M
ensl
ike
senu
wee
stel
sel
Rea
ksie
s op
stim
uli i
n hu
l om
gew
ing.
- S
entr
ale
senu
wee
stel
sel:
Bre
in: b
rein
vlie
se
vir b
eske
rmin
g, li
ggin
g en
funk
sies
van
die
se
rebr
um, s
ereb
ellu
m, c
orpu
s ca
llosu
m,
med
ulla
obl
onga
ta, r
ugm
urg
- Pe
rifer
e se
nuw
eest
else
l: sl
egs
liggi
ng e
n fu
nksi
es
- O
uton
ome
senu
wee
stel
sel:
sleg
s lig
ging
en
funk
sies
- Se
nuw
ees:
Struktuurvanʼnsenuw
ee:
Sen
uwee
wee
fsel
: stru
ktuu
r van
sen
sorie
se
neur
on e
n m
otor
iese
neu
ron
- Refleksboo
g: s
trukt
uur,
funk
sie
en b
etek
enis
va
n ʼn
een
voud
ige
refle
ksbo
og. B
elan
grik
heid
va
n si
naps
e
•A
fwyk
ings
: Alz
heim
er s
e si
ekte
en
veel
vuld
ige
skle
rose
•B
eser
ings
: Bre
in- e
n sp
inal
e sk
ade.
Noe
m
stam
seln
avor
sing
en
die
moo
ntlik
heid
van
die
he
rste
l van
bes
erin
gs.
•Ef
fek
van
dwel
ms:
Dag
ga, h
eroï
en, e
csta
cy, t
ik,
ens.
(Ver
bind
met
gra
ad 1
1)
• M
odel
van
die
bre
in o
f ʼn
skaa
p se
bre
in o
m d
ie
stre
ke v
an d
ie b
rein
waa
r te
neem
.
Iden
tifise
er d
ie s
ereb
rum
, ser
ebel
lum
en
rugm
urg
• B
estu
deer
ʼn d
eurs
nit v
an d
ie ru
gmur
g om
die
wit-
en
gry
ssto
f waa
r te
neem
.
• O
ntw
erp
ʼn o
nder
soek
om
die
reak
siet
yd v
an
vers
kille
nde
leer
ders
op
ʼn s
timul
us v
as te
ste
l. Te
ken
die
resu
ltate
aan
en
bere
ken
die
gem
idde
lde
tyd.
Ber
eken
die
afs
tand
wat
ʼn m
otor
sal
bew
eeg
voor
dat d
it st
op, w
at te
en 1
00 k
m p
er u
ur b
ewee
g,
teen
die
gem
idde
lde
reak
siet
yd. P
as h
ierd
ie k
enni
s to
e op
vei
lige
best
uur:
volg
afst
ande
.
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• S
kalp
el o
f lem
met
jie
• M
odel
le v
an:
oog
oor
brei
n
• S
kaap
sked
el in
die
hel
fte
gesa
ag o
m d
ie b
rein
blo
ot
te s
tel (
kry
by d
ie s
lagh
uis)
• Ver
kry
deur
gesa
agde
w
erw
els
van
die
slag
ter o
m
die
rugm
urg
aan
te to
on.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
59KABV
KW
AR
TAA
L 2
Tota
al:
8 w
eke
(32
uur)
•R
esep
tore
Waa
rnem
ing
van
ʼn v
ersk
eide
nhei
d va
n st
imul
i: lig
, kla
nk, a
anra
king
, tem
pera
tuur
, dru
k, p
yn e
n ch
emie
se s
tow
we
(sm
aak
en re
uk).
Bes
onde
rhed
e va
n sl
egs
die
stru
ktuu
r van
die
oog
en
oor:
- M
ensl
ike
oog:
stru
ktuu
r en
funk
sion
erin
g,
bino
kulê
re v
isie
, akk
omm
odas
ie, p
upilr
eflek
s
- B
ysie
ndhe
id, v
ersi
endh
eid,
ast
igm
atis
me,
ka
tara
kte
(kor
t ver
duid
elik
ings
met
beh
ulp
van
diag
ram
me)
- M
ensl
ike
oor:
stru
ktuu
r en
funk
sion
erin
g:
geho
or e
n ba
lans
- G
ehoo
rgeb
reke
: doo
fhei
d, m
idde
loor
-infe
ksie
, dr
eine
rings
buis
ies
• D
isse
ktee
r die
oog
van
ʼn s
kaap
of v
ark.
Nee
m d
ie
vers
kille
nde
stre
ke w
aar.
Wer
kkaa
rt m
et in
stru
ksie
s vi
r die
dis
seks
ie. W
aarn
emin
g va
n di
e be
lang
rikst
e de
le.
• S
kaap
oë o
f var
koë
by d
ie
slag
huis
gek
ry
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
• H
alfja
ar e
ksam
en(2
½ u
re) o
f kon
trole
toet
s
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (In
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id v
an s
trate
gieë
en
gepa
ste
vorm
s va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
telle
ens
.
Verw
ys
na
die
vers
keid
enhe
id
vaar
digh
ede
wat
no
em w
ord
onde
r S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
. N
eem
ke
nnis
dat
ken
nis
oor
en d
ie v
erst
aan
van
onde
rsoe
ke
en
prak
tiese
w
erk
ook
geas
sess
eer
moe
t w
ord
in
wer
kska
arte
, ver
slae
, hui
swer
kakt
iwite
ite e
n to
etse
. Die
ko
gniti
ewe
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
gen
oem
wor
d sa
l ook
van
toep
assi
ng w
ees
op
die
kenn
is e
n be
grip
van
ond
erso
eke.
• E
en P
rakt
iese
taak
• Ve
rwys
na
die
lys
van
vaar
digh
ede
onde
r Spe
sifie
ke D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
60 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
Ken
nisa
rea
2: L
ewen
spro
sess
e in
pla
nte
en d
iere
(ver
volg
)
Dit
gaan
voo
rt m
et d
ie o
nder
soek
na
man
iere
waa
rop
dier
e en
pla
nte
in s
taat
is o
m te
reag
eer o
p hu
l om
gew
ings
om
sod
oend
e hu
l oor
lew
ing
te v
erse
ker
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
1½ w
eke
(6 u
ur)
Men
slik
e en
dokr
iene
st
else
l
•En
dokr
iene
klie
re
Voor
kom
s in
die
ligg
aam
, hor
mon
e w
at a
fges
kei w
ord.
