motuya ya bomoi ya bisika nzinganzinga mpe ya mangomba ya … · 2018-02-08 · eza mafuta ya...

Numero ya projet:

CDC2950

Elengelami mpo na:

Kompani ya Feronia

_______________________________________________________________________________________ Digby Wells mpe Associates (International) Limited (Eteni ya kompani ya Digby Wells & Associates (Pty) Ltd). Kompani numero ya Registre 07264148. Henwood House, Henwood, Ashford, Kent, TN24 8DH, Royaume Uni Tel: +44 123 363 1062, Fax: +44 123 361 9270, [email protected], www.digbywells.com _______________________________________________________________________________________ Bakambi: AJ Reynolds, GE Trusler (C.E.O) (South African) _______________________________________________________________________________________

Motuya ya Bomoi ya Bisika Nzinganzinga mpe ya Mangomba ya Bato uta na Feronia

Bokuse ya Rapport

mailto:[email protected]

http://www.digbywells.com/

Digby Wells Environmental i

Mokanda oyo elengelemaki na Digby Wells Environmental.

Lolenge ya Rapport Bokuse ya Rapport

Nkombo ya Projet: Kotuya Bomoi ya Bisika Nzinganzinga mpe ya Mangomba ya Bato uta na Feronia

Numero ya Projet: CDC2950

Nkombo Mokumba Mokolo

Marion Thomas Baninga ya Lisanga 29.11.2015

Karien Lotter Mangomba ya bato 06.12.2015

Phil Patton Biophysical 01.12.2015

Rapport oyo epesami bobele mpo na bantina etiami awa kati na yango mpe ekoki te na mobimba to ndambu na yango

kosalelama mpo na ntina mosusu te soki na ndingisa ekomamai ya Digby Wells Environmental.

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Digby Wells Environmental ii

MOKANDA YA MAKAMBO MAZALI NA KATI

1 BOYINGISI ............................................................................................................................................................... 1

1.1 Lisolo ya Mwango ya kala .......................................................................................................................... 1

1.2 Mafuta ya mbila .......................................................................................................................................... 2

1.3 Feronia ....................................................................................................................................................... 3

1.4 Makoki ya Mosala mpe Nzinga nzinga mpe Mosala ya Lingomba ya Bato. ............................................... 3

1.4.1 Bokasi ya Faze .......................................................................................................................................... 4

2 Botalisi Mosala ................................................................................................................................................. 5

2.1 Ntina ya Mosala ......................................................................................................................................... 5

2.2 Esika ya mosala mpe Lolenge nayango ..................................................................................................... 5

2.3 Lisolo mpe Lisapo ...................................................................................................................................... 6

2.3.1 Makambo ya Mabula ................................................................................................................................. 6

2.4 Misala oyo ezali kosalema sikawa na Baizini/Ba bilanga ........................................................................... 8

2.5 Botali mobimba ya Baizini .......................................................................................................................... 9

2.5.1 Mosala ya Feronia PHC........................................................................................................................... 13

3 Mibeko nionso ya mosala, Norme International mpe lolenge ya kosalela ...................................................... 14

3.1 Ndenge ya kosalela na Feronia ................................................................................................................ 14

4 Lolenge ya Misolo ya Lingomba ya bato ........................................................................................................ 14

4.1 Ntina ya Mosolo ya Lingomba ya bato Nzinganzinga ............................................................................... 18

4.1.1 Eyano ya Botangi ............................................................................................................................. 19

4.2 Makama ya lingoba ya bato ..................................................................................................................... 24

4.3 Ntina ya Mosala ya Lingomba ya bato ..................................................................................................... 27

4.3.1 Nguya ya kolongobana .................................................................................................................... 27

4.3.2 Banguya ya Bozangi ........................................................................................................................ 29

4.4 Nguya mpe Bokitisi/Bomatisi .................................................................................................................... 31

5 Boyekoli ya Biofizike ...................................................................................................................................... 32

5.1 Eyano ya Biodiversité ............................................................................................................................... 32

5.1.1 Boteka .................................................................................................................................................... 33

5.1.2 Yaligimba ......................................................................................................................................... 35

5.1.3 Lokutu .............................................................................................................................................. 37

5.2 Kokamba mpe Kolanda Misala ya HCV ................................................................................................... 39

5.3 Bopeto ya Mopepe ................................................................................................................................... 44

5.4 Makelele ................................................................................................................................................... 44

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Digby Wells Environmental ii

5.5 Kobongisa Mayi Mabeba .......................................................................................................................... 44

6 Bosukisi ............................................................................................................................................................... 46

MOKANDA YA BITANDO

Etando ya 1: Bansango ya Biteni ya Mabele .................................................................................................. …11

Etando ya 2: Bisika oyo Bato Nionso Bazali Kosalela mpe Oyo Ezwami na Lokutu, Yaligimba mpe

Boteka (Digby Wells, 2014-2015)....................................................................................................................... 12

Etando ya 3: Motango ya Ekokani ya Bandako mpe Bato .................................................................................. 19

Etando ya 4: Makama Manene Mpo na Mamgomba ya Bato ............................................................................. 24

Etando ya 5: Bokuse ya Makambo Minene Ekoki Kosalema na Lisanga ya Bato ............................................... 27

Etando ya 6: Bokuse ya Makambo Minene Ekoki Kosalema na Lisanga ya Bato mpe Makanisi Mapesami mpo na Kobongisa .............................................................................................................................................. 31

Etando ya 7: Ndimbola ya Mituya Motoba ya Masolo Minene https://www.hcvnetwork.org ................................ 33

Etando ya 8: Komonana ya Bokoki ya Nkita ya Mabele ya banzete ya mbila, Boteka ........................................ 35

Etando ya 9 : Komonana ya Bokoki ya Nkita ya Mabele ya banzete ya mbila, Boteka ....................................... 37

Etando ya 10: Komonana ya Bokoki ya Nkita ya Mabele ya banzete ya mbila, Boteka ...................................... 39

MOKANDA YA BILEMBO

Elembo ya 1 : Ndakisa ya FGD na mibali mpe basi ........................................................................................... 19

Elembo ya 2 : Bankita ya Yambo ya Bosaleli na Libota .................................................................................... 20

Elembo ya 3 : Bankita ya Mibale ya Bosaleli na Libota ...................................................................................... 21

Elembo ya 4 : Bankita ya Misato ya Bosaleli na Libota ...................................................................................... 21

Elembo ya 5 : Momesano na Nkita ya Mabele ya banzete ya mbila ezali Bobuki, Boteka .................................. 35

Elembo ya 6 : Momesano na Nkita ya Mabele ya banzete ya mbila ezali Bobuki, Yaligimba ............................ 37

Elembo ya 7: Momesano na Nkita ya Mabele ya banzete ya mbila ezali Bobuki, Lokutu .................................. 39

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Digby Wells Environmental 4

MOKANDA YA MIANGO

Mwango 1 : Misala ya Feronia na RDC ............................................................................................................... 10

Mwango 2 : Boyekoli ya Etuka ya Lokutu ............................................................................................................. 15

Mwango 3 : Boyekoli ya Etuka ya Yaligimba ........................................................................................................ 16

Mwango 4 : Byekoli ya Etuka ya Boteka .............................................................................................................. 17

Mwango 5 : Biteni ya Bokambi mpo na Lopango ya Boteka ................................................................................ 41

Mwango 6 : Biteni ya Bokambi mpo na Lopango ya Yaligimba ............................................................................ 42

Mwango 7 : Biteni ya Bokambi mpo na Lopango ya Boteka ............................................................................... 43

Bokuse ya Rapport


CDC2950


1 BOYINGISI

Likambo oyo ezali bokuse ya Motuya ya Bomoi ya bisika nzinga nzinga mpe lingomba ya

bato na bokuse (ESA) ekambami na Didby Wells mpo na kotalisa makama mpe bantina ya

oyo ezali lisanga na bozongisi ba bilanga ya banzete misato ya mafuta ya mbila na bituka

oyo (Lokutu, Yaligimba mpe Boteka), na mboka Congo Democratique (RDC). Ba bilanga

ezali ya mpe ezali kosalema na Feronia Plantations na Huileries du Congo (PHC, Feronia to

Kompani) mpe basombaki yango na Sanza ya Libwa ya Mobu 2009. Ba bilanga , oyo

esalema uta mibu nkama eleki, yambo ezalaki ya Unilever mpe esundolamaki Ntango

Feronia azwaki yango.

Na makoki ya ESA report mpo na ntina ya biophysique mpe bopesi mosala na bato ya

nzinga nzinga mpe epesaki ntina mingi koleka na Feronia azwa yango (nde yango ezali

bantina sikawa mpe motuya ya bosangani na bozongisi lisusu mpe modernisation ya ba

bilanga). Elingi koloba, Feronia asengelaki kobongisa biloko ebele oyo etikalaka oyo

Kompani ezwaki lokola eteni ya mosala ya kala ya ba bilanga mpe motungisi ya mobulu ya

politiki oyo etungisaki RDC, mingi uta lipanda na mobu 1960. Ba bilanga ezali kino sikoyo na

mosala uta ezongisamaki, atako ezali namakoki te lokola mwa bamibu zomi eleki.

Lolenge ya bokuse ya ezali boye :

■ Eteni ya 1 : Boyingisi mpe lisolo ya kala ;

■ Eteni ya 2 : Bolimboli mwango ;

■ Eteni ya 3 : Standards Internationaux, Mibeko ya mosala mpe ndenge ya kosalela ;

■ Eteni ya 4 : Mosala ya Lingomba ya bato batali mosolo ;

■ Eteni ya 5 : Boyekoli ya Biophysique ; mpe

■ Eteni ya 6 : Bosilisi mpe Bitinda.

Mobimba ya balapole mpo na lingomba ya bato batali mosolo mpe botangi ya etalisami na

Volume 2 mpe 3.

1.1 Lisolo ya Mwango ya kala

Mwango ya Feronia ezali ya kozongisa mpe kosalisa Ba bilanga mpe misala mosusu

(ndakisa lokola banzela, bamoulin, bato ya misala ndako, mpe babilo). Etuka ya Boteka

esalemaki na mobu 1911, lokutu esalemaki na 1920, mpe Yaligimba kala te na mobu 1930.

Na yango, bitunka ya esobe mpe zamba etungisamaki uta mibu 100 oyo eleki ntango Lever

Brothers babandaki mosala na bango. Feronia ekosala kaka na bituka oyo etungisamaki na

misala oyo elekaki (ndakisa oyo ezali Mwango “brownfield”).

Bonene ya eteni ya mabele ezali penepene ya 107,000 hectares (ha), ya oyo Lokutu, ezali

na province Orientale ezali na bonene ya 63,000 ha, Yaligimba, ezali na pronvice ya

Equateur, ezali na bonene ya 30,199 ha, mpe Boteka, lisusu ezali na province ya Equateur

ezali na bonene ya 13,542 ha.

Bokuse ya Rapport


CDC2950


Banzente ya mbila oyo esengelami kolonama ezali ya mafuta mbila ya mobesu (CPO) mpe

ya mafuta ya ndika (PKO). Mafuta ya mbila ya mobesu (CPO) mpe mafuta ya ndika (PKO)

etindami na masuwa uta na Ba bilanga kino Kinshasa esika oyo esombamaka bateki;

mafuta nionso oyo esalemaka sikawa ezalaka mpo na kosalela na RDC.

Wuta bofundami ya PHC, Feronia azwaki mikano oyo esalisaka ba bilanga nionso misato

oyo (ndakisa boyokani mpo na kosalel Mafuta ya Mbila edimami na 2017).

Feronia azali bobele na mokumba ya bobongisi mpe bozongisi ba bilanga mpe azali na ntina

ya kotia babanzete ya mbila na bituka oyo etiama naino banzete te (ndakisa kolona lisusu/

kokolisa bilanga mpe misala ya kokamba ekosalela bobele bituka oyo elengelamaki oyo

etiamaki). Kompani esaleli mosala ya bobongisi na kosalaka :

■ Ntina ya bokuse : bozongisi misala ya koteka na ndelo moko ya makasi mpe ya

bobateli misala mpo na ntina basali mpe mosala oyo esalemaka kati ya mangomba

nionso ya bato, boyekoli nzinga nzinga ya bato mpe lingomba ya bato mpe boyekoli

ntina ya mosala oyo (ndakisa Ntina ya Bobateli Makasi ya mosala; esika ya kimia

mpe mbano ya makele; bisalelo oyo etalaka bosaleli mayi; mpe mosala ya lingomba

ya bato); mwango ya botompboli lingomba ya bato; mpe bisika elongobana ya Ba

bilanga .

■ Ntina ya mwa molayi : kozongisa sika bamoulin; kobakisa lisusu ba bilanga ekoma

ebele, kokomisa bandaku kitoko; kobongola/ndako ya mosala; mpe kokomisa

bomipesi makasi ya bato na nzela ya mosala.

Kompani etii ekipe ya basali oyo ezali bomoni ya bokomisi mosika mpe boyebi ya kozongisa

miango ya misala. Ntina ya ya bosangai na mokolo izini oyo ya sika ezali ete Feronia

afandisi basali na lolenge ya bowumeli azali na basali koleka 3,500 na mpe na likanisi ya

kotombola mosolo ya mboka.

1.2 Mafuta ya mbila

Mafuta ya mbila ewutaka na misuni ya mbila ya nzete ya mbila ya clima tropical, Elaeis

guineensis. Banzete ya mbila ekolaka na zone oyo ezalaka na temprature ya 10 degré na

nord mpe sud ya Equateur. Eza mafuta ya bilanga ya ntina esalaka mosala nionso mpo na

kolambela to mpo na kosalela na biloko (ndakisa Mateka, biscuit, kobomba na cube, crème

mpe na boulangerie), mpe basalelaka yango na biloko lokola (savon, mafuta ya kopakola

mpe mpo na kopelisa).

Nzete ya mafuta ya mbila ekoki kokola kino na 20 metre mpe ekoki kosalisa na mosolo uta

mibu 25. Nzete ebandaka kobota mbila sima ya mibu misato. Mbila ekoki kobota tango

nionso na mobu moko; nzete ekola efutaka mpe ebotaka mwambe mpe zomi na mitano na

mobu. Na bokuse nzete ekoki kobota 10 tone ya FFB na hectare moko; uta na FFBs na

bokuse ya 2.1 tone ya CPO mpe 0.15 tone ya PKO ekoki kobima. Mafuta ya mbila ewutaka

na mbila na mafuta ya mukokoli ewutaka na mokokoli na ngo.

Bokuse ya Rapport


CDC2950


Mafuta ya mbila esengaka nango mabele te yambo ebota koleka mafuta mosusu

(greenpalm.org). Poso na ngo, ndika ya mbila ekoki kosunga mpo na bilei ya bibwele, mpe

biomasse.

