Moderna Mito

LA KOLEKTIVECO

Gilbert R. Ledon

Gilbert R. Ledon

M O D E R N A M I T O :

L A K O L E K T I V E C O

Eldono de

SENNACIECA ASOCIO T U T M O N D A

67, avenue Gambetta — F-75 020 Paris

1986

Kompost i ta de FONTO en Chapecó, SC, Brazilo. ESEO

Estas eseo, car estas mallonga skribajo,

kie la aútoro n e intencas kaj ne

kapablas funde p r i t r ak t i la temon.

Male, la aútoro petas al ciuj legantoj,

ke 11 í serioze pripensu t i un temon, tiel

ke ciuj povu konsciigi pr i t i o , ke

kolektiveco estas fakte Moderna M i t o

forigenda.

Mi dedicas ci tiun eseon al ciuj

aútentikaj individuistoj

de la tuta mondo.

E N H A V O

Antaúparolo 11 I . En unu frazo 13

En unu demando 14 I I . Enkonduko 15

I I I . Inter la abeloj kaj la safoj 19 IV. Homaj rajtoj kaj homaj devoj 23

Indiv idua deklaracio de homaj devoj 27 V. La raciismaj fi lozofiajoj, kie ni pausas

nian menson 35

1. La homo kun siaj karakteroj 41 — La homo kiel vivmanifestigo 41 — Cu temas pri rezulto de koletiva agado? . . . . 42 — La homo kiel individua vivulo 43 — La homaj kapabloj : la fizikaj naturaj kapabloj 45 — La homaj kapabloj: la diferencoj de la homo

rilate al la mambestoj 45 — La homa intelekta kapablo 46 — La laborkapablo, la inteligento

kaj la rácio de la homo 46 — Aliaj intelektaj kapabloj kaj bezonoj de la

homo: la mist ikemo kaj malraciemo 48 — La psikaj traúmatoj 49 — Homaj sensoj kaj homaj sentoj 51 — La pliaj cefaj kvalitoj de la homo 52 — Resuma analizo p r i la homaj karakteroj . . . . 54

2. La homo en la sócio 57 — K io estas sócio aú kolektivo? 57 — La deveno kaj mekanismoj de kolektivigo . . 58 — La art i f iko j de la sócio: la religio 59

9

— La simboloj, la r i t o j , la ku l t o j , la dogmoj kaj similaj 60

— Edukado, instruado, cerbolavado 6 1 — Pliaj ar t i f iko j de la sócio: la tradic io j ,

la ku t imo j kaj moroj 62 — La popola volo 64 — La stataparato 65

3. Kelkaj sistemoj de la sócio 69 3 .1 . Naciismo 69 3.2. Kapitalismo 72

a. Statkapitalismo 74 b. Kapitalismo en imperialismo,

monopoloj , trustoj kaj oligarkioj 76 c. Aparta ar t i f iko de statkapitalismo:

la inflacio 78 c. Burokratismo - konsumismo - mi l i t i smo . . 79

3.3. Komunismo 81 3.4. Resumaj konsideroj pr i la homo en la

sistemoj de la sócio 84

4. Kelkaj konsekvencoj de la sociaj sistemoj kaj 87 kolektiveco 87 — Mizero — Senlaboreco — Malsato 89 — Steloj — Perfortoj — Murdoj 91 — Homa polucio kaj ekologia malekvil ibro . . . . 95 — Mi l i t o j kaj atom-kemi-detruado 97

5. A l nova sociordo preter la mi to kolektiveco . . . 97 — Homa memstareco — Homaj devoj 99 — Evoluiva sinteno kaj agado 99 — Sennacieca, tuttera mondkoncepto 102 — Kie l konk ludo 107

10

ANTAUPAROLO

"Ne pensi kiel la aliaj: tio sola meritas la nomon penso." Tiuj uortoj, kiujn mi citas prok-simume, elmemore, estis skribitaj de Maksimo Gorki, la granda individuisto, kiu estis aneksita de la bolsevistaj kolektivistoj. Ili neeuiteble revenis en mian menson, dum mi legis la manuskripton de k-do Ledon.

Jen estas pensulo, kiu ne pensas kiel la aliaj. Jen estas memstara penso de individuo nekonforma al la "normala" sablono. Jen estas homo plene homa, konscia pri sia memo, kiu laute audigas sian homan vocon meze de la koncerto de blekantaj safaroj.

Ledon senantaújuge analizas ciajn nociojn, ciajn konceptojn. Li demuntas ciujn sociajn meka-nismojn. Li dissekcas kvazau per skalpelo ciujn instituciojn kaj organizojn. Neniu konvencia limo lin haltigas, li havas neniun tabuon. Li egale vipas kutimojn, morojn, tradiciojn, kredojn, naciojn, patrion kaj la Staton, kiun Niceo nomis "la plej malvarma el la malvarmaj monstroj".

Cu do li estas senmorala? Certe ne: car la nocion pri rajtoj li anstataúigas per tiu pri devojt kaj la cefa devo de la homo estas la devo vivi, kaj al la trudaj legoj li kontraúmetas la spontanean solidaron inter memstaraj individuo].

Sed sendube, leganto, vi senpacience deziras konatigi kun tiu originala penso. Do ne prokrastu rim plezuron. Legu tiun eseon kun la atento, kiun gi meritas, ne blinde, kiel katekismon, sed klarvide, kritike, kiel dialogon de homo al homo. Pensu ciun vorton, meditu, kaj pri ciu pritraktita temo faru al vi personan opinion. Mi estas certa, ke tio estas la plej kara deziro de la aútoro.

VALO Septembro 1985

I .

EN UNU FRAZO

Via strebo kiel indiv iduo, via persona intel igento, via

propra kapablo kaj agado, via laboro, via sukceso, la bono,

k i u n vi eventuale faros, via honesteco, via akurateco, k r o m

ke i l i ne estos agnoske rekonitaj de viaj kunlaborantoj , de

viaj amikoj , de viaj najbaroj, ciuj el i l i okulfrape enviemaj,

Jaluzaj kaj avidaj, kaj k iu j reprezentas la ko lekt ivon, t i u

kolekt ivo , k iu opinias, ke vi ciam devas pl i kaj pl i v in oferi

por t i u ko lekt ivo mem, kaj ke vi nur plenumas vian devon

rilate al la ko lekt ivo , ankoraú kondamnos vin kie l homon,

car en la kolektiveco, en la sócio, la malvirtoj , la mankoj kiel

envio, Jaluzo kaj ávido, la pigro, la subacetado, la nepotismo

kaj ciuj pliaj cefaj pekoj estas starigitaj, rajtigitaj de la insti-

tuc io j , de la moraloj, de la tradicioj , de la ku t imo j , de la

mi to j , de la simboloj, ciuj i l i subtenitaj de la " lego j " , t iu j

homaj legoj akceptataj kiel vera kaj aútentika voco de la

ko lekt ivo .

13

EN U N U D E M A N D O

Kia l la homo kiel indiv iduo, per sia intelekta kapablo,

per sia rácio, per sia inteligento, ne kapablas konscii pr i la

plej evidentaj faktoj kaj okazajoj, k iu j cirkaúas l i n , k ia l la

homo celas konstrui sed detruas, kial la homo daúre parolas

pr i paco kaj konstante militas, kial la homo predikas bonon

kaj praktikas malbonon?

14

I I .

E N K O N D U K O

M i ne estas normala homo. Kial? M i ne kredas je D io ,

m i klopodas kred i je la homo, sed ne sukcesas. M i estas intro-

vertito kaj normalulo estas ekstravertito. M i ne futbalas, mi

ne iras al karnavalo, m i kapablas vivi preskaú tute sola, m i

petas favorojn de nen iu . . . kaj m i laboras kaj vivas.

Ke m i ne estas normala homo, on i t i o n ne rekte kuragis

d i r i al m i , on i nur iel t i o n sentigis dum multaj jaroj . Antaú

pl i o l dudek jaro j , tamen, fama psikologo, kies nomon m i

plezure malkasas: Norberto Keppe, kolere jetis t i on al mia

vizago: " V i ne estas normala h o m o ! " . . . M i petas, permesu,

ke m i iom rakontu la aferon.

Car en t i u epoko la vivagado jam estis kondukinta m in

al estrado de homoj , car laúdire m i t i on ne faris tre ortodok-

se, la posedantoj de la f i rmo, kie m i laboris, sugestis, ke m i

partoprenu kurson pr i "psikologio de d i rektado" fare de la

psikologo ci supre cit ita.

Temis p r i klaso k u n cirkaú 30 homoj, viroj, k iu j j am

same kie l m i estris, komandis, direkt is homojn en siaj respek-

15

tivaj laborentreprenoj. M i konfesas, ke m i neniam aúdis t i om

da stultajoj en mia v ivo. . . M i same konfesas, ke m i neniam

estis t i o m pr imoki ta kaj subigita. M i estis la nura inter t iuj

p l i o l 30 homoj , k i u ne sukcesis akordigi kaj akcepti la argu-

mentojn de la profesoro.. . M i farigis la nigra besto de la

klaso, kaj fine m i devis rezignacie si lenti , car la p l imul to ciam

pravas. Kompreneble m i estus povinta rezigni pr i la kurso, sed

m i decidis i r i gis la f ino: temis nur p r i unu- aú du-monata

kurseto, do turmento relative milda, kaj la sperto igis por m i

decidiga.

Pasis dudek kv in jaroj , la psikologo Norberto Keppe, p l i

kaj p l i fama, same remacas, ke la homa psiko ricevas siajn

for to jn de Dio , por ke la homo sin tu rnu kaj dedicu sian

vivon al la komunumo, al la kolekt ivo , k t p , k s . . . Kaj m i , de

t iu j samaj 25 jaroj longe pripensadis, cu fakte estas m i , k i u

estas nenormala homo?

M i konfesas, ke mia psika stato tute ne bezonis sin apogi

al D io . M i konfesas, ke k iam m i bezonis, m i sei is estri, d i rekt i ,

gvidi aliajn homojn ec k iam m i rice vis batojn kaj rebatojn

pro mia ne-ortodokseco, kaj nun m i ec kuragas m odes te d i r i :

cu fakte ne estas la p l imul to , la kolekt ivo , k i u estas nenor-

mala?

Cu la kolekt ivo , la kolektiveca agado ne estas mito? Jes,

cie en la mondo la homo en sócia organizo sin lasis kap t i de

"Moderna M i t o : la ko lekt iveco. "

* * *

16

La leganto bonvolu ne atendi de m i "sciencan" eseon,

guste car m i ne estas scienculo. M i estas simpla homo, k i u nur

provas observi, konstati fakto jn , taksi homajn agojn kaj re-

agojn, en individua sinteno aú en kolektiva evoluo, kaj kom-

preneble m i provas r i lat ig i cion al la indiv iduo, car la homo

kie l indiv iduo estas la plej grava afero por ciu el n i , cu n i estas

introvert i to j cu ekstravertitoj, kaj sendepende de dono aú ne

de nia propra sango por la ko lekt ivo . . . aú Pátrio!

M i ankaú tute ne citas gravajn f i lozofojn, ekonomiistojn

aú aliajn sciencistojn por apogi, pravigi kaj pruvi miajn d i ro jn

kaj asertojn. Unue, m i ne estas suf ice pacienca por traserci

la gustan d i ron en la taúga momento. Plie, la diroj de la gra-

vuloj estas same relativaj k ie l miaj propra j . . . kaj m i nur

pensas pr i Jean-Jacques Rousseau, k iu guste faris la malon

de t i o , k i on l i t i om edife diris. Kompreneble multon el t i o ,

k i on m i skribos, vi jam estos pensinta kaj leginta, eble en la

Bib l io , aú Korano, en " M i a L u k t o " de Hit lero, aú en " L a

Kap i ta lo " de Markso. M i ne eitos Sartre, Carnus, Saint-Exu-

péry, nek Zamenhof, nek Lanti . M i same ne rekomendos, ke

vi legu individuistajn aú anarkistajn verkojn, k ie l t iu jn de

Proudhon, Bakunin, K ropo tk in , Sébastien Faure aú aliaj.