Fu
nski
es v
an d
ie h
orm
one
van
die
volg
ende
klie
re:
- H
ipot
alam
us: A
DH
- P
ituïtê
re k
lier:
TSH
, FS
H, L
H, p
rola
ktie
n,
groe
ihor
moo
n (v
erbi
nd m
et v
oortp
lant
ing)
- Sk
ildkl
ier:
tirok
sien
- Pa
nkre
as: i
nsul
ien,
glu
kago
n
- B
ynie
r: ad
rena
lien,
ald
oste
roon
- G
onad
es: e
stro
geen
, pro
gest
eroo
n en
te
stos
tero
on (v
erbi
nd m
et v
oortp
lant
ing)
Voor
beel
de v
an n
egat
iew
e te
rugv
oerm
egan
ism
es: T
SH
en
tiro
ksie
n, in
sulie
n en
glu
kago
n, d
iabe
tes.
• D
oen
navo
rsin
g oo
r geb
reks
iekt
es w
at o
ntst
aan
a.g.
v. o
or- e
n on
dera
fske
idin
g va
n te
n m
inst
e ee
n ho
rmoo
n. V
ersk
illen
de le
erde
rs m
oet v
ersk
illen
de
horm
one
navo
rs. K
ort g
eskr
ewe
vers
lae
moe
t ge
lew
er w
ord.
• H
andb
oeke
• Ta
belle
• Fo
to’s
van
reus
egro
ei,
dwer
ggro
ei, e
n
pers
one
wat
ly a
an:
hipo
tireo
se
en h
iper
tireo
se
1 w
eek
(4 u
ur)
Hom
eost
ase
in
die
men
s•
Hom
eost
ase
Die
pro
ses
van
die
hand
haw
ing
van
ʼn k
onst
ante
, op
timal
e in
tern
e om
gew
ing:
- ne
gatie
we
teru
gvoe
r: gl
ukos
e,
kool
stof
diok
sied
, wat
er e
n so
ute;
- te
rmor
egul
erin
g: A
anpa
ssin
g va
n m
ensl
ike
vel,
swee
t, va
sodi
lata
sie,
vas
okon
strik
sie.
• K
yk n
a vo
orbe
reid
e m
ikro
skoo
psky
fies
van
ʼn s
nit
deur
die
men
slik
e ve
l of g
ebru
ik ʼn
mik
rogr
aaf o
f m
odel
. Ide
ntifi
seer
die
bel
angr
ikst
e ke
nmer
ke.
• H
andb
oeke
• Vo
orbe
reid
e m
ikro
skoo
ppla
atjie
s of M
ikro
graw
e
of m
odel
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
61KABV
KW
AR
TAA
L 3
1 w
eek
(4 u
ur)
Rea
ksie
op
die
omge
win
g:
Plan
te
•Pl
anth
orm
one:
Die
alg
emen
e fu
nksi
es v
an
ouks
iene
, gib
bere
llien
e, a
bsis
sien
suur
.
Onk
ruid
behe
er d
eur d
ie g
ebru
ik v
an g
roei
horm
one.
•G
eotr
opis
me
en fo
totr
opis
me
Gro
eibe
heer
deu
r ouk
sien
e.
•Pl
ant v
erde
digi
ngsm
egan
ism
es
Che
mik
alie
ë, d
orin
gs.
• O
ntw
erp
onde
rsoe
ke o
m g
eotro
pism
e en
fo
totro
pism
e te
illu
stre
er. I
dent
ifise
er d
ie
vera
nder
likes
en
beve
el m
anie
re a
an o
m d
ie
vera
nder
likes
te b
ehee
r. R
ekor
deer
en
inte
rpre
teer
di
e re
sulta
te.
• H
andb
oeke
• G
eski
kte
toer
ustin
g:
Geo
tropi
sme
en fo
totro
pism
e ek
sper
imen
te
• In
dien
bes
kikb
aar,
moe
t ʼn
klin
osta
at g
ebru
ik w
ord
• S
aaili
nge
Ken
nisa
rea
4: D
iver
site
it, v
eran
derin
g en
kon
tinuï
teit
(ver
volg
):
Dit
is n
odig
om
ʼn d
uide
like
begr
ip te
hê
van
die
wer
k w
at v
roeë
r in
die
jaar
ged
oen
is o
or D
NS
/DN
A, g
enet
ika
en o
orer
win
g –
dit s
al h
elp
om d
ie k
onse
p va
n ve
rand
erin
g, n
atuu
rlike
se
leks
ie e
n ev
olus
ie te
ver
staa
n. H
ierd
ie k
enni
sstri
ng w
ord
uitg
ebre
i deu
r die
bes
tude
ring
van
die
meg
anis
mes
van
evo
lusi
e en
spe
sifie
k di
e ev
olus
ie v
an d
ie m
ens
in A
frika
.
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
2 w
eke
(8 u
re)
Evol
usie
deu
r N
atuu
rlike
Se
leks
ie
•O
orsp
rong
van
idee
s oo
r die
oor
spro
ng
Vers
kille
nde
soor
te b
ewys
e: fo
ssie
lreko
rd (v
erw
ys n
a gr
aad
10),
mod
ifika
sie
deur
afs
tam
mel
ing,
bio
geog
rafie
(v
erw
ys n
a gr
aad
10),
gene
tika
(gra
ad 1
2) e
n an
der
vorm
e va
n be
wys
e:
- Ve
rski
l tus
sen
hipo
tese
en
teor
ie, e
n
- K
ort o
orsi
g va
n di
e ge
skie
deni
s va
n di
e ve
rski
llend
e te
orie
ë va
n on
twik
kelin
g:
Lam
arck
ism
e, D
arw
inis
me
en ‘G
epun
te’
Ew
ewig
.
