Zekâi Şenİstanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Maslak 39636,

İstanbul.

MÜHENDİSLİKTE SÖZELLİK, BİLİM VE TEKNOLOJİ

Doğal olayların ve kaynakların akılcı ve bilimsel düşüncelerle yerleşim alanlarına en verimlibiçimde hizmet verecek yapı, makine, ürün, model, sistem ve süreçlere dönüştürülmesi

gayesi ile en kısa zamanda güvenilir ve ucuz uygulamaya konması çalışmalarına MÜHENDİSLİK denir.

Bizim kültürümüzde çok önceki yıllarda başladığı ve daha ziyade hayallerini önce tasarımlara (geometrik şekillere) bunları da akılcı fikir ve ürünlere döndürme sanatı

şeklinde ortaya çıktığı için hesaplamalarla şekil verici anlamına gelebilecek MÜHENDİS kelimesi Arapça HENDESE kökeninden başına MİM konularak türetilmiştir.

Batı dünyasında çok daha sonraları deyim olara ortaya çıktığından bizdeki mühendislik anlayısı etimolojik olarak onlarda Motor anlamına gelen ENGINE kelimesi kökenli ENGINEERING

olmuştur. (Ingenious)

En eski mühendislik İnşaat mühendisliği (Türkçe), Mühendis medeni (Arapça)Civil engineer (İngilizce)

Bilgi üretmek BİLİM adamını, üretilen bilgiyi uygulamak ise MÜHENDİS’in işidir. Bu bakımdan ‘’Mühendisten de BİLİM adamı olurmu? şeklindeki sorulara dünyanın birçok yeinde rastlarsanız

şaşırmayın.

Doğrusu Mühendisten bilim adamı ancak bilim tarihi, felsefesi, ve araştırma ilkelerinin bilinmesi ile BİLİM adamı olabilir.

Mühendislik bilgiyi pratik doğru hedeflere uyarlamak için uygun kararı verebilmeyi, sorunlara yeni çözümler bulabilmeyi, maliyet, işleyişve gerekli zamanı önceden görme yeteneğine sahip olmayı gerektiren bir meslektir.

BİL

İMSE

L G

ELİŞ

MEL

ER 1) Büyücülük

2) Sağ duyu

4) Akılcılık

3) Kurguculuk (Spekülatifçilik)

5) Deneycilik

Her insanın günlük düşünce sisteminde kesin olmayan olgular vardır.

Belirsizliği dışlamak için varsayım ve kabuller yapılır.

Özellikle mühendislikte varsayım ve kabuller olaya kesinlik kazandırır.

Olayın ölçeğine göre kesinlik vardır sanılır.

Mesela, nokta, daire, disk, küre, molekül, atom, vs. Acabe kesirli geometri(fractal) mı?

Gerçek dünya karmaşıktır. Düşünce seviyesine göre kısmen belirsizdir.

Matematik, bilgisayar kesinlik ister.

Bilgisayarlardan farklı olarak insanın yaklaşık düşünme ve oldukça yetersiz, eksikve belirsizlik içeren veri ve bilgi ile işlem yapabilme yeteneği vardır.

İnsan sözel düşünen ve bildiklerini başkalarına sözel ifadelerle aktarabildiğine göre bu ifadelerin kesin olması gerekmez.

Bir sistem hakkında ne kadar fazla öğrenerek bilgi sahibi olursak, onu o kadar daha iyi anlayabiliriz ve onun hakkındaki karmaşıklıklar da o derece azalır, fakat belirsizlik tamamen yok olmaz.

İncelenen sistemlerin karmaşıklığı ne kadar fazla ve yeterli miktarda veri bulunmazsa bulanıklık o kadar etkili olacaktır.

Batı kültürünün temelinde ikili mantık, yani Aristo mantığının yatması ve olaylara evet-hayır, beyza-siyah, kurak-sulak, artı-eksi, 0-1 vb. gibi ikili esasta yaklaşılması gelmektedir.

Mühendislik eğitimi genel olarak denklem, formülasyon, algoritma, vb. oldukça kalıplaşmış ve simgeleşerek kelime, kavram ve anlam kökenlerinden soyutlanmış bilgiler yumağı haline

gelmiştir.

“SÖZEL ÇIKARIMLARDA BULUNAMAYAN BİR DÜŞÜNCE SİSTEMİ MATEMATİK VE FİZİK ARAŞTIRMALAR YAPAMAZ”

Genel olarak insan düşüncesini etkileyen 3 unsur vardır

1) kendi dışındaki fiziksel nesnelerle ve burada olgusal diyeceğimiz olayların incelenmesi ile eş zamanlı olarak

2) insanın içinde bulunduğu toplum, kurum ve bireyleri ile ilişkilerinin düzenlenerek geliştirilmesi düşüncesi

3) benzer düşüncenin, kişinin iç dünyası ile ilgili durumlarının değerlendirilmesi

Tanım olarak bilgi öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile sahip olunan ve gereğinde sözel olarakta ifade edilebilen düşünce ürünleridir.