M i ne indikos al v i J . B. Say, H. Hazl i t t , F. A. Hayek kaj eble

aliajn, kie m i probable subkonscie kaptis ties eldirojn kiel

mia jn. . . M i nur provos pensi kaj pensigi.

Se la kolekt ivo pro heredo kaj transdonado de konoj

efektive ebligis mian individuan nunan pensadon, m i povas

aljeti la vor ton " d a n k o n " al t iu kolekt ivo, sed m i same provos

denunce kondamni gin, tute simple car mia propra individua

pensado kaj agado kontribuas al la konstruo de la kolekt ivo

17

mem.. . pro la natura lego de reciprokeco. Tial , m i fakte

neniun, k ie l indiv iduon, dankas. M i al i u suldas nenion, m i

petas favoron al neniu, m i nenies bo ton bezonas lek i , sed

m i konvinkigis, ke " l a kolektiveco estas moderna m i t o "

k i u , k ie l vermo, i om post iom rongas t i on , k i on o n i nomas

sócio gis baldaúa ruinigo de t i u sócio kaj f indetruo de la

homa individueco. Nur pr i t io m i celas skribe pensi.

18

I I I .

INTER LA ABELOJ K A J LA SAFOJ

Estas ku t imo , k iam temas pr i ekzempligo de ideala

sócia, kolekt iva organizo, c i t i la abelojn, la te rmi to jn aú

aliajn insektojn. Sendube tia ekzempligo estas la plej mal-

trafa, k iun on i povus el trovi , rilate al la homoj. Evidente

estas, ke la sócia organizo ce t iu j specioj estas perfekta

ekzemplo por diskriminacio kaj fasismo, kaj tute ne por

modela ekvi l ibro kaj respekto al la indiv iduo en kolekt iva

agado, kie l on i t i on pretendas mont r i .

Ce t i u specio, la abeloj, la klasoj estas rigore fiksitaj

kaj tute ne ekzistas ebleco de klasbatalado. Unu, aú kelkaj

pliaj indiv iduoj , estas blinde metitaj k ie l regoj, aú reginoj.

Pli guste temas pr i instrumento de reproduktado. Tiam

ciuj celas la helpadon al t i u inst inkta, bl inda reproduktado.

Kelkaj maskloj plenumos la fekundadon, ciuj pliaj maskloj

estas tuj mort igataj . . . sen jugado. La kromaj vivantoj estas

nuraj laboristoj kaj fina punkto . Pri ferioj, l ibertem pado,

fiksado de hortabelo, sociaj asekuroj kaj pliaj rajtoj , on i

tute ne aúdas: ciu por tu la maksimuman kvanton da mielo...

La eventuala stelado farita de ratoj kaj aliaj rodulo j , kiel la

19

homoj , havas nenion komunan kun t i u organizo! Kaj cu t i o

ne estas aútentika fasismo kaj blinda subigado? Kompreneble,

laú la skemo, t i u organizo plene funkcias, kaj c iu elemento

de la kolekt ivo ja dependas de la kolekt ivo por v i v i . . . Oni ec

povus d i r i , ke la tuta kolekt ivo formas individuan socicelon.

Ja ciu abelujo vivas sendepende de alia abelujo, t ie l ke la

abeloj kiel individuoj ne ekzistas, i l i estas nura instrumento

senindividueca de la kolektivaspekta t u t o : la abelujo.

M i nur citas t i on , car ce la homoj en kolekt iva agado, la

individuoj estas kiel la abeloj: kolekt ivero, instrumento, en

bl inda obeado. Unua demando: cu la evoluo ja tendencas

konduk i la homojn , en kolekt iva agado, al t iu organizformo?

Dua demando: cu de nun la homoj jam similas al la abeloj?

Tr ia demando: cu la tuta homaro pretas esti unu nura abe-

lujo?

T iu jn demandojn mi ne respondos nun, sed laúlonge de

la sekvantaj pagoj, kvankam sajnas, ke laú la evoluo, laú la

mi to de kolektiveco nuntempa, la homo emus akcepti t iu jn

ideologiojn, laú k iu j la homo, k ie l indiv iduo, ne devas mem-

stare ekzisti, sed esti nura instrumento de kolekt ivo. Kom-

preneble t iu j ideologioj ne asertas t i on t i om rekte k i o m m i

nun t i o n farás, sed la sócia organizado, per la moraloj, k u t i -

moj, legoj, simboloj truditaj — demokrate aú diktatore — de

la regsistemoj, al t ia stato kondukas: la homo kie l indiv iduo

estas instrumento en la sklava servo de la kolekt ivo. Kolek-

t i vo : la plej abstrakta vorto, k i u n la homoj enkondukis en

la lastaj jardekoj .

Evidente, m i celas fuste demonstri , ke la homo ne povas

esti instrumento de kolekt iva organizo. La homo per si mem,

20

kie l individuo, jam posedas kolektivan organizon: en repro-dukto , en vivrimedoj, en memevoluado.. . La abeloj individue ne. Do la irado de la homo al kolektiva agado estas artefarita fenómeno provokita de la homo mem, k i u kondukas al ak-cepto de t i u ideologio kiel m i to .

En la realo, se on i volas kompar i la homon al aliaj viv-

specioj, on i devus paroli pr i safoj. Verdire la safoj, same kiel

la homoj , estas mambestoj, do multe p l i similaj al i l i o l al la

abeloj. La safoj agas plene individue. T io estas ciu indiv iduo

sin nutras mem kaj sin reproduktas individue (bone, en kolek-

t ivo de d u : la femalo kaj la masklo), ciu safo agadas de sia

naskigo gis sia mor to en formo memstara. Se hazarde la safoj

pastigas en grupo, estas sendube por p l i bone blekinterbabi l i ,

same kie l la homoj, car plia avantago ne aperas, ankaú ne

fronte al la lupoj . Ko lekt ivo de safoj estas kie l t rupo de ho-

moj : suficas, ke unu bleku por ke ciuj bleku, suficas, ke unu

kuru , por ke ciuj f o rkuru , k t p . Ci t io ne estas kolektiva aga-

do, sed nura kolekt iva induktado kaj manipulado. . . Ciu indi-

viduo sekvas la ekzemplon de la alia ne pro kolektiva aú in -

dividua bezono aú neceso, sed nur pro im i to , mallaboremo

aú inst inkta reago al simpla st imulo. Cu t ie l ne estas?

En la kolekt ivo m i emas kredi , ke la homoj estas mul te p l i similaj al la safoj o l al la abeloj!

21

I V .

H O M A J RAJTOJ K A J H O M A J DEVOJ.

N U R LA DEVOJ ESTAS

L A F U N D A M E N T O D E L A RAJTOJ

En la naturo, ekde sia naskigo, la homo akiras de t i u

sarna naturo unu nuran ra j ton: la rajton p r i vivo. T iu rajto pr i

vivo estas natura povo, ne pravigita, car la naturo estas absur-

da, sed submetita al la nura lego aútentika, k i u fakte estras

cies vivojn, ciajn kaj ciujn vivojn. Ekde t i u rajto la homo

kapablas postvivi en la naturo nur se gi plenumas siajn devojn,

t.e. agadas guste laú la naturlego por sin nu t r i kaj t ie l preter-

vivi. Estas facile komprenebla afero, ke t iu j homaj devoj estas

diktataj de la naturo, de la legoj de la naturo, kie la homo

prakt ike ne influas, kaj la homo de la naturo nenion povas

postul i : la homo al la naturo ne povas d i r i " m i rajtas", la

homo nur povas plenumi siajn devojn, aú mor t i .

E l t i u simpla konsidero, n i vidas k i o m senbaza kaj

fragila estas la nocio pr i rajto, k i u n la homoj t i o m uzas nun-

tempe. La " r a j t o " efektive estas plia homa artefaritajo, k i u

sukcesas de t ru i la homan individuecon, la homan mem-

23

starecon, k i u sukcesas forgesigi la homajn devojn la plej

elementajn, kaj k i u n kreis la moderna m i t o : kolektiveco.

Analizante la homan evoluon, de ne tre foraj epokoj

n i povas observi la ci subajn faktojn. En la " p r i m i t i v a " stato,

k iam la homo ankoraú ne estis inventinta i lojn kaj vivis iel

individue en la naturo, t i u homo de vis r i k o l t i siajn nutra jo jn :

estis praktike la nura devo, k i u n gi havis. Kompreneble t iam

la homo ne havis nocion pri rajto. En la f luo de la ja rmi lo j ,

la homo sajne ekuzis, evoluigis sian intelektan kapablon: la

homo ekuzis la artefaradon. G i unue farigis iel "sc ipova"

kaj poste " f a rpova " ; el t iu j du povoj kaj pere de sia intelekta

kapablo, la homo evoluis al " spekulado" : gi igis "p igr ipova" .

N i unue komprenu la vorton "spekulado" kie l ago, kie

la homo klopodas plenumi siajn devojn por pretervivado, per

la min imuma peno ebla. En t i u stadio, la homo provis uzi

la i l o jn , sed la plej lertaj homoj , la plej fortaj individuoj jam

eksubigis la malpl i lertajn homojn, laborigis i l in en unue

patriarka formo, poste en sklava, servuta formo. T iam ja

ekzistis la kolekt iva formo de organizo, k i u n on i eknomis sócio.

La pliaj homaj kval i to j , k iu jn on i nomas 'pekoj ' , samproporcie

evoluis pere de t i u sarna intelekta homa kapablo. La homoj

fronte al t iu evoluo en kolekt iva agado, en kolekt iva orga-

nizado, ekfiksis regulojn, religiajn dok t r ino jn , legoj n kaj

multajn aliajn kateni lo jn. Laútradicie, laúregule, la regoj, la

nobeloj, la k ler ikoj , ja senditaj de D io , la imperiestroj kaj

ciuspecaj privilegiuloj, uzis aliajn homojn, la sklavojn, la

servutulojn kaj ceterajn vasalojn en sia servo, en sistemo

plene rajtigita (laú la naturlego de la plej fortaj ! ) . La homa

evoluo postsekvis akcele, la laboriloj perfektigis, la maãnoj

aperis kaj la spekulado kaj pliaj pekoj ankaú rafinigis. La

24

subigitaj homoj , la malpl i favorataj, la malpl i fortaj , la malpl i

kapablaj kadre de la sócio, en la ko lekt ivo , ekaúdigis siajn

vocojn, ekpostulis, ankaú i l i , r a j t o jn . . .

T ia l , la 27-an de augusto 1789, la franca revolucio

starigis, instige de f i lozofo j , k iu jn m i promesis ne c i t i , dekla-

racion pr i rajtoj de la homo kaj de la civitano. T iu j rajtoj ,

teorie samaj por ciuj homoj , celis nuligi la privilegiojn kaj

avantagojn, k iu jn la gistiamaj inst itucioj kaj reguloj starigis.

Neniu homo povus nei, ke t io estis bonega afero por la ho-

maro kaj cefe por la v ik t imo j de t iu j subigadoj.

Felice, la homa scipova, farpova kaj pigripova kapablo

p lu evoluis, la maãnismo aperis kune k u n kapital ismo, d u m

la homa spekulemo bedaúrinde ankaú p lu akrigis sub ciuj

siaj fo rmoj . En la kadro de la sociorganizo, la kolektivaj

konsideroj akiris p l i kaj p l i gravan valoron. La homo, kie l

indiv iduo, perdis sian identecon kaj valoron propran por

farigi ero, instrumento de la kolekt ivo mem. La homa agado

t ie l direktigis al la ko lekt ivo , t i u kolekt ivo plenpova, plen-

decida, plenestra. La ko lekt ivo ekpravigis sin per ciuj dok-

tr ino j bone konataj tra ismoj multnombraj , inter i l i la grava

naciismo, kaj establis la regsistemojn kie l la stataparatojn

kaj kunl ig i tajn aparatojn, k ie l la sindikatojn kaj pliajn trus-

to jn kaj ol igarkiojn pol i t ikajn kaj ekonomikajn, kie la homo

kie l individuo memstara plene malaperis.

La ci supraj l inioj nefunde, rapide skizas staton de la

homa evoluo gis nia nuna epoko. Oni rimarkas, ke en t i u

evoluo la homo estas plene forgesita kie l indiv iduo, t i e l estas

perfekte logika fenómeno, ke la individuo provu reagi ri late

al la ko lekt ivo postulante siajn rajtojn.