•K
unsm
atig
e se
leks
ie: E
EN
voo
rbee
ld v
an ʼn
mak
di
er e
n E
EN
voo
rbee
ld v
an ’n
gew
assp
esie
•D
arw
in s
e te
orie
van
evo
lusi
e de
ur n
atuu
rlike
se
leks
ie
• E
volu
sie
(ver
ande
ring)
deu
r mid
del v
an n
atuu
rlike
se
leks
ie (v
erbi
nd m
et G
enet
ika)
: han
g af
van
va
riasi
e/ge
enpo
el v
an o
orge
ërfd
e ei
ensk
appe
, en
die
prod
uksi
e va
n m
eer a
fsta
mel
inge
as
wat
nod
ig
is. V
eran
derin
ge in
die
om
gew
ing.
Dru
k le
i tot
ui
twis
sing
of s
ukse
svol
le a
anpa
ssin
g. D
eurlo
pend
e en
dis
kont
inue
var
iasi
e.
• K
lasd
ebat
en
besp
reki
ng.
• D
emon
stre
er n
atuu
rlike
sel
eksi
e de
ur s
pele
tjies
,bv.
ka
moe
flerin
g
• D
oen
navo
rsin
g oo
r een
voo
rbee
ld v
an k
unsm
atig
e se
leks
ie. B
ied
bevi
ndin
ge in
ʼn v
ersl
ag a
an.
• H
andb
oeke
• N
asla
anbr
onne
.
• B
iogr
afie
van
Dar
win
(in
dien
moo
ntlik
en
indi
en
ʼn le
erde
r bel
angs
telli
ng
toon
)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
62 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
•Vo
rmin
g/ve
rsky
ning
van
nuw
e sp
esie
s
Spe
sias
ie; K
onse
p va
n bi
olog
iese
spe
sies
. Int
elin
g pr
odus
eer l
ewen
svat
bare
afs
tam
mel
inge
in ʼn
sp
esie
.
EE
N v
oorb
eeld
van
spe
sias
ie a
s ge
volg
van
ge
ogra
fiese
isol
asie
(Gal
apag
os-v
inke
, Gal
ápag
os-
skilp
aaie
, soo
gdie
re o
f pla
nte
op v
ersk
illen
de
land
mas
sas,
bv,
kre
met
artb
ome
in A
frika
en
Mad
agas
kar,
prot
eas
in S
uid-
Afri
ka e
n A
ustra
lië).
•M
egan
ism
es v
ir re
prod
uktie
we
isol
asie
Inle
idin
g to
t enk
ele
voor
beel
de:
- br
oei o
p ve
rski
llend
e ty
e va
n di
e ja
ar;
- sp
esie
spes
ifiek
e ho
fmak
ery;
- aa
npas
sing
vir
vers
kille
nde
best
uiw
ers
(pla
nte)
;
- vo
orko
min
g va
n be
vrug
ting;
- on
vrug
bare
nak
omel
inge
in k
ruis
-spe
sieh
i-br
iede
.
•Ev
olus
ie in
die
hui
dige
tyd
Voor
beel
de v
an n
atuu
rlike
sel
eksi
e en
evo
lusi
e,
bv. w
eers
tand
teen
inse
kdod
ers
in in
sekt
e, s
naw
el-
en li
ggaa
msg
root
te v
an d
ie G
alap
agos
-vin
ke,
wee
rsta
nd te
en a
ntib
iotik
a in
ver
skei
e ba
kter
ieë
(TB
), M
IV-w
eers
tand
teen
ant
i-ret
rovi
rale
mid
dels
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
63KABV
KW
AR
TAA
L 3
2 w
eke
(8 u
ur)
Tota
al:
7½ w
eke
(30
uur)
•B
ewys
e va
n ge
mee
nska
plik
e vo
orou
ers
vir
lew
ende
hom
inie
de, i
nslu
itend
die
men
s: A
nato
-m
iese
ver
skill
e en
oor
eenk
omst
e tu
ssen
Afri
ka-a
pe
en m
ense
:
- Fo
ssie
lbew
yse:
ker
nken
mer
ke: t
wee
voet
ig-
heid
(rug
graa
t en
bekk
engo
rdel
), br
eing
root
te,
tand
e (g
ebit)
, pro
gnat
ism
e en
vor
m v
an d
ie
verh
emel
te, k
rani
ale
en w
enkb
rou-
boë.
Die
aan
-ta
l fos
siel
e w
at g
evin
d is
(dit
is b
elan
grik
om
te
wee
t dat
dui
send
e fo
ssie
lfrag
men
te g
evin
d is
).
- G
enet
iese
bew
yse:
mito
chon
dria
le D
NS
/DN
A
- K
ultu
rele
get
uien
is: g
eree
dska
p.
•U
it A
frik
a-hi
pote
se
Bew
yse
van
die
Afri
ka-o
orsp
rong
vir
alle
mod
erne
m
ense
: gen
etie
se s
kake
ls, m
itoch
ondr
iale
DN
S/D
NA
:
- S
keur
valle
i-fos
siel
terr
eine
in O
os-A
frika
(Ken
ia
en T
anza
nië)
en
in E
thio
pië.
Wet
ensk
aplik
es b
v.
Joha
nsen
en
Whi
te, d
ie L
eaky
-fam
ilie
- Fo
ssie
le o
ntde
k by
hie
rdie
terr
eine
: Ard
ip-
ithec
us, A
ustra
lopi
thec
us, H
omo
- Fo
ssie
lterr
eine
in S
uid-
Afri
ka: f
ossi
ele
ontd
ek b
y hi
erdi
e te
rrei
ne: A
ustra
lopi
thec
us e
n H
omo
•Pl
akka
ataa
nbie
ding
Dui
die
drie
gro
ot fa
ses
in d
ie h
omin
ied-
evol
usie
van
6
mjg
tot o
p he
de, a
an:
- A
rdip
ithec
us (E
thio
pië)
- A
ustra
lopi
thec
us (O
os-e
n S
uid-
Afri
ka)
- H
omo
(ver
skill
ende
ple
kke)
Die
kaa
rt/ty
dlyn
moe
t die
dia
gnos
tiese
ken
mer
ke e
n di
e be
nade
rde
tye
van
die
voor
beel
de v
an d
ie d
rie
groo
t gen
era
wat
bes
taan
het
, aan
dui .
