mustafa dÜzgÜnman'ın eru sanatina ve egitimine katkisi

8/6/2019 Mustafa DZGNMAN'n Eru Sanatina ve Egitimine Katkisi

1/186

T.C.GAZ NVERSTES

ETM BLMLER ENSTTSEL SANATLARI ETM BLM

GELENEKSEL TRK EL SANATLARI ETM BLM DALI

MUSTAFA DZGNMANIN EBRU SANATINA VEETM NE KATKISI

YKSEK LSANS TEZ

Haz rlayanHatice SARI

Ankara - 2008


2/186

T.C.GAZ NVERSTES

ETM BLMLER ENSTTSEL SANATLARI ETM BLM

GELENEKSEL TRK EL SANATLARI ETM BLM DALI

MUSTAFA DZGNMANIN EBRU SANATINA VEETM NE KATKISI

YKSEK LSANS TEZ

Haz rlayanHatice SARI

Dan manYrd. Do. Y lmaz ZCAN

Ankara 2008


3/186

Eitim Bilimleri Enstits Mdrlne,

Hatice Sar ya ait Mustafa Dzgnman n Ebru sanat na ve Eitimine Katk s bal kl tezi 05.02.2008 tarihinde, jrimiz taraf ndan Geleneksel Trk El Sanatlar EitimiBilim Dal nda Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir

Ad Soyad mza

ye (Tez Dan man ): Yrd.Do. Y lmaz zcan

ye : Do. Dr. Vildan etinta

ye : Do. Dr. Ycel Gelili


4/186

I

NSZ

Bu arat rma Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Geleneksel Trk ElSanatlar Eitimi Bilim Dal , Yksek lisans Tezi gereince haz rlanm t r.

Arat rma konusu olarak Klasik Trk Ebru Sanat n doruk noktas na ulat ranMustafa Dzgnman n ebru sanat na ve eitimine katk lar ele al nm t r.

Ebru sanat

s

Mustafa Dzgnman bu sanat

m

z

n yaat

l

p sevilmesinde,gelecek nesiller aktar lmas nda byk hizmetlerde bulunarak, tm zverisi ile

renciler yetitirmitir. Bu durum Mustafa Dzgnman n Klasik Trk EbruSanat ndaki al malar n n arat r lmas sonucunu dourmutur.

Bu al mam z n ebru sanat ve onu en st noktaya ulat ran MustafaDzgnmanla ilgilenenlere doyurucu bilgiler vereceini mit ediyoruz.

al malar m z n ynlendirilmesi konusunda deerli fikirleri ile banayard mc olan dan man m Yrd. Do. Y lmaz zcana, deerli hocam Vildanetintaa, Mustafa Dzgnman ile ilgili gr ve bilgilerinden yararland m bataolu A. Haydar Dzgnman, rencileri Alparslan Babaolu, Fuat Baar, Ayd nGlan, Serhan Aytan ve Sabri Mand rac ya teekkr ederim.

Hatice SARI


5/186

II

ZET

MUSTAFA DZGNMANIN

EBRU SANATINA VE ETM NE KATKISI

Sar , Hatice

Yksek Lisans, Geleneksel Trk El Sanatlar Eitimi Bilim Dal Tez Dan man : Yrd. Do. Y lmaz ZCAN

May s 2007

Bu arat rmada ebru sanat n n en byk ustalar ndan biri olan MustafaDzgnman n ebru sanat na ve eitimine yapt katk lar tespit edilmeyeal lm t r.

Mustafa Dzgnman n geleneksel Trk ebru sanat na ve eitimine yapt

katk lar saptayarak belgelemek arat rman n amac n oluturmaktad r.

Arat rma monografik bir al ma olup, betimleme yntemi kullan lm t r.Gerekli kaynak taramas yap lm ve grme teknii uygulanm t r. MustafaDzgnman n yetitirmi olduu rencilerinden ula labilenlere grmeformundaki sorular yneltilmitir. Al nan cevaplar dorultusunda sanat n n ebrusanat na dair eserleri incelenerek, bu sanata ve eitimine yapt katk lar ortaya

kar lmaya al lm t r.

Arat rman n al ma evrenini Mustafa Dzgnman n hayat ve al malar ,rneklemini ise rettii eitli tarzlardaki eserleri oluturmaktad r.

Ebru sanat na gnl vermi ve bu konuda olaanst al malara imza atm olan Mustafa Dzgnman 1920 y l nda stanbulda dnyaya gelmitir. 1940 y l ndan

balay p lmne kadar sren 50 y ll k bir ebruculuk hayat olmutur.


6/186

III

Ebru sanat onunla bir dnm noktas yaam t r. eitli konularda yeniliea k olduu halde ebru konusunda klasik anlay a bal kalan ve bu konudakimodern uygulamalara iltifat etmeyen Dzgnman, hocas Necmettin Okyaydan

devrald bu sanat byk gayretler sonucu zirveye ta m t r.

Ebru sanat n n zaman m za kadar hi bozulmadan gelmesinde, bu sanat n

yurdumuzda ve dnyada tan nmas nda ve gelimesinde byk katk lar olmutur.Ayr ca birbirinden deerli sanat lar yetitirerek bu sanat n unutulmas n nlemi vegelecek nesillere doru bir ekilde aktar lmas n salam t r.

Arat rma sonunda ortaya kan sorunlara dayal olarak yap lan nerilere yer verilmitir.


7/186

IV

ABSTRACT

CONTRIBUTION OF MUSTAFA DUZGUNMAN

TO THE EBRU ART AND ITS EDUCATION

Sar , Hatice

Graduate, Education of Traditional Turkish Handicraft

Discipline

Thesis Advisor: Yrd. Do. Y lmaz OZCAN

May-2007

In this research contributions of Mustafa Duzgunman who is one of the

biggest experts of ebru art, to the ebru art and its education was determined.

Determining and documenting the contributions of Mustafa Duzgunman to

the traditional Turkish Ebru ebru art and its education composes the aim of this

research.

Research is monographic and description method was used in it. Required

source scanning has been done and interview technique has been used. Questions in

an interview form have been asked to the students of Mustafa Duzgunman. In

accordance with the answers, artists performances about the art of ebru have beenanalyzed and his contributions to this art and its education has been tried to

discovered.

Researchs working part is composed of Mustafa Duzgunmans life and his

works and the sampling part is composed of his performances he produced in various

styles.


8/186

V

Mustafa Duzgunman who set his heart on ebru art and appended his signature

on fantastic performances, come into the world in Istanbul in 1920. He has 50 year

with ebru art starting from 1949 up to his death.

The art of ebru lived its turning point with him. Although he is open to

change in various subjects Duzgunman who stick to classical understanding about

ebru and does not like modern applications, make this art which he took over from

his teacher Necmettin Okyay, reach its peak levels with great efforts.

He has great contributions to the ebru art that it existed up to this time without

any deterioration, it is known in our country and in the world and he has

contributions to the development of this art. Also he prevented this art from being

forgotten and ensured it to be transferred to the future generations correctly by

bringing up precious artists.

At the end of the research, suggestions for the problems arise were placed.


9/186

VI

NDEK LER

Sayfa

NSZ.I

ZET..II

ABSTRACT..IVNDEK LER.....VI

FOTO RAFLAR LSTES ......VIII

TABLOLAR L STES..IX

BLM I

I. GR .11.1 Problem...2

1.2 Arat rman n Amac ....21.2.1 Alt Problemler......2

1.3 Arat rman n nemi3

1.4 Arat rman n Say lt lar ...31.5 Arat rman n S n rl l klar ...31.6 Tan mlar..4

BLM II

II. YNTEM.9

2.1 Arat rman n Modeli...9

2.2 Evren ve rneklem.92.3 Verilerin Toplanmas ..9

2.4 Verilerin Analizi...10

BLM III

III. KAVRAMSAL EREVE VELGL ARATIRMALAR..123.1 EBRU SANATILE LGL BLGLER.12

3.1.1 Ebrunun Tan m .123.1.2 Ebrunun Tarihi Geliimi13


10/186

VII

3.1.3 Ebru Yap m nda Kullan lan Malzemeler...21

3.1.4 Ebrunun Yap l 313.1.5 Ebru eitleri.373.1.6 Ebrunun Gnmzdeki Durumu ...46

BLM IV

IV. BULGULAR VE YORUMLAR..53

4.1 EBRU SANATISI MUSTAFA DZGNMANLE LGL BLGLER...534.1.1 Kaynaklardan Elde edilen Bilgiler.53

4.1.1.1 Mustafa Dzgnman n zgemii....534.1.1.2 Mustafa Dzgnman n Ebru Sanat Hakk ndaki Dnceleri...644.1.1.3 Mustafa Dzgnman n Ebrular n n zellikleri.69

4.1.1.4 Mustafa Dzgnman n Ebrular 73

4.1.1.5 Tablolar ve Deerlendirmeleri..1184.1.1.6 Mustafa Dzgnman n Ebru Sanat na ve Eitimine Yapt Katk lar128

4.1.2 Grmeler Sonucunda Elde Edilen Bilgiler...1314.1.2.1 Grme Yap lan Kiiler..1314.1.2.2 Grmelerden Elde Edilen Cevaplar...1324.1.2.3 Grmelerin Deerlendirilmesi.......152

BLM V

V. SONU VE NER LER.157

5.1 Sonular..1575.2 neriler...161

KAYNAKA............................................................................................................163

EKLER ............................................................................167

EK-1: Grme Sorular ...168

EK-2: Kaynak Kii Knyeleri...169EK-3: Bilgi Formu171


11/186

VIII

FOTO RAFLAR LSTES

Sayfa

Fotoraf 1: Guy- evgan......................................................................................15Fotoraf 2: Hadiat-s Seda..15Fotoraf 3: Maliki Deylemi Hatt ..15Fotoraf 4: Mecmatl acaib15Fotoraf 5: Ebru yap m nda kullan lan malzemeler...21Fotoraf 6: Kitre.24

Fotoraf 7: S r d..25Fotoraf 8: Ebru teknesi.26Fotoraf 9: Ebru f ras ..27Fotoraf 10: Taraklar...28Fotoraf 11: Biz tak m 29Fotoraf 12: Deteseng ta ...29Fotoraf 13: Ebru kurutma tas .30

Fotoraf 14: Krek...30Fotoraf 15: Boya kab .31Fotoraf 16: Suda bekletilmi kitre..34Fotoraf 17: Kitrenin szlmesi...34Fotoraf 18: Kitrenin tekneye szlmesi.34Fotoraf 19: Kitrenin zerine gazete rtlmesi...34Fotoraf 20: Boyan n haz rlanmas ..34

Fotoraf 21: Boyan

n kontrol.34Fotoraf 22: Boyan n at lmas ..35Fotoraf 23: Gelgit ebru yap m ...35Fotoraf 24: al ebru yap m 35Fotoraf 25: Tarakl al ebru yap m 35Fotoraf 26: Tarakl gelgit ebru yap m ...35Fotoraf 27: Tarakl gelgit ebru...35Fotoraf 28: Ka d n tekneye yat r lmas 36Fotoraf 29: Ka d n s yr lmas ...36


12/186

IX

Fotoraf 30: Tekneden kan ebru...36Fotoraf 31: Ebrunun taya serilmesi.36Fotoraf 32: Tekneye gazete rtlmesi36Fotoraf 33: Gazetenin s yr larak art k boyalar n al nmas ..36Fotoraf 34: Battal ebru...37Fotoraf 35: Somaki ebru.37Fotoraf 36: Neftli battal ebru..38Fotoraf 37: Serpmeli battal ebru38Fotoraf 38: Gelgit ebru...38Fotoraf 39: al ebrusu39Fotoraf 40: Tarakl ebru.39Fotoraf 41: Hatip ebru (Menek e)..40Fotoraf 42: Hatip ebru (Y ld zl )40Fotoraf 43: Hatip ebru (Mtenevvia).40Fotoraf 44: Hatip ebru (ark felek)...40Fotoraf 45: Hatip ebru (Tarakl yrek)...40

Fotoraf 46: Hatip ebru (Yrekli)40Fotoraf 47: iekli ebru.41Fotoraf 48: Koltuk ebrusu..42Fotoraf 49: Kumlu ebru..42Fotoraf 50: K l kl ebru.43Fotoraf 51: Blbl yuvas ebru..............................................................................43Fotoraf 52: Hafif ebru44

Fotoraf 53: Kat al (Kal pl ) Yaz l ebru...44Fotoraf 54: Akkaseli ebru...45Fotoraf 55: Ebrulu minyatr...45Fotoraf 56: Hattat Fuat ebrusu...51Fotoraf 57: ok renkli lale ebru.51Fotoraf 58: Hilye formlu ebru51Fotoraf 59: Gelincik ebru...51

Fotoraf 60: Gravrl ebru..51Fotoraf 61: Resimli ebru51


13/186

X

Fotoraf 62: Karakalem zeminli ebru..51Fotoraf 63: Mustafa Dzgnman...53Fotoraf 64: Mustafa Dzgnman atlyesinde al rken...55Fotoraf 65: Mustafa Dzgnman n attar dkkan .57Fotoraf 66: Mustafa Dzgnman Aziz Mahmud Hdayi trbedar iken...58Fotoraf 67: Mustafa Dzgnman n kabri..........63Fotoraf 68: Hatip ebru....70Fotoraf 69: Battal ebru...70Fotoraf 70: Battal ebru...73Fotoraf 71: Battal ebru...74Fotoraf 72: Battal ebru...75Fotoraf 73: Battal ebru...76Fotoraf 74: Battal ebru...77Fotoraf 75: Battal ebru...78Fotoraf 76: Battal ebru...79Fotoraf 77: Blbl Yuvas ebru..80

