PORTFÖY YÖNETİMİ

Doç. Dr. Özge SEZGİN ALP

Kaynaklar:

Prof. Dr. Mehmet Baha Karan , Yatırım Analizi ve PortföyYönetimi, Gazi Kitabevi, 2011, 3. Baskı

Halil Sarıaslan ve Cengiz Erol, Finansal Yönetim, SiyasalKitabevi, 2008

YATIRIM ORTAMI VE PİYASANIN OYUNCULARI

Yatırım, gelecekte elde edilmesi umulan bir değeri elde etmek için bugün eldeedilen bir değerden fedakarlık etmektir. Bir başka deyişle; bugün elde edilenbir değeri daha yüksek bir değere taşımak için o değerden vazgeçmektir.

Yatırım türleri, iki çeşittir:

• Reel yatırımlar, arsa ve gayrimenkul gibi fiziksel malları kapsar.

• Finansal yatırımlar, fiziksel olmayan ve gelecekle ilgili alacaklılık hakkı verensenetlerden ya da ortaklık hakkı veren yatırım araçlarıdır.

Finansal Sistemin Yapısı

PARA PİYASALARI

SERMAYE PİYASALARI

FON FAZLASI OLAN KESİM

FON EKSİĞİ OLAN KESİM

Finansal Piyasaların Rolleri:

• Fiyat belirleme rolü: Alıcı ve satıcıları karşılaştırarak finansal varlıklarınfiyatları ile finansal varlıkların sağlaması gereken getirileri belirler.

• Likidite sağlama rolü: Alıcı ve satıcıların kolayca pazara girmelerini ve definansal varlıkların pazar fiyatından alım ve satımının gerçekleşmesinisağlar.

• Araştırma ve haber alma giderlerinin azaltma rolü: Finansal piyasalaryardımı ile pazardaki firmalarla ilgili her türlü haber ve bilgiye kolaycaulaşılabilir.

Sonuç olarak; piyasanın olduğu yerde fiyat belirlenir. Finansal piyasalar,menkul kıymetlerin zahmetsizce alınıp satılabilmesi açısındasın paranınfazla pozisyondakilerden açık pozisyondakilere akışı kolaylaşacaktır.

BİST'de Piyasalar

• Pay Piyasası

• Gelişen İşletmeler Piyasası

• Borçlanma Araçları piyasası

• Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası

• Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası

Tezgahüstü Piyasalar:

• Bankalararası Piyasalar

– TL Piyasası.............Bankalar kendi aralarında işlem yapmaktadır.Şeffaflık esastır. Piyasada güveni düşen bankalar yer almazlar.

– Repo Piyasası

– Tahvil Piyasası.......Bankaların kendi aralarında tahvil alımı ve satımı

– Döviz Piyasası........Döviz işlemleri bankalarında kendi aralarındadır.

• Serbest Altın Piyasası.........Turizm hareketlerinden etkilenir.

• Serbest Döviz Piyasası...........Türkiye'de gerçek döviz fiyatları buradabelirlenir.

Finansal Varlıklar

Hazine Bonosu:

• Para piyasasına ait bir finansal varlıktır.

• Kısa vadeli bir devlet borçlanma senedidir.

• Ödenmeme ve likidite riskinin olmadığı varsayılır.

• Risksiz olması nedeniyle getirisi düşüktür.

Repo:

• Günlük ve haftalık olarak yapılır.

• Hazine bonosu veya devlet tahvili geri alım vaadi ile satılmaktadır.

• Vade sonunda alınan para faizi ile birlikte ödenir.

• Satılan menkul kıymet geri alınır.

Varlığa Dayalı Menkul Kıymet:

• Menkul kıymetleştirme süreci ile ilgilidir.

• Finans kurumlarının sahip oldukları alacak senetlerini bir havuzda toplayarak oluşturdukları bir varlığı teminat göstermek suretiyle ihraç ettikleri yeni menkul kıymet

Mevduat Sertifikaları:

• Hamiline düzenlenmiş vadeli hesaplara karşılık verilen sertifikalar

Finansman Bonoları:

• Büyük şirketlerin kısa vadeli(2 yıla kadar) olarak ihraç ettikleri borçlanma senetleri

Eurodollar:

• Avrupa'daki dolar mevduatına verilen isimdir.

• Avrupa Bankaları sahip oldukları bu doları ABD mevzuatından bağımsız olarak uluslararası finansmanda kullanmaktadır.