Dit
is n
ie n
odig
om
die
ver
wan
tska
ppe
tuss
en d
ie g
ener
a te
wys
ni
e. (W
eten
skap
likes
kan
die
ver
wan
tska
ppe
ande
rs
inte
rpre
teer
soo
s nu
we
bew
yse
gevi
nd w
ord)
of (sie
n K
war
taal
4)
• H
andb
oeke
• K
oera
ntar
tikel
s (b
v. d
ie
ontd
ekki
ng v
an S
edib
a)
• D
VD
’s in
dien
moo
ntlik
• K
aarte
, pre
nte
en fo
to’s
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
64 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
KW
AR
TAA
L 3
Ass
esse
ring
• E
en fo
rmel
e aa
nget
eken
de k
last
oets
• R
ekor
deks
amen
: 2 x
2½
uur
• E
en P
roje
k/O
pdra
g
• A
sses
serin
g vi
r lee
r (In
form
ele)
: geb
ruik
ʼn
vers
keid
enhe
id s
trate
gieë
en
gepa
ste
vorm
s va
n as
sess
erin
g in
toet
se, h
uisw
erk,
wer
kkaa
rte,
vers
lae,
ops
omm
ings
, ops
tel e
ns.
Verw
ys
na
die
vers
keid
enhe
id
vaar
digh
ede
wat
no
em w
ord
onde
r S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
. N
eem
ke
nnis
dat
ken
nis
oor
en d
ie v
erst
aan
van
onde
rsoe
ke
en
prak
tiese
w
erk
ook
geas
sess
eer
moe
t w
ord
in
wer
kska
arte
, ver
slae
, hui
swer
kakt
iwite
ite e
n to
etse
. Die
ko
gniti
ewe
vaar
digh
ede
wat
ond
er S
pesi
fieke
Doe
lwitt
e 1
en 3
gen
oem
wor
d, s
al o
ok v
an to
epas
sing
wee
s op
di
e ke
nnis
en
begr
ip v
an o
nder
soek
e.
• E
en P
rakt
iese
taak
• Ve
rwys
na
die
lys
van
vaar
digh
ede
onde
r Spe
sifie
ke D
oel 2
.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
65KABV
KW
AR
TAA
L 4
Ken
nisa
rea
4: D
iver
site
it, v
eran
derin
g en
kon
tinuï
teit
Tyd
Ond
erw
erp
Inho
udO
nder
soek
eB
ronn
e
2 w
eke
(8 u
re)
2 w
eke
(8 u
re)
Tota
al:
4 w
eke
(16
ure)
Men
slik
e Ev
olus
ie
(ver
volg
)
•D
ie b
elan
grik
heid
van
die
Wie
g va
n di
e M
ensd
om:
- D
ie b
elan
grik
ste
foss
ielte
rrei
ne in
Sui
d-A
frik
a, b
yvoo
rbee
ld,T
aung
, Ste
rkfo
ntei
n-,
Kro
mdr
aai,
Sw
artk
rans
, Mal
apa,
Plo
vers
mee
r, G
lady
sval
e, M
akap
ansg
at, F
loris
bad,
Bor
der
Cav
e, B
lom
bos:
bew
yse
en e
volu
sion
êre
tend
ense
van
af h
ierd
ie te
rrei
ne (v
erw
ys n
a fo
ssie
ldat
erin
g va
n gr
aad
10).
Ten
min
ste
twee
voo
rbee
lde
moe
t bes
tude
er w
ord
om d
ie
evol
usio
nêre
tend
ense
te s
ien.
Noe
m w
eten
skap
likes
, soo
s D
art,
Bro
ome,
Tob
ias,
B
rain
, Ron
Cla
rk, B
erge
r, K
eyse
r en
ande
r.
• A
ltern
atie
we
vir e
volu
sie:
- Ve
rski
llend
e ku
lture
le e
n re
ligie
use
verk
larin
gs
vir d
ie o
ntst
aan
en o
ntw
ikke
ling
van
lew
e op
aa
rde.
- K
reas
ioni
sme;
- In
telli
gent
e O
ntw
erp;
- Li
tera
lism
e;
- Te
ïstie
se e
volu
sie
• D
oen
hers
ieni
ng o
or s
pesi
fiek
(maa
r nie
bep
erk
tot)
graa
d 11
wer
k w
at g
eass
esse
er w
ord
in d
ie N
asio
n-al
e S
enio
rser
tifika
at-e
ksam
en.
• P
lakk
aata
anbi
edin
g: D
ui o
p ʼn
kaar
t/tyd
slyn
di
e ve
rand
erin
ge in
die
evo
lusi
e va
n di
e ge
nus
Hom
o aa
n. D
ie k
aart/
tyds
lyn
moe
t wys
waa
r die
ve
rski
llend
e fo
ssie
le g
evin
d is
en
die
bena
derd
e ty
d da
t die
ges
elek
teer
de v
oorb
eeld
e be
staa
n he
t. D
ie m
ees
bedu
iden
de k
enm
erke
van
elk
e so
ort v
an
foss
iel (
genu
s en
spe
sie)
moe
t aan
gedu
i wor
d om
di
e ve
rski
l tus
sen
hulle
te il
lust
reer
.
• D
oen
navo
rsin
g en
bes
pree
k di
e in
ligtin
g oo
r die
ve
rski
llend
e ve
rkla
rings
: kul
ture
le o
f god
sdie
nstig
e ve
rdui
delik
ings
.
Assesserin
g:2x2½uureksam
en:V
raestel1enVraestel2(O
nderwerpewordgespesifiseer)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
66 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
AFDELING 4
ASSESSERING
4.1 Inleiding
Assessering is ʼn deurlopende, beplande proses van identifisering, versameling en interpretasie van inligting oor leerders se prestasie, deur die gebruik van verskillende vorme van assessering. Dit behels vier stappe: om bewyse van prestasie te genereer en te versamel, evaluering van hierdie getuienis, die rekordering van die bevindinge en die gebruik van hierdie inligting om te verstaan en om sodoende die leerders met ontwikkeling te help om die proses van leer en onderrig te verbeter.
Assessering moet beide informeel (assessering vir leer) en formeel (assessering van leer) wees. In beide gevalle, moet gereelde terugvoering aan die leerders gegee word om hul leerervaring te verbeter.