Fotoraf 78: Blbl Yuvas ebru .............81Fotoraf 79: Gelgit ebru.......................82Fotoraf 80: Gelgit ebru ..83Fotoraf 81: Tarakl ebru.84Fotoraf 82: Tarakl ebru 85Fotoraf 83: al ebru ...........................86Fotoraf 84: Tarakl al ebru ...87

Fotoraf 85: Hatip ebru (Menek e)......88Fotoraf 86: Hatip ebru (Menek e)..89Fotoraf 87: Hatip ebru (ark felek)...90Fotoraf 88: Hatip ebru (ark felek)...91Fotoraf 89: Hatip ebru (Yrekli)92Fotoraf 90: Hatip ebru (Yrekli)93Fotoraf 91: Hatip ebru (Mtenevvia).94

Fotoraf 92: Kumlu ebru .............95Fotoraf 93: Akkaseli ebru ..96


14/186

XI

Fotoraf 94: Koltuk ebru .....................97Fotoraf 95: Koltuk ebru..98Fotoraf 96: Koltuk ebru..99Fotoraf 97: Demet papatya, karanfil, lale.100Fotoraf 98: Papatya, lale, hatip kompozisyonu101Fotoraf 99: Demet papatya ebru...102Fotoraf 100: Demet papatya ebru...103Fotoraf 101: Demet papatya, menek e, lale, karanfil.104Fotoraf 102: Demet gl ebru..105Fotoraf 103: Demet gl ebru .106Fotoraf 104: Demet lale ebru.107Fotoraf 105: Demet lale ebru.108Fotoraf 106: Demet lale ebru.109Fotoraf 107: Smbl ebru..110Fotoraf 108: Smbl ebru .....................................111Fotoraf 109: Gelincik ebru 112

Fotoraf 110: Gelincik ebru 113Fotoraf 111: Demet menek e ebru.114Fotoraf 112: Demet karanfil ebru ..115Fotoraf 113: Demet karanfil ebru ..116Fotoraf 114: Demet karanfil ebru ..117


15/186

XII

TABLOLAR L STES

Sayfa

Tablo 1: Geleneksel Trk ebrusunda kullan lan ana renkler.22

Tablo 2: Geleneksel Trk ebrusunda kullan lan ara renkler..22

Tablo 3: Teknik Dkm Tablosu.119

Tablo 4: Teknik uygulama say s ve yzdeleri120

Tablo 5: Renk Dkm Tablosu....122

Tablo 6: Renk uygulama say s ve yzdeleri...123

Tablo 7: Malzeme Dkm Tablosu.126

Tablo 8: Malzeme uygulama say s ve yzdeleri127


16/186

1

BLM I

I. GR

Ebru, younlat r lm su zerine suda erimeyen boyalar n f ra yard m ileat lmas yla meydana getirilen sanat trdr. Bulut gibi grnmnden dolay Farsa

Ebri sznden gelmektedir. Mermer damarlar gibi renkli, dalgal ve hareli

ekilleri vard r. Zamanla Ebri kelimesi deiime urayarak Trkeye Ebruolarak yerlemitir (Gkta, 1987, s.15).

Ebru ii ile uraan sanatkara ebrucu denilmektedir.

Ebru bir tr ka t bezeme ve ssleme sanat d r. Trk ssleme sanatlar iindenemli bir yeri vard r. Kltrmzn gzellik ve estetik anlay ile gelierek lmszlemitir. Bu topraklarda 500 y ld r yap ld san lan bu sanat kendine haszellikleri ile Trk Ebrusu denilerek dierlerinden ayr lmaktad r.

Ebru sanat s doadaki bir tak m gzellikleri, doadaki grnmlerinemmkn olduunca sad k kalarak ve ilerinden gelen bir renk cokusu ile su zerineileyip oradan da ka da aktar r.

Ka t ssleme sanat ebruculuun ne zaman balad na ilikin kesin bir belge yoktur. Eski kitaplar n ciltlerinde kapak ile ka d balayan yan ka d

olarak, murakka iindeki yaz lar n kenarlar nda ve pervazlar nda ebru ka tlar bulunmutur. Bu sanat n n balang c na ilikin en nemli al may Uur Dermanyapm t r. Trk Sanat nda Ebru adl kitab nda rastlad ilk ebrular n 1554 ve 1586tarihli olduunu yazm t r. Ebru sanat n n pek yoluyla Buharadan geldiidnlmektedir. Bu sanatla ilgili ilk kaynak 1608 tarihli Tertib-i Risale-i Ebruolup Uur Derman taraf ndan yay nlanm t r (Derman, 1977, s.7).

Ebru sanat balang ta hat, tezhip ve cilt sanatlar na hizmet eden bir yard mc sanat olmas na kar n gnmzde tek ba na bir sanat tr haline gelmitir.


17/186

2

Ustalar n byk bir sab rla gelitirdikleri, eitli ekil ve denemelerleyarat c l klar n kullanarak gnmze getirmeyi baard klar ebru sanat ndagemiten gnmze hizmet veren sanat lar aras nda Mustafa E. Dzgnman nayr bir yeri vard r.

1.1 Problem

Bu arat rmada klasik Trk ebru sanat na gnl vermi ve bu konudaolaanst al malara imza atm olan, Mustafa Dzgnman n ebru sanat na veeitimine ne gibi katk lar vard r? sorusuna cevap aranm t r.

1.2 Arat rman n Amac

Bu arat rman n temel amac Cumhuriyet dneminin en deerli ebru sanat s olan Mustafa Dzgnman n klasik Trk ebru sanat na ve eitimine katk lar n saptayarak belgelemek ve kaynak oluturmakt r.

1.2.1 Alt Problemler

Mustafa Dzgnman n kiilik zellikleri nedir?

Mustafa Dzgnman n ebrular n n zellikleri nelerdir?

Mustafa Dzgnman n ebru sanat dair dnceleri nelerdir?

Mustafa Dzgnman n ebru sanat ndaki yeri ve nemi nedir?

Mustafa Dzgnman hakk ndaki genel dnceler nelerdir?


18/186

3

1.3 Arat rman n nemi

Mustafa Dzgnman n klasik Trk ebrusunda nemli bir yeri vard r. Onun

yapt al malarla ebru sanat teknik ve estetik olarak en st noktaya ulam t r.Yetitirdii rencileri ile bu sanat n doru bir ekilde gelecek nesillereaktar lmas na hizmet etmitir.

Bu al ma ebru sanat nda ok say da eser vermi ve renci yetitirmi olanMustafa Dzgnman n bu sanata ve eitimine katk lar n ortaya koymas bak m ndan nem ta maktad r.

1.4 Arat rman n Say lt lar

Arat rmada kullan lacak kaynaklar yeterlidir.

Veri toplamak amac ile gelitirilen ve uygulanan grme sorular konuyua klay c niteliktedir.

Grme sorular n n uyguland kiilerin doru cevap verdikleri varsay lm t r.

al ma rneklemi olarak seilecek eserler evreni temsil edecek zelliktedir.

Ortaya konan sonular n ve nerilerin Mustafa Dzgnman n ebru sanat na ve

eitimine katk s n n belirlenmesinde yard mc olaca varsay lm t r.

1.5 Arat rman n S n rl l klar

Arat rma : Mustafa Dzgnman n hayat ve eserleri ile s n rl d r.

Mustafa Dzgnman n sanat ve eitimci yn ile s n rl d r.


19/186

4

Mustafa Dzgnman n ula labilen rencileri ve yak nlar ile s n rl d r.

Mustafa Dzgnman n ebru sanat na ve eitimine katk lar ile s n rl d r.

Yerli kaynaklar ile s n rl d r.

1.6 Tan mlar

Akkase: Kelime Aks kknden gelmektedir. Eskiden hat sanat mahsullerinin meydana getirilmesinde ka d n yaz yaz lacak k sm n n ayr , etraf n nda ayr renge boyanmas na verilen isimdir (Gkta, 1987, s.11).

At kuyruu k l : Hatip, iek ve dier ebrular n ekillendirilmesindekullan lan k l cinsidir (Gkta, 1987, s.11).

Ayar: Ebru yap m na balamadan nce kullan lacak olan boyalar n k vam nagetirilmesidir (Gkta, 1987, s.11).

Battal ebru: Tekneye serpilen boyalara hibir mdahalede bulunulmadanelde edilen bir ebru trdr (Gkta, 1987, s.11).

Battal ad verilen byk boy ka tlara yap ld iin bu ad alm t r (zen, 1985, s.6).

Bozuk tekne: Tekne iinde bulunan kitrenin sulanarak bozulmas sonundaebrunun yap lamayacak hale gelmesidir (Gkta,1987, s.12).

Czi irade: Ebrucu taraf ndan boyalar n usulne gre haz rlan p tekneyeat lmas d r (Gkta, 1987, s.12).


20/186

5

aharku e (Cihar-gue): Harap olmu kitap kaplar n n drt kesinegeirilen mein eklerdir (zen, 1985, s.12).

kma ebru: stenilen mkemmeliyette olmayan veya baz taraflar bozuk olan ebrudur (Gkta, 1987, s.13).

ifte aharl ebru: Ebrulu ka d n zerine nce suda kaynat lan koyumuhallebi k vam ndaki ekersiz niastan n ve kuruduktan sonraapla suland r lm yumurta ak n n srlmesi ile elde edilen ebrudur (Gkta, 1987, s.14).

Buna k salt larak iftalide denilmitir (zen, 1985, s.13).

Ebre: Ebru kelimesinin aataycadan geldii sylenen as l ekline verilenadd r (Gkta, 1987, s.14).

Ebri: Ebru kelimesinin daha eski yaz l ve syleni eklidir. Farsa ebri

olarak nitelendirilen ebru ka tlar , daha sonra dildeki vokal deimesi ile ebru halinegelmitir (Gkta, 1987, s.14).

Ebru: Sulu bir kar m zerine f ra yard m ile at lan boyalar n ekillenmesiile meydana getirilen sanat trdr (Gkta, 1987, s.15).

Ebrulu ka t: zerine boya ile somakiye benzer damarlar yap lm ka da

verilen ad. Eskiden bu ka tlar kitap ve defterlere kap olarak geirilmitir.(zen, 1985, s.18)

Ebrucu: Ebru yap m n gerekletiren sanatkard r (Gkta, 1987, s.16).

Ebru tutmak: Ebrucular taraf ndan ebru yapmak manas nda kullan lan bir tabirdir (Gkta, 1987, s.20).


21/186

6

Fon ebrusu: A k renklerle yap l r. Genellikle al ve tarakl desenlerikullan l r. zellikle yaz ya fon tekil etmesi bak m ndan hattatlar taraf ndan tercihedilir. Tekne temiz olduu zaman yap l r (Gkta, 1987, s.21).

Hafif ebru olarak da bilinmektedir (zen, 1985, s.22).

Hatt- mnkesir: K rt klanma. Boya ile kitrenin uygunsuzluundan oluanve yap lan ebrunun tekne zerinde bozulmas na ebrucular taraf ndan verilen add r

(Gkta, 1987, s.22).

Haraza suyu: Ebru teknesine at lan boyalar n yay lmas n salayan veeskiden d yerine kullan lan maddenin ad d r. Kesim hayvanlar n n dnde ve

irdenindeki talar n suyudur (Gkta, 1987, s.22).

ne: Hava kabarc n ortadan kald rmak iin kullan lan alettir.(Gkta, 1987, s.22)

mam ebrusu: Necmettin ebrusu (Gkta, 1987, s.22).

Hattat ve ebrucu olan Necmeddin Okyay n ilk defa yapt iekli ebrularaverilen add r. iekli ebrulara bu ad n verilmesi Necmeddin Okyay n

rencilerinden olan Ord. Prof. Dr. Sheyl nver taraf ndan teklif edilmi ve kabuledilmitir. Bunun yan s ra Hac Kamil Akdik de Necmeddin Efendinin skdar

Yeni Camii imam olmas dolay s yla bu tip ebrulara mam Ebrusu ad n nverilmesini teklif etmise de Necmeddin ebrusu tabiri benimsenmitir.(Gkta, 1987, s.26)

Kal nt : Teknede yap lan bir ebrunun ka da al nd ktan sonra boyalar n n bir k sm n n teknede kalmas d r (Gkta, 1987, s.22).

Kaymak: al ma bittikten sonra teknenin zerinin a k b rak lmas sonucunda kitrenin koyulamas d r (Gkta, 1987, s.23).


22/186

7

Kapak: Ebru yap m bittikten sonra teknenin iine bir ey dmesini nlemek ve kitrenin bozulmamas iin zerine kapat lan ka tt r. Bu kapak genellikle sonyap lan ebrunun tekne zerinde b rak lmas ile olur. Kapak, dier bir al maya kadar teknenin zerinde kal r. Bundan dolay kapaklara Kapak Ebrusu ad verilir

(Gkta, 1987, s.22).

Koltuk: Murakkalar n ilk sat r n tekil eden sls yaz dan sonra, nesih yaz ile o sat rdan k sa olarak yaz lan sat rlar n iki taraf nda kalan bo k s mlar hakk ndakullan lan bir terimdir (zen, 1985, s.39).