• Vade, faiz ve kredi koşulları Avrupa piyasasına göre düzenlenmektedir.

Devlet Tahvilleri:

• Uzun vadelidir.

• Düşük faizlidir.

• Risksizdir.

Şirket Tahvilleri:

• Uzun vadelidir.

• Faizleri derecelendirme sonucunda aldıkları puanlara göredir.

Hisse Senetleri:

• Anonim şirketlere ortaklık hak ve yetkisi veren ve mülkiyeti temsil edenmenkul kıymetlerdir.

Yatırım Fonları ve Ortaklıkları

• Bireysel yatırımcıların tasarrufları menkul kıymet borsalarındadeğerlendirilir.

• Yatırım Fonları

• Halktan topladıkları paralar karşılığında, sermaye piyasası araçlarından vekıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler.

• Profesyonel bir yönetimle riskin dağıtılması ilkesine uygun olarak yönetilir.

• Yatırım Fonlarını Kurabilenler: SPK tarafından belirlenmiş esaslara uyanbankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri ve emekli ve yardım sandıkları

Yatırım Fonlarının Sınıflandırılması:A tipi fonlar daha çok hisse senedi içerirken(fon portföyünün en az %25'iTürkiye'de kurulmuş AŞlerin hisse senetlerinden oluşmalıdır),B tipi fonlar(A tipi dışında kalan ve daha çok sabit getirili menkul değerlere yatırımyapan fonlardır) büyük ölçüde repo ve sabit getirili menkul değerlerdenoluşmaktadır.

Fon Türleri:• %51'nden fazlası devam olarak kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına

yatırmış fonlar; tahvil ve bono fonu• %51'nden fazlası devam olarak Türkiye'de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine

yatırmış fonlar; hisse senedi fonu• %51'nden fazlası devam olarak belirli bir sektörü oluşturan ortaklıkların menkul

kıymetlerine yatırmış fonlar; sektör fonu• %51'nden fazlası devam olarak kurucunun iştiraklerince çıkartılmış menkul

kıymetlere yatırım yapan fonlar; iştirak fonu• %51'nden fazlası devam olarak belirli bir topluluğun menkul kıymetlerine yatırım

yapan fonlar; grup fonu• %51'nden fazlası devam olarak ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın

ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarınayatırmış fonlar; altın ve diğer kıymetli madenler fonu

• Portföyünün tamamı devamlı olarak vadesine 90 günden az kalmış sermayepiyasası araçlarından oluşan fonlar; likit fon

Yatırım Ortaklıkları

• Anonim şirket niteliğindedir.

• Menkul kıymet yatırım ortaklıkları; menkul kıymetlere yatırım yapar.MKYO'lar; sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalardaveya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetlimadenler portföyü işletme üzere AO şeklinde ve kayıtlı sermaye esasınagöre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.

• Temel Fonksiyon: Küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerinin bir havuzdatoplanması ve değişik menkul kıymetlerden oluşan bir portföye yatırılmasıile karın ortaklara payları nispetinde dağıtılması

• Sadece sermaye piyasası araçları ve değerli madenler: A tipi ve B tipi likitfon

Gayrimenkul yatırım ortaklıkları

Gayrimenkul projelerine yatırım yapar. GMYO'lar, Sermaye Piyasası Kanunutarafından düzenlenen ve gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere,gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak suretiylefaaliyet gösteren özel bir portföy yönetim şirketi tipidir.

• Getiri potansiyeli yüksek gayrimenkullere yatırım yapmak ve bugayrimenkullerden kira geliri elde etmek

• XYZ Alışveriş Merkezi gibi bir projeyi gerçekleştirmek amacıyla süreli;turizm , sağlık gibi alanlarda yatırım yapmak amacıyla süreli / süresiz proje

• Dinamik, yaratıcı ancak finansal gücü yeterli olmayan girişimcilerin yatırımfikirlerini gerçekleştirmeye olanak sağlayan bir yatırım finansmanı biçimiolarak

Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı

• Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı; geleceğinin iyi olması beklenen fikir veprojelere yatırım yapmayı amaçlamıştır. Kayıtlı sermayeli olarak kurulan veçıkarılmış sermayelerini esas alarak sermaye ve faiz kazancı elde etmekamacıyla risk sermayesi yatırımlarına yönelten halka açık AO'lardır.