Assessering is ʼn proses wat individuele leerders se bemeestering van kennis (inhoud, konsepte en vaardighede) in ʼn vak meet deur die insameling, analisering en interpretasie van data en inligting wat verkry is uit hierdie proses, om:
• die onderwyser in staat stel om ʼn betroubare oordeel te vel oor ʼn leerder se vordering;
• leerders in te lig oor hul sterk punte, swak punte en vordering, en
• onderwysers, ouers en ander belanghebbendes te help om besluite te maak or die leerproses en die vordering van die leerders.
Assessering moet getoets word teen die inhoud en die beoogde doelwitte wat vir Lewenswetenskappe gespesifiseer is en dit is belangrik dat daar deur die loop van die jaartydens informele en formele assessering verseker word dat:
• al die vakinhoud gedek word;
• die volle spektrum van vaardighede ingesluit is, en
• verskillende vorme van assessering gebruik word.
4.2 Informele assessering of daaglikse assessering
Assessering vir leer se doel is om voortdurend inligting in te samel oor leerders se prestasie wat gebruik kan word om hul leer te verbeter.
Informele assessering is ʼn daaglikse monitering van leerders se vordering. Dit word gedoen deur middel van waarnemings, besprekings, praktiese demonstrasies, leerder-onderwyserkonferensies, informele klaskamerinteraksies, ens. Informele assessering kan so eenvoudig wees as om te stop gedurende die les en leerders waar te neem of om hul leervordering te bespreek. Informele assessering moet gebruik word om terugvoer te gee aan die leerders en om beplanning vir onderrig toe te lig, maar dit hoef nie aangeteken te word nie. Dit moet nie gesien word as apart van leeraktiwiteite wat in die klaskamer plaasvind nie. Leerders of onderwysers kan hierdie assesseringstake nasien.
Self-en portuurassessering behels dat die aktiewe deelname van die leerders geassesseer word. Dit is belangrik aangesien dit leerders toelaat om te leer uit en te besin oor hulle eie prestasie. Die resultate van die informele
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
67KABV
daaglikse assesseringstake word nie formeel aangeteken nie, tensy die onderwyser verkies om dit te doen. Die resultate van daaglikse assesseringstake word nie in ag geneem vir bevordering of sertifisering nie.
Informele, deurlopende assesserings moet gebruik word om die verkryging van kennis en vaardighede te struktureer en moet ʼn voorloper tot ʼn formele taak in die Assesseringsprogram wees.
4.3 Formele Assessering
GradeFormele skoolgebaseerde
assesseringsEinde-van-die-jaar-eksamens
R – 3 100% n.v.t.
4 – 6 75% 25%
7 – 9 40% 60%
10 en 11 25% insluitend van ʼn halfjaar-eksamen 75%
1225% insluitend van ʼn halfjaar-en
rekordeksamenEksterne eksamen: 75%
Alle assesseringstake wat deel vorm van ʼn formele program van assessering vir die jaar, word beskou as ʼn formele assessering. Formele assesseringstake word gemerk en formeel aangeteken deur die onderwyser vir bevordering en sertifiseringsdoeleindes. Alle formele assesseringstake is onderhewig aan moderering om te verseker dat toepaslike standaarde gehandhaaf word.
Formele assessering gee onderwysers ʼn sistematiese manier om te evalueer hoe goed leerders vorder in ʼn graad en in ʼn bepaalde vak. Voorbeelde van formele assessering sluit in toetse, eksamens, praktiese take, projekte, mondelinge voordragte, demonstrasies en optredes. Formele assesseringstake vorm deel van ʼn jaarlange formele assesseringsprogram in elke graad en vak.
Die kognitiewe eise in assessering moet gepas wees vir die ouderdom en ontwikkelingsvlak van die leerders in die graad. Assessering in Lewenswetenskappe moet voorsiening maak vir ʼn reeks van kognitiewe vlakke en vermoëns van die leerders. Die assesseringstake moet omsigtig ontwerp word om die inhoud van die vak asook die verskeidenheid van vaardighede en die kognitiewe vlakke wat in die spesifieke doelwitte geïdentifiseer is, te dek. Die ontwerp van assesseringstake moet dus verseker dat die volle omvang van die inhoud en vaardighede binne die graad en fase geassesseer word. Die spesifieke doelwitte, onderwerpe, inhoud en omvang van vaardighede in die vak moet gebruik word om die beplanning en ontwikkeling van die assesserings toe te lig.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
68 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
Kognitiewe Gewigstoekenning vir die assessering van die inhoud in graad 10, 11 en 12
Kennis van Wetenskap
Verstaan van Wetenskap
Toepassing van Wetenskaplike
kennis
Evaluering, analisering en
sintetisering van wetenskaplike
kennis
% 40% 25% 20% 15%
Voorbeelde van bruikbare werkwoorde
• Stel
• Noem
• Benoem
• Maak ʼn lys van
• Definieer
• Beskryf en ander
• Verduidelik
• Vergelyk
• Herrangskik
• Gee ʼn voorbeeld van
• Illustreer
• Bereken
• Maak ʼn veralgemening en ander
• Voorspel
• Pas toe
• Gebruik kennis
• Demonstreer
• Los op
• Implementeer
• Beoordeel en ander
• Kies
• Onderskei
• Ontleed
• Maak ʼn afleiding
• Stel ʼn rede
• Bespreek
• Kategoriseer en ander
Let wel: ʼn Enkele, formele klastoets per kwartaal sal nie noodwendig die akkuraatste en betroubaarste getuienis van elke leerder se prestasie wees nie. Sover moontlik, moet onderwysers probeer om leerders meer as een toets per kwartaal te laat skryf ten einde ʼn beter prentjie van hul vermoëns te kry. Een formele toets per kwartaal is die minimum aantal wat aangeteken moet word.