Estas guste t i o , k i o n faris UNO (Unuigintaj Nacioj) la

25

10-an de decembro 1948, k iam gi proklamis la universalan

deklaracion de homaj ra j t o j . . . sendube necesa, legitima,

aútentika reago de la kolekt ivero: homo, kontraú la kolek-

tivaro: t u t o , homaro, sócio. Nur ke, en t iu j jarcentoj kaj

jarcentoj de evoluo, la homoj forgesis fundamentan detalon.

La fundamenta detalo kompreneble apartenas al la homa

spekulemo: la homo tute simple forgesis sian simplan, natu-

ran, homan devon.

La homo, kie l indiv iduo, forgesas, ke la ko lekt ivon la

homo konsistigas. T ie l ke, k iam ni postulas ion, raj ton, de

instituciajo, ko lekt ivo , k iu parte konsistas el ni mem, estas

la plej granda absurdajo k iun n i , la homoj , povas fari. En

lasta analizo, k iam la homo parolas, petas pr i siaj rajtoj , gi

tute simple konfesas la neplenumadon de siaj primaraj

devoj.

El t i u dedukto , car mi opinias, ke nur per la reveno al

plenumado de siaj homaj individuaj devoj la homo povos

reakiri ekvi l ibron jen en kadro de individua agado, jen en

kadro de eventuala sócia organizo, kaj car m i opinias, ke

nur per plenumado de siaj individuaj devoj la homo sukce-

sos forigi la modernan m i t o n : kolektiveco, mi kiel indiv iduo,

analogie al la universala deklaracio de homaj rajtoj de UNO,

prezentas mian individuan deklaracion de homaj devoj.

26

I N D I V I D U A D E K L A R A C I O D E H O M A J DEVOJ.

ANTAÚKONSIDEROJ.

Pro t i o , ke la agnosko de la esenca digno de la homo

kaj la devoj de vivo de ciu individuo estas en la naturo egalaj,

sed malegaie disvolvigas en la kolekt ivo kaj kondukas al

mal justo, mal libero kaj malpaco en la tuta mondo,

Pro t i o , ke malagnosko kaj neplenumo de la homaj devoj

rezultigis barbarajn kolektivajn agojn, k iu j forte ofendis la

individuan konsciencon de la homoj el la tuta homaro, kaj

ke la efektivigo de t ia kolektiva mondo en k i u la homo

trovigas demetis de la homo liberecon de parolo kaj de kredo,

alportis t imon kaj malsekurecon kaj ne kontentigas la ele-

mentajn individuajn bezonojn, la homaj devoj estas prokla-

mitaj k ie l la plej alta aspiro de ordinara, individua homo,

Pro t i o , ke nepre necesas, ke la homo kie l indiv iduo,

inter la multaj vojoj elekteblaj ree agu antaú o l ribeli kontraú

la t iranismo kaj subpremo el kolektivismo, ke la homaj devoj

estu individue plenumataj ekster ciu ajn lego subprema,

Pro t i o , ke nepre necesas evoluigi amikajn r i lato jn inter

la individuoj en plena sennacieco,

Pro t i o , ke en kolekt iva agado, k ie l ce UNO, nenia

progreso eblas en individua skalo, cu por homa digno, libe-

reco, cu por materiala vivplibonigo, ke nur individue la

homo devas reaserti sian f irman kredon je la fundamentaj

homaj devoj,

27

Pro t i o , ke neniu stato, inst itucio aú kolekt iva organizo

kapablas establi aú efektivigi la fundamentajn homajn devojn

jen individue, jen kolekt ive,

Pro t i o , ke komuna kompreno p r i t iu j ci devoj estas

esence grava por plena realigo sen sindevigo, sed en plena

memkonscio kaj harmónio,

T ia l , Nun ,

M i , k ie l Indiv iduo, kaj same kiel I u A jn Homo t i on

kapablas far i ,

p r o k l a m a s

T I U N C I I N D I V I D U A N

D E K L A R A C I O N D E H O M A J DEVOJ ,

k ie l individuan celon de atingo

por ciu homo el i u ajn parto de la mondo.

T i u ci Deklaracio laúeble ne estu diskonigata de kolek-A

t ivaj , stataj, naciaj organizoj, car t iu j tuj nuligus gin. Gi pre-

fere atingu konscie la konsciencon de ciu indiv iduo el ciuj

popoloj ekster cia ajn membreco el kolektivajoj aú unuigoj,

for de k i u ajn jur isdikcio.

A r t i ko l o 1 . Ciuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj

laú digno kaj devoj f ronte al la naturo. Even-

tualajn malegalajojn ciuj homoj devas ko rek t i

por supervivi en la naturo. Di posedas racion

kaj konsciencon el mensa kapablo kaj devas

28

kondut i laú t iu spirito, sen artefariteco kaj

malrespekto al la natura lego.

Ar t iko lo 2. Ciuj Devoj prezontitaj en t i u Deklaracio validas

same por ciuj homoj sen kia ajn dlferencigo,

k i u povus f on t i el la malracia kolekt iva agado

de la gisnuna sociordo: raso, l ingvo, religio,

sekso, k t p , k t p . Ciuj Devoj prezentigas plene

sennaciece kaj sen ia ajn suvereneco.

A r t iko l o 3. Ciu havas la Devon je vivo, libereco kaj persona

sekureco.

A r t iko l o 4. Neniu devas akcepti sklavecon aú servutecon.

Pro t io ciu devas esti memstara en sia individua

agado en ciuj giaj formoj .

A r t iko l o 5. Neniu. devas suferi t o r tu ron kaj neniu devas

t o r tu r i , puni , sendignigi la aliajn indiv iduojn.

A r t i ko l o 6. Ciu devas esti individue agnoskita k ie l persono,

kaj sendepende de pliaj artefaritajoj k ie l la

juraj .

A

Ar t iko l o 7. Ciuj homoj devas forje t i , malakcepti ciajn

diskriminaciojn, ankaú la jura jn, k iu jn la ko-

lektivo prezentas ceie al subpremado al la

indiv iduoj .

A r t iko l o 8. C iu p lenumu siajn fundamentajn Devojn kie l

29

homo, kaj ciu evitu, ke alia homo ateneu al t i u

plenumo. Se t i u atenco okazas, ciu individuo

tu j reagu ceie al normaligo de t i u devomanko.

Ev i tu apelacion al la artefaritaj legoj de la ko-

lektivo, car i l i estas rekte arbitraj kaj ne kapa-

blas solvi la kon f l i k to jn .

A r t iko l o 9. Neniu devas sin lasi t ra f i de t iu j arbitraj legoj,

k iu j en la kolekt ivo nur kondukas al vana ares-

to , malliberigo aú ekzilo.

A r t i k o l o 10. Ciu devas plenumi siajn Devojn, sendepende

de kolekt iva jugado, akuzo el publ ika proceso

aú ia ajn tr ibunalo de la sócio ciam arbitra kaj

diskriminacia.

A r t i ko l o 1 1 . Ciu fronte al siaj homaj Devoj provu agi for de

la kolekt iva agado, sed plene akorde al la homa

rácio kaj konscienco. Ev i tu kolektivan jugadon,

car t ia jugado ciam kondukas al kondamno, sed

. se vi home malracile agadis, provu mem korek t i

vian eraron kaj antaú ol la kolekt ivo perceptu

vian eraron. Ciamaniere nia agado individua

provu nuligi la kolekt ivan agadon, ciam arbi-

tran kaj subpreman.

A r t i ko l o 12. Neniu akceptu arbitrajn intervenojn en sian pr i -

vatecon, fami l ion, hejmon aú korespondadon,

nek atakojn el ia ajn kontraúhoma deveno. Ne

akceptu juran protekton de la kolekt ivo , cia-

maniere t ia protekto estus vana.

30

Ar t iko lo 13. Ciu povas libere movigi kaj logi en k i u ajn ter-

parto sen ia ajn konsidero pr i l imo j , statoj kaj

nacioj.

A r t iko l o 14. Ciu provu eviti cian ajn persekuton de landaj aú kolektivaj sistemoj el k iu ajn deveno: penso,

po l i t ika ago, kaj pro t io neniu devas agi kon-

traú la individuaj Devoj.

A r t i ko l o 15. Ciu devas malakcepti statanecon aú naciecon,

kaj devas daúre sin konsideri kiel sennaciulon,

tu t t e ru lon .

A r t i ko l o 16. Ciuj viroj kaj vir inoj sen ia ajn l imigo pro raso

aú aliaj kolektivaj diskriminacioj , k ie l nacieco

aú religio, devas kunig i laú siaj liberaj satoj por

fond i fami l ion.

La famil io estas la nura, fundamenta kaj natura

grupunuo en la sócio, t iel ke ciuj devas fond i

famil ion laúeble.

A r t i ko l o 17. C iu devas propr iet i havajon por sia viveltenado.

Ciu provu evit i asociigon por neebligi eksplu-

atadon.

A r t i ko l o 18. C iu havas la Devon profunde pensi pr i sia ho-

meco en plena konscienco kaj por evit i mani-

puladojn de kolektivaj aparatoj, k ie l religioj

kaj aliaj kredoj aú dokt r ino j . C iu devas mem-

stare sin eduki kaj instrui .

31

Ar t iko l o 19. C iu devas libere op in i i kaj sin esprimi, sen

altrudo, sed ciam provante ankaú taksi, jugi

la pensajojn de la aliaj individuoj por ke ciu

universaligu sian edukon kaj instruon.

A r t i ko l o 20. Ciu povas libere kunvenadi kaj asociigi, tamen

neniu estu devigita aparteni al asocio, prefere

ciu devas evit i la asociigon, car gi kondukas

al malkonstrua kolektivismo.

A r t i ko l o 2 1 . Ciu homo devas malakcepti partoprenon en

kolekt iva regado, el k i u ajn deveno gi estas,

pro t io ke el kolektiva regado fontas eksplu-

atado al la indiv iduo. Neniu devas akcepti

publ ikan servon, ôar t io estas nura parazita,

senutila agado el kolekt iv ismo. Ciu homo devas

malakcepti la ideon de " vo lo de la popo lo " ,

car temas pr i kolektiva manipulado fare de

avidaj regantoj, k iu j demagogie parolas pr i

vocdonoj kaj balotadoj en malrespekto al

• individuaj, naturaj proceduroj.

A r t i ko l o 22. Ciu k ie l indiv iduo devas konstrui mem sian sekurecon kaj viveltenadon. Ciuj t ie l nomataj

sociaj sekurecoj fontantaj el la ko lekt ivo mon-

trigas vanaj kaj senefikaj, kaj transformigis en

ekspluatad-aparatojn, kie la homoj perdas sian

dignon kaj personecon.

Ar t iko l o 23. C iu devas labori , k io estas la nura maniero

32

atingi individuan sekurecon kaj viveltenadon.

Car la laboro estas la vera nura kapitalo je la

dispono de la indiv iduo, ciu indiv iduo provu

ne " v e n d i " sian laboron al la kolektivaj, sociaj,

t ie l no mi ta j organiz-sistemoj; guste tie fontas

la ekspluatado de la individuo fare de la aliaj

individuoj aú kolektivaj dispozicioj.

Por evit i ekspluatadon de via laboro, provu

labori en autarcia formo en la kadro de via

famil io , aú maksimume en kooperado aú kun-

laborado k u n la plej proksimaj najbaroj, t i e l

ke la agado de ciuj indiv iduoj estu spontanee

memkontro l i ta .

Neniam atendu protekton de s indikato j : estas

institucioj t ro facile manipuleblaj de regantoj

aú pol i t ikaj aparatoj.

A r t i ko l o 24. C iu devas, post streca laboro, r ipoz i kaj liber-

tempi laú sia neceso por t i e l p l i efike labori.

A r t i ko l o 25. Ciu devas adekvatigi sian laboron kaj r ipozon

por digna vivnivelo, por sano kaj bonfarto de

si mem kaj de sia famil io, inkluzive por havigi

al si nutrajon, vestajon, logejon kaj medicinan

prizorgon. Neniu devas ka lku l i k u n kolektivaj

sociaj helpoj, t iu j ja ne funkcias; la interhelpo

devas resti en la kadro de la famil io , aú estigi

en spontanea homa solidareco.