Menkul Kıymet Borsalarının Oyuncuları

Borsada yatırımcılardan bazıları; uzun vadeli yatırımlar yaparak

risklerini azaltmak isterken, bazıları da kısa zamanda büyük paralar

kazanmak ister.

Bu çerçevede, borsa oyuncuları 4 türlüdür:

• yatırımcılar,

• spekülatörler,

• arbitrajcılar,

• riskten kaçınanlar(hedgers)

Yatırımcılar:

• Uzun vadeli bir bakış açısına sahiptirler.

• Menkul kıymetlerin değeri onlar için önemlidir.

• Menkul kıymetlerin değeri düştüğünde satın alırlar.

• Menkul kıymetlerin değeri arttığında satarlar.

• Kısa vadeli pazar hareketleri ile günlük bilgilere önem vermezler.

Spekülatörler:

• Pazarın hareket yönünü takip ederler.• Pazardan gelecek haberler olanlar için önemlidir.• Onlar için fiyatların hangi yönde seyredeceği önemlidir.• Bu durum, onlar için bir kumar gibidir.• Eğer belirli bir hisse senedinin değerinin artacağına inanıyorlarsa;

uzun(long) pozisyon alırlar ve hisse senedinin değeri artarsa karederler.

• Eğer belirli bir hisse senedinin fiyatının düşeceğine inanıyorlarsa;kısa(short) pozisyona girerler ve menkul kıymet ödünç alıp satarlar.Söz konusu menkul kıymeti fiyatlar düştüğünde daha düşük birfiyattan satın alıp menkul kıymeti iade ederler. Böylece fiyatfarkında kar ederler.

• Pazarda alış ve satış açısından likidite sağlarlar.• Riskten kaçınan yatırımcılara çeşitli olanaklar sağlarlar.

Arbitrajcılar:

• Menkul değerlerin gerçek değerlerinde olup olmadıklarını araştırırlar.• Farklı pazarlarda birbirlerinden farklı fiyatlara sahip benzer menkul

değerleri ararlar.• Arbitraj bandı içinde para kazanırlar.

Riskten Kaçınan Yatırımcılar:

• Bugün ve gelecekte karşılaşılacak riskleri kaldırmak isteyen yatırımcılar• Hisse senedi fiyatlarının düşmesine halinde ortaya çıkacak riskler• Pazar faiz oranına göre borçlanmış yatırımcıların faiz oranlarının artması

karşısında ortaya çıkacak riskler• Döviz pozisyonu olan yatırımcıların döviz kurlarındaki değişimler

karşısındaki riski• Vadeli ve opsiyonlu işlemlerden olan türev finansal araçlardan bu anlamda

yardım alınabilir.

Menkul kıymet borsalarının başlıca yararları:

• likidite sağlama,

• fiyat oluşturma,

• ekonomik gösterge olma,

• mülkiyeti tabana yayma,

• kaynak yaratma

Menkul kıymet borsaları:

• Gelişmiş borsalar, sanayileşmiş ülkelerde faaliyet gösteren uluslararası finanspazarını oluşturan büyük pazarlardır. Borsaların büyüklüğü değerlendirilirken kişibaşı gayrisafi milli hasılanın yanı sıra borsa işlem hacmi gibi unsurlarda dikkatealınır. Örneğin, ABD borsaları, Avrupa borsaları ve Uzakdoğu borsaları

• ABD borsaları; NY Borsası, Nasdaq(tezgah üstü piyasa) ve Amerikan Borsası(AMEX)

• Avrupa borsaları; Euronext(Hollanda, Belçika, Fransa, Portekiz)

• Uzakdoğu borsaları; Tokyo borsası, Sanghay, Hong Kong ve Bombay borsaları

• Gelişmekte olan borsalar, gelişmekte olan ülkelerde faaliyet gösteren borsalardır.Örneğin; İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Macaristan ve Polonya Borsaları, DoğuAvrupa ve Asya'daki bazı borsalar

BİST'de PAZARLAR

• Pay Piyasası

• Gelişen İşletmeler Piyasası

• Borçlanma Araçları piyasası

• Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası

• Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası

PAY PİYASASI

Ulusal PazarBorsa İstanbul kotasyon şartlarını tümüyle karşılayan şirketler Ulusal Pazar’da işlem görmektedir.

Kurumsal Ürünler PazarıMenkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları payları ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri, aracı kuruluş varantları ve sertifikalar kot içi pazar niteliğindeki Kurumsal Ürünler Pazarı'nda işlem görmektedir.