Die vereistes (aantal en aard van die take) vir Lewenswetenskappe word hieronder aangedui:
4.4 Assesseringsvereistes vir Lewenswetenskappe
4.4.1 Graad 10
Die program van assessering is ontwerp om formele assesseringstake te versprei oor die kwartaal in al die vakke.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
69KABV
GRAAD 10
FORMELE ASSESSERINGSPROGRAM
FORMELE, OPGETEKENDE, SKOOLGEBASEERDE ASSESSERINGSEINDE-VAN-DIE-JAAR – INTERNE
EKSAMEN 75%
Inhoud PraktiesTwee Geskrewe
Eksamens (2½ ure + 2½ ure
Praktiese Eksamen (1 uur)
• Vier toetse (minimum van 50 punte elk)
• Een halfjaar-eksamen (2 ½ uur 150 punte)
• Een projek/opdrag (kan gedoen word in enige kwartaal: 100 punte in die vierde kwartaal)
• Vaardighede word genoem onder spesifieke doelwitte 1 en 3
ʼn Seleksie van drie verteenwoordigende praktiese take, wat betrekking het op die verskeidenheid van vaardighede, moet gemerk word en aangeteken word. (Die punte wat toegeken word vir ʼn praktiese taak moet wissel van 20 tot 40.)
Die verskeidenheid vaardighede word beskryf onder Spesifieke Doelwit 2.
Hierdie eksamen toets kennis oor die inhoud, konsepte en vaardighede van alle onderwerpe. Kennis van praktiese werk, sowel as sommige van die vaardighede wat verband hou met die praktiese werk moet geassesseer word in die skriftelike eksamen.
80% = 60 punte
Hierdie eksamen toets praktiese kennis en vaardighede.
Dit moet opgestel word deur elke onderwyser met inagneming van die hulpbronne wat beskikbaar is vir die praktiese eksamen.
20% = 15 punte
Skoolgebaseerde Assessering (Gedurende die jaar) 75
Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4
• Een toets
• Een gekose praktiese taak
• Een Toets
• Een gekose praktiese taak
• Halfjaar-eksamen
• Een Toets
• Een gekose praktiese taak
*Omgewingstud-ies: veldwerk
• Een Toets
• Een projek/Opdrag
25% 25% 25% 25%
Omgeskakel na 25% 75%
* Hierdie is ʼn voorbeeld van ʼn projek/opdrag.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
70 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
4.4.2 Graad 11
FORMELE ASSESSERINGSPROGRAM
FORMELE, OPGETEKENDE, SKOOLGEBASSEEDE ASSESSERINGSEINDE VAN DIE JAAR – INTERNE
EKSAMEN 75%
Inhoud PraktiesTwee Geskrewe Eksamens (2½ uur + 2½ uur
Praktiese Eksamen (1 uur)
• Vier toetse (minimum van 50 punte elk)
• Een halfjaar-eksamen (2 ½ uur 150 punte)
• Een projek/opdrag (kan gedoen word in enige kwartaal: 100 punte in die vierde kwartaal)
• Vaardighede word gelys onder spesifieke doelwitte 1 en 3
ʼn keuse van drie verteenwoordigende praktiese take, wat betrekking het op die verskeidenheid van vaardighede, moet gemerk word en aangeteken word. (Die punte wat toegeken word vir ʼn praktiese taak moet wissel van 20 tot 40.)
Die verskeidenheid van vaardighede word beskryf onder Spesifieke Doelwit 2.
Hierdie eksamen toets kennis oor die inhoud, konsepte en vaardighede van alle onderwerpe. Kennis van praktiese werk, sowel as sommige van die vaardighede wat verband hou met die praktiese werk moet geassesseer word in die skriftelike eksamen.
80% = 60 punte
Hierdie eksamen toets praktiese kennis en vaardighede.
Dit moet opgestel word deur elke onderwyser met inagneming van die hulpbronne wat beskikbaar is vir die praktiese eksamen.
20% = 15 punte
Skoolgebaseerde Assessering (Gedurende die jaar) 75
Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4
• Een toets
• Een gekose praktiese taak
• Een Toets
• Een gekose praktiese taak
• Halfjaar-eksa-men
• Een Toets
• Een gekose praktiese taak
*Omgewingstud-ies: veldwek
• Een Toets
• Een projek/Op-drag
25% 25% 25% 25%
Omgeskakel na 25% 75%
* Hierdie is ʼn voorbeeld van ʼn projek/opdrag.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
71KABV
4.4.3 Graad 12
FORMELE ASSESSERINGSPLAN
FORMELE, OPGETEKENDE, SKOOLGEBASEERDE ASSESSERINGSREKORD: EINDE-VAN-DIE-JAAR INTERNE EKSAMEN
50%
Inhoud PraktiesTwee geskrewe eksamens
(2½ uur + 2½ uur)
• Vier toetse (minimum van 50 punte elk)
• * ʼn Halfjaar-eksamen (2 ½ uur 150 punte) of kontrole toets
• Een rekordeksamen (2 x 2 ½ uur, 300 punte)
• Een projek/opdrag (kan gedoen word in enige kwartaal: 100 punte in kwartaal 3).
• Vaardighede word genoem onder Spesifieke Doelwitte 1 en 3
ʼn keuse van drie verteenwoordigende praktiese take, wat die verskeidenheid van vaardighede dek, moet gemerk en aangeteken word.(Die punte wat toegeken word vir ʼn praktiese taak moet wissel van 20 tot 40).
Die verskeidenheid van vaardighede word beskryf onder S pesifieke Doelwit 2.
Hierdie eksamen toets kennis oor die inhoud, konsepte en vaardighede van alle onderwerpe. Kennis van praktiese werk, sowel as sommige van die vaardighede wat verband hou met die praktiese werk moet geassesseer word in die skriftelike eksamen
Die rekord- (voorlopige) eksamen moet opgestel word oor die werk wat voltooi is in termyne 1, 2 en 3.
Skoolgebaseerde Assessering (Gedurende die jaar)
Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 en Kwartaal 4
• Een toets
• Een geselekteerde praktiese taak
• Een toets
• Een geselekteerde praktiese taak
• * Halfjaar-eksamen of kontroletoets
• Een toets
• Een geselekteerde praktiese taak (sal nie ingesluit word in jaarpunt)
Een projek/opdrag
* Omgewingstudies: veldwerk
33% 33% 33%
Omgeskakel na 50% 50%
* Let wel: Skole wat goed presteer (ʼn slaagsyfer bo 80% in die vorige jaar), kan kies om nie die halfjaar-eksamen te skryf nie
Let wel:
Die jaarpunt sal omgeskakel word na 25% en die eksterne eksamen sal 75% van die finale punt tel.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
72 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
4.5 DIE EINDE-VAN-DIE-JAAR-EKSAMEN
4.5.1 Graad 10
Die eksamen sal bestaan uit twee vraestelle van 2 ½ uur en 150 punte elk.