1.3 Feronia

Feronia Inc. ezali kompani munene ya ba nzete ya mbila ya mpe ya mosala ya boloni,

esalemaki na mobu 2008 mpe ezali moboti ya kompani Feronia PHC. Bomoni mosika ya

Feronia Inc. ezali ya kofongola makoki ya boloni na Afrika mpo na kosalelaka teknoloji ya

lelo mpe bosaleli malamu oyo ekosalisa na lolenge ya mboka.

Ekipe ya basali ya Feronia mpe lisusu Mokonzi (Ravi Sood) ; Directeur Executif (Xavier de

Carniere) ; Directeur Operateur (Raymond Batanga) ; Directeur Financier (David Steel) mpe

Directeur ya Ressources Humaines (Sherree Schaefer) ; Mpe na nzinganga, Lingomba ya

bato mpe Bokambami (ESG) Directeur : (Pierre Bois d’Enghien).

Uta 2008 kino lelo, Feronia Inc. Epesi mbongo mpo na kosalisa mpe kobanda misala, mibale

ya boloni mpe misala ya mafuta mbila ; misala ya ntina mpe lisusu :

■ 16,633 hectares ya banzete ya mbila elonamaki lisusu ;

■ Bamoulin mibale ya mbila ezali kobongisama mpe moulin moko ezali kotongama

mpo na kolongola oyo ya kala;

■ Bamituka, masini ya boloni, bisalelo mpe masini esombamaki ;

■ Koleka 3,500 misala ya ntango molai epesamaki mpe ezali na bosaleli mosolo mpe

matomba mangomba ya bato ya nzinga nzinga oyo bakoki kozala 98,000 (oyo

bafandaka mpe kati ya 5km ya bamabele ).

■ ESAP ezali koyokana mpo na koyebisa mbala moko nzinga nzinga, lingomba ya bato

mpe ntina ya bokambami;

■ Pologalami ya kobongisa mpe kotonga lisusu mosala ya social ebandaki (ndakisa,

banzela, bisika ya bokolongono, mayi ya libuli , bandako, bakelasi, balopitalo mpe

bakliniki);

■ Bomilengeli mpo na mokanda ya RSPO ; mpe

■ Kompani ezongisaki bosaleli mpe boteki ya mafuta ya mbila na wenze ya mboka; na

2014 13,500 tone ya mafuta ya mbila mpe 840 tone ya mafuta ya ndika etekamaki.

1.4 Makoki ya Mosala mpe Nzinga nzinga mpe Mosala ya Lingomba ya Bato.

Makoki ya E&S esalemaki mpe esilaki na 2014, lokola faze 1 ya ESA ya Ba bilanga misato

(Eteni ya 1).

Sima, Digby Wells Environmental (Digby Wells) eponamaki na Feronia mpo na kosalisa faze

2 kosalisa boyekoli ya mondelo ya mosolo mpe ntina ya mosala, lokola elandi :

Bokuse ya Rapport


CDC2950


■ Mosala ya lingomba (Volume 2). Ntina ya bafungola ezalaki kosala boyekoli ya

mondelo ya mosolo na banorme international na ntina ete:

Kokamba mposa ya mosala ya lingomba ya bato ;

Kotalisa makama na lingomba ya bato mpe ntina ;

Kopesa makanisi oyo ekoki kolongola ntina ya mabe mpe kopesa ntina na moko

na moko ;

Kosala mwango engebene na mosala na oyo bakambi bakoki kokutana; mpe

Kosala mwango oyo ekoki kokamba bokobi ya bokasi ya lingomba ya bato.

■ Mosala ya HCV ya bituka oyo elonamaki mpe bituka nionso na kati ya mabele ya

izini (ndakisa, banzela ya esobe) oyo ekosunga mwango boloni lisusu ekoya ya

Feronia; mpo na kotalisa biodiversité ya mboka (ndakisa, zamba ya mibale, biloko

oyo ekoki kotonda) mpe kokutana bosenga ya RSPO (Volume 3);

■ Mutuya ya bomoi ya mopepe ya malamu mpe makelele (Volume 4) ; mpe

■ Nzela ya bosalei mayi malamu mpo na kotalisa ntina mpe bosaleli ya bolongoli uta

na moulin (Volume 4).

Boyekoli nionso ya bayebi kolandisama na banorme international oyo endimami lolenge ya

kosalela (ndakisa, nzela ya nsango mosusu na boyekoli ya esika). Uta vizite ya site, ekipi ya

lingomba ya bato basangisaki bansango na boyekoli ndako, mpe uta mayangani mpe

masolo na mangomba mpe masanga ya ntina mosusu, na lisusu bakambi, balobeli ya

masanga ya mboka, basi bilenge, balobeli ya leta, balobeli ya masanga ya basali ya izini/to

ya plantation. Bansango mosusu ezali na Mabakisi A.

1.4.1 Bokasi ya Faze

Bokasi ya faze mpo na mosala, oyo esalemi na Feddersen (2014), ezali ya bolengeli

Bankombo ya Makambo (ToR) mpo na boyekoli ya ESA oyo ekoki kosalisa Feronia azwa

bosenga ya RSPO. Ntina epesamaki lisusu bosenga ya sikawa mpe batali ya makasi.

Mbano mpe bozwi ya makoki ya faze (Faze 1) ezalaki ya kozwa rapport

■ Mpo na kolakisa misala ya Feronia na ntina mpe bato oyo bazali na mposa (I&APs)

mpe ezongisi eyano mpo na koloba mpe kotikala na boyekoli na Faze 2 ;

■ Mpo na kotalisa makambo mpe ntina na I&APs ;

■ Mpe botali nzinga nzinga mpe makambo ya lingomba ya bato na ntango ya Faze 2.

Bokuse ya Rapport


CDC2950


2 Botalisi Mosala

Feronia azali kosala mosala lokola ya kobongisa mosala elongo na ya kobebisa zamba te to

ya kobakisa bato te.

2.1 Ntina ya Mosala

Bosenga mafuta ya mbila ezali komata uta mobu 1960 epesaki mbano na bokoli ya bobimisi

biloko ya mobu penepene ya 8% na mobu; mingi ya bosenga ekoki kozala ya bobakami ya

bato, bobakami ya bosaleli (na capita), mpe bosaleli na Izini. Mboka imingi nde ya lelo,

Indonesie, mpe chine bazali basaleli minene ya mafuta ya mbila kasi bosenga na Afrika ezali

komata mpe ezali neti kokoba (mingi mingi ezali bato basalelaka mpe komata na bozwi ya

capita). Mafuta ya mbila ezali mafuta ya talo moke koleka mafuta nionso ya bilanga yango

wango wana batu mingi bazo senga yango.

Lokola bosengi ya mafuta ya mbila ezali komata, ba bilanga na yango ekoki kolonama

bobele bamboka ya klima tropical oyo ezalaka 10 degre na nord mpe na sud ya Equateur

mpe oyo mbula ebetaka 1,600 mm na mobu. Bokobi na lombango ya baplantations ya mbila

na bisika ebele (mingimingi na Azi) lokola eyeno na bolengeli na bantina ya nzinga nzinga

mpe lingomba ya bato, lokola bobungisi ya malili zamba/biodiversité, mpe bantina

mangomba ya bato mpe bato kosalelaka zamba. Neti na ngambo ya Feronia, bobongisi

eyekami na bosali ya bozongisi bisika ya baizini / ba bilanga oyo ezalaki na bituka, kosala

izini ya sika ya mafuta ya mbila na izini ya yambo na bituka oyo ekomi kokola uta mibu 20

lokola bobongisi ya bobebi ya mosala.

Mbano ya solo ya mosala oyo ezali ete:

■ Kosala mafuta ya mbila uta na baizini/ba bilanga ya Feronia ekosunga mpo na

kokokisa babosenga ya mafuta ya kolambela ya talo moke na RDC;

■ Misala ebele mpe mbano ya mososlo na mboka, region, mpe mboka mobimba

(bopesi mosala, bobakisi, mpe kokitisa importation);

■ Bituka moko oyo etiamaki izini te ekolongolama ; mpe

■ Lolenge ya bosaleli ya mosala ya sika ekomatisa esaleli ya kala.

2.2 Esika ya mosala mpe Lolenge nayango

Mboka RDC eleki na ndelo ya Equateur, kati ya 6°N mpe 14°S, mpe na molai ya 12° mpe

32°E mpe na yango eteni ya mboka ezali elengelama malamu mpo na kokolisa mafuta ya

mbila. Mboka RDC ezali penepene ya 2,3 million ya km², oyo ezali 77,810 km², ezali na mai;

ezali mboka monene na Afrika sub-Sarienne (www.cia.gov). Capital ezali Knshasa oyo ezali

na population ya 11 million; langue officielle RDC ezali Français.

RDC ezali na klima tropical oyo ezalaka molunge mpe malili na ebale ya basin ya equateur

(esika oyo banzete ya mbila/ ba bilanga ezali), mpe ezali malamu mpe pio na sud ya likolo

ya bangomba. Ezali na temperature ya 24°C, na 1,646 mm ya mvula mobu nionso mpe

Bokuse ya Rapport


CDC2950


eyebani na malili ya zamba (www.dr-congo.climatemps.com). Eleko ya mvula uta sanza ya

Minei kino sanza ya Zomi mpe eleko ya mpela sanza ya Zomi na mibale kino sanza ya

Mibale (climatezone.com).

Nayango, RDC azali na klima malamu mpo na bokoli ya nzete ya mbila. Ezali na bantango

2,000 mm oyo moi engengaka na mobu nionso mpe mvula na izini/ba bilanga ya Feronia

ezali penepene ya 2000 oyo ebetaka basanza mwambe ya mobu. Babilanga nionso misatu

ezwaka mayi ya mvula mingi mpo na kobota malamu.

2.3 Lisolo mpe Lisapo

Kompani oyo esalemaki na mobu 1911 na nkombo ya huilerie du Congo Belge (HCB)

ekomaki moko ya bakompani oyo ezalaki na basali ebele na Afrika. Makoki ya mosala na

yango ezalaki ya kosala mafuta ya kolia mpe biloko ya kolona. Kompani ezalaki kosala na

mikano ya Belgique na independance ; ebongolaki kombo na yango na Plantations Lever au

Zaire (PLZ) na mobu 1960 ntango mboka ekomaki Republique du Zaire, mpe sima ekomaki

Plantations et Huileries du Congo Sarl (PHC) na mobu 1997 ntango mboka ekomaki RDC.

Leta apesaki Unilever bisika ya kofutela na ntango molai na mabele. Na ntango mpasi

ezwaki mboka uta 1990 kino 2000, mosolo ya kosalela na baizini ekomaki moke na yango

baizini/ ba bilanga ebebaki. Bongo, ntango Feronia esombaki baizini/ ba bilanga na 2009,

eloko ezalaki lisusu te, mpe lolenge ya kosalela ezalaki kobimisa mosolo moke uta na

esalelo lolenge esengelamaki.

Uta independance na 1960, RDC ezwaki mobulu na maye matali lisitwale ekamwisaki

mboka mobimba (nionso mibale mangomba ya bato mpe mosala yangomei) na baizini/ ba

bilanga nionso. Bato bazalaki kobela, nzala, mawa lokola mbano motungisi mpe mobulu

ekotaki na mosala (Lokutu mpe Yaligimba ezalaki na maboko ya batomboki na ntango ya

bitumba) mpe mingi bakitaki na secteur public. Bato bazalaki kati kati ya kimia mpe bitumba

Kolandisama na kimia yakala te oyo epesaki Feronia ndingisa ya kobandela kobongisa

baizini/ba bilanga .

Sima bitumba ya mibale ya Congo leta mosusu esalemaki na 2003 mpe mobeko mama

etiamaki mpe endimamaki. Maponami mibale esalemaki mpe, sikawa mboka ezali na kimia.

Bokobi ya Economie ezali kokoba malembe malembe na kosalelaka nkita epai ya basaleli

nkita. Nayango, kino sikawa bobola ezali kokoba, Baservices Publics ezali komata te mpe

mangomba ya bato mingi bazali koluka bameka kotekaka (ndakisa, bozangi mosala, mosolo

mpe makoki). Atako nionso oyo, mwa economie ya mboka ezali malamu, ekoki kokoma

makasi mingi koleka na continent (www.cia.gov).

2.3.1 Makambo ya Mabula

Boyekoli ya makoki elakisi ete bato ya mboka bazali ezaleli malamu na lolenge baizini/ba

bilanga ezali kobongisama, na ntina ete bazonga ya bozwi mpe economie malamu ya bokobi

liboso. Mpo na komanyola malamu elikia mangomba ya bato ya mboka, Digby Wells ezwaki

botali, mingi mingi na masolo 23 ya moto moko na moko mpe 33 focus group discussions

(FGDs) na ntango ya liteya in esika ya mosala na 2014 mpe 2015 (Mabakisi A). Moto nionso

http://www.cia.gov/

Bokuse ya Rapport


CDC2950


/lisanga azwaki libaku koloba likanisi ya sikawa mpe ya kala mpe etumbu.

Mituna ya ntina etali libula (mpe bituka oyo Feronia ezali kosala mosala mpo na kolakisa) mpe lisusu :

■ Ndako ya basali ebebaki. Bandaku etongamaki na basali oyo balekaki na mibu 1930

mpe 1980 kasi babongisaki yangi te uta bamibu tuku mibale oyo eleki. Feronia

ezwaki mokumba ya kotongela basali bandako.

■ Banzela oyo ememaka na baizini ezali ya kobeba mpe ebale ya Congo ekobi kozala

nzela oyo ezali komema kino na baizini/ ba bilanga Feronia etia bato oyo

babongisaka nzela oyo ememaka na baizini mpo na kobatela mosala na ye.

■ Na maye matali bokolongono bwa nzoto ezali malamu na bato koleka 80% baoyo

(basalaka mpe baoyo basalaka te) Rapport oyo basengaki traitement na centre de

santé moko na mibu oyo eleki ; na yango, na ntango bazalaki kotala hopital nionso

ezalaki na posa ya kobongisama mpe kotiya lisusu bisalelo mosusu ya sika ya

lopitalo, kutu misusu ekomaki yak ala uta mibu 50. Uta botali kompani ekokisaki

programme ya kozongisa bisaleli ya sika na hopital mpe bisaleli ya sika epesamaki

na Projet C.U.R.E, ezali ONG ya Amerika .

■ Leta mpe basali ya nzambe bapesaki bisalelo ya kelasi mpe bateyi ya kelasi.

Bakelasi ezali na lolenge esengeli te mpe bisalelo ezangi. Leta atiyaki minerval talo

na ekole yango wana baboti ebele balobaki bakoki kotinda bana nionso na kelasi te.

Feronia etiyaki mosala ya CDP lokola eteni ya ESAP mpe yango epesi ndingisa na

bana mabele ya izini bakoka kotanga.

■ Libula ya bisika esundolama mpe mpasi mpo na koteka na ntango ya bitumba yango

epesaki mwa nkopkoso mpo na boyingeli na zamba, lokola nzete, makala, (koni),

banzetz ya kisi, nyama ya zamba. Bokangi banyama ya zamba mpe kokata zamba

na bato ya mboka esali ete banzete mosusu, banyama mpe bandeke babunga.

