1

Myu Sha Lam Yan Karai MasaGa HpawMungkan nga yawng danghta hpe Karai Kasang hpan da ai re. Mungkan hta nga pra ai amyu baw sang yawng mung hpan da ai lam hte seng ai ni hkrai re. Shinggyim masha yawng gaw, hpan da ai lam hte seng ai akyu ara hpe hkam sha lu na ahkang lu nga ga ai. Rai tim, hpan da ai a manu hte chyeju hpring hpring hkam sha/la lu na matu gaw, Karai Kasang a chyeju hte sha hkam sha/la lu mai ai re. Dai ni, Chyurum Wunpawng Sha ni yawng mung, hpan da ai a manu hte chyeju hpring hpring hkam sha/la lu na matu, Karai Kasang myit du myit dik ai amyu tai nga ra na ga ai. Chyeju Hpring Ai Amyu Tai Nga Lu Na Matu Gaw Gap Ra Ai Myu Sha Lam Yan MasaMungdan langai (sh) amyu langai gaw chyum mungga hta rawng ai mungga hte maren asak n hkrung yang hten za ai de du mat wa na re. Kaning re ai ningbaw ningla, ahna, sut masa ring chying lam mung prat tup n grin lu ai. Nhprang sut rai ni mung hkawng mat wa chye ai. Nammak lawhpa ai, teng man ding hpring ai lam n nga ai, sake manawn la nna bungli galaw ai, tara rap ra lam n nga ai lam ni gaw Karai Kasang hkrung shangun mayu ai, shinggyim masha langai (sh) amyu sha langai a asak hkrung lam hte n htan shai nga ai. Dai gaw, Karai Kasang a hkrang bung sum la hku hpan tawn da ai shinggyim masha langai a shingni maka hpe jahten shaza ai lam (sh) n gawn n sawn di ai lam rai nga ai. Dai zawn re ai masha law ai mungdan (sh) amyu gaw aten galu hta, galu kaba lam chyana mat ai hte ban lahkawng masum rai jang matsan mat ai. N galu kaba jat mat ai.Mungdan shagu (sh) amyu shagu hta nammak law hpa ai, teng man ding hpring ai lam n nga ai, n tara ai hku asak hkrung ai ni woi awn jang htenza mat wa ai re. G.Sh 29:2 hta ding hpring ai ni up yang, mung masha ni kabu nga ma ai; tara n lang ai wa ahkang aya lu yang, mung masha ni madai nga ma ai ngu tsun da ai hpe mu lu ga ai. Nammak law hpa myit hpe shagyawm lu ai, kaji htum ai ni hpe garum shingtau ai , teng man lam hpe manu shadan nna tara rap ra ai lam ni hte asak hkrung ai mung masha ni law law nga wa jang lam shagu hta galu kaba wa ai re. Switzerland, Japan, Singapore ni n hprang sut rai law law n nga ai mungdan ni re. Rai tim grai galu kaba nga ma ai. Swetzalan mungdan gaw nayi hte chocolate mungkan de dut shabra ai kaw mying gum hkawng ai re. Mare kahtawng shagu kaji htum ai ni hpe garum shingtau ai wuhpawng ni nga ma ai lam chye lu ga ai. Mungdan masha ni hta teng man ding man ai, tara rap ra ai, hte matsan dum lama myit rawng ai ni law ai. Dai majaw rawt jat galu kaba ai re, nga hpaji ninghkrin ni sawk sagawn da ma ai. Mungkan munghpawm hpung kawn sawk sagawn tang madun da ai laika hta (UNDP ni a report ) amyu langai galu kaba wa mayu jang, shinggyim masha ni a ahkaw ahkang (opportunity) ni hpe grau kaba wa hkra galaw la ra ai. Shinggyim masha ni a ahkaw ahkang ngu ai hta, npawt hkridun 3 lawm nga ai. Dai ni gaw (1) shang gumhpraw (income) re. Masha langai hkrai a shani shagu (sh) shata shagu na shang gumhpraw (income) ram ging ai daram kaja jang dinghku ni wuhpawng ni, myu sha ni tsut tsut rai kaba wa ai re.Shang gumhpraw kaja jang, hpaji machye machye hkum sum hpa sharin la lu ai. Chye chyang kunghpan wa na matu jai lang ra ai prat dep arung arai ni lu lang wa mai ai. Lam magup hte seng ai ahkaw ahkang ni hpe tinang hkrai hpaw la lu mai ai. Ahkaw ahkang nga jang masha gaw galu kaba wa na re. (2) Hkam kaja lam (health) re. Hkam kaja lam ningra jang ja gumhpraw tam ai maga de hte