Die gewig en die beoordeling van die onderwerpe in Vraestel 1 en Vraestel 2 sal soos volg wees:
Vraestel 1
Onderwerp TydGewig
% PUNTE
T1:
• Chemie van Lewe
• Selle: Basiese eenheid van lewe
• Seldeling: Mitose
• Plant- en Dierweefsel
T2:
• Plant- en Dierweefsel
• Plantorgane (Blaar)
• Ondersteuning- en vervoerstelsels: Plante
• Ondersteuningstelsels: Diere
2½ weke
3 weke
2 weke
1 week
2 weke
½ weke3 weke3 weke
16
17
12
5 (50)
13
3
17
17 (50)
23
25
18
9
20
5
25
25
Totale 17 weke 100% 150
Vraestel 2
Onderwerp TydGewig
% Punte
T3:
• Vervoerstelsels in soogdiere
• Biosfeer tot Ekosisteme
T4:
• Biodiversiteit en Klassifikasie
• Geskiedenis van Lewe op Aarde
3 weke
6 weke
1 week
5 weke
20
40 (60)
7
33 (40)
30
60
10
50
TOTALE 15 weke 100% 150
Die gewig per onderwerp moet dien as ʼn riglyn vir onderwysers, geringe afwykings ten opsigte van die aantal punte wat toegeken word aan ̓ n onderwerp is aanvaarbaar. Die doel van die toekenning van persentasies is om te verseker dat alle onderwerpe gedek word volgens ongeveer die korrekte gewig.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
73KABV
4.5.2 Graad 11
Die eksamen sal bestaan uit twee vraestelle van 2 ½ uur en 150 punte elk. Die gewig en die beoordeling van die onderwerpe in Vraestel 1 en Vraestel 2 sal soos volg wees:
Vraestel 1
Onderwerp TydGewig
% Punte
T2:
• Energie-omskakelings om lewe te onderhou: Fotosintese
• Diere-voeding
• Energie-omskakeling: Respirasie
T3:
• Gaswisseling
• Ekskresie in die mens
• Populasie Ekologie
3 weke3 weke
1½ weke
2½ weke
2½ weke
4 weke
181810
15
15
24
272715
22
23
36
Totale 16½ weke 100% 150
Vraestel 2
Onderwerp TydGewig
% Punte
T 1:
• Biodiversiteit en klassifikasie van mikro-organismes
• Biodiversiteit in plante en reproduksie
• Biodiversiteit van diere
T4:
• Menslike impak op die omgewing: huidige krisisse
2 weke
3 weke
2 weke
7 weke
20
20
13
47
30
30
20
70
Totale 15 weke 100% 150
Die gewig per onderwerp moet dien as ʼn riglyn vir onderwysers, geringe afwykings ten opsigte van die aantal punte wat toegeken word aan ʼn onderwerp is aanvaarbaar.Die doel van die toekenning van persentasies is om te verseker dat alle onderwerpe gedek word in ongeveer die korrekte gewig.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
74 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
4.5.3 Graad 12
Die eksamen sal bestaan uit twee vraestelle van 2 ½ uur en 150 punte elk. Die gewig en die beoordeling van die onderwerpe in Vraestel 1 en Vraestel 2 sal wees soos volg:
Vraestel 1
Onderwerp Tyd Gewig
% Punte
T 1
• Meiose
• Voortplanting in Gewerl weldes
• Menslike voortplanting
T2
• Reaksie op die omgewing (mense)
T3
• Menslike endokriene stelsel
• Homeostase in die mens
• Reaksie op die omgewing (plante)
T4
• Menslike impak (Graad 11)
1 week
½ week
3 weke
4 weke
1½ weke
1 week
1 week
2½ weke
7
4
21
27
10
7
7
17
11
6
31
40
15
11
11
25
Totale 14½ weke 100% 150
Vraestel 2
Onderwerp Tyd Gewig
% Punte
T1
• DSN/DNA: Kode van Lewe
• Meiose
T2
• Genetika en oorerwing
T3
• Evolusie deur Natuurlike Seleksie
T3/T4
• Menslike evolusie
2½ weke
1 week
4 weke
3 weke
4 weke
19
7
30
15
29
27
12
45
23
43
Totale 13½ weke 100% 150
Die gewig per onderwerp moet slegs dien as ʼn riglyn vir onderwysers en eksaminatore en is ingesluit om te verseker dat alle onderwerpe voldoende gedek is in die eksamens. Die aantal punte per onderwerp in die eksamenvraestelle hoef nie noodwendig presies te wees volgens die gewig nie.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
75KABV
4.6 AANTEKENING EN RAPPORTERING
Aantekening is ʼn proses waarin die onderwyser die vlak van ʼn leerder se prestasie in ʼn spesifieke assesseringstaak opteken. Dit dui op die leerder se vordering ten opsigte van die bereiking van kennis, soos voorgeskryf in die Kurrikulum- en Assesseringsbeleid. Rekords van leerders se prestasie moet bewyse van die leerder se konseptuele progressie binne ʼn graad verskaf en haar of sy gereedheid om bevorder te word na die volgende graad. Rekords van leerderprestasie moet ook gebruik word om die vordering wat gemaak is deur onderwysers en leerders tydens die onderrig-en leerproses te verifieer.
Verslagdoening is ʼn proses van kommunikasie van die leerder se prestasie aan leerders, ouers, skole, en ander belanghebbendes. Leerderprestasie kan gerapporteer word op ̓n aantal maniere. Dit sluit rapporte, ouervergaderings, besoeke op skooldae, ouer-onderwyserkonferensies, telefoonoproepe, briewe, klas- of skool-nuusbriewe, ens. in. Vir alle grade, moet onderwysers leerders se prestasies rapporteer in persentasies langs die toepaslike vak. Die verskeie prestasievlakke en hul ooreenstemmende persentasie-velde word aangedui in die tabel hieronder.