Programme moko ya boyekoli kobongola lolenge ya mosala ya kolona mpe kobakisa

bokasi na mabele ya boloni ekosunga mangomba ya bato ekosunga mpo na kokitisa

motuya ya bobebisi zamba.

■ Na mosala ya Unilever ya bokolongono, 63 pui ya mayi ya nse ya mabele esalemaki

mpo na kopesa mayi na basali mpe na mboka mobimba. Na mobu 2013 ntango

Feronia ekambaki mosala ya kobongisa, bobele bapui mwambe ezalaki kobimisa

mayi. Programme moko ya mosala esalamaki na Feronia mpo na kosala bapui mpe

kosalisa bapui mosusu na mangomba ya bato.

■ Bosololi ezalaki malamu te kati ya mangomba ya bato mpe kompani ba mpo na

ezaleli ya kompani ya kala. Emonisami kozala uta na boyekoli ya makoki ya

mayangani ya (Feddersen, 2014) mpe Digby Wells oyo mangomba ya bato (basali

mpe basali te) bamilengeli mpo na batali mpe bazwi likanisi ya kosangana na

Kompani. SEP esalemaki Kotombola Feronia oyo mikanda mpe misala esalema na

Kompani lokola elengelami elongo na kotiya boyokani malamu, na lolenge mibale ya

kosolola na mangomba ya bato (volume 2, Mabakisi C, Mikapo ya 10.3.4 mpe

10.3.6).

Bokuse ya Rapport


CDC2950


2.4 Misala oyo ezali kosalema sikawa na Baizini/Ba bilanga

Uta bokambami ya baizini ezwamaki, Feronia ezwi na lombango mokumba ya kosalisa

misala mpe kozwa litomba na yango Kompani ekoki kozala wana mpe kosalisa basali koleka

3,500 ya nzinga nzinga mpe misala ya lingomga ya bato. Bongo, Feronia epesaki ntina

mingi mingi na makambo oyo :

■ Kobongisa baizini na kolongolaka banzete ya kala mpe kolona ya baplantations ya sika;

■ Kobongisaka elanga mpo na banzete ya sika ;

■ Kozongisa mpe kobandelaka mosala bamoulin ya mafuta ya mbila mpe kobongisa bisaleli;

■ Kosolola ntina mpe mibeko ya mosala ya basali (mpe lisusu kobongisa bisika ya

lopitalo mpe bobateli mpe lifuta ya bato) ; mpe

■ Kotiya programme ya kozongisa mosala ya ntina ya lingomba ya bato mpe lisusu

bandako ya basali, balopitalo mpe bakelesi.

Na sanza ya Zomi na moko mobu 2013, CDC Group epesaki mbongo koluta motango ya

18.1 million ya dolar mpo na kosalisa Feronia ezongisa mosala na ye, bobateli mosala mpe

kosilisa ntina na yango ya nzinganzinga ya bato mpe lingomba ya bato; 3.6 million ya dolar

yam bongo wana epesamaki mpo na programe ya Feronia ESAP. ESAP esalelaka ntina

sambo oyo ezali na misala, kopesa, oyo moto asengeli kosala, mpe mikumba, bantango ya

kofuta, motuya ya kofuta:

■ Basali

■ Lolenge ya kosalela

■ Botali mpe lolenge mosala ezali kokoba ;

■ Ndenge ya kosalela ;

■ Mosala

■ Ekengeli ; mpe

■ Bokambami

Mingimingi, bilembo etiami oyo ezali kolakisa bokobi liboso ekoma RSPO elongobani mpe

na lolenge ya bokobi liboso kobongolaka malamu mingi nzinga nzinga ya bato mpe

lingomba ya bato.

Lisanga ya bopesi toli ESG esanganaka sanza misato sima mpo na kotala bokobi mpe

mituna. Lisanga ezali na bakambi ya bakompani misato na lisungi ya bapesi toli ya

nzinganzinga mpe ya lingomba ya bato.

Bokuse ya Rapport


CDC2950


2.5 Botali mobimba ya Baizini

Mabele ya baizini ezali na kontra ya mibu 25 oyo ebandelamaka na mosala ya basali oyo

etiaka mbongo ebele; mabele ezali ya leta ya RDC.

Ba bilanga misato ezali pembeni ya, to nzingazinga na, Ebale ya Congo to bamai mike na

yango ya (ndakisa Ebale ya Momboyo) (Mwango 1).

Bamoulin ya ba bilanga misato ebimisaka mafuta ya mbila; bamouli na Lokutu mpe

Yaligimba mpe ebimisaka mafuta ya ndika. Izini ya Yaligimba ezali ya sika (esombami na

mobu 2013) mpe ebimisaka 30 tone na ntango moko. Bamoulin ya Lokutu mpe Boteka

esengeli kobongisama mpe sikawa ezali na makoki ya kobimisa 15 to 10 tone na ntango

moko, elekisaka te. Bamoulin ezali na makoki ya kobimisa 52.000 tone ya mafuta ya mbila

kasi ekomatisa na suka ya mobu 2016; ekoki kozala bomatisi, bobakisi to kobakisa moulin

ya sika na Lokutu. Bomatisi ya Yaligimba emisalemeli yambo esengelama na 2020. Ezali ete

Boteka ekobakisa makoki koleka.

Bomatisi ya makoki ya bamoulin, na mikolo ezali koya, ekozala mpo ete banzete elonamaki.

Yaligimba ekoki komatisa na 60 tone ya FFB na ntango moko motuya ekoki ya basali oyo

bazali esika ya mosala.

Izini moko na moko ezali na elanga ya banzete ya mbila epai oyo nkona ekolaka na

bolengeli mpo na programe ya kolona lisusu.

Bokuse ya Rapport

Feronia Environmental and Social Assessment

CDC2950

Mwango 1 : Misala ya Feronia na RDC


Bokuse ya Rapport


CDC2950


Ba bilanga nionso misato ya (bituka mobimba ekoki kozala 107,000 hectare) na molai ya

63,000 hectare kino 13,000 hectares (bituka nionso sikawa kasi Feronia azwi mokumba ya

programe ya kotala mabele nionso ya baizini oyo ekosila na mobu 2016). Na sanza ya Zomi

na moko 2015, ba bilanga misato elonami na mobimba ya 24,471 hectare oyo ya 13,570

hectare ezalaki nanu na banzete ya mbila ya mike mpe 10,901 hectare ya banzete ya mbila

ekola; sikawa banzete elonama ezali na motango ya 6,338 hectare mpe banzete etikali

76,492 hectare ya mosala, bamboka, bisika oyo elonami naino te mpe mabele ya kosala

mosala.

Bisika oyo ekoki kozala mpe bituka ya kolona etalisami na Etando 1.

Etando 1 : Ndimbola ya bitendi yamabele

Nkombo Province Esika Etuka ya Eteni

yam abele (ha)

Etuka ya

banzete (ha)

Boteka Equateur 0°23’40.90”S

19°5’39.95”E

13,542

3,668

Lokutu Orientale 1°8’53.00”N

23°36’46.79”E

63,560

11,727

Yaligimba Equateur 2°13’29.18”N

22°55’50.68”E

30,199

9,076

Biteni ya Bamabele ezali na ba bilanga, bisika ya kolona bilanga ya banzete, kotiya

bamoulin, bisika ya kobombela, mituka ya komemela, mpe mosala ya lisanga; Yligimba ezali

na programe etalaka mpe elandelaka nkona.

Baizini ezali mosika na bozangi ya biloko oyo bato ya mboka mpe basali ya Feronia bakoki

kosalela. Nayango, Feronia asalisi lopitalo mpe asungi mpo na kosala bisaleli ya kelasi.

Lisungi mpe misala ekomamaki na ntango ya botali esalemaki na ekipe ya lingomba ya bato

Digby Wells; ezali bosungi esalemi na bato te ( Etando 2).


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Etando 2 : Mosala oyo emonisamaki na lingomba ya bato na Lokutu, Yaligimba mpe

Boteka (Digby Wells, 2014-2015)

Mosala Lokutu Yaligimba Boteka Total

Eklezia 110 134 46 290

Mayi (pompi, standpipes mpe springs)

61

38

94

193

Kelasi ya Primaire 30 30 18 78

Butiki 29 9 8 46

Kelasi ya Secondaire 19 12 6 37

simitiere 11 3 20 34

Lopitalo 16 14 3 33

Dispansere 18 6 4 28

Terrain ya Foot ball 9 11 6 26

Wenze 10 9 3 22

Administratif/ Botongami ya bilo 1 11 1 12

Lopitalo 3 1 1 5

Bar 2 2 4

Maternelle 1 3 4

Ndako ya lisanga ya bato 3 3

Esika ya mayangani ya communal 1 1 2

Gardienne 2 2

Bibombelo ya mafuta 2 2

Izini ya kala 2 2

La polisi 1 1 2

Cinema 1 1

Etuka ya social communal 1 1

Station ya carburant 1 1

Ebombelo carburant 1 1

Ndako ya bapaya 1 1

Pompi ya maboko 1 1

1 Kompani mpe ya Leta


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mosala Lokutu Yaligimba Boteka Total

Hotel 1 1

Kelasi ya boyekoli kimonganga 1 1

Esika ya telefoni 1 1

Moske 1 1

Butiki ya kala 1 1

Prizon 1 1

Esika ya Radio (botongami

mpe mosala)

1

1

Moulin ya mafuta ya mbila ya bonkoko 1 1

Esika ya mosala 1 1

Total 350 280 210 840

Baservice nionso ezali na misala (basali to basali te ya bamboka) bamonisami kati ya

Volume 2, Mabakisi B).

Ba bilanga ezali pembeni ya nzela monene kasi botamboli na nzela ezali malembe malembe

mpe makama mpe nzela ezali malamu te (mosolo ya bosalisi misala ya nzela ya ba bilanga

ezali te uta 1990). Feronia akoki kokoma ma ba bilanga na nzela ya mayi na masuwa mpo

ezali pembeni na Ebale ya Congo, lolenge oyo esalisaka na oyo etali transport. Biloko

ememamaka na masuwa kino Kinshasa esika oyo basombi basombaka biloko nionso mpe

sima koteka mafuta nionso na basombi.

2.5.1 Mosala ya Feronia PHC

Ntina ya kosalisa misala ekoya na ba bilanga nionso misato Ezali boye :

■ Mosala ya kolona banzete ya mbila ekozala mpo na 35,000 hectare ya boloni na

misala oyo esengeli kosalema.

■ Na mobimba nango, emonisami ekozala na mwa bobimisi ya 500,000 tone ya FFB

mpe 11,000 tone ya mafuta ya mbila na mobu moko.

■ Moulin misato ya mbila ekozala na (moko na moko ya baizini) ekobanda kobimisa

mafuta oyo esengeli ntango banzete nionso ekobanda kobota.

■ Kosilisa ya RSPO Mokanda


Bokuse ya Rapport


CDC2950

3 Mibeko nionso ya mosala, Norme International mpe lolenge ya kosalela

Na lolenge ya mibeko ya mosala, norme mpe lolenge ya kosalela, ntina ya Feronia ezali

kaka ya kotosa makambo ya let ate, lokola mwa ndambo, kasi mpo na kozwa lolenge ya

kosalela elongobana, mpo na kolakisa lolenge mosala esengeli kosalema IFC mpe Banque

Mondiale ya nzinga nzinga, Bokolongono mpe Bobateli (EHS) na maye matali mafuta ya

kolambela mpe boloni mpe kozwa mokanda RSPO na mobu 2017.

3.1 Ndenge ya kosalela na Feronia

Feronia amatisi lolenge na ye ya kati ya kosalela (na Français mpe na Anglais) yango ezali

lolenge moko na banorme internationale na yango Kompani ekosalela :

■ Bozangi koyiba mpe Ndenge ya bozangi koyiba

■ Mokanda etali kozanga bozangi koyiba ;

■ Nzinganzingampe lolenge ya lLingomba ya bato ;

■ Mibeko ya Nungunungu ya Libanda ;

■ Bokolongono mpe Lolenge ya Bobateli ;

■ Mibeko etali Lolenge ya Mosala ya Bato ; mpe

■ Lolenge Koloba

4 Lolenge ya Misolo ya Lingomba ya bato

Boyekoli etali Misolo ya bato ya etuka mpo na izini moko na moko etali bamboka nionso

(mboka ya basali na basali te) na mabele ya baizini (oyo Feronia atiei misala na ye azali na

misala moke), mpe bamboka misusu koleka bakilometre mitano uta ndelo ya izini (Mwango

2 kino na Mwango 4). Bamboka ya basali (oyo ezalaki na bakolo baizini ya kala) ezali sikoyo

na maboko ya Feronia. Mingi ya basali ya bilanga bafandaka na bamboka; mabota oyo

ezali na mosala ezali na moto oyo asalaka naKompani. Moto oyo nionso asalaka na mabele

ya Kompani Feronia azali na mokumba mpo na ye te; mingi bayaki kofanda kala te na mobu

1990, yambo baizini etongama.

Bokuse ya Rapport


CDC2950


Mwango 2 : Boyekoli ya Etuka ya Lokutu


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mwango 3 : Boyekoli ya Etuka ya Yaligimba


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mwango 4 : Boyekoli ya Etuka ya Boteka

Bokuse ya Rapport


CDC2950


4.1 Ntina ya Mosolo ya Lingomba ya bato Nzinganzinga

Nsango ya ntina ezwamaki uta na ‘boyekoli ya etuka’, oyo ezali ya mabele misato ya baizini

mpe mboka moko te ezali pembeni ya bakilometre mitano uta ndelo ya mabele ya izini.

Nsango ezwamaki na kosalelaka ndenge oyo elandi :

■ Botali bilo ya :

Mikanda ya Kati ya Kompani;

Nzinganzinga ya yambo mpe rapport ya lingomba ya bato (Feddersen Consulting

Group (sanza ya Mwambe 2014); mpe

Botali ya likolo mpe Stelite

■ Bosololi na bato (totalité ya lingomba ya bayokani 33 mpe balobi 23) (Mabakisi A,

mpe Elembo 1).

■ Botali ya mosolo ya lingomba ya bato (kopona batali mpe bakambi mpe kopesa

bango mateya lolenge nini basengeli kosala).

■ Botali lingomba ya bato mpo na komonisa mpe kokoma misolo mpe ndenge (Etando 2).

Botali mosolo ya bato ezali bokeseni ya ‘basali’ mpe ‘basali te’. Mpo na ntina ya botali,

‘basali’ bazali bato oyo bapesami mosala ya libela na Kompani. Mingi (soki banso te) basali

bafandaka na bamboka ya basali. ‘Basali te’ ezali bato na boyekoli ya bituka oyo bazali

basali ya libela na Kompani te, elakisi bato oyo Kompani apesi mosala ten a lolenge

elongobani mpe kozala lokola basali oyo ya kala. Bazangi mosala oyo bafandaka na mboka

ya bato bazanga misala, nionso mibale na kati mpe libanda


Bokuse ya Rapport


CDC2950

ELEMBO YA 1 : Ndakisa ya FGD elongo na mibali mpe basi

4.1.1 Eyano ya Botangi

Mobimba ya Motango ya mabota mpo na botangi nionso misato ya bituka ekoki kozala

12,845; bato bakoki kozala motuya ya 98,007 (Etando 3).