Klli irade: Ebrunun, maddi ve manevi olarak iki unsurun birlemesindenmeydana geldiine inan lmaktad r. Boyalar n usulne gre haz rlan p tekneyeat lmas insan n czi iradesidir. Onlar n imtizac Tanr ya bal bir eydir. Bu da klliiradedir (Gkta, 1987, s.25).

Mhre: Kuruyan ebrular zerinde kalan kitre vas tas ile parlatmaya yarayan

alettir. Mhrelenen ebrular n zerindeki boyalarda bu suretle kmaz.

(Gkta, 1987, s.25)

Mil: Teknenin nnde bulunan pirinten yap lm sere parma kal nl ndaki ubuktur. Tekneden kar lan ebrular n zerindeki kitre bu miles yr larak d ar ya kar l r (Gkta, 1987, s.25).

Nak Ber-ab: Ebru teknesinde has l olan, kal c olmayan desenlerdir (Gkta, 1987, s.26).

Neft: Terebentin ad verilen bir cins ya ile ebru zerinde benek eklinde boluklar amaya yarayan maddedir (Gkta, 1987, s.26).

Taban: iekli veya hatip ebrular n n zerinde bulunduu tek renkten

meydana gelen zemine verilen ad (Gkta, 1987, s.27).


23/186

8

Tarz- Kadim: Battal ebru. (Gkta, 1987, s.29).

Tarz- Cedid: Klasik stilde olmay p yeni modellerin ebruya uygulanmas ileelde edilen ebrulara verilen ad (Gkta, 1987, s.29).

Tav: Ka d tekneye yat rd ktan sonra boyalar n tam olarak ka da gemesidurumudur (Gkta, 1987, s.29).

Ttn yapra suyu: Eskiden d yerine kullan lan maddedir.(Gkta, 1987, s.30)

Zemin: Hatip ve iekli ebrular n alt nda bulunan a k renk fondur.(Gkta, 1987, s.31)

Zeref anl ebru: Ebrunun zerine ezilmi varak alt n serperek yap lm ekline verilen add r (Gkta, 1987, s.31).

Tahrirli ebru: Hatip ebrular n n kenar na alt nla kontr ekilmesiyleoluturulan ebru trdr (Gkta, 1987, s.28).


24/186

9

BLM II

II. YNTEM

2.1 Arat rman n Modeli

Bu arat rma monografik bir al ma olup, tarama modelinde betimsel bir arat rmad r.

Ebru sanat ve Mustafa Dzgnman ile ilgili tm kaynaklar tespit edilerek,

taranm ; bulunan kaynaklardan bilgiler elde edilmi, hayat ve eserleri ile ilgilia klamalar yap lm t r.

Mustafa Dzgnman n olu A. Haydar Dzgnman ve yetitirmi olduurencilerine haz rlanan grme formlar ndaki sorular yneltilmitir. Al nancevaplar dorultusunda sanat n n ebru sanat na dair eserleri incelenerek, bu sanata

ve eitimine getirdii yenilikler ve yapt katk lar ortaya kar lmaya al lm t r.

2.2 Evren ve rneklem

Bu arat rman n al ma evrenini Mustafa Dzgnman n hayat veal malar , rneklemini ise arat rmaya al nan sanat ya ait 45 adet ebru rneioluturmaktad r.

2.3 Verilerin Toplanmas

Arat rmada Bilkent niversitesi, Gazi niversitesi, Trk Tarih Kurumu,Trk Dil Kurumu Ktphaneleri ve Milli Ktphaneye gidilerek literatr taramas

yap lm , konu ile ilgili kitap, dergi, makale, ansiklopedi ve elektronik postakaynaklar taranm t r.

YKte bulunan ebru sanat ile ilgili tezler incelenmitir.


25/186

10

Ayr ca Mustafa Dzgnman hakk nda bilgi edinmek iin olu A. Haydar Dzgnman ve kendisinden ebru eitimi alm olan rencileri ile grlmtr.Kimi zaman soru-cevap, kimi zaman sohbet niteliinde olan grmelerde onlar nMustafa Dzgnman hakk ndaki gr ve dnceleri tespit edilmitir.

Bunun yan s ra ebru sanat na getirdii yenilikler eserlerini incelemeklemmkn olaca ndan, sanat n n ula labilen eserlerine arat rmada yer verilmitir.

Galata Mevlevihanesinde Dzgnman Odas nda bulunan ebrular ve ebru

yap m nda kulland malzemeleri izin al narak grlmtr.

Geleneksel usullerle ebru yapan bir atlyeye gidilerek ebru yap m nda

kullan lan malzemelerin haz rlan ve ebrunun yap m aamalar izlenerek bilgial nm ve fotorafland r lm t r.

TRT 2 iin ekilen ve Mustafa Dzgnman konu alan Sanat m zdan

Portreler adl belgesel filmden yararlan lm t r.

Mustafa Dzgnman n sunulan eserleri, grmeler ve dier kaynaklardanortaya kan sonular deerlendirilerek genel bir yarg ya var lm ve Klasik Trk ebru sanat na ve eitimine yapt katk lar ortaya kar lm t r.

2.4 Verilerin Analizi

Sanat ya ait ebrular n renk, teknik ve malzeme dkm tablolar haz rlanarak

say sal deerleri belirlenmitir. Bu say sal deerlerin bilgisayar ortam nda SPSS program kullan larak yzdeleri hesaplanm t r. Bylece kullan lan teknik, renk vemalzemelerin oranlar belirlenmeye al lm t r. Bu oranlar sonu k sm nda belirtilmitir.

Sanat n n olu ve rencileri ile yap lan grmelerden elde edilen veriler zmlenerek yorumlanm t r.


26/186

11

Kaynaklardan elde edilen veriler zmlenerek yorumlanm t r.

Grmelerden elde edilen veriler ile kaynaklardan elde edilen veriler kar lat r larak yorumlanm t r.


27/186

12

BLM III

III. KAVRAMSAL EREVE VE LGL ARATIRMALAR

3.1 EBRU SANATILE LGL BLGLER

3.1.1 Ebrunun Tan m

Ka t ssleme sanatlar m z n en deerlilerinden biri olan ebru, kitre veya benzeri maddelerle younluu artt r lan su zerine serpilen boyalar n ekillenmesi ileoluturulan desenlerin ka da al nmas ile oluturulan bir sanatt r.(Ar tan, 2002, s.328)

Gnmzn deerli ebru sanat lar ndan biri olan Timuin Tanarslan iseebrunun tan m n yle yapm t r:

Grmek isteyen bir gzle bak ld nda insana gkyznde ahenkli bir bulut kmesi, bir mermer kesitindeki hareli billurlar veya bir damar, bazen suya susam topra nyzndeki atlaklar manzumesi, bazen bir avu kumda oluuvermi ahenkli bir desen, bazen rengarenk bir iek bahesi etkilerini aktarabilen ve sanatkara sonsuz

anlat m imkanlar salayan, her devre uyan bir sanatt r (Tanarslan, 1988, s.13).

Ebru, doadaki gzellikleri as llar na sad k kalarak ve gnlden gelen bir renk co

kusu ile su zerine i

leyip oradan ka

da aktarma sanat d r.

(Tanarslan, 1988, s.13)

Ebru szcnn asl Farsadan gelmektedir. Renklerin ka t zerinde bulutkmeleri halindeki grnmnden dolay Farsa bulut bulutumsu anlam ndaki ebr

ad n alm t r. Bu szck zamanla deiiklie urayarak ebri daha sonra ebruhalini alm t r (Sungur, 1994, s.54).


28/186

13

emseddin Sami Bey Kamus- Trki adl byk lgatinde ka manas na gelen ebruiin ayr bir madde at ktan sonra Ebru: Asl : Farsa Ebri=bulut renginde ve daha

dorusu, aatayca Ebre yani Roba(elbise) yz, krk kab ). Hare gibi dalgal vedamarl ( kuma, ka t v.s.), cz ve defter kab yapmak iin kullan lan renkli ka tolarak izah etmitir (Derman, 1977, s.8).

emsettin Sami Bey bu dncesi ile ebru kelimesinin geen yzy lsonlar nda ebreyi unutturacak derecede dilimize yerletiine ve kelimenin, asl ndaebre olarak aataycadan geldiine iaret ederek bu sanat n Trkistanda aatay

Devrine (15.yy.) ait olduu hususunu ak llara getirmitir (Derman, 1977, s.8).

Ebru kelimesinin as l olarak Ab-rudan geldiini, bunun Farsada isimtamlamas kar l n n yz suyu, s fat tamlamas kar l n n su yz demek olduunu, nk bu sanat n su yznde icra edildiini savunanlar da vard r.(Ar tan, 2002, s.329)

Eski ebru risalesi olan Tertib-i Risale-i Ebriden de anla laca zereebrunun ab-rudan deil ebriden geldii grlmektedir. Necmettin Okyay n da bu kelimeyi ebrieklinde kulland sylenmitir (Derman, 1977, s.8).

Ka t zerinde mermerdekine benzer damarlar grld iin, Avrupal lar ebru ka d na mermer ka d papier marbre, marmor papier, marbled paperdemilerdir. Araplar ise varakl-mcezza damarl ka t ad n vermilerdir.(Ersoy, 1989, s.25)

3.1.2 Ebrunun Tarihi Geliimi

Ka t ssleme sanatlar m z n en nemlilerinden biri olan ebrunun ilk kez nezaman yap ld na dair kesin bir bilgi yoktur.emseddin Sami Kamus- Trki adl eserinde ebrunun kayna n XV.yy Trkistanda aatay devri olarak gstermitir.(Ersoy, 1989, s.25).


29/186

14

Trkistanda doduu belirtilen ebru, burada fazla bir gelime gstermeden pek yolu ile Anadoluya ebri ismini alarak gemi ve burada en gzel rnekleriverilmitir. Yaz , K ta, levha, minyatr kenarlar nda ve ciltlerin n ve arka kapak ilerinde ok kullan lm t r (Ersoy, 1989, s.25).

Trk ebrusunun tarihi geliimi gz nne al nd nda 8. ve 9.yy. dan balayarak yap ld da tahmin edilmektedir (oktan, 1992, s.6).

Her ne kadar ok eski tarihli kitaplar n cilt kapaklar n n ilerinde yan ka d olarak ebru kullan lm sa da bunlar cildin, kitab n yaz m tarihinden daha sonraki bir tarihte onar lmas s ras nda yap t r lm olabileceinden, o kitapta kullan lanebrunun yap m tarihi konusunda bir fikir veremez. Bir ebrunun yap m tarihinin kesin

olarak sylenebilmesi iin ancak ebru zerine tarih at larak yaz yaz lm olmas delilolarak kabul edilmektedir (Elhan, 1998, s.1).

Tarihlenebilen en eski ebrular, Topkap Saray nda bulunan Arifinin 1539

tarihli Guy- evgan adl eserindeki ebrular, Heratl Mir Alinin stanbulniversitesi Ktphanesinde bulunan 1539 tarihli iki k tas n n bulunduu ebrular,Uur Derman koleksiyonunda bulunan Maliki Deylemiye ait bir k tan n yaz ld 1554 tarihli ebrulard r (Ar tan, 2002, s.330).

Fuzulinin Hadikat-s Seda (Mutluluklar Bahesi) adl eserinin bir

kopyas nda kullan lm olan ebrular da bunlardan biridir.lk ebrunun yapan

bilinmemesine kar l k Hadikat-s Sedan n ba sayfas nda Hadikat-s Sedayaz ld ktan sonra k rm z mrekkeple Ma ebek Mehmet Ebrisi ibaresieklenmitir. Kitab n sayfalar aras nda adet hafif ebru kullan lm ve son sayfas da katib-l harf Ahmet bin Hasan yenieri-i korucuyan- dergah- ali fi beldet

(l) Trablus am fi zeman defterdar Mehmet Efendi. Sene 1004 ibaresi bulunmaktad r. Ba sayfadaki ebek Mehmet Ebrusu ile anlam ndaki bu ibaredenkitapta kullan lan ebrular n, Tertib-i Risale-i Ebride kendisindenebek diye

bahsedilen ebrucu taraf ndan yap ld ve bu ebrucunun ad n n Mehmet Efendi


30/186

15

olduu, son sayfas ndaki ibareden de kitab n (1595) y l nda yaz ld anla lmaktad r (Yazan, 1986, s.42).

Fotoraf 1: Guy- evgan Fotoraf 2: Hadikat-s seda

Fotoraf 3: Maliki Deylemi Hatt Fotoraf 4: Mecmatl acaib

Ka t l k zerine geni bilgisi olan Mehmet Ali Ka t n n svirede kanPalette dergisine yazd makalede 1447 tarihli yaz bulunan ebrulu bir ka d Topkap Saray nda grdn bildirmitir. Fakat numaras verilmedii iin tespitedilememitir (Barutugil, 1999, s.24).

Albut Haemmark, 1977 y l nda yay nlad Buntpapier adl eserinde,ebrunun gzel bir Trk sanat olduunu, ka da mermer gibi bir grnm verdii iinmermer ka d (papier marble, marbled paper) olarak isimlendirdiklerini ve bu sanat Bat l lar n bilmediini yazm t r (Ersoy, 1989, s.25).