A r t i ko l o 26. Ciu havas Devon je edukigo, cu gi estas gene-

33

rala, teknika, cu profesia, ceie al k i o m eble

plej bona agado kiel indiv iduo, kaj por k i o m

eble plej bona produktiveco en la laboro.

La edukado celas la plenan disvolvon de la

homa personeco, k ie l memstara individuo.

La gepatroj devas enkonduki f i rman edukadon

al siaj infanoj.

A r t i ko l o 27. C iu devas libere partopreni la ku l turan vivon,

kie l indiv iduo, sed en tutmonda skalo, gui

artojn kaj partopreni sciencan progreson kaj

giajn f ruk to jn por plibonigado de la homa vivo,

sed sen personaj interesoj el eventuala aúto-

reco.

A r t i k o l o 28. Ciu havas Devon por inter indiv idua kaj tu tmon-

da organizo, por ke la sociaj individuaj valoroj

ne estu detruitaj de la sociaj kolektivaj ar t i f iko j .

T ie l ciu homo, k ie l indiv iduo, devas p lenumi

siajn devojn di f initajn en ci t i u individua De-

klaracio.

A r t i k o l o 29. C iu devas agnoski, ke la plenumo de siaj homaj

Devoj estas la nura solvo por starigi la homon

en individua pleneco kaj digno, kaj la nura

maniero el imini ciajn subigojn de la ko l ek t i -

veco, k i u ja detruas la individuecon de la homo.

A r t i ko l o 30. Nenio en ci t i u Deklaracio estu interpret i ta kie l

impl ico el kolektivismo, sed cio estu konside-

rata kie l devo el pure individua, homa agado.

34

V .

L A RACI ISMAJ F ILOZOFIAJOJ

K I E N I PAUSAS N I A N MENSON

La homoj generale ne uzas sian menson, i l i ne pensas,

sed blinde, surde, silente akceptas antaúestablitajn ideolo-

giojn, k iu jn la ko lekt ivo prezentas. La gvidl inioj , la moraloj,

la ideologioj dum multaj jarcentoj estis esence mistikaj, cefe

tra religioj kies cefaj gvidlibroj ( on i ne povas paroli pr i f i lo-

zofio) estis, kaj ankoraú estas, la Bibl io aú la Korano. La

muldado de la homa menso konsistas el ripetado, remaêado

de sablonaj pr incipoj , dogmoj, r i to j kaj ku l t o j , kie la homo

mist i f ikita, sugestita, perdas sian memstarecon kiel indiv iduo

kaj igas facile manipulebla instrumento. Tie l okazis de la plej

fruaj epokoj de " c i v i l i z o " , t ie l ke la homo, kie l indiv iduo,

estis ekspluatata de la tr ibestroj , de la patriarkoj , de la

sinjoroj, de la regoj, de la imperiestroj, kaj nuntempe de

la statoj aú pliaj sistemoj el la kolekt ivo, kiel nia fisatata

kapital ismo, aú ec nia adorata komunismo.

Antaú malmultaj jarcentoj , guste kiam la homoj ek-

parolis p r i siaj rajtoj, la homoj , k iu j i om pensis, ek pro vis

uzi sian penskapablon racie, t.e. pro vante forje t i el la k u t i -

35

moj , moro j , kredoj , dok t r ino j , ks, c ion k i o ne povas esti

pruvita aú akceptita pere de la konoj kaj de la sciencoj. En

t i u epoko aperis la raciismaj aú racionalismaj fi lozofiajoj.

Jam en la antikva Grekio (permesu, ke m i c i tu kelkajn pen-

sulojn) Platono, Periklo kaj Cicerono (en Romio ) provis

esti raciaj sed malfacile ties ideoj povis atingi la tiamajn

homajn mensojn. En la epoko k iam vivis Kartezio, Kant io

kaj Hegelo certa evoluo j am permesis, ke p l i granda kvanto

da homoj en-, el-cerbigu la tiamajn elpensajojn, t i e l ke la

raciismaj f i lozofioj ekaperis.

Bedaúrinde n i tute ne pensu, ke raciismo, car temas pr i

rácio, povas tiel simple a lport i la solvon por aútentika por-

homa f i lozof io, t.e. vera amo al plena sageco por plena

tuthoma harmónio. Evidente t ie l ne okazis. En la raciismo

mem ekaperis du skoloj fundamentaj, k iu j prezentigis anta-

gonisme.

E l nia nuna sociordo, kie guste la ordo bazigas sur t iu j

d u antagonismaj raciismaj dok t r ino j , n i distinge analizu la

diferencon. En raciismo n i klare povas apartigi du kurento jn ,

k iu jn laú la nuntempa pensanto Friedrich A. Hayek n i povas

n o m i : la evolucia aú evoluiva raciismo, kaj la konstruiva

raciismo.

La evoluiva raciismo bazigas en la principo de individua

libereco por la homo, kaj t ie l po l i t ike nur povas akcepti

disigitajn povojn: la lega povo, la plenuma povo kaj la jura

povo. La evoluiva raciismo same bazigas en la k inet ika

koncepto de ekonomiko rilate al ciuj merkatoj , kie la homo

intervenas kaj agadas por sia supervivado. Temas pr i libera

iniciativo plene individua. T i u skolo kredas, ke la homa

progreso nur estas ebla pere de la homa agado en spontanea

36

kaj memvola okazado. Gi ankaú kredas, ke la efektiva uzo de

la homa rácio postulas memkonscion por l imigoj koncerne

la interr i latojn k u n la aliaj homoj . La granda evoluiva f i lozofo

Montesquieu d ir is: " L a rácio mem bezonas l i m o j n . " T iu j

l imoj situas en la propra homo, k i u agas en sia vivmedio,

l imo j , k iu jn transdonas la propra médio, la naturo ekzemple.

Se la homo individue ne respektas t iun fundamentan prin-

cipon, l i , la homo, ne kapablas sin edi f i kaj, k ie l dirás Hayek,

" l a rácio estas kiel dangera eksplodajo, k i u prudente uzata

povas esti bonfara, sed se malprudente uzata, gi povos eks-

plodigi la civi l izacion." Verdire en la evoluiva principo ek-

zistas la kr i t ika spir i to, k i u guste prezentigas en la homa rácio

por evit i la ekstremismajn agadojn de la homo.

E l la evoluiva raciismo fontas la vera individua libereco,

k iun la homo bezonas por atingi sian plenon kaj sian mem-

starecon kie l homo. La rácio, k ie l homa kapablo, estas plene

submetita al la normala evoluo de nia mondo, de la naturo,

do la fiksado kaj determinado de l imoj estas kontraúaj al

la propra rácio. La l imoj aperas spontanee en la propra indi-

vidua agado de la homo en la naturo, kaj la ekskluziva deir-

punkto kaj la fina ceio estas la homo mem, sed en plena

memstareco.

La konstruiva raciismo estas relative nova, ec se Platono

jam konstruive pensis. G i elmontrigas kiel ekscesa raciismo

de la modernaj tempoj, k i u en la 17-a jarcento k u n Francis

Bacon, Hobbes, kaj cefe Kartezio kondukis al formo de

aposteriora determinismo. Ja la konstruiva raciismo dirás,

ke ciuj homaj inst itucioj uti laj devas esti la rezultato de

intenca kreado konscia de la homo. Sendube ci tie kusas

belega pr incipo, plene ideala, sed, k ie l dirás Hayek, " t i o

37

estas dokt r ino , k i u supozigas, ke ciuj homaj inst i tucio j , k iu j

profitas al la homaro, estis en la pasinteco kaj devos esti en

la estonteco, inventitaj k u n plena konscio ri late al la ef ikoj

dezirindaj, k iu jn i l i e lproduktas; ke t iu j inst i tucioj devas

esti aprobitaj kaj respektitaj nur k iam n i povos demonstri , ke

la specifaj ef ikoj , k iu jn i l i produktas en determinita situacio,

estas preferindaj al aliaj e f ikoj , k iu jn aliaj arangoj povus

p r o d u k t i ; ke n i havas en niaj manoj la povon regi kaj muld i

niajn inst i tucio jn, t ie l ke el ciuj eblaj rezultatoj , t i u k i u n n i

preferas estas t i u , k i u efektivigos, kaj ke nia rácio neniam

devas akcepti aú aliri aútomatajn, mekanikajn ar t i f iko jn ,

k iam la konscia konsidero de ciuj faktoro j igas preferinda la

rezultaton al rezultato de spontanea procezo."

La ci-supra interpreto de Hayek rilate al la konstruiva

raciismo estas fundamenta, kaj gi perfekte komprenigas al

n i la elpensajojn de Jean-Jacques Rousseau, Voltaire, Saint

Simon, Hegelo, Karlo Markso, post Kartezio, k iu j bedaúrinde

en nia ne tre fora historio kondukis al aútokrataj regimoj, al

fasismo, al naziismo, kaj aliaj total ismoj, kie ankaú situigas

komunismo. Efektive socialismo kaj komunismo bazigas en

konstruiva raciismo, t.e. per simplaj vorto j , en la pr incipo

ke la homo devas antaúfiksi, determini iun celon kaj ke ciuj

rimedoj estas bonaj por t i u n celon at ing i . . . ec k iam on i

forgesas la cefan objekton de la ceio: la homon.

En la konstruo de niaj sociorganizoj, de socialismo, de

komunismo, pro t i u formo de determinismo, k i u estas la

konstruiva raciismo, nur aperis la diskriminacioj ri late al la

homo, ekde la deportado al foraj insuloj aú siberiaj gulagoj,

gis la koncentrejoj kun kremaciaj fornoj kaj aliaj barbarajoj,

kie n i tute ne povas paroli pr i rácio! Ankaú la modernaj

38

doktr ino j k ie l naciismo kaj patr iot ismo apartenas al t i u

konstruiva raciismo, kies ceio estas atingi altstupan felicecon,

superan bonfarton al la samnacianoj, samlingvanoj, sam-

kut imanoj , k t p ec se la konsekvenca rezulto estas hombuêado

en malraciaj mi l i t o j , kie la felico de kelkaj aperas pro la

mizeroj kaj dramoj de multaj . La nocio p r i sócio ankaú estas

plene konstruiva k iam o n i dif inas gin kiel tu t on da homoj,

kunvivantaj pro komunaj interesoj kaj havantaj komunajn

k u t i m o j n kaj komunajn legojn.

La moderna m i t o : la kolektiveco estas t ipa ekzemplo

de konstruiva raciismo, k i u nur povos esti rebatita per evo-

luiva raciismo. Nur per individua rácio (evoluiva raciismo),

la homo kapablos nul ig i la nuntempan sklavigilon, k i u estas

la kolektiveco, k i u n la konstruivaj raciistoj sukcesis t r u d i

al la homaro. Ja la du raciismoj absolute ne kongruas, ec

k iam en sim pia rácio n i pausas nian menson kaj t i e l blindigas,

surdigas kaj mutigas. N i e lektu nian vojon esti aútentikaj

indiv iduoj , k iu j evoluive, racie pensadas aú esti instrumentoj

de kolektiva aparato en konstruiva pensado, k iu rilate al la

individuo kondukas al malrac io . . . al sklaveco, car la indiv i-

duo k ie l kolektivero perdas sian memstarecon kaj car ' i a

bono de ciuj ne devige respondas al la bono de c i u " , t i u falsa

premiso, k i u n la konstruiva raciismo indukt is en la moderna

mi to , k i u estas la kolektiveco. En aútentika rácio ne nur la

ceio pravigas la rimedojn... k r o m se on i preterlasas la cefan

ob jekton: la homon kie l indiv iduon.

39

1. L A HOMO K U N SIAJ K A R A K T E R O J

La homo k ie l vivmanifestièo.