Etando 3 : Motango ya Motuya ya Mabota oyo ekoki Kozala mpe Bato

Botangi mambi ya Etuka Motango ya mabota Motango ya bato

Lokutu 6,908 53,192

Yaligimba 4,198 33,164

Boteka 1,739 11,651

Total 12,845 98,007

Botali mambi ya libota etalisi été ezali na mibali ebele bazali (53%) koleka basi, mpe 47% ya

bato bazali na nse ya mibu 16. Mpo na kolobela yango, na mboka RDC mobimba, 48% ya

bato bazali na nse ya mibu 14, oyo bazali mingi mingi bato oyo bazali kokola mbango

mbango, ezali bokolo elongobani. Mabota oyo esalaka mosala mpe oyo esalaka te na etuka

ya mboka ezali mingi mingi mibali (95%).


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Na mboka RDC mobimba, 20% ya mabota basungamaka na bamama; ntina nayango wana

esali bokeseni na botali etuka mpe mboka RDC mobimba oyo eyebani te.

Penepene, mibale likolo ya misato ya bana ya mibu (6 -3) bazalaki kokende kelasi ntango

basalaki botali (61% ya bana basi mpe 68% ya bana mibali), atako na Botaka, ezali mwa

mboka moke, ndambo koleka katikati ya bana ya mibu oyo bakendaka kelasi. Na nionso

wana, motango ya bana mibali bazali kotanga ba kelasi ezali moke koleka mboka mobimba

na RDC (60% ya bana basi mpe 85% ya bana mibali).

Bandako mibale likolo ya misato bazali na makoki ya kozwa biloko ya kolia; mosala na

Feronia (mosala ya libela mpe ya ntango) emonisamaki lokola mosala ya ntina ya economie

(85% ya mabota na Boteka; 67% na Yaligimb; 34% na Lokutu). Ndenge mosusu ya kovivre

ezali ya kosala bilanga mpe ya koteka oyo elonamaki, kasi boloni yango ezali moke na

baloni ya mboka koleka baye bazali kosala te na mboka. Bozwi ya yambo, ya mibale, mpe

ya misato ya mabota elakisami na Elembo ya 2 kino Elembo ya 4.

Elembo ya 2 : Bozwi ya yambo ya Mabota


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Elembo ya 3 : Bozwi ya mibale ya Mabota

Elembo ya 4 : Bozwi ya misato ya Mabota


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Ndelo ya basali bilanga na bamboka ya basali na kompani te ezali lolenge moko na motuya

ya 84% ya mboka RDC mobimba ya maboto oyo bamipesa na bilanga. Mingi ya bato na

mboka RDC na motuya ya 90% bazali basali bilanga. Bozalani ya bato na mboka RDC

etalaka (ndakisa, kimokolo, libala, bofuteli na bakonzi ya mboka). Bobele 9% ya mabele

esombami, mpe bobele 4% mabota nde efutelaka mabele.

Na oyo etali katikati ya mabaota bazali na basoso, 14% bazali na bantaban mpe bandako

mitano bazali na bibwele; basusu bazali na bangulu, bameme, mabata, sombo, mpe balapin.

Babokolaka bibwele mpo na koteka, bosaleli na mabota, mpe bosaleli na milulu ya bonkoko.

Bosaleli nyama ya zamba mpe mbisi ya mayi ezali ntina koleka mpo na bokolongono bwa

nzoyo. Boteki ya mike mike esalemaka na 5% ya mabota, lokola lolenge mosusu ya kozala

malamu na bomoi. Mapango ezali mpo na ntina ya misala ya mombongo na 12% ya mabota

na Lokutu; misala mpo na koteka biloko ewuti na bilanga, masanga, mpe bakoni.

Na mobimba, mangomba ya bato ezali basalelaka mingi biloko ewuti na mabele; pembeni ya

mabota nionso biloko ewuti na mabele ezangaka te. Biloko ya zamba oyo epesaka ntina na

misala ya biloko ya bomoi nay a bomoi te ezali mpo na bosaleli zamba banzete (koni),

banzete ya kisi, mpe nyama ya zamba. Bosaleli biloko ewuti na mabele, mpe komata ya

motuya ya bato, elakisi été ezali na mbongwana kati ya bato (Volume 2, Mokapo ya 5.1.4).

Bisaleli ya kotonga, mpo na kotonga bandako, na banzete, mabele, libaya, ciment, libaya

(matiti) mpe tole. Bokeseni ya biloko ewuti na mabele oyo bato basalelaka na mboka ya

basali te eleki mingi koleka bamboka oyo basali bazali (mpe yango ezali litomba esalali ete

basali ya Feronia bakoka kozwa).

Bibale ezali ntina koleka mpo na botamboli mpe epesaka mbisi kitoko. Bato basalelaka mayi

ewuti na bibale mpe bapuits/mabulu ya mai; ezali mayi basalelaka yango na mabota 10%.

Botali elakisi basaleli mayi bazali (50% ya mabota oyo balobaki) ezali likolo koleka na mboka

RDC mobimba (20% ya mabota). Batwalete mingi ezali ya latrine mpe kati kati ya mabota

basalelaka batwalete na mabota mosusu.

Mambi matali bokuse ya makambo ezali na Mikapo 4.1.1.1 kino 4.1.1.3.

4.1.1.1 Boteka

Ekipe ya lingomba ya bato ezwaki nsango na Boteka na nzela ya mayangani libwa mpe

bosololi motoba; 9% ya bato nionso na Boteka bakomisamaki.

Bato ya Boteka bakoki kozala motuya ya 11,651 oyo bazalaka na mabota 1,739. Bokoli ya

bato ezali likolo na 49% bazali na nse ya mibu 16. Sikawa bapaya bakota mingi te na mboka

Boteka; bato ebele bafandi esika moko uta mibu 15 ekoki (mingimingi byekoli elaki bato

bazali kolongwa Boteka koleka bituka mosusu/bamboka misusu). Mabota nionso ezali na

bato 6.7 mpe 97% ekambami na mibali.

Bana batangaka bazali moke ; 46% ya bana uta mibu 6 kino na 13 batangaka. Motuya ya

bato batangi ezali penepene ya 55%; 16% ya mikolo (koleka mibu 20) batangaka kelasi ya

sekondere kasi bobele 7% basilisaka kelasi.

Mabota esungamaka na nzela ya bilanga mpe mwa matomba mike mike; mibale likolo ya

misato ya bato basaleka bobele misala ya l$mike mike mpo na kovivre. 85% ya mabota na


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Boteka bazwaka nzela ya kovivre na nzela ya mosala na bango na Feronia (mosala ya libela

mpe ya ntango moke), 5% ewutaka na biloko ya bilanga mpe 4% ewutaka na bofutami na

mobu. Bilanga elonamaka uta mibu 5 na sanza 7 yambo batika yango mpo ebanda lisusu

kobotisa biloko malamu; matiti wana batumbaka yango mpo na kolona. Bato mibale likolo ya

misato balobaki ete bazali na makoki te ya kozwa mosolo. Bibale mpe bamai ya mike

esungaka mabota 55% na mayi mpe 32 % basalelaka bamai ya nkelo. 92% ya mabota

bazangaka bilei ya koliya.

Moto esungaka mpo na kolambela na 99% ya mabota; mwinda ewutaka na babouji, mpe

batorche ya pile. Penepene ya mabota 10% basalelaka telefone ; baradio ya maboko ezali

mpenza te. Minganga ya bonkoko basalisaka na mabota 32% ; bisaleli mosusu (centre de

santé mpe bahopital) ezali malamu.

4.1.1.2 Yaligimba

Nsango oyo ezwamaki na Yaligimba na nzela ya mibu zomi mpe bosololi sambo.

Bato ya Yaligimba bazali 33,164 na mabota 4,198 (libota ekoki kozala na bato7,9) na oyo

92% ekambami na mibali. Bato na se ya mibu 16 bazali 50%. Bato nionso ya mibu 18 oyo

bafandaka lingomba; ezali na mwa ndambo ya bato oyo balongwaka mboka Yaligimba mpo

na kokende nzinga nzinga.

Penepene ya 67% ya bato kati kati ya mibu 6 mpe 13 batangaka. Mikolo penepene ya 41%

(mibu miye 20 mpe mikolo) batangaka na kelasi ya sekondere kasi 9% basilisaka kelasi.

Mabota mibale likolo ya misato basalelaka misala ya mike mike. Mosala ya Feronia ezali

ntina ya mibale mpo na bozwi mpo na 67% ya mabota; 9% basalelaka biloko ewuti na

bilanga mpe 9% ewutaka na bofutami na mobu.

Mabele ya bilanga elonamaka uta mibu misato na ndambo. Penepene ya 11% ya mabota

batikaka mabele ya bilanga na bozangi kolona ezongela naino bokasi na yango.

Mayi ezali epesamaka na bibale mpe bamai ya mike (78 % ya mabota) mpe (21% ya

mabota basalelaka) bamai ya nkelo. Bisaleli ya kotongela ndako ezali bebele lolenge moko

na oyo ya Boteka. Penepene ya 20% mabota bazali na telefone. Mabota penepene ya 37%

basalelaka minganga ya bonkoko. Bilei elongobani emonisamaki kozala likambo na mabota

33%.

4.1.1.3 Lokutu

Nsango ezwamaki na Lokutu na nzela ya mayangani 14 mpe masolo ezalaki zomi.

Bato bakoki kozala 53,192 na mabota 6,908 ; libota moko ezali na bato

7,7 mpe 96% ekambami na mibali. Mabota oyo ezali esika moko ezali penepene ya mibu 23.

Bato na nse ya mibu 16 bazali 45%.

Kelasi ya bana ya mibu 6 mpe 13 ezali 73%; 47% ya kelasi ya mikolo ya (mibu 20 mpe

mikolo) nde bazali na kelasi ya sekondere kasi bobele 8% basilisaka kelasi.

Feronia epesi makoki ya kovivre na mabota 34%; lisungi ya 23% ya mabota ewuti na misala

ya bilanga mpe 22% na boteki ya ya biloko ya bilanga. Mibale likolo ya misato ya botali

mabota (elongo na basali mpe basali te) bazali na lifuti ya sanza nionso te.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Bowumeli ya kosalela bilanga ezali mpo na mibu misato; 42% ya mabota batikaka bilanga

uta eleko oyo mpo été ebandela lisusu kobota malamu.

Bibale mpe bamai ya mike ezali nzela oyo epesaka mai na 40% ya mabota mpe bamai ya

nkelo esalisaka mabota 57%. Biloko ya kolia na mobu oyo eleki ezalaki na motango ya 89%

na mabota. Bato basalelaka batelefone bazali 20% na mabota; 25% ya bato basalelaka

bakisi ya bonkoko.

4.2 Makama ya lingoba ya bato

Makama oyo ekoki koya na bobongisi mpe mosala ya baizini etalisamaki na bosaleli biyano

masolo ya bilo, masolo mpe nkita ya mabele mpe makanisi ya bayebi. Makama ya lingomba

ya bato mpo na likanisi ya Feronia ezali mpo na basali mpe basali na izini te (Etando 4).

Etando: 4 Makama ya Lingomba ya bato

Bowuteli Makama Mobimba na yango mpe ntina

Basali

Baboyi

mosala

Na ntango Digby Wells emoni été ekoki kozala mpo na ntango

mokuse, likama ya basali ekoki te kolongolama te mpo na bantina neti:

Bosepeli te na oyo etali lolenge bandako na bango ezali ;

Lifuti moke ntango mosusu ewumeli pona kofuta, mpe

Bozangi koyokana na Kompani

Ntina boboyi mosala ekokitisa bokasi ya kompani na baizini, na lisanga

na mosolo mpe bokasi ya ntina ya kompani mpo na oyo etali PHC.

Basali

Lifuti ya

bampaka

Kompani etalisaki ete - mingi ya basali na bango mibu epusani mpo na

kotika mosala. Lolenge mok, basali ebele baoyo bayebi mosala

mpenza bakomi mibange. Na yango esengalaki kolongola basali oyo

mpe kotiya basali mosusu. Bolengeli mpo na kolonga bango esi

ebongisamaki, kokitisa likama ya kokitisa mosala na ntango ya eleko

ya transition; yango ezali na mbano na maye matali mosolo mpe bozwi

mpo na kosunga lingomba ya bato ekende liboso na bamposa na

bango.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Bowuti Likama Botalisi mpe ntina

Basali te ya

mangomba

ya bato

LBosungami

ya

lingomba ya

bato na

Kompani

Boyekoli ya bituka, mpe mabele ya Kompani, ezali monene mpe libota

moko na zomi ya bato ebele baoyo bazali na nse ya mabaku ya

lingomba ya mambi matali mosolo lokola na bamboka ya RDC. Leta

azali na makoki na bituka oyo, mpe asungaka mpenza te na bobongisi

lingomba ya bato. Longola bamboka ya basali mpe mwa mangomba

ya ezalela ya basali na maye matali basali, bokeseni kati ya

mangomba ya basali mpe basali te eyebani te, na bokeseni monene

mingi kati ya masanga mibale oyo. Na yango, mangomba ya basali te

bazwaka mbano moko te lolenge moko na basali (lokola

Mafuta ya mbila, sabuni to bakisi ya ofele soki babeli), mpe bakoki

kozala bato ya yambo te ya kozwa matomba na bokoli ya misala ya

lingomba. 2 mangomba ya basali te batelaka Kompani makambo ya

ntina ya lingomba ya bato esalema

(Bisaleli ya lopitalo mpe bakelasi, mpe bayimelaki Kompani na maye

matali bobongisi, oyo ekomata bobele soki bamoi ete Kompani abandi

kopesa bango misala, mpe ete basali bazali kozwa matomba

elongobani na nzela bobongoli lingomba ya bato.

Ezali mpasi été boyimi ekosalema na lolenge ya kosunga Kompani

ekende liboso, mpe lisusu misala oyo ekoki kosala été kompani

ekweya (na, ndakisa, kobebisa banzela to kotungisa basali). Makambo

oyo ya ntina mpo na bobimisi biloko ya baizini, mpe lisusu maye matali

mosolo ya Kompani lokola nsango ya likama.

Likama oyo ekoki kokita soki Feronia PHC abandisi mosala ya SEP

mpe ya CDP.