1912de Londrada F.R. Martin taraf ndan Trk-ran-Hint Minyatr ve

Panterler hakk nda yaz lan kitab n, 2. cildinde, 231 numaral resim, ince tarakl ebruzerine yap lm at, inek gibi hayvanekilleri grlmtr. A klamas nda ise: (Ebru


31/186

16

zerindeki hayvan motifleri. Sene 1550. Trk ekol.) ibaresi grlmtr. Bu vesikaebrunun yakla k 4,5 yzy ll k bir gemii olduunu gstermektedir.(Birol, 1969, s.3)

ranl lar, ebrunun kendilerinin eseri olduunu iddia etmektedirler. XVI.yy. nsonunda vefat eden Kad Mir Ahmed Mni-i Kumi, yazd Glistan- Hner adl eserinde ebrunun, ah Tasmasb (1524-1576) devrinde Hintte yaayan ranl sanatkarlardan biri olan Mir Mehmet Tahir ad nda biri taraf ndan icat edildiini vesonra ebrunun tccarlar taraf ndan rana getirildiini ve randan bu sanat MevlanaYahya Kazvini adl birinin gelitirdiini yazarsa da Trk arat rmac lar n ortayakoyduklar delillerden anla ld na gre, ebrunun tarihi Glistan- Hnerin verdiitarihten daha gerilere gitmektedir (Gkta, 1984, s.5).

Ebru, 1600-1700 y llar aras nda en parlak dnemini yaam t r. Bunda en byk etkenlerden biri, ebruyu Trkler arac l ile tan yan ve ona Trk ka d ,Trk mermer ka d adlar n veren Avrupal lar n istekleri olmutur. O dnemde

Bat ya pek ok ebru rnei ve birok krala da hat ra defteri gnderilmitir. Oy llarda, ciltiliin ve sslemenin de ra bet grmesi ebrunun da gelimesine destek olmutur (Sungur, 1994, s.55).

Bu dnemde Avrupal ebru ile teorik ve uygulamal olarak uramaya balam t r. Ebru yap m hakk nda Avrupada yay mlanan ve gnmze ulaabilenyaz lar, Doudan ta nan o zaman n ebru uygulamalar n bizlere aktard klar iin

deerli olmutur. George Sandys ve Sir Thomas Herbert gibi gezginler notlar ndaok k sa olarak ebruya da yer vermilerdir (Snmez, 1988, s.28).

Avrupaya ebrulu ka t Doudan intikal etmitir. XV.yy.da talyaya gidenTrk mcellitleri, kendi tarz cilt sanatlar n yaym lard r. Bu arada ka tebrulamas n da reterek, ebruculuu Avrupada moda haline getirmilerdir.(Binark, 1975, s.53)


32/186

17

Bu tarihlerden sonra matbaan n icad , bask kitaplar n ortaya kmas , bu

sanatlar n azalmas na neden olmutur (Sungur, 1994, s.55).

Cumhuriyet dneminde Sanayi-i Nefise Mektebinde ders olarak okutulmaya

balanmas , ebru sanat na tekrar nem kazand rm t r (Sungur, 1994, s.55).

Ebru, slam sanatlar aras nda nemli bir yer tutmutur. 16. ve 17.yy. aras nda birok tekkeler usta- rak yntemi ile renci yetitiren sanat atlyeleri halinegelmitir (Barutugil, 1999, s.27).

Mkemmellik derecesindeki birok eserin alt nda, dervi terbiyesininverdii alak gnlllkle imza bile at lmam t r. Bu yzden birok sanat eserininkime ait olduu bilinmemektedir (Yazan, 1986, s.41).

Gnmze kadar gelebilen Osmanl tekkelerinden zbekler Tekkesi ebru

sanat ve bu sanat n gnmze kadar ulamas a s ndan nemlidir. Kurtulu Sava

s ras nda Kuvay-i Milliye vazifesi gren tekke, iinde birok sanat n ve zanaat n

retildii, uyguland bir okul grevi grmtr. Bu dnemde tekke nemli bir ebru okulu haline gelmi ve Necmettin Okyay, Sami Efendi ve Abdlkadir Efendigibi byk ustalar yetitirmitir (Barutugil, 1999, s.28).

Ebru sanat retmekle, okumakla, yazmakla anlat lmayan, en nemlisi bizzatdeneyime ve pratie dayal olan, tm klasik Osmanl sanatlar nda olduu gibi usta-

rak yntemi ile renci yetitiren bir sanat dal olduundan, gerek deerde ebruyapabilmek, uzun y llar n hatta mrn bu sanata adam olan sanatkarlara nasipolmutur (Yazan, 1986, s.42).

simleri belirlenebilen bal ca ebru sanat lar m z gre yle s ralayabiliriz:

ebek Mehmet Efendi:

Hakk nda fazla bir bilgi bulunmamaktad r. Tertib-i Risale-i Ebridekendisinden rahimehullah (Allah ona rahmet etsin) diye bahsedilmektedir. Buna


33/186

18

gre lmnn bu risalenin yaz m tarihi olan 1608 tarihinden nce olduu, yine ayn risalede geen Nsha-iebek sznden de ebru hakk nda bilmediimiz bir risalesahibi olduu dnlmektedir (Elhan, 1998, s.15).

Hatip Mehmet Efendi:

stanbullu'dur. Ayasofya Camii hatibi olmas nedeniyle hatip diye an lanMehmet Efendi'nin doum tarihi bilinmemektedir. Tuhfe-i Hattatinde kendisindenpir-i mbarek diye bahsedilmektedir. Nisan 1773de vefat ettiinde ya n n bir hayli ilerde olduu dnlmektedir. Eski Zhdi diye de bilinen ZhdismailAa'dan sls-nesih yaz lar n renmitir. Hatip ebrusunu ilk o yapt iin onun ad ile an lmaktad r. O zamana kadar kitrenin k vam ndan dolay soluk olan ebrular n

renklerini kitresinin k vam n art rarak canl lat rm olmas sebebiyle ebruculuk tarihimiz a s ndan nemli bir ahsiyettir. Ebrular zaman nda yap lan ilerde daimakullan lm olup renklerinden ve slubundan hemen tan nmaktad r. Hocapaa'dakievinde kan yang nda eserlerini kurtarmak isterken kendisi de ebrular yla birlikte

yanarak vefat etmitir (Derman, 1977, s.31).

eyh Sad k Efendi:Buhara'n n Vabakne ehrinde domutur. skdar Sultantepesi'ndeki

zbekler Dergah eyhliinde bulunan Sad k Efendi'nin hayat hakk nda fazla bilgi bulunmamaktad r. Ebruculuu Buhara'da iken renmi ve iki olu Edhem ve SalihEfendiler'e retmitir. 11 Temmuz 1846 tarihinde vefat etmitir (oktan, 1992, s.8).

Hezarfen Ethem Efendi:Geen asr n ebrucular ndan en ok bilineni skdar zbekler Dergah eyhi

brahim Ethem Efendi'dir. Trkiye'nin eski Washington Bykelisi merhum Mnir Ertegn'n (1882-1944) de dedesi olan Ethem Efendi'nin fen ve sanat tarihimizde

mstesna bir yeri vard r. 1829 y l nda zbekler Tekkesi'nde domutur. lk tahsiliniHacce Hesna Hatun Mahalle Mektebi'nde bitirdikten sonra Dergah'ta babas ndan,

amcas ndan ve Dergah'a gelen Buharal alimlerden ders alarak yetimitir. Trk,

Arap, Fars ve aatay dillerineiir yazacak derecede iyi bilen Ethem Efendi, ileriya na ramen ar ambal Arif Bey'den Ta'lik hatt n renerek icazet


34/186

19

alm t r. Doramac l k, marangozluk, oymac l k, hakkakl k, mhrclk,dkmecilik, tornac l k, demircilik, tesviyecilik, makinecilik, matbaac l k,

dokumac l k ve mimarl k gibi fen ve sanatlarda kabiliyet ve zel al malar sonucuihtisas sahibi olmutur. 1869da Mithat Paa taraf ndan kurulan Sultanahmet SanatEnstits Mdrl'ne getirilmi ve memleketimizde kur un boruyu ilk defa buradadktrmtr. Ebruculuk, onun pek ok meziyetinden bir tanesidir. Bu yzdenHezarfen (bin sanat sahibi) lakab yla an lmaktad r. Eserlerinde imza olarak Kami

mahlas n kullanm t r. Bilhassa Hac zaman gelen zbek misafirlerle artan ziyaretisay s ndan dolay tekkenin artan giderlerini kar layabilmek iin yapt sanat eserleriBayezid'deki Ka t lar ar s 'nda pek beenilerek aran r ve sat n al n rm . 8 Ocak 1904 tarihinde vefat etmitir (Derman, 1977, s.32).

Onun dnemi ebrunun hemen hemen yeniden balamas anlam nagelmektedir. zellikle yap l usuln ortaya kard ve sonradan bu sanat ihyaedecek olan, Necmeddin Okyay ve Abdlkadir Efendi gibi talebeler yetitirdii iin,Ethem Efendinin bu alandaki hizmeti sonsuzdur (Birol, 1969, s.4).

Necmettin Okyay:

29 Ocak 1885destanbul skdar'da domutur. Mrekkepilik, aharc l k,okuluk, glclk, eski tarz mcellitlik, hattatl k gibi pek ok hnerinin yan s ra

ebruculuu da meslek edinen Haf z Necmeddin Okyay da, stad Ethem Efendi gibiHezarfen lakab yla an lm t r. Ebruyu Ethem Efendi'den renmitir. Medreset'lHattati'nde ve Gzel Sanatlar Akademisi'nde tarz- kadim cilt ve ebru hocal

yapm t r. Ravza-i Terakki Rdiyesi'ndeki hsn-i hat hocas Hasan Tal'at Bey'denRik'a, divani ve celi divani icazetleri alm t r. Hac Arif Efendi'den, sls-nesihyaz y , Sami Efendi'den ta'lik ve celi ta'lik yaz y renmitir. Ebruyu oullar Samive Sacid Okyay ile yeeni Mustafa Dzgnman'a retmitir.(Derman, 1977, s.40)

Kendisinden nce ok ilkel biimde yap lan ve bugn tm dnya

ebrucular n n g pta ile seyrettikleri iekli ebrular icat ederek ebruculuk tarihimizdeyeni bir tarz balatm t r. Kal b n kesip Arap zamk ile yap t rmak ve ebrulad ktan


35/186

20

sonra kal b skmek suretiyle yapt yaz l ebrular ise ebruculuk tarihi a s ndan bir ilktir. Kal ptan taan zamk n bulunduu yerlerin de boya almad n grerek mrekkep yerine dorudan zamk kullanarak yazmak suretiyle yapt ebrular aras nda Lafza-i Celal en mehurudur. 5 Ocak 1976'da vefat etmitir.(Derman, 1977, s.40)

Necmettin Efendinin ebrular n n boyalar kmam t r. Bunun sebebi ebruyap m nda Ali Kurna denilen iyi cins ka t kullanmas ve ebru kuruduktan sonrazerini iyice mhrelemesidir (Birol, 1969, s.4).

Bekir Efendi:

Hayat hakk nda fazla bir bilgi bulunmamaktad r. Bayezid'de Ka t lar ar s 'nda yap p satt battal ebrular yla tan nan Bekir Efendi, ayn zamanda eskitarz is mrekkebi imalcilerindendir. Devrinde resmi dairelerde kullan lan defterlerin

zerine geirilen ve ali kurna tabir edilen salam Avrupa ka d ile yap lm olanebrular Bekir Efendi taraf ndan yap lm t r (Derman, 1977, s.48).

Zamanla siyah cilt bezi kullan lmas ile alikurnadan vazgeilmitir.(Cansever, 1996, s.56)

Sami Okyay:

Necmeddin Okyay' n ortanca oludur. 1910 y l nda skdar'da domutur.Ebruculuu babas ndan renmi ve k sac k mrnde r aacak eserler vermitir.

Ayn zamanda ince bir tezhip, hak (oyma), lake veemse tarz cilt sanat s idi. ark tezyini sanatlar okulunda hocal k yapm t r (Elhan, 1998, s.17).

Sacid Okyay:

Necmeddin Okyay' n kk oludur. 1915de skdar'da domutur. 1936y l ndan emekliye ayr ld 1973 y l na kadar Devlet Gzel Sanatlar Akademisi'ndeeski tarz cilt ve ebru hocal yapm t r. 19 Nisan 1999'da vefat etmitir.

(oktan, 1992, s.9)


36/186

21

3.1.3 Ebru Yap m nda Kullan lan Malzemeler

Ebruda sanat n n esas kulland malzemeler, kitreli su ve eitli boyalard r.Ressam n tual zerinde yapt n ebru sanat s su yznde yapmak zorundad r. Ebruyapmak isteyen, eskiden olduu gibi bugnde teknesini, boyas n ve dier malzemelerini batan sona kendisi haz rlamal d r (Altun, 1981, s.27).