hpaji tam ai maga de ningra wa mai ai. Tsi tsi ai lam hta aten jaw ra ai, ja gumhpraw law law ma hkam ra ai. Shaloi sut hpaga tam lu ai aten ni yawm mat wa ai. Machye machyang sawk tam hkaja na aten ni n lu mat wa mai ai. Shaloi sut masa hte machye machyang lam ni hta kaga ni hte shingdaw yang hpang hkrat ngam wa mai ai. (3) Machye machyang (Knowledge/education) ni re. Mungdan langai (sh) amyu sha langai hte seng ai maka (national identity) hpe gin shalat ai shaloi hpaji byeng ya gaw ahkayk madung rai nga ai. Hpaji machye machyang gaw hpaji ningli hkum sum hpa hpe sawk sagawn chye na la shangun nga ai. Hpaji hparat chye chyang kunghpan ai hta hkan nna, masha a madang hpe daw dan ai re. Dai hta sha n ga hpaji machye machyang gaw amyu langai (sh) mungdan langai a gam maka kaja hpe shalat ya lu ai lam madung re hte, ngwi pyaw sim sa ai asak hkrung lam hte rawt jat galu kaba wa na a shawng lam shim lam hpe jaw ya lu ai re.Dai re ai majaw, hpaji chye chyang ai masha law ai wuhpawng, amyu, mungdan gaw galu kaba lawan ai re. America mungdan hpa rai galu kaba wa ai ngu ai hpe sawk sagawn ai chyum ninghkrin tsun ai gaw:1. Mungdan hpe Karai Kasang a npu kaw de da ai. Karai Kasang hpe hkrit hkungga ai. Chyum laika hte Karai Kasang hpan da ai shingra tara ntsa hta n pawt hkridun tawn nna mungdan hpe gaw gap ai.2. Shinggyim masha a sari sadang hte ahkaw ahkang ntsa hta mahta ai. Shinggyim masha a sari sadang hte ahkaw ahkang gaw Karai Kasang hpan da ai shani kaw na jaw da ai re. Dai hpe gumsan magam wa mung, mungdan a tara rung daju mung nmai roi ai, shapri kau ya lu ai, hkungga ra ai.3.Shanglawt ahkaw ahkang re. Karai Kasang hpan da ai shingra tara hte Karai Kasang tara n pu hta shinggyim masha shagu shanglawt ahkaw ahkang hte tara rap ra lam hkam la lu na hpe madung dat ai.4. Num, la langai sha la ai dinghku htung lai masa (traditional monogamous family). 5. Sari sadang rawng ai hku bu hpun sumli asak hkrung ai (common decency).6. Bungli galaw shakut ai. Karai Kasang ap da ai mungkan hpe up hkang , yu lahku, shatsawm jahtap na matu bungli galaw shkut ai.7. Karai Kasang a ga shaka n ntsa mahta nna mungdan hpe gaw gap ai. Ngai nanhte a Karai Kasang, nanhte nye a amyu rai na ngu ai ga shaka mahta nna Karai Kasang a lit la chyeju jaw na hpe kam hpa ai.8. Karai Kasang hta ka-ang tawng ai hpaji masa jai lang ai. Laban shani nawku jawng lung ra ai, chyum laika hti ai hte akyu hpyi ra ai, chyum laika hta matsun da ai arawn alai shingni masa hpe hkan ra ai.9. Karai Kasang nam man chya ya ai dinghku. N ta dinghu nig aw wuhpawng an pawt hkridun ni re. Dinghku hta kanu hte kawa shada tsaw ra ai, kashu kasha ni hpe tsaw ra ai, kashu kasha ni mung kanu/wa ni hpe tsaw ra ai hkungga ai madat mara ai. Dai zawn re ai nta dinghku ni hte mungdan hpe gaw gap ai re.10. Karai Kasang nam man chya ya ai mungdan. Dinghpring ai dingman ai ni hpe lata san nna mungdan hpe woi awn shangun ai re. Dai majaw Karai Kasang hpe tsaw ra hkrit hkungga ai ni hpe ningbaw ningla shatai lu hkra shakut ai re. Dai n rai jang ja gumhpraw marin ai, tinggyeng akyu marin ai, Karai Kasang sharawng awng ai lam hte nhtan shai ai lam ni byin wa nna, mungdan hten run na re.11. Nawku hpung ni hpe hkungga ai. Chyum laika gaw mungdan up hkang ai ni a matu madung matsun laika buk hku shatai ai.12.Nawku htung a shanglawt ahkaw ahkang hpe madung dat ai. Mung masha shagu shanhte a kam sham ai lam hpe wang lu wang lang shaleng dan lu ai.