2 Eyebanaki ete Kompani kotala lolenge ya kozwa makoki ya kokotisa mangomba ya basali te kati ya projet na ye ya sikawa ya kokotisa mayi, na natngo oyo bapui ekosalema.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Bowuti Likama Botalisi mpe ntina

Basali te ya

mangomba

ya bato

Lolenge ya

kozalela na

basali

Na pole ya makambo oyo (a) nkita yam abele mpe mabele ya kolona

ezali komonana lisusu mpenza te, (b) oyo ezali komonana lokola

ekozala bongo mikolo ekoya (mpo ete motuya ya bato bazali komata

se komata mpe nguya), (c) bozangi ya mangomba ya bato elongo na

Kompani (mingi mingi mpo na bozangi na ye ya kosalisa libanda yam

abele na ye ya baizini), mpe

(d) bokolisi ya motuya ya mangomba ya bato mpe bomipesi ya

lingomba ya basali te mpo na koboyisa basali basalela nkita ya mabele

te mpe mabele ya bilanga ekomatisa makama mpe mikakatano. Eteni

oyo ezali konyokwama na ezaleli oyo ezali basali, lokola bokasi na

bango yakozwa bamposa na bango ya ntina ezali ya kozala ya

boyokani. Eloko ya mpasi ezali ya bozangi koyokana ya masanga

mibale (basali mpe basali te).

Oyo ekoki kozala ntina makasi ya bobimisi biloko ya Kompani, lokola

bozangi ya bokasi ya basali ya kozwa bamposa na bango yantina mpe

ya bomoto, bantina ya lolenge na bango ya kosalela mpe mosala na

bango.

Bato ya

bituka oyo

etalemaki

Na

mobimba,

lifuti ya

bozangi

boyekoli

Boyekoli ya bituka etalisaki bokobi makasi na maye matali bato, mpe

eteni monene ya bato ya mibu 16 to bilenge. Bazali bato pamba mpe

kelasi ezali emonisami kozala mpasi na bituka. Botindiki bilenge

batanga ezangi kati na bango, mpo na ntina ebele, lisusu mabaku ya

kozwa misala ezali mpasi mpe makambo mosusu, mpe bozangi ya

mosolo ya kofuta na kelasi.

Likama ya makambo oyo ezali été na bozangi ya lisalisi, mosala

elongobani ya Kompani na lolenge esengeli kozala na bato batanga

ekozala te, ya wana lifuti mpe na ngambo na yango ekozala mpasi. Na

kobakisa, mosala ya kosala misala ya mike mike sikawa ekokoba

kaka, kasi na bozwi moke ya nkita ya mabele mpe mabele elongobani

ya bilanga, yango ekosala mpasi na kati ya mangomba ya bato koleka

lolenge ezali sikawa.

Na yango ezali mpenza ntina été Kompani esunga na bomatisi ya

bokobi ya bato na boyekoli ya bituka lolenge esengelaki kozala (na

nzela ya CDP), na ntina ya kokisa lolenge na bango ya kosalela nkita

yam abele mpe lisungi kowuta na Kompani mpo na kosalisa

bammposa na bango ya ntina.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

4.3 Ntina ya Mosala ya Lingomba ya bato

Bokuse bosangani ya ntina ya bokasi na projet ya bobongisi elakisami kati ya Etando 5

(bantina motoba mpe bantina mitano ya mabe): botalisi ya ntina ya misala emonisami na

Mikapo 4.3.1 mpe 4.3.2.

Etando ya 5 : Bokuse ya bokasi ya lingomba ya ntina

Molongo

mwa nguya

Nguya

Ntina yambo

bokitisi/bobo

ngisi

Ntina sima ya

bokitisi/bobo

ngisi

Eyano

Bobateli mosala Eyano ya

kolongob

ana

Eyano ya

kolongob

ana

Mbano ya mosolo Eyano ya

kolongob

ana

Eyano ya

kolongob

ana

Nguya ya mpako Eyano ya

kolongob

ana

Eyano ya

kolongob

ana Bobongisi bokoti na misala mpe

mosala

Eyano ya

kolongob

ana

Eyano ya

kolongob

ana

Bomati ya lingomba ya bato

Eyano ya kolongobana

Eyano ya

kolongob

ana

Lisungi na oyo etali bobateli bilei Eyano ya

kolongob

ana

Eyano ya

kolongob

ana

Ya mabe

Banguya ya etali bokasi Eyano ya

kolongob

ana te

Elongobana te

Bokolongono mpe bobateli etali banguya Elongobana te Elongobana te

Nguya etali libaku ya elanga Elongobana te Elongobana te

Bosaleli mosolo na Feronia PHC Elongoba

na te

Elongobana te

4.3.1 Nguya ya kolongobana

Banguya ya kolongobana ya bosaleli mosolo na lingomba ya bato na bobongisi mpe mosala

ya projet ya Feronia ezali boye :

4.3.1.1 Mosala

Feronia azali na basali 3,689, baye basalaka mosala, na baizini nionso misato (1,575 na

Lokutu; 1,277 na Yaligimba, 837 na Boteka. Mokolo ya 31 sanza ya Zomi na mibale mobu

2014) mpe penepene ya basali 4,000.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Elanga moko na moko ezali na basali ya ntango/basali ya eleko atako motuya na bango

eyebani te (na sanza ya Mitano 2015, basali bazalaki 1,979 bapesamaki mosala na Lokutu;

2,005 na Yaligimba, mpe 108 na Boteka).

Lokola Kompani ezali yangomei mopesi ntina ya misala na bato ya etuka, yango esali ntina

mpenza ya nguya. Bobongisi ya ba bilanga ekokubisa mosala ya basali, mpe ekopesa

mosala na nkola ekoya lobi.

Matomba mosusu oyo basali ya Feronia bazwaka ezali bandako, bakisi ya ofele, mpe

mafuta ya mbila na talo moke mpe sabuni. Na yango, Kompani ezali kosunga na mosala

mpe na misala ya makambo ya ntina. Boyekami na biyano botali lingomba ya bato,

emonisami na basali nionso ya Feronia, na mwa bato mosusu basungamaka na lifuti ya

basali.

4.3.1.2 Matomba ya Economie

Misala oyo ezali kosalema epesi matomba na economie na bato oyo bafandaka na bituka

oyo etalamaki (mpe bakongole basali 24 bafandi na Kinshasa). Basali te ya kompani bakoki

mpe kozwa makoki ya kosalela maye nionso Kompani azali kosala mpe misala oyo esalemi

(ndakisa bawenze mpo na biloko ya koteka mpe misala oyo, na ngambo mosusu, lolenge

moko bokoli ya bosali mpe na bituka ya mosala). Bopesi bilei mpo na bato ya mboka mpe

bisaleli ya botongeli ya Kompani ezali ndakisa ya mabaku ya misala ya mosolo. Bofuti

mosolo na basali ya Feronia ebakisi ntina na bosaleli nguya ya mosolo mosolo ya basali

mpe bato ya mboka (lokola botamboli ya mosolo kati ya bato); lokola mosolo ezali

kotambola kati ya bato ya mboka, ezali kosunga bokoli kati ya misala minene mpe misala

mike mike na mboka.

Mbano ya mosolo etandami na mboka mombima ya RDC (ndakisa, misala ya transport ya

komema mafuta uta baizini kino na esika ya basombi). Mbano ya mosolo oyo ezwamaka na

mboka mpe bakompani ya mboka RDC lokola eyano ya Projet elakisi mbano ya lisungi ya

nguya ya bofuti nyongo na economie.

4.3.1.3 Nguya ya mpako

Mbano ya Leta ya mboka mpe bampako ya RDC, bokonzi, mpe mbano mosusu oyo ewuti

na projet. Mosolo oyo efutami na Kompani na Leta ematisi motuya ya mosolo oyo ezali mpo

na baprojet ya mboka (ndakisa, botongami mpe bosalisi mosala, misala ya kobongisa mpe

baprojet ya botombwami ya mboka).

Na mobu 2014 Kompani efutaki na Leta ya RDC 2,846,188 dolar Mpo na bampako mpe

mosolo ya bofuti (ndakisa bampako, mosolo ya bofuti, TVA mpe mbano ya bampako). Na

yango, bokobi ya mosala ya projet ya Feronia epesi lisungi na lifuti ya Leta.

4.3.1.4 Ebongisi misala mpe mosala (mpo na mangomba ya bato na

boyekoli ya bituka)

Kompani ezali mpe esalaki balopitalo na elanga moko na moko ; ebongisi banzela na

mabele ya izini mpe banzela mosusu libanda ya mabele ya baizini; mai ya pui etiyami na

mabele ya baizini (etie mayi malamu ya komela na moto nionso oyo akoki kotoka yango); pe


Bokuse ya Rapport


CDC2950

basali bazali na bandako oyo ezali mpo na bango libela.

Nguya oyo ezali mpo na ntina mpenza nguya lokola boyekoli elakisami, mboka, mpe ezali

na botombwami moke oyo ezwi esika na Leta.

4.3.1.5 Botombwami ya lingomba mpe mosala

Kompani ezali komilengela mpo na kotiya Mwango ya Lingomba ya Botombani elongo na

ntina ya bobongisi mosala ya mangomba ya bato; basali oyo bakoki kozala balongi ya

yambo kolandisama na mabota ya basali na kompani, mpe bamboka ya baizini, mpe bituka

mosusu ya libanda ya bamabele ya baizini.

Nguya ya mosala ya botombwani ya lingomba na CDP elakisi mposa ya misala ya ntina mpe

mosala oyo ekoki kotombola economie ya mboka na nzela ya botombwani ya kompani mpe

lifuti oyo ekowuta na projet (ndakisa bobimisi ya mabele ya kosala babrike) (Volume 2,

Mabakisi D). Lolenge misala esengeli kozala (motuya, ezalela mpe ntango) ezali bongo kasi

botombwami ya lolenge ya boye ekozala na eyano ya mbano malamu na mpo na bolamu ya

mangomba ya btao.

4.3.1.6 Bolamu ya Bilei

Emekami ete 6.7 million ya bato (11% ya bato ya mboka) na RDC bazali na mpasi makasi

na oyo etali bilei elongobana mpe biloko ya koliya; motuya ya bato oyo ezali komata uta 6.4

million na mobu 2013, mpe 5.4 million na sanza ya motoba mobu 2012. Bingumba ya

Equateur mpe ya Province Orientale ezali na motuya makasi ya bato bazangi bilei. Eyano ya

boyekoli motuya ya lingomba ya bato elakisi ete 89% ya mabota basalaka na Lokutu, 34%

na Yaligimba; mpe 50% na Boteka oyo eyano ezwamaki na boyekoli ya 2014 na maye

matali bilei.

Bilei ebele oyo esengeli komemama lokola bilei ezali te. Emonisami ete bilei ezali mpenza te

bobele 3.5% ya etuka ya mabele mobimba ezali na nse ya bosaleli biloko ya bilanga (UNDP,

2012). Manioko mpe mafuta ya mbila ezali mpenza bilei makasi bato ya bituka basalelaka;

85% ya mabota baliaka manioko mpe 96% basalelaka mafuta ya mbila na mbala mitano na

mokolo. Mafuta ya mbila mpenza ntina koleka mpo na bosaleli na bilei ya kolamba mpe

lokola supu; ebongolaka mpimbo ya ntina ya bilei.

Sikawa, Feronia azali koteka 100% ya mafuta mbila na ye na RDC mobimba. Mpo ete

bosenga ezali likolo yango ezangaka te na wenze. Na yango, na mboka mobimba ya RDC,

Feronia azali kosunga mpo na maye matali bilei; lokola ba bilanga ebongisami mpe bisalei

ekomi ya sika, ezali na libaku malamu ya kobongisa nguya oyo na maye matali bilei. Mbano

ya Kompani mpo na basali ezali ya kobimisa balitre mwambe ya mafuta ya mbila na moto

moko na sanza nionso, oyo ezali mbano ya ntina na mboka RDC (mpe engumba) esika eye

bilei ezali mpasi.

4.3.2 Banguya ya Bozangi

Banguya ya bozangi ezali mpo na bobongisi mpe mosala ya Projet ya Feronia :


Bokuse ya Rapport


CDC2950

4.3.2.1 Nguya ya ntina ya Maye

Eyano oyo epesamaki sima ya botali mambi ya mosolo na lingomba ya bato (Volume 2)

esungi bomoni ete ezali na ntina te na kolongwa etuka, lokola etuka ezali na nguya ya ntina

te na bato uta mibu ebele eleki. Botali libota oyo efandaka na etuka moko to mboka

penepene ya mibu tuku mibale. Na yango, boyekami na boyebi, lokola baizini ebongisami

mpe nguya malamu esali boyekoli ya bituka ezali malamu mpo na kofanda kuna, ezali lokola

baluki misala mpe bakolo misala bakokende kuna. Nguya ya bozangi makoki esangani na

etuka ya makoki ezali:

■ Bobuti ya misala ya mboka mpe nkita ya mabele.

■ Ndenge ya bobuti ya lingomba ya bato mpe mbongwana ya lolenge (mbongwana na

mibeko ya bomoto mpe bonkoko; bobungisi bonkoko; boboyi bonkoko; mpe bosaleli

ya boteki libula ya bonkoko).

Bokeseni kati ya bapaya mpe bosali mangomba ekoki kokamba na boyini (ndakisa mpo na

lolenge ya nkita yam abele mpe mabaku ya misala).

4.3.2.2 Makama ya bokolongono mpe Bobatelami

Ezali na makama ya batamboli makolo, bosaleli bamoto, tukutuku, mpe nyama uta mituka na

masala ya mosolo na Kompani kati ya mabele ya baizini. Lokola motuya ya bosaleli mosala

ezali komata ya makama ya mbemba. Bobuti ya motuya ya bato mpe nguya ya bato uta

bituka mousu ekoki komatisa motuya ya malady.

4.3.2.3 Nguya na maye matali Mabaku ya Bilanga

Mabota ya basali mpe basali te basalaka lolenge nionso koleisa mpe koteka biloko ya

bilanga mpo ezali ntina. Mangomba ya bato ya mboka batosaka bandelo ya baizini kasi

bituka oyo ekoki kotombwama na mikolo ezali koya (kati ya mabele ya izini mpe

emonisamaki lokola “kotiama izini”) esalemi na lolenge ya makanisi mpo na botombwani ya

biloko ya bilanga. Yango esengelami kotombwama lokola ba bilanga , libaku mpo na

kosalisa bituka oyo ekobunga.

Kompani ekoki kozwa mokumba ya kosukisa bosaleli zamba nionso oyo ezali na mabele ya

baizini basala mposala ya kokolisa bilei (na bato ya mboka). Na yango, oyo ekoki kokamba

mituna ya lingomba ya bato lokola bilei malamu mpe bozalani bobola ya mango ya bato.