Fotoraf 5: Ebru Yap m nda Kullan lan Malzemeler

Boyalar:

Geleneksel Trk ebrusunda yaln zca suda erimeyen, asit ve kazein iermeyen

ve ktan etkilenmeyen doal boyalar kullan lmaktad r. Boyalar yakla k 50x50 cm

boyutlar nda dz bir mermer zerinde, destiseng (el ta ) ile ezilmek suretiylehaz rlan r. Destiseng, zerinde boya ezilen mermerle ayn cins mermerden olup,

aa yukar 15cm. uzunluunda, boyay ezen yz 6-7cm. ap nda bir yar m daireve stnde de kullanan n tutmas iin tutamak bulunan bir tat r. Yakla k bir avudolusu boya, mermerin ortas na yerletirilir ve onun da ortas ukurlat r larak burayasu konur ve kar t rmak suretiyle boya amur hale getirilir. Destiseng, amur haldeki boyan n zerinde 8 izer gibi dolat r larak boya ezilir. Da lan boyalar bir spatula

yard m yla tekrar ortaya toplan r. Boyan n ezilip ezilmedii ancak teknede anla l r.Bir mddet tecrbeden sonra ebrucu, hangi boyay ne kadar ezeceini renir. Yeteri


37/186

22

kadar suland r ld nda ve doru d ayar yap ld nda kumlanmadan a lan veka da akmadan tespit olabilen boya yeterince ezilmi demektir (http://www.geleneksel-ebru.com/).

Geleneksel Trk ebrusunda kullan lan ana renkler unlard r:

Tablo 1 :Geleneksel Trk ebrusunda kullan lan ana renkler

aml ca topra Beyaz Siyah Sar

A Boyas Kahverengi K rm z Lahor ividi ama r ividi

aml ca topra , Lahor ividi ve ama r ividi d nda sz edilen boyalar nalburlardan, Lahor ividi ve ama r ividi ise aktarlardan temin edilmektedir.

Bu renkler kullan larak elde edilen ara renkler iseunlard r:

Tablo 2:Geleneksel Trk ebrusunda kullan lan ara renkler

A Boyas Lahor ividi Koyu Kahverengi

Sar Lahor ividi Yeil

ama r ividi K rm z Mor

Beyaz Siyah Gri

Beyaz

+

Lahor ividi

=

A

k Mavi

Yukar da s ralanan renkler, istenilen oranda birbirleriyle kar t r larak her tr renk elde edilebilir.

aml ca Topra : stanbul'un aml ca Tepesi'nde bulunan k rm z renklitoprakt r. Bir elek ile talar ndan ay klanarak toplan r. Ezildiinde ttn rengine

yak

n bir renk verir.sten elde edilen ve bundan dolay

ok hafif olan siyah boyaya


38/186


39/186

24

edilir. d fazla olan boyalar n ayarlar da d az olan boyalar n zerine serpmek

suretiyle yap l r. iek ve hatip ebrusu yap m nda kullan lacak olan boyalar n

ayarlar ise zemin ebrusunun zerine damlatmak suretiyle yap l r.

(http://www.geleneksel-ebru.com/)

Toprak boyalar n Trk ebrusuna verdii en nemli zellik havd r. Avrupaebrular kimyasal boyalar nedeni ile ofset zellii gsterirken, Trk ebrular toprak boya nedeni ile hav zellii ta r (Tanarslan, 1994, s.58).

Kitre

Fotoraf 6: Kitre

Ebru sanat n n en nemli maddelerinden biridir. Boya serpilecek suya k vam

ve yap kanl k vermek iin kullan l r. Boyalar n su stnde kalmas n salayan bitkisel bir malzemedir. Beyaz, taze ve topraks z(fiyor) olan tercih edilir. Kitre

Anadoluda yetien geven tr dikenli bitkilerin havayla temas ettiinde kemikleensalg s d r. Her blgenin kitresi suya farkl bir k vam verdii iin ne kadar suya nekadar kitre konulaca hakk nda kesin rakamlar verilemez. Her ebrucu sonbaharda

ebru yapmaya balayaca zaman bir sene yetecek kadar kitre al r ve birka tekneat ktan sonra teknesinin alaca su miktar na ne kadar kitre koyaca n n lsn bulur. Bu l, iinde kur unkalem kal nl nda bir ubuk yrtlerek kitrezerinde b rakt izle bulunur. Doru ayarda, kitre iinde ekilen ubuk d ar al n nca kitre zerinde b rakt iz olduu yerde kalmal , ne eki istikametinde ilerine de lastik gibi geri gitmemelidir.lk denemede ortalama 7 litre suya 45-50 gr. kitrekonularak birka geceimesi beklenir. Zaman zaman kar t r larak kitrenin erimesi

h zland r l r. 3-4 gn sonra s k dokulu bir torbadan geirilerek iindeki erimemi kitre parac klar , p ve dier yabanc maddelerden ar nd r l r ve tekneye boalt l r.


40/186

25

K vam kontrol edilir ve doru k vama gelene kadar su barda ile su ilave edilipiyice kar t r l r. lave edilen su miktar lsnce bir sonraki tekne iin slat lan kitremiktar azalt l r ya da su miktar art r l r (http://www.geleneksel-ebru.com/).

Kitre yerine hilbe (boy tohumu), sahlep, ayva ekirdei, deniz kaday f veketen tohumu da kullan labilir (oktan, 1992, s.16).

Kitrenin dier bir ad da kesirad r. Plaka ve eritler halinde bulunur. Ebruyap m nda plaka kitreler daha iyi sonu vermektedir (Gkta,1987, s.23).

Kitre kuru havadan olumsuz etkilendii iin suyu uarak kat la r. Bu nedenleortam n nemli olmas gerekir (Tanarslan, 1994, s.58).

S r d

Fotoraf 7: S r d

Kitre zerine serpilen boyalar n batmadan yzebilmeleri iin boyalara bir

damlal k yard m yla safra asitleri ieren s r d kat l r. Bozulmas n nlemek iind suyu nceden kaynat larak saklanmal d r. S r d yerine ayn amala koyund, kalkan bal d, pitrik asit ve ttn yapra suyu ya da haraza suyu dakullan lmaktad r. d suyundaki safra asitleri zamanla boyay paralamaya devam

ederek ka t zerinde tamamen przsz, kadife yumuakl grnm salar. Ya kullan lmas ebruyu bozar; d yerine sentetik olarak haz rlanan kar mlar ayn gzellii vermemektedir (Ay, 1994, s.57).

.


41/186

26

Kalkan bal d kumlu ebru yap m nda daha iyi sonu vermitir.(Derman, 1977, s.11)

Ka t

Boyay iyi emen, dayan kl , ahars z ham ka tlara yap lan ebrular dahagzeldir. Eskiden alikurna denilen ka t tercih edilmitir (Yaz r, 1982, s.162).

Trk ebruculuk geleneinde ka t terbiye edilmez ve tekneden s yr larak kar l r (Cansever, 1996, s.164).

Ka tlar mat olmal d r. Parlak ka tlar emme zellii az olduu iin tercihedilmemektedir. Ka tlar daha nceden tekne boyutunda haz rlanmal d r.(Gkta, 1987, s.22)

Boyan n ka da daha iyi tutunmas n salamak iin ka t nceden %10 luk dialminyum trislfat zeltisi ile slat lmal d r (Ay, 1994, s.57).

Tekne

Fotoraf 8: Ebru Teknesi

Tekne, iinde ebru yap lan kapt r. am, inko ya da galvanizden olmal d r.

Ahap kullan l rsa su ka rmamas iin ziftle yap t r lmal d r. Dikdrtgen tekneninderinlii 6cm. boyu ise kullan lacak ka d n tabaka boyuna gre saptanmal d r (Cansever, 1996, s.150).


42/186

27

Teknede ideal l 35 x 50cm. dir. Tekne ka t suya yat r ld zamangenileyecei iin ka t boyutundan bir miktar daha byk olmal d r.(oktan, 1992, s.13)

Uzun kenarlar ndan ebrucuya yak n olan na, ebruyu tekneden s y r rken

ka d izmemesi iin 2-3mm kal nl nda bir mil kaynatt r lmal d r.

inko ve galvaniz d nda dier malzemelerden yap lan teknelerin bir k sm boyalar n yay lmas n engellemektedir (Tanarslan, 1988, s.13).

Mustafa Dzgnman' n ebru yap m nda kulland malzemeleri ve baz ebrular Galata Mevlevihanesi'ndeki DZGNMAN odas nda sergilenmektedir.

F ra

Fotoraf 9: Ebru F ras

Boyalar tekneye serpmeye yarayan alettir. Trk ebrucusu f ras n kendi

sarar. Ebru f ras at n kuyruk k llar n n bir dala sar lmas ile yap l r. K llar n

balanmas nda oltaya ine balarken kullan lan dmsz balama kullan l r. F rakavanozda dura dura k vr l r ve bu k vr k ekil, f ran n sar m eklinden dolay ortas nda oluan bolukla beraber Trk Battal deseninin ortaya kmas na sebep olur.Bu nedenle yal boya ya da suluboya f ralar Trk ebrusunda kullan lmaz. F rasararken k llar n daha iyi tespit olmas iin herhangi bir yap t r c kullan lmaz,nk f ra kavanozda boyayla birlikte b rak l r. Eer tutkal kullan l rsa iindekikimyasallar boyaya kar r (http://www.geleneksel-ebru.com/).


43/186


44/186

29

Bizler

Fotoraf 11: Biz Tak m

Tekneye boya damlatmak, yzeyindeki boyayaekil vermek ya da kitreyikar t rmak iin muhtelif kal nl klarda olan aletlere biz denilir. Bunlar n aras nda,ayn cins telden 15-20 tanesinin bir araya sar lmas yla oluturulan tel ise smblyap m nda kullan l r. Bizler, farkl kal nl klarda tellerden ya da ivilerden imal

edilirler ve mutlaka paslanmaz malzemeden yap lmal d rlar.

(http://www.geleneksel-ebru.com/)

Su

Ebru yap m nda kullan lan suyun zel ime suyu olmas , kire derecesi dk ve bekletilip szlm olmas gerekmektedir. Kaynat lm ve bekletilmi su dakullan labilir. Eskiden yamur suyu kullan lm t r. Suya, kire dren calgonkat lmak sureti ile elde edilen kireci dk su da kullan labilir.(Barutugil, 1999, s.39)

Desteseng Ta

Fotoraf 12: Desteseng Ta


45/186


46/186

31

Kap

Fotoraf 15: Boya Kab

Ebru yap m nda boyalar koymaya mahsus muhafazalara verilen add r. Boya

kab n n cam olmas nemlidir. Metal ve plastik kaplar dn ve boyan n zndrme

ihtimaline kar n, boyay ve ebruyu bozmamas iin kullan lmaz.(Gkta, 1987, s.22)

3.1.4 Ebrunun Yap l

Ebru yapmak, fizik ve kimya bilimi yntemleriyle a klanabilen bir ilemdir ve fiziksel bir tak m parametrelerin etkisindedir. Bunlar n en nemlileri havan n

s cakl ve nemidir. Teknik olarak her ne kadar her mevsimde ebru yap labilse degerek anlamda kaliteli ve ebrucuyu tatmin edecek ebrular ancak 18-20 derece

s cakl k ve % 60 ba l nemin alt nda yap labilir (Ar tan, 2002, s.331).

Uygun ortam saland ktan sonra ebru yap m na geilir. Daha nce

haz rlanm olan kitre yavaa tekneye boalt l r. Kitrenin koyuluu sahlep k vam nagelinceye kadar su ilave edilerek istenilen k vama getirilir. Kitre boalt l rken veyasu ilavesi yap l rken kpkler ve hava kabarc klar oluabilir. Bu durumda tekne boyutunda kesilen ka tlar 5-10 kez kitre zerine b rak l r ve al n r. Kenarda toplanankpk ve hava kabarc klar elle keye s k t r l p d ar al n r. Kitreninelektriklenmesini nlemek iin 10-15 ka t kitre zerine at l r ve al n r. Tekne iine boalt lan kitrenin kaymak tutmamas iin zeri bir ka tla kapat l r ve bir iki gn

dinlenmeye b rak l r. Bylece kitre oda s cakl na uyum salar (Elhan, 1998, s.6).


47/186

32

Kitre dinlendikten sonra tekne etraf nda boyalar n d ayar yap lmal d r.

nceden ezilmi boyalardan az miktarda, fincan gibi kk kaplara al n p, suyznde fazla yay lmas isteniyorsa fazla d, istenmiyorsa az d ilave edilir. Daha

sonra bu boyalar n kitre zerinde ayar yap l r. Kullan lacak renk s ralamas na gre

en alttaki rengin d en az olmal ve zerine at lacak her renge biraz daha d ilave

edilmelidir (Ar tan, 2002, s.332).

Kullan lacak boya at lmadan nce her defas nda iindeki f ra ile iyice

kar t r l r ve f radaki boyan n fazlas n iki parmakla hafife s karak veya f ray kavanozun kenar na s y rarak al n r. F ray dier elin iaret parma n n i k sm navurarak boya kitreli suya serpilir. Serpme ii 15-20cm. mesafeden ve tekneye hemenhemen paralel soldan balayarak saa doru yap l r (Ar tan, 2002, s.332).

Serpme esnas nda el hareketinin ritmik olmas na ve boyan n su yznde

homojen olarak da lmas na dikkat edilmelidir.

Klasik ebruda renk versiyonu, genellikle koyu renkten a a dorus ralanmaktad r (Ar tan, 2002, s.332).

Suya serpilen boyalar, iindeki dn derecesine gre kitreli suyun stnde

yay lmaya balar ve renkler birbirinin aras na girer. dn bir vazifesi de, boyalar n birbirine kar madan, ayr ayr renklerini koruyabilmelerini salamakt r. Ebru yapankii, teknede oluan ekillere bir noktadan sonra uymak zorundad r. Bunda kitreli

suyun younluu, kirlilik derecesi, boyalar n d ile kar ma derecesi, havan ns cakl ve nemi nemli rol oynamaktad r (Derman, 1994, s.56).