Se n i rigardas la homon kie l vivmanifestigon en la natu-

ro, en la mondo, k i u cirkaúas n in , kaj komparas gin al la aliaj

vivmanifestigoj, ekzemple la plantoj aú aliaj pnimaloj, bestoj,

insektoj, k t p , n i efektive ne vidas fundamentajn diferencojn

inter t iu j vivmanifestigoj. Ne estas fundamentai diferencoj

en la s t rukturo , en la organizo de la celoj aú elementoj, k iu j

konsistigas t iu jn vivmanifestigojn. Ciuj celoj evoluas en la

sarna médio, la naturo, en la samaj kaj egalaj kondico j , kiel

atmosfera premo, temperaturo, humideco aú sekeco. Ciuj

vivajoj rezultis de unu unika fotosintezo de karbono, oksi-

geno, hidrogeno kaj pliaj saloj troveblaj en nia terglobo. Ciuj

celoj en sia evoluo en la pasado de la tempo tamen iom post

iom kaj daúre transformigas laú ekstera aspekto, la celoj

de la plantoj en sia tu t o , en la arango, ne plu similas al la

celoj de la ar t ikulo j , k iu j ne plu similas al sen verte br u lo j ,

k iu jn on i malfacile povas, laú aspekto, kompar i al la mam-

bestoj, k t p , ec k iam la reproduktado estas komparebla: ek-

zemple la daúra ceesto de ovoloj, k iu jn fekundas poleno

aú spermatozooj.

41

Cu temas p r i rezulto de kolektiva agado?

La vivo laú nia percepto tute ne aspektas kie l rezultato

de kolekt iva agado de determinitaj f o r to j . La fotosintezo

estas h az arda fenómeno, estas arango de kondico j , k u n ne

antaúdeterminitaj elementoj sed elementoj, k iu j hazarde

trovigis en t iu j kondicoj . Por la mist ikulo j , la dikredantoj

(la plej parto de la homoj ) , la vivo ankaú tute ne devenas de

kolekt iva fenómeno kaj agado, male la vivo estas kreajo de

Dio , la unika, universala tu tpo tencu lo . . . aú supera forto .

La kunmetado, kunarango de celoj aú aliaj elementoj,

k iu j formas determinitan specimenon, vivajon, ne re preze n-

tas kolekt ivan celon, kolekt ivan agon, sed nur staton, kie

c iu elemento individue, laú sia specifa funkcio efikas. T i u

konstato same valoras, k iam temas pr i mikroskopa vivajo

aú pr i giganta vivulo. La celoj, po mi l iono j , la organoj po

dekoj , k iu j formas ekzemple elefanton, ne efikas en kolekt iva

skemo por konsistigi la u lon , la elefanton, sed en aparta,

propra evoluo, memstara funkcio , k ie n i distingas nur kun-

metadon, kunarangon de la elementoj. Se organoj, elementoj,

cesigas sian funkc ion, la tuta vivarango, kunmetado disfalas:

se nia ko ro cesigas sian batadon, n i mortas, ec se la pliaj

organoj niaj estas en plena bonstato. Kiel n i poste vidos, en

la ko lekt ivo on i guste insistas d i r i la malon: se elemento ne

plenumas sian funkc ion, tuj alia elemento anstataúas g in . . .

laú homa teorio, car en la naturo t iel ne okazas. La naturo

n u . kreas kaj sorbas la kreajojn en bl inda procezo.

42

La homo kie l individua vivulo.

Laú la ci supra ekspono, n i konstatas, ke la homo ne eskapas el t i u celarango aú organ-kunmetado, fare de la naturo aú de la ekstreme individuista Dio . N i tamen forgesu la celarangon, por ekrigardi la tu ton , la apartan rezultaton: la homo.

Amuze estas konstat i , ke guste t i u kunmetado de orga-

noj estas tre simila, por ne d i r i sarna, egala, en t i u specio, k i u

estas la mambestoj. Ja en t i u specio estas multaj animaloj,

kaj kvankam t io ne placas al multaj homoj , gi, la homo,

ankaú estas t ia : mamhava, kaj animal a.

N i tute ne povas kulp ig i nin pr i t i o , sed n i estas devigataj aserti, car estas fakto, ke ciuj mambestoj havas mamojn. Kel-kaj animaloj malfavorataj kiel la homoj havas nur du , k u n d u cicoj, dum aliaj mamuloj posedas dekduon aú p l i da cicoj. Plej ofte la mambesto havas kvar membrojn, k iu j povas esti jen piedoj, jen brakoj, kun manoj aú ec f lugi lo j , kvankam generale t iu j animaloj, k iu j havas f lugilojn, ne havas mamojn: detaleto de la kreinta naturo.

La mambestoj senescepte havas buson aú faúkon, kie

la nutrajoj , aliaj vivajoj, k ie l plantoj aú animaloj, en fo rmo

de karno aú viando, eniras. T iu j samaj mambestoj ankaú

havas anuson, kie la postrestajoj de la mangajoj, la ekskre-

mentoj reiras al la naturo. Kaj t ie l p lu n i povus e lmontr i

la karakterizojn de la mambestoj: d u okulo j , d u oreloj, unu

nazo, sed t i o ne estas la ceio de ci t i u capitro.

La ceio de ci t i u e lmontro estas evidentigi, ke la mani-

festigo de la animalo kie l mambesto estas individua. La ho-

mo, la animalo, la mambesto, ekde k iam gi naskigis, t.e. eliris

43

de la ventro de la patrino, mamsucas por sin eknut r i kaj

postvivi. Jen ci tie aperas tamen kolekt iva agado: la patr ino

(kie l indiv iduo) rekte influas alian indiv iduon (la vivon de

la ido) , tamen t i u inf luo estas nur momenta, car rapide

la nova indiv iduo zorgas mem pr i sia postvivado: trovado,

ar angado, r iko l tado, casado de siaj nutrajoj en t i u sarna

vivofonto, la naturo.

Laú t i u sarna skemo, unu el la plej gravaj okazajoj, la

reproduktado, ankaú ne estas plene individua ago. Ja èe la

mambestoj la reproduktado iel estas kolektiva pro la du-

opeco: la masklo kaj la femalo. Tie l ce la mambestoj kolek-

tiva formo de vivo ekzistas, cetere i om p l i kompleta ce la

homoj , kie aperas la fami l io : la paro kun la ido j .

N i bone observu, ke t i u kolekt iva agado resumigas je

reproduktado: kunigo de masklo kaj femalo en la repro-

duktago, kaj eknutrado de la i do j : mamsucado de la ido ce

la patr ino. N i ankaú observu, ke tuj post la seksagado la

reprodukt-partneroj rapide disigas, ofte malamikece; same

la patrinoj rapide forpelas siajn ido jn , k iu j igas plenkreskaj

kaj memstaraj. T ie l , en la vivo, la mambestoj, ankaú la homoj

kie l indiv iduoj , estas aú devas, nature, esti memstaraj kaj

sendependaj de plia agado el kolekt iva karaktero. T i o signi-

fas, ke la homo kie l vivanta ulo estas esence individua en sia

devene natura agado.

44

La homaj kapabloj: la fizikaj naturaj kapabloj.

K ie l f izikajn kapablojn n i unue komprenu la kapablojn

per k iuj la homo kapablas inst inkte, origine elturnigi por

postv iv i Je t i u punkto n i konstatas, ke la homo havas simi-

lajn kapablojn, kiel t iu jn de la aliaj mambestoj. Temas pr i la

kapabloj, k iu jn la homoj havas por r i k o l t i , casi siajn nutrajojn

en sia médio, la naturo.

Evidente estas, ke èe la homo t iuj naturaj kapabloj ne

estas aparte gravaj: la homo ne estas aparte forta (potenco,

povo de nur 1/10 de vapor ce valo), ne kuras rapide, ne aúdas

tre bone, havas tre sensignifan f larkapablon, k t p . . . T io ,

kompreneble, ri late al aliaj konataj mambestoj, kiel elefantoj,

hundoj , èevaloj, bovoj, k t p , ec ratoj kaj ka t o j !

La homaj kapabloj:

la diferencoj de la homo rilate a l la mambestoj.

Nu , dirás senescepte la homoj pr i si mem, la homo estas

supera kreitajo de D io ! Cu fakte "supera" , tie kusasla dubo ;

tamen l i , la homo, estas videble de n i , homoj , diferença de

la aliaj mambestoj: l i kapablas preterpasi la inst inktajn kapa-

blojn kaj arte (art i f ike, artefare) mod i f i t i u jn inst inktajn

kapablojn. Fakte sajnas, ke t ie aperas la cefa diferenço inter

la homo kaj la pliaj kreitajoj, vivantajoj kaj mambestoj: la

homo kapablas a l i formi, transformi siajn inst inktajn naturajn

kapablojn pere de sia intelekta kapablo.

45

La homa intelekta kapablo.

Kvankam ciuj mambestoj havas cerbon, sajnas, ke t i u

de la homo estas efektive alia, laú kapablo: gi preterpasas

la inst inktan kunri lat igadon de la agoj por atingi rezonan

kunri lat igadon de t iu j agoj en la naturaj okazajoj. La homo

havas intelektan kapablon k u n , laúdire, rezonkapablo, pens-

kapablo. Estas evidente tre malfacile scii gis k i u grado la aliaj

mambestoj ankaú havas aú ne havas rezonkapablon aú pens-

kapablon. . . car ja i l i ankaú havas t iun kapablon de kun-

ordigado de siaj agoj. Tamen, en la evoluo kaj per la komparo

de agoj, sintenoj, k.s. on i facile konstatas, ke la homo efekti-

ve kapablas artefare transformi siajn intelektajn agojn en

memvolajn, intencajn, nenaturajn agojn. La homoj ankaú

kapablas analizi, pritaksi siajn agojn kaj la okazajojn de la

naturo, kaj t io kompreneble estas la fundamenta diferenço

inter la homoj kaj la pliaj mambestoj. N i tamen devas r ipet i ,

ke t i o ne devige estas signo de supereco rilate al t iu j samaj

mambestoj.

•

La laborkapablo, la inteligento kaj la rácio de la homo.

Aparta kapablo ce la homo estas la laborkapablo, t.e.

kapablo kie la homo uzas siajn korpajn kaj mensajn for to jn

por ion produkt i , por plenumi taskon, por atingi e f ikon. La

laborkapablo estas int ime l igita al la intelekta kapablo de

la homo, car estas gi, k i u ebligas la uzon de t iu j homaj f o r to j ,

guste en plena efikeco. La posedo de manoj estis ankaú tre

grava por la homa laborkapablo.

46

La fakto, ke la homo estas laborkapabla kompreneble tute ne malhelpas, ke la homo estu samtempe mallaborema, plene pigra, k ie l n i vidos.

K i am la homo uzas siajn laborkapablojn en la naturo,

ce la tero, aperas ebleco sen fina, senlima por, ekzemple,

p rodukt i , k u l t i v i , bredi siajn nutrajojn. La laboro por la

homo estas la vera kaj unika fonto de r ico, de komfo r to ,

de bonfarto. La laborkapablo estas la unika vera kaj aúten-

tika kapitalo, k iu estas je la dispono de la homo.

La homo ankaú estas inteligenta, t io signifas, ke gi

kapablas facile kompreni la okazajojn, k iu j cirkaúas gin, kaj

ke gi kapablas vigie pensi, t.e. f o rmi ideojn kaj kunl i g i i l i n

al la faktoj , okazajoj, de sia cirkaúo. N i aldonu t i un plian

kapablon de la homo: la rácio. La rácio estas t i u homa

kapablo, k i u servas al la homo por malkovr i kaj f o rmu l i

la legojn de la universo, kaj ebligas al la homo uzi t iu jn

naturajn legojn por sia pro f i to kaj per la laboro.

La laborkapablo, helpe de la intelekta kapablo, kaj

kie evidentigas la inteligenteco kaj rácio, prezentigas por

la homo kie l nedubebia supereco rilate al la aliaj mambestoj.

Ankaú ne estas dubo, ke t iu j apartaj, n i d i ru, pozitivaj kapa-

blo j , permesis postvivadon de la homo en la naturo. Ci t iu j

kapabloj igis la homon esti scipova kaj farpova.

La homo, por kaj per sia laboro, darúVal al la ci supraj

kapabloj , kie gi malkovris kelkajn naturajn legojn, k iu jn on i

nomas f iz ikaj, inventis i lo jn kaj masinojn, kaj kapablas kre i

pliajn praktike senlime. Tie l la laboro kapablas l iberigi la

homon de sklava r iko l tado kaj casado por gia pretervivado.