4.3.2.4 Bosaleli Mosolo na Feronia

Esalemi solo ete boyekoli ya bituka ezali kobongwama uta biloko ya koliya mpo na bosaleli

mosolo ya ntina (ndakisa, 78% ya mabota na Lokutu, 70% na Yaligimba mpe 69% na

Boteka bazali na lifuti ya mbala moko). Transition ezali na matomba kasi ezali lisusu na

mbeba lokola mangomba ya bato ezali komata na Feronia ; Kompani esengeli kotika misala

bobungisi misala ekoki kozala na banguya ya ntina elongobana te.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

4.4 Nguya mpe Bokitisi/Bomatisi

Mikano oyo eawamaki mpo na kokima to kokitisa banguya elongobana te mpe bomatisi

(Etando 6). Nguya ya eyano ezalaki ya komema yambo makoki mpo na kotala ntina ya

nguya na bozangi bokitisi mpe bomatisi ya talo. Motuya ya talo ezalaki lolenge moko mpo na

kotalisa ntina ntango bokitisi to bomatisi ya talo.

Mikano ya kokitisa to komatisa elakisami kozala lokola ntina na Etando 6 likolo; mobimba

matalisi ya mikano elakisami na Volume 2 (Mokapo ya 7.2).

Etando 6 : Bokuse ya nguya ya ntina mpe bosaleli oyo epesameli

Nguya Ntina ya bokitisi

Bokitisi/bomatisi oyoesengelami Bokitisi ya

ntina ya yambo

Bobateli mosala

Motuya ya katikati

- Mwango ya bokitani

- Kotalisa bato balongobana libanda yam abele ya izini

- Kokoba na lolenge komatisa bofutami

- Kokoba na botombwani ya bamboka ya basali

Motuya ya katikati

Kobakisa bilembo na mosolo ya mboka

Motuya ya katikati

Lokola mpo na kobakisa matomba ya misala Lisusu :

- Botombwani ya Lingomba ya bato

- Mokanda ya bopesi mosala

- Boyekoli mpe bokasi ya kotonga

Motuya ya katikati

Nguya ya mpako Motuya ya katikati

N/A Motuya ya katikati

Kobongisa nzela ya misala mpe mosala

Motuya ya katikati

- Bopesi ntina na lopitalo ya malonga

- Kobongisa banzela oyo ememaka na boyekoli ya

etuka

- Kobongisa bisika ya bapui na litomba lokola bandako ebele

- Kozwa mambi ya botangi motuya ya bato ya mabota ya basali

Motuya ya katikati

Kotombwama ya lingomba ya bato

Motuya ya katikati

- Kopona, kotala mpe boyokani ya misali oyo esengeli kozala matomba

- Kopesa ntina na botombwani ya mosolo ya mboka

Motuya ya katikati

Kosunga na maye matali bilei malamu

Motuya ya katikati

- Kokoba koaslisa wenze ya mboka mobimba

- Kotombola motuya ya mafuta sanza nionso na basali

- Koteka mafuta na boyekoli etuka

Motuya ya katikati

Nguya ya ntina (lokola banguya ya ntina ya bosaleli, etuka ekokoma nzela ya bapaya. Nguya ya bosimbami mpo na mosolo yamboka, kasi lisusu nguya ya bozangi kolongobana lokola botombwani ya misala na mboka mpe nkita, botombwani makama ya lingomba ya bato mpe bozangi koyokana lokola

Motuya ya katikati ya kolongobana te

- Boyokani ya lolenge ya bomatisi

- Mokano ya kotiya bakambi ya mboka koyebisa bango

ntina ya nguya

- Koyokana kampani ya boyebi

- Kosala bobatelami malamu na mokumba



Bokuse ya Rapport


CDC2950

Nguya Ntina ya bokitisi

Bokitisi/bomatisi oyoesengelami Bokitisi ya

ntina ya yambo

bato ya sika mpe bato ya mosala oyo bayebi misala, nkita ya mabele, etc.)

Banguya bokolongono mpe bobatelami (lolenge ya bosaleli misala na baizini ezali lolenge oyo etiaka mwa bokolongono mpe bobateli na makama mpo na baoyo bazali nzinga nzinga na

bango ; yango ezali,

bongo, esosolami malamu mpe bokitisi ezali na esika na yango).


- PPE ya ntina - Bobongisi ya nzela mpe signage - Mobembo ya lombango mpe bobatelami Boyekobi kokumba ya malamu - Bobatelami na lolenge esengeli kozalela

motuya ya katikati

Nguya na maye matali mabaku ya bilanga


Lokola bokobi ya botombwami ya mosala Lisusu : - Mabota elengelama malamu na ntina ya kolona lisusu - Kosalisa bapaya na bituka mpo na kolakisa lolenge ya esalelo na yango lokola izini ya kala


Bosaleli mosolo na Feronia PHC


- Lokola mpo na botombwani ya Lingomba ya bato mpe bobakisi ya makambo kati ya bosaleli mosolo na mboka


5 Boyekoli ya Biofizike

5.1 Eyano ya Biodiversité

Eyano ya biodiversité esali na bayebi (ndakisa, banyama ya lolenge ya magorodo mpe

miselekete, banyama mpe bandeke, zamba mpe mai). Biyano ya boyekoli esalemaki mpo

na kokamba ntina ya bobatelami makasi ya mosala ya banzete ya mafuta ya mbila

yamabele ya baizini misato ya Feronia.

Ntina ya boyekoli ezalaki kotala mpe kokoma ntina mpe motuya ya banyama mpe

bandeke ya bituka mpo na kotosa mikano ya RSPO mpe mabele oyo esengeli. Boyekoli

ya HCV ememaki libanda ya libanda ya mabele ya izini moko na moko lisusu na bituka

oyo elonama banzete mpe nzinga.

Ezali na boyekoli motoba (Etando 7): bomanyoli esalemaki uta botali na yango ya yambo

na Forest Stewardship Council.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Etando ya 7 : Bomanyoli ya Bantina Likolo ya Bobateli https://www.hcvnetwork.org

HCV Ndimbola

HCV 1: Motango ya banyama mpe banzete

Kotakela mambi ya banyama mpe banzete mpe lisusu banyama oyo

bapesaka maladi baoyo bazalaka te, banyama baoyo babomaka to

baoyo bazali na makama, ezali na ntina ya motuya sima, na bandelo

ya mboka. mobimba

HCV 2: Ndelo ya Mokili Mokili mobimba ndelo ya ecosysteme mpe mosaique ecosysteme oyo ezali Ecosysteme mpe mosaique Ntina ya mobimba, engumba to bandelo ya mboka mobimba mpe

ezali na bato ya makasi ya basalelaka banyama mpe banzete

ekomi na ndakisa ya bokabwani mpe bofuluki.

HCV 3: ecosystemes

mpe bisika ya kofanda

Ezangi, batungisami to bazali na makama na ecosysteme

(RTE), bazalaka kuna to bapaya.

HCV 4: Misala ya ecosysteme

Misala ya ntina ya ecosysteme na lolenge ya mikakatano, mpe

lisusu bobateli bosaleli ya mayi mpe botali malamu mabulu esalema

te na mabele ya pete mpe bobaluki.

HCV 5: Mposa ya lingomba ya bato

Bisika mpe nkita ya ntina ya bosalisi mposa ya ntina ya mangomba

ya mboka to bato ya mboka (ndakisa, bapui, bokolongono, bolei,

mayi), etalisamaki na nzela ya bomipesi na mangomba oyo to bato

ya mboka oyo.

HCV 6: Ntina ya bonkoko

Bisika, nkita, bandako mpe mokili mobimba ya bonkoko ya mboka,

mambi ya kala to ntina ya lisitwale, mpe/to ya koboya bonkoko,

ecologie, economie to mangomba/ntina ya bule mpo na milulu ya

bonkoko ya mangomba ya mbokato bato ya mboka, kotala na nzela

ya bomipesi na mangomba oyo ya bato ya mboka.

Biyano ya mosala ya biodiversité elakisi été ezali na bato oyo bamipesi na HCV mpe nkita

ya mabele, na boyekoli misato oyo esalemi na bituka, na ntina ete bato batombwama mpe

bituka ekende liboso na nkita ya mabele mpo na bisalelo ya botongi, nyama ya zamba etc

(mikapo 5.3.1 – 5.3.3).

5.1.1 Boteka

Bilanga ya Boteka ezali na katikati ya Mabele ya zamba ya mboka Congo; na Zamba ya

tropical, mpe Cuvette Centrale mayi ya malamu Ecoregion (Thieme et al., 2005 Boyekoli ya

zamba oyo esalemaki na Digby Wells elakisi ezali na mabele malamu mpo na kolona mpe

zamba malamu oyo ezali mpo na bituka penepene ya bato; mpe zamba etungisama mwa

moke.

Boyekoli ya elanga mpo na fauna (banyama) elakisi été banyama mingi ya basi bazalaki

moke mpe bakoki kozala eyano ya bokila. Atako zambe ezali esika banyama ebele mpe

banzete bafandaka, bobele lolenge mibale ya bamakaku bamonisamaki kuna na ntango ya

boyekoli (ndakisa makaku ya mokila ya langi ya motane mpe makaku mbwa).

Motango ya ndenge ya bandeke oyo Esengelami ezali kati mabele ya Boteka, na yango

ezali na mabulu minene esali mokangano na Makambo oyo Ezanga. Ndenge mitano ya

https://www.hcvnetwork.org/


Bokuse ya Rapport


CDC2950

bandeke likolo ya 133 emonisamaki na Digby Wells liboso ezalaki komonisama te na etuka

oyo. Ndenge ya bandeke oyo ezalaka na Mwa Mansala na moto(Egretta garzetta), Long-

legged Pipit (Anthus pallidiventris), Collared Sunbird (Hedydipna collaris), Wayne’s Weaver

(Ploceus waynsi) mpe the Forest White-eye (Zosterops stenocricotus); nsango oyo

ekosenga etalisama lisusu na bayebi mpe bakalati. Shaku ya langi ya gri ya Afrika (Psittacus

erithacus) emonisamaki lokola ekoka lolenge moko. Kati ya etuka ya nguya. Bandeke oyo

bakomamaki lokola ya Kobunga na IUCN red data liste (Ver 3.1).

Magorodo mpe miselekete bazali bamonisami kozala malamu na motuya mpe ndenge,

lingomba ya bato basalelaka bibale (ndakisa kozala maziba mpe bosokoli) emonisami te

kozala nguya ya ntina na banyama mpe banzete oyo. Banyama ya se ya mai na Boteka

bamonisamaki kozala moke mpo na koleisa bato mpe bazali ndenge ya banyama lokola

zamba mobimba. Motango mobimba ya bambisi ya mai ezali 43 lolenge ekomamaki na

boyekoli. Lolenge moko ya mbisi ya mai emonisamaki, motoba ezali ya lolenge oyo epesaka

maladi. Neolebias cf. gracilis, emonisamaki te na engumba yambo, na yango ekosenga

kotala lisusu ya boyekoli. Balolenge ya mbisi oyo emonanaka te, oyo babomaka mingi, mpe

ezali kobunga mingi to na likama ya kobunga etangamaki na anketi ya 2015.

Na boyekami na botali ya Digby Wells, boyekoli ya HCV etalisi ete:

■ HCV1 (lolenge ya bambisi) : baizini, bazamba ya mibale mpe bituka oyo etungisami

ezali na boyekoli ya HCV1 te ; bazamba oyo etungisami te ezali na boyekoli ya

HCV1 kasi bituka oyo Feronia azali na projet na yango te.

■ HCV2 (ecosysteme ya etando ya mboka mpe bamosaique) : ezali na bituka ya ya

lolenge ya HCV2 na mabele ya baizini to penepeneya bitukawana ekoki kokota na

projet ya Feronia.

■ HCV3 (ecosysteme mpe bandako): lolenge ya bituka ya HCV3 ezali na kati ya

mabele ya izini. Baekipe ekoki kokende na bituka nionso te yango ezali kopesa

ndingisa ya kolongola mabanga ya mikemike, zamba ya kala, to bazamba oyo ezali

izole to oyo ezali na ntina te. Na yango, projet ya Feronia ekozala ya kolonga mambi

ya kala ya bituka ya yambo te atako bituka oyo ezali kosenga kobongisama, ekozala

na projet ya Feronia te.

■ HCV4 (misala ya ecosysteme): Digby Wells ezwaki HCV4 na mabele ya izini lokola

bazamba ezali oyo esengeli na mvula mpe mabulu, mpe esika ya mayi mpe

kobongola oyo esengeli na mayi ya malamu mpe elongobana.

■ HCV5 (mposa ya lingomba ya bato): Digby Wells ezwaki HCV5 na mabele ya izini na

mokangano ya bato na mayi mvula, mpe biloko ya zambe mpo na kotonga, nkoni,

bilei mpe nkisi.

■ HCV6 (bantina ya bonkoko): mambi ya minene emonisami mpe yango ezali lokola

HCV6. Bisika mosusu ekoki komonisama kasi lokola Feronia ekolongola makambo

mosusu ya kala te na bituka, oyo ekoki kotikala bongo.

Mposa ya nkita ya mabele ezali makasi mpenza, biloko ya boloni ezali nkita makasi na

nkoni, kolandisama na biloko ya koliya ezali ya zambe (na bozangi mosuni). Mposa ya nkita

ya mabele mpe na motuya ya bato kati ya engumba elakisi nguya na HCV mpe bankita ya


Bokuse ya Rapport


CDC2950

mabele ezali mangmba ya bato. Etando 8 elakisi mposa ya lolenge ya nkita ya mabele; Elili

ya 5 elakisi nguya na oyo nkita ya mabele oyo ezali biloko ya bilanga.

Etando 8: Mposa ya makoki na Nkita ya Mabebe, Boteka

Lolenge ya nkita ya mabele Mposa ya makoki

Nkoni 99

Biloko ya zamba (elongo na nyama te) 90

Mbisi 88

Nyama ya zamba 77

Banzete ya kisi/mino 71

Biloko ya kotongela bandako 67

Elembo ya 5: Likoki na Nkita ya Mabele ezali biloko ya bilanga, Boteka

5.1.2 Yaligimba

Yaligimba ezali kati ya Klima Tropikal mpe Ndamboya tropical ya Malili ya Zamba ya

Makasa; mpe Cuvette Centrale engumba ya mayi ya kimia (Thieme et al., 2005).

Ekipi ya Digby Wells ekambaki botali ya zamba oyo emonisamaki lokola bokesani ya boloni

na mabele mpe zamba ya mibale oyo ezali na bituka penepene ya bisika ya bofandi.

Ndenge minei ya zamba oyo zamba esengeli kozala (ndakisa, mabele ekawuka, penepene

ya mai, mboka kati ya mayi mpe oyo etungisami). Zamba oyo etungisami ya boyekoli ya

etuka na oyo etali bokati banzete oyo esalemaki na kala (pene ya mobu 1930) mpe eyano

na ndambo ya banya mpe bazamba oyo etungisami. Bosaleli ya biloko esali mpe mobulu.