Btn ebru eitleri ayn teknede yap l r. iekli ebru d ndaki ebrular nkitrenin k vam na ba ml l fazla olmamas na ramen iekli ebru yapabilmek iinkitrenin k vam n n buna gre ve kitrenin k vam ayar bahsinde a kland gibiyap lmas dorudur. iekli ebru yap lan teknede hafif ebru dahil btn ebru eitleri

yap labilir. Kumlu ebru d nda btn ebrulara, boyalar tekneye bir f ra yard m ylaserpilerek balan r (http://www.geleneksel-ebru.com/).


48/186

33

Ebru yap m nda nce battal denilen ebru eidi ile balan r. nk battalebru, ebru sanat n n temel formudur. Battal ebruya hakimiyet gelitike dier usullere gemek mmkndr.

Ebrunun koyu ya da a k renk olmas kitrenin k vam na bal d r. Koyu renk ebru isteniyorsa koyu kitre, a k renk ebru isteniyorsa sulu kitre tercih edilir.

(Derman, 1977, s.12).

Ebrunun tamamland an, ka t teknenin sa veya sol yan ndan itibaren sonderece dikkatli bir ekilde tekneye yat r l r. Eer hava kabarc kalm sa bunlar ineucu ile delinerek giderilir. Ka t hafife s vazlan r ve ebrucu teknenin geni kenar n n kendine bakan taraf ndan sa ve sol ular ndan tutarak tekne kenar ndanitibaren ka d s y rarak kald r r ve ka da yap an fazla kitreyi ak t r. Ebru rafaserilerek kurumaya b rak l r. yice kuruduktan sonra mhrelenir (Elhan, 1998, S.7).

Desenlerin ka da gemesi 10-15sn. yeterlidir (Cansever, 1996, S.56).

Kurutma ilemi uzun talar zerinde ve glge bir yerde yap lmal d r (Ersoy, 1989, S.26).

Ebru al nd ktan sonra yeni bir al man n yap lmas iin nceki ebrudan kitreyzeyinde ve tekne kenar nda kalan art k boyalar n temizlenmelidir. Bu nedenle

tekneye yat r lan bir ka t ebru al r gibi kald r l r.

Ebrunun yap lmad veya kk boluklarda kitreli suyun yzeyi bir ka tlartlmelidir.


49/186

34

Ebrunun yap m aamalar n n resimlerle gsterilmesi:

ekil 16:

Fotoraf 16: Suda bekletilmi kitre Fotoraf 17: Kitrenin szlmesi

Fotraf 18: Kitrenin tekneye szlmesi Fotoraf 19: Kitrenin kaymak tutmamas ve kirlenmemesi iin

zerine gazete rtlmesi

Fotoraf 20: Boyan n haz rlanmas Fotoraf 21: Boyan n su zerindekia l m n n kontrol edilmesi


50/186

35

Fotoraf 22: Boyan n at lmas Fotoraf 23: Gelgit ebru yap m

Fotoraf 24:al ebru yap m Fotoraf 25: Tarakl al ebru yap m

Fotoraf 26: Tarakl gelgit ebru yap m Fotoraf 27: Tarakl gelgit ebru


51/186

36

Fotoraf 28: Ka d n tekneye yat r lmas Fotoraf 29: Ka d n s yr lmas

Fotoraf 30: Tekneden kan ebru Fotoraf 31: Ebrunun tayaserilmesi

Fotoraf 32: Tekneye gazete rtlmesi Fotoraf 33: Gazetenin s yr larak art k boyalar n al nmas


52/186

37

3.1.5 Ebru eitleri

Battal Ebru

Fotoraf 34: Battal Ebru (A.Babaolu)

Boyalar n sadece f ra yard m yla kitre zerine serpilmesiyle oluturulan veine ya da tarak gibi herhangi bir eyle mdahale edilmeden yap lan mermer desenliebru eididir. Yap lan ilem bak m ndan en basit ebru olmas na ramen sonuitibar yla yap m en zor ebrudur. Kumlu ebru d nda btn ebrular n yap m nda ilk ilem battal ebrudur. Ebrucunun btn ustal yapt battal ebrulardan belli olur,nk ard arda at lan boyalar n d ayarlar doru yap lmazsa ya kitre yzeyinde boyalar aras nda kalan renksiz damarlar mermer damar ndan daha byk olur ki buna

ebrucu dilinde falso denir ya da boyalar s yr l rken akar ve birbirine kar r. Bat l ebrucular, boyalar n byle akmas ndan kurtulmak ve ii kolaylat rmak iin ka d ebrulamadan nceapla terbiye ederek boyalar n akmas n engellemeye al rlar (http://www.geleneksel-ebru.com/).

Somaki Ebru

Fotoraf 35: Somaki Ebru (A.Babaolu)

Battal ebrunun en son at lan rengi f ra kavanozun iine s k ld ktan sonra

serpilerek yap l r. S k damarl Somaki mermerine benzeyen bir ebrudur.

(Gkta, 1987, S.27)


53/186

38

Neftli Battal Ebru

Fotoraf 36: Neftli Battal Ebru (A.Babaolu)

Battal ebrunun en son at lan rengi neftli bir boyadan seilerek yap l r.

(Derman, 1994, S.56)

Serpmeli Battal Ebru

Fotoraf 37: Serpmeli Battal Ebru (A. Babaolu)

Battal ebru yap ld ktan sonra aml ca topra veya benzer bir a k renkli boyan n, f ra kavanoza iyice s k ld ktan sonra serpilmesiyle yap l r. Bu boyalar n

d az olduu iin ebru zerinde nokta nokta kal rlar (Derman, 1994, S.56).

Gel Git Ebru

Fotoraf 38: Gel Git Ebru (A.Babaolu)

Battal ebru yap ld ktan sonra kal nca bir bizle teknenin nce bir kenar na

sonra dier kenar na paralel bir ileri bir geri kar t r larak yap l r.

(Kuolu, 1985, S.11).


54/186

39

zerine battalda olduu gibi serpme de yap labilir. Taramal ebru olarak da bilinir (Gkta, 1987, S.20).

al Ebrusu

Fotoraf 39:al Ebrusu (S.zimi)

Anadoluda kullan lan bele balanan al desenlerini and rd iin bu ad ald sylenmektedir. Gelgit ebrusu yap ld ktan sonra kal n bir biz kullan larak sadan sola a lmak suretiyle yap l r (Gkta, 1987, S.27).

zerine serpme de yap labilir.

Tarakl Ebru

Fotoraf 40: Tarakl Ebru (A.Babaolu)

Gelgit ebrusu yap ld ktan sonra taraklardan birisinin son yap lan gelgitinynne dik ynde teknenin bir kenar ndan tara n dileri kitreye temas edecek kadar sokulup dier kenar na doru ekilmesiyle yap l r. stenirse ince bir bizle taraktansonra al ebrusunda yap ld gibi boya serbest olarak da kar t r labilir.(oktan, 1992, S.329).

Bu tarz, daha ok Avrupada benimsenmitir. Burada ok ince tarakla

yap lm ebrulara rastlanmaktad r (Gkta, 1987, S.28).


55/186

40

Zemin Ebrusu

Ayn boyadan az dl, ok dl ve neftli olarak kavanoz boya haz rlan r.

Bunlar kullan larak battal ebru yap l r. Neftli boya yerine aml ca topra gibi a k renkli bir baka boya da serpilebilir (http://www.geleneksel-ebru.com/).

Hatip ve iekli ebrular n alt ndaki a k renk fondur (Gkta, 1987, s.31).

Hatip Ebrusu

Fotoraf 41: H.Menek e (M.Dzgnman) Fotoraf 42: H.Y ld zl (S. Mand rac )

Fotoraf 43: H.Mtenevvia (M.Dzgnman) Fotoraf 44: H.ark felek (M.Dzgnman)

Fotoraf 45: H.Tarakl Yrek (M.Dzgnman) Fotoraf 46: H.Yrekli(M. Dzgnman)

XVIII. yy.da Ayasofya Camii Hatibi Mehmet Efendi taraf ndan ilk kezyap ld iin onun ad ile an lmaktad r (Kuolu, 1985, s.10).


56/186

41

Yap m : nce hafif bir renkle zemin ebrusu yap l r. Zemin ebrusunun

zerine, 35x50 cm boyutlar nda bir tekne iin teknenin uzun kenar boyunca be, k sakenar boyunca da drt s ra olacak ekilde eit aral klarla d ayar hatip ebrusunagre yap lm bir renk damlat l r. Kitrenin zerinde drt s ra halinde ve her s rada be olmak zere haz rlanan renklerin ortalar na ikinci ve daha sonra nc ve istenirse

daha fazla say da renk damlat larak i ie halkalar elde edilir. Bu halkalara bir ineyard m yla ekil verilerek yrek, tarakl yrek, ark- felek, y ld z, mtenevvia vemenek e gibi hatip desenleri yap lmaktad r. Hatip ebrular , levha kenarlar nda her bir s ras yaz n n bir kenar na gelecek ekilde d pervaz, koltuklu levhalarda koltuk boluklar nda koltuk ebrusu ve yan ka d olarak kullan l r.(http://www.geleneksel-ebru.com/)

Hatib-i mtenevviada ka t zerinde btn ebru eitleri bulunur. Dier hatipebrular nda olduu gibi bazen dzgn aral klarla, bazen de ka d n yanlamas naolarak gelii gzel yerletirilmesi ile yap l r. Mustafa Dzgnman n yapt baz mtenevvia eitlerinin aralar nda iekler de bulunur (Gkta, 1987, s.21).

iekli Ebru (Necmettin Ebrusu)

Fotoraf 47: iekli Ebru (A.Babaolu)

Zemin ebrusu yap ld ktan sonra nce haz rlanan yeil boyadan damlat larak oluturulan yuvarlaklara, uygun kal nl kta bir biz kullan larak sap ekli verilir. Dahasonra saplar n ular na yap lacak iee uygun renk damlat larak yine uygun kal nl kta ine ve bizlerle bunlara iek ekli verilir. Yan ka d olarak kullan lacak iekli ebrulara, cilt kapa kald r ld nda birisi kapak zerinde biriside kar s nda kullan lmak zere birbirinin ayn s iki iek yap l r. Smbl ieini

yapmak iin biraz deiik metot uygulan r. Smbl iei iin zel haz rlanm , birok ular olan bir tel kullan l r. Bu tel istenilen renge bat r larak tekneye


57/186

42

yaklat r l r. Boyalar, misket byklnde taneler halinde geniler. Daha sonra butaneler tel veya atkuyruu k l vas tas ile smbl ieinin k vr mlar haline getirilir. Necmettin Okyay taraf ndan 1918 y l ndan itibaren esasl olarak yap lmaya

balanm t r. Lale, karanfil, menek e, kas mpat , papatya, smbl, gl ve gelincik iekli ebru eitleridir. Papatya hari hepsi Necmettin Okyay taraf ndan bulunmutur. Onun yeeni olan Mustafa Dzgnman, bu ieklere papatyay ilaveetmi ve dier iek trlerini de slah ederek daha tabii bir hviyet kazand rm t r (Gkta, 1987, s.13).

Koltuk Ebrusu

Fotoraf 48: Koltuk Ebrusu (A.Babaolu)

Hsn- hat levhalar n koltuk tabir edilen boluklar nda kullan lmak zerekk iekli ebrulardan yap l r (Ar tan, 2002, s.336).

Ka t zerinde ayn tr ve renkten iek olabilecei gibi farkl renk ve trdende olabilir (Gkta, 1987, s.24).

Kumlu Ebru

ekil 27: Kumlu Ebr

Fotoraf 49: Kumlu Ebru (A.Babaolu)

Ebru teknesinin sonuna doru, suyu ve d az olan Lahor ividinin (baka

boyalar da kullan labilir), bir damlal k yard m yla teknenin ortas na ya da bir kenar ndan ama hep ayn noktaya ya da noktalara damlat lmas suretiyle teknenin


58/186

43

yzeyi doldurularak yap l r. Boya atlar ve kumlu bir hal al r. Kumlu ebru tekneden

al n rken ok dikkat edilir nk atlamalar elde edebilmek iin fazla boya

damlat ld ndan ve boyan n d zaten az olduundan boya akabilir.(Barutugil, 1999, s.70)

Ka t tekneye srtnmeden al n r (oktan, 1992, s.33).

Kumlu ebru yap m nda Sacid Okyay n buluu ile s r d yerinekalkanbal d kullanmak daha iyi sonu vermitir (Derman, 1977, s.15).

K l kl Ebru

Fotoraf 50: K l kl Ebru (T. Taslac olu)

Kumlu ebrunun yap m esnas nda meydana gelen noktalar n irileerek Vharfini adland r r ekiller almas yla oluur (Cansever, 1996, s.152).