T iu tu t o de kapabloj : laboro, inteligente kaj racie farita, estas

versajne la plej pozitiva kapablaro de la homo, k ie l indiv iduo

aú kiel eventuala kolekt ivero en la kadro de sócia organizo.

47

Aliaj intelektaj kapabloj kaj bezonoj de la homo:

la mist ikemo kaj malraciemo.

6\e ne temas pr i intelektaj kapabloj, o n i ec devus parol i p r i homa malkapablo. En la prakt iko temas pr i ten-denco, emo de la homo ne uzi sian intel igenton, k u n pens-kapablo, emo de la homo forlasi la racion, k i u ankaú devigas la homon al streca pensado, studado kaj kunligado de ideoj. Efektive en la prakt iko malmultaj homoj uzas vigie siajn intelektajn kapablojn. Malmultaj homoj vere pensas.

N i devas ident ig i apartan pl ian karakteron de la homo, ne p lu temas pr i kapablo sed pr i neceso. La homo bezonas klar igon, ekspl ikojn p r i cio, k i o cirkaúas gin. La homoj , k iu j inteligente, racie, vigie pensadas, facile trovas t iu jn klar igojn, k iu j povas kontent ig i i l iajn intelektajn kapablo jn ; kom-preneble la homoj , k iu j ne pensas, ne facile uzas sian inte l i -genton, ne trovas t i u j n kontentigajn klarigojn por sia intelek-to ( inte lekto , k i u ja ankaú ofte ne ekzistas aú vegetas...). La solvo tamen estas tre facila: sin t u r n i al mis t iko . T.e. akcepti ne-pruveblajn, ne-raciajn klar igojn, sin kontent ig i per para-bolaj aú alegoriaj prezentajoj, kredi al simpla vorto k ie l Dio, sin l ig i al afekcia, pasia, simpla ideo, k t p . . . Havi f i don !

Ci tie kusas la vera dramo de la homo k ie l indiv iduo, car t iu j m i t o j , t iu j dogmoj rapide kondukas al nia plia m i t o :

la kolektiveco.

La mistikemo en la realo estas natura emo de la homo,

k i u kompreneble ankaú trafas tre penskapablajn kaj intel i -

gentajn homojn. Estus ridinde d i r i , ke la papo, ekzemple,

aú la unua homo, k i u metis sian piedon sur la lunon kaj

pregis antaú ol al lunigi, ne estas tre penskapablaj kaj intel i -

48

gentaj... Tamen la mist ikemo estras iliajn sintenojn, i l i bezo-

nas la magian vor ton : Dio . Eble temas p r i fakto malfacile

komprenebla de raciaj homoj , sed estas realaj fakto j , do n i

•imple akceptu i l in , car i l i ekzistas, kaj la granda plej mul to

de la homoj estas mistikemaj. En la fundo de sia intelekta

kapablo, efektive ciu kaj ciuj homoj estas unue mistikemaj,

kaj nur hazarde, poste, aperas ioma raciemo.

La plej bedaúrinda fakto estas, ke en la kadro de la sócio, de la kolekt ivo, t i o kondukas al la religioj, al dok t r ino j , kie la mi to j regas kaj sukcesas detrui la individuecon, kie la individuo perdas sian memstarecon kaj verajn homajn kapa-blojn.

La mist ikemo de la homo, la homo, k i u bezonas klarigon

pri cio, kondukis la homon al psika malekvi l ibro fronte al

la enigmo: vivo-morto. Nur la vorto D io sukcesas mildigi

t iun homan traúmaton. Oni devus bedaúri, ke la homo per

sia intelekta kapablo konscias pr i sia vivo kaj sia morto .

Sajnas, ke t i u tra j to , konscio p r i vivo kaj mor to , estas propra

al la homo.

La p si kaj traúmatoj.

Se n i konsideras, ke la psiko estas la tu t o de la konsciaj

kaj nekonsciaj spiritaj, mensaj fenomenoj, k iu j manifestigas

en nia intelekta kapablo, n i konstatas, ke la homo vivas en

daúra perturbado. Efektive la intelekta kapablo de la homo

estas la plej malstabila kapablo ekzistanta. Same kie l ciu el

n i posedas t iu jn kapablojn de pensado, de racia analizado, aú

49

ec de mistika vido kaj sento rilate al nia mondo, ciuj el n i ,

homoj , suferas pro traúmatoj, perturboj en nia intelekta

kapablo. Kompreneble ci t ie nur temas pri traúmatoj sen

fizikaj vundoj al la cerba organo, temas pri traúmatoj de

funkciado en la intelekta kapablo mem, kaj n i ne c i tu ciujn.

Ce la normala homo la neúrozoj estas konstantaj, ekde

la mania-deprimiga psikozo gis la psikozo pro néscio, pro

melankolio, gis mitomanio j , paranojo kaj skizofrenio. La

demencoj, histerioj kaj pliaj homaj reagoj kaj misagadoj,

k iu jn on i nomas frenezo, estas ankaú propraj al la homo, t i u

mambesto, k i u per la psika traúmato nomita komplekso de

supereco, guste sin nomas "supera" . Verdire, k iam temas

p r i psika analizo, k i u el n i estas normala homo? Sendube

la ateisto ne estas normala homo . . . laú la homlego de la pl i -

mul to .

Felice, aú bedaúrinde, ce la homo t iu j psikaj traúmatoj

facile ligigas al la homa mist ikemo, t ie l ke D io kaj la kun-

ligitaj r i t o j , ceremonioj, pregoj kaj similaj procedaroj mil-

digas la malekvi l ibrojn en la plejparto de la kazoj. On i povas

elekti inter pregado, glutado de hostio aú de droga pi lo lo ,

se on i ne kapablas mem streci sian menson, k io estas la kazo

de la plejparto el la homoj , k i u dubinde mentas t i u n klasigon:

homo. N i ne enmetu en t i u n kategorion la indiv iduojn, kiuj

estas naturaj malsanuloj pro f iz ika cerbomanko, pro mens-

debileco, pro subnutrado, k.s. k ie l konsekvenco de ko lekt i -

veco, laú nia ci-posta analizado de la homo en la sócio.

La psikaj traúmatoj per si mem ne estus aparte dangeraj

se i l i ne kunligigus al pliaj karakteroj, aú p l i guste pliaj kvali-

toj kaj malkval i to j , k iu jn n i analizos nun.

50

Homaj sensoj kaj homaj sentoj.

La homaj perceptoj, sciigoj el la cirkaúa médio mani-

festigas pere de la sensokapabloj. Oni ordinare atribuas kv in

sensojn al la homo, nome: la vidado, la aúdado, la flarado,

la gustumado kaj la tusado. Sendube estas pliaj sensokapa-

bloj , kiel la senso de ekvi l ibro, la kineza senso pr i movo kaj

peno. Oni ec povus akcepti, k ie l sensokapablon, la telepa-

t i on , k i u ankaú rekte rilatas al la mensokapablo de la homoj .

El t iu j sensokapabloj, la ricevitaj ekscitoj, la sensacoj

(konsciaj reagoj) aperas en nia menso pere de la sentoj: la

sento de ko loro , de sono, de doloro aú plezuro, de odoro,

k.s. T iu j sentoj estas tre limigitaj de la sensoj mem. Ekzem-

ple, pere de tusado, objekto, k i u estas en konvencia tempe-

ratura de 10°C al malpl i , estas taksata de nia sento kie l

malvarma; sarna objekto je temperatura de 40°C estas varma;

se gi preterpasas 60°C, gi dolore brulas, k tp . Por resti en la

sarna ekzemplo, kaj car nia korpo konsistas el p l i o l 90%da

akvo, en temperatura sub nulo n i frostigas kaj mortas, en

temperaturoj je 80°C aú p l i n i bolas kaj kuirigas.

Ciuj pliaj sentoj el la homaj sensoj estas same limigitaj

kaj relativaj: bonodoro kaj malbonodoro, agrabla sono aú

malagrabla bruo, k tp . Efektive, el la ondaro, el la generala

vibrado de la materio sub ciuj giaj formoj , sajnas, ke n i egan

malmul ton perceptas, kaptas kaj kapablas senti. T i o certe

devus esti plia mot ivo por forigi nian "superecan" kom-

pleks-mankon.

Ce la homo la sentoj ne limigas al la sensoj, sed eniras

la sferon de pure intelekta kapablo, de mensa kapablo sen-

pera. Kie l ekzemplojn, n i c i tu la t imon , la emocion, la pasion,

51

k t p . . . la amon. N i ci tie devas elstarigi la am-senton pro gia

trouzo kadre de la kolektiveco, kaj konsekvenca hipokri teco.

Oni kutimas d i f in i la amon kiel seksan ink l inon al iu , kaj

poste parolas pr i kora inkl ino al i u . . . T iu di f ino kompreneble

postulas, ke on i transportu la sidejon de la sentoj al t i u or-

gano: la koro. Ci tie, unu fojon pl ian, ni revenas al la homa

malracio, al simpla mist iko. Tamen, per t i u sensignifa sent-

vo r to : amo, kaj la kontraúa vor to : malamo, k i o m da konf l ik-

toj aperas ce la homo kiel indiv iduo aú k ie l kolektivero? La

vorto amo, kie l esprimilo de sento igis unu el la plej mistif ikaj

instrumentoj en la m i t o : kolektiveco. La homo mortigas pro

amo, militas pro amo, car inter amo kaj la mala sento, mal-

amo, la sentoj abstraktaj, ne estas diferenço, la nocio p r i t i u

sento kun f and igas en la intelekta kapablo de 1' homo. K io

estas amo por i u , igas malamo por aliu.

La pliaj cefaj kval i toj de la homo.

La homoj havas multajn kval i to jn, ecojn, jen pozitivajn,

jen negativajn por homa edifigo. Oni precipe parolas p r i la

negativaj kva l i to j ; ekzemple, la religioj senhezite citas la sep

mortmeri ta jn pekojn: orgojlo, envio, avareco, m ale as teco,

g lutemo, kolero, pigreco. Evidente estas, ke se t iu j pekoj,

t iu j mankoj , estas mortmeritaj , kaj ke se oni aplikus rigore

la religiajn legojn kaj moralo jn, neniu homo el la tersurfaco

p lu postvivus!

Ne malpl i vere estas, ke t iu j pekoj estas la cefaj karak-

terizoj de la homo, ci t ie kusas la cefaj kval i toj de la homoj.

52

lia homo estas orgojla, fiera, ambicia. G i pretendas esti su-

pera, la plej perfekta, la plej scia, k.s. La homo estas envia,

kaj t ie l celas atingi eventualan p l i bonan staton per ciuj

rimedoj eblaj, per ruzo, per subaceto, per subfosado, k t p .

La homo estas avara, t i e l ke tuj montrigas la egoísmo, la

prof i temo, la manko de spontanea solidareco. Je la mal-

casteco kaj glutemo, manifestigas la guemo kaj la avideco

de la homo. Per la kolero, la homo elmontras sian agresemon,

sian atakemon kaj emon al cia malpaco. La mallaboremo, la

pigreco de la homo estas eble la plej grava manko, car ec se

gi kondukis al evoluo de la teknologio por pl ibonigo de la

vivrimedoj, gi samtempe kondukis la homon al ekspluatado

de la aliaj homoj , al spekulado kaj ciuspecaj subigadoj,

sklavigadoj, al servutigo, . . . al servuteco.

Sendube pozitivaj ecoj ce la homo ankaú povas aperi

sed ne t i om spontanee. Oni generale tute simple dirás, ke la

homo estas (aú povas esti) bona: posedanta ciujn ecojn de

sia speco... do ree la ci suprajn kvalitojn kaj eble la kon-

traúajn! Cu ne modesteco, casteco, malavareco? Cu ne estas

la homo plene laborema, volonte donema, solidarema, pac-

ema, helpema, amema, k t p , k.s.? Kia kontrasto ! La kontrasto

guste kusas en la fakto, ke la homo per sia intelekta kapablo

havas la eblecon konscii pr i siaj instinktaj kval i toj (la sep

"mor tmer i ta j peko j " ) kaj t ie l transformi t i u j n negativajn

kval i tojn en pozitivajn kval i to jn. N i r imarku, ke t iu j homaj

ecoj igas gravaj en la kadro de la sócio, de la kolekt ivo, kaj

tute ne en individua konsidero.