Ezali na bozangi ya banzete ya milai mpe ya kala oyo ezali solo ya lisolo ya bosaleli

banzete. Banyama mingi mpe banzete ezwami na zamba ya mibale. Matiti mpe biloko

mosusu oyo ekoki kotondisa mabulu na zamba ntango banzete ezali kokweya.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Lolenge ya banyama bamonisamaki kozala moke ntango Digby Wells asalaki boyekoli ya

elanga. Bantina na makambo oyo ekoki kozala été bokila esalami (mpo na nyama ya

zamba), mpe bokati banzete (na bato ya mboka mpe Bakompani na kala) yango nde esali

bobungisi ya esika ya kofanda.

Lolenge mibale ya bandeke emonisamaki mpo na mbala ya yambo na etuka ya Yaligimba,

mpe lisusu nzela ya engunduka ya Afrika (Rallus caerulescens) mpe Egret ya Moke (Egretta

garzetta). Boyebi ya sikawa ya bokaboli ya banyama oyo ezali kokola na Basin ya

Congompe yango ekopesa eyano na botali lisusu bokaboli molongo na bango. Banyama ya

lolenge mibale oyo bamonisami na molongo ya oyo ebunga, batungisama, lisanga ya

banyama bazali na likama, emonisamaki (Shaku ya Afrika ya langi ya Gri Psittacus erithacus

mpe Afromisia (nzete).

Mwa lolenge ya magorodo mosusu mpe banyama oyo batambolaka libumu na nse ezali

banyama oyo bamonisamaki na boyekoli. Zamba ya mibale (mingimingi na bamai ya mike

ya bofandi), Mayi ya Zamba mpe bibale ya Zamba ezali na nguya makasi na maye matali

banyama batambolaka mabumu na nse mpe magorodo atako manso wana etali ntango ya

eleko ya boyekoli oyo ezangaka te, etungisami to ezali na likama emonisamaki mpenza.

Eyano ya boyekoli mbisi ya mayi elakisaki mayi ezali mingi mingi ya système troipical. Mbisi

na boyekoli ya etuka ezali banyama ya mikolo na mikolo, mpe ezalaki na mbisi oyo ezangaki

te, motungisi to banyama na likama.

Eyekami na bozwi ya boyekoli ya Digby Wells, mbano elakisi ete:

■ HCV1 (banyama mpe banzete) : ezali na HCV1 te lokola ezali na zamba moko te oyo

etungisami, motuya moko ya se ya maye mazangi, oyo etungisami to banyama to

banzete na likama, nzinga nzinga ya bituka na mabele ya baizini etungisamaki mingi

koleka na bato (na kala mpe sikawa).

■ HCV2 (ecosysteme ya mokili mpe mosaique) : ezali na HCV2 te na lolenge ya bituka

na mabale ya baizine to bituka ya penepene ya Feronia ekoki kosunga na maye

matali projet na ye.

■ HCV3 (ecosysteme mpe bisika ya kofanda ya bato) : bozangi ya HCV3 ya bituka

ezali na mabele ya izini to na bituka oyo Feronia ekoki kosalisa projet na ye.

■ HCV4 (misala ya ecosysteme): HCV4 esalemi te na mabele ya izini.

■ HCV5 (mposa ya mangomba ya bato): Digby Wells ezwi HCV5 na mabele ya izini na

maye matali mposa ya baton a maye matali mayi mpe biloko ya zamba mpo na

kotongela,nkoni, bilei mpe kisi.

■ HCV6 (bantina ya bonkoko) : mambi ya ntina mazali mpe oyo oyo emonisami lokola

HCV6. Bisika mosusu ekoki kolakisama kasi lokola Feronia ekolongola bituka ya

yambo oyo ezalaki naino elonama te, ezali mwa mpasi ete misala esalema kuna.

Mposa na maye matali nkita ya mabele ezali mpenza makasi, na biloko ya bilanga ya mikolo

na mikolo nkita ya nkoni, kolandisama na biloko ya koliya ya zamba (mosute te). Mposa ya

bankita ya mabele mpe motuya monene ya baton a etuka elakisi bokoli ya na oyo etali HCV

mpe nkita ya mabele ezali ntina ya longomba ya bato. Etando ya 9 elakisi lolenge ya


Bokuse ya Rapport


CDC2950

bokeseni ya mposa ya nguya ya nkita ya mabele. Elembo 6 elakisi nguya na oyo etali nkita

ya mabele oyo ya biloko ya bilanga.

Etando ya 9 : Mposa ya nguya ya Nkita ya Mabele, Yaligimba

Lolenge ya nkita ya mabele Mposa ya makoki

Nkoni 99


Mbisi 31

Nyama ya zamba 32



mayebo 5

Mbembe, ndonge 3

Elembo ya 6: Motuya ya mbala boni Nkita to Biloko ya Mokili ezali Kobukama, Yaligimba

5.1.3 Lokutu

Lokutu ezali na Bazamba ya Malili mpe ya Minene na se ya Tropiki mpe Biteni ya mokili na

Nse ya Tropiki; na bokula ya biteni misato ya Bituka ya ecosystem to baeco-regions( elingi

koloba, biteni ya mabele ya nse ya Congo central, Biteni ya bazamba ya potopoto ya Congo

ya westi, mpe bazamba ya potopoto ya esti; mpe na Cuvette Centrale mayi ya malili ya

Ecoregion (Thieme mpe mosusu, 2005).

Ekipi ya bato ya Digby Wells bakambaki anketi na milona oyo bamonaki milona ya ndenge

na ndenge elonnami na mwa zamba ya banzete ya mikeke oyo ezali bobele ya bisika nzinga

nzinga wapi bato bafandi. Ndenge Misato ya Bazamba ezali komonana (elingi koloba,

mabele makauka, balaki, mpe mabele ya potopoto to mayimayi. Bilanga ya plantation

etungisami mpe ezali na bazamba ya ebandeli te.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Lolenge ya baniama emonanaki moke mpenza mpe ntina ya likambo oyo ezali bobomi ya

niama (mpo na mosuni ya niama ya zamba), mpe kotonga ya mboka nzinga nzinga ya bato

ya mboka mpe bakompani na ntango ya kala (liboso na 1920) kosalaka baniama ezanga

bisika ya kobombama. Ekipi oyo bakokaki komona baniama kaka moke, atako lolenge ya

bandeke 162 emonanaki; Ndenge ya bandeke sambo ezalaki te komonana na esika oyo

liboso mpe ekotinda ete bato ya mayele batalela lisusu mikanda na bango mpo na kobakisa

motango wapi bandeke oyo esengeli kotangama. Lokola Tshiaku ya Gris emonanaki na

lisanga ya mwambe to mingi koleka; oyo ezali lolenge esengeli kobatela mpo ete ezali

kosila.

Mwa ndenge moke ya magorodo mpe lolenge ya banioka emonanaki na ntango ya anketi

wana. Moko te kati na bango ekomi ete emonana te, kobombama to ezali kati na likama.

Bamonaki te lolenge ya mbisi ya mai oyo ekomi ete emonana te, kobombama to ezali kati na

likama mpe ya minene minene ezalaki kozanga

Na kotalaka makambo bamonaki na boyekoli ya Digby Wells, evaluation ya HCV elakisi ete:

■ HCV1 (bikelamu ya ndenge na ndenge): Baplantations, zamba ya mike mpe biteni

bitungisami ezali ya HCV1 te. Zamba ya ebandeli na bisika bizingi mabele ya HCV1

kasi ezali kalakisa bilembo ya kotungisama uta na kokatama ya banzete mpe bobomi

ya baniama.

■ HCV2 (Ecosystem ya mokili mpe bikelamu ya ndenge na ndenge): plantations ezali

na molongo ya bisika ya HCV2. Boko bazamba ya ebandeli nzinganzinga esika ya

boyekoli ekangami na eteni monene ya zamba mpe ezali ya HCV2 kasi misala ya

Feronia ekosimba yango te.

■ HCV3(ecosystem mpe bisika ya kofanda): Bisika moko na molongo ya HCV3 ezali

na kati ya lopango to bisika oyo ekoki kobebisama na projet Feronia.

■ HCV4 (misala ya ecosysteme): HCV4 ezali wana na kotalaka kokangama ya bato ya

bisika wana na mayi oyo ebatelami na bazamba.

■ HCV5 (bamposa ya bato ya bisika): Digby Wells bamonaki HCV5 na lopango na

kotalaka bokangami ya bato na mayi, biloko ya zamba mpo na kotonga bandako,

bankoni, bilei mpe mino/bakisi.

■ HCV6 (nkita ya bonkoko): Balilita/cimetiere ezali wana mpe etiami na molongo ya

HCV6. Bisika mosusu ekoki kozala wana kasi Feronia ekokata matiti na bisika oyo

bilondamaki liboso te, mpe emonani ete ekosimba penza kuna te.

Kokangama na nkita/biloko ya mabele ezali eloko emonani likolo mpe bato mingi na etuka

oyo emonisi koyekama ya bato na baHCV mpe nkita/biloko ya mabele ezali ya bana mboka.

Nkita/eloko oyo bazali mingi koleka ezali nkoni ya moto kolandama na bilei uta na zamba

(niama te). Etando ya 10 etalisi boni bato ya mboka bazali kobika na mpe kotalela lolenge

ekeseni ya biloko ya mabele. Elili 7 elakisi motuya ya mbala boni balokotaka biloko yango.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Etando ya 10: Motuya ya bokangami na Nkita to Biloko ya Mabele, Lokutu

Ndenge ya Nkita to Biloko ya Mabele Mposa ya makoki

Nkoni 92


Mbisi 54

Nyama ya zamba 49



Elembo ya 7: Motuya ya mbala boni Nkita to Biloko ya Mokili ezali Kobukama, Lokutu

5.2 Kokamba mpe Kolanda Misala ya HCV

Basalaki boyekoli ya koluka koyeba motuya ya likama mpo na HCV moko na moko na bituka

biye bisimbami na Boteka, Yaligimba mpe Lokutu Likama moko na moko epesamaki motuya

songolo mpe mikano ya bakambi mizwamaki mpo na Eteni ya Bokambi moko na moko.

Motuya ya likama etali ntango, monene mpe nguya na yango. Lolenge ya kosala oyo

efandisami na mituya mitiami na IUCN mpe elimbolami na barapports ya HCV. Lokola

Feronia azali na nguya moko te libanda ya lopango na ye, Biteni ya Bokambi ezali bobele

oyo bizali kati na lopango (Moango 5 kino na Moango 7). Bitinda mpo na kokamba mpe

kolandela Biteni ya Bokambi ya balopango ya Boteka, Yaligimba mpe Lokutu etiami na molai

kati na rapports ya HCV.

Na bokuse, banketi ya boyekoli HCV esukisaki ete mwa motango ya manaka ya botangisi

bato kobetaka sete na kolongola bokangami ya bato niama ya zamba mpe kobakisa

bokangami na bibwele mpo na kolongola bobomi niama kati na balopango nionso wana.

Elingi kolakisa penza te ete bakangi koboma niama ya zamba libela, kasi ekoki kosukisama.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mombongo ya sese ya banzete ezali koselama na mboka mpe etindami ete bayeba bisika

nini banzete ekatami mpe oyo etiakli ya kokweya na se. Moango ya kolona lisusu banzete

ekokaki kosalisa na ntango molai kokamba mpe kobongisa bisika ya HCV oyo eyebani.

Koloba mbisi ezali moko ya misala minene nakati ya balopango nionso misato na bato ya

mboka. Mabongisi ya bibale to mayi etungisami mwa moke na kati ya bisika mingi ya

lopango. Koloba mbisi na kati ya Biteni ya Bokambi esengeli batala yango, ezala na nzela ya

kopekisa yango, nionso to kokabolaka mbala ya koloba. Basengeli kotonga barrage moko te

na bisika oyo awa.

Bisika nionso ya bonkoko na balopango mobimba misato, mingi mingi biye bizwami na kati

to pembeni ya zamba ya ebandeli esengeli ekabolana na carte na kosala elongo na bato ya

mboka.

Na kokokisaka masengami ya RSPO, Feronia asengeli kondima maye elandi:

Koyeba nini biteni ya bokambi ezali na kati ya bisika ya balopango;

Kosala mpe kotia moango ya bokambi mpe bacartes oyo ekangami na eteni ya

bokambi moko namoko oyo bakambi kosalaka na se bakoki kosalela to kolanda na

pete nionso.

Kosala mpe kotia moango ya bokambi/kolanda misala mpo na eteni ya bokambi moko na moko mpe

Lokola etombelami na mibeko ya RSPO kokota te na bisika ya bazamba mike oyo esili kotungisama.

Ntango bakonzi basili kotalela bisika mpo na kopesa ndingisa na RSPO, mokanda oyo ya

HCV ekosengisama mpo na kobimisama elongo na cartes mpe plans to mwango.

Bokuse ya Rapport


CDC2950


Mwango 5 : Biteni ya Bokambi mpo na Lopango ya Boteka


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mwango 6 : Biteni ya Bokambi mpo na Lopango ya Yaligimba


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mwango 7 : Biteni ya Bokambi mpo na Lopango ya Lokutu

Bokuse ya Rapport


CDC2950


5.3 Bopeto ya Mopepe

Ba bilanga nionso misato ezali na bisika ya mosika mpe moko te ezali pembeni ya

mabongisi ya uzini; boye, ezali na misala ya makasi te oyo ekobebisa bopeto ya mopepe

oyo ezali likolo ya balopango.

Na kotalaka kaka na miso, mopepe ezali polele (kati na balopango mpe na bisika

nzinganzinga) na bobele bisika moko moko bipanzana na balopango mpe mboka (putulu,

milinga); mpe eye ezali mpo na ntango moke mpe na esika yango ezali. Eleko ya ntango

koleka ezali kosala ete ba mayi oyo emonisama na mopepe malamu ya esika oyo (elingi

koloba, putulu elongwaka na mpula na eleko ya mbula, mpe putulu ezali komata moke

lokola mwa malili ya mabele ezali komata).

Mopepe ya nzinganzinga ezali mingi peto koleka na bisika biyebani wapi putulu ezali komata

mpe kopanzana uta na bisika ewutaka (ndakisa, bibele ya biloko kozikaka mpe milinga ya

nkoni kozikaka). Misala ya Feronia ezali na litomba moko ya kobebisa bopeto ya mopepe

nzinganzinga. Lokola baplantations ebongisami, mpe mituka, masini ya izini mpe ya

masangu to fufu ezali kokola na mayele ya tekinoloji ya sika, mipepe mabe uta na masini

mpe mituka ezali kokende kosila.

Feronia akotia manaka moko oyo ekotalaka mbongwana oyo ya mopepe kosalemaka na

ntango mpe lokola bileko ezali kobongwana. Bopeto ya mopepe etikalaki kozala likambo te

kati na masolo ya bato basanganaki (FGDs mpe masolo).