Blbl Yuvas Ebru

Fotoraf 51: Blbl Yuvas Ebru (S.zimi)

Kk taneli battal ebru zerine, bir ine yard m yla d tan ie doru spiraller yap l r. Bu spiraller iten d a doru da olabilir. Tarakl ve gelgit desenlerinin zerinede blbl yuvas yap labilir. Blbl yuvas bir biz yard m ile tek tek ya da geni

aral kl kal n ulu bir tarak ile hatta tm tekneyi kaplayarak, zel bir taraf yard m ile bir seferde de yap labilir. Bu taraklar n di aral klar yap lmak istenen blbl yuvas


59/186

44

deseni ve en az yar ap kadar tekne boyundan kk olmal d r ki spiral hareketi

rahatl kla yap ls n (Barutugil, 1999, s.69).

. Hafif Ebru ( Fon Ebrusu)

Fotoraf 52: Hafif Ebru (M.Dzgnman)

Bu ebru genellikle hattatlar taraf ndan zerine yaz yazmak amac ile

kullan l r. Genellikleal ve tarakl desenleri kullan larak a k renklerle yap l r. Hafif ebru tekne temiz olduu zaman yap l r; nk hattatlar bu ebrulu ka d yaz ya fonolarak kullan rlar (Elhan, 1998, s.8).

Hafif ebrulu ka tlar, yakla k 12x21 cm. byklnde kesilip aharlanarak Talik hatt ile k talar ve mekler yaz lmas nda ok kullan lm t r.(Derman, 1977, s.15)

Yaz l Ebru

Fotoraf 53: Kat al (Kal pl ) Yaz l Ebru (A.Babaolu)

Yaz l ebrunun mucidi Necmeddin Okyay'd r. Onun ta'lik Lafza-i Celal'i,

Trk ebru tarihindeki en nl yaz l ebrudur (Derman, 1977, s.21).

Yaz l ebru iki ekilde yap l r: lkinde yaz bir ka da yaz l p kenarlar ndan

kesilerek ebrulanacak ka d n zerine yap t r l r. Ka t ebruland ktan sonrayap t r lan ka t kar l r ve bu suretle kapat lan k s m ebrulanmam olur. Bylece


60/186

45

yaz grnr. kincisinde ise yaz arap zamk ile yaz l r ve kuruduktan sonra tekneye bat r l r. Bylece arap zamkl olan k s mlar ebrulanmaz ve yaz grnr.

(Yaz r, 1982, s.162)

Bugn yaz l ebru trnde Necmeddin Okyay n izinden giden en nemli

sanat lardan biri Feridun zgrendir (Sch ck, 1988, s.21).

Akkaseli Ebru

Fotoraf 54: Akkaseli Ebru (S.zimi)

Kelime Aks kknden gelmektedir (Gkta, 1987, s.11).

Eskiden hat sanat mahsullerinin meydana getirilmesinde ka d n yaz yaz lacak k sm n n ayr , etraf n n da ayr renge boyanmas na verilen add r. Bir

ka d n yaz yaz lacak k sm n n kendi rengi ile kalmas istenildiinde o blme arapzamk srlr, bu ka t ebru teknesine bat r l nca zamklanan k s m ebruyu almaz.Dolay s ile ka d n d k sm ebrulanm olur (oktan, 1992, s.35).

Ebrulu Minyatr

Fotoraf 55: Ebrulu Minyatr (A.Babaolu)


61/186

46

Dnya ebru tarihinde rnekleri grlen ebrulu minyatrler de yaz l ebrular

gibi kal p kullan larak yap l r. Farkl renkte ebrulanacak her blge iin ayr bir kal p

haz rlan r. Yanda grlen minyatr, ayn ka d dokuz kere ebrulamak suretiyleyap lm , eller, yz ve tahrirler minyatr sanat s Sn. ehnaz zcan taraf ndan boyanm t r (http://www.geleneksel-ebru.com/).

3.1.6 Ebrunun Gnmzdeki Durumu

Trk ssleme sanatlar iinde zel bir yere sahip olan ebru gnmzde

uyguland yer, kullan m alanlar ve uygulanan teknikler a s ndan gemie grefarkl l klar gstermektedir.

Geleneksel Trk ebru sanat balang ta hat ve cilt sanatlar n n yard mc bir kolu olarak kar m za kmaktad r. Hafif renklerle yap lan ebru zerine yaz yaz lm t r. En ok kullan ld alan ise ciltiliktir (Mand rac , 1994, s.296).

Ebru k ta, levha ve murakkalar n d pervazlar nda, yaz koltuklar nda,yaz larda fon olarak, arke ciltlerinde, ebruluemse ciltlerde, ciltlerde yan ka d olarak, mahfazalarda ve ferman kab olarak kullan lm t r (Derman, 1977, s.54).

Gnmzde de ka t ebrunun ana malzeme olarak kullan lmaktad r. Kullan malanlar da gemile hemen hemen ayn olup, yeni uygulama alanlar da domutur.Gnmzde ka t d nda eitli kuma ve perde zerine, deri zerine, cam zerine,

kee zerine, earp ve fular, kravat zerine, ini ve seramik zerine, kitap ve defter kab olarak, ahap zerine ve duvar ka d olarak da kullan lmaktad r.

Mustafa Dzgnman ebrunun ka t d nda baka objeler zerineuygulanmas na kar karak Her eyden nce, ebru bir ka t bezeme sanat d r.Soyut resim elde etmek uruna ebru sanat m z katletmenin bir anlam yoktur. Helehele fayansa, tahtaya, cama ebru yapmakla bu sanat ileriye gtrlm olmaz

demitir (http://www.turkislamsanatlari.com/).


62/186

47

Fuat Baar ise bu konudaki dnceleriniyle dile getirmitir:Hattatlar, ciltiler ve kompozisyon olarak duvarlarda kullan m alanlar artt . Son

zamanlarda perdelerde de denediler. Btn bunlar piyasalar canland r yor tabiama

btn bunlar ebru sanat s n ihya etmez. Gnmzde deiik sahalardakullan lmaya al l yor. Mesela: Ahap, seramik, fayans ve ipek zerine al mayap l yor. Ebrunun zerine al nd zemin deiince kullan lan boyalar n damahiyetinin deimesi icap ediyor. Bu da ebrunun zelliini bozuyor.(http://www.turkislamsanatlari.com/)

Ebrunun her devre uyan modern bir grn vard r. Kullan m alanlar n geniletilmesi ebrunun yeniden popler olmas n salam t r. Ayr ca ebru ile ilgili bir ticari piyasan n da olutuu gzlenmektedir. Gnmzde perde, cam, kravat, tabak,fayans kaplamalar yap ld gibi, eitli iek desenleri ieren ve insanda boyutluintiba veren soyut resim denemelerine de rastlanmaktad r.

(http://www.turkislamsanatlari.com/)

a

m

zda ebru yard

mc

sanat olmaktan

km

ve tek ba

na resim sanat

gibi deerlendirilmeye balanm t r. Say lar az da olsa bu sanat icra eden gensanat lar n ebrular art k resim gibi duvarlara as lmaktad r. Necmettin Okyay,

Mustafa Dzgnman ve Niyazi Say n gibi eski ustalar ebruyu tek ba na erevelenir hale getirmilerdir. Gen nesle bu yolu am lard r.(http://www.turkislamsanatlari.com/)

Gen kuak sanat lar m zdan Tak n Sava ebruyu cilt kapaklar n n iindengnmz odalar n n duvarlar na ta m t r. zenle haz rlanm paspartular n iindeebrunun her tr, geleneksel sanat n gnmz mekan ndaki ssleyici ilevine a k bir rnek olmutur. Kitap kapa nda ve hat kenar nda yaatamad m z bu sanat n,duvarlar m zda soyut panolar olarak yaatabileceimize de iyi bir rnek vermitir (Altun, 1981, s.27).


63/186

48

Tak n Sava bu konudaki dnceleriniyle belirtmitir:Gemite Trk el sanatlar n n en bata geleni olan hat sanat n n yard mc unsuruolarak kullan lagelmi olan ebruya, gnmzn sanat anlay na -zellikle soyutresim geleneine- uygun bir biimde yeni uygulama sahalar ve bylelikle as rl k bir sanata a m zda yaam ve gelecek nesillere intikal imkan salamak bal caarzumuzdur diyerek belirtmitir (Altun, 1981, s.28).

Eski sanatlardan gnmze en ok uyan ebru sanat d r. Soyut resim

anlay na ok yaklat iin ebru bir tablo gibi erevelenerek duvarlara

as lmaktad r (Uzel, 1988, s.5).

Bir ara ilgisizlikten unutulmaya yz tutan ebru, bugnlerde zellikle

han mlar n ilgi gsterdii bir sanat haline gelmitir. Kullan m alan geniletilmi vetek ba na bir sanat olarak kabul grmeye balam t r. Art k ebrulu camlar, kravatlar, perdeler, kumalar yap ld gibi eitli iek desenleri, boyutlu intiba verentablolar ve soyut resimlerle daha ileri denemeler yapanlar n say s h zla artm t r

(Uyar, 1992, s.18).

Sheyl nvere gre Trk tezhiplerini ve ebrular n yaln zca sevmek kafi

deildir. Onlardan evlerimizde kar m zda bulundural m. Bunlar hangi misafirlerinizgrse beenir ve Trkn ince sanat zevkleriyle onlar nda gzleri g dalan r. Trk tezhibini ve ebrusunu sevmek kendimizi sevmek demektir. (nver, 1944, s.6).

Ebru her eyden nce bir ka t sanat d r. ncelikli kullan m alanlar daka tla yap lan ebrulard r. Ama, deien artlarla birlikte bugn, ebru art k ka t d alanlarda ve malzemelerde de uygulanmaktad r. Burada ebrucuya den grev, klasik ebrunun zelliklerini bozmadan ve yozlat rmadan yeni malzemelere uygulamakt r.Bunu yaparken de, yapt iin ebru olduunu hi unutmamal ve ortaya karaca eyin, teknedeki boyay deil orada yapt ebruyu malzemesi zerine almaya dikkatetmeli, en nemlisi de bu malzemeler gzel bir ebru yapamayan insanlar n kat ves nd bir liman olmamal d r (http://www.turkislamsanatlari.com/).


64/186

49

Gnmzdeki ebru uygulamalar klasik uygulamalar, neoklasik uygulamalar,

modern ve Bat etkisindeki uygulamalar ve kksz, kt uygulamalar olarak

s n fland r lmaktad r (Ar tan, 2002, s.337).

Klasik uygulamalar

Gnmz ebru ustalar ndan Alparslan Babaolu, Fuat Baar, SabriMand rac , Sadrettin zimi ve bu ekolden gelen gen ebrucular malzeme ve teknik

olarak klasik olan yoldan ayr lmadan gelenee bal olarak ebru yapmakta ve buekol gelitirmeye al maktad rlar (Ar tan, 2002, s.337).

Neoklasik uygulamalar

Bu alanda ebru yapan sanat lar Niyazi Say n, Timuin Tanarslan, Feridun

zgren ve Salih Elhand r. Bu sanat lar teknik olarak klasik ebruya bal olmakla birlikte malzeme ve form olarak yeniliki kabul edilen ebrular yapmaktad rlar

(Ar tan, 2002, s.337).

Modern ve Bat etkisindeki uygulamalar

1980den itibaren gelien bir ekoldr. Teknik, malzeme ve form olarak hibir ekilde gelenee bal olmayan ve birou Bat etkisindeki uygulamalard r. Bu tarzal an ebrucular n ounun Amerikal ebrucu Christopher Weimanndanetkilendikleri anla lmaktad r. Bu ebrucular Nedim Snmez, Peyami Grel, Ahmetoktan, Hikmet Barutugil ve Ahmet Sarald r (Ar tan, 2002, s.337).

Nedim Snmez gelenee bal kalmadan ebruda resim geleneini ilk uygulayan Trk sanat s d r. Klasik ebru da yapmas na kar n ebru teknii ile yapt tablolarla dikkat ekmektedir (Ar tan, 2002, s.338).

Modern ebruculardan biri olan Ahmet Saral da ebru zerinde hayvan figrleri

yapmaktad r (Ar tan, 2002, s.338).


65/186

50

Bu alan n nemli ustalar ndan biri olan Hikmet Barutugil de kendi ad n

verdii Barut Ebrusu, ift Ebru, ebru zerine hat ve ebru zerine minyatr tarz ndaal malar yapmaktad r (Ar tan, 2002, s.337).

Mavi ktlelerin ressam ve heykelt ra olarak tan nan Ali smail Tremenebrunun raslant sall n resmin dzeni ile buluturan, teknenin oluturduudesenlerin izgilerine kendi sanat yakla m n ekleyen bu alan n nemlisanat lar ndan biridir. Ebruda gravr de yapm t r (Cansever, 1996, s.168).

Modern ve Bat etkisindeki ebru eitleri iseunlard r:

Figrl ebrular:nsan ve hayvan figrleri ta yan ebrulard r.(Ar tan, 2002, s.336)

spanyol ebrusu: lkemizde yayg n olmayan ondle grnml ebrulard r.Akordeon ve dalgal (Ar tan, 2002, s.336).

Tavusi ebru (Fantezi tarakl ebru): Tarakl ebrular n ikinci bir tarak yard m

ile taranmas sonucu ortaya kar (Ar tan, 2002, s.336).

Buket ebrusu: Tavusi ebru zerine, zel tara ve tara n bir kenar nda boluk b rak larak yap l r (Ar tan, 2002, s.336).

ift ebru: nceden herhangi bir tarzda ebrulanm bir ka t zerine, ikincidefa ebru yap lmas ile elde edilir (Ar tan, 2002, s.336).