Bilgili olmadan, yani bir olayla ilgili bilinmesi gereken ögeleri bilmeden, yargılamada bulunulamaz.

Bilgi ayrıca zihin çalışması sezgilerle elde edilen düşünce ürünü olarakta karşımıza çıkar.

Bilimsel görüşleri diğer kurumlaşmalardan ayırt eden başlıca etmenler şunlardır.

iii) Aklın bağımsızlığı.

i) Gerçeklere saygı ve belgelere sığınmak,

ii) Geçicilik ve süphecilik,

Yazar araştırma yapmak için yetiştirilecek gençlere klasik eğitim sistemindeki içeriklere oldukça ters düşebilecek aşağıdaki sıralamayı tavsiye etmektedir.

Araştırması yapılacak olguya karar verildikten sonra göz önünde tutulan olayın işleyiş mekanizmasının nedenleri ve nasılları üzerinde düşünerek sözel bilgilere sahip olmak gerekir. Bunun için öncelikle sözel olan felsefik düşünce, eleştiri ve yorumlamalarla işe başlamalıdır,

İncelenen olayın elden geldiğince zihinde canlılığa meydan verecek biçimde biçimlendirilmesi (geometrisi) ortaya konulmaya çalışılmalıdır. Böylece, ilk adımdaki hayal bile olabilen

düşüncelerin görsel tarafı da işin içine katılmış olur,

Yukarıdaki üç aşamadan sonra aslında sorunun sözel olabilecek tüm araştırma bilgilerine elden geldiğince (araştırıcının yetenek, beceri ve bilimsellik derecesine göre) ulaşılmıştır,

Önceki aşamalarda ortaya konulan sözel bilgilerin içinden mantık kurallarına uyanlarının bilimselliği olacağından, onlar bir araya toplanmalıdır. Mantık kuralı kısaca kıyaslama yapmak

demektir. Kıyaslama da iki veya çok sayıdaki şeyler (nesneler, değişkenler) arasında olabilir. İnsan aklı ikili ilişkilerden hareketle çoklu ilişkileri çıkarabileceğinden, öncelikle ikili ilişkilere

ağırlık verilmelidir. Bu tür kıyaslamalar, mesela, X artarsa (azalırsa) Y azalır (artar) şeklinde dört farklı durumdan birinin nesnel olarak seçilmesi ile mümkündür. Buradan mantık ilişkilerinin

aslında sözel “korelasyon katsayısı” görevi gördüğünü anlayabiliriz,

Elde edilen denklemlerin uygun bir yöntembilim usulü ile çözümlenmesinin sağlanması gerekir. Bu durumda araştırmacı önceki araştırmacıların çalışmalarından bildiği yöntemlerden eldeki

sorun için uygun olan bir tanesini seçerek yapacağı uygulama sonunda çözüm elde edilir. Eğer böyle bir imkana sahip değilse, bir takım varsayım, basitleştirme, idealleştirme ve kabullerle olayı

algılama seviyesine indirerek, yaklaşıkta olsa çözümler elde etmeye çalışmalıdır.

Matematik alanında olayın incelenmesi isteniyorsa sözel bilgilerin matematik diline tercüme edilmesi yapılır. Matematiğin temeli mantık olduğuna ve mantık kuralları da sözel olarak

çıkarıldığına göre sözellerin simgelere tercümesi matematik şeklinde belirir. Böylece araştırmacılıktaki matematik denklemlere varılır,

Bu sıralama araştırmacılık, bilimsellik ve bilim adamlığı için bir esas teşkil edebilir.

Felsefe ve özellikle de bilim felsefesi: Her felsefeci bilim adamı değildir, ama onların görüşleri bilim adamlarına ışık tutar niteliktedir. Felsefe formül, matematik simgeleri ve karmaşık

denklemler değil sadece sözellik içerdiği için matematik seven veya sevmeyen herkesin ilgisini çeker,

Felsefe sözellerinden bilim felsefesine doğru çıkarımların ortaya konulması için ders içeriklerine mantık önermeleri ve çıkarım kurallarının nasıl işlediği konusunda bilgiler konulmalı,