5.4 Makelele

Makelele ya bisika ya nzinganzinga elimbolamaki lokola maye makokani na bisika ya zamba

mpe ya bamboka ya Afrika. Makelele oyo ezali uta na misala ya Feronica ezali makelele ya

moke uta na masini ya fufu to masangu mpe na ba bilanga . Na mobimba, makelele na

nzinganga ebongwanaka te kobanda ebandeli ya misala. Lokola bazali kobongisa ba bilanga

mpe mituka ya kala, kotia masini mpe izini ya sika na esika ya kala (ndakisa, na mituka mpe

bwatu ya sika), ndelo ya makelel ekokita. Balobelaki te makelele lokola ntina ya maladi to

kotungisa bomoi ya bato na ntango ya masolo ya bato basangani na misala. (FGDs mpe

masolo).

5.5 Kobongisa Mayi Mabeba

Ntina ya boyekoli mobimba oyo ezali ya kopesa toli ya mayele na lolenge ya kokitisa

bosenga ya oxygene oyo ya Biochimie (BOD) uta na masini ya mafuta ya mbila to masini

mosusu (POME) na 50 mg na litre moko (uta na 500 mg na litre moko), oyo ezali moango na

ntango molai oyo etiami na Feronia mpo na kokokisa masengami ya molongo mobimba na

misala ya izini. BOD to Bosenga ya Oxygene ya Biochimie esengisi kokokisa mposa ya

baorganisme aerobiques na mayi oyo etonda na biloko ya organique. Kompani Digby Wells

esololaki makambo ya mwango ya kobongisa mayi babwaka na bakambi ya Feronia,

batalelaki “Makanisi ya kobongisa Oyo ebimaka na Mafuta ya Mbila mpe Masini (POME) na

kolandaka ntango mpo na kokokisa misala malamu misengami na Industrie ya Mokili

Mobimba (GIIP)’ mpe bakotalela makomi yango mpo na koyeba soki na mayele ya tekiniki

ekoki kosalema ete bapona banzela ya kobongisa POME.


Bokuse ya Rapport


CDC2950

Kati na banzela ya kobongisa mayi totangi kotimola mazanga, bimeli ya mipepe, komelama

to lisalisi anaerobique, kosalisa na nzela ya physique-chimie mpe irrigation. Kolandaka

bansngo tosangisaki, bizanga ya mayi ezali nzela emonani ya malamu koleka nionso mpo

na kobongisa makambo ya mayi ya mabe POME na Bisika nionso misato. Monene ya

mazanga ya mai ekoki kozala moke mpenza mpo na kokanga mayi na ntango ekokani kasi

basengeli kotalela eteni oyo na plantation moko na moko. Bamai ya bosoto oyo ebimaka, na

masini moko na moko, esengeli komekama mpo ete monene ya mazanga ekoka, ekoka

koyeisama minene mpo na koyamba mai ya mbula minene to mai oyo ekobakisama na

monene ya biloko ekobima wana. Anketi ya koluka koyeba esengeli kosalema mpo na

kotuya lolenge ya mabele mpamba te ekoki komonana ete mazanga esengeli kotiama ndelo

mpo na kotia mai ya mabe yango moko mosika na mabele na nse na yango mpo na

kopekisa (contamination ya bisika nzinganzinga).


Bokuse ya Rapport


CDC2950

6 Bosukisi

Kotala lolenge mosala ezali kokoba ya bisika mpe mangomba ya bato nzinganzinga elakisi

mpe epesi motuya makama ya mabe mpe malamu mpe maye manso makangami na

bozongisi na Feronia ya ba bilanga misato ya mafuta ya mbila mpe banzela mpe makambo

masangani. Mpo na kobakisa, Kosala evaluation ya bisika mpe mangomba ya bato

nzinganzinga elukaki kofandisa mosala ya bozongisi yango na esika moko ya momenkano

na Boteka, Lokutu mpe Yalimba na RDC. Mingi mingi, misala ya bozongisi oyo ezali

nkosalema sikoyo mizwi nguya ya mibu 100 ya bosangoli libula ya kosala mpe pene na mibu

20 ya bokweyi na ntina ya bitumba kati na bana mboka na mibu 1990 mpe 2000, oyo

ezongisaki bokoli ya nkita mpe ya bato na RDC.

Ntango Feronia ayaki kozwa baPlantations et Huileries ya Congo (PHC) na 2009, eloko ya

liboso ya kosala ezalaki ya kozongisa misala nyionso ya mombongo na ndelo ya litomba

mpe lisungi ekoki, mpe kobatela misala ya basali ya ntango wana. Na kotalaka esika ya

PHC lokola esika bobele moko monene ya mopesi misala na mangomba ya bakompani ya

prive na bituka wapi ezali kosala, kopesaka misala na polele mpe na nse mpo na ebele ya

bato ezalaki eloko moko ya kotia na esika ya liboso. Na kotalaka eteni ya mombongo ya

bozongisi, Feronia asili kobakisa basalaire mpe kobongisa bomoi ya basali mpe ya bato ya

mboka (ndakisa, kobongisa bandako ya basali, kopesa lisalisi ya lopitalo, mpe mayi na

kozoingisaka ba puits ya mayi).

Na kotalaka eteni ya makambo ya nkita mpe bomoi ya bato, etangami ete pene na bato

100,000 bazali na kati ya nzinga ya bakilometele 5 na balopango misato wana “Etuka/esika

ya boyekoli na biso” mpe pene na 47% bazali na nse ya mibu 16. Bato oyo motango ezali se

kokola mpe mbele batangi mingi te ezali momekano monene mpo na kompani mpe mboka,

atako motango ya bokoli ya bato batanga emonani ya kokoka na bisika mosusu ya RDC.

Masanga ya bato na kati ya etuka ya bioyekoli bakangami mingi makasi na PHC mpo na

mosala (ezala ya kobima na pension mpe ya ntango moke) mpe mosala ya kobokola

bibwele mpo na kobika na bomoi na bango. Boyekoli ya eteni etali nkita mpe mangomba ya

bato emonaki boyekami makasi na mabele mpo na kolona mabele lokola ntina ya kozanga

boyokani kati na basali, oyo batieli bango bandelo na wapi basengeli kolona biloko, mpe

mangomba ya bato ya mboka oyo basali te, kasi bazali na makoki mingi koleka ya kosala

bilanga libanda ya lopango. Boyekami oyo na mabele ekokoba kokende liboso mpe ezali

kobeta sete na komonisaka mposa ya kosala moango ya bokoli mpo na lingomba ya bato ya

mboka. Mpo na kobakisa, bampasi oyo bakolo misala balobelaki na makita emonani kozala

likambo ya bozangi kosolala katikati na bakambi ya PHC, basali na bango, mpe mangomba

ya bato oyo bazali basali te. Uta wana kokende liboso, kosala moango moko ya mikano ya

bakolo misala oyo ezali kosala mpe kobongisa mbongwana ya liboso emonani lokola ya

ntina monene mpo na kolongisa moango ya bobongisi.

Na kotalaka eteni ya kobatela, Feronia azwi mokano ya kobatela nzinganzinga nionso wana

na kotiaka politiki moko ete nzete moko te ekatama mpe komipesa bobele kolona banzete

ya mbila oyo ekomi na suka bomoi na yango ya kobota mbila. Na lolenge loye, projet ya

bozongisi ezali lokola moko ya “botomboli”. Mpo na kobakisa kompani ebandi manaka ya

mosala mpo na kopesama diploma ya RSPO. Lokola eteni ya manaka ya kompani ya

kopesa bayekoli diploma, na kati ya limoni oyo ya ESA totangi Anketi to boyekoli motuya


Bokuse ya Rapport


CDC2950

monene ya bobateli (HCV) ya plantation misato, elongo na boyekoli ya mozinda ya banzete,

baniama mpe fololo. Boyekoli emonisaki boyekami ya bato ya mboka na nkita/biloko ya

mabele na bisika wana nionso misato; libula moko uta na kozalaka bisika bikangama yango

moko mpe bisika wapi mombongo epikisamaki na ntango yaetumba ya bana mboka oyo

emonanaki kotinda bakangama namangomba ya bana mboka na misala ya ecosysteme

ndakisa nzete mpo na mabaya, nkoni ya moto, nzete ya nkisi mpe niama ya zamba.

Bapesaki makanisi ya kotonga biteni ya bokambi kati na lopango mpo na kobatela ndambo

etikali ya zamba ya ebandeli.

Na kotalaka manso, mimekano, makama mpe maye makosalema na ESA oyo ezali mingi,

na biteni mingi mpe na ntango ekoya kokabola bato (ndakisa kosalela ecosysteme to

kobatela yango); nzokande, ezali makambo emonanaka nsima ya ntango ya etumba mpe

oyo elandaka nsima bozangi bokoli mpe bobola. Na bomatisi ya mosala, na lolenge ya

kobongisa kaka te na oyo etali mosala ya koteka kasi mosala ya etuka, Feronia ayokanaki

na maye etali mposa ya mosala na bango mpe epesali ntina na mosala kokolisa nzinga

nzinga ya bituka ya misala na ye.

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Bobakisi A : Bankombo ya masolo mpe masolo

ya lisanga ntina

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Etando 1 : Masolo oyo ekambamaki lokola eteni Social Assessment

Banzete ya mbila

Molobi Mokolo

lokutu

Mokonzi ya etuka – Bandu Mokolo ya 14 sanza ya Yambo mobu ya 2015

Bokambami ya Banzete ya mbila Feronia PHC Mikolo ya 14, 23 mpe 26 sanza ya Yambo

2015

Lisanga ya bato ya mboka Mokolo ya 21 sanza ya Yambo mobu 2015

Bakambi ya Teritoire ya Basoko Mokolo ya 22 sanza ya Yambo 2015

Centre mpo na lingomba ya bato mpe misala ya

bokolongono mpo na ONG ya St Joseph na etuka ya

Basoko

Mokolo ya 22 sanza ya Yambo mobu 2015

Dokotolo ya lopitalo ya Feronia PHC Mokolo ya 22 sanza ya Yambo mobu 2015

Specialiste ya Feronia PHC GIS Mokolo ya 26 sanza ya Yambo mobu 2015

Nganga nzambe mpe Bamamelo ya palwasi ya Saint Augustine


Mokonzi mpe bakambi ya secteur Mokolo ya 26 sanza ya Yambo mobu 2015

Lisanga ya balobeli Mokolo ya 26 sanza ya Yambo mobu 2015

Yaligimba

ONG ya Agriculture ya APEI Mokolo ya 3 sanza ya Mibale mobu 2015

Mokonzi mpe bakambi ya secteur Mokolo ya 5 sanza ya Mibale mobu 2015

Lisanga ya balobeli Mokolo ya 5 sanza ya Mibale mobu 2015

Lingomba ya banzete ya mbila ya mafuta ya mbila ya UNIPM ya ONG

Mokolo ya 5 sanza ya Mibale mobu 2015

Bamamelo ya palwasi ya Saint Joseph Mokolo ya 6 sanza ya Mibale mobu 2015

Minganga mpe badokotolo ya lopitalo ya Feronia PHC Mokolo ya 6 sanza ya Mibale mobu 2015

Bokambami ya Banzete ya mbila Feronia PHC Mokolo ya 6 sanza ya Mibale mobu 2015

Boteka

CODERBO mpe ONG ADEL Mokolo ya 17 sanza ya Misato mobu 2015

Nganga nzambe ya palwasi ya Saint Xavier Mokolo ya 17 sanza ya Misato mobu 2015

Minganga ya mpe dokotolo ya lopitalo ya Feronia PHC Mokolo ya 18 sanza ya Misato mobu 2015

Lisanga ya balobeli Mokolo ya 18 sanza ya Misato mobu 2015

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mokonzi bakambi ya secteur Mokolo ya 20 sanza ya Misato mobu 2015

Bokambami ya Banzete ya mbila Feronia PHC Mokolo ya 18 sanza ya Misato mobu 2015

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Etando ya 2 : Bokambami ya FGD lokola eteni ya mosala ya lingomba ya bato

Elanga Ndako Lolenge mokolo

lokutu

Mosali ya mboka Makongo Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 16 sanza ya Yambo mobu 2015

Mboka Yambienene Mboka kati na Lopango Mokolo ya 17 sanza ya Yambo mobu 2015

Mboka Yaosele Mboka kati na Lopango Mokolo ya 17 sanza ya Yambo mobu 2015

Mboka Liese Mboka na kati ya lopango Mokolo ya 18 sanza ya Yambo mobu 2015

Mboka ya Tongoso Mboka kati na Lopango Mokolo ya 18 sanza ya Yambo mobu 2015

Mosali ya mboka Bongemba Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 19 sanza ya Yambo mobu 2015

Mosali ya mboka Sedec Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 19 sanza ya Yambo mobu 2015

Mosali ya mboka Masinga Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 20 sanza ya Yambo mobu 2015

Mosali ya mboka Kimbaseke Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 21 sanza ya Yambo mobu 2015

Mosali ya mboka Potopoto Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 21 sanza ya Yambo mobu 2015

Mosali ya mboka Makau Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 21 sanza ya Yambo mobu 2015

Mboka Yangoma Molifa Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 23 sanza ya Yambo mobu 2015

Mboka Bandu Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 23 sanza ya Yambo mobu 2015

Mboka Yaisubu Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 24 sanza ya Yambo mobu 2015

Yaligimba

Mosali ya Isini ya

mboka

Mboka ya mosali na kompani


Mosali ya mboka Moende I Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 1 sanza ya Mibale mobu 2015

Mosali ya mboka ya mayombe

Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 2 sanza ya Mibale mobu 2015

Mboka Yambongu Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 2 sanza ya Mibale mobu 2015

Mosali ya mboka DR Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 3 sanza ya Mibale mobu 2015

Mosali ya mboka Pembe Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 3 sanza ya Mibale mobu 2015

Mboka Yaesele Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 3 sanza ya Mibale mobu 2015

Mosali ya mboka Pembe Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 4 sanza ya Mibale mobu 2015

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Mboka Bongolu Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 4 sanza ya Mibale mobu 2015

Mosali ya Libongo ya

mpe mboka Yambenga


Mokolo ya 7 sanza ya Mibale mobu 2015

Boteka

Mosali ya mboka ya ciment Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 16, Sanza ya Misato mobu 2015

Mosali ya mboka ya

Ifoma Benkufo


Mokolo ya 16, Sanza ya Misato mobu 2015

Mboka Bolondo Elinga Mboka kati na Lopango Mokolo ya 17 sanza ya Misato mobu 2015

Mboka Loongo Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 17 sanza ya Misato mobu 2015

Bokuse ya Rapport


CDC2950

Elanga Ndako Lolenge mokolo

Mosali ya mboka Besombo Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 18 sanza ya Misato mobu 2015

Mboka Likoli Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 18 sanza ya Misato mobu 2015

Mboka Bofalamboka Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 19 sanza ya Misato mobu 2015

Mosali ya mboka Bofalamboka

Mboka ya mosali na kompani Mokolo ya 19 sanza ya Misato mobu 2015

Mboka Monkoso Mboka na libanda ya lopango Mokolo ya 19 sanza ya Misato mobu 2015

Bokuse ya Rapport


CDC2950

motuya ya bomoi ya bisika nzinganzinga mpe ya mangomba ya … · 2018-02-08 · eza mafuta ya...

Documents