Kaplan gz ebru (Gne ebru): Yanl l kla Kedi Gz denilir. Zeminat ld ktan sonra, iine zel bir kimyevi terkip konulan boyalar n f ra ile at lmas

eklinde yap l r (Ar tan, 2002, s.336).


66/186

51

Yahudi ebrusu: Matbaada bas lan veya yar mekanik makinelerle seri ve

standart olarak yap lan ebrulard r (Ar tan, 2002, s.336).

Fotoraf 56: Hattat Fuat Ebrusu (F. Baar) Fotoraf 57: ok Renkli Lale(A. Babaolu)

Fotoraf 58: Hilye Formlu Ebru (F. Baar) Fotoraf 59: Gelincik Ebru (F. Baar)

Fotoraf 60: Gravrl Ebru (A. oktan) Fotoraf 61: Resimli Ebru (P. Grel)

Fotoraf 62:Karakalem Zeminli Ebru (F. zgren)


67/186


68/186

53

BLM IV

IV. BULGULAR VE YORUMLAR

4.1 EBRU SANATISI MUSTAFA DZGNMANLE LGL BLGLER

4.1.1 Kaynaklardan Elde edilen Bilgiler

4.1.1.1 Mustafa Dzgnman n zgemii

ekil 63: E. Mustafa Dzgnman

Klasik Trk ebru sanat n n gnmze ulamas nda byk emei geenMustafa Dzgnman 9ubat 1920'de skdar Sultantepe'de domutur. Babas ,ayn semtteki Abdlbaki Efendi ve Aziz Mahmud Hdayi Camilerinin imaml n yapan Saim Efendi'dir. Annesi ise Necmeddin Okyay n yeeni kriyeDzgnmand r. lk tahsilini tamamlad ktan sonra babas n n skdar ar s ndakiaktar dkkan nda al maya balam t r. Bu arada evde kendi kendine cilt yapmaya

balayan Dzgnman 1938 y l nda, annesinin day s Hattat Necmeddin Okyayhocal k yapt Devlet Gzel Sanatlar Akademisi'nin Trk Tezyini Sanatlar


69/186

54

Blm'ne kaydettirmitir. Burada Necmeddin Okyay'dan eski tarz cilt ve ebrurenerek k sa zamanda kabiliyetiyle dikkati ekmi, dier k ymetli hocalardan dafaydalanm t r. Ancak hayat artlar sebebiyle bir mddet sonra okuldan ayr larak tekrar baba meslei olan aktarl a dnmtr. Vefat na kadar titizlikle srdrd bumeslekte iinin ehli gvenilir bir esnaf olarak tan nm t r (Derman, 1994, s.62).

Akademi'deki talebelii y llar nda emse denilen klasik cildin gzelrneklerini imal eden Dzgnman, bir mddet sonra o s rada taliplisi ok az bulunan

bu sanat da terk etmek zorunda kalm t r. zellikle 1957'den itibaren daha fazlazaman ay rd ebruculukla meguliyetini ise lmne kadar srdrmtr (Derman, 1994, s.62).

1943 y l nda Gzel Sanatlar Akademisinde a lm olan y lsonu sergisindeMustafa Dzgnman n ebrular ve tarz- kadim tarz ciltleri grenleri ok etkilemi ve byk takdir toplam t r. Dnemin Cumhurbakan smet nn hayranl n vetakdirlerini belirtmilerdir (zemre, 1996, s.30).

eitli konularda yenilie a k olduu halde ebru sanat nda klasik anlay as ms k bal kalan ve bu hususta modern uygulamalara iltifat etmeyen Dzgnman,ebruculukta kendisini getiini syleyen hocas Necmeddin Okyay' n bu sanatakazand rd iekli ebru eitlerine papatyay eklemi, ayr ca dier iek ekillerinide slah etmitir. 1940'ta balay p lmne kadar elli y l sren ebruculuu s ras nda,1967'den itibaren eitli sergiler aan ve baz sergilere kat lan Dzgnman, hem

eserleriyle hem de yetitirdii rencileriyle bu sanat n tan nmas na ve yay lmas nahizmet ederek son otuzbe y l n ebruculuuna adeta damgas n vurmu bir sanatkard r (Derman, 1994, s.63).

Mustafa Dzgnman 1952 y l nda Sheyla Han m ile evlenmi, 1953 y l ndaAli Haydar, 1962 y l nda ise Yasemin adl evlatlar dnyaya gelmitir.(zemre, 1996, s.97)


70/186


71/186

56

Uur Derman n 50 y ll k hizmetinden dolay Trk ebruculuunu diriltenadam dedii Mustafa Dzgnman n ebrular na turistlerde ilgi gstermitir. Art k turistlerde ebru tiryakisi ve attar dkkan n n mdavimi olmulard r. Bir k sm Dzgnman evde, ebru teknesinin ba nda grmek zere geliyor, bilgi al yor veresim ekiyorlard . Mustafa Dzgnman n ebruya hakimiyeti yaln z Trkiyede

deil, bu konuda btn dnya yay nlar na girmitir. Ebru hakk nda Amerikadayay nlanan battal boyda bir kitapta Dzgnman ve eserlerine birka sayfa ayr lm t r.D lkelerden birok teklif alm t r. Zamanla Kltr Bakanl ve ona bal kurulular da devaml mterisi olmutur. Mustafa Dzgnman bu ata yadigar sanattan ns n diye ebrular n ok ucuza satm t r (Eri, 2007, s.55).

7-13 Aral k 1987 tarihleri aras nda Y ld z Saray Silahhanede a lan

Gnmz Trk Ebru Sanat lar sergisi s ras nda ebruya katk lar ndan dolay

Dzgnmana Trk Kltrne Hizmet Vakf taraf ndan 1987 y l nda bir plaket

verilmitir (Derman, 1988, s.6).

Mustafa Dzgnman n manevi hayat zerinde Aziz Mahmut Hdayi (1541-

1628) trbesinin trbedar Haf z Eref Ede Efendinin (1876-1954) etkisi byk olmutur. Prof. Dr. Ahmet yksel zemre skdar n S rl s adl kitab ndaHangi tarikata mensup olduu ve seyr- slukunu kimin yan nda tamamlad bilinmeyen, Hamzavi-Melami merepli, belki veysi Ehl-i Beyt-i Resulullah a ,son derece s rl , az konuan ama beyan inci gibi hikmet dolu bir zat idi diyeanlatm t r (Eri, 2007, s.56).

Mustafa Dzgnman genliinde cierlerinden byk bir rahats zl k geirmitir. Uzun sre sanatoryumda yatm t r. Bu dnem, onun hayat nda koyusofuluktan uzakla p tasavvufa yneliinin balang c olmutur. Aziz MahmudHdayi Hazretlerinin divan n incelemitir. Bu durum onun hayata bak n ve deer yarg lar n olumlu ynde etkilemitir (zemre, 1996, s.53).

Eref Edenin vefat ndan sonra Dzgnman kar lat kimselerde daimaonun vas flar n aram t r. Dinde, siyasette, sanatta ve cemiyette ok idealist ve


72/186

57

tavizsiz bir hviyet kazanm t r. Ebru sanat nda klasik sluptan en kk sapmayadahi tahamml olmam t r (zemre, 1996, s.102).

Dzgnmanlar n attar dkkan , irfan meclisi halinde olmutur. Ahmet Ykselzemre skdardaki bu attar dkkan ; nice sohbetlerin, nice dostluklar n nice

himmetlerin, nice hay rlar n, nice fyzat n, nice manevi tohumlar n ve ir adlar nsebebi ve mihveri olmutu diye anlatmaktad r (Eri, 2007, s.56).

Atar dkkan dnemin nl sanatkarlar n n, ariflerinin ve s rl sofilerinin

sohbet ve muhabbet etmek zere urad klar bir yer olmutur. Rufai eyhi Sar Hsn Efendi, Eref Ede Efendi, zbekler Tekkesinin soneyhi Necmeddin Efendi,Celveti-Bektai eyhi Yusuf Fahir Ataer, Sanat Tarihisi Uur Derman, Neyzen Niyazi Say n, Prof. Dr. Gngr at rolu, Prof. Dr. Ali Alpaslan, Nezih Uzel, Necmeddin Okyay, Sacid Okyay ve Abdlbaki Glp narl bunlar aras nda idi

(zemre, 1996, s.23).

Fotoraf 65: Mustafa Dzgnman n attar dkkan

Mustafa Dzgnman, ebru sanat d nda dini musikiyle de megul olmu vetasavvuf zevkini, Haf z Eref Ede'den alm t r. Muz ka-i Hmayun'da yetitii iinM z kal lakab yla an lan Haf z Muhittin Tan k, skdar'daki ar amba Rifai

Dergah eyhi Hayrullah Tacettin Yal m ve skdar Rifai Asitanesieyhi HsnSar er gibi k ymetli hocalardan istifade etmitir (zemre, 1996, s.31).


73/186

58

Salam bir klasik mus ki ve makam bilgisi vard . Nota bilmez, fakat bestelerini dm tek usul ile icra etmitir (Eri, 2007, s.49).

Aziz Mahmud Hdayi Camii'nde uzun y llar cuma gnleri i ezan ve teravih

namaz aralar nda ilahi okuyuuyla iyi bir icrac olarak da tan nan Dzgnman' n, bir k sm n n gftesi de kendisine ait olmak zere deiik makamlarda besteledii yirmikadar ilahisi vard r. Onun bestekarl k taraf n gsteren ve son y llar n dini musiki

repertuvar a s ndan ayr bir nem ta yan bu ilahiler, vefat ndan nce yak narkada neyzen Niyazi Say n taraf ndan notaya al narak tespit edilmitir. Ayr cavaktiyle mek ettii dini eserleri son zamanlar nda banda okuyarak tespitedilmelerini salam t r (zemre, 1996, s.32).

Mustafa Dzgnman Haf z Eref Edenin lmnden sonra 1953'ten 1979'akadar yirmialt y l Aziz Mahmud Hdayi Dergah 'n n trbedarl n yapm t r.

Fotoraf 66: Mustafa Dzgnman Aziz Mahmud Hdayi trbedar iken

Kendisi neden trbedar olmak istediini yle anlatm t r:O muhitte yetitim o mbarek zata zaten zahiren muhabbetim vard . Ben de gen

yalardan itibaren tasavvuf merak

ve zevki balad

zaman Mahmut Hdayinindivan nda syledii szler beni etkilemitir. Ancak anlamaya balad mda hazretin


74/186

59

bir derya olduunu ve sylediklerinde Kuran n z olduunu idrak ettim, a k oldum ve bu da beni onun hizmetkar yapt . Bunu bir maddi kar l k iin yapmad m.Trbedar ayl klar 1953te 40 lira idi. Fazla deerli bir para deildi. Hatta benald m maa n stne koyarak trbenin ihtiyalar na sarf ederdim. Oran n tezyinat olduka iyidir, bir mzeci gz ile hizmet ettim ilemi doldurdum.

(TRT 2 iin ekilen Sanat m zdan Portreler isimli belgesel film)

Mustafa Dzgnman bir airdir. Halk az yla koma tarz nda eitlikonularda ve eitli kiiler iin yazd iirleri bulunmaktad r. Bunlar aras nda,

ebrunun tarihesi, zellikleri ve mahiyetini anlatt yirmi k tal k Ebruname entan nm d r.

Ebrudaki grnenu nukuata iyi bak,uunat- ilahidir s fat ndan ayan Hak Nak - sun'un pertevinden Hubb-u Rahman aikar,Ruyetullah s rr d r bu msemmad r her varak.

Zan etme ki bu ekalin halik y z senle ben,Gafil olupirke dalma bir faildir i gren,F ra, anak, boya, tekne vas tad r bilmi ol,Hep suver-i ilmiyyedir mezahirde grnen.

Trl trlekillerle arz- didar eyleyen,Kitab, levha, sair eya zeyn-i envar eyleyen,uh ve cazip hatlar yla kalb-i insan zevkiyab,Saltanat- ebrudur bu ak- izhar eyleyen.

Onalt nc yzy l nda Turan ebru mebdei,

Orda zahir olmu amma burda bulmu ne'eyi,Yce Trkler lkesinde kemal bulmu bu hner,Rabbim daim h fz eylesin ebru yapan zmreyi.


75/186

60

Ebru demek ebir demek yani gkteki bulut,

Ab- ru da tutar mana su yzdr etuhut,Bir kelam- farisidir ebru insan kalar ,Her tevcihe sezad r kim manas da pek velut.

Kadim ecdat yadigar mzeyyen bir san'att r,

Tabiatten mlhem olan bu nak lar mir'attir,Sani-i Hak sun'undan hep kendi kendin seyreder

Nak nakka ey-i vahit bir vahdeti hikmettir.

Bu meslekte ok ustalar emek verip yetimi,Biz yetitik zevaline hepsi Hakka g etmi,Byk stat zbek eyhi Ethem Kami Efendi,Hezar-fen, pr marifet bu san'atta pir imi.

Son zamanlar ems-i ebru gurub etmi nagihan,

San'atkar kalmam hi, ne de iten anlayan,Bir er km skdar'dan ihya etmi bu zevki,smi hattat Necmeddin'dir tek statd r bu zaman.

stad m z Necmi Molla r am bu ite,Azimkard r, muktedirdir anlay ta sezite,Lale snbl karanfille bezendirmi ebruyu,

mustafa dÜzgÜnman'ın eru sanatina ve egitimine katkisi

Documents