Karai Kasang gaw Abraham hpe shaga ai shaloi nang hpe shaman ai wa hpe ngai shaman ya na we ai, nang hpe dagam ai wa hpe ngai dagam kau na we ai (N.N 12:3) ngu tsun ai re. BC 722 hta dingdung Israela mung hpe Assyria ni sa gasat la kau ma ai. BC 586 daram hta Assyria ni hpe Babylon ni (dai ni Iraq) bai gasat dang la masai. BC 444 daram hta Babylon hpe Persia (dai ni a Iran) ni bai gast dang la ma ai. Persia hpe Greek ni, Greek ni hpe Roma ni bai gasat dang la ma ai. Greco-Roman empire hpe British ni up jahtum lai wa sai. Labau hta masha n law ai mungdan kaji England mung gaw Miwa mung(masha wan 1000 jan) hte India mung (masha wan 1000 jan) hpe shaning 200 ning up sha lai wa sai. American mungdan gaw asak 225 ning sha naw rai tim, moi BC 3500-4000 kaw na htunghkying ningli galu kaba ring chying sai Miwa mung, India mung Iranw, Egypt, Greece, Italy ni hta sut masa, hpaji masa, mung masa lam amyu myu hta grau madang tsaw nga ai. Britisha hkaw hkam ni hkaw hkam aya dang ai ga shaka (coronation) la yang Chyoi pra ai chyum laika hta dagam ma ai. American gumsan magam ni ga shaka (presidential oath) la yang Karai Kasang a chyum mungga hta hpung up sara ga shaka woi la ma ai. American dollar hta, cent kaw na $100 du hkra In God We Trust (Karai Kasang hpe anhte kamhpa ga ai) nga nna ka da ma ai. Rai tim labau hta British ni dip gamyet up sha masa hku mungkan hpe up sha lai wa sai majaw, dai ni na ban hta mungkan hpe woi awn ningshawng lu ai madang grai yawm mat wa sai. American mungdan mung, chyum mungga hpe shingdu dat ai masha ni law wa nga ai majaw, n dai ban prat hta mang hkang law dik, hpyen law dik mungdan tai wa nga ai. Shingkang yawm wa ai kum la ni pru wa magang nga sai. Israela labau hte mungakn masha ni a labau ni hpe maram yu yang, Karai Kasang hpe shagrau ai amyu hpe Karai Kasang shagrau nna, Karai Kasang hpe n-gawn n-sawn di ai amyu hpe Karai Kasang shingdu dat kau nga ai, ngu ai gaw adan aleng rai nga sai.

Ga HpumdimKarai Kasang gaw Shi hpe tsaw ra kam sham ai amyu hpe Shi a sali wunli tai ai amyu shatai la nga ai re. Chyoi Pra ai Chyum Laika hta, Karai Kasang hpe hkap la kam sham ai ni yawng gaw, Karai Kasang a amyu rai sai. Dai re ai majaw, Karai Kasang a ga madat nna, Karai Kasang a ga shaka hkan myit yang gaw, masha amyu nlang hte hta na anhte Karai Kasang a sali wunli tai na re. (I Pet 2:9-10). Dai gaw, hpanda ai a manu hte chyeju hpring ai amyu tai nga lu shangun ai lam rai nga ai. Anhte Chyurum Wunpawng sha ni mung Karai a mungga hta rawt jat galu kaba wa ai gaw ganoi shaning 150 ning rai wa sa ga ai. Karai Kasang lahku la ai chyeju hte dai ni du hkra grin nga lu nga ga ai. Matut nna mung Karai a chyeju hte hpring ai amyu tut nawng tai nga lu hkra myu a shawng lam hpe Karai a Kasang a amying ningsang hta gaw gap mat wa ra nga ga ai. Wenyi hte mung tengman ai hte mung hkye madu Yesu Hkristu hpe tsaw ra kam sham let myu a shawng lam hpe gaw gap sa wa ga law.Karai Kasang hpe shagrau ai amyu hpe Karai Kasang shagrau nna, Karai Kasang hpe n-gawn n-sawn di ai amyu hpe Karai Kasang shingdu dat kau na re.

Gin Len Shalai AiRev. Dr. Lahpai Awng LiMIT, Insein, YAngon.