Araştırıcıda bilim felsefesi ve mantık kurallarının işleyişi hakkında bilgilerden sonra incelediği olayın işleyiş mekanizmasının (bir tür fiziğinin) yine felsefe ve mantık ilkeleri ile çözümlenmesi

için genel fizik dersinin konulmasında yarar vardır,

İncelenen olayın önceden de söylendiği üzere görselliğininde bilimsel araştırmalarda kullanılması çok önemlidir. Bunun için bilim tarihine göz atılırsa önemli bilimsel çıkarımların hep şekillerinin (geometrisinin) basit bile olsa ortaya konulması ile daha ileri seviyelerde araştırma yapılabildiği anlaşılır. Mesela, atomun çekirdek ve etrafında dolanan elektron yörüngelerinden

meydana geldiğinin şekli gerçek olmamasına rağmen bu şekilde biçimlendirilmesi atom altı çalışmalarının gelişmesinde çok önemli rol oynamıştır. Burada Eski Yunan düşünürlerinden Eflatun’un akademisi için “geometri bilmeyen içeri giremez” sözü ile 14. yüzyılda yaşamış Müslüman düşünür İbni Haldun’un “geometri bilen akıl pek yanılmaz” sözlerinin ne kadar

geçerli ve araştırmalarda gerekli olduğunu anlayabiliriz. Bu bakımdan bir eğitim sisteminde (üniversite) öncelikli olarak şekil bilgisi yani geometri bulunmalıdır,

Ders programında ayrıca bilim tarihi ve teknolojisine de yer vermekte çok önemli yararlar bulunmaktadır. Böylece bilim ve teknolojinin gelişmesi, hangi medeniyetlere uğradığı, nasıl

değişikliklere uğrayarak günümüze kadar geldiği, bazı bilim adamlarının hayat hikayelerinde bilim dışında nasıl dünya görüşlerine ve dini inançlara sahip oldukları anlaşılarak, kişi kendi öznelliği ve

nesnelliği (yani bilimselliği) hakkında bazı ip uçları elde edebilir.

Bütün bu söylenenlerden sonra artık sıra matematiğe gelmiştir. Yukarıdaki aşamalardan sonra elde edilen sözel bilgilerin simgesel mantık şekline dönüştürülmesi için matematiğe gerek vardır,

Teknoloji Tanımı

• Bilimin, pratik hayat ihtiyaçlarının karşılanmasına ya da insanın çevresini denetleme, biçimlendirme ve değiştirme çabalarına yönelik uygulamalar

• Yunanca Tekne – sanat, zanaat ve Logos – söz, sözcük kelimelerinden oluşup sanatlar üzerine konuşma

Doç. Dr. Bahattik Karagözoğlu

Doç. Dr. Bahattik Karagözoğlu

Teknoloji ve Toplum

Teknolojinin uygarlıklarda yön verici olabilmesi için gerekli 3 özellik

• Toplum ihtiyacı– itici güç• Toplumun kaynakları – sermaye, gereç ve vasıflı

işçi• Toplumsal ortam – yenilikleri algılayıp

benimsemeye açık olması, toplumdaki egemen güçlerin yeniliklere karşı olumlu tavır alması

Doç. Dr. Bahattik Karagözoğlu

Bilginin Uygulaması

• İnsanoğlu kendi şahsi kabiliyetlerini artırmak için alet ve yöntemler geliştirmektedir. Böylece daha rahat bir bilgi toplama ve akışı sağlanmakta ve günlük yaşam kolaylaşmaktadır.

Mühendislik tasarımı: teknolojinin topluma uyarlanması

Bilimsel bilgilerin toplanarak eleştirel,

akılcı ve faydacı yönlerinin ayıklanması

ile bir BİLGİ TABANI’nın

oluşturulması

Bilgi tabanından yararlanarak çalışan

kişilerin yetenek ve becerileri ile

TASARIM YAPILMASI

Tasarlanan ürünün ÜRETİM ilke

ve tekniklerinin belirlenmesi

TEKNOLOJİK üretim yapılması

İLK ÜRÜN (PROTOTİP) yapılması

(DENEY)

BİLİM BAŞLANGIÇLI TEKNOLOJİK ÜRETİM ADIMLARI

YETENEK ve GÖRÜŞlerle bir konuda

düşünülmesi

Aynı kişi veya takımın bir TASARIM yapması

Tasarımın BİLİMSEL esaslarının

uzmanlar tarafından belirlenmesi

İlk ürünlerin imal edilmesi (DENEY)

İlk ürünlerin imal edilmesi (DENEY)

UZMANLIK BAŞLANGIÇLI TEKNOLOJİK ÜRETİM ADIMLARI

B e d i u z z a m a n E b u - l İ z E l - R a z z a z A L - C E Z E R İ

B e d i u z z a m a n E b u - l İ z E l - R a z z a z A L - C E Z E R İ

B e d i u z z a m a n E b u - l İ z

E l - R a z z a z A L - C E Z E R İ