En la naturo, en gia vivmedio, estas normala fenómeno,

ke la homo estu glutema, mangema, car gi bezonas mangi

por v i v i . . . kaj se gi vivas por mangi estas car efektive temas

53

pri la precipa zorgo plenumenda. Ke la homo retenu por si

mem siajn havajojn, siajn nutrajojn, k»j t ie l estu avara, estas

fundamente la sarna zorgo kiel pr i la mangado. Same, la

homo por havigi al si la nutrajojn devas a l f ront i la efektive

agreseman naturon, t iel ke logike ce la naturo la homo

ankaú estas nature agresema, kaj iel kolerema. La natura

bezono de reprodukto k u n la premo de la biologia, glanda

funkcio de la seksorganoj, kondukas al formo de spontanea

erotismo, al malcasteco. En la seroado de siaj viveltenajoj, se

la homo konstatas ce aliaj homoj p l i bonajn kondico jn , estas

plene normala fenómeno ke la homo iel deziru akir i t i u jn

bonajn kondicojn kaj t ie l igu envia. Al i f lanke, se t i u sarna

homo sukcesas akir i bonajn v ivkondicojn, estas same normala

reago, ke t iu homo igu fiera pr i sia sukceso. En sia natura

vivmedio, la homo instinkte klopodas kontent ig i siajn bezo-

nojn per la min imuma peno ebla, k i o povas esti konsiderata

kie l natura mallaboremo, esenca pigreco. En t i u sarna karak-

tero n i distingas la ekspluatemon, k i u kondukas al efektiva

ekspluatado, k iu ajn estu la formo kaj maniero.

Resuma analizo p r i la homaj karakteroj .

N i konstatis, ke la homo estas multkaraktera, kaj ke

en la homaj kapabloj, en la homaj kva l i to j , laú individua

konsidero, kusas la plej grandaj kontrastoj , en daúra anta-

gonismo: mistikemo-raciemo, laboremo-mallaboremo, kon-

strukapablo-detrukapablo, konscio-nekonscio, k t p , k.s.

En konsidero pure individua, la ekzisto de mankoj , de

54

kontrastoj, de kvalitoj jen pozitivaj, jen negativaj, ne estas

aparte grava. Efektive, se homo, individue, propravole decidas

tkzemple ne labori , ne akt iv i por havigi al si la nutrajojn nece-

i t j n , t i o estas decido, problemo, k iu nur koncernas t i un indi-

v iduon; la koncerno estas same individua, se la konsekvencoj

«•tas perdo de vivo por t i u indiv iduo. Egale se t iu sarna indi-

viduo decidas laboregi, kaj avare akumul i havajojn; t i o en

kadro ekstersocia, individua, tre malmulte inf luos èe aliaj

individuoj. N i povus daúrigi la ekzemplon kun individuo

«eksama, k i u decidas konker i la plej grandan kvanton eblan

de aliseksanoj por gue f i k i , k t p ; kolerema indiv iduo, k i u ata-

kas alian indiv iduon, povos perdi aú gajni la batalon, ja la

plej fortaj uloj en la naturlego postvivos, dum la malplej

fortaj malaperos. En t i u kadro plene individua la efikoj de

la homaj kapabloj kaj kval i to j , felice cefe koncernas la pro-

pran indiv iduon, kaj tusas kaj atingas tre malmulte la prok-

•imajn aliajn indiv iduojn.

N i tu te ne povas d i r i la saman aferon k iam temas pr i la

«ífiko de la homaj karakteroj kaj kval i toj en la kadro de la

•ocio, en la ko lekt ivo . En "ko lek t i va organizo" la homaj

individuaj karakteroj kaj kval i toj kondukas al sklavigo, neni-

igo, detruo de la homo kie l indiv iduo. En la kolekt ivo , la

homaj individuaj karakteroj kaj kvalitoj pelas la homojn al

daúraj kon f l i k t o j , al m i l i t o j , al amasbucadoj, al gulagoj, al

polucio, al detruo de la propra homa vivmedio, k t p , k t p . En

In kolekt ivo, el la homaj individuaj karakteroj, kapabloj kaj

kvalitoj povas facile rezult i simpla ekstermo de nia surtera

vivoformo.

55

2. LA HOMO EN LA SÓCIO

Kio estas sócio aú kolektivo?

Laú la d i f ino mem, sócio kaj kolekt ivo havas tre proksi-

majn signifojn. La kolekt ivo aú la sócio estas tu t o da homoj ,

kunvivantaj pro komunaj interesoj kaj havantaj komunajn

kut imo jn kaj komunajn legojn.

Sendube temas pr i objektiva d i f ino , kie la plej grava

punkto estas guste la "komuna j interesoj". La kut imo j kaj

IH komunaj legoj estas nura konsekvenco de la homa kunigo.

Tiuj kut imo j kaj komunaj legoj tamen helpas al la plenumo

de t iu j komunaj interesoj. Restas la demando: k iu j estas t iu j

komunaj interesoj? De kie i l i devenas, k ie l i l i manifestigas

kaj kial i l i aperas?

Ne estas la min imuma dubo , ke la "komuna j interesoj"

estas int ime ligitaj al la individuaj homaj karakteroj . La

cefaj interesoj de la homoj estas: vivi k i o m eble plej bone,

nenpene, k i o m eble plej gue kaj laúplace... Aú cu t io ne estas

la komunaj interesoj? Cu la intereso de ciu plene kongruas

nl la interesoj de ciuj , kaj cu la plenumo de la interesoj de

ciuj samtempe ankaú plenumas la interesojn de ciu? Jen la

problemo en t i u tu to da homoj .

57

En la kolekt ivo la komunaj interesoj igas la interesoj

de malmultaj homoj , almenaú la manifestigo de t i u sócio

kondukis al t i u rezultato.

La deveno kaj mekanismoj de kolektivigo.

Por kompreni la devenon kaj la mekanismojn de for-

mado de la kolekt ivo , on i devas reveni al la unua ceio de

ko lekt ivo : kiel n i jam vidis, t io temas pri la paro, la "geparo"

kun siaj idoj , t.e. la famil io.

En nia analizo la famil io estas la nura aútentika kolek-

tiva ceio, k i u estigis spontanee en la naturo por kaj pro la

vivdaúrigado de la specio: reproduktado kaj enkonduko

de la idoj en la vivo. En t i u stadio, jam aperas la estro de la

famil io, cu la patro, cu la patrino. En pligrandigo de la fa-

mi l i o , la patr iarko, pl i sperta, facile sin montras kie l la

sendito de Dio , k iu jn ciuj devas obei por la bono de c i u j . . .

Jen formiganta la kolektiva principo kun natura submetigo.

En la klanoj , en la t r ibo j , la kolektiva principo estas la

sarna: submetigo por la bono de ciuj. Kompreneble la cefo,

la estro, surtera reprezentanto de Dio , rajtas uzi ciujn mem-

brojn gis plena servuteco, gis sklaveco.

La feúdismo de la mezepoko same pravigis la regimon

de sklaveco. Cu la nobeloj, la sinjoroj, ne donis plenan pro-

tekton al la vasaloj? Tie l estas plene normala afero, ke la

plebo. . . ja néscia, malklera, malkapabla, submetigu al la

kleraj, sciaj senditoj de Dio aú de la rego, k.s.

58

Tie l ekkonstruigis la sócio, t ie l formigis la ko lekt ivo . Kaj tiel gi daúre plu vivas. Kompreneble, t ie l simple ne estas, kaj nuntempe, gis nia statorganizo, multaj mekanismoj, multaj art i f ikoj prezentigas por konservi la privilegiojn, por dife-rencigi, pravigi la klasojn de nia sócio... por "komuna j inte-resoj". Estas t iu j ar t i f iko j de la sócio, k iu jn n i provos analizi nun.

L i art i f ikoj de la sócio: la religio.

N i memoru, ke la religio estas la t u t o de la procedoj, per

kiuj la homoj kredas povi rilati kun la supernaturaj estuloj

(ekzemple Dio ) kaj ef iki sur i l i n por, ekzemple, atingi post-

mortan, eternan felicon, k.s. Unuvorte, la religio estas la

ri medo, per k iu la homo klarigas cion ne klarigeblan, kon-

tentigas sin ri late al siaj psikaj traúmatoj, ligigas senpere al

Dio, la superulo, estranto de cio. La religio estas la instru-

mento, per k i u la homo kontentigas sian mist ikemon, la

religio estas la akceptilo de la kredo. En la religio cio nepru-

vebla, neracia, estas akceptebla, bonvena, kontentiga. Pro

cio t io la religio atingis t i om gravan ro lon en la kolekt ivo

por la subigado de la homo al la sociaj instituciajoj.

En la kadro de la sócio, la religioj evidente posedas siajn

katekiz i lo jn: la Bib l io , la Korano estas nuraj ekzemploj. En

tiuj katekizoj ciuj homoj kapablas t rov i klarigon, kaj pravigon

por sia sinteno en la sócio, tamen la sintenon la "komunaj

interesoj" antaúfiksas laú determinismo plene konstruiva.

En la prakt iko , la religioj funkcias tre simple por la

59

nepensantaj homoj : la pastroj pregigas la safojn homajn, k iu j

ja ne uzas siajn intelektajn kapablojn, kaj predikas por t rud i

la gvidliniojn de la establita sócio, helpe de pliaj ar t i f iko j .

Ne malprave on i jam diris, ke religio estas la opio de la po-

polo.

La simboloj , la r i t o j , la k u l t o j ,

la dogmoj kaj similaj.

En la kadro de la sócio, kiel pliaj ar t i f iko j int ime ligitaj

al religioj, al doktr ino j kaj mi to j , venas la simboloj , la r i t o j ,

la ku l to j kaj la dogmoj. Estas per ci t iu j a r t i f iko j , ke la homo

eliras de la pura abstrakto, de metafiz iko, por materialigi,

konkret ig i , vere senti la religiojn kaj similajn. Per la flago,

la símbolo, la homo sentas kaj akceptas la nocion pr i pátrio.

En meso, k u n ciuj r i to j la homo vivas la religion mem, ec

pretendas enkarnigi al D io , t r inkante la sangon de Kristo el

bona glaso da vino kaj mangante l ian korpon pere de hostio,

k i u estas vere malbona farunknedajo, k t p , k tp . Ciuj ku l to j

de la sócio celas same ligi la homon al ciuj formoj de misti-

kaj interpretoj de la mondo kaj doni efektivan, konkretan

aspekton al la interpretoj , kie la homo sin sentas vere en

plena realo.

Ci tie montrigas la sócia dangero de religioj kaj pliaj

ismoj kun la simboloj, la ku l t o j , la dogmoj kaj r i t o j : la

mist i f ikado de la homo kaj la metamorfozo de la homa

intelekta kapablo en socian instrumenton, en simplan i lon

de la sócio. En t i u stadio la manipulado de la homo en kolek-

60

t ivo, de Ia popolo, estas ege faci la. . . laú la interesoj komunaj aú ne!

La simpla kredo, la fama f ido, kun la subiga prego (vera

e lmontro de malkurago), estas en la sócio pliaj karakteroj

de la homo, k iu j kondukis la indiv iduon al plena subigado,

al manipulado, al detruo de la propra individueco.

I d u k a d o , instruado, cerbolavado.

La edukado, instruado kaj, lastatempe, la cerbolavado

estas unuj el la plej gravaj r imedoj, k iu jn la sócio, la kolekt ivo

uzas por f o rm i , mu ld i , kondicig i , adapti la homon kie l indi-

viduon al la sociaj konceptoj kaj necesoj de t iu sarna ko lekt i -

vo, t iel ke la homo igu simpla instrumento de la kolekt ivo

mem.

Laú la d i f ino , eduki estas d i rekt i la elvolvigon de f izikaj,

moralaj kaj intelektaj kapabloj de infano, j u n u l o . . . do, homo.