İkinci Ulusal PazarKüçük ve orta ölçekli şirketler, Ulusal Pazar’dan geçici veya sürekli olarak çıkartılan şirketler ile Ulusal Pazar için geçerli kotasyon ve işlem görme koşullarını sağlayamayan şirketler İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmektedir.

Gözaltı PazarıGözaltı Pazarı, belirli koşulların ortaya çıkması sonucunda, şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte payların Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.

BORSADA SUÇ OLAN İŞLEMLER

• Borsa işlemleri yatırımcıların iyi niyetine ve centilmenliğine dayanır.

• Haksız rekabeti önlemek ve bazı yatırımcıların diğerlerini yanıltmasınınönüne geçilmesini sağlamak amaçtır.

• Borsa iki suç vardır: İçeriden Öğrenilenlerin Ticareti(Insider Trading) veYapay Fiyat Oluşturmak(Manipülasyon)

• İçeriden Öğrenilenlerin Ticareti: SP Kanunu tarafından sermaye piyasasıaraçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgilerikendisine ve üçüncü şahıslara menfaat sağlamak amacıyla kullanaraksermaye piyasasında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozacakşekilde haksız yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek olaraktanımlanır.

• Türkiye'de firmalar faaliyetleri ile ilgili tüm bilgileri SPK ve İMKB yolu ileilan eder.

• Yapay Fiyat Oluşturmak: Normal piyasa mekanizması dışında, bir menfaatelde etmek amacı ile menkul değerlerin fiyatlarını bir haber ile veya yüksektutarda işlem yaparak etkilemek.

• Yapay Fiyat Oluşturma Örnekleri:

• Piyasalara yanlış bilgiler yayarak o menkul kıymetin alım satımını teşviketmek

• Bir menkul kıymete gerçeğe uygun olmayan ve görüntüde aktif bir piyasaizlenimi yaratmak amacıyla gerçek anlamda değişim yaratmayan tekbaşına ya da başkaları ile beraber alım satım yapmak, fiyatlarda yapay artışve azalışa neden olmak

Borsa Endeksleri

Endeksler

• Bir ölçüttür.

• Bir veya daha fazla değişkenin hareketlerinden ibaret olan değişimiölçmeye yarayan ve böylece çok fazla değişkene dayanan, kolaycaanlaşılması zor olan karmaşık olayları tek bir değişkene bağlayarakonlar hakkında genel bilgi verirler.

• Borsa endeksleri ile ekonomik analizler yapılır.

• Borsa endeksleri ile ülke ekonomisi değerlendirilir.

Hisse Senedi Endekslerinin Hesaplanması

• Aritmetik ortalama formülü: DJIA, Nikkei

• Geometrik ortalama formülü: Value Line Composite Index

• Şirketlerin piyasa değerlerinin kullandığı formüller: S&P 500 , Topix,Financial Times Endeksi ve BİST Endeksleri

Fiyat endeksleri

• BİST Ulusal tüm endeksi

• BİST Ulusal 30 endeksi

• BİST Ulusal 100 endeksi

• Sektör endeksleri ve Alt sektör endeksleri

• BİST Bölgesel , yeni şirketler pazarı endeksi

BİST 100 ve BİST 30 Şirketlerinin Seçimi

• Borsada en az 60 gün işlem görmüş olma şartı• Takasbank saklamasında bulunan hisse senetlerinin değerleme sonu

itibariyle piyasa değeri BİST 30 da yer alan hisse senetlerinin meydanpiyasa değerinden büyük, BİST 100 için %75 içinde olmalıdır.

• Endesklerde yer alacak hisse senetlerinin birinci piyasa, toptan satış veözel emir işlemleri hariç son bir yıl içerisinde günlük ortalama işlem hacmiBİST 30 için medyan işlem hacminden büyük, BİST 100 için %75 içindeolmalıdır.

• Hisse senetlerinin işlem gördüğü gün sayısının işlem görebileceği günsayısının %75'i olma şartı

• Takasbank saklamasında bulunan hisse senetleri, değerleme dönemi sonuitibari değeri ile piyasa değerleri ve günlük ortalama işlem hacimlerinegöre büyükten küçüğe doğru sıralanır.

• Şartları sağlayan hisse senetlerinden takasbank saklamasında bulunanhisse senetleri hariç, değerleme dönemi sonu itibari değeri ile piyasadeğerleri ve günlük ortalama işlem hacimlerine göre büyükten