Nota: Die sewepunt-skaal, moet duidelike beskrywings hê wat gedetailleerde inligting gee vir elke vlak. Onderwysers sal die werklike punte teenoor die taak opteken op ʼn puntestaat, en sal persentasies teenoor die vak op die leerder se rapport aandui.
Kodes en Persentasies vir verslagdoening in Grade R – 12
Prestasievlak Prestasiebeskrywings Persentasie
7 Uitmuntende prestasie 80 - 100
6 Verdienstelike prestasie 70 - 79
5 Beduidende prestasie 60 - 69
4 Voldoende prestasie 50 - 59
3 Matige prestasie 40 - 49
2 Basiese prestasie 30 - 39
1 Ontoereikende prestasie 0 - 29
Skole word versoek om kwartaallikse terugvoer te gee aan ouers aangaande die assesseringsprogram deur gebruik te maak van ̓ n formele verslaggewingsinstrument soos ̓ n rapport. Die skedule en die rapport moet die algemene vlak van ʼn leerder se prestasie aandui.
4.7 MODERERING VAN ASSESSERING
Moderering verwys na die proses wat verseker dat die assesseringstake regverdig, geldig en betroubaar is. Moderering moet op skool-en distriksvlak en, indien nodig, ook op provinsiale vlak geïmplementeer word. Omvattende en toepaslike modereringspraktyke moet in plek wees vir die gehalteversekering van alle vak-assesserings.
4.7.1 Grade 10 en 11
In grade 10 en 11 moet die Formele Skoolgebaseerde assessering en die Praktiese Assesseringstake deur die betrokke vakspesialiste op distriksvlak gemodereer word en, indien nodig, ook op provinsiale vlak in oorleg met die moderators van die skool. Moderering het vyf doelwitte:
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
76 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
• Eerstens, moet dit vasstel of die vakspesifieke inhoud en vaardighede voldoende gedek is.
• Tweedens moet die moderator verseker dat die verskillende kognitiewe vlakke weerspieël word in die assesserings.
• Derdens, dat die assessering en die nasien daarvan op ʼn aanvaarbare standaard en konsekwent is.
• Vierdens, om te verseker dat assessering in verskillende skole min of meer vergelykbaar is, terwyl erkenning gegee word aan die feit dat verskillende onderwysers verskillende standaarde het.
• Ten slotte, om gebiede waar die onderwyser verdere ondersteuning en ontwikkeling nodig het, te identifiseer en om die nodige ondersteuning te gee.
In grade 10 en 11 is daar geen verpligte nasionale moderering nie. Moderering is dus ʼn deurlopende proses en nie ʼn eenmalige, aan die einde-van-die-jaar-gebeurtenis nie.
4.7.2 Graad 12
Moderering verwys na die proses wat verseker dat die assesseringstake regverdig, geldig en betroubaar is. Moderering moet op skool- en distriksvlak en, indien nodig, ook op provinsiale vlak geïmplementeer word. Omvattende en toepaslike modereringspraktyke moet in plek wees vir die gehalteversekering van alle vak-assesserings.
4.7.2.1 Formele Assessering (Skoolgebaseerde assessering - SBA)
In graad 12 moet moderering op vier vlakke plaasvind:
• Skoolgebaseerde moderering en verifiëring van leerders se prestasies
Dit is daarop gemik om te verseker dat die assessering voldoen aan die vereistes in terme van inhoud, kognitiewe eise en vaardighede, dat die nasien konsekwent en regverdig is en dat die punte ʼn ware weerspieëling is van die leerders se prestasie in die assesserings. Dit sal die skool in staat stel om maklik probleme te identifiseer met betrekking tot die tempo, standaard en betroubaarheid van die assessering en om te verseker dat toepaslike ingrypings vroeg in plek gestel word. Dit is ʼn voortdurende proses.
• Moderering deur die vakadviseur
Dit is ook ʼn voortdurende proses. Vakadviseurs moet assessering modereer om vas te stel of:
- Vakspesifieke inhoud en vaardighede voldoende gedek is;
- Die voorgeskrewe aantal assesserings gedoen is;
- Die toepaslike kognitiewe eise weerspieël word in die assesserings;
- Die nasien op ʼn aanvaarbare standaard is en konsekwent is;
- Die assessering in verskillende skole vergelykbaar is, terwyl erken word dat verskillende onderwysers verskillend onderrig en assesseer.
Vakadviseurs moet onderwysers van die nodige leiding en ondersteuning voorsien sou enige tekortkominge geïdentifiseer word. Vroeë identifisering van tekortkominge en vroeë intervensies is noodsaaklik. Dit is daarom noodsaaklik dat die moderering op hierdie vlak deurlopend behoort te wees en nie ʼn eenmalige einde-van-die-jaar gebeurtenis nie.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
77KABV
• Moderering deur die provinsie
Moderering van die SBA op hierdie vlak is eenmalig en is verwant aan die gehalteversekeringsprosesse wat nodig is en gesamentlik ontwikkel word deur die Departement van Basiese Onderwys en Umalusi in terme van die nasionale beleid.
• Op ʼn nasionale vlak
Statistiese moderering van die leerders se prestasie in die Skoolgebaseerde Assessering is noodsaaklik om te verseker dat vergelykbaarheid van skole, distrikte en provinsies moontlik is.
Let daarop dat die assessering van praktiese werk in Graad 12, opgeneem is in die SBA (per kwartaal) en dat daar geen praktiese eksamen is nie. Dit is omdat skole nie almal dieselfde hulpbronne het nie en sommige leerders mag benadeel word as gevolg hiervan.
4.8 ALGEMEEN
Hierdie dokument moet saamgelees word met:
4.8.1 Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes vir die Nasionale Kurrikulumbeleid Graad R–12: en
4.8.2 Die beleidsdokument, Nasionale Protokol vir Assessering Graad R–12.
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
78 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
79KABV
LEWENSWETENSKAPPE GRAAD 10-12
80 KURRIKULUM EN ASSESSERING BELEIDSVERKLARING (KABV)