Pri instrui , k r o m la d i f ino , k i u donas klarigon de transdono

al iu de metodaj scioj pr i iu fako de scienco, l i teraturo,

tekniko, k t p , n i trovas la t imigan d i f inon , k i u dirás: precize

mont r i al iu , k ie l l i devas agi; spertigi montrante la laúcelan

kondu ton . . .

La laúcela konduto , la maniero kie l iu devas agi, kom-

preneble nuntempe fontas en la kolektivaj sistemoj, k iu j

delonge forlasis la indiv iduojn, la homojn mem kie l celon.

Tiel , se hazarde kelkaj homoj pretendas, preter la ricevitaj

edukajoj kaj instruajoj, memstare pensi kaj agi, t iu j homoj

rapide estas konsiderataj k ie l nenormaluloj, mensmalsanuloj,

6 1

mensdebiluloj, kaj guas... menspurigadon, cerbolavadon de

la kolekt iva sistemo, en psikiatriejoj aú aliaj koncentrejoj

de nealkonformigintoj , r ibeluloj , k.s. Cu n i bezonas reme-

m o r a i , ke en absolutismaj regimoj, kie elstaras la laúdire

marksisma komunismo, la cerbolavado estas klasika método

por senindividuigi la homon?

Estas tre malfacile konfesi, ke edukado kaj instruado

povas atingi malbonan, negativan ef ikon rilate al la homo ;

bedaúrinde, en la kadro de la sócio, edukado kaj instruado

estas nura instrumento, rimedo de kondicado de la homo,

por ke la homo igu simpla kolekt ivero, ekzemple, laúbezone:

ekspluatata laboristo, soldato k i u defendas la patr ion, im-

postpaganto, balotanto, k.s.

Laú la kolektivaj sistemoj, k iu j kondukas al la regantaj

regimoj, montrigas la necesa adapto de la edukajoj kaj instru-

ajoj: adapto de moralaj valoroj, de ekonomikaj koncepto j ,

de historiaj veroj, kie la herooj tie kaj t ie sangigas...

N i rimarku, ke kiel sócia ar t i f iko , la edukado kaj in -

struado estas int ime ligitaj al la religioj por doni la moralajn

gvidliniojn sekvendajn, kie la regsistemoj apogas siajn dok-

t r ino j n .

Pliaj art i f iko j de la sócio:

la tradicioj , la ku t imo j kaj moro j .

Kvankam n i ankoraú ne aludis pr i t i u trajto homa, la

homo estas konservativa, t.e. la homo emas konservi la

ekzistantan staton de la aferoj kaj estas sisteme kontraúa

62

al sangoj aú reformoj. A l t i u karaktero ligigas la tradicio kaj la ku t imo j prof i t i ta j de la sócio por fiksi siajn dok t r ino jn kaj oatabli la sistemojn.

Per la tradicio la homoj transdonas la akir i tajn opinio jn, ideojn, moro jn, r i t o jn , m i to jn , k t p de generacio al generacio. T iu transdonado sukcesas havi t ie l aparte gravan valoron. . . pro respekto al la antaúuloj, de patro al f i lo , kie ne forestas la epopeoj de herooj tra multaj jarcentoj ; temas pri tre uti laj aferoj por la tuta gento, la tuta popolo, la pátrio, kaj la Nekvendaj moroj , t ie l , facile ligigas por doni la homan sin-tenon en la sistemoj.

K i u , ekzemple, en la establitaj sistemoj, kuragas kon-

traústari la agmanierojn starigitajn de longa uzado, t.e. la

kut imojn? Cu homo, k i u kuragas ri beli kontraú la tradicio,

la ku t imo j , la moroj , ne estas en la sócio kondamninda kaj

efektive kondamnita herezulo? En la kadro de la sócio t iu j

c i art i f ikoj igas tre gravaj kondici lo j por la subigado de la

individuo. Tipa ekzemplo estas la kvazaú spontanea akeepto

de naciismo, patr iot ismo, k u n ciuj giaj ku l t o j .

Per la ku t imo j , la tradicioj , ankaú la plej absurdaj an-

tnújugoj, igas facile akeeptataj de la homoj en la sócio: ek-

zemple eventuala "rasa diferenço" inter homgrupoj rapide

estas interpretata kiel "rasa supereco" de determinita hom-

grupo kaj atingas "rasisman ideo log ion" k u n ciuj sociaj

konsekvencoj bone konataj gis genocidoj kaj hombucadoj.

Same la moralo en la sócio facile bazigas sur la moroj ,

k iujn la tradicio alportis kaj k iu jn neniu revolucio kapablas

forigi ec pere de la multnombraj sangoj de konst i tuc io j , inter

nliaj. Efektive, la konst i tuc io j , la kodo j , la legoj kaj ciuj

proceduroj de kolekt iva vivo fontas en la tradic io j , la ku t imo j

63

kaj la moroj , k iu jn la homo konsideras kiel definit ive akir i tan

valoron senriprocan por la homa bono en la sócio.

La popola volo.

Interesa fenómeno estas la sócia, kolektiva a r t i f i ko :

popola volo. Jam en la franca revolucio on i longe parolis pr i

t i u "popo la vo lo " , kaj Mirabeau en la salono de polmoludoj

dir is : " N i ci t ie estas pro la volo de 1' popolo kaj n i nur for-

iros per la for to de V bajonetoj . " Verdire, k i u diris t i o n estis nur Mirabeau, la gvídanto, la estro, kaj tute ne la popolo.

La nuntempaj psikologoj cetere mezuris, ke en sponta-

nea agado la popolamasoj havas psikan maturecon kaj inte-

lektan kapablon, k iu j estas ekvivalentaj al t iu j de 7-jaraga

infano! Kiel n i jam aludis, la grupoj de homoj , la popolo,

agas kaj reagas same kiel safaro, sub st imulo au impulso, kaj

tute ne en konscia sinteno.

En la prakt iko , la homgrupoj , la popoloj estas plene

regataj de gvidantoj, estroj, ekde po l i t ikulo j gis ciuspecaj

predikantoj k ie l la pastroj. En la sarna ideordo, la nocio pr i

demokrat io , t.e. regimo en k i u la po l i t ika povo apartenas

al la popolo, estas tute simple r idinda kaj absolute neebla.

Demokrat io nur eblas, se el la nocio p r i popolo, on i demetus

la kolektivan karakteron, kaj t ie l reduktus la popolon al la

indiv iduo, t ie l ke demokratio en la realo estus simpla anar-

k i o , t.e. estrado, regado de la individuo per si mem. La volo

de la individuo estas fakte konscii pr i si mem, kie l homo kun

ciuj karakteroj homaj jam analizitaj en ci t iu j pagoj. En la

64

kolektivo la volo de la indiv iduo malaperas, kaj la volo de IN popolo estas t i u de la reganto, de la gvidanto, de la reganta diuturno aú pliaj dok t r ino j .

La volo de 1' popolo, en la prakt iko , resumigas al elekto,

voêdonado en balotado inter du aú t r i nuancoj el la sistemoj

antiiúestablitaj guste de gvidantoj, regantoj, estraro, k t p . Ne

malofte la volo de 1' popolo estas t i u de i u unika partio tu t -

pova, ekzemple en la tielnomataj komunismaj regimoj. K io

unu fojon plian elmontras k i o m sensignifa estas la voêdona-

do, por la popola volo en k i u ajn kolektiva organizo, stat-

roftimo, k.s., car sisteme la individuo malaperas, kaj estas

neniigita de la kolekt ivo. Tie l n i atingas la analizadon de la

maksimuma subpremo de la homo en la sócio: la stato.

I ; i s ta ta para to.

La d i f ino de la vorto stato estas plene klara kaj tute ne

lusas dubon rilate al premo de kolekt ivo, de la sócio sur la

homon kie l ind iv iduon: po l i t ika formo de organizita sócio

en l imdi f in i ta ter i tor io , kies registaro havas super la tiea

logantaro regantan, legodonan, jurisdikcian kaj administra-

cian povon.

La komentariado p r i stato kompreneble povas don i

longajn capitrojn. En nia ceio n i resumu la komentar ion

agnoskante, ke la stato estas logika rezultato de la homa

sinteno en la ko lekt ivo . La stato estas la logika rezulto de la

homaj karakteroj k u n apl iko de ciuj ar t i f iko j en la sócio. I a

stato estas ri late al la indiv iduo la maksimuma apl iko de la

65

mi to kolektiveco. La stato estas la moderna servuteco, k i u n

la homo havigis al si. La stato estas la plej sklaviga ar t i f iko ,

k i u n la homo konstruis nome de la komunaj interesoj. La

stato estas la maksimuma aberacio alportebla de la homa

kapablo kie l kolekt ivero. La stato estas la maksimuma

redukto de la individuo al instrumento. La stato estas kaj nur

povas esti absoluta absolutismo kontraúa al la plej primaraj

principoj de individua memstareco kaj elstarigo. La stato

estas la neniigo de la homo, kaj t i o sendepende de la ko loro

de la regimo, ec en la t iel nomataj demokrataj. La stato estas

la maksimuma ekspluatmaniero de la indiv iduo fare de la

ko lekt ivo , de la sócio. La stato estas aparato, kie cio eblas:

hombucado, m i l i t o j , diskriminacioj el ciuj specoj, korupto j

kaj nepotismoj ne kontroleblaj , parazitismo senlima, de

simpla burokratismo al maksimuma konsumismo. La stato

kondukas al gulagaj kaj gettaj koncentrejoj , al simpla el imi-

nado de pensantaj homoj , al detruo de la vivmedio pro edi-

fado de homa avideco, al polucio, al t rusto j , al o l igarkioj ,

al privilegioj, k t p , k t p . La stato kondukas al ruinigo de homa

civi l izado en kadro de k i u ajn sócio. La stato estas r idinda.

Estas r idinde, ke la homo en la stato a kc ep tas regadon,

legaron, juran arbitracion kaj administradon nome de kolek-

tiva bono. Estas r idinde, ke regantoj (kelkaj privilegiaj homoj )

havas povon super la logantaro, la popolo, la plebo, k.s. Estas

r idinde ke t i u sarna logantaro, popolo submetigas, rege, lege,

jure, administracie, al t iu j privilegiitaj regantoj nome de la

stato, de la sócio, de la komunaj interesoj. Estas r idinde, ke

ciu statano akceptas rezignacie regadon de stato. Estas r id in-

de, ke c iu homo pagas al la stato en nia nuna epoko de p l i

o l 50 al 80 procentoj de cio t i o , k i on ciu perlabore produk-

66

tau. Estas r idinde, ke la homo kie l individuo ne perceptas, ke

iiKiúam en la historio de la homaro ekzistis t i o m grava kaj

absurda servuteco, nome de la stato, sócia bono, aú komunaj

Interesoj. Estas r idinde, ke la homo nome de la stato akceptas

ciujn t iu jn t rudo jn , legojn, impostojn, m i l i t o jn , aú pliajn

dutruajn agadojn. Estas r idinde konstati , ke la indiv iduo de

In stato returne nenion rícevas, k rom la ioma edukado kaj

Instruado, k iu guste celas kondicigi n in al akcepto de la

Minto, k ie l n i j am vidis.

Iu j , mist i f ik i te , dubas kaj miras? La t ie l nomatajn publ i -

kajn investojn de la stato c iu uzanto akurate pagadas: en la

fakturoj de lumo, de energio, de akvo, en la biletoj de trans-

porto, en la teritoria imposto de la logejo, en la benzino de

In auto, k t p , ks, gis la propra entombigado. Konsciu ciu homo

pri la monstra sumo, k i u n on i dumvive pagadas al la stata

ndministranto por nia kolektiva bono kaj emerítigo! Kia

ekspluatado, kia stelado senapelacia! K ia ekspluatado, ke

ciu homo k ie l kolektivero svite donu al la stato p l i o l la

duono de sia produkto . Neniu regsistemo en la pasinteco

t ion sukcesis a t i n g i En plena sklaveco, antaú la veno de

pcrsalajra pagado, la sinjoroj almenaú nutris dece siajn

•klavojn, por ke i l i povu bone labor i . Nuntempe la stato

Ignoras la staton de sia semi ta statano kaj ciufoje, k iam la

i tatano redonas sian mizeran salajron al la stata sistemo